Jonge migranten in de stad Toekomst scenario’s Wat te doen?
Henriette Maas en Ab van de Wakker Het PON
Inleiding Welke (beleids)toekomstscenario’s kunnen worden geschetst als het gaat om de positie en kansen van migrantenkinderen en hun ouders? Naast de huidige situatie van migrantenkinderen als uitgangspunt zijn er een aantal externe ontwikkelingen waarmee rekening gehouden dient te worden bij het tot stand komen van de (beleids)toekomstscenario’s, zoals demografische, sociaal-economische, maatschappelijke en beleidsontwikkelingen.
Deelvragen • W at is de huidige situatie van migrantenkinderen en –jongeren als het gaat om hun kansen en positie? In hoeverre wijken die kansen en positie af van die van autochtone jongeren? • Wat is de mogelijke invloed van externe ontwikkelingen (demografisch, sociaal-economisch, maatschappelijk, politiek en beleid) op toekomstige kansen voor migrantenkinderen? • Welke toekomstscenario’s kunnen worden geschetst? • Wat betekenen deze toekomstscenario’s voor mogelijke beleidskeuzes van gemeenten?
Scenarioanalyse methodiek Het werken met scenario´s is een andere manier van kijken naar de toekomst. Naast een kwantitatieve prognose op basis van demografische verkenningen en het doortrekken van trends uit het verleden, wordt in scenario´s gezocht naar contrasten tussen mogelijke toekomstige werelden. Het zijn verkenningen van hypothetische omstandigheden. De scenario´s komen tot stand door inzicht te krijgen in toekomstige trends en onzekerheden. Bij het ontwikkelen van beleid dient met alle scenario’s rekening te worden gehouden. Het werken met contrasterende scenario’s kan verhelderende beelden van dilemma’s en gevolgen van politieke en beleidskeuzen opleveren.
Trends Er zijn verschillende soorten trends die je kunt onderscheiden. Sommige trends duren jaren, andere zijn binnen een jaar voorbij. Hoe meer mensen door een trend geraakt worden, hoe meer invloed de trend zal hebben – van enkelingen tot subgroepen, cohorten en de gehele maatschappij – en hoe langer de trend duurt. Veelal zie je de volgende indeling.
In workshops met experts zijn onderstaande trends onderscheiden die een belangrijke invloed zullen hebben op jeugd en hulpverlenende instellingen.
Trends bij jeugd met migrantenafkomst 800.000 jonge migranten • Met de meesten gaat het gelukkig goed • 130.000 leven in armoede • Meer lichamelijke en psychische gezondheidsproblemen • Meer probleemgedrag • 23% zonder werk • Schooluitval is hoger • Tweede generatie doet het beter • Oververtegenwoordiging in criminaliteitscijfers en residentieel verblijf • Discriminatie bestaat zelfs bij politie en rechtbanken • Slechtere schoolprestaties • Leerachterstanden • Minder startkwalificatie • Veel eenoudergezinnen • Minder positieve opvoedbeleving • Bereik van hulp is lager
Meer problemen, minder hulp? Dat moet en kan beter!
Waarom migranten geen hulp zoeken Onbekend met aanbod • Schaamt zich voor eigen gemeenschap • Spreekt geen Nederlands • Bang • Weet niet hoe je hulp kunt vragen • Begrijpt beroepsmatige adviezen niet • Weet de weg in de zorg niet goed • Negatieve ervaringen • Wil niet geproblematiseerd worden • Is vastgelopen in bureaucratie • Wil geen uithuisplaatsing kind • Een tolk ontbreekt
De sleutel om het bereik te verbeteren: Beter samenwerken met doelgroepen!
Waarom hulp migranten niet bereikt Geen prioriteit • Onverschillige houding • Onvoldoende deskundigheid • Geen aandacht voor diversiteit bij werving en selectie • Monoculturele visie: iedereen is gelijk • Niet samenwerken met belanghebbenden • Niet meten van cliënttevredenheid gedifferentieerd naar afkomst • Werkwijzen zijn te star • Onvoldoende kennis • Weinig tolerantie • Geen aandacht voor interculturele competenties • Geen draagvlak • Niet controleren resultaten • Niet meten van bereik • Aanbod niet toegesneden op diversiteit • Geen specifieke voorzieningen • Ontkennen cultuurverschillen • Weinig reflectie • Veronachtzamen etnische culturele achtergrond van cliënt
Gemeenten en hulpverlenende instellingen kunnen meer doen!
