bouwen Magazine over loopbaanontwikkeling en vaktechniek voor werknemers in de bouw en infra nr. 2 april 2011
Jeroen Neef: betontimmerman met diploma Prefab fundering met IJB Smartfoot Uitvoerder Cees Snelders ontwikkelt nieuw dilatatieprofiel
Maurits de Wijs: “Vroeger legde ik asfalt, nu keur ik het”
bouwen Magazine over loopbaanontwikkeling en vaktechniek voor werknemers in de bouw en infra nr. 2 april 2011
Voorwoord Jeroen Neef: betontimmerman met diploma Prefab fundering met IJB Smartfoot Uitvoerder Cees Snelders ontwikkelt nieuw dilatatieprofiel
Maurits de Wijs: “Vroeger legde ik asfalt, nu keur ik het”
Van de lezer
Vakkennis heb je nodig om goed werk af te leveren. Dat geldt niet alleen voor de mensen op de bouwplaats. Ook in de planfase en de werkvoorbereiding is kennis van de praktijk onmisbaar. Bedrijven, zoals Gils Bouwservice & Onderhoud, merken dat dagelijks (pag. 30). Daarnaast blijkt het uit onderzoek van het Platform Constructieve Veiligheid over falende constructies (pag. 6). Kennis opdoen van nieuwe technieken en werkwijzen hoort erbij. Je eigen ervaringen delen met je collega’s is noodzakelijk. Deze Bouwen levert daar hopelijk een kleine bijdrage aan. Veel leesplezier.
Ook reageren op Bouwen? Mail naar
[email protected]
Hartelijk dank voor het toezenden van Bouwen. Het is een mooi, informatief en vooral goed leesbaar blad. Wat mij vooral opvalt is de rustige opmaak, met een prima verhouding tussen de (mooie) foto’s en de tekst. Ook de hoeveelheid inzetjes en losse tekstblokjes zijn door jullie met terughoudendheid toegepast, wat naar mijn idee de leesbaarheid erg vergroot. Herman Schuitema, Leersum In uw tijdschrift van februari staat een fout in het artikel over Port City. Volgens dit stuk zou er energie uit de Waalhaven gehaald worden. De energie die hier benodigd is, wordt uit het grondwater gehaald. Twee boringen van zo'n 250 meter diep zijn er geboord om zodoende grondwater te onttrekken voor deze energie (koude-warmte opslag). Het oppervlaktewater dat bij dit project wordt gebruikt, wordt alleen gebruikt om de balans van het grondwater op peil te houden. Een eis van de provincie. Koen Muilwijk Graag wil ik reageren op jullie nieuwe blad Bouwen. Ik ben jaren geabonneerd geweest op het blad Bouwen Nu, dat niet meer uitkomt. Ik betreur het dat in Bouwen vooral aandacht wordt besteed aan het Loopbaantraject. Ik mis informatie over de bouw zelf. Peter Swaans, Loon op zand
Colofon
www.loopbaantrajectbouw.nl
·
www.evc-centra.nl
·
www.fundeon.nl
Bouwen is het magazine over loopbaanontwikkeling en ontwikkelingen in vaktechniek. Vijf keer per jaar wordt dit tijdschrift gratis toegestuurd aan werknemers en werkgevers voor wie de cao voor de Bouwnijverheid geldt. Bouwen wordt gemaakt in opdracht van het Loopbaantraject Bouw & Infra. Uitgever: Fundeon, kennis- en adviescentrum voor de bouw en infra. Redactieraad: Betsie Brink, Franklin Everts, Metha van der Haar, Louis Jongeleen, Pieter Kastermans, Frans Kokke, Michiel Mons, Dick Singerling en Jolanda de Vries (hoofdredacteur). Aan deze uitgave werkten mee: Corry Daalhof, Annelies Disselhof, Meyke Houben, Tessa Klooster, Martin Laning, Louis Jongeleen, Jos Vlak en Carin de Vries. Fotografie: De Beeldredaktie, Marco Hofste en Chris Pennarts. Vormgeving: Click Communicatie, Utrecht. Druk: Senefelder Misset. Oplage: 175.000 exemplaren. Contact met de redactie: Fundeon, afdeling Communicatie, Tel. (0341) 499 310, E-mail
[email protected]. Correspondentie en adreswijzigingen: Loopbaantraject Bouw & Infra, Postbus 440, 3840 AK Harderwijk, Tel. (0341) 499 378, E-mail
[email protected].
Prefab fundering
Inhoud Snel, schoon, Smartfoot
Pagina's 8 tot en met 13
Als heien niet nodig is, wordt gewoonlijk op de bouwplaats een
Snel, schoon Smartfoot Met Smartfoot legt de IJB Groep uit Lemmer een prefab fundering, als heien niet nodig is. In Malden heeft de montageploeg van voorman Henk Buis de fundering voor 28 woningen op één dag gelegd. De theorie en de praktijk in beeld.
fundering op staal gemaakt. Het maken van zo’n fundering is een arbeidsintensief werkje dat, met de droogtijden voor beton, minstens een week duurt. De IJB Groep heeft sinds twee jaar een prefab alternatief: de IJB Smartfoot. John Engelsman, bedrijfsleider van IJB funderingen legt uit.
8
9
Voorwoord Van de lezer Op Maat: Bert Klappe Bouwnieuws in ’t kort Snel, schoon, Smartfoot Jeroen Neef: betontimmerman met diploma Bouwstelling: vaktechniek ontwikkel je op het werk Brabantse uitvoerder ontwikkelt nieuw dilatatieprofiel Het Loopbaantraject Bouw & Infra. Hoe zit het ook al weer? Bouwreportage Paushuize: pronkstuk van Utrecht Maurits de Wijs: “Vroeger legde ik asfalt, nu keur ik het” Gils Bouwservice & Onderhoud: praktijkkennis nodig op bouwplaats en kantoor Bouwbeeld: ziekenhuis Leidsche Rijn in Utrecht Bouwtechniek: doorzagen betonbalken met diamantkabelzaag Koen Menning: straatmaker wordt psycholoog Contactgegevens trajectadviseurs en evc-adviseurs Thuis bij Jennie Voorthuis
Brabantse uitvoerder ontwikkelt nieuw dilatatieprofiel
“Vorig jaar kwam ik thuis te zitten, doordat enkele rugwervels waren verschoven. Een operatie was onvermijdelijk. Daarna moest ik een paar maanden revalideren”, vertelt Cees om uit te leggen hoe hij ineens tijd vond om nieuwe producten te ontwikkelen. “Ik werkte al een tijdje als uitvoerder bij Moonen Bouw uit Den Bosch. Tijdens mijn werk kwam ik één bouwkundig probleem geregeld tegen: de reeks van fouten en slordigheden die gemaakt worden bij dilataties.” Beweging opvangen in baksteengevel Gemetselde baksteengevels zijn altijd in beweging. Dat komt bijvoorbeeld door temperatuurschommelingen, zetting van de fundering en windbelasting. “Om die bewegingen te kunnen opvangen, moet je een gevelvlak onderbreken met dilataties. Dat zijn verticale openingen van tien millimeter breed, die je daarna opvult met kit”, weet Cees. “Zonder dilataties vertoont een baksteengevel snel scheuren.”
30 34 36 40 42 44
Pagina's 18 tot en met 20
Innovatie in de praktijk
Uitvoerder Cees Snelders (46) uit Westelbeers was het altijd al een doorn in het oog dat dilataties in metselwerk slordig of verkeerd werden uitgevoerd. In de uitvoerderskeet op het nieuwbouwproject ‘De Mira’ in Veldhoven vertelt hij hoe hij een nieuw metseldilatatieprofiel heeft ontwikkeld. Die uitvinding lost veel problemen op.
2 2 4 6 8 14 16 18 21 22 28
Brabantse uitvoerder ontwikkelt nieuw dilatatieprofiel Uitvoerder Cees Snelder merkte in de praktijk dat het ontzettend lastig is om goede dilatatievoegen te maken in gemetselde gevels. Dankzij zijn uitvinding is dat een stuk eenvoudiger geworden. Cees’ aluminium profiel wordt op de eerste bouwplaatsen al toegepast.
