Jongvolwassenen en vrijwilligerswerk

Faculteit der Maatschappij- en Gedragswetenschappen

Media & Communicatie Instituut Opleiding Communicatiewetenschap

Jongvolwassenen en vrijwilligerswerk Het ontwikkelen van effectieve communicatiecampagnes op basis van de theorie van gepland gedrag en de functionele benadering.

Charlotte van der Zanden, 0324779 Masterscriptie Begeleider: Dr. G.J. de Bruijn FMG, Communicatiewetenschap Master Commerciële Communicatie en Voorlichting Universiteit van Amsterdam Februari, 2009

Inhoudsopgave Voorwoord ............................................................................................................................................. 4 Samenvatting ......................................................................................................................................... 5

1. Inleiding.............................................................................................................................................. 6 1.1 Aanleiding..................................................................................................................................... 6 1.2 Probleemschets.............................................................................................................................. 6 1.2.1 Definitie vrijwilligerswerk..................................................................................................... 6 1.2.2 Trends in vrijwilligerswerk.................................................................................................... 7 1.2.3 Deelnamecijfers ..................................................................................................................... 7 1.2.4 Jongvolwassenen ................................................................................................................... 8 1.2.5 Conclusie ............................................................................................................................. 10 1.3 Relevantie.................................................................................................................................... 10 1.4 Onderzoeksvraag......................................................................................................................... 11 1.5 Opbouw onderzoek ..................................................................................................................... 11

2. Review van relevante wetenschappelijke literatuur..................................................................... 12 2.1 Theorie van gepland gedrag ........................................................................................................ 12 2.1.1 De theorie ............................................................................................................................ 12 2.1.2 Implicaties voor communicatiecampagnes.......................................................................... 13 2.1.3 De theorie van gepland gedrag en vrijwillige inzet ............................................................. 14 2.1.4 Hypothesen .......................................................................................................................... 15 2.2 Functionele benadering ............................................................................................................... 15 2.2.1 De theorie ............................................................................................................................ 16 2.2.2 Leeftijd en motivatie............................................................................................................ 17 2.2.3 Verschil in motivaties tussen vrijwilligers en niet-vrijwilligers .......................................... 20 2.2.4 Hypothesen .......................................................................................................................... 20 2.3 Relatie tussen theorie van gepland gedrag en functionele benadering........................................ 20

3. Methode............................................................................................................................................ 22 3.1 Respondenten .............................................................................................................................. 22 3.2 Design ......................................................................................................................................... 22 3.3 De vragenlijst .............................................................................................................................. 23 3.3.1 Achtergrondkenmerken ....................................................................................................... 23 3.3.2 Vrijwilligers......................................................................................................................... 23

2

3.3.3 Theorie van gepland gedrag................................................................................................. 23 3.3.4 Functionele benadering........................................................................................................ 24 3.4 Analyseplan................................................................................................................................. 25

4. Resultaten......................................................................................................................................... 27 4.1 Respondenten .............................................................................................................................. 27 4.2 Inleidende analyses ..................................................................................................................... 28 4.2.1 Gedragsdeterminanten ......................................................................................................... 28 4.2.2 Functionele benadering........................................................................................................ 30 4.3 Relaties tussen functies, gedragsdeterminanten en intentie ........................................................ 31 4.3.1 Correlatie tussen variabelen................................................................................................. 31 4.3.2 Multipele regressie functies en gedragsdeterminanten ........................................................ 33 4.4 Relaties tussen beliefs en intentie ............................................................................................... 34 4.4.1 De doelgroep........................................................................................................................ 34 4.4.2 De interventies ..................................................................................................................... 35

5. Conclusie .......................................................................................................................................... 40 5.1 Gedragsdeterminanten: de theorie van gepland gedrag .............................................................. 40 5.2 Voordelen van vrijwilligerswerk: de functionele benadering ..................................................... 41 5.3 Relatie tussen functies en gedragsdeterminanten........................................................................ 42 5.4 Implicaties voor communicatiecampagnes ................................................................................. 43

6. Discussie ........................................................................................................................................... 48 6.1 Implicaties & beperkingen .......................................................................................................... 48 6.2 Aanbevelingen voor vervolgonderzoek ...................................................................................... 49

7. Literatuur......................................................................................................................................... 51

Bijlage: Vragenlijst

3

Voorwoord Eind augustus 2007 kwam ik voor het eerst persoonlijk in aanraking met vrijwilligerswerk. Na mijn vader al twee keer eerder enthousiast te hebben zien terugkomen van een week als vrijwilliger op het schip van Stichting De Zonnebloem, opperde ik om ook eens mee te gaan tijdens zo’n week. Daar kwam ik natuurlijk niet meer onderuit. In augustus reisde ik daarom samen met mijn vader af naar Arnhem om daar op de boot richting Duitsland te stappen. Een week keihard werken, van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat. Maar vooral een week die ik niet snel meer zal vergeten. Met zo’n 70 andere vrijwilligers gaven we de 69 passagiers, waaronder zieken, ouderen en mensen die op een of andere manier niet zelf op vakantie kunnen, een onvergetelijke week. Iets dat niet mogelijk was zonder de verpleegkundigen, restaurant- en receptiemedewerkers, de brandwacht en alle andere vrijwilligers.

Iets dat mij op viel tijdens deze week was dat ik één van de weinige jonge vrijwilligers was. Slechts nog 4 andere (van de in totaal 70!) vrijwilligers waren onder de 25. Waarom waren dat er niet meer? Het werk geeft zoveel voldoening, je leert er veel van en kunt anderen echt een plezier doen. Met de zeeën van tijd die studenten toch vaak hebben (een weekje vakantie kunnen we echt wel missen!) snapte ik niet waarom er zo weinig jongvolwassenen zijn die dit willen doen. Dat bracht mij tot het huidige scriptieonderwerp. Om te onderzoeken hoe er meer jongvolwassenen tot vrijwilligerswerk kunnen worden overgehaald deed ik een onderzoek naar wat jongvolwassenen beweegt om dit te doen. Hopelijk kunnen organisaties die afhankelijk zijn van vrijwilligerswerk hun voordeel doen met de resultaten van dit onderzoek.

Ruim anderhalf jaar later, februari 2009, is mijn scriptie dan eindelijk klaar. Het heeft langer geduurd dan verwacht, maar met een tevreden gevoel kijk ik nu naar het eindresultaat en rond ik mijn studietijd af. Want hoewel ik al meer dan een jaar fulltime aan het werk ben, voelt dit toch wel als de echte, definitieve afronding van mijn studie. Graag wil ik mijn scriptiebegeleider Gert-Jan de Bruijn bedanken voor zijn geduld en aanbevelingen, die ervoor hebben gezorgd dat ik dat ik tot dit resultaat ben gekomen.

Charlotte van der Zanden Amsterdam, februari 2009

4

Samenvatting In dit onderzoek is gekeken naar wat jongvolwassenen motiveert om vrijwilligerswerk te doen en hoe organisaties hier op in kunnen spelen. Aan de hand van de theorie van gepland gedrag is onderzocht welke gedragsdeterminanten bepalend zijn bij het doen van vrijwilligerswerk. Daarnaast is gebruik gemaakt van de functionele benadering en is onderzocht in hoeverre jongvolwassenen belang hechten aan drie verschillende functies die vrijwilligerswerk kan vervullen: de carrièrefunctie, de kennisfunctie en de waardenfunctie. Om tot een antwoord te komen op de onderzoeksvraag is een online enquête verspreid onder jongvolwassenen van 18 tot en met 25 jaar. Uit de resultaten blijkt dat attitude, subjectieve norm en eigen-effectiviteit een positief effect hebben op intentie tot het doen van vrijwilligerswerk en dat intentie een directe positieve determinant is van het gedrag. Dit is conform de theorie van gepland gedrag. Eigen-effectiviteit blijkt van deze drie gedragsdeterminanten de beste voorspeller van de intentie tot vrijwilligerswerk. Daarnaast blijkt uit het onderzoek dat er een significante positieve relatie is tussen de carrièrefunctie en intentie en de kennisfunctie en intentie. De relatie tussen de waardenfunctie en intentie tot vrijwilligerswerk bleek in dit onderzoek niet significant te zijn. Naast de afzonderlijke invloed van de gedragsdeterminanten en functies op intentie, is ook gekeken naar de onderlinge relaties. Hieruit blijkt dat de gedragsdeterminanten als mediator werken voor de functies. Attitude is de sterkste mediator van de relatie tussen de kennisfunctie en intentie. Voor de relatie tussen de carrièrefunctie en intentie blijkt de subjectieve norm de sterkste mediator. Dit is in lijn met de theorie van gepland gedrag. In dit onderzoek zijn niet alleen de gedragsdeterminanten gemeten, maar zijn ook de diverse beliefs die hieraan ten grondslag liggen nader onderzocht. Richting vrijwilligersorganisaties kunnen op basis van dit onderzoek dan ook enkele aanbevelingen worden gedaan ten aanzien van de beliefs waarop gericht zou moeten worden in campagnes die tot doel hebben het aantal vrijwilligers te vergroten. Een zestal beliefs blijkt hiervoor geschikt.

5

1. Inleiding 1.1 Aanleiding Elk jaar zetten ruim 4 miljoen mensen zich in voor anderen (Vereniging NOV, 2005). Dit uit zich onder andere in vrijwilligerswerk. Vrijwilligerswerk bestaat er in veel verschillende vormen, van het verzorgen van zieken tot achter de bar staan in de voetbalkantine. Nederland behoort tot de landen met het hoogste percentage vrijwilligers in Europa. De Nederlandse samenleving drijft voor een deel op de kracht van deze vrijwilligers, zonder vrijwilligers zouden veel organisaties in de problemen komen. Onder jongeren heeft vrijwilligerswerk echter vaak een stoffig imago. Met de hedendaagse vergrijzing is dit echter wel de groep die in de toekomst de kar moet gaan trekken. Het is daarom van groot belang om de motivaties van vrijwilligers te begrijpen. Wat motiveert jongvolwassenen om zich vrijwillig in te zetten voor de samenleving? Hoe kunnen organisaties hierop inspelen? Door middel van dit onderzoek zal geprobeerd worden antwoord te geven op deze vragen.

1.2 Probleemschets In deze paragraaf zal een uitgebreide schets worden gegeven van het probleem. Allereerst zal geprobeerd worden een definitie van vrijwilligerswerk te verstrekken. Vervolgens wordt ingegaan op huidige ontwikkelingen en trends omtrent vrijwilligerswerk.

1.2.1 Definitie vrijwilligerswerk Er bestaan verschillende definities van de term ‘vrijwilligerswerk’. Een veel gehanteerde definitie in Nederland is “werk dat in enig georganiseerd verband onverplicht en onbetaald wordt verricht ten behoeve van anderen of de samenleving” (Dekker, de Hart & Faulk, 2007). Deze definitie wordt gehanteerd sinds 1980 en is echter tegenwoordig niet meer altijd passend. Wat wel als vrijwilligerswerk wordt omschreven past namelijk niet altijd binnen de definitie. Bijvoorbeeld omdat de activiteiten niet helemaal onverplicht zijn, zoals het geval is bij het recente fenomeen van de maatschappelijke stage, omdat er toch een bepaalde (vrijwilligers)vergoeding tegenover staat, of omdat activiteiten niet puur voor anderen worden gedaan, maar ook voor jezelf. En wat wordt er verstaan onder georganiseerd verband? Is iets ook georganiseerd als er afspraken worden gemaakt tussen 2 personen? Kortom: de definitie van vrijwilligerswerk is niet waterdicht. Toch vertonen de verschillende definities die in de literatuur over vrijwillige inzet gebruikt worden veelal overeenkomsten (o.a. Informatiecentrum CIVIQ, 2003; Bekkers, 2004; Dekker, de Hart & Faulk, 2007). Zo is vrijwilligerswerk gedrag: •

dat als doel heeft om anderen of de samenleving te helpen

•

dat wordt gedaan zonder verplicht te zijn

•

waar geen vergoeding voor wordt ontvangen

6

•

dat wordt gedaan in enig georganiseerd verband

In dit onderzoek houden we de eerder genoemde definitie van vrijwilligerswerk aan. Het is namelijk lastig om een definitie te vinden die wel waterdicht is en het meeste vrijwilligerswerk zal namelijk wél aan deze criteria voldoen. Er bestaan veel verschillende vormen van vrijwilligerswerk. Sommige vrijwillige activiteiten zijn modern van karakter. Hieronder vallen onder andere assistentie bij inburgeringcursussen of het bijhouden van een website van een sportvereniging. Andere activiteiten zijn traditioneler van aard, zoals verscheidene vormen van liefdadigheid en de zorg voor zieken en ouderen (Informatiecentrum CIVIQ, 2003; Dekker, de Hart & Faulk, 2007). In dit onderzoek zullen alle vormen van vrijwilligerswerk worden betrokken.

1.2.2 Trends in vrijwilligerswerk In een toekomstverkenning voor het jaar 2015, uitgevoerd door het Sociaal Cultureel Planbureau (Dekker, de Hart & Faulk, 2007) komen verschillende zorgen over de vrijwillige inzet van Nederlanders terug. De grootste zorg betreft het aanbod van de vrijwilligers. Verschillende hedendaagse trends zorgen voor een afname van dit aanbod. De verminderde kerkelijke betrokkenheid, verstedelijking van het platteland, verandering in leefpatronen, toenemende individualisering, verlenging van de betaalde arbeidsloopbaan en de veronderstelde afnemende maatschappelijke betrokkenheid en solidariteit lijken allen ontwikkelingen te zijn die een lager niveau van vrijwillige inzet met zich meebrengen. Men maakt zich in het bijzonder zorgen over het vrijwilligersaandeel van bepaalde groepen in de samenleving, zoals over het vrijwilligersaandeel van allochtonen, maar ook over het vrijwilligersaandeel van jongeren. Onder jongeren lijkt vrijwilligerswerk tegenwoordig een suf en stoffig imago te hebben, waardoor ook slechts een klein percentage jongeren en jongvolwassen zich vrijwillig inzet (Smith, 1999; Van Hal et al., 2004, in: Dekker, de Hart & Faulk, 2007). In de volgende paragraaf zal dieper op de cijfers omtrent deelname aan vrijwilligerswerk worden ingegaan.

1.2.3 Deelnamecijfers Er bestaan verschillende onderzoeken waarin de vrijwillige inzet wordt gemeten. De bekendste onderzoeken naar vrijwillige inzet in Nederland zijn het Tijdsbestedingsonderzoek (TBO) van het Sociaal Cultureel Planbureau [SCP], het Permanent Onderzoek Leef Situatie (POLS) van het Centraal Bureau voor de Statistiek [CBS] en het onderzoek Geven in Nederland van het Verwey Jonker Instituut en de Vrije Universiteit Amsterdam. Het SCP zet de resultaten van de verschillende onderzoeken in hun toekomstverkenning naast elkaar (Dekker, de Hart & Faulk, 2007). De cijfers verschillen enigszins per onderzoek, wat diverse oorzaken heeft. Ten eerste is er sprake van verschillende meetpunten en afwijkende leeftijdsgrenzen van de geënquêteerde bevolking. Daarnaast spelen verschillen in vraagstelling een grote rol.

7

Het TBO meet de mate waarin men vrijwilligerswerk doet op twee manieren, namelijk middels een vragenlijst en middels het bijhouden van een dagboekje. Dit levert verschillende cijfers op, aangezien met de vragenlijst ook incidenteel vrijwilligerswerk wordt gemeten en met het dagboekje alleen vrijwilligerswerk in een bepaalde week. Echter is op basis van beide onderdelen van het TBO een lichte daling in het aantal vrijwilligers te verwachten. Dit zou resulteren in een vrijwilligersaandeel van 25 procent van de Nederlandse bevolking in 2015. Op basis van het POLS is echter een lichte stijging te verwachten, van 43 procent in 2004 naar 46 procent in 2015. Het onderzoek Geven in Nederland toont schommelingen van het percentage vrijwilligers, maar suggereert tot in 2004 in ieder geval geen daling. Op basis van het TBO kan gesteld worden dat ouderen vaker actief zijn in vrijwilligerswerk dan jongeren. In 2005 bedroeg het percentage vrijwilligers in de leeftijdscategorie 20-24 jaar 16 procent, tegenover 37 procent vrijwilligers in de leeftijdscategorie 60-64 jaar. Het TBO laat zien dat ook het percentage jongvolwassen dat in de loop der jaren zich vrijwillig heeft ingezet is gedaald. In 1975 was namelijk nog 24 procent van de 20-24 jarigen betrokken bij vrijwilligerswerk. Ook het aantal uur dat men zich per week vrijwillig inzet verschilt enorm tussen leeftijdscategorieën. In 2005 zetten vrijwilligers in de leeftijd van 15 tot 34 jaar zich gemiddeld 3,7 uur vrijwillig in. Voor de leeftijdscategorie 55-74 jaar was dit 6 uur (Dekker, de Hart & Faulk, 2007). Volgens de toekomstverkenning van het SCP is er voor 2015 onder jongeren een verdere afname van het percentage vrijwilligers te verwachten en bij ouderen een lichte toename. Aan deze voorspellingen kan echter niet veel waarde worden gehecht, gezien het feit dat de cijfers in de onderzoeken onderling erg verschillen. De belangrijkste conclusie die getrokken kan worden op basis van de verschillende onderzoeken is daarom dan ook dat deelnamecijfers van vrijwilligers erg moeilijk te voorspellen zijn, maar er op korte termijn trendmatig geen grote veranderingen te verwachten zijn. De daling van vrijwillige inzet onder jongeren zal de eerstkomende tijd nog worden gecompenseerd door een stijging bij de ouderen (SCP, 2007). Door de vergrijzing zal deze groep ouderen echter steeds vaker zelf ook hulp nodig hebben. De vraag naar vrijwilligerswerk wordt hierdoor groter, terwijl er geen stijging is te verwachten in het aanbod van vrijwilligers. Veel vrijwilligersorganisaties zeggen ook nu al met een tekort aan bereidwilligen te kampen. Twee op de vijf organisaties hebben een tekort aan vrijwilligers, en bij sport- en recreatieverenigingen is dit tekort zelfs ruim een derde (Devilee, 2005). Het werven van nieuwe vrijwilligers is dus niet alleen iets dat in de toekomst van belang zal zijn, maar nu al hoge prioriteit heeft.

