JAARVERSLAG Vereniging Nederlands Cultuurlandschap. Beek-Ubbergen

JAARVERSLAG 2012 Vereniging Nederlands Cultuurlandschap Beek-Ubbergen

INHOUD 1. Voorwoord

3

2. Inleiding

4

3. Vereniging Nederlands Cultuurlandschap 3.1 Deltaplan voor het landschap 3.2 Natuur in de Straat 3.3 Mooi Europa – Beautiful Europe 3.4 Gezamenlijk extra project Nederlandse Natuur in Beeld

6

4. de Landschapswacht-uitvoering landschapsherstelprojecten 4.1 Zichtbaar resultaat sleutel tot succes 4.2 Voorbeelden uitvoeringsprojecten 2012

12

5. Das&Boom 5.1 Recht op natuur 5.2 Advies en onderzoek 5.3 Opvangcentrum

16

6. Voorlichting / educatie 6.1 Informatiecentrum 6.2 Lezingen / presentaties 6.3 Landschapsprijs De Gouden Mispel 6.4 Winnaars Gouden Zwaluw 2012

20

7. Organisatie 7.1 Fondsenwerving, leden en donateurs 7.2 Vereniging Nederlands cultuurlandschap 7.3 Stichting de Landschapswacht 7.4 Stichting Das&Boom

22

8. Financieel verslag 8.1 Financiën 2012 / Controleverklaring accountant 8.2 Begroting 2013

29

9. Jaarplan 2012

34

10. Verantwoordingsverklaring

38

2

1. VOORWOORD Voor u ligt het jaarverslag 2012 van de Vereniging Nederlands Cultuurlandschap. Ondanks een zwaar politiek en bestuurlijk klimaat kunnen we terugkijken op een jaar met goede financiële en landschappelijke resultaten. We weten ons daarin gesteund door een stabiele en trouwe schare leden en door een toenemend aantal incidentele donateurs. Ook bedrijven weten ons regelmatig te vinden. In hun zoektocht naar geschikte partners voor maatschappelijk verantwoord ondernemen, tonen zij steeds vaker belangstelling voor onze organisatie. Landschappelijk verantwoord ondernemen heeft een zekere marktwaarde, alleen laat zich dat op dit moment helaas nog niet vertalen in concrete bijdragen. Onze activiteiten zijn in het afgelopen jaar toegenomen evenals diversiteit in de bronnen van financiering. Op de kaart van Nederland kunnen we steeds meer plekken aanwijzen waar de VNC met haar Landschapswacht aan landschapsherstel heeft gewerkt. En daar zijn we trots op! Voor ons staat het 'landschap' centraal. 'Land' betekent niets anders dan een door een heining, hek of heg omsloten gebied. 'Schap' is gerelateerd aan 'scheppen', het maken van iets. 'Landschap' is dus een in cultuur gebrachte, omheinde ruimte. Het is deze taalkundige ontleding die ons de weg wijst: vanuit een cultuurlandschap ruimte scheppen voor natuur, landbouw en recreatie. Harry Keereweer, voorzitter.

3

2. INLEIDING De storm vanuit Den Haag ten aanzien van het beleid voor natuur en ruimtelijke ordening is nog niet gaan liggen. Het kabinet Rutte I heeft met een politieke minderheid en gedoogsteun een 'verdeel- en heerspolitiek' tentoongespreid. De meer 'zachte' waarden als natuurbeleving, kunst en cultuur zijn veronachtzaamd en weggezet als 'luxe' en 'voor een linkse elite'. Hiermee is rigoureus een eind gemaakt aan een langjarig consistent en consequent gevoerd natuurbeschermingsbeleid. Het landschap is daarbij - misschien onbedoeld - lijdend voorwerp. ‘Red ons landschap! Onze Nederlandse landschappen verdwijnen in rap tempo en de nieuwe natuur stagneert. Er is daadkrachtig optreden nodig als we ons landschap willen redden’. Deze woorden van professor mr. Pieter van Vollenhoven aan lijsttrekkers in 2006 is tegenwoordig nog meer van toepassing. De intentie om de verbinding van natuurgebieden serieus aan te pakken en verplichtingen ten aanzien van internationale natuurbescherming na te komen is ondermijnd door ontstane scepsis ten aanzien van ecologie. Er is onterecht een zweem van vrijblijvendheid gecreëerd, vooral met betrekking tot de rol van de rijksoverheid. Een slechte zaak, want individuele terreinbeheerders of provincies zijn uiteindelijk niet verantwoordelijk voor het nakomen van internationale verplichtingen. En Brussel is duidelijk. Een economisch crisis is geen legitieme reden om aangegane verplichtingen niet na te komen. Juridische helderheid is daarom gewenst en daaraan hebben we dan ook hard gewerkt. Ook de toch al haperende motor van het Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG) is het afgelopen jaar stilgevallen, waardoor de plattelandsontwikkeling stagneert. Succesvolle regelingen voor langjarig beheer van landschapselementen zijn geschrapt of budgettair op nul gezet, zoals in Overijssel en Gelderland. In een tijd waarin de biodiversiteitsopgave en de noodzaak voor klimaatadaptatie-maatregelen op en nabij boerenland zó manifest zijn, zouden we juíst moeten investeren in het landschap. Met op dit moment prioriteit voor de belangrijkste zaken: het leggen van natuurverbindingen tussen nog steeds geïsoleerd gelegen natuurgebieden en het in stand houden van landschappelijk erfgoed. Relatief kleine ingrepen die ervoor zorgen dat er geleidelijk, maar op termijn fors in( fundamentele) landschapselementen wordt geïnvesteerd. Dát is omgevingszorg: bruggen slaan en meters maken. En een antwoord op de dramatische afname van weidevogels, vlinders en bijen. Een belangrijk deel van 2012 stond in het teken van de lobby rondom de door de Europese Commissie aangekondigde vergroeningsmaatregelen binnen het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid. De te bereiken vijf procent dooradering waarin ons Deltaplan voor het landschap voorziet, komt aardig in de buurt van de voorgestelde zeven procent vergroening. Onze vereniging heeft zich het afgelopen jaar op verdienstelijke wijze gemengd in het debat over het veranderende landbouwbeleid. Ook hebben we min of meer aan de Brusselse burelen plaatsgenomen door mee te schrijven aan amendementen voor het Europarlement, door een actieve rol te spelen binnen het Europees Milieubureau en door de presentatie van ons boek en actieplan Beautiful Europe aan vertegenwoordigers van het Europarlement, de Europese Commissie en NGO’s. 4

Eveneens in Europees verband kunnen wij melden dat de resultaten van onze activiteiten in de Ooijpolder tot de verbeelding spreken. Deze voor Europa (en ook voor Nederland) unieke vorm van landschapsontwikkeling is inmiddels ook onder de aandacht gebracht van Eurocommissaris Ciolos, Directeur-generaal Silva Rodriquez en tal van Europarlementariërs als mogelijke invulling van het streven naar 7% 'ecologisch focusgebied' (EFA) van het totale landbouwareaal. Het is voor de VNC van groot belang waakzaam te blijven en de bedreigingen van evident cultuurhistorische landschappen om te zetten naar kansen. Dat geldt in het bijzonder voor heggen in uiterwaarden. Met het programma Stroomlijn van Rijkswaterstaat dreigen ruilverkavelingachtige toestanden en lijken waterveiligheid, cultuurhistorie en natuurwaarden met elkaar te botsen. Wij zoeken naar de nuance, naar het overbruggen van tegenstellingen en we maken ons hard voor het voortbestaan van heggen aan Maas, Rijn en IJssel. En als het een beetje meezit, gaan we zelfs nieuwe heggenlandschappen maken.

Het bestuur,

Harry Keereweer (voorzitter) Janine Pijl (penningmeester) Mariëlle van der Zouwen (secretaris) Edwin Hecker Wiel Tonies Leo van Grunsven

5

3. VERENIGING NEDERLANDS CULTUURLANDSCHAP 3.1 Deltaplan voor het landschap De ontwikkelingen in het kader van het Deltaplan voor het Landschap waren in 2012 op nationaal niveau teleurstellend en op Europees niveau hoopgevend. Weliswaar behaalden we op nationaal niveau mooie resultaten met de uitvoering van het plan in het voorbeeldgebied Ooijpolder Groesbeek. En ook met de 30-jarige contracten voor inzet en beheer van boerenland t.b.v. de consequente dooradering (met behulp van publieke en private financiering), boekten we een - voor zowel Nederland als Europa - uniek resultaat. Echter, de nationale overheid en het kabinet Rutte I lieten hun ambities ten aanzien van landschap nagenoeg in zijn geheel varen. Het beleid werd grotendeels overgedragen aan de provincies. De herijking van de EHS en de buitenproportionele bezuinigingen op natuur hebben ondanks het Lenteakkoord een negatief effect gehad. Daarnaast hebben decentrale overheden hun budgetten voor bestaande landschapsbeheer- en herstelregelingen en groenblauwe diensten grotendeels bevroren. Ten aanzien van ruimtelijk beleid is het Rijk niet langer verantwoordelijk voor Nationale Landschappen, Snelwegpanorama’s, Rijksbufferzones, etc. Landschapsrelicten die in bezit zijn van Staatsbosbeheer en nu nog veilig in landinrichtingen buiten de EHS liggen, moeten worden verkocht. Financiële onzekerheid en de eurocrisis hebben ervoor gezorgd dat 'landschap' als prioritair onderwerp van de nationale politieke agenda is verdwenen. Wel is het door de sterk veranderende wetgeving in het omgevings- en natuurbeschermingsrecht voor ons belangrijk geweest om prominent de aandacht te vestigen op natuur- en landschapschoon in openbare voorbereidingsprocedures, consultatierondes, e.d. Een lichtpuntje (afloop eind 2012 nog onbekend) vormde het Lenteakkoord waarin een deel van de bezuinigingen op natuur met 200 miljoen euro werd teruggedraaid. Dit biedt mogelijkheden voor gebiedsgerichte investeringen in landschappen. Daartoe heeft de VNC voor vier gebieden in een viertal provincies een gebiedsofferte met een financieel arrangement opgesteld onder de noemer ‘Prachtlandschappen’. Vergroening Gemeenschappelijk Landbouw Beleid (GLB) De grote winst voor landschapsherstel ligt mogelijk in de Vergroening Gemeenschappelijk Landbouw Beleid (GLB) van de Europese Unie. In tegenstelling tot het gebrek aan aandacht voor het cultuurlandschap op nationaal niveau, vond de VNC wel een luisterend oor in Brussel. Eind november 2011 schetste Eurocommissaris Ciolos de contouren van het nieuwe gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) vanaf 2014. In het GLB richt men de focus op vergroening van de landbouwsector, het behoud van ecosystemen en de problematiek van klimaatverandering. Een aantal instrumenten moet deze ontwikkeling bevorderen. Zo streeft men naar 7% 'ecologisch focusgebied' (EFA) van het totale landbouwareaal, waarmee realisatie van het Deltaplan landschap - dat voorziet in 5% groenblauwe dooradering - weer binnen bereik komt. 6

De VNC heeft de Europese Unie op een bijzondere mogelijkheid gewezen om aan deze EFA doelstelling een duidelijke meerwaarde te geven. Als een deel van de te reserveren ruimte wordt gebruikt voor behoud van of inrichten met streekeigen landschapselementen, ontstaat er een aaneengesloten netwerk dat op meerdere punten winst op kan leveren. Zo’n netwerk staat borg voor biodiversiteit, het veiligstellen van leefgebieden voor kleine fauna en geeft bovendien een krachtige impuls aan cultuurhistorie, milieu- en waterkwaliteit. Ook biedt het een zeker tegenwicht aan de klimatologische veranderingen en kan het daarmee het verlies aan soorten afremmen. Ten slotte: het netwerk-concept draagt zeker bij aan een (gedeeltelijke) terugkeer van het gevarieerde landschap dat het platteland in Europa kenmerkt en dierbaar maakt. Europees Milieubureau (EEB) Om onze argumenten kracht bij te zetten zijn wij lid van het Europees Milieubureau (EEB). De activiteiten van de VNC binnen het EEB stonden in 2012 volledig in het teken van inspanningen voor vergroening van het landbouwbeleid. Als actief lid van de EEB-landbouwwerkgroep hebben we gelobbyd rondom politiek bestuurlijke besluitvorming. De lobby richtte zich de eerste helft van het jaar met name op het beïnvloeden van zogenaamde rapporteurs en schaduwrapporteurs van het Europees parlement. In de tweede helft lag de focus op besluitvormende vergaderingen en stemmingsrondes over de parlementaire invulling van vergroeningsmaatregelen en het budget. De publicatie van het boek Mooi Europa (zie ook hoofdstuk 3.3) en de uiteindelijke presentatie in Brussel speelden een belangrijke rol bij ons lobbywerk. Tijdens de jaarlijkse EEB-conferentie in Kopenhagen hebben we de doelstellingen van de VNC toegelicht en het boek Nederland weer mooi aangeboden aan de minister van landbouw van Denemarken (op dat moment voorzitter van de Eurogroep). Gedurende het jaar werkten we in EEB-verband aan de positionering en realisatie van groenblauwe dooradering in relatie tot onderwerpen als directe betalingen, plattelandsontwikkeling en horizontale regulatie. Er zijn veel gesprekken geweest met stakeholders binnen parlement en commissie. Bijzonder waren de gelegenheden waarbij we in een persoonlijk gesprek van gedachten konden wisselen met Eurocommissaris Ciolos en Capoulos Santos (S&D, PT). Ook de Euroconferentie over de voortgang en invulling van de hervormingen van het gemeenschappelijk landbouwbeleid bood gelegenheid tot vele gesprekken. Hoogtepunt tijdens deze conferentie was de presentatie van ons boek Beautiful Europe (de Engelstalige editie van Mooi Europa). In internationale campagnes participeerden we onder de noemer ‘Stop printing blank cheques for harmful agriculture: let’s invest in farming that works for people and the environment’.