Toekomstscenario’s
“Zuid-Afrika” welvaart
4
“Mexico” crisis
economische
3
ontwikkeling
Nederland in top 10
1
“Canada” kleur en rijk
2
“IJsland” solidariteit
Economische stagnatie
Bij scenario 3 ‘Zuid-Afrika’ gaat het economisch voor de wind, maar wijzen diverse groepen elkaar af (rijk en gepolariseerd) .
In scenario 1 ‘Canada’ gaat het zowel economisch als sociaal erg goed (rijk en solidair). Het is een hoopvol scenario.
Bij scenario 4 ‘Mexico’ gaat het zowel economisch als sociaal verkeerd (arm en gepolariseerd). Dit is het meest gevreesde scenario.
Bij scenario’s 2 ‘IJsland’ gaat het economisch slecht, maar houden we elkaar wel vast (arm en solidair).
Scenario 1 ‘Canada’
Hoogconjunctuur • Enorme economische bedrijvigheid • Geen werkloosheid • Consumenten hebben geld • Geen discriminatie • Multiculturele samenleving • Migranten doen mee • Geen sociaal economische achterstand van migranten • Kenniseconomie • Onderwijs toegankelijk • Geen zwarte scholen • Solidariteit • Bevolkingsgroei: steden worden groter, veel files
Canada (Rijk en solidair) 1. De multi-culturele samenleving is een feit 2. Migranten zijn een economische stimulans 3. Iedereen wordt in zijn waarde gelaten 4. Er zijn alleen gemengde scholen 5. Bedrijven investeren in alle studenten 6. Mensen die achter blijven worden geholpen 7. Ouders combineren zorg met carrière 8. Kinderen veel in professionele opvang 9. Jongeren zijn zelfstandig of worden begeleid 10. CJG’s op iedere school, betaald door het rijk
Beleidsopties Algemeen • Blijf taalbeheersing stimuleren voor jonge kinderen en nieuwe migranten
Arbeid/onderwijs • Zorg voor goede aansluiting tussen onderwijs en arbeid • Blijf de zwakkere groepen ondersteunen en zorg voor passend onderwijs • Werk met vrijwillige mentor voor jongeren op middelbare scholen
Hulpverlening • V ergroot probleemoplossend vermogen van ouders door opvoedingsondersteuning • Zorg voor goed functionerende laagdrempelige voorzieningen met een goed bereik • Zorg voor goede afstemming tussen hulp, scholen en sportverenigingen • Zorg voor goede preventieprogramma’s en opvoedingsondersteuning via CJG • Werk met gezinscoach op wijkniveau om problemen van gezinnen op te lossen • Gezinscoach is bij voorkeur iemand uit de eigen gemeenschap • Gezinscoach en CJG zijn spil van de hulpverlening
Scenario 2 ‘IJsland’
Economische crisis • Veel last van India, China, Brazilië • Vergrijzing • Bezuinigen • Studeren is duur • Bedrijfsleven heeft veel invloed • Meer uitzendkrachten en ZZP’ers • Tweedeling • Veel schulden • Grote informele economie • Meer mensen gaan samenwonen • Veel leegstand • Grote onderlinge solidariteit en gemeenschapszin • Cultuur van verantwoordelijkheid voor elkaar
IJsland (Arm en solidair) 1. Economisch gaat het slecht 2. Veel mensen zijn werkloos 3. Er zijn geen zwarte of witte wijken 4. Er zijn veel vrijwilligers 5. Florerende markt van informele arbeid 6. Men leeft met elkaar mee 7. Ouders vangen elkaars kinderen op 8. Kinderen spelen veel met elkaar 9. Jongeren vervullen een sociale dienstplicht 10. CJG’s draaien vooral op vrijwilligers
Beleidsopties Algemeen • Stimuleer taalonderricht door vrijwilligers • Faciliteiten zoals scholen/ klaslokalen moeten gratis benut kunnen worden
Arbeid/onderwijs • • • • •
Stimuleer onderwijs, vooral het beroepsonderwijs (vakscholen). Stimuleer het opstarten van eigen bedrijven Blijf de zwakkere groepen ondersteunen en zorg voor passend onderwijs Werk met vrijwillige mentor voor jongeren op middelbare scholen Zorg voor goede aansluiting tussen onderwijs en arbeid