Lastig detail om uit te voeren Cees vervolgt: “Het viel mij op dat metselaars vaak moeite hebben om een dilatatie vakkundig uit te voeren. Soms metselen ze de stenen simpelweg met de kopse kanten koud tegen elkaar. Dat is geen dilatatie natuurlijk. Ook maken ze een dilatatie regelmatig aan de verkeerde kant van het gebruikte metselprofiel. Of ze laten overtollige specie in de dilatatie vallen. Het is ook gewoon een lastig detail om uit te voeren, doordat het metselprofiel altijd in de weg staat.” Nieuw aluminium dilatatieprofiel Met die kennis in het achterhoofd ging Cees aan de slag. “Ik vroeg met af of het ook zonder metselprofiel zou kunnen. Dat zou dan ongeveer tien procent aan stelkosten kunnen besparen. Mijn vraagstelling werd steeds helderder: hoe maak ik een dilatatie waar de metselaars geen moeite mee hebben, die exact voldoet aan de bouwvoorschriften en die stelkosten vermindert? Ik bedacht dat de oplossing een nieuwe vorm van een aluminium dilatatieprofiel was.” Uitvinding in productie Maar met de oplossing in het hoofd, was die nog niet ingevoerd op het werk. “Ongeveer een half jaar geleden kwam een leverancier van aluminium kozijnen hier in de keet. Ik liet hem mijn ontwerp voor een nieuw dilatieprofiel
zien. Hij tipte me om te gaan praten met het bedrijf Compri Aluminium in Medemblik. Dat bedrijf was meteen geïnteresseerd. Ze kwamen hier op de bouwplaats kijken naar de proefmuur waarin mijn nieuwe profiel is aangebracht. Ze waren meteen overtuigd. Binnen twee uur hadden we een afspraak. De exclusieve licentie van het product heb ik verkocht. Voor elke
18
19
Bedrijfsportret
Pagina's 30 tot en met 33
Praktijkervaring nodig op bouwplaats en kantoor
Kwaliteit van onderhoud
Gils Bouwservice & Onderhoud Een paar jaar geleden miste Gils Bouwservice & Onderhoud een stuk praktijkkennis op kantoor. Nu twee timmermannen en een servicemonteur zich hebben omgeschoold tot werkvoorbereider en servicedeskmedewerker, ligt het kwaliteitsniveau van het werk hoger. Collega’s en opdrachtgevers zijn blij met de praktijkkennis op kantoor.
afhankelijk van werknemers Van de bouwplaats overstappen naar kantoor. Bij Gils Bouwservice & Onderhoud is dat voor iedereen die dat wil, mogelijk. Drie medewerkers ronden net voor de zomer hun opleiding af, waardoor ze die stap hebben kunnen zetten. Tot tevredenheid van zichzelf en van het bedrijf. “Je kent de praktijk en hebt dus aan een half woord genoeg, dat werkt echt prettig.” Bij de servicedesk van de afdeling bouwservice neemt Wilco Bodegraven dagelijks onderhoudsmeldingen aan. De meldingen komen van de huurders van de woningen waarvoor Gils het onderhoud doet. Een kapot slot, een klemmende wc-deur: tot voor kort was Wilco degene die al klusjes oploste. Nu speelt hij ze door naar zijn collega’s die nog steeds op de weg zitten. Van bouwplaats naar kantoor Ook Heinrich Boekelo en Alfred Alkema hebben hun timmermanshamer ingewisseld voor de computer op kantoor. Net als Wilco hebben ze via het
Heinrich Boekelo 30
Alfred Alkema
Jan Gils 31
3
Op Ma a t
4
"Het was moeilijk om de bouwplaats te verlaten"
Bert Klappe Bijna veertig jaar werkte Bert Klappe (56) uit Vollenhove als timmerman. In 2003 gooide hij het roer om. Hij begon aan de opleiding docent Bouwtechniek. Nu staat hij voor de klas op RSG Tromp Meesters in Steenwijk. Je begon 39 jaar geleden als leerling-timmerman. Hoe kom je voor de klas terecht? “Werken in de bouw is fysiek zwaar. Ik was al een paar keer door mijn rug gegaan en wist dat ik dit werk niet tot mijn 65ste kon blijven doen. Toen ik in 2003 een artikel las over vergoedingen voor omscholing, was ik meteen enthousiast. Ik heb veel leerlingen op de bouwplaats opgeleid en vond dat mooi werk. Zo zat ik dus na dertig jaar weer in de schoolbanken. Sinds juli 2010 heb ik een vaste aanstelling bij de RSG.”
En hoe is het om voor de klas te staan? “Geweldig. Hoe mooi ik het timmervak ook vond, dit had ik eigenlijk twintig jaar geleden al moeten doen. Natuurlijk moet je er in het begin wel een beetje ingroeien, maar het gaat prima. Ik heb het ontzettend naar mijn zin.”
67
19
19 55
-g
eb
or
en in -n Vo aa lle 19 rl nh ts 71 ov i n e -l Em ee rli m 19 elo ng 72 -ti or m d, -a m m sp e et rm ira 19 aa an nt 74 ns bi ge -g lu j fi ze ite ez l r m nd elo op 19 a l pl ee e 81 M i eid di n as ng -u m i t n et itv g en se 19 oe tim lk r 84 la de m s -1 rb er 98 m ij a Va 9 n 19 -t bi n 90 jV im H ec m an -c k er ur H Sc m su ec 19 he an sM k r 98 bi p Sc en jW od he -c z er e rp ur ilm el ne en su 19 a B s ze Bo 98 ou Co el w u m -c w, in m ur s un Va tru su 20 ica n m sL Le 03 e t ie nt oo eB -a e op da n ou an an b d i eb w, 20 jS va slu n ou fir BR 08 iti gs m w ng A tu -é p a e l A di a Ta én n a m e m t k 20 da er sb do a en s k 09 gp ce f i e j o Va n nt SB or er -B b n t Bo ij RA we K H S uw oo BR 20 ek Bo A te ge m 10 uw les A c e ve hn Am rs ge -v Na st f iek v o as e er or ar n te s H t d aa fo en og aa or n es al ns t R c st SG te h o lli i ol m Tr ng m Fo om er op nt m p ys RS an M in G ee Zw ste Tr om oll rs e in p M St ee e en ste wi rs jk
Mis je het werk in de bouw niet? “Ik ben altijd timmerman geweest en ging nooit met tegenzin naar mijn werk. We hadden een goed geoliede ploeg van vier man en solliciteerden altijd samen naar een nieuwe opdracht. Met één van mijn collega's werkte ik al dertig jaar samen. Het was dus best moeilijk om de bouwplaats te verlaten. Tijdens mijn studie werkte ik nog op de bouw. Daardoor werk je langzaam naar de overstap toe.”
Hoe was het om weer te studeren? “Dat was een flinke belasting. Ik ging twee avonden per week naar school en moest élke avond en in het weekeinde leren. Gelukkig waren mijn kinderen al wat ouder en konden ze zichzelf redden. Ook mijn vrouw stond achter me. Dat heb je echt nodig, want het kan zwaar zijn. Ik had nooit van mezelf verwacht dat ik het kon, maar je bent nooit te oud om te leren. Als je er niet aan begint, weet je ook niet of je het kunt.”
Scholing en Loopbaanontwikkeling
5
Bouwnieuws
in 't kort
BioFoam wint Bouwprijs 2011
Het eerste schuimisolatiemateriaal gemaakt van plantaardige grondstoffen, heeft de Nederlandse Bouwprijs 2011 in de categorie Bouwmaterialen en Bouwsystemen, gewonnen. Het materiaal BioFoam is ontwikkeld door IsoBouw Systems. Het winnende materiaal heeft de structuur van eps (piepschuim), maar is milieuvriendelijker. Het is namelijk niet gemaakt van fossiele brandstoffen. BioFoam is onder industriële omstandigheden afbreekbaar en composteerbaar. Vorig jaar ontving BioFoam daarom het cradle-tocradle-certificaat. Dat wil zeggen dat het zonder kwaliteitsverlies oneindig kan worden hergebruikt. Kant-en-klare isolatiesystemen voor buitengevels, daken en spouwen, zijn nog in ontwikkeling. Bouwfysisch heeft het gunstige eigenschappen, zoals een hoge isolatiewaarde (0,034 lambda) en drukvastheid. Ook is het een licht product en is het bestand tegen vocht, ongedierte, schimmels en bacteriën. BioFoam is een milieuvriendelijke vervanger van piepschuim.
Gegolfde dilatatievoeg voorkomt schokken
Verschillende oorzaken voor falende constructies Het ontbreken van voldoende vakmanschap en een projectorganisatie die geen besef heeft van de risico’s, zijn belangrijke oorzaken van falende constructies. Dat blijkt uit de publicatie ‘Falende constructies’ van Curnet. Uitkomst is dat er eigenlijk nooit één oorzaak is, maar dat het altijd een combinatie van factoren is. Te ingewikkelde regelgeving wreekt zich en tijdens de bouw is er onvoldoende aandacht voor verdeling van taken en verantwoordelijkheden. Persoonlijke fouten en manco’s in de techniek spelen daarbij een rol. De publicatie is gemaakt naar aanleiding van een onderzoek dat het Platform Constructieve Veiligheid heeft gedaan naar vijftien instortingen, zoals de instorting van het dak van een parkeergarage in Tiel (1986), het neerstorten van de Werftrap in Utrecht (2006) en het verzakken van de dak van de parkeergarage onder het Bos- en Lommerplein in Amsterdam (2006).
Het nieuwe dilatatieprofiel MP Sinus Slide Joint van Metalproducts uit Horst voorkomt heftige schokken of slagen bij het passeren van een dilatatie in een industriële vloer. Metalproducts heeft dit product ontwikkeld in samenwerking met HJC uit het Belgische Genk. Deze dilatatie is gegolfd en zorgt daardoor voor een meer gunstige verdeling van contactdruk. Hierdoor kan een heftruck geruisloos en zonder schokken of trillingen over de voeg rijden. Dat voorkomt klachten bij de chauffeur en schade aan de heftruck, de vervoerde last en de vloer. De golfprofielen zijn leverbaar in lengtes van 2.99 meter. De breedte van de voegopening kan variëren tot een maximum van 20 mm. Het verzakken van het dak onder het Bos- en Lommer-
6
Het gegolfde profiel zorgt voor een schok- en trillingsvrije
plein in Amsterdam kwam onder meer doordat de
overgang.
wapening niet volgens tekening was aangebracht.
