foto: http://pixabay.com/nl/log-boom-schors-esthetische-258817 (CC0)
JAN BOMMEREZ: LEIDERSCHAP IN HET TRANSFORMATIETIJDPERK EN DE KRACHT VAN EMOTIONELE INTELLIGENTIE EN RELATIES Marc Nijenhuis, verslag masteravond Jan Bommerez, 4 december 2014
Inmiddels zijn ze een begrip in de regio. De masteravonden van ELLLA en Kennispoort. De sprekers en thema’s staan elke keer garant voor een avond vol verbinding, bewustwording en aha-momenten. Zo ook op deze 4e december, waar de bekende schrijver, inspirator en transformatie-expert Jan Bommerez zijn visie deelt met ondernemers en managers uit de wijde omgeving. Een verhaal over verandering van tijdperk, over paradigma’s en de kracht van verbeelding en menselijk potentieel.
De locatie van de alweer zesde masteravond van dit jaar lijkt er op te zijn uitgekozen. Het vooruitstrevende pand van Stichting Hibertad aan de buitenrand van Hardenberg. Gebouwd met duurzame materialen en vanuit vooruitstrevende ideeën. Bedoeld als plek om kennis te delen en om bewustwording en sociale duurzaamheid te realiseren. Een plek voor ontmoeting en verbinding, het perfecte podium voor de ideeën van Jan Bommerez. Als we ideeën zeggen, doen we Bommerez overigens te kort. Want het gaat hier om een gedachtegoed, om een visionaire denkwijze. Op dit moment zijn er veel sprekers met gefundeerde en inspirerende woorden over hetzelfde onderwerp, maar de kijk van Jan Bommerez is anders, even onderscheidend als vooruitstrevend. Het is ongetwijfeld de reden voor de volle zaal en voor het bijna zichtbaar spitsten van de oren op het moment dat de spreker zijn verhaal begint.
Verandering van tijdperk Dat Bommerez lange voelsprieten heeft en open staat voor geluiden om hem heen, blijkt wanneer hij begint met een citaat van een collega-denker. Iets wat hij overigens voortdurend doet. Om zijn eigen verhaal te illustreren en om aan te geven dat het nieuwe denken
over veranderen en over transities breed gedragen wordt en een noodzaak is in de toekomst die vandaag al begonnen is. “We leven niet in een tijdperk van veranderen, maar in een verandering van tijdperk, zegt Jan Rotmans, schrijver van het boek ‘Verandering van Tijdperk: Nederland Kantelt’. En zo’n verandering is vrij zeldzaam om te mogen meemaken. Laten we blij zijn dat we daaraan mogen mee-creëren.” Daarmee maakt Bommerez duidelijk dat we leven in een tijdperk van mogelijkheden. Waarin we moeten openstaan voor wat er op ons afkomt en dat we binnen onszelf op zoek moeten gaan naar wat we kunnen leren en naar wat voor ons nieuw is. Voorbijgaan aan beperkende denkgewoonten. Nieuwe informatie niet toetsen 1
www.ellla.nl
ART035
“In het innovatietijdperk komt succes niet meer van het proberen te verbeteren van het bekende, maar van het omarmen van het onbekende.” Kevin Kelly - ‘Rules for the new economy’
aan wat wij al weten, maar anders denken, de focus verleggen. Zo zijn we binnen onze organisaties veelal gefocust op efficiency. Daarbij stellen we ons voortdurend de vraag hoe we wat we doen beter kunnen doen, terwijl we eerder zouden moeten kijken naar effectiviteit en of we nog wel de juiste dingen doen. Het is de context die dat bepaalt. Daarvoor moeten we meer dan ooit buiten onze organisatie kijken om zo te snappen wat er ín de organisatie toe doet. Die context is de overgang van het informatie- naar het ideeëntijdperk. “Eén nieuw idee kan in de nieuwe economie meer opbrengen dan een leven lang hard werken. Omgekeerd kan één nieuw idee een hele industrie uitroeien.” Als voorbeeld noemt Bommerez de ‘twee gekke tieners in een garage’ die de eerste Apple-computer bedachten. Een van de twee was Steve Jobs. Inmiddels zijn Apple en Google de hoogste beursgenoteerde bedrijven ter wereld. Beide ideeënbedrijven... Dat zegt wat over de ontwikkeling en vooral over de kracht van de nieuwe ideeëneconomie.
