De johan frisosluis
opent deuren
2
De Johan Frisosluis opent deuren Inhoud
De Johan Frisosluis opent de deur… ...naar gastvrij Fryslân
4
...binnen één minuut
18
En meer feiten en cijfers over de sluis
Jannewietske de Vries | Gedeputeerde provincie Fryslân
...voor meer toeristen ...naar beleven!
6
20
Barber de Vries | Ondernemer
Maarten Fuchs | Ontwerpleider ...naar innovatieve oplossingen
Ballast Nedam
22
Theo Soeten | Technisch manager/ ...naar hun achtertuin
8
adviseur
Johannes en Tini Strampel | Omwonenden ...ook voor vissen! ...naar een systematisch ontwerp
10
24
Pier Schaper | Boezembeheerder
Jan Willem Stob | Projectmanager ...naar een beter bereikbare haven 26
Ballast Nedam
Sander Wijnveen | Havenmeester ...vanuit het bedieningsgebouw
12
Marina Stavoren
Rintje de Vries | Sluis- én brugwachter ...naar een nieuwe contractvorm ...mede dankzij zijn inzet
14
28
Richard Mooiman | Projectleider
Jappie van der Zwaag | Voorman ...Naar een nog mooier Stavoren
grondwerk
30
Han IJzendoorn | Bestuurslid ...naar het Friese Merengebied
16
Stavers Belang
Steven Duursma | Projectleider Friese Merenproject
...Naar kortere wachttijden Peter Bellinghausen | Pleziervaarder
32
4
De Johan Frisosluis opent deuren Jannewietske de Vries | Gedeputeerde van Fryslân
‘De deur naar gastvrij Fryslân’ Welkom in Stavoren, bij de nieuwe Johan Frisosluis! Een prachtige en unieke toegangspoort tot onze provincie.
Duurzaam en gastvrij. Uitgangspunten voor
Stavoren is nauw betrokken bij de plannen
de nieuwe sluis die Ballast Nedam vertaalde
rond zijn sluis en stad. Mooi, dat de mienskip
naar een bijzonder ontwerp. De sluiskom is
zich niet laat leiden door ontwerpers, bouwers
begroeid met gras en riet en doet daarom
en overheden, maar eigen opvattingen en
aan als een natuurlijke afmeerplaats. Een
invloed heeft. Zo werken we samen naar een
jachthaven in het klein. Gastvrij is ook de
moai en sterk Fryslân.
ontvangstruime onder het bedieningsgebouw. Een creatieve vondst. Bezoekers vinden hier
Net als het masterplan Stavoren, is de sluis
informatie over Fryslân, nieuwe technologie
onderdeel van Het Friese Merenproject.
en Het Friese Merenproject. Ook de duurzame
Hiermee maken we Fryslân nog aantrekkelijker
wens wordt werkelijkheid: de Johan Frisosluis
voor watersporters en recreanten. De tweede
is de eerste energieneutrale sluis van
Johan Frisosluis opent de deur naar grenzeloos
Nederland. Kortom, een ‘slimme’ sluis om
varen in onze waterrijke provincie. Voor alle
trots op te zijn!
typen schepen: van kleine elektrische sloep tot scherp gesneden jacht.
Net als de sluis, is de aanliggende oudste stad van Fryslân prachtig en het bezoeken waard.
De sluis opent ook de deur naar 2018, als
Vlak naast de sluis stond ooit het zuidelijk
Leeuwarden Culturele Hoofdstad van Europa is.
bastion van de stadsvesting. Op deze plek ligt
De vele recreanten die deze titel trekt, krijgen
nu een nieuw plein, vormgegeven met oog
in de sluis een ontspannen en warm welkom.
voor de historie. De Johan Frisosluis opent de deur naar gastvrij Fryslân. Wolkom!
6
De Johan Frisosluis opent deuren Maarten Fuchs | Ontwerpleider Ballast Nedam
‘Niet wachten, maar beleven!’ ‘Ik kom uit Eindhoven, ben niet opgegroeid
ruwe materialen toegepast, zoals hout,
met water en vaar zelf nooit. Toch durf ik wel
staal en beton. Beide kades van de sluis zijn
te zeggen dat de nieuwe Johan Frisosluis uniek
voorzien van rietbegroeiing. Zo lijkt het of je
is en een unieke beleving biedt. Vergelijk hem
aanlegt bij een natuurlijke aanlegplaats. Het
alleen al met de eerste Johan Frisosluis: een sluis
dak van de ontvangstruimte bevindt zich op
zoals je die meestal ziet. Functioneel, rechttoe
gelijke hoogte met de aangrenzende dijk. Het
rechtaan. Je vaart erin en wacht tot het water
gras en mos-sedum op het dak lopen door
is gezakt of gestegen. Wie in de nieuwe sluis
in de dijkbegroeiing. Zo wordt het gebouw
aanlegt hoeft niet te wachten, maar kan wat
letterlijk één met het landschap. Ook vormen
beleven! Het informatiecentrum is een bezoekje
refereren aan de natuur: scheve kolommen,
waard. Niet alleen voor pleziervaarders. Een
rondingen in de gevel en een schuin in plaats
speciaal paadje omlaag nodigt ook publiek
van rechthoekig dak. Er is niet één element
‘aan wal’ uit om een kijkje te nemen. In de
dat voor mij uit het ontwerp springt. Ik heb in
ontvangstruimte leer je van alles over de sluis
alles evenveel energie gestoken en ben blij met
en over Stavoren. Door kijkgaten in een van
het geheel. De gewenste uitstraling is overal
de wanden – een soort patrijspoort - kun je
fraai doorgevoerd, zowel aan de binnen- als
de technische ruimte van de sluis zien. Een
aan de buitenkant. Van houten vloer tot stalen
monitor vertelt je ‘live’ hoeveel stroom de sluis
dakranden. Van transparante pui tot houten
produceert. Duurzaamheid en een natuurlijke
gevel. In de realisatie van elk ontwerp moet je
uitstraling stonden centraal in het ontwerp.