Voorbeeldgebied Ooijpolder in 2012 Nadat in 2010 de eerste ervaringen waren opgedaan in de voorbeeldgebieden, stonden 2011en 2012 in het teken van ‘Uitvoeren en Opschalen’. In voorjaar 2012 lag de nadruk op de doorontwikkeling 7

van het voorbeeldgebied Ooijpolder-Groesbeek. Daarbij besteedden we ook aandacht aan het genereren van meer private middelen. De Stichting Landschapskapitaal en de VNC voerden gesprekken met mogelijke investeerders en trokken samen op in het werven van financiën voor de Streekrekening Ooijpolder-Groesbeek. Dit resulteerde in een groter aantal rekeninghouders die gezamenlijk €48 miljoen plaatsten. In dit tweede jaar realiseerden we daarmee een afdracht van zo’n € 70.000. Prestaties 2012 in het voorbeeldgebied Deltaplan Ooijpolder-Groesbeek: − Ruim 500 hectare van de Ooijpolder is ondergebracht in bedrijfslandschapsplannen met 5% groenblauwe dooradering. Op basis van vergoedingen van 30 jaar voor de inzet van grond en landschapsbeheer is dit gebied - geheel volgens de doelstelling - ontsloten door recreatieve routes. − De Streekrekening wordt meer en meer gevuld. Saldo per december: ca. €48 mln. Verwacht rendement over 2013: ca. €100.000. − Professionalisering van het Uitvoeringsloket. Duidelijkheid ten aanzien van taken en overlegstructuren en aanpassing van de website (www.landschapskapitaal.nl). − Opstellen van een digitale kaart waarop de ontwikkeling van het landschap te volgen is en recreatiemogelijkheden staan aangegeven. − In het kader van innovatie en vernieuwing van landschapsbeheer wordt frequent overleg gevoerd met het Waterschap met als doel optimale afstemming tussen het reguliere beheer door het Waterschap en het landschapsbeheer door provincie en particulieren. − In het kader van het voorbeeldgebied is de gemeente Ubbergen over een lengte van 12 km overgegaan op ecologisch bermbeheer. Een excursie met medewerkers van de gemeente en raadsleden heeft hier aan bijgedragen. − Start van opschaling naar een tweede venster in de Gemeente Groesbeek. − Rondleidingen met decisionmakers en beleidsmakers zoals vertegenwoordigers van landbouworganisaties, gemeenten, provincie, ministeries, kennisinstellingen, ingenieur- en adviesbureaus, natuurbeschermings- en landschapsbeheerorganisaties, bedrijfsleven, etc.

3.2 Natuur in de straat De huidige generatie kinderen dreigt te vervreemden van de natuur. Ze groeien voornamelijk op in de stad en komen in het dagelijks leven nauwelijks nog in aanraking met 'natuur'. Dit in tegenstelling tot de natuurbeschermers van nu: vaak al op jonge leeftijd kregen zij de kans hun liefde voor natuur te ontwikkelen. Zonder natuurervaringen voor kinderen in de stad zullen er in de toekomst dan ook te weinig natuurbeschermers zijn. Meer groen en natuur in de stad zorgt voor een schonere en gezondere leefomgeving. Het draagt bij aan een gezonde ontwikkeling van kinderen, biedt recreatiemogelijkheden dicht bij huis en vergroot de aantrekkelijkheid van een stad, waarmee het tevens een gunstig effect heeft op het vestigingsklimaat voor bedrijven.

8

Ondanks dat er in veel beleidsstukken een groot belang wordt toegekend, verdwijnt er om verschillende redenen (nog steeds) natuur uit de stad. Politiek en milieubeweging streven vaak naar compacte steden, om zo het buitengebied te sparen. Maar met al deze goede bedoelingen zijn steden steeds meer 'verdicht' geraakt en is er steeds minder ruimte voor groen: de natuur verdwijnt uit het stadsbeeld. Veel natuurorganisaties willen kinderen de 'echte' natuur in krijgen. Het vergroten van de trefkans op natuur in stad en straat, krijgt daardoor niet de aandacht die het verdient. Dat is jammer, want er zijn juist volop mogelijkheden om bij afbraak of sanering van bebouwing groen een volwaardige plaats te geven. Die kansen worden nu niet benut, omdat met name architecten, stedenbouwkundigen en woningbouwcorporaties niet of nauwelijks 'groen denken'. Weliswaar zijn er inmiddels veel initiatieven rond het thema Natuur in de stad, maar nog niet voldoende. De ambitie van de VNC is om in tien jaar tijd onze steden in ruime mate van natuur te voorzien, zodat alle kinderen er letterlijk en figuurlijk mee in contact komen. De VNC wil dit proces versnellen en doet dat op haar eigen manier. Als aanjager, met een heldere visie op de vele mogelijkheden die er liggen. In 2012 hebben we prioriteiten moeten stellen in onze activiteiten en hebben wij ervoor gekozen ons primair te richten op de juridische acties van Das&Boom, en op de opschaling van landschapsherstelwerkzaamheden en lobby in het kader van Deltaplan Landschap, waardoor minder tijd besteed kon worden aan Natuur in de Straat dan gewenst. In 2012 is het boek Natuur in de straat als publicatiemiddel gebruikt en onder de aandacht gebracht bij diverse bijeenkomsten over dit onderwerp. Zo is op 24 november tijdens de landelijke uitreiking van de Groen Dichterbij Icoonprojecten 2013 (een groot project van het IVN) het boek uitgereikt aan de genomineerden. In 2012 werd ook de Gouden Zwaluw weer uitgereikt. Meer over de uitreiking van deze stimuleringsprijs leest u in hoofdstuk 6.4 van dit jaarverslag.

3.3 Mooi Europa – Beautiful Europe Op 13 november 2012, tijdens de slotconferentie van het project ForesStClim in Liverpool, werd de Engelstalige editie van ons boek Mooi Europa gepresenteerd. Aan deze conferentie, met een groot scala aan experts, namen 21 partners deel afkomstig uit het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Frankrijk, Nederland en Luxemburg. Het project ForeStClim werd gesubsidieerd door de Europese Unie (Interreg-IVB) en heeft betrekking op de relatie tussen bos, landschap en klimaatverandering. Mooi Europa beschrijft enkele van de mooiste Europese cultuurlandschappen. Zoals de prachtige heggenlandschappen in de Franse Charolais en het Engelse Devon, kenmerkende terrassenlandschappen in Duitsland en Frankrijk en bijzondere slotenlandschappen in Nederland. Aan bod komen de ontstaansgeschiedenis en de zeer rijke flora en fauna die deze landschappen herbergen. Maar ook de bedreiging door de intensieve landbouw die veel plant- en diersoorten uit onze agrarische landschappen heeft verdreven.

9

Ook wordt beschreven hoe en waarom onze laatste natuurgebieden ‘op slot’ raken: het fijnmazig dooraderde cultuurlandschap waarin tal van soorten zich vrijelijk konden bewegen, is veelal teruggedrongen tot de uithoeken van Europa of bewaard gebleven in Nationale Parken of Landschappen die niet onderling met elkaar verbonden zijn. Mooi Europa pleit voor zorg en bescherming van onze erfgoedwaardige cultuurlandschappen. Niet alleen vanwege hun onschatbare erfgoedwaarde, maar bovenal omdat zij inspiratiebron kunnen zijn voor een grootscheepse aankleding van de huidige Europese landbouwprairies. Laten we hopen dat Europa zijn rol serieus neemt en naast zorg voor natuur (Natura 2000) ook handen en voeten gaat geven aan de bescherming van ons pan-Europese landschappelijk erfgoed. Het boek gaat ook in op de gevolgen van de te verwachten grote klimatologische veranderingen, waarbij onze flora en fauna gedwongen worden zich aan te passen. Planten en dieren zullen de door ons bedachte reservaten en parken moeten verlaten en op zoek gaan naar nieuwe woonoorden, gebruikmakend van het agrarische cultuurlandschap. Bij het boek hoort het rapport Kan de schoonheid van Europa nog gered worden? In dit rapport houdt de VNC een pleidooi voor een sterk, sturend optreden door de Europese Unie (EU) en schetst zij de contouren voor een aantal specifieke richtlijnen voor cultuurlandschappen. Daarnaast pleit de VNC voor een fysiek ruimtelijke uitwerking met aantoonbare vergroening van landbouwgebieden van het gemeenschappelijk landbouwbeleid, door op de randen van agrarische percelen de 7% ecologische focusgebieden te realiseren. Het beleid van de EU is immers van enorme invloed op hoe ons landschap er in de toekomst uit zal zien. De Europese commissie moet haar verantwoordelijkheden nemen en adequaat reageren op uitdagingen op het gebied van habitats, biodiversiteit en klimaatadaptatie. Van het boek verscheen zowel een Nederlandstalige (Mooi Europa) als Engelstalige (Beautiful Europe) editie. De Engelstalige versie is op 4 december 2012 tijdens het debat over de hervormingen van het gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) aangeboden aan het Europese Parlement en de Europese Commissie. Tezamen met een dringende oproep tot handelen werd het boek onder alle 754 Europarlementsleden verspreid. Bij het debat, dat geleid werd door Europarlementariërs Gerben Jan Gerbrandy en Karin Kadenbach, waren verschillende Europarlementariërs aanwezig die de discussies volgden tussen vertegenwoordigers van Copa-Cogeca, Birdlife International, VNC, European Environmental Bureau en Europese Commissie. Centraal stond de vraag hoe vergroening van het GLB en invulling van de 7% Ecological Focus Area (EFA) kunnen bijdragen aan grootscheeps herstel van landschapselementen op het boerenland. Deze elementen geven Europese regio’s een streekeigen gezicht en dragen bij aan het bevorderen van de biodiversiteit. Een vertegenwoordiger van de Europese Commissie gaf aan nog steeds hoop te hebben op een gevoel van urgency, om een nieuw tijdperk in het landbouwbeleid aan te laten breken. Niet langer horen schaalvergroting, intensivering en dierenwelzijnproblemen de landbouw te omringen. De Europese gelden voor het landbouwbeleid dienen vooral besteed te gaan worden aan het in 10

standhouden en herstel van landschap en aan investeringen die duurzaamheid en dierenwelzijn ten goede komen. Volgens de parlementsleden en de commissie had de publicatie van Beautiful Europe niet beter getimed kunnen worden. Juist nu is de discussie over het GLB in alle hevigheid losgebarsten. Ze noemden dit boek ‘een bruikbaar middel om collega’s te overtuigen’.