BURGY Bouwbedrijf
is beste leerbedrijf van Nederland
Infrabedrijven doen mee aan Bouw Door, Leer Verder! Negen verschillende bedrijven en acht verschillende vakmodules. Via het project Bouw Door, Leer Verder! hebben 32 vakmensen certificaten gehaald voor onderdelen van hun beroep vakman gww of opperman bestratingen. Bij Vakopleiding Infra Brabant in Etten-Leur kregen de deelnemers vijf weken lang les van instructeurs uit de praktijk. Hoewel de deelnemers in de praktijk al veel ervaring hebben als vakman gww of opperman bestratingen, hebben ze volop vakkennis opgedaan. Kor Hamming, adviseur Beroepspraktijk van Fundeon: “Ze leren de fijne kneepjes van het vak, krijgen meer achtergrond van hun werk mee en worden zo vakbekwamer.” Deelnemer Peter van Nassau (40) van De Krom Bestratingen uit EttenLeur vindt dat ook. “Ik heb al veel ervaring, maar tijdens deze cursus heb ik toch dingen geleerd en nieuwe inzichten gekregen.” Via het project Bouw Door, Leer Verder! kunnen bedrijven hun werknemers tot veertig dagen extra bijscholen, op kosten van de sector. Voorwaarde is dat deze bedrijven leerlingen een leerwbaan bieden. Dit plan is speciaal opgezet vanwege de economische crisis. Bedrijven kunnen zich tot eind 2011 aanmelden. Meer informatie staat op www.fundeon.nl/aco.
Het Leidse restauratiebedrijf BURGY is op 3 maart uitgeroepen tot Beste Leerbedrijf van Nederland. Deze verkiezing, georganiseerd door de gezamenlijke kenniscentra, vond plaats in de Laurentius en Elisabeth Kathadraal in Rotterdam, in het bijzijn van onder andere prinses Máxima. BURGY Bouwbedrijf is één van de 223 duizend erkende leerbedrijven in Nederland en voorgedragen voor de prijs door kenniscentrum Fundeon. Naast het opleiden van jongeren, investeert het bedrijf ook in de ontwikkeling van de ruim zestig werknemers. Directeur Kasper Burgy: “We hebben de ambitie om één van de beste bouwbedrijven van Nederland te zijn. Daarom zijn we nooit uitgeleerd. Opleiden zit in de ziel van ons bedrijf.”
Directeur Kasper Burgy rechts naast Prinses Máxima.
Veertig diploma's voor evc-deelnemers Veertig bouwplaatsmedewerkers hebben zaterdag 4 maart een vakdiploma gekregen. Zij hebben dit behaald, op basis van hun werkervaring, via de EVC-centra Bouw & Infra. De kandidaten kwamen uit alle uithoeken van het land samen in Harderwijk voor een officiële bijeenkomst. Het was de eerste keer dat er een gezamenlijke diploma-uitreiking werd georganiseerd. Tot nu toe werden diploma’s bij de werkgever uitgereikt. Betsie Brink, hoofd Loopbaantraject en EVC-centra Bouw & Infra, benadrukte de bijzondere waarde van het diploma dat in ontvangst werd genomen. Sommige kandidaten namen hun eerste diploma in ontvangst na meer dan dertig jaar werkzaam te zijn in de bouw- en infrasector. 7
Prefab fundering Als heien niet nodig is, wordt gewoonlijk op de bouwplaats een fundering op staal gemaakt. Het maken van zo’n fundering is een arbeidsintensief werkje dat, met de droogtijden voor beton, minstens een week duurt. De IJB Groep heeft sinds twee jaar een prefab alternatief: de IJB Smartfoot. John Engelsman, bedrijfsleider van IJB funderingen legt uit.
8
Snel, schoon, Smartfoot
9
Dennis Maat “Henk wil dat ik de elementen behoorlijk nauwkeurig neerleg”
Wat is er mis met een gestorte fundering? “In principe niets. Met prefab boek je echter veel tijdwinst op de bouwplaats en je hebt een hoogwaardige en constante kwaliteit. De betonelementen zijn in de fabriek gemaakt, onder geconditioneerde omstandigheden. Daardoor weet je dat het beton overal even sterk is. Doordat de elementen kant-en-klaar naar de bouwplaats komen, heb je niet te maken met droogtijden van beton op de bouwplaats. Je kunt dus snel doorwerken. Bovendien is het maken van traditionele funderingen, zwaar werk. Het plaatsen van de prefab elementen gebeurt met de kraan.” Is een prefab fundering geschikt voor elk bouwproject? “Overal waar je een fundering op staal zou toepassen, kun je ook de IJB Smartfoot toepassen. In met name het oosten en zuiden van Nederland is het vaak niet nodig om te heien. Dus daar hebben we inmiddels al tientallen projecten uitgevoerd. Door middel van sonderingen onderzoeken we eerst de draagkracht van de grond. Op basis daarvan bepalen we hoe breed de elementen moeten worden. Dat loopt uiteen van 50 centi10
meter tot 2.20 meter breed. Voor hoogbouw is het al gauw nodig om met heipalen te werken, Woonhuizen kun je in grote delen van het land op een prefab fundering bouwen.” En qua ontwerp? “Zolang het maar geen perfect rond gebouw moet worden, kunnen we de fundering prefab maken. De lengte van ieder element is afhankelijk van het bouwplan. Wij kijken naar de plattegrond en maken elk element op maat in de fabriek. Verspringingen zijn geen probleem, bijvoorbeeld om een erker aan een woning te maken. Voor elk stukje van de fundering berekenen we de breedte en lengtes.” Wat voor verschil merkt een hoofdaannemer als hij kiest voor een prefab fundering? “De voorbereiding op de fundering is hetzelfde. Zoals gezegd, het werkt sneller. Bovendien werkt het netjes. Omdat alles kant-en-klaar wordt geleverd, heb je niet te maken met betonresten en dergelijke. Wij lopen één dag rond. Je kunt direct op de fundering je vloeren leggen en doorbouwen.”
11
Fundering van 28 woningen, gelegd op één dag
Henk Buis is de voorman van de montageploeg van de IJB Groep uit Lemmer. In Malden, in het zuiden van Gelderland, legt zijn ploeg in één dag de funderingen van 28 woningen. Vier blokken van zeven rijtjeswoningen. Bekistingen maken, betonstorten en opmetselen is met de prefab fundering niet nodig. Vrachtwagens van de IJB Groep brengen kant-en-klare elementen van beton naar de bouwplaats. Op aanwijzing van Henk legt machinist Dennis Maat van Boer BV de elementen op hun plek. Die plekken zijn bepaald door de maatvoerder. Dat doet de maatvoerder op basis van de tekeningen van de IJB Groep. Op elke plek waar een uiteinde van een element moet komen, heeft de maatvoerder een piket in de grond geslagen. De oranje markering die hij daaroverheen heeft gespoten, zorgt ervoor dat Henk gemakkelijk de juiste plek kan vinden. Precies plaatsen “Henk wil dat ik de elementen behoorlijk nauwkeurig neerleg”, zegt machinist Dennis. “Voor zijn ploeg snap ik dat. Zo hoeven ze de betonbalken zelf nauwelijks meer te verschuiven. Andere voormannen zijn vaak eerder tevreden en laten de montageploeg de elementen naar precies de juiste plek duwen. Dat laatste is voor mij natuurlijk gemakkelijker. Voor mij is het lastig om de lading precies zo te draaien als Henk wil.”
Dennis de Ruiter 12
Centimeterwerk Met zijn precisie maakt Henk het werk van Dennis de Ruiter juist een stuk lichter. Samen met Henk stuurt Dennis de Smartfoot-elementen naar hun plek. Waar twee elementen op elkaar komen te liggen, schenkt Dennis vanuit een emmer wat betonmortel neer. Zo nu en dan duwt hij met een stootijzer tegen een element aan, zodat de betonbalk net een paar centimeter omschuift. Wanneer de fundering van het hele woningblok ligt, gaat hij ook in de weer met het stootijzer. Op aanwijzing van Henk duwt hij de ene balk een stukje naar buiten, de andere een klein stukje naar binnen. “Dat lijkt zwaarder dan het is”, weet
Henk Buis “De kraan doet het zware werk, wij moeten vooral opletten”
Dennis. “Het gaat om kleine stukjes. Zolang je het stootijzer maar goed onder de balk kunt krijgen, dan schuift het heel gemakkelijk. Timmermansoog De aanwijzingen van Henk heeft Dennis zeker nodig om de fundering precies recht te krijgen. “Ik zie het verschil niet eens. Henk wel.” Het timmermansoog van Henk is scherp afgesteld. Vanaf de hoek van de fundering kijkt hij langs de lengtes van de zeven huizen. Elke afwijking geeft hij door aan Dennis. “Nog een centimeter. Die een klein stukje naar buiten.” “Als het werk in de fabriek goed is gedaan en de maatvoerder precies heeft gewerkt, dan hebben wij een gemakkelijk dagje,” vindt Henk. “De kraan doet het zware werk. Wij moeten er vooral
op letten dat we de elementen in de goede volgorde van de vrachtwagens halen en op de juiste plek beginnen. Daarom moeten we telkens scherp blijven.” Niets te klagen Het lastige van het woningbouwproject in Malden is dat er op de bouwplaats geen ruimte is voor de kraan en de vrachtwagens. “Voordat we konden beginnen met het plaatsen van de elementen, waren we een uur verder. We moesten eerst de weginrichting goed maken. Verder hebben we niets te klagen. Soms staan we bijna tot onze knieën in de blubber. Dan ben je aan het einde van de dag wel kapot. Maar vandaag is het mooi weer en de bouwplaats is droog. Dus zo is het heerlijk werken.”
