11 L E E S T E K S T
Je brood verdienen met aardappelen Een aardappelteler aan het woord 1
Vorige week werd het me te veel. Sinds jaar en dag werk ik mij uit de naad om mooie, gezonde en lekkere aardappelen te kweken. En plots besefte ik dat, eens de aardappelen gerooid waren, ik niet eens wist wat er met mijn patatjes gebeurde. Nu wilde ik daar toch wel eens het fijne van weten en trok op onderzoek uit.
Het begon al bij het uitkiezen van de pootaardappelen. Ik was echt niet over één nacht ijs gegaan en had heel nauwkeurig alle aanbiedingen van plantaardappelen uitgeplozen. Uiteindelijk had ik ze maar in Nederland aangekocht. Dat doen trouwens de meeste aardappelkwekers uit onze streken. Alhoewel in de kuststreek en het Meetjesland heel degelijk Vlaams pootgoed te verkrijgen is. 3
Akkerbouw 11.1
Van de akkers werden mijn aardappelen met de nodige voorzichtigheid naar een opslagplaats gebracht. Dat moet ook wel, want aardappelen kunnen, net zoals wij, blauwe plekken oplopen als ze te hardhandig behandeld worden. Dergelijke aardappelen en knollen met zichtbare gebreken worden onmiddellijk opzij gelegd om later tot veevoeder te worden verwerkt. En dat zie ik toch niet graag. Als ik zoveel zorg aan mijn aardappelen besteed, vind ik dat ze thuishoren op het bord van de mensen! 2
Tijdens de groei ging ik minstens 2 maal per week een kijkje nemen op de akkers. Dat is immers nodig om tijdig te kunnen ingrijpen als er ziektes opduiken. Die zorgen ervoor dat de opbrengst van de aardappelen daalt. Bovendien houd ik ook zeer nauwkeurig bij wanneer en op welke akker ik aardappelen geplant heb. Zo raakt de bodem niet snel uitgeput en krijgen ziektes minder kans om zich te ontwikkelen. 4
11 L E E S T E K S T
Ondertussen hadden mijn aardappelen heel wat bewerkingen ondergaan. Na het lossen werden ze gesorteerd volgens grootte en kwaliteit. Vervolgens ging men ze voorzichtig wassen en borstelen om de meeste aarde te verwijderen. Je begrijpt waarschijnlijk wel dat ik niet weinig trots was toen een groot deel van mijn aardappelen verpakt werd in een netje met een kwaliteitslabel. Misschien kreeg jij ze wel op je bord! Best mogelijk als je weet dat elke Belg per jaar zo’n 100 kg aardappelen verslindt.
Maar niet alle aardappelen worden in de winkel verkocht. Zo zag ik in de hoek van de opslagplaats een grote stapel lange, ovale piepers met een diameter van meer dan 50 mm liggen. Die had de handelaar zopas verkocht aan een frietfabrikant. Die geven immers de voorkeur aan grote aardappelen. Nog niet gemerkt dat mama ook de grote aardappelen uitzoekt als ze frietjes wil bakken? Vraag haar eens waarom ze dat doet! 6
5
Maar dat zijn niet de enige aardappelen die in de fabriek terechtkomen. Waar anders denk je dat je zakje chips vandaan komt? Neen, de aardappelen die tot chips verwerkt worden zijn zeker geen minderwaardige aardappelen. Integendeel! Vooraleer de aardappelen aangekocht worden, test men ze uitvoerig op hun suiker- en zetmeelgehalte. Een teveel aan suiker zorgt er namelijk voor dat de chips bruin kleuren tijdens het bakken. Zeg nu eerlijk: zou jij het smakelijk vinden om een zakje bruinzwarte chips te verorberen?
Het zetmeel is één van de belangrijkste bestanddelen van de aardappel. Maar als er teveel zetmeel aanwezig is, is de aardappel niet meer bruikbaar voor consumptie. Niet dat hij dan wordt weggegooid! Neen, dat zetmeel heeft een bindende eigenschap. Mama heeft vast wel een pakje aardappelzetmeel in de keukenkast staan om de saus te binden. Neen, niet om te beletten dat de saus zou weglopen, maar om ze dikker te laten worden. Wist je dat er zelfs aardappelzetmeel terug te vinden is in behangerslijm!!