concessies doen, dus ook in deze. Toch is de
Dat zie je overal in terug. Zonnepanelen
Johan Frisosluis geworden wat we voor ogen
op het dak van het bedieningsgebouw en
hadden. De werkelijkheid beantwoordt aan de
de carport maken de sluis energieneutraal.
eerste artist impressions. Een sluis om trots op
Daarnaast zijn zoveel mogelijk natuurlijke,
te zijn!’
Twee bureaus, twee ontwerpleiders Ballast Nedam betrok in zijn aanbesteding twee architectenbureaus. Tromp Architecten ontwierp het bedieningsgebouw en de ontvangstruimte. Maarten Fuchs werd binnen Ballast Nedam aangesteld als ontwerpleider voor dit deel van het sluiscomplex. Architectenbureau Interra ontwierp de sluis en zijn omgeving. Voor de uitwerking daarvan was Fuchs’ collega Frits Jansen verantwoordelijk.
8
De Johan Frisosluis opent deuren Johannes en Tini Strampel | Omwonenden
Een sluis in de achtertuin: Even wennen…
Daar stonden ze, met z’n tweeën bovenop de sluisdeur. Pers en publiek keken toe hoe Tini en Johannes Strampel met een druk op de knop het eerste water in de Johan Frisosluis lieten lopen.
‘Bijzonder om daar te staan en ook speciaal
van de sluis zijn. ‘Vanaf ons erf kunnen we de
dat wij hiervoor waren gevraagd’, vertelt een
boten in en uit zien varen.’ Leuk, wat extra
trotse en bescheiden Johannes Strampel. Al
reuring, maar een nadeel heeft het ook. ‘We
39 jaar wonen hij en zijn vrouw Tini tussen
hadden altijd vrij uitzicht over het IJsselmeer,
het Hooglandgemaal en de Johan Frisosluis.
of “zee” zoals wij het noemen. Nu kijken we
Daar stonden drie dienstwoningen van
uit op het bedieningsgebouw van de nieuwe
Wetterskip Fryslân. ‘Toen ik begon als eerste
sluis. Even wennen…’
machinist van het gemaal, betrokken we Stadsfenne nummer 27’, vertelt Johannes.
Tegen open water kan niks op, maar gelukkig
‘In 1982 werd ik chef machinist en verhuisden
is ook de nieuwe Johan Frisosluis een lust
we naar nummer 31. Daar zijn we niet
voor het oog. ‘De natuurlijke kades geven
meer weggegaan, ook niet toen ik vijf jaar
de sluis een prachtige uitstraling’, aldus de
geleden met pensioen ging.’ Het gemaal
buurman. ‘Ook de ontvangstruimte vind ik
werd geautomatiseerd en de dienstwoningen
bijzonder. De sluis is een opwaardering voor
verloren hun functie. Twee werden er nog
de zuidkant van Stavoren.’ Johannes is blij
bewoond, één werd gebruikt als kantoor.
dat de bouw achter de rug is. ‘Als ’s morgens
Johannes: ‘Toen de nieuwe sluis werd
om half zeven de eerste machines opstartten,
aangekondigd, vreesden we dat ons huis zou
waren wij wakker. Regelmatig was de oprit
worden afgebroken. Maar we hebben geluk.
geblokkeerd en konden we niet weg. De
Onze woning kon blijven staan, de andere twee
laatste maanden werd er zes dagen per week
oude dienstwoningen werden wel gesloopt.’
gewerkt. “Wat een rust” zeiden we dan op zondag. Van die rust – zo nu en dan verstoord
En zo komt het dat Johannes, Tini en hun
door bootjes “in onze achtertuin”- kunnen we
zoon Erik-Jan nu de enige direct omwonenden
nu weer elke dag genieten.’
10
De Johan Frisosluis opent deuren Jan Willem Stob | Projectmanager Ballast Nedam
‘Mission impossible’ met goede afloop Uniek en complex. Zo vat projectmanager
te maken met strenge veiligheidseisen, die
Alles op alles
Jan Willem Stob van Ballast Nedam de Johan
vergelijkbaar zijn met de eisen aan een tunnel.
Het tijdig voltooien van de sluis leek
Frisosluis samen. De complexiteit laat zich
Je moet aantoonbaar maken dat de sluis aan
een “mission impossible”. ‘Maar van die
niet in een paar woorden uitleggen, maar
alle eisen voldoet.’
gelijknamige films weet je dat ze altijd goed
Stob doet een poging. ‘Het draait om “system
aflopen. We hebben alles op alles gezet en
engineering”, ofwel systematisch ontwerpen.