De bouw verandert, je werk ook Door ontwikkelingen in vaktechniek, werkmethodes en het bouwproces verandert je werk. Het is daarom belangrijk om je altijd te blijven ontwikkelen. Deels doe je dat door op je werk met andere zaken aan de slag te gaan. Daarnaast kun je cursussen volgen. In de cao Bouwnijverheid is afgesproken dat elke werknemer gemiddeld twee dagen per jaar een cursus mag volgen, vergoed vanuit het O&O-fonds. Deze cursussen staan op www.scholingsfonds.nl. Daarnaast kun je via het project Bouw Door, Leer Verder! veertig extra cursusdagen volgen. Voorwaarde is dat je werkgever een leerbaan biedt aan een leerling. Kijk voor meer informatie op www.fundeon.nl/aco. 13
Portret
Jeroen Neef
Jeroen Neef (33) noemt zichzelf ‘geen schoolbanktype’. Wel begon hij een jaar geleden aan een evc-traject. Op basis van zijn werkervaring wil hij bewijzen dat hij alle kennis en kunde in huis heeft om zijn diploma voor betontimmerman te ontvangen. “Dat wordt mijn eerste diploma, want ik hield het nooit lang uit op school. Ik was nogal een wilde”, vertelt Jeroen. Hij werd van de mavo en later van de lts gestuurd. “School was echt niets voor mij, dus ik ging werken toen ik 16 was. Uiteindelijk kwam ik in de metaal terecht. Daar had ik het een poosje naar mijn zin, maar uiteindelijk liep dat ook fout.” Vakopleiding Jeroen belandde bij SPBN, waar hij begon aan een vakopleiding. “Eén week intern voor de theorie en dan drie weken werken. Die praktijk deed ik bij Heijmans. Ook hier werd ik van de opleiding afgestuurd. Heijmans wilde mij wel graag houden, dus ben ik daar blijven werken. Eerst als leerling-betontimmerman, toen als timmerman en vanaf 2007 sta ik op papier als allround timmerman.”
14
Betontimmerman met diploma Altijd een diploma? Na het evc-traject kun je je ervaringscertificaat laten omzetten in een diploma. Hiervoor stuurt de evcadviseur je portfolio en het advies van de vakdeskundige naar een roc. Dit roc kan het vakdiploma afgeven. Als je een stukje kennis mist, krijg je het advies om aanvullende scholing te volgen. Na die scholing ontvang je alsnog je diploma.
Bewijs van praktijkervaring De laatste paar jaren werkt Jeroen bij Colijn Aannemersbedrijf. “Toen ik een radiospotje hoorde over het ervaringscertificaat, bleef dat in mijn hoofd hangen. Ik heb zoveel praktijkervaring, maar geen diploma om dat te bewijzen. Ik kwam in contact met evc-adviseur Claudia Klarenbeek. Ik begon aan het traject om voor mezelf te bewijzen dat ik wél een diploma kan halen. Mijn voordeel? Hier komen geen schoolbanken en leerboeken aan te pas. Het gaat puur om de praktijk en daar ben ik goed in.”
Jeroen wil na dit diploma meteen door voor het diploma allround betontimmerman. Hij wil zeker nog jaren werken als betontimmerman, want hij vindt het een geweldig vak. “Maar ik zie het mezelf niet doen tot mijn 67ste.” Jeroen is een fanatiek sportvisser en er verschijnen regelmatig artikelen van hem in tijdschriften. “Schrijven, dat doe ik heel graag. Omdat ik veel leuke reacties krijg op mijn artikelen, ga ik daar misschien nog wel iets mee doen. Maar nu nog niet.”
Het evc-traject: bewijzen verzamelen Tijdens zijn evc-traject heeft Jeroen werkomschrijvingen en foto’s gemaakt. Onder meer van hoe hij een element stelt en bekistingen maakt en plaatst. Ook heeft hij collega’s en zijn werkgever laten opschrijven wat ze van zijn werk vinden. Al deze bewijzen heeft hij in een portfoliomap gestopt. Een vakdeskundige en een onafhankelijke beoordelaar hebben de map beoordeeld. Eind maart heeft Jeroen een eindgesprek gehad met de vakdeskundige. 15
"Vaktechniek ontwikkel je op het werk, niet op school" Aan het Onze Lieve Vrouweplein in Maastricht heeft Gubbels Bouw BV uit Noorbeek ‘Het huis met de Pelikaan’ verbouwd. Dit is een monumentaal gebouw uit 1905 dat dient als huisvesting voor de opdrachtgever, het European Centre for Development Policy Management. Uitvoerder Raimond Reulings, timmerman Patrick Gerardu en metselaar Laurens Gulpen reageren op de stelling.
Raimond Reulings (33) uit Landgraaf deed de mts in Heerlen en groeide via interne cursussen door tot uitvoerder. Hij is het grotendeels eens met de stelling: “Op school wordt de basis gelegd, maar wat je daar leert, is anders dan wat je in de praktijk tegenkomt. Dat zit hem vaak in kleine details, zoals het stellen van een profiel. Op school doe je dat op een houten ondervloer, op de bouw op een betondek. Daardoor wijkt de afwerking net wat af.” Volgens Raimond kan een opleiding leerlingen ook niet op alles voorbereiden. “De nadruk ligt toch op nieuwbouw. Renovatie, waar ons bedrijf vaak mee te maken krijgt, valt op school niet honderd procent na te bootsen. Om dat goed onder de knie te krijgen, is het belangrijk dat je in de praktijk ervaring op doet. Waarbij je uiteraard de theorie wel moet beheersen.” Voorlopig heeft Raimond geen plannen om zelf nog verder te leren. “Misschien ooit nog eens calculatie of werkvoorbereiding, maar op dit moment bevalt het werk als uitvoerder me prima. Als ik gezond blijf, doe ik dit nog wel een tijd.”
“Op school wordt de basis gelegd” 16
Patrick Gerardu (36) uit Maastricht rondde zijn opleiding als timmerman bij Gubbels Bouw af en is sindsdien bij het bedrijf blijven werken. “Na de lts ging ik vier dagen in de week werken en één dag in de week naar school. Ik ben ervan overtuigd dat je het vak leert op de werkvloer. Natuurlijk heb je altijd een theoretische basis nodig, maar de praktijk is de beste leerschool.” Bij de verbouwing aan het Onze Lieve Vrouweplein is onder meer de daklijst vervangen in de originele stijl. “Van leerlingen hoor ik wel eens dat ze het moeilijk vinden om de theorie te vertalen naar de praktijk”, zegt Patrick. “Op het moment dat ze zelf aan de slag gaan, wordt alles veel duidelijker.” Voor Patrick is het al meer dan twintig jaar geleden dat hij in de schoolbanken zat. Daarom vindt hij het moeilijk te oordelen over de huidige opleiding. “Kijk, bij goed timmerwerk komt het voor een deel op gevoel aan. Dat leer je alleen door het veel te doen. Bij Gubbels is het werk heel afwisselend, dus ik leer zelf nog elke dag bij.”
“De praktijk is de beste leerschool”
Laurens Gulpen (55) uit Mechelen is al zo’n veertig jaar metselaar. Hij heeft heel wat leerling-metselaars zien komen en gaan en kan zich helemaal vinden in de stelling. “Ik heb het idee dat wij vroeger meer over het vak leerden dan tegenwoordig het geval is. Ik zou graag zien dat de scholen hun leerlingen meer praktijkervaring bij een bedrijf laten opdoen, onder begeleiding van een goede leermeester.” Het grootste verschil tussen vroeger en nu zit volgens Laurens echter niet zozeer in de vaardigheden, maar in de mentaliteit. “Vakmanschap komt met de jaren, maar je moet wel wíllen werken. Dat leer ik jongeren nu. Soms lijkt het alsof het tegenwoordig meer draait om geld verdienen.”
“Vooral de mentaliteit is nu anders”
Extra vakkennis opdoen via cursus Raimond Reulings vindt dat op school de basis wordt gelegd, maar dat je het werk vooral in de praktijk leert. Toch kan het soms handig zijn om cursussen te volgen. Daardoor doe je kennis op over nieuwe technieken of leer je in een korte tijd extra vaardigheden. Als je werkt via de cao voor de Bouwnijverheid, heb je recht om gemiddeld twee dagen per jaar scholing te volgen, op kosten van de sector. Op www.scholingsfonds.nl staat een overzicht van de cursussen die worden vergoed. Leidt je werkgever ook leerlingen op? Dan zijn er dit jaar voor jou extra veel mogelijkheden om scholing te volgen via het project Bouw Door, Leer Verder! Kijk op www.fundeon.nl/aco of informeer bij je werkgever. 17
Innovatie in de praktijk
Brabantse uitvoerder ontwikkelt nieuw dilatatieprofiel Uitvoerder Cees Snelders (46) uit Westelbeers was het altijd al een doorn in het oog dat dilataties in metselwerk slordig of verkeerd werden uitgevoerd. In de uitvoerderskeet op het nieuwbouwproject ‘De Mira’ in Veldhoven vertelt hij hoe hij een nieuw metseldilatatieprofiel heeft ontwikkeld. Die uitvinding lost veel problemen op. “Vorig jaar kwam ik thuis te zitten, doordat enkele rugwervels waren verschoven. Een operatie was onvermijdelijk. Daarna moest ik een paar maanden revalideren”, vertelt Cees om uit te leggen hoe hij ineens tijd vond om nieuwe producten te ontwikkelen. “Ik werkte al een tijdje als uitvoerder bij Moonen Bouw uit Den Bosch. Tijdens mijn werk kwam ik één bouwkundig probleem geregeld tegen: de reeks van fouten en slordigheden die gemaakt worden bij dilataties.” Beweging opvangen in baksteengevel Gemetselde baksteengevels zijn altijd in beweging. Dat komt bijvoorbeeld door temperatuurschommelingen, zetting van de fundering en windbelasting. “Om die bewegingen te kunnen opvangen, moet je een gevelvlak onderbreken met dilataties. Dat zijn verticale openingen van tien millimeter breed, die je daarna opvult met kit”, weet Cees. “Zonder dilataties vertoont een baksteengevel snel scheuren.”