1.2.4 Jongvolwassenen Zoals blijkt uit het voorgaande is het aantal jongeren dat vrijwilligerswerk doet, en het aantal uur dat jongeren vrijwilligerswerk doen, lager dan bij ouderen. De jongeren van nu zijn echter wel de vrijwilligers van de toekomst. Veel vrijwilligerswerk is echter pas mogelijk wanneer men de leeftijd

8

van achttien bereikt. Vandaar dat in dit onderzoek is gekozen om jongvolwassenen als doelgroep te nemen. Jongvolwassenen zullen veelal nog studeren. Naast hun studie houdt deze doelgroep echter vaak nog heel wat tijd over. In principe staat voor een gemiddelde studieweek 40 uur. In realiteit spenderen studenten echter veel minder tijd aan hun studie. In 2005 spendeerde een universitair student gemiddeld 30,5 uur per week aan zijn of haar studie. Er is wel veel verschil in het aantal studie-uren tussen studenten van verschillende studies. De bèta studies in de sectoren Landbouw, Natuur en Techniek kosten wekelijks gemiddeld bijna 40 uur van de tijd van studenten, terwijl alpha en gamma studies in de sectoren Economie, Rechten en Gedrag en Maatschappij beduidend minder tijd kosten, gemiddeld 27 uur per week (Van den broek, Van de Wiel, Pronk & Sijbers, 2006). De tijd die wo-studenten in 2005 aan betaalde arbeid besteedden was gemiddeld 7,9 uur per week. Het Tilburgse universiteitsblad Univers hield in 2003 een enquête onder 150 Tilburgse studenten (Stakenburg, 2003). Uit dit onderzoek bleek dat studenten vinden dat ze genoeg vrije tijd hebben, velen noemden zelfs dat ze veel vrije tijd hadden. Alleen in tijden van tentamens of stage hebben de studenten het druk, maar dit wordt gecompenseerd door zeer rustige tijden. De meeste ondervraagde Tilburgse studenten hebben naast hun studie ook een bijbaan waar ze tussen de 10 en 20 uur per week aan besteden. Toch gaven zij aan ook nog genoeg tijd te hebben voor andere dingen. De studenten brengen bijvoorbeeld regelmatig een bezoek aan de bioscoop, gaan wekelijks de kroeg in en doen vaak aan sport. Ook besteden zij een deel van hun tijd aan diverse media, waaronder televisie, radio en internet. Ondanks dat de studenten aangeven veel vrije tijd te hebben, doet slechts 16 procent van de ondervraagden aan vrijwilligerswerk (Stakenburg, 2003). Uit verschillende onderzoeken blijkt wel dat personen met een hoger niveau van educatie zich vaker vrijwillig inzetten dan personen met een lage of geen educatie (o.a. Clary, Snyder & Stukas, 1998; Dekker, de Hart & Faulk, 2007). Echter is dit nog steeds een zeer laag percentage en valt hier nog veel winst te behalen. Studenten zijn wat dat betreft een goede potentiële doelgroep voor vrijwilligerswerk. Ook onder de doelgroep laagopgeleiden valt veel winst te behalen. Het aantal laagopgeleide Nederlanders is sterk ondervertegenwoordigd in het vrijwilligerswerk (Dekker, de Hart & Faulk, 2007). In dit onderzoek zal daarom geen onderscheid gemaakt worden naar opleidingsniveau. Een andere reden waarom jongvolwassenen een goede potentiële doelgroep voor vrijwilligerswerk zijn, heeft te maken met de manier waarop zij hun vrije tijd besteden. Die is anders dan bij ouderen. Uit onderzoek is gebleken dat vrije tijd door Nederlanders steeds intensiever wordt gebruikt (Dekker, de Hart & Faulk, 2007). Mensen zullen zich in de toekomst als persoon sterker met hun vrijetijdsinteresses identificeren en daar ook een belangrijk deel van hun identiteit aan ontlenen. De belangrijkste waarde die met de vrije tijd verbonden is, is de beleving van vrijheid (‘kunnen doen waar je zin in hebt’), gevolgd door zelfontplooiing (‘iets doen waar je goed in bent’) en sociaal verkeer (‘mensen ontmoeten, iets nuttigs doen’). Aan ontspanning (winkelen, luieren) hecht men minder waarde. De ontplooiingsdimensie is vooral belangrijk voor jongeren, ouderen kiezen daar minder vaak

9

voor. Dit valt te wijten aan het verschil in levensfase (Dekker, de Hart & Faulk, 2007). In paragraaf 2.2.2 zal dieper worden ingegaan op het verschil in levensfase tussen jongeren en ouderen en het belang hiervan voor vrijwilligerswerk.

1.2.5 Conclusie In dit hoofdstuk hebben we gezien dat er verschillende ontwikkelingen zijn op het gebied van vrijwillige inzet. De vraag naar vrijwilligers wordt onder andere gestimuleerd door de vergrijzing, daarentegen bedreigen een hectisch leefpatroon en een ruimer aanbod van vrijetijdsvoorzieningen de bereidheid tot vrijwillige inzet. Vooral onder jongeren heeft vrijwilligerswerk daarnaast een imagoprobleem. Het werk wordt door jongeren vaak gezien als suf en stoffig. De gevolgen voor vrijwilligerswerk ontstaan meestal pas na combinaties van veranderingen: Het groeiend aantal hoger opgeleide ouderen biedt potentie voor vrijwillige inzet, maar verwachtte verhoging van pensioengerechtigde leeftijd dempt dit enigszins. Daarnaast zorgt de vergrijzing van het vrijwilligersbestand er voor dat er nu veel vrijwilligers zijn, maar kan dat straks een abrupte terugval betekenen in verband met fysieke beperkingen van ouderen. Door deze vergrijzing is er ook juist meer behoefte aan zorg en vrijwillige inzet. Het verder stijgende opleidingsniveau zorgt bovendien voor meer interesse in vrijwilligerswerk, maar zorgt ook voor meer tijdsdruk en switchgedrag. De toekomst van het aanbod van vrijwilligers blijkt helemaal niet zeker. Verschillende onderzoeken tonen aan dat het moeilijk is om voorspellingen te doen over het aanbod. Iets dat wel duidelijk is, is dat weinig jonge mensen geïnteresseerd zijn in vrijwilligerswerk. Dit is een probleem omdat deze groep zeer belangrijk wordt wanneer de huidige vrijwilligers te oud worden om het werk uit te voeren. Veel onderzoek is tot op heden gedaan naar vrijwilligerswerk onder ouderen. Verrassend genoeg zijn er nog weinig onderzoeken naar wat jongvolwassenen ertoe zet om vrijwilligerswerk te doen.

1.3 Relevantie Tot nu toe is onderzoek naar vrijwilligers voornamelijk gericht op oudere volwassenen. De resultaten van het onderzoek naar deze doelgroepen kunnen echter niet zomaar worden toegepast op andere generaties, zoals de hedendaagse jongvolwassenen. Zij zitten in een andere fase van hun levenscyclus en de motivatie voor vrijwillige inzet verandert naarmate men ouder wordt. Een beter begrip van wat jongvolwassenen ertoe zet om vrijwilligersgedrag te vertonen zorgt ervoor dat organisaties en beleidsmakers betere campagnes en programma’s kunnen ontwikkelen om deze doelgroep aan te trekken (Winniford, Carpenter & Grider, 1997). Dit is van groot belang voor de ontwikkeling van de samenleving. Het is namelijk aangetoond dat het belangrijk is om jongeren al in een vroeg stadium te betrekken bij de samenleving, zodat zij zich ontwikkelen tot verantwoordelijke en maatschappelijk betrokken volwassenen (Oesterle et al., 2004, in: Marta, Guglielmetti & Pozzi, 2006).

10

Twee theorieën zijn eerder regelmatig gebruikt om vrijwilligersgedrag onder oudere volwassenen te verklaren, namelijk de theorie van gepland gedrag en de functionele benadering. In dit onderzoek zullen deze theorieën gebruikt worden om de motivatie voor vrijwillige inzet van jonge mensen te verklaren.

1.4 Onderzoeksvraag Op basis van de probleemschets komen we tot de volgende onderzoeksvraag: Wat motiveert jongvolwassenen om vrijwilligerswerk te doen? Om deze vraag te beantwoorden maken we gebruik van zowel de theorie van gepland gedrag, als de functionele benadering. Tenslotte zullen we proberen te werken naar een conclusie waarin we antwoord kunnen geven op de vraag hoe organisaties die afhankelijk zijn van vrijwilligers kunnen inspelen op de motivaties van jongvolwassenen en op die manier meer jonge vrijwilligers kunnen aantrekken.

1.5 Opbouw onderzoek Hoofdstuk 2 bevat het theoretisch kader van dit onderzoek. Achtereenvolgens zullen de theorie van gepland gedrag en de functionele benadering worden uiteengezet. De methode van dit onderzoek komt aan bod in Hoofdstuk 3, de resultaten in Hoofdstuk 4. Hoofdstuk 5 beslaat de conclusie. In dit hoofdstuk zullen de hypothesen nader worden bekeken om zo tot een antwoord te komen op de hoofdvraag die centraal staat in dit onderzoek. In Hoofdstuk 6, de discussie, zal tenslotte worden ingegaan op de implicaties en beperkingen van dit onderzoek.

11

2. Review van relevante wetenschappelijke literatuur Waarom offeren mensen een deel van hun tijd op voor iemand anders, vaak iemand die onbekend is? Vaak is dit geen spontane actie, maar een rationeel proces. Personen die zich vrijwillig willen inzetten zoeken vaak actief naar mogelijkheden om anderen te helpen, denken goed na over hoeveel tijd ze hier aan willen besteden en of de activiteiten aan hun persoonlijke behoeften voldoen, en gaan vaak een langdurige relatie aan die tijd en energie kost (Clary et al., 1998). Twee theorieën worden vaak gebruikt bij de benadering van de determinanten van vrijwillige inzet. Dit zijn de theorie van gepland gedrag (Ajzen, 1991) en de functionele benadering (Clary & Snyder, 1999). Van beide benaderingen is gebleken dat ze effectief zijn in het voorspellen van vrijwillige inzet. In dit hoofdstuk worden beide theorieën uitgelegd en hun waarde voor het voorspellen van vrijwillige inzet beschreven.

2.1 Theorie van gepland gedrag De theorie van gepland gedrag (Ajzen, 1991) is de opvolger van de theorie van beredeneerde actie (Ajzen & Fishbein, 1980, in: Bevort, 2005). De theorie van gepland gedrag geeft een completer beeld van de determinanten van een gedraging dan zijn voorganger.

2.1.1 De theorie Het belangrijkste dat de theorie van gepland gedrag ons vertelt is dat de kans dat een bepaalde gedraging tot stand komt het grootste is wanneer een persoon een sterke intentie heeft om het gedrag uit te voeren. In Figuur 1 wordt de theorie schematisch weergegeven.

Demografische variabelen

Gedragsbeliefs & uitkomstevaluaties

Attitude

Normatieve beliefs & motivatie gehoorzamen

Subjectieve norm

Cultuur Attitude t.a.v. targets, stereotypen Persoonlijkheid, stemming, emoties

Intentie

Gedrag

Overige individuele verschilvariabelen Blootstelling aan media of andere interventies

Figuur 1

Controle beliefs

Eigen-effectiviteit

Theorie van gepland gedrag (Ajzen, 1991)

Intentie is een cognitie. In de context van dit onderzoek betekent dit de sterkte van iemands bewuste plannen om te participeren in vrijwilligerswerk (Harrison, 1995). Zoals in Figuur 1 wordt weergegeven, wordt intentie beïnvloed door drie factoren. De eerst is attitude. Dit zijn alle evaluaties die een persoon heeft over het gedrag. De tweede factor is de subjectieve norm. Dit zijn de gedachten

12

die een persoon heeft over hoe anderen denken over het uit te voeren gedrag. De laatste determinant van intentie is de eigen-effectiviteit, dat inhoudt of men denkt in staat te zijn om het gedrag uit te voeren en of dit moeilijk of makkelijk zal worden. Deze drie factoren die van invloed zijn op intentie worden zelf ook door verschillende determinanten beïnvloed. Zo wordt de attitude bijvoorbeeld beïnvloed door gedachten over de gevolgen van het gedrag en de evaluatie van deze gevolgen. De subjectieve norm wordt beïnvloed door de normen die er gelden in iemands omgeving en de motivatie om deze normen na te streven. Eigen-effectiviteit wordt beïnvloed door gedachten over of je over de juiste bronnen en vaardigheden beschikt om het gedrag uit te voeren en gedachten over factoren die het gedrag vergemakkelijken of juist tegen kunnen houden (Ajzen, 1991; Aronson, Wilson & Akert, 2004; Bevort, 2005 ). Daarnaast zijn in het model nog enkele externe invloeden opgenomen, zoals persoonlijkheid, demografische variabelen, mediablootstelling en cultuur. Deze variabelen hebben echter slechts indirect invloed op gedrag. Men gaat er namelijk vanuit dat deze externe variabelen gereflecteerd worden in de beliefs die men heeft over het gedrag, de subjectieve norm en de eigen-effectiviteit (Harrison, 1995). Ouderen doen bijvoorbeeld vaker aan vrijwilligerswerk dan jongeren. Volgens de theorie wordt het effect van leeftijd op het gedrag dan gemediëerd door de factoren die de intentie vormen. In andere woorden, leeftijd beïnvloedt de attitude, subjectieve norm en de eigen-effectiviteit van een persoon.

Volgens de theorie van gepland gedrag zijn mensen dus geneigd een bepaald gedrag uit te voeren wanneer zij geloven dat het gedrag zal leiden tot uitkomsten die zij waarderen, wanneer zij het idee hebben dat mensen wiens mening zij belangrijk vinden denken dat ze het gedrag uit moeten voeren en wanneer ze het gevoel hebben de benodigde bronnen en vaardigheden te bezitten om het gedrag succesvol uit te voeren. De invloed die de variabelen attitude, subjectieve norm en eigen-effectiviteit hebben verschilt echter per gedraging en populatie (Fishbein & Yzer, 2003). Sommige gedragingen zullen bijvoorbeeld meer afhankelijk zijn van de eigen-effectiviteit, dan van de attitude die men heeft ten opzichte van het gedrag. Het kan dus zo zijn dat bepaalde determinanten daarom in onderzoek buiten beschouwing worden gelaten. 2.1.2 Implicaties voor communicatiecampagnes De theorie van gepland gedrag heeft verschillende implicaties voor het ontwikkelen van communicatiecampagnes. Zo is er een heel andere interventie nodig voor mensen die wel al een intentie hebben, maar deze intentie niet kunnen nakomen, dan voor mensen die überhaupt weinig of geen intentie hebben om een bepaald gedrag uit te voeren. Als mensen wel al een intentie hebben, maar deze intentie niet naleven omdat er bepaalde barrières zijn of een te kort aan vaardigheden, dan is het zaak om in communicatiecampagnes mensen te helpen deze barrières te overkomen of de barrières te verminderen, of om bepaalde vaardigheden op te bouwen (Fishbein & Yzer, 2003). Als men nog

13

geen intentie heeft, dan is het belangrijk om te weten welke gedragsdeterminanten bij de doelgroep een rol spelen bij de vorming van een intentie. Daarnaast is het dan belangrijk om te weten welke beliefs die voorafgaan aan deze gedragsdeterminanten de mensen die wel en de mensen die geen intentie hebben onderscheiden. De beliefs die dit onderscheid maken moeten in een communicatiecampagne worden getracht te beïnvloeden. Wanneer deze beliefs worden veranderd zou dit namelijk ook een verandering in attitude, subjectieve norm en eigen-effectiviteit kunnen verzorgen en invloed kunnen hebben op de intentie (Fishbein & Yzer, 2003). In Figuur 2 worden de verschillende mogelijke interventies weergegeven.

Heb je de intentie om gedrag uit te voeren?

Nee Ja

Figuur 2

Doe je het gedrag? Nee Ja Verander gedrags-, normatieve Verander gedrags-, normatieve en/of controle beliefs en/of controle beliefs -Verbeter vaardigheden Geen interventies nodig of -Verminder/ help overkomen behoud positieve intentie van omgevingsbarrières

Intentie versus gedrag, implicaties voor interventies (Fishbein & Yzer, 2003).

2.1.3 De theorie van gepland gedrag en vrijwillige inzet In relatie tot het voorspellen van vrijwillige inzet is de theorie van gepland gedrag al vaker bruikbaar gebleken. In een onderzoek van Warburton en Terry (2000) onder 65 tot 74 jarige inwoners van Australië bleek dat alle drie determinanten van intentie significante voorspellers waren. Greenslade & White (2005) deden een onderzoek naar intentie tot vrijwillige inzet boven het gemiddelde (3 uur per week of meer) onder 385 vrijwilligers bij een Australische organisatie. Eigeneffectiviteit bleek de sterkste voorspeller van de intentie tot vrijwillige inzet. Het is mogelijk dat een potentiële vrijwilliger, die dus een gunstige attitude heeft ten aanzien van het vrijwilligerswerk en ook druk van anderen voelt om dit gedrag uit te voeren, niet de intentie heeft om dit ook daadwerkelijk te doen door een lage mate van eigen-effectiviteit. Gedachten als ‘ik heb geen tijd’ of ‘door mijn leeftijd kan ik het niet doen’ zijn voorbeelden van gedachten die een negatieve eigen-effectiviteit illustreren (Harrison, 1995). De subjectieve norm en attitude waren ook significante voorspellers. Individuen die een positieve attitude hebben ten opzichte van vrijwilligerswerk, die druk waarnemen van anderen om het gedrag uit te voeren, en die het idee hebben dat de activiteiten makkelijk zijn om uit te voeren, hebben het vaakst een intentie om zich vrijwillig in te zetten. De respondenten bij dit onderzoek waren over het algemeen wel al wat ouder, de gemiddelde leeftijd was 52 (Greenslade & White, 2005). Uit onderzoek van Harrison (1995) bleek dat vrijwilligers niet gedreven werden door hun attitude ten opzichte van vrijwilligerswerk, maar vooral door de sociale druk en de waargenomen controle over het gedrag. Ook morele verplichting bleek een belangrijke voorspeller van de intentie

14

om vrijwilligersgedrag te vertonen. Harrison heeft dit aspect dan ook opgenomen in zijn model van voorspellers van de intentie tot vrijwilligersgedrag. In de originele theorie van gepland gedrag komt dit concept niet voor. In paragraaf 2.2 zullen we zien dat dit concept wel in een andere belangrijke benadering wordt meegenomen. Op basis van verschillende onderzoeken stelden Marta, Guglielmettie & Pozzi (2006) een profiel op van dé jonge vrijwilliger. Volgens hen kenmerken jonge vrijwilligers zich door veel zelfvertrouwen, optimisme en eigen-effectiviteit. Ze hebben tevens hoge ambities, betere studieresultaten en zijn ook meer gemotiveerd tijdens hun studie dan niet-vrijwilligers. Daarnaast neigen zij naar pro-sociale attitudes, die vervolgens verder worden gestimuleerd door hun deelname aan vrijwilligerswerk. Uit de verschillende onderzoeken blijkt dus dat er geen duidelijke determinant van intentie meer bepalend is dan de ander. Eigen-effectiviteit wordt wel vaak genoemd, maar ook attitude en subjectieve norm blijken significante voorspellers van intentie. Ook is deze kennis voornamelijk gebaseerd op onderzoek onder oudere volwassenen. Hier zal dan ook geen hypothese voor worden opgesteld.