Nieuwe werkwijze
het is gelukt. Als we niet tegen saneringen en
Bij de bouw van de sluis waren veel
Halverwege 2012 werd Stob aangesteld om
archeologische vondsten waren opgelopen,
disciplines betrokken: werktuigbouwkunde,
overzicht in het project te brengen. ‘Dat was
hadden we de planning gehaald’, is de
elektrotechniek, waterbouwtechniek,
niet alleen procesmatig, maar ook menselijk
overtuiging van Stob.
duurzaamheid, civiele techniek, et cetera.
gezien complex. Betrokkenen hadden al
‘Het was een fantastisch en leerzaam project.
Die hebben allemaal raakvlakken. In ontwerp,
een jaar lang veel tijd en energie in de
Ondanks de lastige opstartfase, kijkt iedereen
bouw en onderhoud kun je die disciplines
sluis gestoken. Er lagen eerste ontwerpen
er positief op terug. Het eindresultaat kunnen
daarom niet los van elkaar zien, maar moet je
en sommige vergunningen waren al
we met opgeheven hoofd aan de koning
ze samensmelten. Het was vooral een grote
aangevraagd. Het is logisch dat iedereen dan
presenteren. Als er een overtreffende trap van
uitdading om hardware (sluis en hydrauliek)
even tijd nodig heeft om te wennen aan een
“trots” bestond, zou die het beste mijn gevoel
en software (het besturingssysteem) goed
aangepaste organisatie en werkwijze.’
omschrijven.’
op elkaar aan te sluiten. Daarnaast heb je
12
De Johan Frisosluis opent deuren Rintje de Vries | Sluis- én brugwachter provincie Fryslân
Wie per boot de Johan Frisosluis wil passeren, krijgt onherroepelijk met Rintje de Vries of één van zijn collega’s te maken. Als sluiswachters zijn ze onmisbaar op de ‘poort van Fryslân’. Zeker nu ze naast twee sluizen ook nog op afstand een brug bedienen.
‘Ik heb in Stavoren mijn plek gevonden’ ‘Ik zet de deuren open, het schip vaart de kolk
Voordat ik sluiswachter werd, was ik twee
in, de deuren sluiten. Dan breng ik het water
jaar lang brugwachter in Woudsend. Of er
in de kolk op niveau, open de deuren aan de
veel verschil zit tussen het bedienen van een
andere kant van de kolk en zet de brug open.
brug en een sluis? De essentie is hetzelfde:
Het schip vaart uit, de brug gaat weer dicht.
het verkeer moet van de ene naar de andere
Op een drukke dag in het hoogseizoen gaan
kant. Bij een sluis maak je alleen wat meer
er zomaar vijfhonderd boten door de sluis.
tussenstapjes. Het was bijzonder om de nieuwe
Na ruim acht jaar op de Johan Frisosluis wist
sluis tot stand te zien komen. Zeker omdat ik
ik de knoppen dan ook met mijn ogen dicht te
regelmatig aanwezig was bij vergaderingen
vinden. Het was dus wel even wennen in het
over de werkzaamheden. Als sluiswachter
nieuwe bedieningsgebouw! Helemaal omdat
bekijk je zo’n bouwwerk toch vanuit een
we nu twee kunstwerken bedienen. Ook de
ander perspectief dan de meeste andere
brug bij Warns wordt vanuit ons gebouw
betrokkenen. Soms kon ik tips geven om de
bediend. In het hoogseizoen is er een aparte
nieuwe sluis nog beter te maken. Ja, ik heb op
brugwachter in Warns, in het laagseizoen
de sluis in Stavoren mijn plek gevonden. Hier
nemen wij het werk voor onze rekening.
ga ik voorlopig niet weg.’
De Johan Frisosluis opent deuren
Jappie van der Zwaag | Voorman grondwerk
‘De sluis veranderde van bouwput in prachtig kunstwerk’
14
Jappie van der Zwaag was als voorman grondwerk bijna twee jaar lang elke dag bij de sluis te vinden. Van het eerste graafwerk tot de laatste afwerking: Jappie was erbij.
‘Meestal zit ik in de industriebouw en werk ik aan enorme, rechthoekige gebouwen waarbij de functionaliteit voorop staat. Bij de nieuwe Johan Frisosluis is functionaliteit natuurlijk ook belangrijk, maar het is vooral een sierlijk bouwwerk. Het was bijzonder om zo’n mooi ontwerp, waar zo lang en uitgebreid over is nagedacht, tot uitvoer te brengen. Met een team van grondwerkers zijn we bijna twee jaar geleden begonnen met het omleggen van de wegen. Daarna hebben we onder meer de damwand geslagen, heel wat graafwerk verricht en talloze kabels gelegd. We eindigden met het leggen van grasmatten en het neerzetten van de laatste borden. Veel mensen namen een kijkje bij de bouw. Ze vonden het reuze interessant wat we deden en wilden van alles over de sluis weten. Best gezellig, ik heb regelmatig een praatje met ze gemaakt en hun vragen beantwoord. Ook dat vind je niet in de industriebouw: daar komen alleen maar werknemers op het bouwterrein. Als ik eerlijk ben, heb ik me wel eens afgevraagd hoe we het werk op tijd af zouden krijgen. Er leek soms geen einde aan te komen. Maar in de afrondende fase, toen we de grasmatten uitrolden en de laatste borden plaatsten, ging het ineens heel snel. De sluis veranderde van een bouwput in een prachtig kunstwerk. Toen de eerste boot door de sluis voer, was ik dan ook heel trots. Aan dit gigantische project heb ik een bijdrage mogen leveren.’