18
Lastig detail om uit te voeren Cees vervolgt: “Het viel mij op dat metselaars vaak moeite hebben om een dilatatie vakkundig uit te voeren. Soms metselen ze de stenen simpelweg met de kopse kanten koud tegen elkaar. Dat is geen dilatatie natuurlijk. Ook maken ze een dilatatie regelmatig aan de verkeerde kant van het gebruikte metselprofiel. Of ze laten overtollige specie in de dilatatie vallen. Het is ook gewoon een lastig detail om uit te voeren, doordat het metselprofiel altijd in de weg staat.” Nieuw aluminium dilatatieprofiel Met die kennis in het achterhoofd ging Cees aan de slag. “Ik vroeg met af of het ook zonder metselprofiel zou kunnen. Dat zou dan ongeveer tien procent aan stelkosten kunnen besparen. Mijn vraagstelling werd steeds helderder: hoe maak ik een dilatatie waar de metselaars geen moeite mee hebben, die exact voldoet aan de bouwvoorschriften en die stelkosten vermindert? Ik bedacht dat de oplossing een nieuwe vorm van een aluminium dilatatieprofiel was.” Uitvinding in productie Maar met de oplossing in het hoofd, was die nog niet ingevoerd op het werk. “Ongeveer een half jaar geleden kwam een leverancier van aluminium kozijnen hier in de keet. Ik liet hem mijn ontwerp voor een nieuw dilatieprofiel
zien. Hij tipte me om te gaan praten met het bedrijf Compri Aluminium in Medemblik. Dat bedrijf was meteen geïnteresseerd. Ze kwamen hier op de bouwplaats kijken naar de proefmuur waarin mijn nieuwe profiel is aangebracht. Ze waren meteen overtuigd. Binnen twee uur hadden we een afspraak. De exclusieve licentie van het product heb ik verkocht. Voor elke
19
Innovatie in de praktijk
verkochte meter van mijn profiel krijg ik een bepaald percentage.” Geen miljonair, wel erkenning Miljonair word ik er voorlopig niet van, want de ontwikkeling van mijn product heeft me al enkele tienduizenden euro’s gekost. Maar de erkenning heb ik wel. Mijn werkgever Moonen Bouw past mijn dilatatieprofiel als proef toe in de gevels van dit woon- en winkelcomplex in Veldhoven.” Loopbaantraject Het Loopbaantraject Bouw & Infra heeft Cees daarbij ondersteund. Via het Loopbaantraject heeft hij de voorbereidende kadercursus gevolgd om meteen door te stomen naar de opleiding voor uitvoerder b&u. Calculeren was een belangrijk onderdeel van de cursus. Dat vak hielp hem bij het ‘aanscherpen’ van zijn uitvinding. Cees wil zich nu verdiepen in de constructieleer.
20
De loopbaan van Cees “Het gevoel dat ik meer in mijn mars had dan wat ik deed, heb ik altijd gehad. Toen ik van de lts in Oirschot afkwam met de vakdiploma’s timmeren en metselen kon ik als timmerman aan de slag in de ketenbouw. Ik hield het drie jaar vol. Ik wilde verder. In een periode van een paar jaar had ik vier verschillende werkgevers. Intussen ontwikkelde ik me als maatvoerder-steller in de nieuwbouw. De vierde werkgever viel het op dat ik meer kon dan alleen maatvoeren. Hij vroeg of ik assistentuitvoerder wilde worden. In die functie heb ik een aantal jaren gewerkt. In de avonduren leerde ik voor uitvoerder en sinds 2009 werk ik ook als uitvoerder.”
Hoe zit het ook al weer?
Het Loopbaantraject Bouw & Infra Het Loopbaantraject Bouw & Infra is voor alle werknemers die vallen onder de cao voor de Bouwnijverheid. Maar wat houdt het Loopbaantraject precies in? Voor wat kun je bij het Loopbaantraject terecht en waarvoor ga je naar je eigen werkgever? Het Loopbaantraject Bouw & Infra is een zelfstandig onderdeel van kennis- en adviescentrum Fundeon en wordt betaald vanuit het O&O-fonds (Opleidings- & Ontwikkelingsfonds voor de Bouwnijverheid). Het Loopbaantraject is er voor iedereen van elke leeftijd, van elk niveau en met of zonder diploma. Via het Loopbaantraject kun je je laten omscholen naar een ander beroep. Ben je toe aan een andere baan binnen de bouw- en infrasector of wil je hogerop? Dan kun je het Loopbaantraject inschakelen. Ook als je door lichamelijke klachten, ziekte of arbeidsongeschiktheid je werk niet meer kunt doen, kun je een beroep doen op het Loopbaantraject. Het Loopbaantraject of de werkgever? Vanaf 1 januari 2011 kunnen ook uta-medewerkers het hele traject via het Loopbaantraject doorlopen, inclusief de scholing. Dat betekent niet dat het Loopbaantraject alle loopbaantrajecten of alle opleidingskosten voor een loopbaanstap vergoedt. Er vinden namelijk ook natuurlijke loopbaanstappen plaats in een bedrijf. Bijvoorbeeld een junior werkvoorbereider die doorgroeit naar werkvoorbereider. Als
je een natuurlijke loopbaanstap maakt, hoef je niet een heel grote omschakeling in je functioneren te maken. Je werkzaamheden en verantwoordelijkheden veranderen, maar je hebt al enige ervaring in de functie opgedaan. Dit soort loopbaanstappen overleg je met de werkgever. Cursussen die je volgt om op deze manier door te groeien, komen voor rekening van de werkgever. Advies over loopbaan Voor advies over je loopbaan kun je altijd contact opnemen met de trajectadviseur van het Loopbaantraject. Volledige loopbaanstappen komen in aanmerking voor een vergoeding van het Loopbaantraject. Een volledige stap is bijvoorbeeld als je een duidelijke wijziging krijgt van taken en verantwoordelijkheden. Bij de vergoeding kijkt het Loopbaantraject naar welke opleidingen en cursussen echt noodzakelijk zijn voor het maken van de loopbaanstap. Deze noodzakelijke opleidingen vergoedt het Loopbaantraject gedeeltelijk; van de werkgever en de werknemer wordt ook een bijdrage gevraagd. De hoogte van deze bijdrage is afhankelijk van het traject en verschilt per traject. Meer weten? Voor meer informatie kun je contact opnemen met één van de trajectadviseurs van het Loopbaantraject. Kijk voor de contactgegevens op pagina 42.
21
Paushuize Pronkstuk van Utrecht
Project: Renovatie en duurzame restauratie van ‘Paushuize’ Opdrachtgever: Provincie Utrecht Aannemer: Jurriëns Bouw, Utrecht Directie en architect : Hylkema Consultants BV, Utrecht Projectarchitect: 1meter98, Utrecht Installatietechnisch advies: Technisch Buro De Vries BV, Veenendaal Bouwkundig advies: Bouwburo Vitruvius, Asperen Constructief advies: Konstruktieburo Krabbendam-Boerkoel BV, Soest Totale projectkosten: 7,4 miljoen euro Bouwtijd: van april 2010 tot medio 2011 22
23
Pauselijk optrekje Op een steenworp afstand van de Dom in Utrecht staat één van oudste gebouwen van de stad voor een groot deel in de steigers. Door de bakstenen voorgevel met de natuurstenen speklagen en de trapgevel is de voornaamheid van het middeleeuwse pand duidelijk zichtbaar. De naam Paushuize doet de rest. Het monument is gebouwd aan het begin van de zestiende eeuw, in opdracht van de enige Nederlandse paus, Adrianus VI. Die overleed echter voordat hij zijn nieuwe optrekje had gezien. In 2009 ontstond het plan voor de grondige restauratie. Vorig jaar in april begon Jurriëns Bouw met de eerste werkzaamheden: het uitgraven van de kelders. De werkzaamheden De belangrijkste werkzaamheden zijn het vergroten van de kelder, het plaatsen van een keuken, het herstellen en in zicht brengen van de middeleeuwse sporenkap op de zolder, het herstellen van de vier salons en de Statenzaal op de tussenetage en het zichtbaar maken van de archeologische vondsten in de nieuwe situatie. Bovendien heeft de opdrachtgever ervoor gekozen om van ‘Paushuize’ het meest duurzame monument van Nederland te maken. Dat gebeurt door bouwkundige en installatietechnische ingrepen.
24
Bas
Van toen en van nu Voor Bas Post (22) uit Kortenhoef is dit zijn eerste klus als assistentuitvoerder. Eind vorig jaar heeft hij de mts afgerond en is hij in dienst gekomen bij de hoofdaannemer. “Hier komt veel kennis en vakmanschap bij elkaar. Van toen en van nu. We herstellen zoveel mogelijk historische bouwdelen, zoals de middeleeuwse kapconstructie en koppen van oude moerbalken. In de kelder is een oude waterput gevonden en stukken van een zeer oude riolering. Die vondsten blijven in de nieuwe situatie zichtbaar.” In Paushuize brengt Jurriëns een nieuwe aanpak van ‘duurzaam restaureren’ in de praktijk. “Het dak is aan de buitenzijde geïsoleerd, net als de vloer van de zolderverdieping en de dakkapellen. Tegen de ramen van het hoofdgebouw komen straks achterzetramen.”