2.1.4 Hypothesen Op basis van de bestaande kennis over de theorie van gepland gedrag in relatie tot vrijwilligerswerk kunnen we de volgende hypothesen opstellen:

H1

De intentie om vrijwilligerswerk te doen is een directe positieve determinant van het doen van vrijwilligerswerk.

H1a

Een positieve attitude heeft een positief effect op de intentie om vrijwilligerswerk te doen.

H1b

Een hoge subjectieve norm heeft een positief effect op de intentie om vrijwilligerswerk te doen.

H1c

Een hoge mate van eigen-effectiviteit heeft een positief effect op de intentie om vrijwilligerswerk te doen.

2.2 Functionele benadering Naast de theorie van gepland gedrag wordt ook vaak een functionele benadering gebruikt om vrijwillige inzet te verklaren. Net als de aanhangers van de in de voorgaande paragraaf besproken theorie, gaan de aanhangers van de functionele benadering er vanuit dat de beslissing om vrijwilligerswerk te doen een rationeel proces is. Beiden gaan er vanuit dat vrijwillige inzet vooraf wordt gegaan door een cognitieve evaluatie van de mogelijke voordelen van het vrijwilligerswerk (Cnaan & Goldberg-Glen, 1991).

15

2.2.1 De theorie Om te begrijpen wat mensen er toe zet om vrijwilligerswerk te doen wordt vaak een functionele benadering toegepast. De motivatie om vrijwilligerswerk te doen is namelijk een multi-dimensionaal construct. Dit houdt in dat vrijwilligerswerk verschillende functies kan hebben. Volgens Clary en Snyder (1999) zijn er zes functies die kunnen dienen als motief om te beginnen met vrijwilligerswerk. Personen zullen zich vrijwillig inzetten wanneer zij het idee hebben dat het werk één of meer van deze functies zal vervullen. Ook al lijken verschillende vrijwillige activiteiten gelijk aan de oppervlakte, de onderliggende motivaties van de vrijwilligers zijn veelal zeer uiteenlopend. Verschillende vrijwilligers streven verschillende doelen na, maar een en dezelfde vrijwilliger kan meerdere doelen nastreven (Clary et al., 1998). Een eerste motief is de waardenfunctie. Deze functie gaat er vanuit dat vrijwilligerswerk individuen de mogelijkheid geeft om altruïstische of humanistische waarden en attitudes te uiten. Een tweede motief is de sociale functie. Deze heeft te maken met relaties met anderen. Vrijwilligerswerk geeft men de mogelijkheid om met vrienden te zijn of deel te nemen aan activiteiten die gewaardeerd zullen worden door personen die belangrijk worden gevonden door het individu. Sociale druk speelt hierbij een belangrijke rol. De kennisfunctie houdt in dat men door deelname aan vrijwilligerswerk nieuwe vaardigheden kan opdoen, en bestaande kennis en vaardigheden in de praktijk kan brengen, kennis en vaardigheden die anders vaak ongebruikt blijven. De carrièrefunctie draait om carrièregerelateerde voordelen die men opdoet bij deelname aan vrijwilligerswerk. Dit motief houdt in dat individuen nieuwe vaardigheden opdoen, niet alleen om te leren, maar vooral om carrièremogelijkheden te verkennen en contacten op te doen die mogelijk interessant zijn voor hun verdere carrière. De egobeschermingsfunctie is gerelateerd aan het functioneren van het ego. Met andere woorden is deze functie erop gericht om schuldgevoel tegen te gaan, bijvoorbeeld het schuldig voelen omdat je gelukkiger bent dan anderen. Vrijwilligerswerk zorgt ervoor dat deze negatieve gevoelens verminderen. Het laatste motief is de versterkingsfunctie. Deze functie houdt in dat men zich goed voelt door persoonlijke groei, bijvoorbeeld in de vorm van verbeteren van het zelfvertrouwen of het zelfbeeld. Vrijwilligerswerk biedt individuen de mogelijkheid tot persoonlijke groei. In Tabel 1 worden de zes functies samengevat. Wanneer de motivatie van een individu matcht met de mogelijkheden die in zijn of haar omgeving worden aangeboden dan is de kans het grootst dat hij of zij zich vrijwilligersgedrag zal vertonen (Clary & Snyder, 1999). Mensen kunnen enthousiast gemaakt worden voor vrijwilligerswerk door in te spelen op hun psychologische functies. Zij zullen ook door blijven gaan met het werk zolang de activiteiten de verschillende functies vervullen. Voor organisaties kan de functionele benadering daarom erg handig zijn. Wanneer zij weten wat potentiële vrijwilligers motiveert, kunnen zij deze informatie gebruiken om de organisatie strategisch te promoten op een manier die aanspreekt bij de vrijwilligers die ze wensen te werven (Clary et al., 1998).

16

Tabel 1

Functies van vrijwilligerswerk (Clary & Snyder, 1999).

Functie

Definitie

Waarden

Vrijwilligerswerk wordt gedaan om belangrijke waarden uit te dragen en om anderen en de samenleving te helpen

Sociaal

Vrijwilligerswerk om sociale relaties te versterken, sociale beloningen te krijgen en om sociale afkeuring te voorkomen

Kennis

Vrijwilligerswerk om meer over de wereld te leren of weinig gebruikte vaardigheden toe te passen Vrijwilligerswerk om carrière gerelateerde ervaring op te doen, en contacten op te doen die bij een verdere carrière kunnen helpen Vrijwilligerswerk om negatieve gevoelens te verminderen, zoals schuldgevoel en om persoonlijke problemen te verhelpen Vrijwilligerswerk om meer zelfvertrouwen te verkrijgen en psychologisch te

Carrière Egobescherming Versterking

ontwikkelen

De functionele benadering gaat in tegen het altruïsme-egoïsme debat. Altruïsme en egoïsme zijn twee veel gebruikte constructen in het veld van vrijwilligerswerk. Theorieën die uit gaan van egoïsme benadrukken dat vrijwilligerswerk wordt gedaan om er zelf beter van te worden. Theorieën die uitgaan van altruïsme benadrukken dat vrijwilligerswerk wordt gedaan om anderen te helpen zonder er zelf beter van te worden (Winniford, Carpenter & Grider, 1997). De functionele benadering benadrukt daarentegen dat vrijwilligers meerdere belangrijke motieven hebben voor hun inzet en ziet motivatie voor vrijwilligerswerk als een concept met veel aspecten. De motivatie van vrijwilligers kan niet zomaar als altruïstisch óf egoïstisch worden beschouwd, sommige functies van vrijwilligerswerk combineren namelijk de focus op zelfbelang en het belang van anderen. Ook geven veel mensen aan vrijwilligerswerk te doen vanuit een altruïstisch, maar tegelijkertijd zeker ook een egoïstisch oogpunt (Clary & Snyder, 1999). Sommige functies kunnen overigens wel beschouwd worden als meer altruïstisch of egoïstisch. Zo is de waardenfunctie van nature overwegend altruïstisch, in tegenstelling tot de overige functies die vaker egoïstisch van oorsprong zijn en focussen op de persoonlijke winst die uit het vrijwilligerswerk kan worden gehaald (Marta, Guglielmetti & Pozzi, 2006).

2.2.2 Leeftijd en motivatie Verschillende demografische groepen hebben verschillende motivaties voor vrijwilligerswerk. Dit is onder andere afhankelijk van geslacht, cultuur en inkomen. Ter illustratie, uit onderzoek is gebleken dat mensen met een hoger inkomen minder belang hechten aan de carrièrefunctie en beschermingsfunctie dan personen met een laag inkomen. Ook leeftijd is een factor die bepalend kan zijn voor de motivatie van een individu om aan vrijwilligerswerk deel te nemen (Clary, Snyder & Stukas, 1998). In dit onderzoek zal alleen gekeken worden naar deze laatste demografische variabele. In verscheidene onderzoeken wordt de Socioemotional Selectivity Theory (SST) gebruikt om verschillen in motivatie om aan vrijwilligerswerk deel te nemen te verklaren. De SST gaat er vanuit

17

dat mensen een bepaalde levenscyclus doorlopen. Hierbij worden ze zich steeds bewuster van de beperkte tijd die er voor hen over is. Deze bewustwording leidt tot een verandering in sociale prioriteiten en doelen (Carstensen, 1995). In Figuur 3 wordt de prioriteit van diverse doelen volgens de SST weergegeven. Een verandering in prioriteiten en doelen wordt daarnaast veroorzaakt door de verschillende taken die men in de verschillende levensfases uitvoert. Vanuit deze taken vloeien de verschillende motivaties die men heeft voor vrijwilligerswerk (Omoto, Snyder & Martino, 2000). Volgens de SST neemt het belang van doelen die te maken hebben met het zoeken naar kennis, zoals streven naar prestatie in educatie en carrière, en het zichzelf vergelijken met anderen, af naarmate men ouder wordt. Jonge mensen hebben veel behoeften aan het ontwikkelen van nieuwe inzichten in de sociale wereld en benutten alle mogelijkheden om nieuwe dingen te leren. Bij oudere mensen is dit minder het geval. De carrière- en kennisfunctie hebben beide te maken met het zoeken naar kennis. We verwachten dan ook dat de carrière- en kennisfunctie onder jongvolwassenen een rol spelen bij de keuze voor deelname aan vrijwilligerswerk (Carstensen, 1995; Fung, Carstensen & Lang, 2001, in: Okun & Schultz, 2003). Uit eerder onderzoek is ook al gebleken dat de carrièrefunctie belangrijker wordt gevonden door jongere volwassenen dan door oudere volwassenen ( Okun, Barr & Herzog, 1998; Winniford, Carpenter, & Grider, 1997). Clary, Snyder en Stukas (1998) verklaren dit aan de hand van de ontwikkeling die jongvolwassenen doormaken. Ouderen zijn vaker al zeker dat belangrijke werk- en inkomengerelateerde behoeften worden bevredigd en vinden deze functie van vrijwilligerswerk daarom minder van belang. Jongeren hebben deze behoeften vaak nog niet bevredigd waardoor dit voor hen een belangrijke functie kan zijn. Volgens de SST neemt het belang van doelen die te maken hebben met emotionele voldoening, zoals pogingen om emotionele betekenis uit het leven te krijgen en met het versterken van sociale relaties, toe naarmate men ouder wordt. De versterkingsfunctie (bijvoorbeeld vrijwilligerswerk doen om zelfvertrouwen te vergroten) en egobeschermingsfunctie (vrijwilligerswerk om negatieve gevoelens te voorkomen of verminderen) zijn beide geassocieerd met emotionele voldoening. We verwachten dan ook dat voor jongvolwassenen de versterkings- en egobeschermingsfunctie een kleine rol zullen spelen (Omoto, et al., 2000).

In enkele onderzoeken wordt echter de egobeschermingsfunctie wél aangewezen als een belangrijk motief voor jongvolwassenen. In het onderzoek van Serow (1991) gaven studenten aan een tevreden gevoel over te houden wanneer zij anderen helpen en zij vonden dit belangrijk. Ook uit het onderzoek van Clary, Snyder en Stukas (1998) bleek dat jongvolwassenen de egobeschermingsfunctie belangrijker vonden dan ouderen. De egobeschermingsfunctie houdt ondermeer in dat vrijwilligerswerk wordt gedaan om met problemen om te gaan. Clary, Snyder en Stukas wezen als verklaring aan dat ouderen vaak al meer gesetteld en ontwikkeld zijn, en minder vaak problemen hebben. Vandaar dat de beschermingsfunctie volgens hen voor ouderen minder snel als motief zal dienen dan voor jongeren.

18

In de studie van Okun en Schultz (2003) bleek echter dat de versterkings- en egobeschermingsfunctie niet gerelateerd waren aan leeftijd. De verklaring die zij hier voor geven is dat naar mate men ouder wordt, men meer bedreven raakt in interne regulatie van emoties. Ouderen gebruiken vrijwilligers-werk, een externe manier om emoties te reguleren, daarom niet vaker dan jongeren om tot emotionele voldoening te komen.

Figuur 3

Ideaal model van de Socioemotional Selectivity Theory (Carstensen, 1995).

Marta, Guglielmetti & Pozzi (2006) maakten in hun onderzoek onder Italiaanse vrijwilligers in de leeftijd van 24 tot 30 jaar oud aannemelijk dat de combinaties van motivaties van de jongvolwassenen in hoge mate verschilden. Er waren duidelijke verschillen te zien tussen studenten, werkenden, werkende studenten en personen die een baan zochten. Al deze groepen werden gedreven door waarden. Onder studenten werd dit het meest genoemd als het belangrijkste motief. Werkende studenten en werkzoekenden werden daarnaast gedreven door de carrièregerelateerde aspecten. Uit dit onderzoek blijkt dus dat waarden, naast carrièregerelateerde motieven, voor jonge mensen een belangrijke rol spelen. Ook Okun en Schultz (2003) toonden aan dat de waardenfunctie bij zowel jongeren als ouderen de grootste rol bij deelname aan vrijwilligerswerk speelt. Vrijwilligerswerk wordt dan ook gedaan zowel vanuit een altruïstisch oogpunt, als vanuit een meer egoïstisch oogpunt. Uit de verschillende onderzoeken kunnen we de volgende conclusies trekken: Uit de SST blijkt dat voor jonge mensen kennisgerelateerde functies van vrijwilligerswerk, zoals de carrièrefunctie en kennisfunctie, een belangrijke rol spelen. Ook in andere onderzoeken wordt steun gevonden voor dit standpunt. Uit de SST blijkt daarnaast dat voor oude mensen functies gericht op emotionele voldoening, zoals de versterkingsfunctie en egobeschermingsfunctie, een belangrijke rol spelen. Sommige studies wijzen de egobeschermingsfunctie aan als één die wel belangrijk is voor jong-

19

volwassenen. Andere studies spreken het verband tussen leeftijd en de egobeschermingsfunctie tegen. De sociale functie van vrijwilligerswerk wordt in geen van de onderzoeken in verband gebracht met jongvolwassenen. Uit verschillende onderzoeken blijkt tevens dat de waardenfunctie voor zowel jonge als oude mensen een grote rol speelt bij deelname aan vrijwilligerswerk. In dit onderzoek zullen we daarom de invloed van drie functies op deelname aan vrijwilligerswerk onder jong volwassenen testen: de carrièrefunctie, kennisfunctie en waardenfunctie.

2.2.3 Verschil in motivaties tussen vrijwilligers en niet-vrijwilligers In sommige onderzoeken worden de motivaties beschreven voor het blijven doen van vrijwilligerswerk, anderen gaan in op het gaan doen van vrijwilligerswerk. Uit onderzoek blijkt dat vrijwilligers en niet-vrijwilligers in verschillende mate belang hechten aan de functies van vrijwilligerswerk. Voor vrijwilligers zijn de waardenfunctie, versterkingsfunctie, sociale functie en kennisfunctie belangrijker dan voor niet-vrijwilligers. Niet-vrijwilligers hechten daarentegen meer waarde aan de carrièrefunctie (Clary, Snyder & Stukas, 1998). In dit onderzoek wordt alleen gekeken naar de motivatie om vrijwilligerswerk te gaan doen, en niet naar de motivatie om vrijwilligerswerk te blijven doen. Bij dit laatste zullen namelijk ook weer vele andere externe factoren, zoals de organisatie, de ervaringen tijdens het werk en de collega’s, een rol spelen.

2.2.4 Hypothesen Op basis van de bestaande kennis over de functionele benadering in relatie tot leeftijd kunnen we de volgende hypothesen opstellen:

H2a

De carrièrefunctie heeft onder jongvolwassenen een positief effect op de intentie om vrijwilligerswerk te doen.

H2b

De kennisfunctie heeft onder jongvolwassenen een positief effect op de intentie om vrijwilligerswerk te doen.

H2c

De waardenfunctie heeft onder jongvolwassenen een positief effect op de intentie om vrijwilligerswerk te doen.

2.3 Relatie tussen theorie van gepland gedrag en functionele benadering Een voordeel van de functionele benadering is dat het een bredere conceptualisatie bevat van sociale invloed dan de theorie van gepland gedrag. Waar de theorie van gepland gedrag bijvoorbeeld alleen de waargenomen druk van anderen bevat, bevat de functionele benadering specifiek zowel sociale voordelen, als de waargenomen normen van anderen. Omdat sociale factoren van groot belang zijn bij vrijwilligerswerk, is het belangrijk om een groot aantal sociale invloedfactoren mee te nemen bij het voorspellen van vrijwillige inzet (Greenslade & White, 2005).

20

Daarentegen is de algehele benadering vanuit het perspectief van de functionele benadering minder nauwkeurig dan de theorie van gepland gedrag. De functionele benadering bevat alleen de waargenomen voordelen die een relatie hebben met vrijwilligerswerk, maar gaat niet in op andere belangrijke determinanten bij het maken van een beslissing, zoals de negatieve consequenties van het gedrag en controle factoren. In dit onderzoek zullen we kijken welk effect de gedragsdeterminanten en functies hebben op intentie. Daarnaast wordt onderzocht in hoeverre de gedragsdeterminanten een mediërende rol spelen tussen de functies en intentie. In Figuur 4 wordt dit schematisch weergegeven.

Waardenfunctie

Kennisfunctie

Gedragsbeliefs & Uitkomstevaluaties

Attitude

Normatieve beliefs & motivatie gehoorzamen

Subjectieve norm

Controle beliefs

Eigen-effectiviteit

Intentie

Gedrag

Carrièrefunctie

Figuur 4

Voorspellers van vrijwillige inzet.