3.4 Gezamenlijk extra project Nederlandse Natuur in Beeld De VNC is één van de elf ondersteuners van het project Nederlandse Natuur in Beeld. In 2010 honoreerde de Postcode Loterij dit project met een bedrag van 2,7 miljoen euro. Het project is een uniek samenwerkingsverband tussen natuurorganisaties, natuurfilmers en het Instituut voor Beeld en Geluid en maakt de mooiste natuurbeelden beschikbaar voor alle Nederlanders. In 2017 zal een omvangrijk digitaal archief zijn opgebouwd met honderden uren aan kostbare natuurbeelden, te gebruiken voor informatieve en educatieve doeleinden. Via een geavanceerd zoeken bestelsysteem kunnen beelden binnen enkele minuten worden opgezocht en gedownload door bijvoorbeeld internet-, televisie- en filmproducenten, uitgeverijen en de natuurorganisaties zelf. De VNC maakt deel uit van De Raad van Toezicht en van de Redactieraad. Beiden kwamen in 2012 viermaal bijeen.

11

4. DE LANDSCHAPSWACHT - UITVOERING LANDSCHAPSHERSTELPROJECTEN In 2003 is Stichting De Landschapswacht opgericht met als doel monumentale landschappen en landschapselementen in Nederland te behouden en herstellen en als waakhond te fungeren om misstanden in het beheer van het cultuurlandschap aan de kaak te stellen. In 2012 heeft de stichting in opdracht van de VNC grote én kleine landschapsherstelprojecten uitgevoerd. 4.1 Zichtbaar resultaat sleutel tot succes In 2012 is verder gewerkt aan - wat wij noemen - de slag van Triple P (People, Planet, Profit) naar Triple C (Charme, Connecties en Centen). In de meeste gevallen gaat het daarbij om landschapsherstelprojecten waarvoor partners worden gezocht, maar ook gaat het om zakelijke acquisities waarmee we zowel publieke als private middelen met hoog landschappelijk rendement genereren. Om het voorbeeldgebied Deltaplan Landschap op te kunnen schalen naar andere gebieden en provincies hebben wij een viertal gebiedsoffertes opgesteld onder de noemer ‘Prachtlandschappen’. Het gaat om gebieden waar de huidige kwaliteiten van het landschap zodanig van aard zijn dat in een relatief korte tijd aansprekende en zichtbare resultaten kunnen worden behaald, die voldoen aan een aantal voorwaarden: •

Het betreft het versterken van zowel de cultuurhistorische als natuurwaarden en verhoging van de leefbaarheid en de recreatieve mogelijkheden.

•

De economische waarde en de waarde voor de voedselproductie worden niet aangetast.

•

De landschappelijke structuur dient robuust te zijn, langjarig van beheer te zijn verzekerd en een belangrijke rol te spelen in de verbinding tussen EHS (Natura 2000) gebieden opdat de biodiversiteit wordt geoptimaliseerd en daarmee de kansen om de doelstellingen van de natuurgebieden te realiseren worden verhoogd.

•

Er bestaat kans op cofinanciering, op basis van huidige samenwerking met streekgebonden partijen, zowel overheden als uit de private sector.

•

Het is mogelijk om te werken binnen het bestaande planologische kader met liefst formeel vastgestelde plannen voor het landschap (niet de zoveelste visie ontwikkelen, maar meters maken).

Voor het globaal uitgewerkte plan geldt dat: • de begrenzing indicatief is: de kansen en mogelijkheden bepalen de exacte situering. •

volledige overeenstemming met grondeigenaren en pachters op vrijwillige basis dient te worden bereikt.

•

alle landschappelijke elementen deel uitmaken van een aaneengesloten groenblauw netwerk van 5%; de globale berekeningen zijn op dit gegeven gebaseerd.

•

Samenwerkingsverbanden zullen worden gecreëerd. 12

•

private cofinanciering moet worden opgezet, bijvoorbeeld in de vorm van een streekrekening en leningenconstructies.

•

er uitzicht is op genoemde samenwerkingsverbanden en financiering, maar dat deze pas na concrete toezeggingen kunnen worden geëffectueerd.

4.2 Voorbeelden uitvoeringsprojecten 2012 In 2012 heeft de Landschapswacht opnieuw vele kilometers heggen, houtwallen en hoogstamboomgaarden gerestaureerd en aangelegd binnen de uitvoeringsprojecten van de VNC. Hieronder volgen enkele voorbeelden. Project Ooijpolder Eerder in dit verslag berichtten wij over de voortgang in het voorbeeldgebied Ooijpolder-Groesbeek in Nationaal Landschap de Gelderse Poort. De Landschapswacht speelde een belangrijke rol bij de uitvoering van zogenoemde bedrijfslandschapsplannen en de inrichtingswerkzaamheden. Het afgelopen jaar werkten we aan de aanleg van zo’n 30 km aan landschapselementen. De in 2011 ontvangen nalatenschap van het trouwe lid mevrouw Rie de Boois is in 2012 in zijn geheel besteed in dit herstelproject in Nationaal Landschap de Gelderse Poort. Project Landgoed Slichtenhorst (Nijkerk) Vanaf de negende eeuw tot begin 1800 waren veel boerderijen en grond in de omgeving van Nijkerk in handen van Duitse kloosters. Tijdens de Franse bezetting, zo omstreeks 1803, raakten de kloosters deze bezittingen kwijt. Ze werden in beslag genomen door de Nederlandse staat en kwamen door verkoop vervolgens in particuliere handen. Door samenvoeging van een aantal monumentale boerenhoeven ontstond het landgoed Slichtenhorst. Omdat op dit landgoed geen ruilverkaveling heeft plaatsgevonden, zijn flora en fauna er nog in volle rijkdom aanwezig. Echter, een groot deel van de historische landschapselementen is lange tijd niet onderhouden. Herstel en restauratie zijn dan ook van grote cultuurhistorische en landschappelijke waarde. Bovendien grenst het gebied Ehrental - onderdeel van het landgoed Slichtenhorst - direct aan de Ecologische Hoofdstructuur (EHS). In 2011 zijn wij begonnen met het herstel: elzensingels en houtwallen werden afgezet, zodat ze opnieuw kunnen uitlopen en waar nodig werden kale plekken ingeplant. In 2012 is verder gewerkt aan deze klus. In totaal zullen 2.500 meter elzensingel, 900 meter houtwal en een hakhoutbos worden hersteld. Project Brummen In de gemeente Brummen vinden werkzaamheden plaats bij twee leden van de VNC. Langs de Vosstraat is een aantal percelen omgeven met struweelhagen, een houtwal, een elzensingel en knotbomen. Deze landschapselementen zitten boordevol goudvinken, putters en kneuen en kennen een zeer rijke kruidenvegetatie. De eigenaar is zeer begaan met de landschapselementen en heeft zelfs bijna 1.000 meter nieuwe hagen aangeplant. In de winter van 2011 kregen de bestaande landschapselementen een opknapbeurt, over een lengte van zo’n 1.100 meter. De hagen zijn gesnoeid, de knotbomen geknot en de elzensingel afgezet, zodat deze opnieuw kan uitlopen. 13

Langs de Zutphensestraat zijn dankzij een enthousiaste eigenaar nog altijd struweelhagen aanwezig en ook deze liefhebber van het landschap wilde graag meewerken aan een opknapbeurt van de in totaal 1.300 meter struweelhagen. Zo zijn de overwoekerende braamstruiken verwijderd, de gaten weer ingeplant en de hagen gesnoeid. In 2012 is dit project afgerond. Project gemeenten Lochem en Bronckhorst In 2010 is een groen partnerschap gesloten met De Frans Mortelmans Stichting. De unieke bijdrage van deze stichting - die zich normaliter richt op cultureel erfgoed in de zin van gebouwen en kunst zetten wij drie jaar lang in voor een opknapbeurt van erfgoedwaardige landschapselementen in de gemeenten Lochem en Bronckhorst. Het primaire doel van het project is behoud en verbetering van de kwaliteit van agrarisch cultuurlandschap en ecologie. De gemeente Zutphen is door bezuinigingen uit het project gestapt. Met Lochem en Bronckhorst is overeengekomen dat zij de financiële bijdrage van Zutphen overnemen. In 2012 zijn in dit meerjarige grote landschapsherstelproject vele kilometers houtwal, eswal, hagen en hoogstamfruitbomen hersteld en opgeknapt. Project Deventer In 2010 nam de VNC het initiatief om met Landschap Overijssel eigen geld beschikbaar te stellen voor het herstel van zwaar vervallen landschapselementen in deze provincie. Er is gezocht naar een in het oog springende projectlocatie waar 'cofinanciering' ruim beschikbaar is. De keus viel op Deventer, een stad die - wat ons betreft - tot de verbeelding spreekt als het gaat om de financiële bijdrage aan haar ommeland. Deventer is na de lancering van de zogenoemde ‘groenblauwe diensten’ - een regeling waarbij de provincie geld beschikbaar stelt voor het landschap - enthousiast aan de slag gegaan. Ter illustratie: de stad Deventer heeft met € 8 miljoen net zoveel over voor groenblauwe diensten als de gehele provincie Gelderland... In samenwerking met Landschap Overijssel, de provincie Overijssel, de gemeente Deventer en het Nationaal Groenfonds is inmiddels een prachtig projectfonds gerealiseerd van € 360.000! Het Landschapsfonds Kostbaar Salland stelt een half miljoen euro beschikbaar om landeigenaren na de herontwikkeling en restauratie, beheercontracten te kunnen aanbieden met een looptijd van maar liefst 21 jaar. De gezamenlijke ambitie is om de komende jaren zo’n 8 hectare (dat is een lengte van zo'n 15 kilometer) aan houtwal en esrand te herstellen, te ontwikkelen en daarna duurzaam te onderhouden. De werkzaamheden in Deventer zijn in 2011 aanbesteed en in het winterseizoen 2011-2012 gestart. In 2012 zijn vele kilometers houtwal en eswal hersteld en opgeknapt. Project Foxwolde In 2011 startte de VNC met herstel en aanleg van landschapselementen in Foxwolde (Drenthe). Daar is nog enigszins te zien hoe het landschap er zo'n honderd jaar geleden uitzag. Er zijn nog houtwallen en elzensingels, maar door gebrek aan onderhoud is een flink deel hiervan zwaar in verval geraakt. In overleg met enthousiaste bewoners begonnen we met het herstel van 1.600 meter aan houtwallen en legden we zelfs 335 meter nieuwe houtwal aan. De komende jaren zullen we deze houtwallen gefaseerd terugbrengen naar het oorspronkelijke hakhoutbeheer. In 2012 is daarmee een

14

begin gemaakt. Verder wordt het hakhoutbeheer bij de grotere bomen weer toegepast. Deze zullen opnieuw uitlopen en op kale plekken wordt de begroeiing opgevuld met nieuwe bomen en struiken. Project Winterswijk De kleinschalige openheid, het groene karakter, de beken en het reliëf door essen (kampen) zijn bepalend voor de identiteit van het Nationaal Landschap Winterswijk. Ondanks deze status is het landschap zwaar aan erosie onderhevig. Historische houtwallen en eswallen worden zeer beperkt onderhouden waardoor het cultuurlandschap langzaam verdwijnt. De VNC wil deze historische houtwallen en eswallen behouden en opknappen. Met steun van het Prins Bernard Cultuurfonds, gemeente Winterswijk en de Provincie Gelderland en in samenwerking met de lokale agrarische natuurvereniging restaureren we nu houtwallen en eswallen, waardoor ze voor toekomstige generaties behouden blijven. Project Maasheggen Aan de Limburgse kant van de Maas is de VNC aan de slag gegaan met de restauratie van de Maasheggen. Dankzij het Marjolein Bastin Fonds, het Prins Bernhard Cultuurfonds, giften voor de Zomeractie van 2011 en middelen via de Groenblauwe Diensten Limburg, zijn ook de afgelopen winter weer nieuwe heggen aangeplant en oude hersteld. Ook de komende jaren zullen we daar nog verder aan werken. Dankzij de beschikbaarheid van beheervergoedingen is het onderhoud voor de komende jaren veiliggesteld.