Gesneden koppen Allround timmerman Hans Hogervorst (49) werkt sinds vijf jaar als zelfstandige. In de kruipruimte onder de historische Statenzaal zaagt hij een vloerbalk door. “Enkele vloerbalken zijn aangetast door bruinrot, een soort schimmel. Die haal ik eruit zonder de monumentale parketvloer die er bovenop ligt, aan te raken. Ik onderstempel het parket en zaag de spijkers door. Alles laten zitten wat kan, dat is restaureren. Het restaureren heb ik in de praktijk geleerd van restauratietimmerlieden en via speciale cursussen. Je leert ook veel door goed te kijken hoe het oude werk is gemaakt. In Paushuize heb je daar mooie voorbeelden van, zoals kapconstructie, de consoles met uit hout gesneden koppen, de kozijnen en oude paneeldeuren.”
Hans
25
Sjaak enIvan 26
Vechtformaat Vanaf het dak van het hoofdgebouw van ‘Paushuize’ hebben metselaar Sjaak van Heumen (65) en leerling Ivan Ellenkov (23) een riant uitzicht over de binnenstad van Utrecht. Tijd om rond te kijken hebben ze niet. Ivan brengt nieuwe stenen en verse specie omhoog. Sjaak verwerkt het aangevoerde materiaal meteen. Terwijl Sjaak de schoorsteen opmetselt, legt hij aan zijn opperman uit wat hij doet. “Ivan is net begonnen met zijn vakopleiding aan het SPBU in Nieuwegein. Vier dagen in de week werkt hij voor Jurriëns op Paushuize en één dag gaat hij naar school. Hij leert snel, omdat hij erg graag metselaar wil worden.” Ivan vult aan: “Ik leer ook hoe ik voetlood moet aanbrengen in het metselwerk. De stenen die Sjaak gebruikt, hebben een ongewone maat. Vechtformaat, een mooie steen.”
Kleurenpalet Aan het begin van de restauratie kwamen in de Statenzaal stukjes van de originele wandschilderingen tevoorschijn. Restaurateur Peter Dijkstra is al driekwart jaar bezig om de verschillende verf- en pleisterlagen zorgvuldig te verwijderen, om daarna de originele decoratie te reconstrueren. “We hebben veel van het oorspronkelijke kleurenpalet en de versieringen kunnen achterhalen. Voldoende om het aanzicht van het plafond en de wanden terug te brengen in de waarschijnlijk originele staat. De Statenzaal moet weer de mooiste zaal van Nederland worden.”
Peter
27
Maurits de Wijs
Portret
“Vroeger legde ik asfalt, nu keur ik het” Een gedeelte van de N57, aan de oostkant van Middelburg, is vernieuwd. Nu het volop in gebruik is, nemen asfaltlaboranten van Rasenberg Wegenbouw uit Breda proefmonsters van het wegdek. Laborant Henk Baeten voert deze kwaliteitcontroles al geruime tijd uit. Voor assistentlaborant Maurits de Wijs (33) is het nog vrij nieuw. Dertig meter voorbij de afzetting met de actiewagen, bedient Maurits de mobiele boormachine. De draaiende cilinder zakt langzaam in het asfalt, om met een proefmonster weer boven te komen. Je bent sinds kort assistent-asfaltlaborant. Wat deed je daarvoor? “Ruim tien jaar geleden ben ik bij Rasenberg gekomen. In de praktijk heb ik het vak geleerd van machinist op de asfaltmachine. In de avonduren heb ik het diploma vakman gww gehaald en daarna het diploma voor machinist. Ik had het idee dat ik goed bezig was. Op het werk nam ik er meer taken bij: de personeelsbus rijden, werk indelen en het onderhoud van de asfaltmachine. Feitelijk werkte ik als assistent-uitvoerder.” Waar begonnen voor jou de problemen? “De werkdruk ging flink omhoog en tegelijkertijd liep het werk stroef. Er kwamen steeds meer ingehuurde krachten. Deze mensen hadden een andere motivatie dan ik. Ik kreeg het gevoel dat ik voor een tien ging, terwijl zij een zes genoeg vonden. Ik liep constant te stressen. Ik was alleen maar met werk bezig. De lol van het machinistenwerk ging eraf. Daarbij ging ik me ook wat te gepeperd uitdrukken ten opzichte van mijn collega’s.” Wat heb je eraan gedaan? “Ik twijfelde of ik zou solliciteren op de vacature voor menger op de asfaltcentrale in Breda. Mijn werkgever had me liever als machinist. Ik kon niet besluiten. Om te bekijken welke mogelijkheden er voor mij waren, ben ik naar trajectadviseur Erwin van Peppen van het Loopbaantraject in Tilburg gegaan. Hij nam een beroepentest af. Het bleek dat ik de capaciteiten had voor een kaderfunctie.” 28
Wat waren de reacties op je werk? “Mijn werkgever was verbaasd dat ik mijn eigen weg zo had uitgestippeld. Toen kwam er een vacature voor een asfaltlaborant. Daarvoor kwam ik in aanmerking. Nu volg ik de opleiding voor asfaltwegenbouwlaborant. Op dit moment sta ik op deze nieuwe weg ons product te keuren. Vroeger legde ik het, nu keur ik het.”
De loopbaanstap van Maurits Maurits de Wijs heeft door zelf naar het Loopbaantraject Bouw & Infra te stappen, laten zien dat hij gemotiveerd is om zich te ontwikkelen. Bovendien heeft hij door de onderzoeken bij het Loopbaantraject, inzicht gekregen in wat hij kan. Daardoor kwam hij in aanmerking voor de baan van asfaltwegenlaborant bij zijn eigen werkgever. Om goed te worden in die functie, is Maurits cursussen gaan volgen. Hij is begonnen met de cursus Asfaltwegenbouwlaborant 1 aan de Hogeschool Arnhem Nijmegen (HAN). Volgend jaar doet hij de opvolgende cursus Asfaltwegenbouwlaborant 2. Ondertussen doet hij al praktijkervaring op, waardoor hij de kennis uit de cursus meteen kan gebruiken. Om de cursus te mogen doen, moet je een mbo-diploma hebben en werken in de wegenbouw. Benieuwd of omscholing ook iets voor jou is? Doe de loopbaancheck op www.watdoejijmorgen.nl. 29
Bedrijfsportret
Praktijkervaring nodig op bouwplaats en kantoor
Kwaliteit van onderhoud afhankelijk van werknemers Van de bouwplaats overstappen naar kantoor. Bij Gils Bouwservice & Onderhoud is dat voor iedereen die dat wil, mogelijk. Drie medewerkers ronden net voor de zomer hun opleiding af, waardoor ze die stap hebben kunnen zetten. Tot tevredenheid van zichzelf en van het bedrijf. “Je kent de praktijk en hebt dus aan een half woord genoeg, dat werkt echt prettig.” Bij de servicedesk van de afdeling bouwservice neemt Wilco Bodegraven dagelijks onderhoudsmeldingen aan. De meldingen komen van de huurders van de woningen waarvoor Gils het onderhoud doet. Een kapot slot, een klemmende wc-deur: tot voor kort was Wilco degene die al klusjes oploste. Nu speelt hij ze door naar zijn collega’s die nog steeds op de weg zitten. Van bouwplaats naar kantoor Ook Heinrich Boekelo en Alfred Alkema hebben hun timmermanshamer ingewisseld voor de computer op kantoor. Net als Wilco hebben ze via het
Heinrich Boekelo 30
Alfred Alkema
Jan Gils 31
Bedrijfsportret
Loopbaantraject Bouw & Infra een opleiding voor werkvoorbereider gevolgd. Alledrie verwachten ze net voor de zomer hun diploma te krijgen. Praktijkkennis in werkvoorbereiding Jan Gils, directeur van het bedrijf, is trots op zijn omgeschoolde medewerkers. “Een paar jaar geleden hadden we mensen in functies op kantoor en als uitvoerder nodig. Toen hebben we uitgezocht of we mensen in dienst hadden die dat werk wilden doen. Voorheen hadden we
werkvoorbereiders die van de hts kwamen. Maar in ons soort werk - veel in het onderhoud - heb je kennis van de praktijk nodig. Dat hebben onze timmerlieden. Als ze dan ook nog de wil hebben om werkvoorbereider te worden, dan heb je een prachtige combi.” Persoonlijk opleidingsbudget Wat iemand wil, bespreekt de personeelsfunctionaris elk jaar in het functioneringsgesprek. “Voor iedere werknemer hebben we een opleidingsbudget”, vertelt Jan. “Dat kan hij gebruiken
Wilco Bodegraven Gils Bouwservice & Onderhoud Gils Bouwservice & Onderhoud heeft vestigingen in Hoogeveen en Apeldoorn. In totaal werken er zo’n 45 mensen in vaste dienst. Daarnaast zet het bedrijf een flexibele schil van vakmensen in. Sinds het Loopbaantraject Bouw & Infra vijf jaar geleden is opgezet, maken de werknemers van het bedrijf hier veelvuldig gebruik van. Inmiddels is de zevende werknemer aan zijn omscholingstraject begonnen: van tegelzetter naar magazijnbeheerder. 32
voor bijscholing. Als hij het bedrag een paar jaar opspaart, kan hij ook een duurdere opleiding volgen. We kijken ook naar iemands gezondheid en de mogelijkheden die er zijn binnen het bedrijf. Het opleidingsbudget is een investering in onze mensen, ze verdienen het. Ze werken hard en houden door hun kwaliteit en inzet het bedrijf gezond.” Blije collega’s en werkgevers En dat werkt. “We krijgen veel positieve reacties van onze opdrachtgevers”, merkt Jan. “Bijvoorbeeld over de manier waarop Wilco de servicedesk nu bemant. Juist omdat hij eerst zelf de klussen uitvoerde, weet hij precies wat wel goed ging en wat niet. Die kennis gebruikt hij in zijn nieuwe functie. Daar zijn de collega’s en de opdrachtgevers blij mee.” Net als de medewerkers zelf. Wilco: “De combinatie van werken en leren is soms best pittig.” Het werk wende echter snel. Je kent de praktijk en hebt dus aan een half woord genoeg, dat werkt echt prettig.” Ook Heinrich moest wennen aan de studie. “Vooral in het begin was ik erg onzeker.” Nu heeft hij de smaak te pakken. Werkvoorbereider is een tussenstap. “Uiteindelijk wil ik projectleider worden.”