Hulpverlening • V ergroot probleemoplossend vermogen van ouders door opvoedingsondersteuning • Zorg voor goed functionerende laagdrempelige voorzieningen met een goed bereik • Zorg voor goede afstemming tussen hulp, scholen en sportverenigingen • Zorg voor goede preventieprogramma’s en opvoedingsondersteuning via CJG • Werk met gezinscoach op wijkniveau om problemen van gezinnen op te lossen • Gezinscoach is vrijwilliger, bij voorkeur iemand uit de eigen gemeenschap • Gezinscoach en CJG zijn spil van de hulpverlening
Scenario 3 ‘Zuid-Afrika’
Hoogconjunctuur • Voldoende middelen • Geringe werkloosheid • Polarisatie • Nieuwe immigranten • Toename ‘zwarte wijken’ • Etnische afkomst is belangrijk • Meer belangenorganisaties en bedrijven op etnische grondslag • Veel taalproblemen • Migranten krijgen minder kansen • Migranten voelen zich niet thuis • Minder interetnische contacten • Segregatie op wijk- en schoolniveau is verder toegenomen • Migranten worden gediscrimineerd • Ieder gaat zijn eigen weg
Zuid-Afrika (Rijk en gepolariseerd) 1. Etnische groepen leven apart 2. Aantal migranten (‘gelukzoekers’) neemt toe 3. Er is veel wantrouwen tussen groepen 4. Migranten richten politieke partijen op 5. Zwarte en witten bedrijven 6. Alleen hulp binnen de eigen etnische groep 7. Ouders zijn druk met hun carrière 8. Sommige kinderen worden verwaarloosd 9. Er zijn meer jongeren met psychopathologie 10. CJG’s zijn een dienst van justitie
Beleidsopties Algemeen • Stimuleer interculturele contacten en voorkom etnische conflicten • Ga segregatie op scholen en sportverenigingen tegen • Stimuleer taalonderricht voor jonge en nieuwe migranten
Arbeid/onderwijs • Blijf de zwakkere groepen ondersteunen en zorg voor passend onderwijs • Werk met vrijwillige mentor voor jongeren op middelbare scholen • Zorg voor goede aansluiting tussen onderwijs en arbeid
Hulpverlening • V ergroot probleemoplossend vermogen van ouders door opvoedingsondersteuning • Zorg voor goed functionerende laagdrempelige voorzieningen met een goed bereik • Overweeg aparte loketten voor speciale doelgroepen • Zorg voor goede afstemming tussen hulp, scholen en sportverenigingen • Zorg voor goede preventieprogramma’s en opvoedingsondersteuning via CJG • Werk met gezinscoach op wijkniveau om problemen van gezinnen op te lossen • Gezinscoach is bij voorkeur iemand uit de eigen gemeenschap • Gezinscoach en CJG zijn spil van de hulpverlening
Scenario 4 ‘Mexico’
Erge crisis • Zwakke concurrentiepositie • Landen uit de Euro • Populisme • Migratiewetten worden strikter • Pensioenfondsen in problemen • Media hetzes • Iedereen moet doorwerken maar werkloosheid neemt toe • Rechtstaat staat onder druk • Radicalisering en fundamentalisme • Corruptie • Gerechtelijke uitspraken worden genegeerd • Spanningen in de samenleving nemen toe • Generatieconflict • Polarisatie zwart-wit denken • Burgerrechten en kinderrechten in geding • Publieke diensten in commerciële handen
Mexico (Arm en gepolariseerd) 1. Economisch gaat het slecht 2. Veel mensen zijn werkloos 3. Talenten vertrekken naar het buitenland 4. Er blijven meer perspectieflozen achter 5. Vrijwilligers richten zich op de eigen groep 6. Mensen trekken zich terug in de eigen cultuur 7. Ouders zijn bezig om te overleven 8. Kinderen gestrest en verwaarloosd 9. Jongeren radicaliseren 10. CJG’s zijn wegbezuinigd
Beleidsopties Algemeen • • • •
Stimuleer interculturele contacten, voorkom etnische conflicten Ga segregatie op scholen en sportverenigingen tegen Stimuleer taalonderricht door vrijwilligers Faciliteiten zoals scholen/ klaslokalen moeten gratis benut kunnen worden.