Omdat dit deel van het onderzoek explorerend is zullen we hiervoor geen hypothesen opstellen.

21

3. Methode 3.1 Respondenten In dit onderzoek is ervoor gekozen om jongvolwassen in de leeftijd van 18 tot en met 25 als doelgroep te nemen. Voor deze leeftijdsafbakening is gekozen om verschillende redenen. Ten eerste is veel vrijwilligerswerk pas mogelijk wanneer men de achttienjarige leeftijd bereikt. Daarnaast gaan veel jongvolwassenen ook rond hun achttiende studeren. De reden dat is gekozen voor de grens van 25 jaar is dat veel studenten dan afgestudeerd zijn en beginnen met werken. De meeste studies duren 4 of 5 jaar. Ervan uitgaande dat veel studenten studievertraging oplopen door een bestuursjaar, een jaar in het buitenland of vanwege een andere reden én ervan uitgaande dat veel jongvolwassenen niet direct op achttien jarige leeftijd beginnen met studeren, is er gekozen voor de bovengrens van 25 jaar. Omdat hbo en wo-studenten vaak hun eigen tijd inrichten, zal op deze doelgroep in dit onderzoek de nadruk liggen. Echter zullen respondenten met een lagere opleiding ook in het onderzoek worden betrokken. De respondenten zijn benaderd via het eigen netwerk. Daarnaast is de vragenlijst via het online vriendennetwerk Hyves verspreid onder bijna 8000 respondenten, zowel uit het eigen netwerk als onder de leden van de Hyve van stichting Dance4Life, de internationale organisatie die zich samen met jongeren inzet om de verspreiding van hiv en aids terug te dringen (danceforlife.hyves.nl). De sample kan dan ook niet als representatief voor de Nederlandse bevolking worden gezien. Omdat het hier voor een groot deel een explorerend onderzoek betreft vormt dat geen groot probleem. In totaal hebben 211 personen de vragenlijst ingevuld.

3.2 Design Er is nog weinig bekend over de mediërende werking van de verschillende functies van vrijwilligerswerk. Het onderzoek heeft dan ook grotendeels een explorerend karakter. Voor het onderzoek is een online enquête verspreid onder de respondenten. Deze methode kent verschillende voordelen. Zo kan in een relatief korte tijd een grote hoeveelheid mensen worden bereikt. Men vult de vragenlijst zelf via de computer in, zonder dat de onderzoeker daarbij aanwezig hoeft te zijn. Daarnaast hoeft men geen moeite te doen om de ingevulde vragenlijst retour te sturen. De vragenlijst is opgesteld via de online survey tool ThesisTools. Via email is deze vervolgens verspreid. Met behulp van het softwareprogramma SPSS 15.0 (Statistical Package for the Social Sciences) is de verzamelde data daarna geanalyseerd.

22

3.3 De vragenlijst In de vragenlijst die de respondenten werd voorgelegd werden verschillende variabelen gemeten. Deze variabelen leveren een bijdrage aan het beantwoorden van de onderzoeksvraag. De volledige vragenlijst is terug te vinden in de Bijlage. 3.3.1 Achtergrondkenmerken Allereerst is in de vragenlijst gevraagd naar verschillende achtergrondkenmerken van de respondenten, waaronder leeftijd, geslacht en opleidingsniveau. Ook is gevraagd naar de voornaamste bezigheid. Men kon hierbij kiezen uit studeren, studeren en werken, werken, of anders. 3.3.2 Vrijwilligers Vervolgens is gevraagd of men vrijwilligerswerk doet. In de enquête was een routing toegepast. Respondenten die geen vrijwilligerswerk deden werden direct geleid naar de vragen die de variabelen uit de theorie van gepland gedrag meten. Respondenten die wel vrijwilligerswerk deden kregen eerst nog enkele vragen voorgeschoteld over de frequentie waarmee zij het vrijwilligerswerk uitvoeren. De frequentie werd met verschillende vragen gemeten. Ten eerste werd de respondenten gevraagd hoe vaak zij in het afgelopen half jaar vrijwilligerswerk hebben gedaan. De respondenten konden kiezen uit ‘Ik heb het afgelopen half jaar geen vrijwilligerswerk gedaan’, ‘1 tot 5 dagen’, ‘6 tot 10 dagen’, ‘11 tot 15 dagen’, ‘16 tot 20 dagen’ en ‘21 dagen of meer’. Daarna werd gevraagd hoe vaak zij in de afgelopen

maand

vrijwilligerswerk

hebben

gedaan.

Opnieuw

had

men

verschillende

keuzemogelijkheden: ‘Ik heb de afgelopen maand geen vrijwilligerswerk gedaan’, ‘1 keer in de maand’, ‘1 keer in de twee weken’, ‘1 keer in de week’ of ‘meer dan 1 keer per week’. Vervolgens werd de respondenten de open vraag gesteld hoeveel uur zij gemiddeld per keer besteden aan vrijwilligerswerk. Tenslotte werd de respondenten gevraagd in welke sector zij vrijwilligerswerk doen. Bij meerdere vrijwilligersbanen werd de respondent gevraagd degene aan te kruisen waar het meeste tijd aan werd besteed. De respondenten hadden keuze uit de sectoren gezondheidszorg, sport, religieuze organisatie, educatie, milieu, recreatie, kunst/cultuur, internationaal en overig. 3.3.3 Theorie van gepland gedrag De variabelen die in het onderzoek worden gebruikt komen voort uit de twee theorieën die de basis van dit onderzoek vormen: de theorie van gepland gedrag en de functionele benadering. Als eerste werden de variabelen uit de theorie van gepland gedrag gemeten: intentie, attitude, gedrags-/uitkomstbeliefs, subjectieve norm, normatieve beliefs, eigen-effectiviteit en controle beliefs. De vragen die zijn gebruikt voor het meten van de variabelen uit de theorie van gepland gedrag zijn gebaseerd op algemene artikelen over de theorie van gepland gedrag (Ajzen, 1991; Ajzen, 2002) en vragenlijsten die zijn gebruikt in eerdere onderzoeken naar de theorie van gepland gedrag in relatie tot vrijwilligerswerk (Warburton, Terry, Rosenman & Shapiro, 2001; Greenslade & White, 2002; Greenslade & White, 2005; Lemmens et al., 2005).

23

‘Intentie’ werd gemeten door vier items. Voor het meten van de variabele ‘intentie’ is een 5punts Likert schaal geconstrueerd. De respondenten konden aangeven in hoeverre zij het met de stellingen eens zijn (van ‘helemaal mee oneens’ (1) tot ‘helemaal mee eens’(5)). Een voorbeeld van één van de items is ‘ik ben van plan om binnen een maand vrijwilligerswerk te gaan doen’. De variabele ‘attitude’ werd ook gemeten door vier items. Ook voor het meten van deze variabele is een 5-punts Likert schaal gebruikt. Respondenten werd gevraagd in hoeverre zij vrijwilligerswerk plezierig/onplezierig, goed/slecht, makkelijk/moeilijk en waardevol/waardeloos vinden. Door het meten van de variabele ‘attitude beliefs’ wordt dieper ingegaan op de verschillende uitkomst- en gedragsbeliefs die voorafgaan aan iemands attitude. ‘Attitude beliefs’ werden gemeten door elf items. De respondenten konden aangeven hoe waarschijnlijk zij het vinden dat elf genoemde consequenties zich voordoen, waaronder ‘als ik vrijwilligerswerk doe dan help ik andere mensen die hulp nodig hebben’, ‘als ik vrijwilligerswerk doe dan ontmoet ik nieuwe mensen’ en ‘als ik vrijwilligerswerk doe dan hou ik te weinig tijd over voor ander dingen’. Respondenten konden antwoorden van ‘zeer onwaarschijnlijk’ (1) tot ‘zeer waarschijnlijk’ (5). ‘Subjectieve norm’ werd gemeten door 3 items. Een voorbeeld van een van de items is: ‘de mensen in mijn leven wiens mening ik waardevol vind zouden het goed vinden als ik vrijwilligerswerk ga doen’. Respondenten konden op een 5-puntsschaal aangeven in hoeverre ze het met de stellingen eens zijn (helemaal mee oneens (1) tot helemaal mee eens (5)). De ‘normatieve beliefs’ werden gemeten op basis van 6 items. Er werd gemeten in hoeverre de respondent het eens is met de stellingen dat ouders/vrienden/partner het belangrijk vinden dat de respondent vrijwilligerswerk doet en in hoeverre de respondent waarde hecht aan de mening van zijn of haar ouders/vrienden/partner. Respondenten konden wederom op een 5-punts Likertschaal aangeven of zij het met de stellingen eens zijn of niet (helemaal mee oneens (1) tot helemaal mee eens (5)). De variabele ‘eigen-effectiviteit’ werd gemeten met 2 items: ‘ik heb er al het vertrouwen in dat ik binnen het komende half jaar vrijwilligerswerk zou kunnen doen’ en ‘als ik vrijwilligerswerk wil doen, zou het moeilijk zijn om dit binnen het komend half jaar te doen’. Ook voor deze items geldt dat respondenten op een 5-punts Likertschaal konden aangeven of zij het met de stellingen eens zijn of niet (helemaal mee oneens (1) tot helemaal mee eens (5)). Ditzelfde gold voor de zeven items die de ‘controle beliefs’ meten. Voorbeelden van items die deze variabele meten zijn: ‘ik weet zeker dat ik vrijwilligerswerk kan doen, zelfs als ik eigenlijk werk kan doen waarvoor ik betaald krijg’ en ‘ik weet zeker dat ik vrijwilligerswerk kan doen, zelfs als ik gebrek aan geld heb’. 3.3.4 Functionele benadering Om de zes functies uit de functionele benadering te testen is de Volunteer Function Inventory (VFI) ontwikkeld (o.a. Clary, Snyder & Stukas, 1998; Clary et al., 1998; Allison, Okun & Dutridge, 2002; Greenslade & White, 2005). Dit meetinstrument omvat verschillende items die de psychologische en sociale functies van vrijwilligerswerk representeren. De items in de VFI gaan over vrijwilligerswerk in

24

het algemeen, nooit over specifieke vormen van vrijwillige inzet. De VFI is in veel voorgaande analyses gebruikt. Deze analyses lieten zien dat de activiteiten van vrijwilligers gerelateerd waren aan de zes motivaties van de functionele benadering. De variabelen die in dit onderzoek naar aanleiding van de functionele benadering worden gemeten zijn ‘carrièrefunctie’, ‘kennisfunctie’ en ‘waardenfunctie’. De drie variabelen worden allen gemeten aan de hand van stellingen waarbij de respondenten kunnen aangeven in hoeverre zij het met de stellingen eens zijn (helemaal mee oneens (1) tot helemaal mee eens (5)). Een voorbeeld van een ‘carrièrefunctie’ item is ‘vrijwilligerswerk staat goed op mijn CV’. ‘Vrijwilligerswerk geeft me de mogelijkheid om een nieuwe kijk op dingen te ontwikkelen’ is een voorbeeld van een stelling die wordt gebruikt om de variabele ‘kennisfunctie’ te meten. Een voorbeeld van een item dat de variabele ‘waardenfunctie’ meet is: ‘ik geef om mensen die het minder goed hebben dan ikzelf’.

3.4 Analyseplan Middels beschrijvende statistieken zal informatie kunnen worden gegeven over de respondenten en hun demografische gegevens. Ook zullen we op die manier een beeld verkrijgen over de mate waarin de respondenten vrijwilligerswerk doen. Om de onderzoeksvraag te kunnen beantwoorden worden er vervolgens verschillende analyses uitgevoerd. Als eerste voeren we diverse factoranalyses uit met de items die de variabelen uit de theorie van gepland gedrag en de functionele benadering behoren te meten. Cronbach’s alpha wordt hierbij gebruikt om te toetsen of de schalen betrouwbaar genoeg zijn om de variabelen samen te voegen. Op die manier kunnen we schalen construeren, wat verdere analyses effectiever maakt. Vervolgens zullen we deze nieuwe schalen gebruiken om correlatie- en regressieanalyses uit te voeren. Op die manier kunnen we de verschillende verbanden tussen de variabelen aantonen. Ook worden multipele regressieanalyses uitgevoerd om het mediërende effect van de gedragsdeterminanten te meten. Ten slotte kijken we naar de verschilscores tussen wel en niet-intentie om de beliefs te zoeken die het onderscheid maken tussen mensen die wel en mensen die niet een intentie tot vrijwilligerswerk hebben. We kunnen dan kijken welke beliefs relateren aan intentie en welke beliefs gebruikt kunnen worden in interventies door middel van communicatiecampagnes. Om hiertoe te komen vragen we ons drie dingen af (Hornik & Woolf, 1999, in: Fishbein & Yzer, 2003): 1) Welke beliefs correleren sterk met de intentie tot vrijwilligerswerk? Middels een One way ANOVA zullen we kijken naar de verschilscores tussen de respondenten die wel en die niet een intentie hebben. 2) Hoeveel mensen hebben de belief al? Het is belangrijk dat er nog genoeg mensen zijn die de belief nog niet sterk aanhangen. Het moet wel zinvol zijn om de belief te veranderen en zo dus genoeg mensen tot een hogere intentie te kunnen brengen.

25

3) Is het daadwerkelijk mogelijk om de belief te veranderen? Kan de belief worden gesteund door goede argumenten die gebaseerd zijn op sterk bewijs? Wanneer we bovenstaande analyses uitvoeren zullen we tot een antwoord komen op de onderzoeksvraag die centraal staat.

26

4. Resultaten 4.1 Respondenten In totaal hebben aan dit onderzoek 211 respondenten meegewerkt. Voor dit onderzoek waren we op zoek naar respondenten van 18 tot en met 25 jaar. Echter bleek dat een deel van de respondenten die de vragenlijst hebben ingevuld niet binnen deze leeftijdscategorie pasten. Deze respondenten zijn uit het databestand verwijderd. Ook heeft een deel van de respondenten slechts een klein deel van de vragenlijst ingevuld. Ook deze respondenten zijn uit het databestand verwijderd. Het totaal aantal respondenten in het onderzoek komt daardoor op N = 143.

Van de respondenten is 29.6 procent man (n = 42) en 70.4 procent is vrouw (n = 100). De gemiddelde leeftijd van de respondenten is 21,78 (SD = 2,15). De meeste respondenten in de steekproef hebben een hbo-opleiding afgerond of zijn hier nog mee bezig (45.5%). 23.8 procent van de respondenten heeft een wo-opleiding afgerond of is hier nog mee bezig en 18.9 procent van de respondenten geeft aan een mbo-opleiding te hebben gevolgd. De overige respondenten zijn als volgt verdeeld: mavo/vmbo (2.8%), havo (4.9%) en vwo (4.2%). Het merendeel van de respondenten studeert en heeft daarnaast een baan (39.2%). 28.7 procent van de respondenten werkt alleen en 28 procent studeert alleen. 4.2 procent van de respondenten geeft aan iets anders als voornaamst bezigheid te hebben. Genoemd hierbij wordt het vervullen van een bestuursfunctie, werkzoekend zijn of ziek zijn.

Van alle respondenten geeft 32.2 procent (n = 46) aan vrijwilligerswerk te doen. Van deze vrijwilligers heeft 38.3 procent het afgelopen jaar 21 dagen of meer vrijwilligerswerk gedaan. 27.7 procent heeft 1 tot 5 dagen vrijwilligerswerk gedaan in het afgelopen half jaar. 10.6 procent van de vrijwilligers geeft aan in het afgelopen half jaar geen vrijwilligerswerk te hebben gedaan. Wanneer we vragen naar de frequentie vrijwilligerswerk in de afgelopen maand blijkt dat 29.8 procent van de vrijwilligers de afgelopen maand geen vrijwilligerswerk heeft gedaan. 23.4 procent deed het 1 keer in de afgelopen maand, 8.5 procent deed het 1 keer in de 2 weken, 23.4 procent deed het 1 keer in de week en 14.9 procent deed het meer dan eens per week.

Het aantal uur dat een vrijwilliger per keer aan vrijwilligerswerk besteedt ligt erg uiteen, van 0 uur tot 15 uur. Het gemiddelde aantal uur dat de vrijwilligers (n = 41) per keer aan vrijwilligerswerk besteden is 5,12. Sport (17.0%), gezondheidszorg (14.9%) en recreatie (12.8%) zijn de meest voorkomende sectoren onder de vrijwilligers waarin zij hun vrijwilligerswerk doen.

27

De meeste vrijwilligers (17.5%) hebben een hbo-opleiding gedaan of zijn daar nu nog mee bezig. Daarna hebben de meeste vrijwilligers een mbo-opleiding gedaan (5.6%) of een wo bachelor of master opleiding (4.2%). In Tabel 2 is de verdeling te zien van vrijwilligers en niet-vrijwilligers naar opleidingsniveau.

Tabel 2

Vrijwilligerswerk verdeeld naar opleidingsniveau. Doe je vrijwilligerswerk?

Opleidingsniveau

Ja

Nee

Totaal

Mavo

1 (0.7%)

3 (2.1%)

4 (2.8%)

Havo

3 (2.1%)

4 (2.8%)

7 (4.9%)

Vwo

3 (2.1%)

3 (2.1%)

6 (4.2%)

MBO

8 (5.6%)

19 (13.3%)

27 (18.9%)

HBO

25 (17.5%)

40 (28.0%)

65 (45.5%

WO bachelor

5 (3.5%)

15 (10.5%)

20 (14.0%)

WO doctoraal/master

1 (0.7%)

13 (9.1%)

14 (9.8%)

Totaal

46 (32.2%)

97 (67.8%)

143 (100%)

4.2 Inleidende analyses Om de hypothesen te kunnen toetsen zijn er diverse inleidende analyses uitgevoerd. Zo zijn er verschillende

factor-

en

betrouwbaarheidsanalyses

uitgevoerd.

Verschillende

items

zijn

getransformeerd tot één geconstrueerde variabele. Door voor elke verwachtte variabele een factoranalyse en een betrouwbaarheidsanalyse uit te voeren kan worden getoetst of de schalen van de variabele homogeen zijn en of de items kunnen worden samengevoegd tot één construct. 4.2.1 Gedragsdeterminanten Intentie Met de vier items waarvan verwacht wordt dat zij de variabele ‘intentie’ meten is een factoranalyse uitgevoerd. Het item ‘ik ben van plan om nooit vrijwilligerswerk te doen’ is hiervoor eerst gehercodeerd, zodat de items hetzelfde meten. Tabel 3 geeft de factorladingen per item weer. Deze zijn allen hoog genoeg. Ook een betrouwbaarheidsanalyse toont aan dat de 4 items samengevoegd mogen worden tot de geconstrueerde variabele ‘intentie’ (α = .840).