15

5. DAS&BOOM In 2006 heeft Vereniging Das&Boom zichzelf als eerste en tot nu toe enige natuurbeschermingsorganisatie opgeheven. Dit kon gebeuren om de best mogelijke reden: de doelstellingen waren bereikt. De das was van de ondergang gered, dankzij allerlei beschermingsmaatregelen. Daarnaast maakte Das&Boom zich sterk voor optimale bescherming van andere bedreigde diersoorten en hun leefgebieden, zowel in wetgeving als in praktijk. Na een jarenlange strijd heeft de Nederlandse staat de aangegane internationale natuurverdragen ook daadwerkelijk vertaald in wetgeving en beleid. Samen met andere natuurorganisaties sloot Das&Boom een convenant met de bouw- en projectontwikkelingwereld. Daarin werd afgesproken elkaar te helpen om misbruik of oneigenlijk gebruik van bedreigde soorten te voorkomen. Ook werd overeengekomen dat de Nederlandse staat hoofdelijk verantwoordelijk blijft voor de (financiële) consequenties als internationale natuurverplichtingen niet worden nagekomen. Na het opheffen van de vereniging bleef een kleine werkorganisatie over om de behaalde resultaten te bewaken: de Stichting Das&Boom. Deze stichting geeft adviezen over dassen in de breedste zin van het woord. Dassenburchten, dassentunnels en dassenvoorzieningen worden steekproefsgewijs gecontroleerd (gemonitord) en er worden gevraagd en ongevraagd adviezen gegeven aan overheden, organisaties en particulieren. Ook vangt de stichting hulpbehoevende en verweesde jonge dassen op. 5.1 Recht op natuur Door de maatregelen van het kabinet-Rutte I voelde Das&Boom zich in 2011 gedwongen weer voor 100% actief te worden. VVD, CDA en PVV bezuinigden draconisch op het natuurbudget. Dit zou vernietigende gevolgen hebben voor de uitvoering van het natuurbeleid van voorgaande kabinetten. Na ruim een eeuw van veronachtzaming en vernietiging van natuur, zijn nieuwe bezuinigingen moreel gezien niet te verkopen. Als welvarend West-Europees land moeten wij juist het goede voorbeeld geven en laten zien dat ook een dichtbevolkt land als Nederland in staat is om ten minste een basale natuurkwaliteit te garanderen en zich te houden aan internationaal gemaakte afspraken. In 2011 startte Das&Boom een juridisch onderzoek om inzichtelijk te maken welke kabinetsbesluiten in strijd zijn met aangegane, internationale verdragen. Diverse rechtszaken werden opgestart. Eind 2011 werden voorbereidingen getroffen voor een rechtszaak tegen het gevoerde (anti)natuurbeleid in zijn totaliteit. Het ging hier met name om de onrechtmatige overheidsdaad /onbehoorlijk bestuur en het veroorzaken van onomkeerbare schade, waardoor het land straks in een slechtere staat aan de nieuwe generatie wordt overgedragen dan de huidige generatie het heeft ontvangen. Ondanks de val van het kabinet-Rutte I in het voorjaar van 2012, werden veel bezuinigingsmaatregelen gewoon gehandhaafd. Veel genomen bezuinigingen werden ook nog niet controversieel verklaard. Vanwege de urgentie heeft Das&Boom de procedures daarom niet stopgezet. Das&Boom had staatssecretaris Bleker in het voorjaar van 2012 verzocht maatregelen te nemen om het korhoen voor uitsterven te behoeden. Wegens het uitblijven van een adequate reactie heeft Advocatenkantoor AKD op 13 augustus 2012 namens Stichting Das&Boom een dagvaarding inzake het dreigend uitsterven van het korhoen verzonden. 16

Voorjaar 2012 heeft Das&Boom, samen met Otterstation Nederland, staatssecretaris Bleker schriftelijk verzocht maatregelen te nemen voor het veiligstellen van het duurzaam voortbestaan van de otter in Nederland. Er werden kleine stappen genomen, echter niet voldoende om het duurzaam voortbestaan te garanderen. Wegens het uitblijven van de benodigde maatregelen heeft advocatenkantoor AKD op 23 augustus 2012 namens Das&Boom en Otterstation Nederland een dagvaarding inzake de situatie van de otter verzonden. Met het aantreden van het nieuwe kabinet in oktober 2012 is besloten om de juridische activiteiten van Das&Boom (zoals enkele rechtszaken die door de rechtbank voor een deel reeds van een zittingsdatum waren voorzien) tot nader order op te schorten. Wel bleef de noodzaak bestaan om de nieuwe regering op alle afzonderlijke procedureonderdelen te bevragen of, en zo ja in hoeverre zij ook op andere wezenlijke onderdelen van beleid zou breken met het beleid van het vorige kabinet. Hopelijk ontstaat in 2013 duidelijkheid over het afgelasten of op onderdelen voeren van procedures.

5.2 Advies en onderzoek Das&Boom kreeg in 2012 22 betaalde opdrachten (2011: 26) van (semi) overheden, adviesbureaus en particuliere organisaties voor het verstrekken van gegevens (dassenburchtlocaties en/of dassenslachtoffers) of advies. De betaalde adviesopdrachten waren zeer divers: • Waardebepaling van gebieden voor de das in verband met ruimtelijke ingrepen (bedrijvenpark Haps, Randweg Haps); • Inrichtingsplannen voor compensatie dassen (Maaspark Well, bedrijventerrein Vorstengrafdonk Oss, Landgoed Erpewaaij Heumen, woningbouw Heumen-noord); • Inrichtingsplan Ecologische Verbindingszone (EVZ Wildertse arm Tilburg); • Inrichting kunstburcht ( pompstation Boxmeer); • Oplossen problemen met een dassenburcht in een waterkerende dijk (Waterschap Veluwe); • Passieve verplaatsing van dassen in een waterkerende dijk (Waterschap Aa en Maas); • Plan van aanpak voor een dassenverplaatsing (Keltenbosje Oss); • Vijf jaar durend Monitoringsprogramma Kraaijenbergse Plassen; • Onderzoek bewoning diverse dassenburchten (Leudal, Venray); • Locatiebepaling dassenvoorziening (provincie Friesland). • Totstandkoming soortenstandaard Das (Ministerie van Economische Zaken) Ook ten aanzien van het beïnvloeden van het dassenbeleid speelde Das&Boom een rol, door zich sterk te maken voor het terugdraaien van de kosten van € 300,- voor de aanvraag van een schadevergoeding als gevolg van schade door dassen. Samen met de provincie Limburg, de FBE Limburg en de KNJV maakte Das&Boom zich sterk voor het bieden van alternatieven voor de bouwjacht op de vos waarbij incidenteel ook dassen het slachtoffer werden. 17

Bij het adviseren bij inrichtingsplannen probeert Das&Boom zoveel mogelijk de VNC er bij te betrekken en wordt de opdrachtgever geadviseerd de daadwerkelijke inrichting over te laten aan de VNC. In 2013 zal de VNC als spin-off van de activiteiten van Das&Boom een aantal opdrachten krijgen. Tot belangrijke werkzaamheden van Das&Boom behoorden in 2012 tevens het verstrekken van onbetaald advies, het beantwoorden van vragen over dassen en het registreren en behandelen van burchtverstoringen. Sinds 1990 registreert Das&Boom alle gewonde en dode dassen in Nederland. Naast de burchtgegevens - aangereikt door vrijwilligers in het hele land - vormen deze slachtoffergegevens de basis van het advieswerk. In 2012 werden 794 dode of in nood verkerende dassen geregistreerd (In 2006: 512; in 2007: 621; in 2008: 556; in 2009: 653; in 2010 : 688; in 2011:776) Als een das ten gevolge van een mankement in de dassenvoorziening aan zijn einde kwam, werd de eigenaar van de voorziening hiervan op de hoogte gesteld, met het dringende verzoek het mankement direct op te lossen. 5.3 Opvangcentrum Het opvangcentrum van de Stichting Das&Boom speelt bij de eerstelijns hulpverlening een voornamelijk adviserende en coördinerende rol. Het centrum blijft zich met haar expertise en accommodatie inzetten voor de revalidatie van gewonde dassen, het grootbrengen van verweesde dassen en het uitzetten van opgevangen en herstelde dieren. Sinds 1 juli 2012 voldoet de opvang van Das&Boom aan de nieuwe eisen van het ministerie van EL&I en heeft daarmee een nieuwe ontheffing verkregen om dassen op te mogen vangen. Deze eisen zijn gebaseerd op het kwaliteitsprotocol van het VOND (Vereniging van Opvangcentra van Niet-gedomesticeerde Dieren). Doelstelling van dit kwaliteitsprotocol is de werkwijze van opvangcentra te professionaliseren. Er kwamen in 2012 tientallen meldingen binnen over hulpbehoevende dassen. De meeste meldingen zijn afgehandeld in samenwerking met het filiaal Das&Boom Zuid-Limburg en andere hulporganisaties ter plaatse. In het opvangcentrum werden in 2012 drie jonge dassen opgevangen. Deze jonge dassen zijn in september uitgezet in een uitzetren van Natuurmonumenten bij Winterswijk. Eind 2012 is contact gelegd met Brabants Landschap, om te onderzoeken of er op hun terrein uitzetmogelijkheden voor jonge dassen zijn. Er is onderzoek gedaan naar een geschikte plek waar in 2013 een nieuwe uitzetlocatie kan worden gerealiseerd. Het opvangcentrum draagt ook de zorg voor de twee dassen van het Informatiecentrum Nederlands Cultuurlandschap, een van de weinige plaatsen waar dassen in levende lijve te zien zijn. Deze dassen 18

zijn zeer belangrijk bij het verwerven van maatschappelijk draagvlak voor de bescherming van deze dieren, voor dassenvoorzieningen en de verbetering van het cultuurlandschap, wat hun leefgebied is. De zorgtaken binnen het opvangcentrum worden uitgevoerd door vrijwilligers. In 2012 waren 19 vrijwilligers betrokken bij de verzorging van opgenomen dassen. Daarnaast verzorgen 4 vrijwilligers samen met de vaste medewerkers de zogenoemde bereikbaarheidsdienst, waardoor het opvangcentrum dag en nacht bereikbaar is voor adviezen rond de hulpverlening aan dassen en andere dringende dassenzaken.

19

6. VOORLICHTING / EDUCATIE 6.1 Informatiecentrum Het Informatiecentrum Nederlands Cultuurlandschap biedt belangrijke ondersteuning bij het creëren van draagvlak voor het Deltaplan voor het Landschap. Het Informatiecentrum wordt veelvuldig bezocht door leden van de VNC en andere geïnteresseerden. Daarnaast bezoeken ook doelgroepen als agrariërs, ambtenaren en politici, natuurbeheerders en studenten van universiteiten en voortgezet onderwijs het centrum. Door middel van voorlichting en educatie komen de bezoekers aan de weet waar in hun eigen omgeving nog oude gave cultuurlandschappen zijn (en waar ze zijn verdwenen). Ook kunnen zij er ideeën opdoen over toekomstmogelijkheden voor het landschap. Het Informatiecentrum Nederlands Cultuurlandschap was in 2012 van maart tot en met oktober iedere woensdag en zondag geopend voor publiek. Buiten deze reguliere openingstijden ontvingen we specifieke doelgroepen. In totaal bezochten in 2012 2348 bezoekers het centrum (2011: 3850. 2010: 3.394). 57 doelgroepen bezochten het informatiecentrum, waaronder landschapsarchitecten, landinrichtingsdiensten, agrarische natuurverenigingen, decisionmakers en opleidingsinstituten (2011: 94. 2010: 87). 6.2 Lezingen / presentaties In 2012 werden elf lezingen en presentaties op locatie verzorgd, onder meer voor studenten van de Hogeschool Van Hall Larenstein, voor Europarlementsleden in Brussel, tijdens het Springtijfestival, op de jaarlijkse Landelijke Heemdag, voor advocatenkantoor AKD en in Liverpool voor de partners in het Europese project Forest Clim. 6.3 Landschapsprijs De Gouden Mispel Vrijdag 14 december 2012 reikte de VNC op Landgoed Jachtslot De Mookerheide in Molenhoek drie Gouden Mispels uit aan personen en organisaties die dit jaar een uitzonderlijke bijdrage hebben geleverd aan de bescherming of ontwikkeling van het Nederlands cultuurlandschap. Harry Keereweer, voorzitter van de VNC, opende met een speecht de bijeenkomst en VNCdirecteur Jaap Dirkmaat reikte de drie Gouden Mispels uit. De sfeervolle middag werd afgesloten door theatergroep MTG Blont met hun voorstelling Grootheidswaanzin. De winnaars van 2012 waren: • Deelnemers aan het Voorbeeldgebied Deltaplan Ooijpolder, Stichting Landschap OoijpolderGroesbeek, K3 Delta, Oud Burgeren Gasthuis, Stichting Via Natura en de families Arnts, Daamen, Van Drueten, Hoeijmakers, Hoogenboom, Kroes, Maertens, Poelen, Schuurman en Scholten. Zij ontvingen de prijs als blijk van waardering voor de getoonde inzet ten behoeve van het landschap, de biodiversiteit en de recreatie binnen de bedrijfsvoering. Door hun gemeenschappelijke inzet is in de Ooij een aaneengesloten en aantrekkelijk landschap ontstaan. • Stichting Doornik Natuurakkers, voor de getoonde moed en tomeloze energie waarmee deze stichting de streek een landschappelijk aanzien heeft gegeven waar men terecht trots op mag zijn. 20