Arbeid/onderwijs • • • • • •
Ontwikkel werkgelegenheidsprojecten, werk samen met doelgroepen Stimuleer onderwijs, vooral het beroepsonderwijs (vakscholen) Stimuleer het opstarten van eigen bedrijven Blijf de zwakkere groepen ondersteunen en zorg voor passend onderwijs Werk met vrijwillige mentor voor jongeren op middelbare scholen Zorg voor goede aansluiting tussen onderwijs en arbeid
Hulpverlening • V ergroot probleemoplossend vermogen van ouders door opvoedingsondersteuning • Zorg voor goed functionerende laagdrempelige voorzieningen met een goed bereik • Overweeg aparte loketten voor speciale doelgroepen • Zorg voor goede afstemming tussen hulp, scholen en sportverenigingen • Zorg voor goede preventieprogramma’s en opvoedingsondersteuning • Werk met gezinscoach op wijkniveau om problemen van gezinnen op te lossen • Gezinscoach is vrijwilliger, bij voorkeur iemand uit de eigen gemeenschap • Gezinscoach en welzijnsinstelling zijn spil van de hulpverlening
Van probleem naar resultaten Alle kansen voor alle kinderen. Vanuit die doelstelling is het niet acceptabel dat hulpverlenende instellingen niet alle kinderen/ouders bereiken. Om hierin verandering te brengen, is het van belang dat de gemeente, organisaties en belanghebbenden gezamenlijk een proces op gang brengen om de hindernissen die er zijn voor migrantenouders en hun kinderen weg te nemen.
Probleem
Bijstellen
Visie
(act)
(plan)
Evaluatie
Aanpak
(check)
(do)
Het aanpakken van een gemeenschappelijk probleem vraagt om een gedeelde visie. Door middel van een gezamenlijk gedragen document kunnen de partners met elkaar afspraken maken over hoe ze het probleem van het niet bereiken van een deel van de populatie kunnen oplossen. Momenteel zien we in het huidige tijdsgewricht elementen uit alle scenario’s in de werkelijkheid terug. Zo zijn veel ouders druk met hun carrière, zijn veel mensen (jongeren en volwassenen) werkloos, richten vrijwilligers zich vaak op de eigen groep en bestaat er wantrouwen tussen groepen. Scenario’s zijn altijd uitvergrotingen van tendensen die al in de samenleving deels zichtbaar zijn. Bij het meest positieve scenario zullen we nooit terecht komen, bij het meest negatieve scenario willen we niet terecht komen. Bedoeling van de scenario’s is om uiteenlopende partijen te laten nadenken over welke ontwikkelingen men wil bevorderen/stimuleren en welke ontwikkelingen men vooral moet proberen tegen te gaan. In het opstellen van beleid moet er rekening mee worden gehouden welke consequenties dat beleid kan hebben.
Samenwerken aan een goed jeugdbeleid Schematisch is weergegeven hoe de drie kernelementen van effectief diversiteitsgevoelig beleid zich verhouden tot de drie hoofdrolspelers die het veranderproces in gang moeten zetten.
Beleid Beleidsdoelen
DJ Kennis over diversiteit
Belanghebbenden
Organisaties
Initiatieven uit de doelgroep
Diversiteitsgevoelig vakmanschap
Samengevat leidt de formule DJ(BOB) dus tot de volgende acties: • Beleid: Werk als lokale overheid aan diversiteitsbeleid gericht op jeugdigen en hun ouders. Maak gebruik van andere beleidstereinen om meer mogelijkheden te ontwikkelen, denk aan verbinding van jeugd- ,diversiteit-, hulp-, zorg-, school- , spreiding- en veiligheidsbeleid; • Organisatie: Werk als organisatie aan management van diversiteit (personeelsbeleid en organisatiebeleid), het bevorderen van professionaliteit en het verbeteren van interventies; • Belanghebbenden: Maak contact vanuit de zelforganisaties, verbindt bottum-up initiatieven aan het beleid van de gemeenten.