28

Tabel 3

Gemiddeldes, standaard deviaties (SD), factorladingen, betrouwbaarheidsscores (alpha) en correlaties van de variabelen uit de theorie van gepland gedrag en de functionele benadering.

1. Intentie (N=138) 1. Van plan om binnen 3 maanden vrijwilligerswerk te doen 2. Van plan om binnen half jaar vrijwilligerswerk te doen 3. Van plan om binnen maand vrijwilligerswerk te doen 4. Van plan om nooit vrijwilligerswerk te doen (REC)

Gemiddelde (SD) 2.99 (1.18)

Factorladingen

Alpha

1

2

3

4

5

.840

1

.605

.503(**)

1

.375(**)

.234(**)

1

.826

.682(**)

.370(**)

.265(**)

1

.880

.240(**)

.234(**)

.246(**)

.197(*)

1

.821

.248(**)

.334(**)

.215(*)

.222(*)

.657(**)

6

7

.938 .880 .853 .574

2. Attitude (N=141) 1. Waardeloos – waardevol 2. Slecht – goed 3. Onplezierig – plezierig

4.48 (0.49)

3. Subjectieve norm (N=143) 1. Meeste mensen die belangrijk voor me zijn willen dat ik v.w. doe

2.29 (1.01)

4. Eigen-effectiviteit (N=142) 1. Vertrouwen dat ik binnen komend half jaar v.w. kan doen 2. Als ik v.w. wil doen, wordt dat moeilijk binnen half jaar (REC)

3.21 (1.30)

5. Carrièrefunctie (N=131) 1. Binnenkomen bij plaatsen waar ik graag zou werken 2. Contacten opdoen die mijn carrière helpen 3. Verschillende carrièremogelijkheden verkennen 4. Helpt me succesvol te zijn in mijn werk 5. Staat goed op mijn CV

3.55 (0.85)

6. Kennisfunctie (N=130) 1. Meer leren over doel waarvoor ik werk 2. Mogelijkheid nieuwe kijk op dingen te ontwikkelen 3. Opdoen van directe en praktische ervaring 4. Leren om te gaan met verscheidenheid aan mensen 5. Eigen talenten verkennen

3.843 (0.65)

.830 .797 .698

.924 .924

.813 .828 .880 .856 .729 1

.689 .844 .849 .723 .742

3.891 (0.71) . 878 .176 .416(**) .158 .171 .401(**) .511(**) 1 7. Waardenfunctie (N=128) 1. Ik geef om mensen die het minder goed hebben dan ikzelf .840 2. Ik heb medelijden met mensen in nood .707 3. Ik vind het belangrijk om andere mensen te helpen .875 4. Ik kan iets doen voor een goed doel dat belangrijk voor me is .850 5. Ik geef oprecht om mensen die ik kan helpen .833 Noot: scores voor de theorie van gepland gedrag en de functionele benadering variëren van 1 tot 5. * Correlatie is significant op het niveau 0,05 ** Correlatie is significant op het niveau 0,001

29

Attitude Wanneer we een factoranalyse uitvoeren voor de 4 items die attitude meten blijkt dat de 4 items niet allen laden op één factor. Ook een betrouwbaarheidsanalyse geeft aan dat de 4 items niet samengevoegd mogen worden tot één variabele, de alpha is hiervoor te laag (α = .559). Wanneer

we

naar de inhoud van de 4 items kijken, zien we dat deze enigszins verschillen in hetgeen dat ze meten. ‘Waardevol – waardeloos’ is een item dat de cognitieve attitude meet, terwijl ‘onplezierig – plezierig’ voornamelijk de affectieve attitude meet. ‘Slecht – goed’ meet de overkoepelende attitude. Qua inhoud valt het item ‘moeilijk – makkelijk’ enigszins buiten de boot. Dit item meet meer de controle die men heeft over het gedrag, en zou dus onder eigen-effectiviteit vallen. We doen daarom een factoranalyse zonder dit laatste item. Tabel 3 geeft de resultaten weer voor deze factoranalyse. Alle items laden nu wel op één factor. Ook Cronbach’s alpha is nu hoog genoeg (α = .605) om de drie items tot één geconstrueerde variabele samen te voegen. In verdere analyses zal deze geconstrueerde variabele ‘attitude’ worden gebruikt, zonder opname van het item ‘moeilijk-makkelijk’.

Subjectieve norm Ook met de 3 items waarvan we verwachten dat ze de subjectieve norm meten voeren we een factoranalyse uit. De drie items laden niet allen hoog op één component, en ook de Cronbach’s alpha is laag. Qua inhoud zouden de onderstaande items echter bij elkaar moeten passen. Wanneer we één item uit de factoranalyse laten blijft de alpha te laag. De items waarvan we verwachtten dat ze subjectieve norm meten kunnen niet samengevoegd worden tot één construct. In verdere analyses zal dan ook alleen het item ‘De meeste mensen die belangrijk voor me zijn willen dat ik vrijwilligerswerk ga doen’ worden gebruikt om de subjectieve norm te meten, aangezien dit item de lading van de variabele ‘subjectieve norm’ het beste dekt.

Eigen-effectiviteit De variabele ‘eigen-effectiviteit’ wordt gemeten met twee items. Alvorens deze in een betrouwbaarheidsanalyse te gebruiken is het negatief geformuleerde item ‘als ik vrijwilligerswerk

wil doen, zou het moeilijk worden om dit binnen het komend half jaar te doen’ eerst omgepoold, zodat beide items hetzelfde meten. Uit de betrouwbaarheidsanalyse blijkt dat de interne consistentie van de schaal hoog is (α = .826). In Tabel 3 is te zien dat beide items een hoge factorlading hebben. De variabele ‘eigen-effectiviteit’ mag dan ook geconstrueerd worden. 4.2.2 Functionele benadering. In de vragenlijst zijn verschillende items opgenomen die de ‘carrièrefunctie’, ‘kennisfunctie’ en ‘waardenfunctie’ meten.

30

Carrièrefunctie Door het uitvoeren van een factoranalyse kan worden aangetoond dat de items die de carrièrefunctie meten allen één construct meten. Tabel 3 geeft de resultaten van de factoranalyse weer. Uit de betrouwbaarheidsanalyse komt een Cronbach’s alpha van .880. De betrouwbaarheid is hiermee hoog. De nieuwe geconstrueerde variabele ‘carrièrefunctie’ kan dan ook gevormd worden.

Kennisfunctie Ook met de vijf kennis-items wordt een factoranalyse uitgevoerd. Ook deze items vormen één construct. Met een Cronbach’s alpha van .821 is ook de geconstrueerde variabele ‘kennisfunctie’ betrouwbaar.

Waardenfunctie Tenslotte wordt ook voor de waardenfunctie een factoranalyse uitgevoerd. Ook hier blijken alle factorladingen hoog, tenminste .707, en ook de Cronbach’s alpha is hoog: .878. De vijf items worden daarom allen gebruikt in de nieuwe geconstrueerde variabele ‘waardenfunctie’.

4.3 Relaties tussen functies, gedragsdeterminanten en intentie 4.3.1 Correlatie tussen variabelen Om te kunnen zien in hoeverre de verschillende functies van vrijwilligerswerk van invloed zijn op de intentie om vrijwilligerswerk te doen kijken we naar de correlaties tussen de drie functies en intentie. Uit Tabel 3 valt op te maken dat er sprake is van een significante positieve relatie tussen carrièrefunctie en intentie (β = .240) en kennisfunctie en intentie (β = .248). Ook de waardenfunctie heeft een positief effect op intentie (β = .176), echter is dit gevonden effect een stuk lager en niet significant. Dit gevonden resultaat wordt ook bevestigd wanneer we een achterwaartse regressie doen. In een achterwaartse regressie worden alle relevante variabelen toegevoegd. Met behulp van SPSS wordt vervolgens getest of enkele van de voorspellers uit het model verwijderd kunnen worden, zonder dat het een substantieel effect heeft op de mate waarin het model past bij de data (Field, 2005). Na het doen van een achterwaartse regressieanalyse met de drie functies en de afhankelijke variabele intentie zien we ook dat de waardenfunctie de minst goede voorspeller is van de intentie tot vrijwilligerswerk, deze wordt als eerste verwijderd. De kennisfunctie blijkt de beste voorspeller van intentie. Tabel 4 geeft de resultaten van de analyse weer.

Op basis van de uitkomsten van deze analyses zullen we de kennisfunctie en carrièrefunctie nader onderzoeken en de waardenfunctie vanaf dit punt buiten beschouwing laten.

31

Tabel 4

Stap 1

Stap 2

Stap 3

Achterwaartse regressieanalyse met de onafhankelijke variabelen kennis-, carrière- en waardenfunctie en afhankelijke variabele intentie. Beta

Sig.

Carrièrefunctie

.131

.117

Kennisfunctie

.124

.327

Waardenfunctie

.061

.555

Carrièrefunctie

.139

.243

Kennisfunctie

.150

.209

Kennisfunctie

.243

.007*

Afhankelijk: intentie Noot. * Correlatie is significant op het niveau 0.05, ** Correlatie is significant op het niveau 0.001

Ook de relaties tussen de gedragsdeterminanten en intentie kunnen we aflezen uit Tabel 3 . Daaruit blijkt dat de eigen-effectiviteit de grootste invloed heeft op intentie (β = .682). Ook attitude heeft een zeer sterk effect op intentie (β = .503). De subjectieve norm heeft een iets minder groot, maar wel positief effect op intentie (β = .375).

Maar wat is nu het effect van de functies op de gedragsdeterminanten? In welke mate zijn de kennisfunctie en carrièrefunctie van invloed op attitude, subjectieve norm en eigen-effectiviteit? Ook die vraag kunnen we beantwoorden door te kijken naar Tabel 3. Daarin zien we dat de kennisfunctie een positief effect heeft op alle drie de gedragsdeterminanten. De kennisfunctie heeft het grootste effect op attitude (β = .334). Ook de carrièrefunctie heeft een positief effect op alle drie de gedragsdeterminanten. Het sterkste effect heeft de carrièrefunctie op de subjectieve norm (β = .246). Figuur 5 laat een schematische weergave zien van alle relaties tussen de kennis- en carrièrefunctie, de gedragsdeterminanten, intentie en gedrag.

Figuur 5

Overzicht van de relaties tussen de belangrijkste functies, gedragsdeterminanten, intentie en gedrag en van de directe relatie tussen functies en intentie. Noot. Zwart geeft de correlaties voor de kennisfunctie weer, grijs de correlaties voor de carrièrefunctie.

32

4.3.2 Multipele regressie functies en gedragsdeterminanten Om te kunnen zien wat de invloed van de kennisfunctie is op intentie wanneer we corrigeren voor de gedragsdeterminanten uit de theorie van gepland gedrag voeren we een multipele regressieanalyse uit. De resultaten worden weergegeven in Tabel 5. Daaruit kunnen we opmaken dat eigen-effectiviteit nog steeds de grootste invloed heeft op intentie, als er wordt gecorrigeerd voor de overige variabelen. De kennisfunctie heeft het minst effect (β = .026) en dit effect is niet significant. Dit staat in contrast met het directe effect tussen de kennisfunctie en intentie (β = .248). De relatie tussen de kennisfunctie en intentie wordt dus grotendeels gemedieerd door de gedragsdeterminanten. Als we kijken naar Figuur 5 zien we dat de attitude de sterkste mediator is van de relatie tussen de kennisfunctie en intentie.

Tabel 5

Correlatie met intentie & uitkomsten multipele regressieanalyse met kennisfunctie en gedragsdeterminanten. Correlatie met intentie

Beta

Sig.

Kennisfunctie

.248

.026

.692

Attitude

.503

.234

.001

Subjectieve norm

.375

.193

.003

Eigen-effectiviteit

.682

.546

.000

R²= 0,58

Ook voeren we een multipele regressieanalyse uit voor de carrièrefunctie in combinatie met de drie gedragsdeterminanten. Tabel 6 geeft de resultaten weer. Het effect op intentie blijkt ook voor de carrièrefunctie klein wanneer we corrigeren voor de variabelen attitude, subjectieve norm en eigeneffectiviteit. De beta is nu .052. Eerder was deze .240. Uit Figuur 5 kunnen we opmaken dat de variabele subjectieve norm de sterkste mediator is tussen carrièrefunctie en intentie.

Tabel 6

Correlatie met intentie & uitkomsten multipele regressieanalyse met carrièrefunctie en gedragsdeterminanten Correlatie met intentie

Beta

Sig.

Carrièrefunctie

.240

.052

.417

Attitude

.503

.220

.001

Subjectieve norm

.375

.183

.005

Eigen-effectiviteit

.682

.549

.000

R² = 0.57

33

4.4 Relaties tussen beliefs en intentie 4.4.1 De doelgroep In hoofdstuk 2.1 zagen we dat verschillende interventies in communicatiecampagnes van belang zijn voor verschillende groepen. Om te kunnen bepalen hoe mensen het beste kunnen worden overgehaald tot vrijwilligerswerk is het van belang om eerst onderscheid te maken tussen de mensen die het wel en mensen die het niet doen en de mensen die wel of geen intentie hebben. Hiervoor is de variabele ‘intentie’ opgedeeld in 2 groepen: geen intentie (alle waarden tussen 1 en 2.9) en wel intentie (alle waarden tussen 3 en 5). Wanneer dit is gedaan blijkt dat beide groepen exact 50 procent van de respondenten vertegenwoordigen. In Tabel 7 zetten we deze groepen af tegen de mensen die hebben aangegeven wel of geen vrijwilligerswerk te doen.

Tabel 7

Kruistabel intentie versus gedrag (N =138) Doe je vrijwilligerswerk? Nee

Ja

Totaal

Nee

68 (49.3%)

1 (0.7%)

69 (50%)

Ja

26 (18.8%)

43 (31.2%)

69 (50%)

Totaal

94 (68.1 %)

44 (31.9%)

138 (100%)

Heb je de intentie om vrijwilligerswerk te doen?

Tabel 7 laat zien dat het grootste gedeelte van de respondenten die aangeeft geen intentie te hebben om vrijwilligerswerk te doen, dit ook consequent niet doet. Van de groep respondenten die aangeeft wel de intentie te hebben om vrijwilligerswerk te doen (50%), doet 18.8 procent dat niet. Als we kijken naar recent gedrag, oftewel de respondenten die tenminste 1 keer vrijwilligerswerk hebben gedaan in de afgelopen maand, wordt het percentage respondenten die wel een intentie heeft, maar het gedrag niet uitvoert nog groter (29 %). Dit wordt weergegeven in Tabel 8.

Tabel 8

Kruistabel intentie versus recent gedrag (N=138) Doe je vrijwilligerswerk? Nee

Ja

Totaal

Nee

68 (49.3%)

1 (0,7%)

69 (50%)

Ja

40 (29%)

29 (21%)

69 (50%)

Totaal

94 (78.3 %)

30 (21.7%)

138 (100%)

Heb je de intentie om vrijwilligerswerk te doen?

In Hoofdstuk 5 zullen de implicaties van deze gegevens voor de benodigde interventies worden uiteengezet.

34

4.4.2 De interventies In hoofdstuk 3.5 zijn verschillende stappen beschreven om er achter te kunnen komen welke beliefs het beste kunnen worden gebruikt in communicatiecampagnes die er op gericht zijn om jongvolwassenen over te halen tot vrijwilligerswerk. In deze paragraaf worden de resultaten van deze stappen beschreven.

1. Verschilscores wel/niet intentie Tabel 9 geeft het verschil in de correlaties tussen de beliefs weer voor mensen die wel de intentie tot vrijwilligerswerk hebben en mensen die geen intentie tot vrijwilligerswerk hebben. In paragraaf 4.3 zagen we dat alle gedragsdeterminanten (attitude, subjectieve norm en eigen-effectiviteit) van invloed zijn op de intentie tot vrijwilligerswerk. We kijken dan ook welke beliefs behorende bij deze drie gedragsdeterminanten hoog correleren met intentie. Tabel 9

Verschil in gemiddelde, standaard deviatie en correlatie met intentie tussen respondenten die wel en die niet een intentie hebben tot vrijwilligerswerk.

Beliefs

Wel/niet

Gemiddelde Standaard

intentie

deviatie

Verschil-

Correlatie

scores (sig)

met intentie

Gedragsbeliefs Als ik vrijwilligerswerk doe dan… voel ik mij nuttig help ik anderen die hulp nodig hebben ben ik te veel gebonden (n) wordt ik niet gewaardeerd (n) doet me dat plezier en ben ik tevreden ontmoet ik nieuwe mensen hou ik te weinig tijd over voor andere dingen (n) ben ik bezig en actief moet ik saai werk doen (n) krijg ik te maken met lastige mensen (n) is dat goed voor mijn carrière

niet

4.13

0.873

wel

4.49

0.678

niet

4.32

0.675

wel

4.39

0.790

niet

3.09

0.787

wel

2.57

0.757

niet

1.85

0.764

wel

1.68

0.831

niet

3.54

0.937

wel

4.26

0.741

niet

3.93

0.896

wel

4.30

0.845

niet

3.32

0.947

wel

2.57

0.947

niet

3.80

0.698

wel

4.32

0.717

niet

2.33

0.869

wel

1.90

0.843

niet

2.88

0.738

wel

2.58

0.946

niet

3.40

0.780

wel

3.68

1.078

.007

.377(**) -.011

.563

.195

.000

-.313(**)

-.101 -.052 .218

-.023 .089

.000

.305(*) .117

.012

.281(*) .017

.000

-.092 -.201

.000

.181 .070

.003

.287(*) .001

.037

.180 -.102

.088

.031 .127

Vervolg Tabel 9 op volgende bladzijde.

35

Tabel 9

Vervolg.