• Visser en Verweij Producties met het programma Buitengewoon, voor de ontroerende weergave van natuurlijke processen in de nieuwe natuur van Gelderland - die steeds verrassender wordt - en het tonen van de ontwapenende schoonheid van landschappen met een rijke cultuurhistorie. De persoonlijke verhalen in de serie brengen de kijker heel dicht bij het onderwerp en verklaren wellicht de hoge kijkdichtheid van dit programma. Het bevordert in hoge mate de betrokkenheid van de kijkers en levert daarmee een verdienstelijke bijdrage aan natuureducatie en kennis van het landschap. De Gouden Mispel is in 2006 door de VNC in het leven geroepen en wordt elk jaar vervaardigd door kunstenaar Frans van Hintum. De mispel (Mespilus germanica) is als symbool gekozen, omdat deze soort zich alleen spontaan vestigt in eeuwenoude houtwallen, heggen en andere landschapselementen. De mispel staat hiermee symbool voor een gezond (cultuur)landschap. Eerdere winnaars zijn onder meer oud-minister Cees Veerman en SER-voorzitter Alexander Rinnooy Kan. 6.4 Winnaars Gouden Zwaluw 2012 Op donderdag 28 juni 2012 heeft de Vereniging Nederlands Cultuurlandschap, in samenwerking met de Gemeente Nijmegen, weer de drie Gouden Zwaluwen uitgereikt. Deze prijs wordt jaarlijks uitgereikt aan bedrijven, overheden of personen die zich verdienstelijk hebben gemaakt voor de stimulering van natuur in straat, wijk of stad. De Gouden Zwaluw, een bronsgouden beeltenis van de gierzwaluw, gemaakt door de kunstenaar Frans van Hintum, maakt deel uit van de door de VNC geïnitieerde campagne ‘Natuur in de straat’. De VNC ziet de stad als het meest intensief ingerichte cultuurlandschap van Nederland, waar zowel voor de natuur zelf, als voor de daar wonende mensen, elke ruimte voor groen benut moet worden. Natuur in de stad betrekt op een ongedwongen manier de jeugd weer bij dit onderwerp, en zorgt daarnaast voor verkoeling, afname van vervuiling en een toename van het welbevinden van de bewoners. De winnaars van 2012 zijn: • De gemeente Rotterdam, voor het vergroenen van schoolpleinen in de krachtwijken waardoor kinderen ongedwongen en spelenderwijs in contact met de natuur komen. • De bewoners van de Johannieterhof te Nijmegen, voor het nemen van initiatief, het geven van een originele invulling en het dragen van verantwoordelijkheid voor het groen in de eigen buurt. • Speelhof Hoogerzael in Middelburg, voor de creatie en het beheer van een natuurspeelterrein waar kinderen kunnen spelen met water en aarde en waar ze voedsel kunnen verbouwen en bereiden.

21

7. ORGANISATIE De Vereniging Nederlands Cultuurlandschap, de Landschapswacht en Stichting Das&Boom functioneren als één organisatorische eenheid. Hieronder vindt u een verslag van de belangrijkste ontwikkelingen in fondsenwerving, leden- en donateuraantal, missie en visie, doelstelling, bestuurlijke samenstelling en overige organisatorische informatie van de VNC, de Landschapswacht en Stichting Das&Boom. 7.1 Fondsenwerving, leden en donateurs De fondsenwerving is als volgt onderverdeeld: 1 individuele werving 2 werving via media 3 aantrekken sponsoren en donoren De besteding van de geworven gelden is conform de doelstelling van de VNC. Het beleid met betrekking tot fondsenwerving is dat niet meer dan 25% van deze fondsen wordt besteed aan de werving van nieuwe fondsen. De controle hierop gebeurt door de registratie van aan fondsenwerving bestede uren, tegen kostprijs en de bijkomende kosten. De jaarrekening 2012 laat een percentage van 2,4 % zien, dus ruim onder het gestelde maximum. Op 1 januari 2012 telde de Vereniging Nederlands Cultuurlandschap 4.272 leden. Op 31 december 2012 was dit aantal licht gedaald tot 4.167 leden. De opbrengst van de Zomeractie 2012 was bestemd voor uitbreiding van het machinepark van de VNC met een speciale machine voor onderhoudswerkzaamheden in het groeiend aantal Deltaplangebieden. De Kerstactie 2012 stond in het teken van de opbouw van werkkapitaal voor landschapsherstel. Met de opbrengst wordt getracht het ‘eigen geld’ te laten verdubbelen of zelfs verdriedubbelen door overheden. In 2012 doneerden 245 mensen en diverse collegaorganisaties aan de actie Recht op Natuur van Das&Boom. In totaal is in 2012 € 69.500,- bijgedragen. Het kwartaalblad Landschappelijk verscheen in het verslagjaar viermaal. 7.2 Vereniging Nederlands Cultuurlandschap Missie De Vereniging Nederlands Cultuurlandschap (VNC) wil agrarische cultuurgeschiedenis zichtbaar houden. Daarnaast ijvert zij voor een rijk geschakeerd cultuurlandschap in heel Nederland, nadrukkelijk ook in de bebouwde omgeving. Een landschap van deze tijd, met respect voor het verleden en voor de mensen die daar nu werken, wonen en recreëren. Gezien de ecologische footprint die Nederland in de wereld heeft, zet de VNC zich in om agrarische (voedsel)productie in onze vruchtbare delta te behouden. Deze agrarische productielandschappen moeten ook ruimte bieden aan andere functies zoals cultuurhistorie, landschapsschoon, recreatie en biodiversiteit. 22

Visie 'Nederland weer mooi' De agrarische cultuurgeschiedenis van een aanzienlijk gedeelte van Nederland is al eeuwenoud. De VNC beoogt enerzijds een grootscheeps herstel van de traditionele kavelgrenzen en anderzijds de aanleg en het ontwerp van geheel nieuwe elementen in heel Nederland - buiten de aangekochte natuurgebieden en steden. Een Nederland waar je trots op bent, een landschap waar je graag in vertoeft. Een mooi Nederland. Deltaplan voor het Landschap Het Deltaplan voorziet in een netwerk van landschapselementen zoals akkerranden, bloemrijke bermen en slootkanten, heggen en houtwallen, graften en lanen, wordt in het Deltaplan gekoppeld aan fiets-, ruiter- en voetpaden en kanoroutes. Het gaat hierbij om 200.000 km kavelgrenzen en 50.000 kilometer recreatieve routes. Natuur in de straat Naast de aandacht die het landschap krijgt, wil de VNC nadrukkelijk ook de bebouwde omgeving groener maken. In feite is het stedelijk landschap ons meest intensief ingerichte cultuurlandschap. Het is van belang juist daar waar de meeste mensen wonen, werken en studeren het contact met de natuur zo laagdrempelig mogelijk te maken. De VNC acht het in het belang van de natuurbescherming dat juist stedelingen door groen omringd worden. Niet alleen ten behoeve van de verjonging van de achterban van natuur- en landschapsorganisaties, maar ook ter bevordering van voor de natuur en het landschap positieve keuzes en beïnvloeding van de politiek. In haar in 2011 gepresenteerde visie Natuur in de straat, komen alle stappen aan bod die natuur in de straat tot een vanzelfsprekendheid kunnen maken. De probleemeigenaren worden genoemd, handelingsperspectief geboden en er wordt gezocht naar strategieën om alle reeds behaalde successen op dit gebied structureel op landelijk niveau te verwezenlijken. Statutaire doelstelling De Vereniging Nederlands Cultuurlandschap heeft ten doel: a. behoud, herstel en verrijking van het agrarisch cultuurlandschap, waarbij groenblauwe dooradering van heel Nederland het streefbeeld is; b. het stimuleren van de waardering voor het agrarisch cultuurlandschap bij onder meer maatschappelijke en politieke organisaties, bedrijfsleven, overheden, opleidingsinstituten en individuen, waarbij cultuurhistorie, biodiversiteit en een forse verbetering van de recreatieve ontsluiting als basis dienen; c. het (doen) wegnemen van barrières en oplossen van knelpunten om tot dit verbeterde agrarisch cultuurlandschap te komen; d. het behoud van cultuurhistorische landschapselementen als onderdeel van het cultureel erfgoed en als inspiratiebron voor herstel van oude en inrichting van nieuwe landschappen; e. het herstellen van oude en inrichten van nieuwe landschappen, waarbij altijd in goed overleg en met respect voor de grondeigenaren en -gebruikers wordt gehandeld; f. het verrichten van alle verdere handelingen, die met het vorenstaande in de ruimste zin verband houden of daartoe bevorderlijk kunnen zijn. 23

Bestuur van de Vereniging Nederlands Cultuurlandschap Het Algemeen Bestuur van de Vereniging Nederlands Cultuurlandschap had in 2012 de volgende samenstelling: Relevante nevenfuntie(s) Machteld Versnel-Schmitz (voorzitter tot 30 juni 2012) Harry Keereweer (voorzitter vanaf 30 juni 2012) Henk Haas (penningmeester tot 30 juni 2012) Bestuurslid Stichting Landschapskapitaal Bestuurslid Stichting Das&Boom Janine Pijl (penningmeester vanaf 30 juni 2012) Gerard Alferink (lid tot 30 juni 2012)

Mariëlle van der Zouwen (secretaris) Edwin Hecker (lid) Wiel Tonies (lid) Leo van Grunsven (lid)

Bestuurslid Stichting Landschapskapitaal Bestuurslid Stichting Das&Boom Vicevoorzitter Doorwerth Conferentie Voorzitter SBNL RVA Geldersch Landschap en Gelderse Kasteelen lid Groupe de Bruges Bestuurslid Stichting Das&Boom Lid RVT Vlinderstichting

Tijdens de algemene ledenvergadering van 30 juni 2012 traden Henk Haas, Machteld VersnelSchmitz, Edwin Hecker, Wiel Tonies en Gerard Alferink af. Edwin Hecker en Wiel Tonies stelden zich herkiesbaar en werden herkozen door de ALV. De volgende personen stelden zich kandidaat voor het bestuur: Harry Keereweer, kandidaatvoorzitter, en Janine Pijl, kandidaat-penningmeester. Zowel Harry Keereweer als Janine Pijl werden gekozen en aanvaardden de benoeming van de functie van voorzitter, respectievelijk penningmeester. Directie Vereniging Nederlands Cultuurlandschap Relevante nevenfuncties Jaap Dirkmaat, Directeur Voorzitter Stichting Das&Boom Voorzitter Stichting Landschapswacht Voorzitter Stichting wAarde Egbert Jaap Mooiweer, Adjunct-directeur Secretaris/penningmeester St. Landschapskapitaal

Raad van Advies Vereniging Nederlands Cultuurlandschap De Raad van Advies had in 2012 de volgende samenstelling: • Prof. drs. Fons Asselbergs, oud-Rijksadviseur voor cultureel erfgoed • Dr. Hans Renes, historisch-geograaf / landschapsdeskundige aan de Universiteit Utrecht en de Vrije Universiteit Amsterdam 24

• • • • •

Prof. ir. Wim Dik, oud-staatssecretaris Economische Zaken en voormalig voorzitter van de Raad van Bestuur van Koninklijke KPN N.V. Wouter van Dieren, lid van de Club van Rome en directeur Instituut voor Milieu- en Systeemanalyse Amsterdam Prof. dr. Maarten van Rossem, historicus Hans Dorrestijn, schrijver en cabaretier John Jansen van Galen, journalist en wandelchroniqueur