8
7
Toch prettig als je als aardappelkweker weet dat al je inspanningen niet voor niets zijn geweest. Het leukste is natuurlijk als je aardappelen van hoge kwaliteit zijn en door iedereen met smaak worden verorberd. Maar nu ik weet dat zelfs een mindere oogst nog zeer nuttig is voor mens en dier, ga ik met nieuwe moed aan de slag om mijn volgende lading ‘patatjes’ in de watten te leggen.
11.2 Akkerbouw
9
11 W E R K B L A D
Je brood verdienen met aardappelen 1. Zieke aardappelen Een aardappelteler krijgt vaak te maken met problemen bij de aardappelen. Rubriceer de volgende aandoeningen in de juiste kolom. Schrijf er ook de passende verklaring bij. Problemen : blauwe plekken - glazigheid - bruinrot - groenverkleuring - schurft - spruiten of uitlopers - aardappelmoeheid Verklaring : gebrek aan zetmeel - bacterieziekte die bruine verrotting van vruchtvlees geeft - bodemmoeheid voor aardappelen - door lange blootstelling aan het licht - beschadiging door stoten tijdens het rooien of transport - kiemen, een soort stengel, die aan de aardappelen komen - schimmels Inwendige problemen
Verklaring
Uitwendige problemen
Verklaring
bloem
3. Biolabel Waar staat dit label voor ?
Waarom zijn aardappelen met dit label duurder ?
Akkerbouw 11.3
ers
ore n
toet
rooien
nen groe
en
nd zette
ki em
in de gro
n ille sch
loof
n
er
ok
t
ppel ige aarda
n
ui
pote
elk
pote
n
de
en
hal
r sp
ke
ogen
ko
piepers
uit
nd gro
In de eerste portie frieten staan typische aardappelwoorden. Met welk woord uit de tweede portie komen ze overeen? Kleur beide met dezelfde kleur.
sn
n
2. Een portie frieten
er
ok
afk
aardappels
sen
jas
11 W E R K B L A D
4. De groeilijn van de bewaarappel Schrijf naast elke tekening wat er gebeurt met de aardappel. 1
2
3
4
5
6
7
Maart:
April:
Mei:
Juni:
Eind juni - begin juli:
Augustus:
September:
11.4 Akkerbouw
11 D O E - A C T I V I T E I T E N
1. Welke aardappelverpakkingen ken je? En welke voldoen aan de wettelijke omschrijving van : " Stevig, zuiver, geen vreemde geuren afgevend ". Geef er de voor-en nadelen van (zowel voor het milieu als voor jezelf).
2. Leuk om te doen In aardappelen zit zetmeel, het reservevoedsel van de plant. Zetmeel komt ook in andere voedingsmiddelen voor. Je kan met jodium (te verkrijgen bij de apotheker) controleren waar het in zit. Hoe ga je te werk ? Neem een pipetje en druppel een beetje jodium op de producten in de tabel hiernaast. Schrijf op wat je ziet. Blijft het jodium bruinrood op het product, dan zit er geen zetmeel in. Verandert de kleur in blauwzwart, dan zit er wel zetmeel in.
chips
papier
ham
macaroni
cacao
Wat denk je? Zetmeel ? (voor de test) Welke kleur krijgt het jodium ? Zetmeel ? (na de test) Was je hypothese juist ?
3. Een aardappel vindt steeds het "licht" Als je een aardappel een tijdje laat liggen, begint hij te kiemen. Dit wil zeggen scheuten krijgen om een nieuwe plant te vormen. Die kleine scheutjes noemen we spruitjes en groeien uit een oog van de aardappel. Een oog is een klein kuiltje in de schil. Stop nu een aardappel, die al een klein scheutje gevormd heeft, in een schoendoos met aan de zijkant een gaatje waarvan de doorsnede ongeveer 3 cm is. Observeer het scheutje van de aardappel. Wat zie je na 2 weken? Hoe zou jij dat kunnen verklaren?
4. Waar zit al dat water ? Zoals je weet, heeft een aardappel een hoge voedingswaarde. Hij bevat zetmeel, vitamines en eiwitten, maar ook heel veel water (80 %). Probeer nu zelf eens aan te tonen dat de aardappel veel water bevat . Denk goed na bij de volgende stappen: a. Neem je een aardappel met schil of een geschilde aardappel? Denk er aan dat het water moet kunnen verdampen! b. Weeg de aardappel en noteer zijn gewicht in gram! c. Waar plaats je de aardappel het best? Dit wil zeggen op een plaats waar het water het vlugst verdampt! d. Weeg de aardappel dagelijks. Stel een gewichtsdiagram samen. e. Beschrijf hoe je aardappel er gaat uitzien.