Beliefs

Wel/niet

Gemiddelde Standaard

intentie

deviatie

Verschil-

Correlatie

scores (sig)

met intentie

Normatieve beliefs Ouders vinden dat ik v.w. moet doen

niet

1.75

0.904

wel

2.43

0.977

niet

1.74

0.965

wel

2.23

0.843

niet

1.81

0.966

wel

2.16

0.885

niet

3.39

0.988

wel

3.54

1.023

niet

3.49

0.872

wel

3.57

0.795

niet

3.67

0.860

wel

3.61

0.958

Ik weet zeker dat ik vrijwilligerswerk kan doen, zelfs als… niet ik me niet lekker voel

2.72

1.136

wel

3.14

1.061

niet

2.62

1.008

wel

3.07

1.129

niet

2.14

0.928

wel

2.75

1.218

niet

2.21

1.001

wel

2.74

1.146

niet

2.78

1.199

wel

3.30

1.298

niet

2.75

1.226

wel

2.93

1.264

niet

2.30

1.228

wel

2.58

1.090

Vrienden vinden dat ik v.w. moet doen Partner vindt dat ik v.w. moet doen Ik hecht veel waarde aan mening van mijn ouders Ik hecht veel waarde aan mening van mijn vrienden Ik hecht veel waarde aan mening van mijn partner

.000

.122 .109

.002

.118 -.137

.028

.196 .058

.399

.028 .084

.576

-.069 .075

.688

.089 .105

Controle beliefs

ik werk kan doen waarvoor ik betaald krijg ik gebrek aan geld heb ik liever iets anders zou doen het me moeite kost om erheen te gaan mijn vrienden willen dat ik ergens met hen heen ga ik het druk heb met studeren of werk

.026

.010 ,269(*)

.014

.320(**) .133

.001

.347(**) .223

.004

.376(**) .056

.015

.169 -.049

.406

.277(*) .107

.166

.163 .097

Noot. Scores voor de theorie van gepland gedrag en de functionele benadering variëren van 1 tot 5. Dikgedrukt = significante verschilscore. n = negatieve consequentie van vrijwilligerswerk. * Correlatie is significant op het niveau 0,05 ** Correlatie is significant op het niveau 0,001.

Als we kijken naar Tabel 9 dan valt op dat een aantal van de gemiddelde scores op de beliefs significant verschillen tussen mensen die wel en die geen intentie tot vrijwilligerswerk hebben. In bovenstaande tabel zijn deze dik gedrukt. Ook valt uit de tabel op te maken dat de betreffende beliefs veelal ook significant correleren aan intentie. Deze beliefs zullen we nader bekijken om te zien of deze gebruikt kunnen worden in communicatiecampagnes.

36

2. Hoeveel mensen hebben de beliefs al? Om te kunnen beoordelen of de beliefs gebruikt kunnen worden in campagnes is het belangrijk om te kijken hoeveel mensen de beliefs al hebben. Als de meeste mensen de betreffende beliefs al hebben, dan zal er weinig bereikt worden door campagnes die zich richten op deze beliefs, er valt dan niets meer te veranderen. In Tabel 10 zien we de percentages respondenten dat de belangrijke beliefs heeft over vrijwilligerswerk.

Tabel 10

Percentage respondenten dat belangrijke beliefs heeft over vrijwilligerswerk.

Gedragsbeliefs Als ik vrijwilligerswerk doe dan... voel ik mij nuttig

% zeer waarschijnlijk

doet me dat plezier en ben ik tevreden

47.6

% beetje waarschijnlijk 42.7

% dat zegt een van beide 90.3

27.5

43.7

71.2

ontmoet ik nieuwe mensen

39.9

40.6

80.5

ben ik bezig en actief

28.7

52.4

81.1

moet ik saai werk doen (n) krijg ik te maken met lastige mensen (n)

% zeer onwaarschijnlijk 27.3 9.1

% beetje onwaarschijnlijk 42 24.5

% dat zegt een van beide 69.3 33.6

ben ik te veel gebonden (n)

3.5

28.2

31.7

hou ik te weinig tijd over voor andere dingen (n)

6.3

27.3

33.6

Normatieve beliefs

% zeer waarschijnlijk

Ouders vinden dat ik vrijwilligerswerk moet doen Vrienden vinden dat ik vrijwilligerswerk moet doen Partner vindt dat ik vrijwilligerswerk moet doen

0.7 1.4 0.7

% beetje waarschijnlijk 6.3 0.7 1.4

% dat zegt een van beide 7.0 2.1 2.1

Controle beliefs Ik weet zeker dat ik vrijwilligerswerk kan doen, zelfs als ... ik me niet lekker voel ik werk kan doen waarvoor ik betaald krijg ik gebrek aan geld heb ik liever iets anders zou doen het me moeite kost om erheen te gaan

% zeer waarschijnlijk

% beetje waarschijnlijk

% dat zegt een van beide

7.7 7.7 4.9 6.3 14.0

26.6 20.4 16.1 11.3 27.3

34.3 28.1 21.0 17.6 41.3

Noot. n = negatieve consequentie van vrijwilligerswerk

In Tabel 10 zien we dat een aantal beliefs al door het grootste gedeelte zeer dan wel een beetje waarschijnlijk worden bevonden. De beliefs ‘Als ik vrijwilligerswerk doe dan voel ik mij nuttig’, ‘doet me dat plezier en ben ik tevreden’, ‘ontmoet ik nieuwe mensen’ en ‘ben ik bezig en actief’ worden allen door meer dan 70 procent van de respondenten waarschijnlijk bevonden. Andere beliefs worden echter slechts door een klein percentage van de respondenten waarschijnlijk bevonden. ‘Ouders vinden dat ik vrijwilligerswerk moet doen’, ‘vrienden vinden dat ik vrijwilligerswerk moet doen’, ‘partner vindt dat ik vrijwilligerswerk moet doen’ en ‘ik weet zeker dat ik vrijwilligerswerk kan doen, zelfs als ik liever iets anders zou doen’ worden allen door niet meer dan 20 procent van de respondenten als waarschijnlijk bestempeld.

37

Echter, ook wanneer het grootste gedeelte van de respondenten een belief ‘zeer waarschijnlijk’, dan wel een ‘beetje waarschijnlijk’ vindt, dan wil dat niet zeggen dat er geen ruimte voor verbetering is. Het is daarom van belang om uit te zoeken wat de potentiële impact is wanneer mensen van een ‘beetje waarschijnlijk’ naar ‘zeer waarschijnlijk’ worden bewogen. In Tabel 11 worden de resultaten hiervan weergegeven. Tabel 11

Percentage mensen met een sterke intentie tegenover de sterkte van gedragsbeliefs.

Gedragsbeliefs Als ik vrijwilligerswerk doe dan.. voel ik mij nuttig

% zeer waarschijnlijk

% beetje waarschijnlijk

23.5

16.4

doet me dat plezier en ben ik tevreden

35.9

19.4

ontmoet ik nieuwe mensen

24.6

17.2

ben ik bezig en actief

29.3

20.0

% zeer onwaarschijnlijk

% beetje onwaarschijnlijk

moet ik saai werk doen (n) krijg ik te maken met lastige mensen (n)

25.6 30.8

21.7 28.6

ben ik te veel gebonden (n)

40.0

35.0

hou ik te weinig tijd over voor andere dingen (n)

44.4

33.3

Normatieve beliefs

% zeer waarschijnlijk

% beetje waarschijnlijk

Ouders vinden dat ik vrijwilligerswerk moet doen Vrienden vinden dat ik vrijwilligerswerk moet doen Partner vindt dat ik vrijwilligerswerk moet doen

0 0 0

55.6 0 0

Controle beliefs Ik weet zeker dat ik vrijwilligerswerk kan doen, zelfs als ... ik me niet lekker voel ik werk kan doen waarvoor ik betaald krijg ik gebrek aan geld heb ik liever iets anders zou doen het me moeite kost om erheen te gaan

% zeer waarschijnlijk

% beetje waarschijnlijk

27.3 63.6 57.1 33.3 25.0

26.3 10.3 34.8 25.0 23.1

Noot. n = negatieve consequentie van vrijwilligerswerk

Voor alle in Tabel 10 genoemde beliefs wordt in Tabel 11 de potentiële impact op intentie van het bewegen van respondenten van ‘een beetje (on)waarschijnlijk’ naar ‘zeer (on)waarschijnlijk’ weergegeven. Met andere woorden, het laat het percentage zien van de mensen die zeggen dat een bepaalde belief ‘een beetje (on)waarschijnlijk’ of ‘zeer (on)waarschijnlijk’ is en die ook een sterke intentie tot vrijwilligerswerk hebben (score op intentie > 4). Uit Tabel 11 blijkt dat het percentage mensen dat een hoge intentie heeft bij sommige beliefs sterk verschilt wanneer men de betreffende belief een ‘beetje waarschijnlijk’ of ‘zeer waarschijnlijk’ vindt. Dit geldt bijvoorbeeld voor de belief ‘zelfs als ik werk kan doen waarvoor ik betaald krijg’: het verschil in het aantal respondenten met een sterke intentie is ruim 50 procent. Veel meer mensen hebben dus een hoge intentie wanneer deze belief ‘zeer waarschijnlijk’ wordt bevonden, dan wanneer de belief een ‘beetje waarschijnlijk’ wordt bevonden. Voor andere beliefs is dit verschil echter zeer klein, zoals bijvoorbeeld bij ‘zelfs als ik me niet lekker voel’.

38

Op basis van de resultaten die worden weergegeven in Tabel 10 en 11 zullen we in de conclusie in paragraaf 5.4 beredeneren welke beliefs het beste gebruikt kunnen worden in communicatiecampagnes.

39

5. Conclusie Wat motiveert jongvolwassenen om vrijwilligerswerk te doen? Dat is de vraag die centraal staat in dit onderzoek. Met gebruik van de theorie van gepland gedrag en de functionele benadering hebben we geprobeerd een antwoord te vinden op deze vraag. Daarnaast is nog een stapje verder gegaan. Niet alleen kunnen we nu zeggen wat jongvolwassenen motiveert om vrijwilligerswerk te doen, maar ook kunnen we aanbevelingen doen voor interventies. Dit is mogelijk omdat ook de verschillende beliefs die ten grondslag liggen aan de gedragsdeterminanten nader zijn onderzocht.

In dit hoofdstuk zullen we de hypothesen bekijken die vooraf zijn opgesteld naar aanleiding van de bestaande theorieën. En kijken we wat de zoektocht naar de belangrijkste beliefs ons heeft opgeleverd.

5.1 Gedragsdeterminanten: de theorie van gepland gedrag Voorafgaand aan dit onderzoek zijn de volgende hypothesen opgesteld over de theorie van gepland gedrag in relatie tot vrijwilligerswerk: H1

De intentie om vrijwilligerswerk te doen is een directe positieve determinant van het doen van vrijwilligerswerk.

H1a

Een positieve attitude heeft een positief effect op de intentie om vrijwilligerswerk te doen.

H1b

Een hoge subjectieve norm heeft een positief effect op de intentie om vrijwilligerswerk te doen.

H1c

Een hoge mate van eigen-effectiviteit heeft een positief effect op de intentie om vrijwilligerswerk te doen.

Uit dit onderzoek blijkt dat iemands eigen-effectiviteit, dus de mate waarin iemand denkt in staat te zijn om het gedrag uit te voeren, de grootste invloed heeft op de intentie om vrijwilligerswerk te doen. Wanneer een persoon denkt dat het makkelijk zal zijn om het gedrag uit te voeren, dan zal zijn of haar intentie om het ook daadwerkelijk te doen hoger zijn. Daarnaast heeft ook de attitude een zeer sterk effect op intentie. Wanneer iemand positief tegenover vrijwilligerswerk staat en ervan uitgaat dat vrijwilligerswerk positieve consequenties heeft, dan heeft men een hogere intentie tot vrijwilligerswerk. Ook de subjectieve norm heeft een positief effect op intentie (β = .375). Dit effect is weliswaar kleiner dan dat van eigen-effectiviteit (β = .682) en attitude (β = .503), maar zeker wel aanwezig. Wanneer in de omgeving van een persoon positief wordt gedacht over vrijwilligerswerk en de motivatie hoog is om de normen die gelden in deze omgeving na te streven, dan heeft men een hogere intentie tot vrijwilligerswerk. Uit het onderzoek blijkt ook dat de intentie daadwerkelijk een directe positieve determinant is van het doen van vrijwilligerswerk (β = .674).

40

Conform de theorie kunnen we concluderen dat attitude, subjectieve norm en eigeneffectiviteit een positief effect hebben op intentie en dat intentie een directe positieve determinant is van het gedrag. Alle hypothesen kunnen worden aangenomen op basis van de data. De drie gedragsdeterminanten beïnvloeden dus allen de keuze van jongvolwassenen om vrijwilligerswerk te doen. Eigen-effectiviteit blijkt van deze drie gedragsdeterminanten de beste voorspeller.

5.2 Voordelen van vrijwilligerswerk: de functionele benadering Om er achter te komen wat jongvolwassenen motiveert om vrijwilligerswerk te doen is ook gebruik gemaakt van de functionele benadering, waarbij we 3 functies onderzochten die voor jongvolwassenen eerder van belang zijn gebleken: de carrière-, kennis- en waardenfunctie. Voorafgaand aan het onderzoek zijn de volgende hypothesen opgesteld omtrent de variabelen uit de functionele benadering: H2a

De carrièrefunctie heeft onder jongvolwassenen een positief effect op de intentie om vrijwilligerswerk te doen.

H2b

De kennisfunctie heeft onder jongvolwassenen een positief effect op de intentie om vrijwilligerswerk te doen.

H2c

De waardenfunctie heeft onder jongvolwassenen een positief effect op de intentie om vrijwilligerswerk te doen.

Uit het onderzoek bleek dat er een significante positieve relatie is tussen de carrièrefunctie en intentie. Wanneer jongvolwassenen het idee hebben dat vrijwilligerswerk hen bijvoorbeeld helpt om verschillende carrièremogelijkheden te verkennen of dat vrijwilligerswerk goed staat op hun CV, dan hebben zij een hogere intentie tot vrijwilligerswerk. Ook de kennisfunctie heeft een positief effect op de intentie tot vrijwilligerswerk. Wanneer men bijvoorbeeld denkt dat men door vrijwilligerswerk nieuwe dingen kan leren, dan zal men een hogere intentie hebben tot vrijwilligerswerk. Deze resultaten zijn in lijn met de Social Selectivity Theory, die ervan uit gaat dat het belang van doelen die te maken hebben met het zoeken naar kennis het grootst is onder jongeren en jongvolwassenen. Naarmate men ouder wordt neemt het belang van deze doelen af (Carstensen, 1995). Zowel de carrièrefunctie als de kennisfunctie heeft te maken met het zoeken naar kennis. De relatie tussen de waardenfunctie en intentie tot vrijwilligerswerk bleek in dit onderzoek niet significant te zijn. Dit is in contrast met eerdere onderzoeken die wel het belang van de waardenfunctie onder jongvolwassenen aantoonden (o.a. Marta, Guglielmetti & Pozzi, 2006; Okun & Schultz, 2003). Dat er geen significante relatie tussen de waardenfunctie en intentie tot vrijwilligerswerk is gevonden in dit onderzoek zou te wijten kunnen zijn aan het relatief lage aantal respondenten. Wanneer dezelfde analyses zouden worden gedaan met een groter databestand, dan zou dit mogelijk voor andere resultaten kunnen zorgen.

41

Hypothese H2a en H2b kunnen op basis van deze resultaten dus worden aangenomen, hypothese H2b moet op basis van de gevonden relaties worden verworpen.

5.3 Relatie tussen functies en gedragsdeterminanten Naast de afzonderlijke invloed van de gedragsdeterminanten en functies op intentie, is ook gekeken naar de onderlinge relaties. In Figuur 5 werd een overzicht gegeven van alle relaties. Hieruit blijkt dat de kennisfunctie een positieve relatie heeft tot alle drie de gedragsdeterminanten. Het sterkste effect heeft de kennisfunctie op attitude. Dit houdt in dat wanneer men de kennisfuncties van vrijwilligerswerk belangrijk vindt, dit ten gunste komt van iemands attitude ten opzichte van vrijwilligerswerk. Ook de carrièrefunctie heeft een positief effect op alle drie de gedragsdeterminanten. Het sterkste effect heeft de carrièrefunctie op subjectieve norm en attitude. Ook wanneer men de carrièrefuncties van belang vindt, heeft dit dus een gunstig effect op de attitude. Daarnaast heeft de carrièrefunctie ook invloed op de subjectieve norm, oftewel de gedachten die een persoon heeft over hoe anderen denken over het uit te voeren gedrag. Eerder concludeerden we dat eigen-effectiviteit en attitude een groot effect hebben op de intentie. Zowel de kennis-, als de carrièrefunctie heeft daarnaast ook een sterk positieve relatie tot attitude. Deze variabelen zijn dus het belangrijkst bij het voorspellen van intentie tot vrijwilligerswerk. De carrièrefunctie heeft daarnaast ook een sterk effect op de subjectieve norm. De subjectieve norm heeft echter een medium effect op de intentie tot vrijwilligerswerk en is minder belangrijk bij het voorspellen van de intentie tot vrijwilligerswerk dan de andere twee gedragsdeterminanten.

Vervolgens is in dit onderzoek gekeken naar het mediërend effect van de variabelen. Om te kunnen zien wat de invloed van de carrière- en kennisfunctie is wanneer er wordt gecorrigeerd voor de gedragsdeterminanten is een multipele regressieanalyse uitgevoerd. Hieruit blijkt dat attitude de sterkste mediator is van de relatie tussen de kennisfunctie en intentie. Wanneer respondenten de kennisfuncties van vrijwilligerswerk belangrijk vinden dan heeft dit via attitude invloed op iemands intentie. Dit is in lijn met de theorie van gepland gedrag. Ook als we kijken naar de carrièrefunctie zien we dat de theorie van gepland gedrag opgaat: de intentie wordt gevormd via de gedragsdeterminanten. Voor de relatie tussen de carrièrefunctie en intentie blijkt de subjectieve norm de sterkste mediator. Wanneer iemand veel belang hecht aan de carrièrefunctie van vrijwilligerswerk dan zal dit via de subjectieve norm invloed hebben op de intentie om vrijwilligerswerk te doen. Een verklaring hiervoor zou kunnen zijn dat een persoon denkt dat belangrijke mensen in zijn of haar omgeving er veel waarde aan hechten dat hij of zij vrijwilligerswerk

42

doet ten gunste van een goede carrière. Dit valt echter niet uit dit onderzoek op te maken en zou in een vervolgonderzoek nader onderzocht kunnen worden.