Ambassadeurs Vereniging Nederlands Cultuurlandschap Groningen Marjoleine de Vos Friesland Ate Oostra Friesland Hans Wiegel Drenthe Jan Kruis Gelderland Bennie Jolink Gelderland Mieke van der Weij Utrecht Maarten van Rossem Utrecht Bram van der Vlugt Noord-Holland Alexander Rinnooy Kan Noord-Holland John Jansen van Galen Noord-Holland Ard Schenk Zuid-Holland Steven van Eijck Zuid-Holland Elco Brinkman Noord-Brabant Wim Dik Noord-Brabant Jan Tromp Limburg Gerd Leers

Personeel en vrijwilligers Op 31 december 2012 was het vaste personeelsbestand als volgt samengesteld: Visievorming en Agendering Jaap Dirkmaat, Egbert Jaap Mooiweer, Valentijn te Plate, Bart Dingemanse, Laurens Jansen, Jim Crets Groenbeheer Patrick Hofman, Sander Wijnhoven, Wesley Huisman Dassenopvang en verzorging dieren Bert Hesse Dassenadvies Marc Moonen Interieurverzorging Gerda Merkes Financiële administratie John de Groot Personeelszaken Marc van der Made Secretariaat Khadisja Ouanani, Sylvia Haffmans, Rhea Diemer De Vereniging Nederlands Cultuurlandschap staat positief tegenover het werken met vrijwilligers en wil het werken met vrijwilligers stimuleren zodat mensen in aanraking komen met het werk van de VNC. De bedoeling is vrijwilligers zoveel plezier te laten beleven aan hun werk dat ze enthousiast 25

en positief staan tegenover het werk en de doelstellingen van de VNC en dat enthousiasme uitdragen. De VNC heeft een vrijwilligersbeleid opgesteld, waarbij het uitgangspunt is om het werken en omgaan met vrijwilligers te professionaliseren zodat het aantal vrijwilligers de komende jaren kan groeien, met behoud van betrokkenheid en plezier in het werk, zowel bij de VNC-medewerker als de vrijwilliger, waardoor vrijwilligers daadwerkelijk het gevoel krijgen erkend en gewaardeerd te worden. Het aantal vrijwilligers bedroeg op 31 december 2012 in totaal 49. Dit aantal is als volgt over de verschillende werkvelden verdeeld: - Informatiecentrum 13 vrijwilligers - Dierverzorging 23 vrijwilligers - Groen/pand 13 vrijwilligers De projecten en activiteiten van de Vereniging Nederlands Cultuurlandschap werden in 2012 mogelijk gemaakt door: • Nationale Postcode Loterij • Contributie van de leden • Interreg IV-B • Prins Bernhard Cultuurfonds • Frans Mortelmans Stichting • Stichting Elise Mathilde Fonds • Stichting KICI 7.3 Stichting de Landschapswacht Statutaire doelstelling Stichting de Landschapswacht 1. De stichting heeft ten doel: a. het behoud van cultuurhistorische landschapselementen als onderdeel van het cultureel erfgoed en als inspiratiebron voor herstel van oude en inrichting van nieuwe landschappen; b. voorlichting, aanplant, beheer, herstel en bescherming van cultuurhistorische landschapselementen zoals (vlecht)heggen, hagen en houtwallen, binnen en buiten de bebouwde kom in geheel Nederland; c. eigenaren en beheerders wijzen op hun verantwoordelijkheid voor beheer en onderhoud van het cultuurhistorisch landschap; d. het verrichten van alle verdere handelingen, die met het vorenstaande in de ruimste zin verband houden of daartoe bevorderlijk kunnen zijn. 2. De stichting tracht haar doel te verwezenlijken met: - subsidies, giften, legaten, erfstellingen, inkomsten uit vermogen en opbrengsten uit uitgevoerde werkopdrachten en alle verdere wettige middelen. Dit alles in de ruimste zin van het woord. Samenstelling bestuur Jaap Dirkmaat (voorzitter)

Relevante nevenfuntie(s) Directeur Vereniging Nederlands Cultuurlandschap 26

Voorzitter Stichting Das&Boom Opvang en Advies Voorzitter Stichting wAarde Bart Dingemanse (penningmeester) Valentijn te Plate (secretaris) De projecten en activiteiten van de Landschapswacht zijn in 2011 mogelijk gemaakt door bijdragen van diverse opdrachtgevers, waaronder particulieren, overheden en bedrijven. 7.4 Stichting Das&Boom Statutaire doelstelling Stichting Das&Boom 1. De stichting heeft ten doel: a. de gunstige staat van instandhouding van planten en diersoorten op Nederlands grondgebied, door de bescherming en het behoud van bedreigde soorten dieren en planten en hun leefgebieden en of trekroutes, overwintering of broed- en ruigebieden, overeenkomstig internationale verdragen, richtlijnen en conventies voor zover Nederland daarin een verdragsluitende partij is en of verplichtingen is aangegaan, mede in het belang van het totale leefmilieu, zulks met name ook in het belang van de mens, zich hierbij mede beroepend op art. 21 van de Grondwet. Bij wijze van voorbeeld en derhalve geenszins limitatief bedoeld gaat het daarbij meer specifiek om bedreigde plant- en diersoorten zoals korenwolf, geelbuikvuurpad, korhoen, otter, das, hazelmuis en leefgebieden van deze dieren, aangewezen als Ecologische Hoofdstructuur, Ecologische Verbindingszone, Natura 2000-gebied of Beschermd Natuurmonument; b. het ondersteunen van de doelstelling en werkzaamheden van de Vereniging Nederlands Cultuurlandschap, inschrijfnummer Kamer van Koophandel Centraal Gelderland 40 14 52 91, met activiteiten en overige (financiële) middelen; c. het beschermen van gelijksoortige belangen, zoals hiervoor onder a. en b. bedoeld, van andere (rechts)personen; d. hulpbehoevende dassen, die door ziekte, verwonding of verwezing, door direct of indirect menselijk handelen of nalaten tijdelijk niet zelfstandig in de vrije natuur kunnen overleven, tijdelijk op te vangen, te verzorgen en te revalideren. De opvang bij de stichting is gericht op een zo spoedig mogelijke terugkeer van de dieren naar de natuur, waarbij zoveel mogelijk wordt voorkomen dat dieren onnodige stress ervaren of letsel oplopen. De opvang is zodanig dat een dier zoveel mogelijk zijn soorteigen gedrag kan blijven vertonen na terugkeer naar de natuur. De stichting bevordert zinvolle hulp aan dassen op een zo terughoudend mogelijke manier. Bovendien tracht de stichting onoordeelkundig ingrijpen in natuurlijke processen zoveel mogelijk te voorkomen middels een proactief voorlichtingsbeleid, speciaal gericht op personen en organisaties die geconfronteerd (kunnen) worden met dassen die mogelijk hulpbehoevend zijn. e. het verrichten van alle verdere handelingen, die met het vorenstaande in de ruimste zin verband houden of daartoe bevorderlijk kunnen zijn. 2. Zij tracht dit doel onder meer te bereiken door: a. het kritisch volgen van overheden bij hun beleid met betrekking tot het in artikel 1 genoemde, zo nodig door middel van gerechtelijke procedures;

27

b. ter bescherming van soorten het discreet hanteren van publicaties/informatie en een beperkt ijveren voor openbaarheid van gegevens zover dit op directe wijze in dienst kan staan van het behoud van de in dit artikel genoemde diersoorten, flora en vegetatie; c. het adviseren van overheden en derden bij hun ruimtelijke ordeningsbeleid op beleidsmatig- en beheergericht onderzoeks(kundig) niveau; d. het verzorgen van voorlichting en educatie; e. publicaties (o.a. in de vorm van een Jaarverslag en Kwartaalverslagen); f. het uitvoeren van beheer- en beschermingsgericht (veld)onderzoek; g. eigen beheer van burchten en biotopen door middel van, indien noodzakelijk, aankoop en beheer(werkzaamheden); h. het ijveren naar een betere juridische status van de in artikel 1 genoemde diersoorten, flora en vegetatie, alsmede hun leefmilieus; i. het houden van vergaderingen en bijeenkomsten; j. samenwerking met instellingen, verenigingen, overheidsinstanties en deskundigen, die een gelijk of verwant doel nastreven, steun aan initiatieven ter bescherming van de in artikel 1 genoemde diersoorten, flora en vegetatie, alsmede hun (potentiële) leefmilieus en habitats; k. toezien op een actief beleid en het verrichten van werkzaamheden op het vlak van opvang en herintroductie van de in artikel 1 genoemde diersoorten en plantensoorten, ter herstel en versterking van de inheemse populatie, voor zover Nederland ten aanzien van deze soorten verplichtingen is aangegaan en de gunstige staat van instandhouding niet of gebrekkig heeft weten te handhaven; l. werven van financiële middelen, verkregen uit het verrichten van betaalde opdrachten en uit andere baten, zoals erfstellingen, legaten, lastbevoordelingen, schenkingen, donaties en subsidies. Samenstelling bestuur Jaap Dirkmaat (voorzitter)

Relevante nevenfuntie(s) Directeur Vereniging Nederlands Cultuurlandschap Voorzitter Stichting Landschapswacht Voorzitter Stichting wAarde Henk Haas (penningmeester tot 18-5-2012) Bestuurslid Stichting Landschapskapitaal Bestuurslid Vereniging Nederlands Cultuurlandschap Janine Pijl (penningmeester vanaf 18-5-2012) Bestuurslid Stichting Landschapskapitaal Bestuurslid Stichting Das&Boom Wiel Tonies (secretaris) De projecten en activiteiten van Das&Boom werden in 2012 mogelijk gemaakt door: • Bijdragen voor de actie Recht op Natuur • Inzet van vrijwilligers • Betaalde adviesopdrachten • Vriendenloterij

28

8. FINANCIEEL VERSLAG 8.1 Financiën 2012 De volgende pagina’s bieden een overzicht van de balans per 31 december 2012 uit de jaarrekening 2012, de staat van baten en lasten over 2012 uit de jaarrekening 2012, een toelichting op de lastenverdeling 2012 en de controleverklaring van de accountant. De volledige jaarrekening is beschikbaar via het kantoor van de VNC.

29

30

31

32

8.2 Begroting 2013 Begroting 2013 CBF Format begroot 2013 Baten: Baten uit eigen fondswerving Baten uit gezamenlijke acties Baten uit acties van derden Subsidies overheden en anderen Baten uit rente inkomsten Vrijval voorziening

1.208.800 0 531.200 58.900 18.400 0

Som der baten Lasten: Besteed aan doelstelling - Voorlichting en educatie (incl. informatiecentrum/landschapstuin) - Deltaplan (incl.Ooijpolder) - Deltaplan uitvoering - Natuur in de straat - Das&boom, opvang&advies - Das&Boom Recht op Natuur

1.817.300

72.213 192.808 1.011.043 23.929 99.393 89.281 1.488.666

Werving baten - Kosten eigen fondsenwerving - Kosten gezamenlijke acties - Kosten acties derden - Kosten verkrijging subsidies overheden - Kosten van beleggingen

42.073 0 0 0 0 42.073

Beheer en administratie - Kosten beheer en administratie Som der lasten Resultaat

227.421 1.758.160 59.140

Resultaatbestemming Toevoeging/onttrekking aan: - continuïteitsreserve - bestemmingsreserves - herwaarderingsreserve - algemene reserve - bestemmingsfonds

Procentueel aandeel kosten eigen fondsenwerving t.o.v. baten eigen fondsenwerving (a : b) Procentueel aandeel lasten besteed aan doelstelling t.o.v. lasten (c : f) Procentueel aandeel lasten besteed aan doelstelling t.o.v. baten (c : d) Procentueel aandeel lasten besteed aan beheer en administratie t.o.v. totale lasten (e : f)

