JAARVERSLAG 2013 Vereniging Nederlands Cultuurlandschap Beek-Ubbergen
INHOUD 1. Voorwoord
3
2. Inleiding
4
3. Vereniging Nederlands Cultuurlandschap 3.1 Deltaplan voor het landschap 3.2 Natuur in de Straat 3.3 Gezamenlijk extra project Nederlandse Natuur in Beeld
5
4. de Landschapswacht-uitvoering landschapsherstelprojecten 4.1 Voorbeelden uitvoeringsprojecten 2013
12
5. Das&Boom 5.1 Recht op natuur 5.2 Advies en onderzoek 5.3 Opvangcentrum
15
6. Voorlichting / educatie 6.1 Informatiecentrum 6.2 Lezingen / presentaties 6.3 Landschapsprijs De Gouden Mispel 6.4 Winnaars Gouden Zwaluw 2013
19
7. Organisatie 7.1 Fondsenwerving, leden en donateurs 7.2 Vereniging Nederlands cultuurlandschap 7.3 Stichting de Landschapswacht 7.4 Stichting Das&Boom
21
8. Financieel verslag 8.1 Financiën 2013 / Controleverklaring accountant 8.2 Begroting 2014
28
9. Jaarplan 2013
33
10. Verantwoordingsverklaring
45
2
1. VOORWOORD De otter is weer terug in de Ooijpolder! Na zestig jaar is dit olijke dier en toppredator de kroon op het werk van het voorbeeldgebied Deltaplan Landschap. Want het dier maakt ook gebruik van de nieuw aangelegde plas-dras-stroken. Het is mooi om te zien dat de filosofie van het Deltaplan werkt in de praktijk en nu op een behoorlijke schaal kan worden getoond. En het is genieten van de talloze jubelende struweelvogels, het rijke slootleven en dansende bestuivers. Het is prachtig om te zien hoe snel mensen, planten en dieren positief reageren op de nieuw aangebrachte stoffering van het landschap. De afgelopen jaren hebben we daar op ruim 500 hectare met boeren en betrokkenen uit de streek een internationaal voorbeeld voor landschaps- en natuurontwikkeling neergezet. Een consequent en consistent netwerk van landschapselementen met recreatieve routes op boerenland en verbindingen met stad en natuurgebieden. Het maken en onderhouden van netwerken en verbindingen wordt steeds belangrijker. Helemaal bij een terugtredende overheid, die steeds vaker bescherming en beheer van ons landschappelijk erfgoed veronachtzaamt. Zij geeft, relatief gezien, historisch weinig uit aan natuur met als afgeleide landschap, en weet de private en particuliere markt onvoldoende te stimuleren. In 2013 moesten we onder ogen zien dat er nauwelijks overheidsbudget beschikbaar was en er evenmin zicht op is. De samenleving heeft andere zorgen dan landschap en natuur. Het is een harde werkelijkheid voor iedere sector. Kosten omlaag, steviger concurrentie, ambitie aanpassen aan kosten, luisteren naar klanten en inkomsten omhoog. Aandachtspunt is onze teruggang in leden. Overwegend veroorzaakt door vergrijzing, maar ook doordat huishoudens zich vaker beraden op kostenreductie. Het past bij de landelijke trend van veel natuur- en landschapsclubs. Daarentegen zien we tegen de trend in een toenemend aantal incidentele donateurs, vrijwilligers en belangstelling bij bedrijven. Om in te spelen op onze veranderende omgeving hebben we afgelopen jaar tijdens onze algemene ledenvergadering een nieuwe strategische visie vastgesteld. Kernpunten hierin zijn binden, beïnvloeden en bieden. Daarmee leggen we een basis voor de komende jaren om te opereren als “not for profit” - organisatie waarin we anticiperen op veranderende financieringsstromen, zakelijker gaan opereren en de stap proberen te zetten van “stakeholders” naar “shareholders”. Daartoe is ook de samenstelling van ons bestuur gewijzigd, verbreed en uitgebreid, waar wij zeer content mee zijn. Harry Keereweer Voorzitter
3
2. INLEIDING Voor u ligt het jaarverslag 2013 van de Vereniging Nederlands Cultuurlandschap. Wij kijken met gemengde gevoelens terug op het afgelopen jaar. Ondanks een uitstekende omzet van de vereniging was het uiteindelijke financiële resultaat voor het eerst in jaren negatief. Gelukkig is er geen structureel tekort en geldt in zeker mate dat ook bij onze vereniging de kosten voor de baten uitgaan. Binnen de bedrijfsvoering van de vereniging komt het terugverdienen landschappelijk, financieel of sociaal centraler te staan. Mensen of organisaties die zich willen binden aan de doelstellingen van de vereniging hebben een streepje voor. Stakeholder wordt of ben je door een lidmaatschap of donateurschap, als participant in “crowdfunding” - projecten, partner in uitvoering of partners in landschappelijk verantwoord ondernemen. Zo hebben we afgelopen jaar verder geïnvesteerd in professionalisering van de uitvoeringsploeg met aanschaf