5.4 Implicaties voor communicatiecampagnes Op basis bovenstaande conclusies kunnen we dus al constateren dat het voor organisaties zinvol is om zich te richten op alle drie de gedragsdeterminanten, en in het bijzonder op de determinant eigeneffectiviteit, gezien deze de sterkste relatie tot intentie heeft. Daarnaast blijkt het ook zinvol om de carrière- en kennisfuncties van vrijwilligerswerk te benadrukken in campagnes om meer jongvolwassenen tot vrijwilligerswerk te zetten. Deze twee functies blijken ook positief gerelateerd aan zowel intentie, als de drie gedragsdeterminanten.

Naast de invloed van verschillende gedragsdeterminanten op de intentie om vrijwilligerswerk te doen en de invloed van de drie belangrijkste functies van vrijwilligerswerk, hebben we ook gekeken naar de vraag hoe organisaties die afhankelijk zijn van vrijwilligers kunnen inspelen op de motivaties van jong volwassenen. Hiertoe zijn de 3 stappen gevolgd zoals die beschreven worden door Hornik en Woolf (Hornik & Woolf, 1999, in: Fishbein & Yzer, 2003). Deze stappen werden in paragraaf 3.5 al eerder toegelicht.

Alvorens deze stappen te ondernemen is echter eerst bekeken op welke doelgroep gericht zou moeten worden. Dit is gedaan door te kijken hoeveel mensen al een intentie hebben om vrijwilligerswerk te doen en hoeveel mensen ook al daadwerkelijk vrijwilligerswerk doen. Uit de resultaten bleek dat de helft van de respondenten een intentie heeft om vrijwilligerswerk te doen. Meer dan de helft van de respondenten die aangaven een intentie te hebben, heeft echter niet recentelijk nog vrijwilligerswerk gedaan. Van de respondenten die aangaven geen intentie te hebben deed ook bijna niemand vrijwilligerswerk. Deze resultaten hebben verschillende implicaties voor de benodigde interventies. De helft van de respondenten heeft geen intentie om vrijwilligerswerk te doen. In Figuur 2 zagen we al dat deze groep het best benaderd kan worden met interventies gericht op het beïnvloeden van de verschillende beliefs. Daarnaast is er ook een redelijke grote groep die wel de intentie heeft om vrijwilligerswerk te doen, maar hier niet naar handelt (18,8 procent van het totaal aantal respondenten deed geen vrijwilligerswerk in afgelopen half jaar, 29 procent deed geen vrijwilligerswerk in afgelopen maand). Deze groep die wel een intentie heeft, maar daar niet naar handelt, is lastiger om te beïnvloeden, omdat in dit onderzoek niet gevraagd is waarom sommige respondenten hun intentie niet nastreven. Dit kan namelijk verschillende oorzaken hebben, zoals te weinig vaardigheden of omgevingsfactoren die het gedrag in de weg staan. In dit onderzoek kan hierover dan ook geen uitspraak worden gedaan.

43

Over de te beïnvloeden beliefs kan echter wel een uitspraak worden gedaan. Als aanvulling op de directe maten van de gedragsdeterminanten uit de theorie van gepland gedrag zijn namelijk ook de beliefs gemeten die hieraan ten grondslag liggen. Om te onderzoeken welke beliefs gebruikt kunnen worden in communicatiecampagnes werden in dit onderzoek de drie stappen gevolgd.

Als eerste werd gekeken welke beliefs behorende bij de gedragsdeterminanten attitude, subjectieve norm en eigen-effectiviteit hoog correleerden met intentie. Daarbij werd gekeken naar de verschilscores tussen de respondenten met wel en niet de intentie tot vrijwilligerswerk. Op basis daarvan selecteerden we een aantal beliefs die we vervolgens verder analyseerden. Voor stap 2 bekeken we hoeveel mensen deze beliefs al hebben, oftewel een beetje of zeer waarschijnlijk vinden. In Tabel 10 zagen we dat de positieve consequenties van vrijwilligerswerk (de positieve gedragsbeliefs) door een groot deel van de respondenten dan wel zeer waarschijnlijk, dan wel een beetje waarschijnlijk worden bevonden. De percentages variëren van 71,2 tot 90,3 procent. Van de negatieve gedragsbeliefs is aangegeven of men de beliefs zeer onwaarschijnlijk of een beetje onwaarschijnlijk vindt. Wanneer veel mensen de negatieve consequenties onwaarschijnlijk vinden, is dit namelijk positief voor hun attitude ten opzichte van vrijwilligerswerk. Een groot deel van de respondenten vindt het onwaarschijnlijk dat vrijwilligerswerk saai werk is (in totaal 68,3 procent). Wel vaker wordt gedacht dat vrijwilligerswerk ervoor zorgt dat men met lastige mensen te maken krijgt, te veel gebonden is en weinig tijd overhoudt voor andere dingen. De percentages van het aantal respondenten dat deze beliefs zeer of een beetje onwaarschijnlijk vindt liggen allen rond de 30 procent. In het veranderen van deze beliefs zou dus nog wel eens veel winst te behalen kunnen zijn. Ook slechts een klein percentage van de respondenten vindt dat de verschillende normatieve beliefs waarschijnlijk zijn. Men vindt het over het algemeen niet waarschijnlijk dat ouders, vrienden of partner vindt dat hij of zij vrijwilligerswerk moet doen. Als men zich niet lekker voelt, werk kan doen waarvoor betaald wordt, gebrek aan geld heeft, liever iets anders zou doen of het moeite kost om er heen te gaan, dan is het veelal niet waarschijnlijk dat er toch vrijwilligerswerk kan worden gedaan. De percentages van de respondenten die dit wel een beetje tot zeer waarschijnlijk vinden variëren van 17,6 tot 34,3. Er blijft dus genoeg ruimte voor verbetering, oftewel, er zijn nog genoeg mensen bij wie wanneer dit belief versterkt wordt, dit positieve gevolgen zal hebben voor de intentie tot vrijwilligerswerk.

Wanneer het grootste gedeelte van de respondenten een belief ‘zeer waarschijnlijk’, dan wel een ‘beetje waarschijnlijk’ vindt, dan wil dat echter niet zeggen dat er geen ruimte voor verbetering is. Ter illustratie: de gedragsbelief ‘als ik vrijwilligerswerk doe dan voel ik mij nuttig’ wordt door een groot gedeelte van de respondenten ‘zeer waarschijnlijk’ bevonden. Toch is het slechts een deel van de respondenten, 47,7 procent, dat dit antwoord geeft. Nog eens 42,7 procent van de respondenten vindt het een ‘beetje waarschijnlijk’ dat hij of zij zich nuttig voelt door vrijwilligerswerk. Je zou dus kunnen

44

zeggen dat in totaal 90,3 procent van de respondenten deze belief heeft. Het kan echter zo zijn dat wanneer mensen van ‘beetje waarschijnlijk’ naar ‘zeer waarschijnlijk’ worden bewogen, dit veel verschil kan hebben voor de intentie tot vrijwilligerswerk. Het is daarom van belang om uit te zoeken voor de beliefs die door een groot deel van de respondenten als ‘zeer waarschijnlijk’ dan wel ‘beetje waarschijnlijk’ worden bevonden wat de potentiële impact is wanneer we mensen van een ‘beetje waarschijnlijk’ naar ‘zeer waarschijnlijk’ bewegen. In Tabel 11 werden de resultaten hiervan weergegeven. We kijken in Tabel 11 voornamelijk naar de beliefs waarvan we op basis van Tabel 10 dachten dat er weinig ruimte zou zijn voor verbetering (de beliefs waarbij hoog gescoord werd op ‘% dat zegt een van beide’). Tabel 11 laat zien dat het niet per definitie betekent dat wanneer ruim 70 procent van de respondenten een bepaalde belief ‘een beetje’ of ‘zeer waarschijnlijk’ vindt, dat het dan geen zin heeft om op die belief te richten in communicatiecampagnes. In tegendeel, wanneer het percentage respondenten dat een sterke intentie tot vrijwilligerswerk heeft bij een ‘beetje waarschijnlijk’ beduidend lager is dan bij ‘zeer waarschijnlijk’, dan houdt dit in dat het wel degelijk zin heeft om mensen van een ‘beetje waarschijnlijk’ naar ‘zeer waarschijnlijk’ te bewegen. Wanneer we kijken naar de belief ‘doet me dat plezier en ben ik tevreden’, dan zien we in Tabel 10 dat 71,2 procent van de respondenten dit een ‘beetje waarschijnlijk’ of ‘zeer waarschijnlijk’ vindt. Toch blijkt het wel degelijk zinvol om mensen te bewegen van een ‘beetje waarschijnlijk’ naar ‘zeer waarschijnlijk’. In Tabel 11 zien we dat 19.4 procent van de respondenten die dit ‘een beetje waarschijnlijk’ vindt een hoge intentie heeft. Ruim 15 procent meer, namelijk 35,9 procent, van de respondenten die het ‘zeer waarschijnlijk’ vindt heeft een hoge intentie. De belief ‘doet me dat een plezier en ben ik tevreden’ is de enige belief waarvoor het zin heeft om mensen te bewegen van een ‘beetje waarschijnlijk’ naar ‘zeer waarschijnlijk’. Voor de overige beliefs waar het percentage dat scoorde op één van beide hoog was, is het verschil in intentie tussen ‘beetje waarschijnlijk’ en ‘zeer waarschijnlijk’ minder dan 10 procent. Het heeft in dat geval weinig zin om te zorgen dat de respondenten de belief als ‘zeer waarschijnlijk’ zullen gaan beschouwen.

Wanneer we dus beliefs willen selecteren waarop gericht kan worden in communicatiecampagnes, kijken we niet alleen naar de hoeveelheid mensen die de belief al heeft, maar onderzoeken we ook de impact van het bewegen van mensen naar het ‘zeer waarschijnlijk’ vinden van een belief, op de intentie om vrijwilligerswerk te doen. Op basis van de cijfers in Tabel 10 en 11 zou je kunnen concluderen dat het zinvol is om een aantal beliefs te gebruiken voor interventies. Tabel 12 geeft een overzicht van deze beliefs. Deze beliefs worden nog niet door het merendeel van de respondenten als waarschijnlijk gezien, met uitzondering van de belief “Als ik vrijwilligerswerk doe dan doet me dat een plezier en ben ik tevreden”. Voor deze laatste belief geldt dat het een verschil maakt voor de intentie tot vrijwilligerswerk wanneer de mate waarin mensen de belief aanhangen wordt bewogen van een ‘beetje waarschijnlijk’ naar ‘zeer waarschijnlijk’.

45

In stap 3 onderzoeken we ten slotte of het zinvol én mogelijk is om de overgebleven beliefs te veranderen. Nu we op basis van cijfers hebben onderzocht of het zinvol is om de beliefs te veranderen, is een volgende stap om te kijken of het ook inhoudelijk wel mogelijk is om de beliefs te veranderen. Niet alle beliefs zijn namelijk even makkelijk te veranderen, en dan is het ook weinig zinvol om communicatiecampagnes hierop te richten. De gedragsbeliefs ‘als ik vrijwilligerswerk doe dan krijg ik te maken met lastige mensen’, ‘als ik vrijwilligerswerk doe dan ben ik te veel gebonden’, ‘als ik vrijwilligerswerk doe dan hou ik te weinig tijd over voor andere dingen’ en ‘als ik vrijwilligerswerk doe dan doet me dat een plezier en ben ik tevreden’ zijn naar alle waarschijnlijkheid goed te gebruiken in communicatiecampagnes. Zo kun je in een campagne laten zien dat vrijwilligerswerk niet hoeft te betekenen dat je met lastige mensen te maken krijgt of te veel gebonden bent. Organisaties kunnen laten zien dat je veel plezier uit vrijwilligerswerk kunt halen en dit je een goed gevoel geeft. Beliefs die op eigen ervaringen zijn gebaseerd, of die door externe factoren worden beïnvloed, zijn echter lastiger te veranderen. Zo zullen de drie normatieve beliefs waarschijnlijk moeilijk te beïnvloeden zijn. De eventuele waargenomen druk komt namelijk vanuit ouders, vrienden of een partner en zal lastig door middel van interventies te beïnvloeden zijn. Ook de controle belief ‘ik weet zeker dat ik vrijwilligerswerk kan doen, zelfs als ik me niet lekker voel’ zal grotendeels op ervaring gebaseerd zijn, en is daardoor moeilijk te veranderen. Ook andere externe factoren kunnen het nastreven van het gedrag in de weg staan. Zoals bijvoorbeeld een gebrek aan geld. Geld verdienen middels een (bij)baan is voor velen toch een noodzakelijk iets en ook voor jongvolwassenen geldt een beperkte beschikbare tijd voor (vrijwilligers)werk. Ook een belief als ‘ik weet zeker dat ik vrijwilligerswerk kan doen, zelfs als ik gebrek aan geld heb’ zal lastiger te veranderen zijn. Andere controle beliefs, zoals ‘ik weet zeker dat ik vrijwilligerswerk kan doen, zelfs als ik werk kan doen waarvoor ik betaald krijg’ en ‘ik weet zeker dat ik vrijwilligerswerk kan doen, zelfs als ik liever iets anders zou doen’, zijn mogelijk wel te veranderen. In interventies zouden deze beliefs dan belicht kunnen worden vanuit het oogpunt dat hoewel je wel andere dingen kunt doen (zoals een betaalde baan), je met vrijwilligerswerk bepaalde ervaringen opdoet die je met andere activiteiten niet opdoet.

In Tabel 12 worden de beliefs waarvan je kunt zeggen dat het óók inhoudelijk gezien mogelijk is om ze te veranderen aangeduid met een X. In deze kolom vindt men dus de beliefs die én op basis van de cijfers, én op basis van de inhoud zinvol lijken om te veranderen middels interventies. Richting vrijwilligersorganisaties kunnen op basis van dit onderzoek dan ook enkele aanbevelingen worden gedaan ten aanzien van de beliefs waarop gericht zou moeten worden in campagnes die tot doel hebben het aantal vrijwilligers te vergroten. Een zestal beliefs blijkt hiervoor geschikt: ‘als ik vrijwilligerswerk doe dan doet me dat een plezier en ben ik tevreden’, ‘als ik vrijwilligerswerk doe dan krijg ik te maken met lastige mensen’, ‘als ik vrijwilligerswerk doe dan ben

46

ik te veel gebonden’, ‘als ik vrijwilligerswerk doe dan hou ik te weinig tijd over voor andere dingen’, ‘ik weet zeker dat ik vrijwilligerswerk kan doen, zelfs als ik werk kan doen waarvoor ik betaald krijg’ en ‘ik weet zeker dat ik vrijwilligerswerk kan doen, zelfs als ik liever iets anders zou doen’. Tabel 12

Beliefs bruikbaar voor interventies.

Gedragsbeliefs Als ik vrijwilligerswerk doe dan.. doet me dat plezier en ben ik tevreden

Op basis van cijfers én inhoud verandering zinvol X

krijg ik te maken met lastige mensen (n)

X

ben ik te veel gebonden (n)

X

hou ik te weinig tijd over voor andere dingen (n)

X

Normatieve beliefs Ouders vinden dat ik vrijwilligerswerk moet doen Vrienden vinden dat ik vrijwilligerswerk moet doen Partner vindt dat ik vrijwilligerswerk moet doen Controle beliefs Ik weet zeker dat ik vrijwilligerswerk kan doen, zelfs als ... ik me niet lekker voel ik werk kan doen waarvoor ik betaald krijg ik gebrek aan geld heb ik liever iets anders zou doen

X X

Noot. X = ook inhoudelijk gezien mogelijk om te veranderen

In het Hoofdstuk 6 zullen we nu tenslotte ingaan op enkele implicaties en beperkingen van het onderzoek.

47

6. Discussie 6.1 Implicaties & beperkingen Met dit onderzoek hebben we geprobeerd aan te tonen dat zowel de theorie van gepland gedrag als de functionele benadering belangrijke instrumenten zijn bij het ontwikkelen van communicatiecampagnes die erop gericht zijn om meer jongvolwassenen over te halen tot vrijwilligerswerk. Van beide theorieën was bekend dat ze van toepassing zijn op vrijwilligerswerk, echter was dit tot op heden nog nauwelijks getoetst voor de doelgroep jongvolwassenen. De huidige resultaten leiden tot een groter begrip van de motivaties die aan de basis staan van de intentie van iemand om vrijwilligerswerk te doen. Niet alleen hebben we onderzocht welke invloed de directe maten van de gedragsdeterminanten hebben, maar ook hebben we de beliefs onderzocht die aan deze directe maten ten grondslag liggen. We hebben daardoor aanbevelingen kunnen doen over welke beliefs het beste gebruikt kunnen worden in communicatiecampagnes. Wat de theorie ons echter niet verteld is of de beliefs ook daadwerkelijk veranderd kunnen worden. Dit is voor een groot deel bepaald naar eigen inzicht en dus subjectief van aard.

Daarnaast gaat deze theorie ook niet in op de specifieke invulling van de campagne, oftewel hoe het overbrengen van de beliefs wordt vormgegeven. Over reclamestrategieën bestaan echter wel andere artikelen (o.a. Franzen, 1999; Van den Putte, 2000). Deze artikelen gaan er daarentegen weer niet op in welke beliefs het beste in een campagne kunnen worden gebruikt. Dit onderzoek is dan ook een goede aanvulling op de bestaande literatuur over communicatiecampagnes en overtuigende communicatie.

Beliefs zijn echter niet altijd bruikbaar om meer mensen tot een bepaald wenselijk gedrag, zoals vrijwilligerswerk, te zetten. In Tabel 8 in paragraaf 4.4.1 zagen we dat 50 procent van de respondenten in deze steekproef wel al de intentie heeft tot vrijwilligerswerk. Van deze 50 procent doet 29 procent geen vrijwilligerswerk, of heeft dat niet recentelijk nog gedaan. Deze groep is lastiger om te beïnvloeden, omdat in dit onderzoek niet gevraagd is waarom sommige respondenten hun intentie niet nastreven. Campagnes die zich op deze groep richten zullen zich wellicht moeten focussen op andere factoren dan de beliefs. Dat deze groep de intentie niet nastreeft kan namelijk verschillende oorzaken hebben, zoals te weinig vaardigheden of omgevingsfactoren die het gedrag in de weg staan. Interventies zouden zich in dat geval moeten richten op het verbeteren van iemands vaardigheden of het verwerpen van de barrières om vrijwilligerswerk te doen. De vraag is of dit bereikt kan worden door middel van communicatiecampagnes, of dat wellicht andere middelen effectiever zijn.