59.140 0 0 0 0 59.140

3,5% 84,7% 81,9% 12,9%

33

9. JAARPLAN 2013 In het algemeen kan worden gesteld dat het jaarplan 2013 financieel geheel past binnen de meerjarenbegroting en het voornemen om een continue omzet van minimaal 1,5 miljoen euro per jaar te behalen. Er wordt op dit moment geen substantiële uitbreiding van personeel voorzien, evenmin als een significante wijziging in de algemene kosten 1. In de verdeling over de kostensoorten wordt een prominenter aandeel van de activiteiten rondom Deltaplan uitvoeringsprojecten voorzien, vanwege een intensivering en opschaling van deze projecten door actief groenmakelaarschap en het leveren van benodigde cofinanciering voor landschapsherstelprojecten, zowel financieel als in natura,. De VNC en haar stichtingen Das&Boom en Landschapswacht, die binnen het CBF kader vallen, gaan zich in 2013 intensief bezighouden met de wijze waarop de doelstellingen verder moeten worden vormgegeven en gerealiseerd. Dit proces van enerzijds professionalisering en verzakelijking en anderzijds verdieping van het ideaal onder sterk veranderende politieke, maatschappelijke en economische omstandigheden zal in 2013 verder uitgewerkt worden. De functiescheidingen tussen besturen en toezicht houden, strategische en operationele bedrijfsvoering, planning en control krijgen hierbij ruim aandacht. Daarnaast wordt de specifieke deskundigheid van de VNC ingezet voor het uitvoeren van projecten. Steeds vaker blijkt dat kennis van de technieken die het cultuurlandschap vormgegeven hebben, onmisbaar zijn voor het behoud van de biodiversiteit die kenmerkend is voor Nederland. Maar ook onze visie op en kennis over streekeigenheid, geniet- en beleefbaarheid van landschappen, groen in stad en straat en (dassen)compensatie. Projecten die op deze basis in 2013 worden uitgevoerd: • Uitvoering Deltaplan voor het landschap: o Voorbeeldgebied Ooijpolder: in 2013 zal fase 1 van 600 ha voorbeeldgebied afgerond en ingericht worden met 25 ha aaneengesloten landschapselementen die voor een kwart van de lengte recreatief ontsloten worden. o Opschaling voorbeeldgebied naar fase 2. In de periode 2009 – 2012 is de gereedschapskist gevuld, zijn technieken ontwikkeld en getest en processen doorlopen en wordt de realisering van opschaling van het groenblauwe netwerk uitgebreid naar Groesbeek. De VNC zal in haar voorkeursgebied starten met inspanningen om bedrijfslandschapsplannen te ontwikkelen. o Het uitvoeren van de laatste fase van omvangrijke landschapsherstelprojecten in de gemeente Deventer ( in samenwerking met Landschap Overijssel en de Provincie Overijssel waarbij het partnerschap invulling kan geven aan het zoveel mogelijk benutten van de Regeling groenblauwe diensten), in de gemeenten Zutphen/Bronckhorst/Lochem (waar dankzij een 1

VNC heeft in 2012 een reeks voorstellen voor (co)financiering van nieuwe voorbeeldgebieden Deltaplan Landschap ingediend bij diverse potentiële (co)financiers. Het betreft een meerjarige projectenportefeuille van enkele miljoenen. Afhankelijk van al dan niet toekennen van de aanvragen zal dit (ingeschatte en begrote) consequenties hebben voor de uitvoeringscapaciteit in middelen en mensen.

34

o

•

•

•

•

•

•

•

•

bijdrage van de Frans Mortelmans Stichting de gemeentes en provincie middelen beschikbaar hebben gesteld) en in het Maasheggengebied, gemeentes MookMiddelaar/Gennep (in samenwerking met het IKL, de gemeentes en de provincie Limburg. Ook hier kan het partnerschap invulling geven aan het zoveel mogelijk benutten van de Regeling groenblauwe diensten). Het uitvoeren van vele tientallen kleinere landschapsherstelprojecten, dankzij middelen uit Provinciale Meerjaren programma’s, of via Subsidie Natuur- en Landschapsbeheer.

Overige projecten: Het voortzetten van de campagne Natuur in de straat. In 2013 geven we verdere invulling aan de campagne in de vorm van ondersteuning en verzorging van lezingen, het (mede) organiseren van thematische bijeenkomsten en werkbezoeken in steden (hoofden plantsoenendiensten, wethouders groen, woningbouwcorporaties, etc.), met o.a. het boek en actieplan als instrumenten. In 2012 is het Europees project ForestClim afgerond. In het kader van een InterReg IVB programma is door onze vereniging het boek Mooi Europa uitgebracht, met bijbehorend rapport. De VNC is actief lid van het European Environmental Bureau (EEB) en zal haar activiteiten intensiveren. Het boek Beautiful Europe zal daarbij nadrukkelijk worden ingezet voor de beïnvloeding van leden van het Europees Parlement, Europese Commissie en de Landbouwraad om zo aandacht te vragen voor een Europese aanpak en financiering vanuit de vergroening van het veranderende Gemeenschappelijk Landbouwbeleid voor aanleg, herstel en beheer van landschapselementen op boerenland en het veiligstellen van Europees landschappelijk erfgoed. Beïnvloeden van provincies en positioneren van soortenorganisaties om herijking EHS vorm te geven aan de hand van behoefte van specifieke soorten in plaats van afronding van terreinen. De VNC gaat proberen een actieve rol te vervullen rondom certificering en verantwoording van vergroeningsmaatregelen en daarbij behorende landbouwtoeslagen. Hiertoe wordt samenwerking gezocht met Vogelbescherming Nederland(om een checklist op te stellen), Kadaster, Dienst Regelingen, Directie GLB, IPO en de Raad van Accreditatie. Actief benaderen van kabinetsleden en hen kennis laten nemen van de doelstellingen en de visie van de VNC inzake realisatie natuurverbindingen, internationale natuurbeschermingsverplichtingen, ruimtelijke ordening, vergroening Europees landbouwbeleid en belastingplan. Aangaande de juridische activiteiten van stichting Das&Boom (zoals de rechtszaken die door de rechtbank voor een deel reeds van een zittingsdatum waren voorzien), is besloten deze op te schorten tot nader order. Ook in 2013 zal het noodzakelijk blijven om de huidige regering op alle afzonderlijke procedureonderdelen te bevragen of, en zo ja in hoeverre zij ook op andere wezenlijke onderdelen van beleid breekt met het beleid van het vorige kabinet. Dit betreft met name de Nationale Parken en Landschappen, de beschermde natuurmonumenten en ook de specifieke soortenbeschermingsmaatregelen ten aanzien van acuut bedreigde soorten. Hopelijk ontstaat na zomer 2013 duidelijkheid over het afgelasten of op onderdelen voeren van procedures. Landschappelijk erfgoed in de vorm van hoofdzakelijk hagen in uiterwaarden van Maas, Rijn en IJssel staan sterk onder druk door het Programma Stroomlijn van Rijkswaterstaat. De VNC zal een lans breken voor behoud en waar mogelijk herstel en compensatie van (eeuwenoude) heggen, door actief te participeren in rivierenoverleggen, beroep en bezwaar, lobby en waar nodig juridische actie en/of zoeken van contraexpertise. 35

•

•

•

•

•

•

•

•

•

Het Landschapsmanifest waarbij de VNC sinds de ratificatie van de Europese Landschapsconventie door Nederland in 2005 is aangesloten, is in 2012 overgegaan in het Platform Landschap. De VNC onderschrijft de behoefte aan een dergelijk platform dat zich richt op het verbeteren van de kwaliteit van het landschap en een brede dialoog daarover aangaat, zowel intern als extern. De VNC zal het initiatief nemen om een themabijeenkomst te organiseren. De VNC is toegelaten als deelnemer van IUCN en zal hierin actief deelnemen ten einde concrete oplossingsrichtingen aan te dragen en dialoog te voeren om de biodiversiteit en het leefmilieu in agrarische cultuurlandschappen te verbeteren. Concreet willen wij ons richten op de zogenaamde ‘Leaders for Nature’, hen bekend maken met onze doelstellingen voor het cultuurlandschap en verleiden om als collectief deel te nemen aan streekrekeningen in het kader van landschappelijk verantwoord ondernemen. De VNC is een van de elf participerende organisaties in de Stichting Natuurbeelden en zal zich in 2013 inzetten om cultuurlandschappen en daarbij horende natuurwaarden prominenter aan de orde te laten komen, door de opname van aansprekende beelden in de digitale catalogus. De VNC zal zich in 2013 meer richten op crowdfunding via social media. De website zal in het eerste kwartaal gemoderniseerd worden. Ook zal de mogelijkheid worden onderzocht om voor diverse doelgroepen een aanbod op te zetten van merchandisingproducten gericht op beleving van en educatie over het cultuurlandschap. Meer aandacht zal worden geschonken om eenmalige donaties voor landschapsherstel te vergaren, om zo werkkapitaal op te bouwen dat ingezet kan worden als cofinanciering bij landschapherstel-projecten. In 2013 stelt het bestuur een sponsorcommissie in die de doelstellingen van de VNC gaat promoten bij het bedrijfsleven, nadenkt over het vormgeven van bedrijfslidmaatschappen en bedrijven benadert met het verzoek een bijdrage te leveren. Bijvoorbeeld door een streekrekening te openen. De VNC zal de Stichting Landschapskapitaal ondersteunen in het opzetten van ondernemerstafels voor Groesbeek, Graafschap Noord en eventueel nog komende streekrekeningen. Aantrekken en plaatsen van stagiair(e)s op het gebied van natuurrecht, natuur- en landschapsbeheer, ruimtelijke ordening, (technische) bedrijfskunde, ICT. Vrijwilligers organiseren vrijwilligers.

De leden van de VNC krijgen in 2013 vier keer het ledenblad Landschappelijk toegezonden, krijgen gratis toegang tot het Informatiecentrum en worden genodigd voor de Algemene Ledenvergadering. Het Informatiecentrum van de VNC is in 2013 in de wintermaanden januari, februari, november en december gesloten. Buiten deze maanden is het centrum elke woensdag en zondag geopend, van 10 tot 17 uur. Het personeelsbeleid blijft ongewijzigd, met dien verstande dat aan het ARBO-beleid extra aandacht zal worden geschonken, onder meer vanwege het feit dat de ziekte van Lyme erkend is als beroepsziekte.

36

Gelet op de grootte van het vermogen, blijft het beleggingsbeleid ongewijzigd. Krachtens de voorschriften van het CBF zullen wij tenminste 9 maanden loonkosten liquide houden, hoewel wij steeds minder afhankelijk worden van subsidies en structurele bijdragen en bewust beleid voeren om onze verdiencapaciteit te benutten en te vergroten, zonder onze idealen uit het oog te verliezen.

37

10. VERANTWOORDINGSVERKLARING Drie principes Het bestuur van Vereniging Nederlands Cultuurlandschap onderschrijft de volgende principes: 1. Binnen de instelling dient de functie 'toezicht houden' (vaststellen of goedkeuren van plannen, en het kritisch volgen van de organisatie en haar resultaten) duidelijk te zijn gescheiden van het 'besturen' dan wel van de 'uitvoering'. 2. De instelling dient continu te werken aan een optimale besteding van de middelen zodat effectief en doelmatig wordt gewerkt aan het realiseren van de doelstelling. 3. De instelling streeft naar optimale relaties met belanghebbenden, met gerichte aandacht voor de informatieverschaffing in de inname en verwerking van wensen, vragen en klachten. 1. Besturen en toezicht houden Het algemeen bestuur is belast met het besturen van de vereniging overeenkomstig de statuten en het huishoudelijk reglement. De vereniging kent een directeur, die door het bestuur wordt benoemd. De directeur voert de doelstellingen van de vereniging uit, rekening houdend met de daarbij door het bestuur aangegeven prioriteiten en staat daarin tevens de andere verenigingsorganen bij. De directeur, onder verantwoordelijkheid van het bestuur, is belast met de voorbereiding en de uitvoering van de besluiten van het bestuur, alsmede met het beheer van de terreinen binnen door het bestuur aangegeven kaders. Binnen door het bestuur te stellen kaders, is de directeur verantwoordelijk voor zijn, door het bestuur bepaalde, werkzaamheden, waaronder kunnen vallen personeelsbeheer en -beleid, het financiële beleid en beheer van de vereniging, alsmede de inzet van middelen ten behoeve van zijn functie. De kaders waarbinnen de verantwoordelijkheden en bevoegdheden van de directeur vallen, zijn vastgelegd in een door het bestuur vastgesteld directiestatuut. Het toezicht houden gebeurt door de leden van de vereniging via de algemene ledenvergadering. Aan de algemene ledenvergadering komen in de vereniging alle bevoegdheden toe die niet door de wet of de statuten aan het bestuur zijn opgedragen. Alleen de gewone leden en seniorleden van de vereniging hebben stemrecht. De ereleden hebben slechts een adviserende stem. Het algemeen bestuur brengt op een algemene ledenvergadering, binnen zes maanden na afloop van het verenigingsjaar, zijn jaarverslag uit en doet, onder overlegging van een balans en een staat van baten en lasten, rekening en verantwoording over zijn in het afgelopen verenigingsjaar gevoerd bestuur. Na afloop van de termijn kan ieder lid deze rekening en verantwoording in rechte van het bestuur vorderen. Huidige samenstelling van het bestuur: • Harry Keereweer (voorzitter) • Janine Pijl (penningmeester) • Marielle van der Zouwen (secretaris) • Wiel Tonies • Leo van Grunsven • Edwin Hecker 38