Timmerman hangt hamer aan de wilgen Alfred Alkema verzamelt diploma’s en certificaten alsof het postzegels zijn. Het diploma voor werkvoorbereider wordt zijn achttiende. Voor dat diploma heeft hij bijna vier jaar moeten studeren, een stuk langer dan voor bijvoorbeeld zijn certificaat AutoCad. Toch was de keuze destijds gemakkelijk. Het timmeren beviel hem nog prima, maar zijn knieën konden het niet meer aan. Tomeloze energie “Dankzij het persoonlijk opleidingsbudget en het Loopbaantraject Bouw & Infra kreeg ik deze kans.” Alfred kreeg alle steun en medewerking van zijn werkgever. Wel met de waarschuwing dat een studie en een baan combineren niet altijd gemakkelijk is. Maar het studeren bevalt hem goed, al is het soms zwaar. “Dat maakt het juist leuk! Een studie doet je je grenzen verkennen”, stelt de voormalige timmerman. Dat de vakman ook in zijn vrije tijd nog eens vol aan de bak moet is geen probleem. “Ik ben iemand met een tomeloze energie.” 33
34
Ziekenhuis Hurks groep bouwt een ziekenhuis, langs de A2 en op slechts een paar honderd meter van een – nog te bouwen – NS Station. Het St Antonius Ziekenhuis wil begin 2013 de locatie openen in de grootste Vinex-wijk van Nederland, de Leidsche Rijn in Utrecht. Tussen de eerste paal in juni 2010 en de oplevering zit een bouwtijd van bijna drie jaar. Voor het prijskaartje van zo’n 285 miljoen euro komt het complex te staan op 2.155 heipalen. Als het gereed is, heeft het ziekenhuis een vloeroppervlakte van 54.500 m2 en het bijbehorende medisch psychiatrisch centrum een vloeroppervlakte van 9.300 m2. De parkeergarage biedt plek aan 520 auto’s. Bij de bouw zijn verschillende werkmaatschappijen van de Hurks groep betrokken. Hurks van der linden heeft de ziekenhuisexpertise en had daarmee een belangrijke rol tijdens het aanbestedingstraject. Daarnaast gaan Hurks bouw zuid, Hurks beton en Hurks geveltechniek op de bouwplaats aan de slag.
35
Doorzagen van betonbalken met diamantkabelzaag Voor het zagen en boren in steenachtige materialen zijn verschillende technieken en werkmethoden. Elke techniek heeft een specifiek toepassingsgebied, maar alle methoden maken gebruik van gediamanteerd gereedschap. Een bijzondere techniek is het zagen met een gediamanteerde kabel. Deze kabel gaat met grote kracht en snelheid door steen en staal, ongeacht de omvang of vorm van het object.
Zaagsnede loopt schuin omhoog van twee centimeter vanaf de muur tot vier centimeter uit de muur. Daarmee wordt voorkomen dat de balk gaat klemmen tijdens het uithijsen.
Werktekeningen: Bedrijfsbureau Aannemersbedrijf Louis Scheepers
36
De diamantkabelzaag is ontwikkeld in de steengroeven om grote blokken natuursteen uit te zagen. Volgens de gegevens van de Boorinfo BrancheVereniging zijn er in Nederland zo’n 450 betonboor- en zaagbedrijven, waarvan enkele zich hebben gespecialiseerd in diamantkabelzagen. Diamant Zaag- en Boortechniek Peulen B.V. uit Best is daar één van. Het bedrijf zet de kabelzaag in als betonboren of vloer- en wandzagen de uitsparing niet in één werkgang kunnen uitvoeren. Dit is bijvoorbeeld het geval bij rechthoekige uitsparingen, bij muren dikker dan één meter of ronde openingen met een doorsnee groter dan zes meter. Ook komt de diamantkabelzaag in actie als het voor de zaagof boorspecialist te gevaarlijk is om zich dichtbij het werk te begeven. De diamantkabelzaag kan van veilige afstand worden bediend.
Diamant Ongeveer veertig jaar geleden werd bij het boren naar olie nog boormaterieel gebruikt waarvan de snijkoppen waren voorzien van natuurdiamant. Na gebruik waren de restdiamantjes geschikt voor het fabriceren van gediamanteerd zaag- en boorgereedschap. Tegenwoordig gebruikt men voor dit doel uitsluitend industriële diamant. De zeer kleine diamantscherven worden in een soort keramisch proces ‘ingebakken’ in een stalen vorm, die past bij de diameter en dikte van een zaagblad of van een boorkroon. Bij een diamantkabel is die vorm een kleine ringetje. De diamantzaagkabel bestaat uit een zeer sterke staalkabel (maximale trekspanning tot circa 180 bar) die om de 15 millimeter is voorzien van een gediamanteerd ringetje. Voor elke hardheid van het te zagen materiaal is een zaagkabel verkrijgbaar met de geschikte combinatie van staal en diamant in de ringen. De diamantscherven worden zorgvuldig gepositioneerd in het snijoppervlak, zodat een ring rondom gelijke snijkracht heeft.
37
De zaagspecialist richt een veilige werkplek in. Hij houdt daarbij rekening met de veilige afstand tot het te zagen object en met de aard, de conditie en constructie van wat wordt doorgezaagd. Hij maakt een berekening van een goede ondersteuning van het object. In dit geval van de trekkracht van een mobiele kraan (8 ton). En hij checkt of wegstromend koelwater met zaagslib geen schade veroorzaakt. Een Risico-inventarisatie en Evaluatie is vereist.
Vanaf een schaarhoogwerker tekent de zaagspecialist exact de plaats af waar de voetplaat van de zaaginstallatie moet komen te staan. Die positionering is afhankelijk van de berekende zaagsnede. Aan de onderzijde van de balk begint de kabel te zagen op een afstand van twee centimeter uit de muur en hij eindigt op vier centimeter uit de muur. Die schuinte voorkomt dat de doorgezaagde betonbalk bij het uithijsen gaat klemmen. De opbouw van de kabelzaagmachine is hier een standaardopstelling voor een diamantzaagkabel van tien meter lengte. Eerst zet de zaagspecialist de voetplaat vast. Hij plaatst het statief en richt de machine in de juiste stand. Dan monteert hij het katrollensysteem dat bestaat uit een drievoudig aandrijfwiel, twee geleidingswielen aan de onderzijde en vier hulprollen aan de bovenzijde. Een hydraulische pomp op het statief zorgt ervoor dat tijdens het zagen de kabel op spanning blijft. De keuze van het type diamantzaagkabel is afhankelijk van het te zagen materiaal. Er zijn ruim dertig typen. Voor een betonnen balk met een zware wapening (14 staven van 32 mm dik) is een gepantserde kabel nodig waarmee ook zuiver staal kan worden gezaagd. De lengte van de zaagkabel is berekend aan de hand van de omvang van het te zagen object en de mogelijke ‘slijtage’ van de kabel. De diamantzaagkabel wordt op het werk op lengte gemaakt, met behulp van hydraulisch bevestigde koppelstukken.
38
Doorzagen van betonbalken met diamantkabelzaag
Bij het inzetten van de diamantzaagkabel in het katrollensysteem is het van belang om de kabel te ‘twisten’. Een op die manier getordeerde kabel slijt dan niet voortdurend aan dezelfde kant af tijdens het zagen. De bovenste hulprollen fungeren als magazijn voor de grootste lengte van de kabel. Dit magazijn wordt tijdens het zagen omhoog gedrukt door de hydraulisch pomp. Zo blijft de kabel op spanning.
De zaaginstallatie is met een slangenpakket verbonden met de regelkast die op veilige afstand op de begane grond staat. De zaagtechnicus sluit drie slangen aan op de motor van het aandrijfwiel en twee hydrauliekslangen op de hydraulische cilinder die de hulpkatrollen op spanning houdt. Tenslotte sluit hij de waterslang aan. Watertoevoer is tijdens het zagen onontbeerlijk. Het voorkomt dat er kankerverwekkend kwartsstof vrijkomt en koelt de pomp en de zaagmachine. Bovendien voert het water het zaagslib af.
Met zijn linkerhand bedient de zaagspecialist de spanning waarmee de zaagkabel zich door de betonbalk trekt. Met zijn rechterhand stuurt hij de aandrijving. Zodra de zaag loopt, luistert de operator geconcentreerd naar het geluid waarmee de kabel door de balk slijpt. Hij regelt de snelheid en de zaagspanning naar het soort geluid dat hij waarneemt. Intussen stemt hij met de machinist van de mobiele kraan af hoe hoog te trekkracht van de kraan moet zijn terwijl de draagkracht van de balk afneemt.