Verbeelding tegen ervaring In de 21e eeuw gaat het dan ook niet over efficiency en over kijken waar we nog meer kunnen besparen, hoe voor de hand liggend dat ook lijkt in een tijd van crisis. Het gaat over ideeën en verbeelding tegenover ervaring en dat wat we al weten. Over vooroplopen, kantelen en verbinden. Zo noemt Bommerez bekende voorbeelden van koplopers en vernieuwers. De jonge
Elisabeth Holmes, die op haar 19e Stanford University verliet en haar inschrijvingsgeld gebruikte om een methode te vinden waarmee één druppel bloed voldoende was voor een hele serie analyses in plaats van meerdere buisjes. Haar ideeënbedrijf is inmiddels negen miljard waard. En Jack Andraka, een vijftienjarige jongen die een geniale test voor pancreaskanker bedacht; 25.000 keer goedkoper, 168 keer sneller, 400 keer gevoeliger dan bestaande tests. De nieuwe manier vond hij via internet, met behulp van Google en Wikipedia. Daarmee ging hij voorbij aan bestaande resultaten, aan vroegere methodes en aan dat wat al bekend was. De impact die deze jonge vernieuwers hebben op de wereld en op onze levens is enorm. En het zijn slechts twee van de vele voorbeelden die nu overal gebeuren. De wereld (of economie) van de ideeën komt op ons af, steeds dichterbij. Bovendien veelal vanuit een groep jonge mensen. “Niet zo vreemd als je bedenkt dat nooit eerder in de geschiedenis de jongeren de heersende technologie zoveel beter beheersten dan de volwassenen”, vervolgt Bommerez, “Je kunt je dan ook afvragen wat je daar mee doet in je organisatie. Er ontstaat hiermee namelijk een ongelofelijke kans om de ervaring van oudere, rijpere mensen samen te brengen met de onbevangenheid en de verbeelding van jongere mensen. Er worden tegenwoordig zelfs tieners uitgenodigd bij innovatieprojecten. Het levert
2 www.ellla.nl
“De complexe problemen van de 21e eeuw kunnen alleen worden opgelost door cocreativiteit. Sociale innovatie wordt de topprioriteit van leiders van organisaties.”
verbinding. “De complexe problemen van de 21e eeuw kunnen alleen worden opgelost door co-creativiteit. Sociale innovatie wordt de topprioriteit van leiders van organisaties. We moeten steeds meer naar collectieve intelligentie toe. Niemand kan het nog alleen. Was het vroeger de enkeling die met vernieuwing kwam, nu is het de kracht van de groep die grote doorbraken en innovaties mogelijk maakt.” Sociale innovatie vraagt dan ook om nieuwe leiderschapsstijlen, vernieuwende organisatievormen, hoogwaardige arbeidsrelaties en samenwerking met externe partijen; co-creatie over de grenzen van de eigen organisatie heen. in de praktijk enorm kansrijke inzichten, nieuwe denkrichtingen en doorbraken op.”