16
De Johan Frisosluis opent deuren Steven Duursma | Projectleider Friese Merenproject (provincie Fryslân)
‘Veel dynamiek en een prachtig resultaat’
De kroon op het Friese Merenproject. Dát is de nieuwe Johan Frisosluis volgens projectleider Steven Duursma van Provincie Fryslân. Van aanbesteding tot uitvoering was hij betrokken bij dit uitdagende project. Vier vragen aan een bevlogen projectleider.
Wat betekent deze nieuwe sluis voor FRYSLÂN?
betere brug- en sluisbediening. Daarnaast
meerdere aannemers enthousiast opgepakt.
verbeteren we de ruimtelijke kwaliteit en
De aanbieding van Ballast Nedam scoorde
‘Het is de nieuwe toegangspoort naar het
de aantrekkelijkheid van waterfronten.
het beste op functionaliteit, ruimtelijke
Friese Merengebied. De Friese voordeur
Ook investeren we in het landschap en
kwaliteit en duurzaamheid. De bijzondere
voor watersporters, zo kun je de sluis gerust
de waardevolle natuur, met veel oog voor
aanbestedingsvorm* was nieuw en even
noemen. Het nieuwe complex betekent
duurzaamheid. De slimme, duurzame en
wennen voor betrokkenen. Uiteindelijk heeft
veel voor de provincie en biedt een warm
mooie Johan Frisosluis sluit hierbij perfect
het geleid tot veel dynamiek en een prachtig
welkom aan alle schippers die vanaf het
aan. De infrastructuur verbetert, de sluis is
resultaat.’
IJsselmeer binnenvaren. De wachttijden
energieneutraal en de omgeving, inclusief
gaan bijvoorbeeld fors omlaag. Daarnaast
nieuw bezoekerscentrum, is natuurlijk en
heeft de sluis nog veel meer te bieden, als
vriendelijk.’
paradepaardje van Het Friese Merenproject.’
Wat zijn uw verwachtingen van de nieuwe sluis? ‘Hopelijk ontdekken nog veel meer
De aanbesteding van de sluis was ‘anders dan anders’. Waarom?
watersporters onze mooie provincie. Ik
‘De markt is mede op verzoek van Provinciale
worden watersporters gestimuleerd zich
‘Het Friese Merenproject stimuleert de
Staten uitgedaagd om met een aansprekend
milieubewust en duurzaam te gedragen. En:
watersport in de provincie. Hoofddoel is een
ontwerp te komen. Een ontwerp dat het
ze stappen vast en zeker vaker en langer van
toename van bestedingen in deze branche.
capaciteitsprobleem oplost én aandacht heeft
boord in het prachtige Stavoren!’
Dit gebeurt via drie lijnen. We verbeteren de
voor ruimtelijke kwaliteit en duurzaamheid.
infrastructuur door aanpak van knelpunten,
De markt kreeg veel vrijheid om met creatieve
realisatie van aantrekkelijke routes en
ideeën te komen. Deze uitdaging is door
Hoe draagt de sluis bij aan de doelen van het Friese Merenproject?
verwacht dat ze zich extra welkom voelen dankzij de nieuwe Johan Frisosluis. Ook
*Zie interview met Richard Mooiman, pag. 28-29, red.
De Johan Frisosluis opent deuren
Brug gaat open met eigen energie Bij het neergaan van een brug komt energie vrij. Zonde om niks mee te doen! De brug over de zuidelijke kant van de Johan Frisosluis slaat de energie op en gebruikt deze voor het openen van de brug. Hoe dat werkt? In de brug bevinden zich hydraulische cilinders. Als de brug open staat, zijn deze cilinders uitgeschoven en gevuld met olie. Bij het neergaan van de brug wordt de olie uit de cilinders geperst richting een drukvat. De oplopende druk in het vat wordt omgezet in energie en opgeslagen in accu’s. De volgende keer dat de brug opengaat, wordt de energie uit de accu’s benut. Helemaal genoeg is dat niet. Een deel van de benodigde energie wordt opgewekt door de zonnepanelen op het bedieningsgebouw en de carport van het sluiscomplex.
18
Extra ogen
20 kilometer kabel
16 man aan de slag!
Op het sluiscomplex hangen 10 camera’s.
Je ziet er niks meer van, maar onder de grond, in
Alle elektrotechniek werd
Deze extra ogen van de sluiswachter
de installaties en achter de wanden van het tweede
in ongeveer 3 maanden
houden sluis, sluisdeuren, bruggen en (vaar)
sluiscomplex bevindt zich bijna 20 kilometer kabel.
aangelegd.
wegen in de gaten.