Na twintig minuten zagen is de balk bijna door. Er klinkt een hoog zaaggeluid. De operator neemt al druk terug. Met een lichte tik schiet de kabel door de balk. De operator gooit de druk eraf. De kraan heft op dat moment ruimschoots het gewicht van de losse balk. Na de demontage van de zaaginstallatie laat de kraanmachinist de betonbalk zakken terwijl het overige personeel op afstand blijft. Zijn behoedzaamheid kan niet verhinderen dat de betonbalk nog even ‘knikt’ voordat hij beneden is.
39
Portret
Straat maker wordt psycholoog Als 17-jarige begon Koen Menning enthousiast als straatmaker. Het buiten werken beviel hem goed tot knieklachten roet in het eten gooiden. Tijdens een loopbaanonderzoek bleek dat Koen hbo- tot universitair niveau heeft. Sinds september 2010 studeert hij psychologie. “Ik had dat opleidingsniveau wel een beetje verwacht,” vertelt de inmiddels 23-jarige Koen. “Ik heb op het gymnasium gezeten en ben uiteindelijk naar de havo gegaan. Omdat ik school niet meer zag zitten, begon ik bij Den Boon als straatmaker. Daar kon ik veel leren. De vrijheid en het buiten werken, waren erg fijn.” Zwaar fysiek werk Straatmaken is zwaar werk. Zo zwaar dat Koen knieklachten kreeg. “Ik had veel pijn. Er zijn foto's en MRI-scans gemaakt en ik ben naar specialisten geweest. Niemand kon iets vinden. Op een gegeven moment ging ik zo hard door mijn knie dat ik twee weken niet kon werken. Daarna kon ik alleen nog kleine werkzaamheden doen. Dat vond ik niets.” Loopbaanonderzoek Koens baas meldde hem aan bij het Loopbaantraject en zo kwam hij bij trajectadviseur Maaike Kerklingh terecht. Koen: “Zij testte mijn capaciteiten en keek wat mijn interesses zijn. We kwamen op psychologie en filosofie uit. Omdat ik hbo- tot academisch niveau heb, raadde ze me aan op meeloopavonden van hogescholen te kijken. Tijdens de meeloopavond psychologie op hogeschool Saxion in Deventer had ik het gevoel dat ik op de juiste plek zat.” Weg uit de sector Weggaan uit de sector vond Koen niet makkelijk. “Ik had een goede band met mijn baas en collega's. Maar ik heb nog wel contact met de jongens. Ik 40
Koen Menning
kom nog vaak koffie drinken.” Hij heeft inmiddels een heel ander ritme. Twee dagen per week volgt hij colleges en minstens twee dagen per week studeert hij. “Ik heb psychologie altijd interessant gevonden. Het is leuk om je te verdiepen in waarom mensen iets doen.” Motiverend Koen is blij met het initiatief van zijn baas om een loopbaanonderzoek uit te laten voeren. “Dat heeft me enorm geholpen. Hij heeft me geweldig gemotiveerd. Mijn voormalige baas betaalt het eerste jaar van mijn collegegeld. Het Loopbaantraject betaalt het tweede en derde jaar en ik heb een budget voor mijn boeken. Zo'n mooie kans kon ik niet laten lopen.” 41
Neem contact op
Wil jij weten wat je mogelijkheden zijn?
Regio noord
Wil je je omscholen naar een andere functie? Dit zijn de trajectadviseurs die je daarover adviseren.
Marlies
Yvonne
Franklin
Henk
Vermeulen
Aaltink
Everts
ten Oever
06-10079374
06-10080518
06-10077550
06-51235537
A'dam/Diemen
[email protected]
Hardenberg
[email protected]
Gerard Jolanda
Annemiek
van
Manjé
Snoek
Nieborg
Nieuwkoop
06-51436828
06-51162087
06-10077197
06-10077625
Heerhugowaard
Heerhugowaard
[email protected]
Holten
[email protected]
Hoofddorp
[email protected]
Pascal
Marleen
Jan
Frans
Doesburg
Slotboom
van Eldik
Seelen
06-10077986
Regio midden
Groningen
[email protected]
Edith
[email protected]
06-10079315
Hoogezand
Leeuwarden
[email protected]
[email protected]
06-10078262 Ruinen
[email protected]
06-10078031 Zwolle
[email protected]
Annechien
Linda
Howard
Elise
Bakker
Geels
Chan Jon Chu
Burger
06-30383409 Amersfoort
[email protected]
06-10077284 Doetinchem
[email protected]
06-53961127 Dordrecht
[email protected]
06-10080866 Den Haag
[email protected]
Marloes
Maaike
Eva
Martine
Blok
Kerklingh
Wels
Groot
06-10077339 Nieuwegein
[email protected]
42
Enschede
[email protected]
06-10079197 Nunspeet
[email protected]
Postbus 440, 3840 AK Harderwijk, Tel. (0341) 499 378
[email protected], www.loopbaantrajectbouw.nl
06-10077443 Schiedam
[email protected]
06-53665217 regio West
[email protected]
Postbus 440, 3840 AK Harderwijk, Tel. (0341) 499 211
[email protected], www.evc-centra.nl
De adviseurs van het Loopbaantraject, de EVC-centra en Fundeon helpen je op weg!
Kuijper
Sharon
Dick Groot
Pascal
06-10077493
van Leest
Koerkamp
Segers
Bergen op
06-10077359
06-10077265
06-10080974
Zoom
[email protected]
Den Bosch s.vanleest@loopbaantrajectbouw.
Goes
[email protected]
Horst
[email protected]
Pascale
Titus
Jack
Jan
Wismans
Coehorst
Akkermans
Zuidema
06-10080325
06-10078491
06-10078173
06-10078467
Mierlo
[email protected]
Nijmegen
[email protected]
Nuth
[email protected]
Mirjam
Karin
Erwin
Klaasen
Gradussen
van Peppen
06-10080350
06-10079194
Tilburg
[email protected]
Dit zijn de evc-adviseurs die je daarbij begeleiden.
regio Zuid
[email protected]
Ad
Metha
Paul
Vermonden
van de Haar
Frankenhuizen
06-51417803
Noord Nederland
[email protected]
06-12844859
06-53412224
Oost-
Nederland
[email protected]
Nederland
[email protected]
Jos
Claudia Hein Vrancken
Hermans West Nederland
[email protected]
Postbus 440, 3840 AK Harderwijk, Tel. (0341) 499 499
[email protected], www.fundeon.nl
Klarenbeek
06-12707779
76-51195748
Midden-
Zuidoost Nederland
[email protected]
06-53362071
Zuidwest-
EVC adviseurs
Wil je een ervaringscertificaat halen?
Oss
[email protected]
06-51423348
Veldhoven
[email protected]
Regio zuid
Frank
Nederland
[email protected]
43
THUIS s i u h t r o o V y n n e J bij
(50) Wie: Jennie Voorthuis (47) uis th or Vo twagenschauffeur Nico n 11 va a Getrouwd met: vrach Nikit Moeder van: dochter rd Woont in: Rotte am Beroep: huisvrouw
Jennie Voorthuis zag zichzelf begin jaren ’80 al als vrachtwagenchauffeur. Dat kwam er niet van. Maar haar man Nico is het inmiddels wel! Terwijl hij juist zijn hele werkzame leven in de bouw werkte.
goed.”Nico haalde mede daardoor in één keer zijn vrachtwagenrijbewijs. Vrijwel direct had hij een andere baan,
“Nico is altijd betonboorder geweest”, vertelt Jennie. “Een
door een open sollicitaties te versturen. Bij transportbedrijf
heel zware baan. Belangrijker was dat andere dingen op
De Klok vervoert hij nu onder meer bouwcontainers en
zijn werk niet lekker liepen. Twee jaar geleden was de maat
bedrijfsafval.
vol en kwam hij thuis met de mededeling dat hij weg wilde. Hij wilde vrachtwagenchauffeur worden. We hebben
Inleveren
daarover samen gepraat, maar het was in de eerste plaats
Consequenties had deze stap wel, zegt Jennie. “Elke
Nico’s eigen keuze. Ik voel niet wat hij voelt. Wel zag ik dat
ochtend vroeg op, ’s avonds laat thuis, soms in het week-
zijn werk veel stress opleverde. Hij was steeds vaker ziek, er
einde werken. In het begin viel dat tegen. Het vraagt om
kwamen steeds meer spanningen. De sfeer in het gezin had
aanpassingen in het gezin. Nico was in zijn vorige baan
er erg onder te lijden. Dus eigenlijk waren we het er snel
altijd om vijf uur thuis. Dan kon je veel makkelijker dingen
over eens. Gewoon doen!”
plannen. Ook financieel heeft het gevolgen. We hebben
Omscholing
Je moet natuurlijk wel te eten hebben en je wilt ook graag
Via het Loopbaantraject Bouw & Infra begon Nico aan de
je hobby’s blijven doen. Ondanks dat we wel wat hebben
echt wel zitten rekenen of we het zouden kunnen redden.
omscholing. “Dat was best zwaar. Nico’s gewone werk ging
moeten inleveren, hebben we de knoop toch doorgehakt.
door. Daarnaast moest hij in de avonduren theorielessen
Geld is niet zaligmakend! Nico komt hij nu weer elke avond
doen en op zaterdagen rijlessen volgen. Knap lastig als je
vrolijk thuis en dat weegt ruimschoots op tegen alle
geen 20 meer bent. Maar hij was heel gemotiveerd en de
nadelen. Ik merk het ook aan onze dochter. Zij had last van
begeleiding door de trajectadviseur Eva Wels was heel
alle spanningen in ons gezin. Dat gaat nu stukken beter.”