Van innovatie naar transformatie Zoals Albert Einstein al verkondigde: alle doorbraken komen voort uit de verbeelding en daarmee is verbeelding veel belangrijker dan kennis. Door verder te kijken dan efficiency en effectiviteit kom je tot een nieuwe maniér van kijken. Je komt tot creativiteit. En precies dat is nodig in de tijd waarin wij nu leven én in onze organisaties. We zijn toe aan een nieuw paradigma, het creativiteitsparadigma. Een nieuw en open kader dat ons in staat stelt om grenzeloos te denken. En meer nog dan een verandering - wat gebeurt in de wereld van feiten en binnen dezelfde denkwijze - maken creativiteit en innovatie een transformatie mogelijk. De geboorte van iets totaal nieuws uit de wereld van de mogelijkheden. Zoals het vooruitstrevende idee van Holmes over die ene druppel bloed en de goedkope kankertest van de jonge, onbevangen Andraka. Dat we in een transformatietijdperk leven beseffen we ons inmiddels goed. Hebben we er al niet ergens over gehoord of gelezen, dan maakt Bommerez het tijdens deze masteravond meer dan duidelijk. Maar wat betekent dit tijdperk voor ons als mensen, voor leiderschap, organisaties en bedrijfsprocessen? Het antwoord ligt volgens Bommerez in samenwerken en samen denken. In het zoeken van synergie en sociale
Platform voor co-creatie en synergie Hoe realiseer je die ruimte in je organisatie en bij je medewerkers? Hoe creëer je draagkracht en acceptatie voor dergelijke veranderingsprocessen? Want kunnen we al die veranderingen nog aan? Door de veelheid aan nieuwe inzichten en visies lijkt er overal een soort veranderingsmoeheid te ontstaan. Het is dan ook de taak van leiders om niet langer veranderingsprogramma’s te bedenken en uit te rollen, maar om veranderingsplatforms te bouwen. Een omgeving waarbinnen iedereen verandering kan initiëren, verbinding kan zoeken en leggen, oplossingen kan aandragen en hiermee in openheid
en vrijheid kan experimenteren. Daarmee wordt verandering onderdeel van het DNA van de organisatie en zo ontstaat er een geheel; een samenwerking vanuit dezelfde waarden en idealen. 3
www.ellla.nl
“Relaties ontstaan door kwetsbaar durven zijn en elkaar vertrouwen. Door in openheid met elkaar te praten over wat je echt beweegt.”
Hoe maak je van een organisatie een geheel? Daarvoor ga je op zoek naar innerlijke afstemming, naar synergie. Zoals Steve Jobs het omschreef als de magie van The Beatles. “Vier individuen met talent die elkaars zwakheden compenseerden en die elkaar in balans en harmonie brachten. Als team waren ze ongeëvenaard, na de breuk was hun werk nooit meer van datzelfde hoge niveau”. Innovatie staat of valt dus met gepassioneerde teams. Een synergie die overigens in de natuur vanzelf lijkt te bestaan. Bijvoorbeeld tussen bijen die naadloos samenwerken in een honingraat of termieten die ongekende heuvels en gangenstelsels bouwen. Vooralsnog onverklaarbaar, maar zeker is dat het hier om intelligente ecosystemen gaat. Om zelforganiserende levende systemen met een intelligentie die alleen te vinden is in open relaties.