Voor het aansturen van de sluisdeuren zijn er 8
Croon Elektrotechniek
besturingskasten geplaatst. Via glasvezelkabels zijn
zette 16 man in om de
zij verbonden met het bedieningsgebouw. Vanuit het
grote klus te klaren.
1 minuut 65
nieuwe bedieningsgebouw wordt ook brug Warns bediend. Daarvoor is een glasvezelverbinding van 4 kilometer aangelegd.
Zowel de sluisdeuren als de brug openen en sluiten in 60 seconden. Een tijdslimiet die geldt voor alle bruggen en sluizen in Friesland.
meter lang
Stroom voor 8 gezinnen Het sluiscomplex telt 150 zonnepanelen. 66 liggen op het besturingsgebouw, 84 op de carport. De panelen produceren op jaarbasis 32.000 kilowattuur energie. Genoeg om 8 gezinnen mee van stroom te voorzien.
De sluiskolk heeft een
Zware jongens
lengte van 65 meter. De breedte varieert
Peter Maassen
De sluisdeuren van de nieuwe sluis zijn meer
van 7 tot 18 meter en
| Uitvoerder Croon Elektrotechniek
dan 8 meter breed, ruim 6 meter hoog en 80
de diepte van 2,60 tot
centimeter dik. Het zijn zware jongens. De
3 meter.
deur aan het bovenhoofd van de sluis weegt circa 21,5 ton. De deur aan benedenhoofd is wat lichter: circa 19 ton. Baas boven baas: de brug over de sluis is met 25 ton pas echt een
‘Drie uur reistijd, lange dagen maken en regelmatig op zaterdag doorwerken. Ik vond het geen enkel probleem, omdat dit een prachtig project was. Elke ochtend om vijf uur stapte ik vol energie in de
Aan 2 kanten 1 deur
auto richting Stavoren. De sfeer op de
Veel sluizen – zoals de eerste Johan Frisosluis - hebben dubbele sluisdeuren die zich in een
ambitieuze planning te halen. Ik ben trots
punt sluiten. De tweede Johan Frisosluis heeft aan beide zijden een enkele deur.
op onze bijdrage aan deze unieke sluis.’
zwaargewicht.
bouwplaats was heel goed en dankzij gesmeerd teamwork wisten we de
20
De Johan Frisosluis opent deuren Barber de Vries | Ondernemer
Barber de Vries is ondernemer in Stavoren. Ze maakt deel uit van familiebedrijf Skips Maritiem. Dat is eigenaar van meerdere jachthavens aan het IJsselmeer, waaronder de binnen- en buitenhaven van Stavoren. Daarnaast runt ze samen met haar man paviljoen De Potvis op Marina Stavoren Buitenhaven.
te laat op school. Oké, soms heb ik de sluis ook wel eens als excuus gebruikt voor te laat komen. Haha. Dat wordt wennen, nu ik weer op de klok moet letten. Overigens is de overlast tot een minimum beperkt. De weg was nauwelijks volledig gestremd en de bouwers hielden zoveel mogelijk rekening met het verkeer. Petje af daarvoor. De oppas stond eens met onze paar maanden oude dochter voor een onverwacht afgesloten sluis. Thuis stond haar flesje klaar. Twee bouwvakkers hebben toen de kinderwagen
Ben je blij met de nieuwe sluis?
over de bovenkant van de sluisdeur getild.
‘Ja, heel blij. Aanvankelijk twijfelde ik
Wat een service, hè?’
of de sluis nog zo hard nodig was. De de sluis komen minder vaak voor dan tien,
Wat hoop je dat de sluis Stavoren oplevert?
vijftien jaar geleden. Vakanties zijn nu meer
‘Massa’s nieuwe toeristen natuurlijk. Of die
verspreid, dus toeristen gaan niet zo vaak
ook echt komen, weet ik nog niet. De vraag
meer allemaal tegelijk het water op. Maar
is: hebben de wachttijden voor de sluis
al toen ik de eerste tekeningen zag, was ik
pleziervaarders er tot nog toe van weerhouden
overtuigd van de meerwaarde. De sluis is een
hier te komen? Los daarvan, denk ik dat de
toeristische attractie op zich. Een gastvrije
nieuwe sluisomgeving de moeite waard is
toegangspoort tot het IJsselmeer en het
voor zowel land- als watertoeristen. Bij de sluis
merengebied. Een impuls voor Stavoren en
komen zij samen.’
piekmomenten met lange wachttijden voor
omgeving.’
Wat heb je van de bouw gemerkt? ‘Ontelbaar vaak ben ik langs de bouwput gereden. Ik woon op de jachthaven. Een paar van mijn kinderen gaan aan de andere kant van de sluis naar school. Twee keer per dag breng en haal ik ze. Hoe lang ik onderweg was, kon ik lastig voorspellen. Daardoor kwam ik soms te vroeg en een andere keer
‘Water- en landtoeristen ontmoeten elkaar bij de sluis’
22
De Johan Frisosluis opent deuren Theo Soeten | Technisch manager/adviseur (provincie Fryslân)
De nieuwe Johan Frisosluis is bekend terrein voor Theo Soeten. Al ruim vijf jaar geleden begon hij, samen met het projectteam van de afdeling YNfraprojekten en Advys van de provincie Fryslân, met het uitdenken van het omvangrijke project.