48

In dit onderzoek stonden 2 theorieën centraal, die beiden bruikbaar blijken voor het voorspellen van (intentie tot) vrijwilligerswerk. Echter geeft het onderzoek geen totaal beeld van de motivatie van jongvolwassenen om vrijwilligerswerk te doen. Het onderzoek heeft zich beperkt tot de variabelen in beide theorieën. Andere mogelijke motivaties die jongvolwassenen hebben om vrijwilligerswerk te doen zijn niet meegenomen, evenmin als eventuele externe invloeden die bepalend kunnen zijn voor het wel of niet doen van vrijwilligerswerk.

Een andere beperking van dit onderzoek is de relatief kleine steekproef. Aan het onderzoek hebben 143 respondenten meegedaan. Daarvan was het grootste gedeelte vrouw (ruim 70 procent). Wellicht zou tot andere resultaten zijn gekomen met een andere verhouding mannen/vrouwen. De vragenlijst is daarnaast verspreid onder de leden van de Dance4Life Hyves. Aangezien dit de Hyve van een goed doel betreft is het goed mogelijk dat de jongvolwassenen die hierbij aangesloten zijn meer sociaal betrokken zijn dan de gemiddelde Nederlander in dezelfde leeftijdscategorie. Ook blijkt de vragenlijst door een vrijwilliger te zijn doorgestuurd naar andere leden van een vrijwilligersorganisatie. Dit is mogelijk de verklaring voor het relatief hoge percentage vrijwilligers in deze steekproef.

6.2 Aanbevelingen voor vervolgonderzoek Zoals hiervoor aangegeven is het veranderen van beliefs niet altijd de juiste oplossing om mensen tot een bepaald gedrag over te halen. Het zou kunnen zijn dat er externe factoren of barrières zijn die er voor zorgen dat jongeren geen vrijwilligerswerk doen. Een vervolgonderzoek zou dieper in kunnen gaan op deze factoren en wellicht aanbevelingen kunnen doen hoe deze te overkomen zijn.

In dit onderzoek is ook geen onderscheid gemaakt in opleidingsniveau. In Nederland zijn mensen die laagopgeleid zijn sterk ondervertegenwoordigd in het vrijwilligerswerk. Organisaties die afhankelijk zijn van vrijwilligers zouden zich met hun communicatie ook specifiek kunnen richten op deze doelgroep. Het zou dan wel onderzocht moeten worden wat deze specifieke doelgroep motiveert of juist tegenhoudt om vrijwilligerswerk te gaan doen.

Daarnaast is in dit onderzoek alleen gekeken naar wat jongvolwassenen motiveert om vrijwilligerswerk te gaan doen. Er is dus niet onderzocht wat jongvolwassenen die al vrijwilligerswerk doen motiveert om dat ook te blijven doen. In dit onderzoek kwam naar voren dat veel respondenten die aangaven vrijwilligerswerk te doen, dit niet heel recentelijk te hebben gedaan. Het zou dus gunstig kunnen zijn als organisaties weten wat mensen motiveert om vrijwilligerswerk te blijven doen. Door bijvoorbeeld in te spelen op bepaalde functies van het vrijwilligerswerk en te zorgen dat de

49

vrijwilligers daar voldoening uit blijven halen zou dat kunnen resulteren in het behoud van de vrijwilligers.

We kunnen concluderen dat er nog voldoende ruimte over blijft voor vervolgonderzoek. In dit onderzoek is echter aangetoond op basis van de theorie van gepland gedrag en de functionele benadering wat jongvolwassenen motiveert om vrijwilligerswerk te doen. Met deze resultaten dragen we bij aan de bestaande wetenschappelijke kennis over dit onderwerp en hebben we praktische aanbevelingen kunnen doen.

50

7. Literatuur Ajzen, I. (1991). The theory of planned behavior. Organizational behaviour and human decision processes, 50, 179-211.

Ajzen, I. (2002). Constructing a TpB questionnaire: conceptual and methodological considerations. Gedownload op 10 oktober 2007 van http://www.people.umass.edu/aizen/pdf/tpb.measurement.pdf

Allison, L.D., Okun, M.A. & Dutridge, K.S. (2002). Assessing volunteer motives: a comparison of an open-ended probe and likert rating scales. Journal of Community & Applied Social Psychology, 12 (4) 243-255.

Aronson, E., Wilson, T.D & Akert, R.M. (2004). Social Psychology (4e druk). NY, Upper Saddle River: Prentice Hall.

Bekkers, R.H.F.P. (2004). Giving & volunteering in the Netherlands. Sociological and psychological perspectives. ICS dissertation, Utrecht.

Bevort, M. (2005). 'Zo, nu eerst een condoom': Over de invloed van de variabelen van het dependency-exposure-conversation model, het integratieve model van behavioral prediction en normatieve druk op het condoomgebruik. Doctoraalscriptie Communicatiewetenschap, Amsterdam: Universiteit van Amsterdam.

Broek, A., van den, Wiel, E., van de, Pronk, T. & Sijbers, R. (2006). Studentenmonitor 2005; studeren in Nederland. Nijmegen: ITS/ResearchNed.

Carstensen, L.L. (1995). Evidence for a life-span theory for socioemotional selectivity. Current Directions in Psychological Science, 4 (5), 151-156.

Clary, E. G. & Snyder, M. (1999). The motivations to volunteer. Theoretical and practical considerations. Current Directions in Psychological Science, 8 (5), 156-159.

Clary, E. G., Snyder, M. & Stukas, A. A. (1998). Volunteers’ motivations: findings from a national survey. Nonprofit and Voluntary Sector Quarterly, 25, 485-505.

51

Clary, E.G., Snyder, M., Ridge, R.D., Copeland, J., Stukas, A.A., Haugen, J. & Miene, P. (1998). Understanding and assessing the motivations of volunteers: A functional approach. Journal of Personality and Social Psychology, 74 (6), 1516-1530.

Cnaan, R.H. & Goldberg-Glen, R.S. (1991). Measuring motivation to volunteer in human services. Journal of Applied Behavioral Science, 27(3), 269-284.

Dekker, P., Hart, P. de, & Faulk, L. (2007). Toekomstverkenning vrijwillige inzet 2015. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.

Devilee, J. (2005). Vrijwilligersorganisaties onderzocht; over het tekort aan vrijwilligers en de wijze van werving en ondersteuning. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.

Field, A. (2005). Discovering statistics using SPSS. Londen: SAGE Publications.

Fishbein, M. & Yzer, M.C. (2003). Using theory to design effective health behaviour interventions. Communication Theory, 13 (2), 164-183.

Greenslade, J.H. & White, K.M. (2002). Beliefs underlying above average participation in volunteerism. Australian Journal on Volunteering, 7, 29-35.

Greenslade, J.H. & White, K.M. (2005). The prediction of above-average participation in volunteerism. A test of the theory of planned behaviour and the volunteers function inventory in older Australian adults. The Journal of Social Psychology, 145 (2), 155-172.

Harrison, D.A. (1995). Volunteer motivation and attendance decisions: competitive theory testing in multiple samples from a homeless shelter. Journal of Applied Psychology, 80 (3), 371-385.

Informatiecentrum CIVIQ (2003). Vrijwilligerswerk overal en altijd? Utrecht: CIVIQ

Lemmens, K.P.H., Abraham, C., Hoekstra, T., Rutier, R.A.C., Kort, W.L.A.M, de, Brug, J. & Schaalma, H.P. (2005). Why don’t young people volunteer to give blood? An investigation of the correlates of donation intentions among young nondonors. Transfusion, 45, 945-955.

Marta, E., Guglielmetti, C. & Pozzi, M. (2006). Volunteerism during young adulthood. An Italian investigation into motivational patterns. Voluntas, 17 (3), 221-232.

52

Okun, M.A., Barr, A. & Herzog, A.R. (1998). Motivation to volunteer by older adults: a test of competing measurement models. Psychology and Aging, 13 (4), 608-621.

Okun, M.A. & Schultz, A. (2003). Age and motives for volunteering. Testing hypotheses derived from socioemotional selectivity theory. Psychology and aging, 18 (3), 231-239.

Omoto, A.M., Snyder, M. & Martino, S.C. (2000). Volunteerism and the life-course: investigating age-related agendas for action. Basic and Applied Social Psychology, 22 (3), 181-197.

Serow, R.C. (1991). Students and volunteerism: Looking into the motives of community service participants. American Educational Research Journal, 28 (3), 543-556.

Smith, J.D. (1999). Poor marketing or the decline of altruism? Young people and volunteering in the United Kingdom. International Journal of Nonprofit and Voluntary Sector Marketing, 4 (4), 372-377. Stakenburg, I. (2003, 15 mei). Studenten hebben tijd zat. Univers, 40. Gedownload op 13 januari 2008 van http://www.uvt.nl/univers/nieuws/0203/30/mipa.html

Vereniging NOV (2005). Onze missie. Gedownload op 13 januari 2008 van http://www.nov.nl/

Warburton, J. & Terry, D.J. (2000). Volunteer decision making by older people: a test of a revised theory of planned behaviour. Basic and Applied Social Psychology, 22 (3), 245-257.

Warburton, J., Terry, D.J., Rosenman, L.S. & Shapiro, M. (2001). Differences between older volunteers and nonvolunteers. Research on Aging, 23 (5), 586-605.

Winniford, J.C., Carpenter, D.S. & Grider, C. (1997). Motivations of college students volunteers. A review. NASPA Journal, 34 (2), 134-146.

53

Bijlage: Vragenlijst Vrijwilligerswerk Wat motiveert jongvolwassenen om vrijwilligerswerk te doen? -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Hallo, Mijn naam is Charlotte van der Zanden en om mijn studie Communicatiewetenschap aan de Universiteit van Amsterdam af te ronden doe ik een onderzoek naar de motivatie van jongvolwassenen om vrijwilligerswerk te doen. In het kader hiervan ben ik op zoek naar personen tussen de 18 en 25 jaar die mijn enquete invullen. Je hoeft hiervoor niet per se vrijwilligerswerk te doen.

Graag zou ik je, indien je tussen de 18 en 25 jaar bent, willen vragen de volgende enquete in te vullen. Dit zal slechts 10 minuten van je tijd in beslag nemen. De resultaten van dit onderzoek worden volledig anoniem verwerkt. Het is van belang dat je alle vragen invult!

Als je geïnteresseerd bent in de resultaten van het onderzoek kun je aan het einde van de vragenlijst je e-mailadres achterlaten.

Alvast bedankt!

Charlotte

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------Allereerst zal je een aantal algemene vragen worden gesteld.

1. Wat is je geslacht?

o Man o Vrouw 2. Wat is je leeftijd?

3. Wat is je voornaamste bezigheid? o Studeren o Studeren en werken o Werken

54

o Anders, namelijk:…

4. Wat is je opleidingsniveau (afgerond of nu nog mee bezig)?

o mavo/vmbo o havo o vwo o MBO o HBO o WO Bachelor o WO Master/Doctoraal 5. Doe je vrijwilligerswerk

o Ja o Nee (routing naar 10) ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------6. Hoe vaak heb je het afgelopen half jaar vrijwilligerswerk gedaan?

o Ik heb het afgelopen half jaar geen vrijwilligerswerk gedaan o 1 tot 5 dagen o 6 tot 10 dagen o 11 tot 15 dagen o 16 tot 20 dagen o 21 dagen of meer 7. Als je terugdenkt aan de afgelopen maand, hoe vaak heb je dan vrijwilligerswerk gedaan?

o Ik heb de afgelopen maand geen vrijwilligerswerk gedaan o 1 keer in de maand o 1 keer in de twee weken o 1 keer per week o Meer dan 1 keer per week 8. Als je terugdenkt aan deze keren, hoeveel uur heb je dan gemiddeld per keer besteed aan vrijwilligerswerk? …..

9. In welke sector doe je vrijwilligerswerk? (Bij meerdere vrijwilligersbanen: kruis degene aan waar je het meeste tijd aan besteedt)

o Gezondheidszorg 55

o Sport o Religieuze organisatie o Educatie o Milieu o Recreatie o Kunst/Cultuur o Internationaal o Overig ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------Motivatie De volgende stellingen gaan over verschillende motivaties om vrijwilligerswerk te (gaan) doen. Met vrijwilligerswerk wordt bedoeld: werk dat als doel heeft om anderen of de samenleving te helpen, dat wordt gedaan zonder verplicht te zijn en zonder dat daar een vergoeding voor wordt ontvangen.

Geef aan in hoeverre je het met de stellingen eens bent. Het cijfer 1 betekent dat je het helemaal oneens bent met de stelling, het cijfer 5 dat je het helemaal eens bent (tenzij anders aangegeven): 1

2

3

4

5

helemaal

een beetje

neutraal

een beetje

helemaal

mee oneens

mee oneens

mee eens

mee eens

10.

-

Ik ben van plan om binnen een maand vrijwilligerswerk te gaan doen.

-

Ik ben van plan om binnen drie maanden vrijwilligerswerk te gaan doen.

-

Ik ben van plan om binnen een half jaar vrijwilligerswerk te gaan doen.

-

Ik ben van plan om nooit vrijwilligerswerk te gaan doen.

11. Vrijwilligerswerk vind ik... plezierig – onplezierig 12. Vrijwilligerswerk vind ik... goed – slecht 13. Vrijwilligerswerk vind ik... makkelijk – moeilijk 14. Vrijwilligerswerk vind ik... waardevol – waardeloos

15. Stel je doet vrijwilligerswerk. Hoe waarschijnlijk is het dan dat de volgende consequenties zich voor doen?

Als ik vrijwilligerswerk doe dan...

-

voel ik mij nuttig

-

help ik andere mensen die hulp nodig hebben

56

-

ben ik te veel gebonden

-

word ik niet gewaardeerd

-

doet mij dat een plezier en ben ik tevreden

-

ontmoet ik nieuwe mensen

-

hou ik te weinig tijd over voor andere dingen

-

ben ik bezig en actief

-

moet ik saai werk doen

-

krijg ik te maken met lastige mensen

-

is dat goed voor mijn carrière

16. Geef aan in hoeverre je het met de volgende stellingen eens bent.

-

De meeste mensen die belangrijk voor me zijn zouden willen dat ik vrijwilligerswerk ga doen De mensen in mijn leven wiens mening ik waardevol vind zouden het goed vinden als ik vrijwilligerswerk ga doen.

-

De mensen die belangrijk voor me zijn zouden het niet wenselijk vinden als ik vrijwilligerswerk ga doen.

-

Ik heb er al het vertrouwen in dat ik binnen het komend half jaar vrijwilligerswerk zou kunnen doen.

-

Als ik vrijwilligerswerk wil doen, zou het moeilijk worden om dit binnen het komend half jaar te doen.

-

Mijn ouders vinden dat ik vrijwilligerswerk zou moeten doen.

-

Mijn vrienden vinden dat ik vrijwilligerswerk zou moeten doen.

-

Mijn partner vindt dat ik vrijwilligerswerk zou moeten doen.

-

Ik hecht veel waarde aan de mening van mijn ouders.

-

Ik hecht veel waarde aan de mening van mijn vrienden.

-

Ik hecht veel waarde aan de mening van mijn partner.

17. Ik weet zeker dat ik vrijwilligerswerk zou kunnen doen, zelfs als...

-

ik me niet lekker voel

-

ik eigenlijk werk kan doen waarvoor ik betaald krijg

-

ik gebrek aan geld heb

-

ik liever iets anders zou doen

-

het me moeite kost om erheen te gaan (bijvoorbeeld omdat het regent en ik moet fietsen)

-

mijn vrienden/vriendinnen willen dat ik op dat moment met hen ergens heen ga

-

ik het te druk heb met werk/studeren

57

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------De volgende stellingen gaan ook over verschillende motivaties om vrijwilligerswerk te doen.

18. Geef aan in hoeverre je het met de volgende stellingen eens bent.

-

Vrijwilligerswerk kan me helpen binnenkomen in plaatsen waar ik graag zou werken.

-

Door vrijwilligerswerk kan ik nieuwe contacten opdoen die mijn carrière kunnen helpen.

-

Door vrijwilligerswerk kan ik de verschillende carrièremogelijkheden verkennen.

-

Vrijwilligerswerk helpt me om succesvol te zijn in mijn werk.

-

Vrijwilligerswerk staat goed op mijn CV.

-

Door vrijwilligerswerk kan ik meer leren over het doel waarvoor ik werk.

-

Vrijwilligerswerk geeft me de mogelijkheid om een nieuwe kijk op dingen te ontwikkelen.

-

Door vrijwilligerswerk doe ik directe en praktische ervaring op.

-

Door vrijwilligerswerk leer ik om te gaan met een grote verscheidenheid aan mensen.

-

Door vrijwilligerswerk kan ik mijn eigen talenten verkennen.

-

Ik geef om de mensen die het minder goed hebben dan ikzelf.

-

Ik heb medelijden met mensen in nood.

-

Ik vind het belangrijk om anderen te helpen.

-

Ik kan iets doen voor een goed doel dat belangrijk voor me is.

-

Ik geef oprecht om de mensen die ik kan helpen.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Je bent nu bijna aangekomen bij het einde van deze vragenlijst. De laatste vraag gaat over eigenschappen die je bezit.

19. Hieronder staan een aantal eigenschappen. Geef aan in hoeverre jij de volgende eigenschappen bezit.

-

Prettig

-

Fantasierijk

-

Prikkelbaar

-

Slordig

-

Terughoudend

-

Onderzoekend

-

Zenuwachtig

-

Zorgvuldig

-

Stil

58

-

Hulpvaardig

-

Snel geraakt

-

Ordelijk

-

Gesloten

-

Veelzijdig

-

Vriendelijk

-

Nauwkeurig

-

Spraakzaam

-

Vernieuwend

-

Behulpzaam

-

Ongerust

-

Schuchter

-

Aangenaam

-

Artistiek

-

Angstig

-

Netjes

-

Teruggetrokken

-

Systematisch

-

Sympathiek

-

Nerveus

-

Creatief

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------Dit is het einde van de vragenlijst. Hartstikke bedankt voor je medewerking!

Als je op de hoogte wilt worden gehouden van de resultaten van dit onderzoek, dan kun je hier je emailadres invullen.

20. E-mailadres: …………………………..

21. Indien je verder nog iets kwijt wilt, dan kan dat hier: …………………………..

59