Hechte en open gemeenschap We kunnen ongelooflijk veel leren van deze principes en moeten ze overbrengen naar onze organisaties. Zonder die open relaties ontstaat namelijk niet die synergie waarmee een gefragmenteerde organisatie een geheel wordt. Om dat mogelijk te maken, moeten we kijken naar het unieke en naar diversiteit. We moeten kijken naar wat er is, we moeten waarnemen en verbinden. Leiderschap in levende complexe organisaties is dan ook veel meer ecologie dan psychologie. Door die benadering creëren we een omgeving waarin transformatie mogelijk is en waar potentieel de ruimte krijgt. Daarbij moeten we minder bezig zijn met taken en processen. Volgens Dave
Ulrich, ‘s werelds meest invloedrijke HRM expert, is de absoluut belangrijkste taak van leiderschap in deze tijd om gezonde, open, zelforganiserende organisaties te scheppen waarbinnen ‘constant veranderen’ mogelijk is. En alleen een natuurlijk ecosysteem heeft dat vermogen, dankzij een basis van ‘organiserende principes’ zoals verbinding, wederzijdsheid en diversiteit. Door deze waarden toe te passen in de organisatie ontstaat er een hechte gemeenschap. Een groep mensen - directie, medewerkers, de directe omgeving - die vanuit gelijkwaardigheid en vertrouwen dezelfde waarden vooropstellen. Mensen die geleerd hebben om eerlijk en open met elkaar te communiceren, die graag in elkaars gezelschap zijn en om elkaar geven. Je kunt een systeem (organisatie) immers niet optimaliseren zonder ook de relaties te optimaliseren. Daarbij gaat het om mobiliseren van potentieel en om gebruiken wat je hebt, datgene wat in de mensen zit. Zo’n stap is een ware transformatie, waarbij verbinding, sterke motivatie en emotionele intelligentie noodzakelijk zijn. “We hebben het hier over ruimte geven aan het innerlijke zelf en vooral het collectieve zelf, oftewel de cultuur van een organisatie”, gaat Bommerez verder. “Vooral die cultuurfactor wordt vaak onderschat, waardoor 70 procent van de transformaties mislukt. Daarom is het ook zo van belang om die emotionele intelligentie te gebruiken en in te zetten. Hoe je dat doet? Door relaties te bevorderen, te versterken en leidend te laten zijn bij alles wat we in onze organisaties doen. Van emotionele intelligentie naar relatie intelligentie. Want daar gaat het over: intelligente relaties. Kijk daarvoor eerst naar de relatie met je zelf, vervolgens naar de relaties met elkaar. Het blijkt namelijk dat 90 procent van het groeipotentieel van organisaties in de factor ‘relatie’ zit.” Daarmee wordt het nóg duidelijker waarom samenwerken vanuit sociale innovatie zo belangrijk is. Wat het betekent voor een organisatie en waarom cultuur het sterke fundament vormt voor transities en transformaties. Gebruikmaken van het meest 4
www.ellla.nl
“Een hechte gemeenschap is de hoogste vorm van emotionele intelligentie. Het is de meest waardevolle basis voor sterke relaties en succesvolle transformaties.”
krachtvolle energieveld in de organisatie; synergie vanuit creativiteit en vertrouwen. Want vertrouwen is de ene factor die alles kan veranderen.
Meer weten? De visie en boodschap van Jan Bommerez is breder en rijker dan we hier hebben kunnen beschrijven. Over zijn kijk op relaties en organisaties is dan ook veel te lezen. Zo schreef hij diverse inspirerende boeken en zijn veel van zijn lezingen te vinden op youtube. In het verlengde van zijn visie op transformatie en complexiteit in relaties raden wij de volgende video’s en boeken aan. • Jan Bommerez over transformeren van binnenuit: http://youtu.be/jMRVYuZJlsQ • Interview met Jan Bommerez over de ideeëneconomie: http://youtu.be/N6aUVRU5k_U • Interview met Jan Bommerez over ELLLA: http:// youtu.be/1CbV-jP3lT8 • Bommerez, J. & Hoppenbrouwers, R. (2014). Door de bomen het bos zien - Ontdek de eenvoud onder de complexiteit in relaties en organisaties. • Bommerez, J. & Zijtveld, K. van (2008). Kun je een rups leren vliegen? Over de noodzakelijke kwantumsprong van veranderingsmanagement naar transformationeel leiderschap.
Over de masteravonden De masteravonden zijn een initiatief van ELLLA en Kennispoort Regio Zwolle. ELLLA richt zich met leergangen, masteravonden, coaching en maatwerkprogramma’s op de balans tussen sociale en technische innovatie, leiderschapsontwikkeling en leren in organisaties. En laat potentieel binnen en tussen organisaties tot bloei komen. Kennispoort Regio www.ellla.nl
Zwolle initieert ontmoetingen in de regio. Met partners en ondernemers. Voor en met organisaties en kleine zelfstandigen. www.ellla.nl Fotografie: Tekst:
www.kennispoortregiozwolle.nl © Freddy Schinkel Marc Nijenhuis, marcschrijft.nl
5