De afdeling Ynfraprojekten en Advys van de provincie Fryslân heeft dagelijks te maken met Ynfraprojekten projecten. Aan zowel weg als waterwegen, van klein en eenvoudig tot groot en complex. Maar een project als de Johan Frisosluis, dat komt de afdeling niet vaak tegen. ‘Bij een sluis heb je te maken met heel veel verschillende disciplines’, legt Theo Soeten uit. ‘Grond- en staalwerk zijn belangrijk, maar elektrotechniek speelt ook een grote rol.’
Spannend maar succesvol Zo’n zes jaar geleden startten Soeten en het team met hun voorbereidende werk. Soeten: ‘Eerst formuleerden we het probleem. We onderzochten hoe lang de wachttijd bij de sluis gemiddeld was en hoe lang deze, na de verbouwing, maximaal zou mogen zijn. Ook is uitgebreid nagedacht over andere aspecten, zoals techniek en duurzaamheid.’ Wat volgde was de aanbestedingsprocedure. ‘We hebben de deelnemende partijen de oplossing voor het probleem
‘In de aanbesteding kwam het woord “sluis” niet voor’
laten bedenken. Het woord “sluis” is hierbij niet eens genoemd. We vertelden alleen dat de boten naar de andere kant van de dijk moesten. Hoe? Dat mochten de aannemers zelf bedenken. Die manier van werken was best spannend, maar bleek succesvol. We hoorden de meest creatieve ideeën en innovatieve oplossingen.’
Contact houden De rol van Soeten werd steeds kleiner naarmate de bouw vorderde. achterover leunen en wachten tot het klaar was, dat zat er niet in. ‘We hebben steeds contact gehouden met alle betrokken partijen. Alleen zo kun je een immens traject als dit soepel laten verlopen. En nu de nieuwe sluis is voltooid en in gebruik is, kijken we er heel tevreden op terug.’
24
De Johan Frisosluis opent deuren Pier Schaper | Boezembeheerder Wetterskip Fryslân
‘Ook vissen weten de sluis te vinden’
De nieuwe Johan Frisosluis is niet alleen een vooruitgang voor het vaarverkeer. Ook aan de vissen in het IJsselmeer en de Friese wateren is in het ontwerp gedacht. Een speciaal visluikje maakt het mogelijk dat zij de sluis kunnen passeren. Drie vragen aan Pier Schaper, boezembeheerder bij Wetterskip Fryslân.
Wat was de rol van Wetterskip Fryslân bij de totstandkoming van de nieuwe Johan Frisosluis?
de waterkwaliteit kunnen waarborgen
De vissen in de binnenwateren merken dit
als er, door de komst van de nieuwe sluis,
IJsselmeerwater op en gaan op zoek naar de
meer schepen op de Friese wateren varen.
bron. Zo komen ze bij de sluis en uiteindelijk
De oplossing bleek een zogenaamd visrinket:
in het IJsselmeer terecht. Het visrinket
‘Wetterskip Fryslân werkt rond drie thema’s:
een extra luikje in de sluisdeuren.’
doorbreekt dus de barrière die we met een sluis of dijk opwerpen.’
veilig, schoon en voldoende. “Veilig” betekent dat wij ervoor zorgen dat dijken en andere
Waarom een visluikje?
waterkeringen sterk genoeg zijn, zodat
‘In het beleid van Wetterskip Fryslân staat dat
Werkt zo’n luikje echt?
Friesland niet overstroomt. “Schoon” heeft
gemalen en sluizen bij nieuw- of verbouw
‘Naast de nieuwe Johan Frisosluis zijn ook
betrekking op de waterkwaliteit. “Voldoende”
visvriendelijk gemaakt moeten worden. Veel
de sluizen bij Makkum, Workum en Lemmer
houdt in dat we het Friese water continu op
vissoorten, zoals de paling, zwemmen voor de
visvriendelijk gemaakt. Sluiswachters merken
hetzelfde peil proberen te houden, zodat
paaitijd naar andere wateren. Een dijk of sluis
nu al op dat ze meer aalscholvers en futen in
we geen natte voeten krijgen. Bij de sluis
zijn voor vissen een barrière op weg naar hun
de buurt van de sluis zien, wat betekent dat
waren vooral de thema’s “veilig” en “schoon”
plaats van bestemming. Door het visrinket
er meer vis in het water zit. Dus ja, de vissen
belangrijk. We hebben erop toegezien dat de
kunnen we een beperkte hoeveelheid
weten de sluizen te vinden!’
constructie van de nieuwe sluis sterk genoeg
IJsselmeerwater de Friese binnenwateren
is. Daarnaast hebben we onderzocht hoe we
in laten stromen, als een soort lokstroom.