5. Zelf aardappelen kweken Tover jij ook aardappelen uit de grond? Waarom niet? Neem er de tijd voor! Werkwijze: - Om aardappels op de vensterbank te kweken neem je 2 of 3 pootaardappelen. Kies als het kan aardappelen die al een beetje uitgelopen zijn, dan heb je meer kans op succes! TIP - Neem een pot die groot genoeg is, met tenminste een doorsnede van 20 cm. - Doe er vochtige aarde in en maak een kuiltje. Daar leg je de aardappel in. Gebruik aardappelzetmeellijm tijdens het - Dek de aardappel af met aarde en giet er flink wat water over. knutselen met papier! Neem aardappelzet- Eerst zullen de groene stengels verschijnen waaraan de bloemen na meel en los dit op in kokend water, zorg ervoor ongeveer 8 weken zullen verschijnen. dat de oplossing indikt. Als je de pasta laat - Eens de bloemen uitgebloeid en de stengels verdord, is het tijd om te oogsten! afkoelen heb je een geschikte papierlijm. Zo Wat zie je aan de aardappel die je geplant hebt? Hoe komt dit? verkrijg je een goedkoop, milieuvriendelijk en Waar vind je de "nieuwe" aardappelen? Hoe groot is je oogst? ongevaarlijk product. Ideaal voor kleuters die Nu kan je zeker verklaren waarvan de naam aardappel komt? tijdens het kliederen de vingers wel eens in de mond durven steken. Akkerbouw 11.5
11 D O E - A C T I V I T E I T E N
ik plantte ne keer patatten, patatten, patatten ik plantte ne keer patatten in mijne grond wat komt er uit gekropen, gekropen, gekropen wat komt er uit gekropen uit mijne grond 1, 2, 3 landmeters, landmeters, landmeters 1, 2, 3 landmeters uit mijne grond en ze slaan daar overal staksjes, staksjes, staksjes en ze slaan daar overal stakjses in mijne grond
6. "Ik plantte ne keer patatten" van Willem Vermandere Nummer uit de CD "Het beste van Willem Vermandere master serie" die je kan vinden in de mediatheek of meer uitgebreide bibliotheek.
en wat groeit er aan die staksjes, staksjes, staksjes en wat groeit er aan die staksjes in mijne grond kranen en bulldozers, bulldozers, bulldozers kranen en bulldozers in mijne grond en heel den dag maar scheppen, scheppen, scheppen en heel den dag maar scheppen van mijne grond en heel den dag maar gieten, gieten, gieten en heel den dag maar gieten op mijne grond en wat is ’t dat ze daar gieten, gieten, gieten en wat is ’t dat ze daar gieten op mijne grond ‘t is mij donk nen asfalt, asfalt, asfalt ‘t is mij donk nen asfalt op mijne grond boven op mijn patatten, patatten, patatten boven op mijn patatten in mijne grond en ‘t begin ferme te stinken, te stinken, te stinken en ‘t begin ferme te stinken op mijne grond en dat duurde zo wat maanden, maanden, maanden en dat duurde zo wat maanden op mijne grond en tan komt de koning, de koning, de koning en tan komt de koning op mijne grond tan komt ook de minister, de minister, de minister tan komt ook de minister op mijne grond en tan begint nog meer te stinken, te stinken, te stinken en tan begint nog meer te stinken op mijne grond en tan passeert heel ‘t leger, heel ‘t leger, heel ‘t leger en tan passeert heel ‘t leger langs mijne grond en 100 000 toeristen, toeristen, toeristen en 100 000 toeristen langs mijne grond en wat vragen die toeristen, die toeristen, die toeristen en wat vragen die toeristen langs mijne grond zeg, verkoop jij geen patatten, patatten patatten zeg, verkoop jij geen patatten van jeune grond
Mogelijke verwerkingsopdrachten: - Beluisteren en "vertalen" van de tekst (begrijpt iedereen alle West-Vlaamse woorden?) - Achterhalen van de boodschap die achter de tekst steekt - Uitbeelden van het lied (toneeldrama) - Reclameslogans ontwerpen om aardappelvelden zeker te behouden - Kun je het lied verder aanvullen? Wat zou jij zeggen tegen die toeristen? - Zelf de liedtekst herschrijven naar eigen ingeving en creativiteit - Laat de kinderen de verschillende strofen tekenen, altijd leuk bij het meezingen (snijdersbank) - Schrijf een tekst waarin je het lied aankondigt.
11.6 Akkerbouw