Het algemeen bestuur bestaat uit een oneven aantal van minimaal vijf en maximaal negen personen, die uit en door de algemene ledenvergadering worden benoemd. De benoeming geschiedt uit de gewone leden en seniorleden van de vereniging. De benoeming van algemeen bestuursleden kan geschieden uit één of meer bindende voordrachten. Tot het maken van zulk een voordracht zijn bevoegd zowel het algemeen bestuur als tenminste tien leden. De voordracht van het algemeen bestuur wordt bij de oproeping van de vergadering meegedeeld. Een voordracht door tien of meer leden moet voor de aanvang van de vergadering schriftelijk bij het algemeen bestuur worden ingediend. Aan elke voordracht kan het bindend karakter worden ontnomen door een met tenminste tweederde van de uitgebrachte stemmen genomen besluit van de algemene ledenvergadering. Is geen voordracht opgemaakt of besluit de algemene ledenvergadering overeenkomstig het voorgaande lid aan de opgemaakte voordracht(en) het bindend karakter te ontnemen, dan is de algemene ledenvergadering vrij in de keus. Indien er meer dan één bindende voordracht is, geschiedt de benoeming uit die voordrachten. De algemene ledenvergadering kan besluiten dat een lid van het algemeen bestuur buiten de leden wordt benoemd. Bestuursleden kunnen slechts worden benoemd wanneer aan de vereisten gesteld in de bepalingen omtrent de benoeming van bestuursleden van het Centraal Bureau Fondsenwerving Keurmerk is voldaan (thans artikel 4 lid 1B). Bestuursleden ontvangen op geen enkele wijze een bezoldiging. Bestuursleden kunnen een vergoeding krijgen voor de door hun gemaakte kosten in het kader van de uitoefening van hun functie ten behoeve van de vereniging. Deze vergoedingen dienen in de jaarrekening tot uitdrukking te worden gebracht en toegelicht. Zoals vastgelegd in de statutenwijziging van 28 juni 2008, treedt elk bestuurslid uiterlijk 3 jaar na zijn benoeming af, en kan maximaal 3 termijnen bestuurslid zijn. 2. Principe Optimale besteding van middelen Iedere vier jaar wordt een meerjarenbeleidsplan opgesteld (het huidige plan loopt van 2011-2014) met daarin een meerjarenbegroting. Het meerjarenbeleidsplan wordt uitgewerkt in een jaarplan met daarin per project de geconcretiseerde en meetbare doelstellingen en activiteiten. Projecten worden zoveel mogelijk SMART geformuleerd: specifiek, meetbaar, acceptabel, realistisch en tijdgebonden. Voor ieder project wordt een zgn. projectmatrix opgesteld waarin de kerngegevens van het project staan vermeld zoals de projecteigenaar, de projectleider, de projectmedewerkers, het budget en de output. De projecteigenaar is eindverantwoordelijk voor het te behalen resultaat. De projectleider ziet erop toe dat alle activiteiten die nodig zijn in het kader van het project bekend zijn; dat hiermee samenhangende werkzaamheden door de projectmedewerkers worden uitgevoerd; dat taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden worden toebedeeld en dat de nodige middelen beschikbaar zijn. In een wekelijks overleg wordt de stand van zaken m.b.t. de verschillende projecten besproken en stuurt de projecteigenaar in overleg met de projectleider waar nodig bij. Subsidieverzoeken voor projecten worden over het algemeen ingediend via een aanvraagformulier dat door de subsidieverstrekker is voorgeschreven. Hierin moeten o.a. de doelstelling en het beoogde resultaat van het project worden beschreven. Van langlopende projecten moeten 39

voortgangsrapportages worden verstrekt. Na afloop van gefinancierde projecten wordt een financiële en inhoudelijke eindevaluatie richting de subsidieverlener verstrekt en indien gewenst, een accountantsverklaring. Verbeterpunten n.a.v. evaluaties worden indien mogelijk doorgevoerd in lopende projecten en zijn aandachtspunten voor toekomstige projecten. 3. Principe Optimale relaties met belanghebbenden De belanghebbenden van Vereniging Nederlands Cultuurlandschap zijn divers. Om goed te kunnen voldoen aan de informatiebehoefte van de verschillende belanghebbendengroepen, zijn de diverse uitingen/contacten ondergebracht bij verschillende ‘specialisten’ binnen de organisatie. De communicatie is met name agenderend, stimulerend en inspirerend. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van verschillende soorten media en uitingen zoals website, ledenblad, studiedagen/symposia, interviews, memo’s, pleitnota’s. Ideeën, wensen en opmerkingen worden waar mogelijk meegenomen als input voor nieuwe projecten/besluitvorming. Klachten worden afgehandeld volgens de klachtenprocedure uit het Handboek Procedures van de VNC, om zo te komen tot verbetering. De belanghebbenden worden onderverdeeld in de volgende groepen: • Leden De informatievoorziening naar de leden van de VNC verloopt via het kwartaalblad Landschappelijk, specifiek en incidenteel via e-mail of mailing, de jaarlijkse algemene ledenvergadering, het Informatiecentrum (waartoe leden van de VNC gratis toegang hebben) en via de website. • Vrijwilligers Uitgangspunt van het vrijwilligersbeleid van de VNC is het werken en omgaan met vrijwilligers te professionaliseren zodat het aantal vrijwilligers de komende jaren kan groeien, met behoud van betrokkenheid en plezier in het werk, zowel bij de VNC-medewerker als de vrijwilliger, waardoor vrijwilligers daadwerkelijk het gevoel krijgen erkend en gewaardeerd te worden. Bij verschillende werkzaamheden kan een netwerk van vrijwilligers worden ingezet. De communicatie verloopt via het kwartaalblad Landschappelijk, regelmatig inhoudelijke ‘updates’ per e-mail en werkoverleggen. Regelmatig wordt input aan de vrijwilligers gevraagd voor verbeteringen. • Raad van Advies De VNC hecht veel waarde aan de mening en ideeën van de RvA. De communicatie verloopt via het kwartaalblad Landschappelijk, e mail en brainstormbijeenkomsten. Deze brainstormbijeenkomsten geven waardevolle input, waarmee de organisatie aan de slag gaat. • Overheden en politiek Primaire insteek bij aanvang van de campagne ‘Nederland weer mooi’ was en is nog steeds het geven van een krachtige impuls aan de kwaliteit van ons landschap. Biodiversiteit, cultuurhistorie en 40

recreatieve ontsluiting vormen daarbij richtsnoeren om de eigenaren en beheerders van het landelijke gebied in staat te stellen deze extra landschapszorg duurzaam voor hun rekening te nemen. Hiervoor is een fonds nodig dat beheerd wordt buiten de waan van de dag en wisselende politieke voorkeur. Om dit te bereiken vindt gevraagd en ongevraagd beleidsbeïnvloeding plaats op politiek, bestuurlijk en ambtelijk (rijks, provinciaal en gemeentelijk) niveau. Veelal in de sfeer van ruimtelijke ordening, landbouw, financiën, natuur en milieu. Er wordt geparticipeerd in (reguliere en ad-hoc) overlegstructuren, tekstsuggesties aangeleverd en met verantwoordelijken, (strategische) partners en relaties contacten onderhouden door en/of te overleggen, planproces (mede) vorm te geven en besluitvorming (mede) te coördineren. • Maatschappelijke organisaties De VNC werkt veel samen met maatschappelijke organisaties, waarvan de meeste vertegenwoordigd zijn in het Landschapsmanifest en als ondertekenaars van het Akkoord van Apeldoorn. Dit manifest is voor ons een platform voor ideeën en ideeënverkondiging, maar ook een orgaan voor overleg, advisering en beleidsbeïnvloeding. Afstemming en/of samenwerking en informatie-uitwisseling met maatschappelijke partijen vindt plaats als dat gezien het krachtenveld logisch is, bijvoorbeeld om te anticiperen op bepaalde politieke of beleidsmatige beslissingen op het gebied van landschaps-, natuur-, milieu,- water-, landbouw-, of plattelandsbeleid. Specifieke aandacht hebben wij voor onze relatie met terreinbeherende organisaties met betrekking tot onze werkzaamheden voor het Landschapswachtproject. Hierin nemen wij een kritische maar rechtvaardige houding aan en houden wij elkaar scherp. • Bedrijven Voor de oprichting van het Landschapsfonds werkt de VNC vooral samen met het bedrijfsleven. Samen met banken, pensioenfondsen, woningbouwcorporaties, energiebedrijven, vastgoedexploitanten, (groene) zakenlieden en financieel deskundigen worden mogelijke financieringsconstructies uitgekristalliseerd en getoetst op haalbaarheid. Verrassende ontmoetingen door het benaderen van het bedrijfsleven voor financiering van een groene constructie als het Deltaplan, leveren interessante inzichten en draagvlak op. In het kader van de Landschapswacht wordt concreet samengewerkt met agrarische ondernemers aan landschapsherstel op lokaal niveau. Verder werken wij samen - wanneer nodig en/of op verzoek met ingenieurs-, planning-, landschapsarchitecten- en ecologiebureaus en met ZZP-ers aan ruimtelijke ordenings- en inrichtingsvraagstukken in de groene en blauwe ruimte en proberen het gedachtegoed van het Deltaplan projectgewijs in te steken. Kennisinstellingen De VNC treedt, al dan niet op verzoek, in contact met kennisinstellingen zoals universiteiten en onderzoeksinstellingen en wetenschappelijke bureaus van politieke partijen. Wij proberen ons gedachtegoed in wetenschappelijke kringen te ventileren door onderzoekers, docenten en studenten te inspireren met het Deltaplan voor het Landschap in de breedste zin van het woord. Dit doen we door middel van strategische samenwerkingsverbanden, het verzorgen van lezingen en/of colleges, •

41

het volgen en verzorgen van studiedagen, het bezoeken van en participeren in symposia, veldbezoeken, publicaties in (vak-) en opiniebladen, etc. • Financiers Via projectaanvragen / evaluaties / rapportages wordt aan de financiers een duidelijk beeld van de organisatie en het betreffende project geschetst. Voor zover passend binnen de doelstellingen van de organisatie wordt rekening gehouden met de met ideeën, opmerkingen, wensen en klachten van de financiers.

De Nationale Postcode Loterij is een belangrijke partner voor de VNC. Sinds 2009 ontvangen wij van de loterij een jaarlijkse bijdrage van € 500.000,-. Aantrekkelijk is dat de steun meerjarig is en de bijdragen vrij te besteden zijn. De Goede Doelen Loterij is een bewezen en succesvol middel tot fondsenwerving. Inmiddels wordt er jaarlijks door de Goede Doelen Loterijen (Nationale Postcode Loterij, BankGiro Loterij en VriendenLoterij) ruim € 400 miljoen geworven voor het goede doel. Dat is meer dan een miljoen euro per dag. De drie loterijen hebben als missie het steunen van goede doelen die werken aan: • een rechtvaardige en groene wereld: Nationale Postcode Loterij • cultuur en behoud cultureel erfgoed: BankGiro Loterij • verbetering van welzijn en gezondheid in Nederland: VriendenLoterij Maandelijks spelen miljoenen huishoudens in Nederland met deze loterijen mee en met de helft van hun lot dragen ze bij aan een betere wereld. Het huidige kabinet heeft aangegeven het kansspelbeleid te willen moderniseren. Wij hopen dat de voorgestelde wijzigingen in het kansspelbeleid de Goede Doelen Loterijen voldoende ruimte geeft om de succesvolle fondsenwerving op dit niveau voort te zetten. Want zonder de Postcode Loterij en haar deelnemers zouden wij een groot deel van onze initiatieven niet kunnen realiseren.

42