26
De Johan Frisosluis opent deuren Sander Wijnveen | Havenmeester Marina Stavoren
Hiep hiep hoera! Zo reageerde havenmeester Sander Wijnveen op de plannen voor de nieuwe Johan Frisosluis. “Zijn haven” Marina Stavoren ligt tweehonderd meter verderop. Pleziervaarders die voorheen even naar Stavoren wilden, liepen vaak vast bij de sluis. Dat gaat nu veranderen. En Wijnveen is blij. Heel blij. Met de mooie, moderne en duurzame nieuwe aanwinst van Stavoren.
haven Marina Stavoren is nu beter en sneller bereikbaar. Dat is voor ons natuurlijk prettig. Ik verwacht meer verhuur van ligplaatsen gedurende het jaar. Zelf woon ik op het bedrijventerrein bij de haven. Tijdens het bouwen van de sluis reden de vrachtwagens en trekkers hier af en aan. Graafwerkzaamheden, heien: Het was een drukte van belang. Toch voelde het niet als overlast. Er is buiten het seizoen gewerkt en schippers konden ook door de oude stadssluis varen. Klanten heb ik actief gewezen op de webcam bij de bouwplaats. Het zijn allemaal mensen met interesse in water en boten. De sluis is echt een aanwinst voor Stavoren én voor Friesland.’
‘Friesland binnenvaren via Stavoren; dat wordt nu veel aantrekkelijker. De Johan Frisosluis maakt een einde aan de lange wachttijden. Geweldig is dat! Zeker ook voor passanten die een weekendje komen recreëren. Mijn klanten met vaste ligplaats kenden de knelpunten wel en hielden daar zoveel mogelijk rekening mee. Maar dat is anders voor passanten die hier nog niet bekend zijn. De nieuwe sluis heeft allerlei voordelen. Het schutten gaat soepeler en sneller, de sluis is duurzaam en de omgeving aantrekkelijk. De ontvangstruimte is een leuke, extra attractie. En niet onbelangrijk: onze
‘De sluis is een aanwinst voor Stavoren’
28
De Johan Frisosluis opent deuren Richard Mooiman | Projectleider provincie Fryslân
‘Design, construct and maintain’. Ofwel: ontwerpen, bouwen en onderhouden. De Johan Frisosluis was het eerste grote project waarvoor de provincie Fryslân deze contractvorm inzette. Wat houdt het in? En wat vraagt het van opdrachtgever en opdrachtnemer? Projectleider Richard Mooiman geeft uitleg.
Alles in één hand
om meer vragen. Wil je het dan toch anders,
‘Traditioneel maakt een ingenieursteam van
kom je al snel voor extra kosten te staan.’
de opdrachtgever een compleet ontwerp en wordt via een aanbesteding een uitvoerder
Verantwoordelijkheid
gezocht. Is een bouwwerk klaar, volgt een
‘Een tweede leus die ik vaak gebruikte:
nieuwe aanbesteding voor het onderhoud
“Reageren is een keuze”. Tussen opdrachtgever
of de eigen uitvoeringsorganisatie zorgt voor
en opdrachtnemer kan vanwege financiële
het onderhoud. In de contractvorm “design,
belangen polarisatie optreden. Een wij versus
construct and maintain” wordt het complete
zij gevoel. Als je aanbesteedt via “design,
pakket van ontwerp, bouw en onderhoud
construct and maintain”, kun je niet meer
aanbesteed. Het komt in handen van één partij.
naar elkaar wijzen. De opdrachtnemer neemt
Bij de Johan Frisosluis was dat Ballast Nedam. Die
volledige verantwoordelijkheid en daar moet
werkte eerst een ontwerp uit, verzorgde daarna
de opdrachtgever zich niet teveel tegenaan
de realisatie van a tot z en is nu ook nog eens
bemoeien. Als het werk maar gedaan wordt.
verantwoordelijk voor twintig jaar onderhoud.’
Deze manier van samenwerken is voor beide partijen soms best ingewikkeld.’
Nieuwe rolverdeling ‘In deze contractvorm heb je een heel
Klaar voor onderhoud
andere verhouding tussen opdrachtgever
‘De provincie heeft de nieuwe contractvorm
en opdrachtnemer. De provincie stuurde het
heel goed opgepakt en uiteindelijk ligt er een
proces niet aan, maar toetste alleen of Ballast
geweldig mooie sluis. Samen met onder meer
Nedam aan de gestelde eisen voldeed. Het
contractmanager André Houwer begeleid
is van groot belang dat je als opdrachtgever
ik nu het beheerteam in de eerste fase na
eisen glashelder formuleert, want alleen
oplevering. Ook zij moeten anders werken dan
daarop kun je sturen. “Beter is de vijand van
ze gewend zijn. Ze hebben al aangegeven dat
goed” hield ik het provinciaal projectteam voor.
leuk te vinden, dus ook het stuk “maintain” zie
Als het werk aan de eisen voldoet, moet je niet
ik vol vertrouwen tegemoet!’
Nieuwe contractvorm:
van aansturen naar toetsen
30
De Johan Frisosluis opent deuren Han IJzendoorn | Bestuurslid Stavers Belang
Als bestuurslid van Stavers Belang was Han IJzendoorn van begin tot eind nauw betrokken bij de ontwikkeling van de nieuwe Johan Frisosluis. ‘We hopen dat iedereen die de sluis bezoekt, zich welkom voelt in Stavoren.’
‘Stavoren mag er zijn!’
Een hele verbetering, zo noemt Han IJzendoorn
welkom voelt in Stavoren. We zijn dan ook heel
de nieuwe Johan Frisosluis. ‘Lange wachttijden
blij met de ontvangstruimte. Dat zal veel mensen
en onveilige situaties maakten het voor toeristen
bewegen om naar Stavoren te komen.’
niet erg aantrekkelijk om via Stavoren het Friese Merengebied in te gaan. Dat is nu wel anders.