Adviezen voor gemeenten 1. Formuleer een visie met positieve waarden over de samenleving en de manier waarop burgers samenleven en draag die actief uit • B etrek belanghebbenden bij het ontwikkelen en uitvoeren van visie en beleid. Zorg voor medezeggenschap door sleutelfiguren te bevragen en te betrekken bij beleidsplannen en organsiatieplannen en betrek nieuwe groepen bij je acties. • Voer een PR-campagne om omslag te krijgen in sentimenten. • Werk meer samen met migranten, met name sleutelfiguren uit wijken. Ontwikkel een netwerk van sleutelfiguren. • Bevorder coalitievorming tussen ouders en professionals door goede preventieprogramma’s. • Stimuleer een positief opvoedingsklimaat, bijvoorbeeld door themabijeenkomsten te organiseren voor medewerkers uit onderwijs en jeugdvoorzieningen. • Bied opvoedingsondersteuning aan – bijvoorbeeld via de CJG’s – en geef daar bekendheid aan.
2. Creëer oplossingen voor groepen die buitengesloten dreigen te worden • • • •
Stimuleer dat opleidingen, stages en werk beter op elkaar aansluiten. Betrek alle verschillende netwerken in de regio/stad daarbij. Zorg ervoor dat jongeren op school zitten of werken. Investeer in extra programma’s rond scholen die slechter presteren (bv voor leerlingen extra taalonderwijs en voor leerkrachten omgaan met diversiteit). • Ontwikkel een beleidsgroep talenten: wat heb je nodig in de stad? • Stimuleer dat iedereen bijdraagt, oa door vrijwilligerswerk. • Stimuleer opstarten eigen bedrijven.
3. Stimuleer contacten, ga segregatie in wijken, scholen en bedrijven actief tegen • Stimuleer ontmoetingen, stimuleer met name in wijken dat mensen met elkaar in contact komen/blijven. • Maak bonding- en bridging-subsidies mogelijk voor alle instellingen, met name bij sportverenigingen zijn er veel kansen. • Leer van goede voorbeelden waar autochtonen en migranten samenwerken. • Investeer in de civil society, ontwikkel projecten waarbij wordt samengewerkt in de wijk bv in positief pedagogisch klimaat. • Ga na welke mogelijkheden er toch nog zijn voor spreidingsbeleid (scholen en wijken), mogelijk biedt het vooruitzicht op bevolkingskrimp nieuwe kansen. • Dwing als gemeente via aanbesteding bedrijven om een x-percentage werknemers met een bepaalde achtergrond in dienst te hebben.
4. Stel eisen aan welzijns- en hulpinstellingen die hun maatschappelijke taak niet voor elke doelgroep vervullen • Neem als uitgangspunt: Voorkomen is beter dan genezen. • Zorg dat instellingen hun prestaties, oa op gebied van bereik, meten. • Optimaliseer het functioneren van basisvoorzieningen: investeer in een beter bereik van instellingen, in het bijzonder van CJG en VVE. • Bevorder management van diversiteit. • Stel eisen aan alle publieke instellingen voor toegankelijkheid en deskundigheid mbt diversiteit. • Stimuleer proactieve CJG’s in de wijk en bij scholen. • Bevorder gezinscoaches op wijkniveau. • Werk samen met sleutelfiguren in de wijk. • Er zullen nieuwe migranten komen, blijf alert op goede integratie. • Stuur op bereik van interventies, voorkom problemen die veel geld kosten. • Wees flexibel: groepen die niet goed bereikt worden vergen een aparte aanpak. • Verbeter de zorgstructuur en het bereik van welzijnsdiensten door het CJG beter aan te laten sluiten bij de (basis)scholen.
Deelnemers workshop: Vertegenwoordigers van de betrokken partijen in de Academische Werkplaats Diversiteit in het Jeugdbeleid in Noord-Brabant: • Gemeente Eindhoven • Palet • De Combinatie Jeugdzorg • De Lumens groep • Kompaan en de Bocht • Leden adviesgroep en adviesraad van de werkplaats • het PON Vertegenwoordigers van Kenniswerkplaats Tienplus Stichting Kennisplein Ministerie van Veiligheid en Justitie GGD Brabant-Zuidoost Bureau Jeugdzorg
Deze publicatie is grotendeels gebaseerd op de rapportage Alle kansen voor migrantenkinderen, Analyse huidige situatie en toekomstige ontwikkelingen van de gemeenten Tilburg en Eindhoven en de uitwerking daarvan in vier scenario’s voor de toekomst.