Op de koffie bij Ballast Nedam
Met de nieuwe sluis heeft Stavoren een prachtige
Ballast Nedam en de provincie Fryslân verdienen
entree gekregen.’
volgens IJzendoorn een flinke pluim. ‘We ontvingen regelmatig een nieuwsbrief waarin het
Blij met ontvangstruimte
laatste nieuws over de werkzaamheden stond.
Vanaf het begin was Stavers Belang nauw
Maar vooral het maandelijkse koffie-uurtje in de
betrokken bij de ontwikkeling van de plannen
bouwkeet van Ballast Nedam vond ik waardevol.
rondom de sluis. ‘De sluis is een grote toeristische
Daar kon iedereen zijn of haar vragen stellen
trekpleister’, aldus het bestuurslid. ‘Niet alleen
over de bouw. Dat overlegmoment kweekte
watersporters, maar ook wandelaars en fietsers
veel begrip en tolerantie onder de inwoners.’
nemen graag een kijkje bij het schutten en
En nu, vele koffie-uurtjes en nieuwsbrieven later,
combineren dit met een bezoekje aan de stad.
is er een splinternieuwe sluis. Een innovatief,
Daar profiteert onze middenstand natuurlijk van.’
duurzaam bouwwerk om trots op te zijn, vindt
Nu de nieuwe Johan Frisosluis volop in bedrijf is,
het bestuurslid. ‘Bovendien wordt er in en rond
zullen waarschijnlijk nog meer toeristen hun weg
de stad hard gewerkt aan andere infrastructurele
naar het stadje weten te vinden. ‘Stavers Belang
projecten die de bereikbaarheid verbeteren. Ja,
hoopt dat iedereen die de sluis bezoekt, zich
Stavoren mag er zijn!’
De Johan Frisosluis opent deuren
Peter Bellinghausen | Pleziervaarder
‘Het verbaasde me hoe snel de sluis klaar was’
32
Hij voelt zich thuis in Stavoren. Schipper Peter Bellinghausen uit Duitsland. Zo vaak mogelijk reist hij naar FRYSLân, om te zeilen met zijn Beister 44 Classic. Sinds vijf jaar ligt het imposante schip in de binnenhaven van Stavoren. Wat hij vindt van de nieuwe Johan Frisosluis? ‘Es ist eine schöne Visitenkarte für Friesland!’
Altijd wachten, altijd druk. Dat komt als eerste bij hem op, denkend aan de sluis in Stavoren. ‘Een wachttijd van drie uur was geen uitzondering’, vertelt Bellinghausen. ‘Als je vanuit Duitsland komt om een weekendje te zeilen, is dat wel een belemmering.’ Hij is dan ook erg enthousiast over de nieuwe sluis. ‘Een heerlijk idee om nu veel sneller in- en uit te kunnen varen. En dat is niet alles. Want de nieuwe sluis ziet er absoluut mooi uit. Esthetisch verantwoord is het zeker, net als de omgeving! Mensen hebben hier écht wat te zien.’
Verwondering Bellinghausen volgde de bouw van de sluis op de voet. ‘Ik was nieuwsgierig en kon alles volgen via de webcam op de bouwlocatie. Ook ben ik regelmatig even gaan kijken. Het verbaasde me hoe snel de sluis klaar was, echt een voorbeeld voor andere bouwprojecten.’ De Duitse pleziervaarder verwacht dat de nieuwe sluis een impuls geeft aan de Friese watersport. ‘Het is een mooi visitekaartje. Ook vóór de komst van deze sluis kwam ik graag in Stavoren. Vanwege de mensen, de goede faciliteiten en de prachtige omgeving. Tja, deze mooie plek moet ik vanaf nu vast delen met nog veel meer enthousiaste toeristen!’
Colofon Dit is een uitgave van de provincie Fryslân, Ballast Nedam en Het Friese Merenproject. Eindredactie | Dore Bakker, provincie Fryslân Concept, tekst en ontwerp | GH+O communicatie en creatie, Leeuwarden Fotografie | Laurens Aaij. Coverfoto: Dore Bakker Druk | Graphic Minds Oplage | 500 exemplaren © 2014, provincie Fryslân
De Johan Frisosluis opent deuren
Groen, open en milieuvriendelijk. Een belevenis voor recreanten op het water en aan wal. De tweede Johan Frisosluis is uniek en opent deuren. Naar Stavoren, de Friese Meren en het grenzeloos varen in de rest van de provincie. Dit boekje is voor en van betrokkenen bij de sluis. Zij komen namelijk aan het woord. Van ontwerpleider tot buurman. Van sluiswachter tot ondernemer. Hoe beleefden zij de bouw van de sluis? Wat maakt de Johan Frisosluis uniek? En wat verwachten ze van de toekomst? In elk verhaal opent zich een nieuwe deur. Naar duurzaamheid, toerisme, een aantrekkelijke stad en open water. Naar inspiratie, uitdaging, hard werken en vooral trots. Open alle deuren en ontdek de Johan Frisosluis!
36