van machines en andere huisvesting. Met uitvoeringsprojecten wordt een fundament in de (meer jaren)begroting gelegd dat ons in staat blijft stellen om los van de waan van de dag en wisselende politieke voorkeur te opereren. Afgelopen jaar hebben we ook hard gewerkt aan een omslag naar een geprofessionaliseerde “not for profit” organisatie. Door actief groenmakelaarschap en het leveren van benodigde cofinanciering, zowel financieel als in natura, voor landschapsherstelprojecten. Op de kaart van Nederland hebben we ook dit jaar weer tal van plekken kunnen toevoegen waar de VNC met haar Landschapswacht al dan niet in samenwerkingsverbanden aan landschapsherstel heeft gewerkt. En daar zijn we trots op! Afgelopen jaar hebben we ons nadrukkelijker geprofileerd in bedrijvennetwerken, hetgeen een toenemende belangstelling voor onze organisatie en haar doelstellingen oplevert. Met name voor bedrijven is de VNC interessant in hun zoektocht naar geschikte partners voor maatschappelijk verantwoord ondernemen met direct zichtbaar resultaat. Vanuit het zogenaamde Leaders for Nature netwerk en de SLK streekrekeningen zijn verrassende ontmoetingen ontstaan met multinationals en met het Midden en Klein Bedrijf. Landschappelijk verantwoord ondernemen heeft een zekere marktwaarde, alleen is het (soms ook voor ons) nog een zoektocht hoe dat zich laat vertalen in concrete partnerschappen en bijdragen. Het bestuur.
4
3. VERENIGING NEDERLANDS CULTUURLANDSCHAP 3.1 Deltaplan voor het landschap De belangrijkste inspanningen voor het Deltaplan Landschap in het afgelopen jaar, waren gericht op de zogenaamde vergroening van het landbouwbeleid, de stelselwijziging agrarisch natuurbeheer en groenblauwe diensten, het opschalen van voorbeeldgebied Ooijpolder met het concept ‘Prachtlandschappen’, het aanhaken bij vergroening door en in bedrijvennetwerken en het werken aan zichtbaar resultaat door het opknappen van landschappelijke ensembles. Vergroening landbouwbeleid Afgelopen jaar is met de allocatie van 30% van de eerste pijler van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid voor een uniforme set van drie vergroeningsmaatregelen een uniek besluit genomen. Daarmee is ook het grootste groenfonds voor Europa ontstaan. Maar ondanks dat landbouwsubsidie belastinggeld is, wordt het nog te vaak beschouwd als boerengeld. En de machtige agro lobby heeft de vergroening en de realisatie van zogenaamde Ecologische Focusgebieden (EFA’s) afgelopen jaar enorm afgezwakt en uitgekleed. Dat begon met het standpunt van de Landbouwraad (de Europese raad van ministers van Landbouw) dat voor vergroening geen grond uit productie mag gaan en er evenmin sprake mag zijn van inkomensverliezen. Daarmee verloren EFA’s hun strikt ecologische focus en werd het mogelijk te kiezen voor een invulling met stikstofbindende (landbouw)gewassen zoals lupine en erwten. Daarnaast moest er ruimte komen voor een menu structuur van door de lidstaat zelf te ontwikkelen equivalente maatregelen. Mochten bestaande aangrenzende landschapselementen meegeteld worden, ook als ze van de buren zijn. Is er zelfs sprake van een wegingsfactor waarbij je bijvoorbeeld een bestaande strekkende meter sloot voor 6m2 EFA mag meerekenen. En mag de helft van de vergroeningsopgave in collectief verband georganiseerd worden. En zo kondigde zich de ene na de andere afzwakking aan. Opvallend daarin was het Nederlands voorzitterschap van de Europese organisaties voor boeren en jonge boeren. Maar de kans is nog steeds niet verkeken. De Europese commissie geeft lidstaten behoorlijke beleidsruimte om alsnog te kiezen voor vergroening. De VNC heeft daarvoor concrete voorstellen gedaan aan de staatssecretaris en de provincies. Prachtlandschappen Bij provincies zijn ook veel inspanningen geleverd om extra projecten gefinancierd te krijgen. Zij zijn verantwoordelijk gemaakt voor natuur- en landschapsbescherming in Nederland. Onder de noemer prachtlandschappen zijn voorstellen doorontwikkeld, uitgewerkt en afgestemd met provincies en potentiële partners voor gebieden van zo’n 2000 hectare groot. Hoofdzakelijk gelegen in voormalige Nationale Landschappen en dikwijls een herstel zijnde van de groenblauwe infrastructuur, die oude landschapselementen weer in een landschappelijke structuur brengt en natuurgebieden aan elkaar verbindt, al dan niet via de EHS of wat nu het Nationaal Natuur Netwerk heet. Daarbij is cofinanciering gezocht, in sommige gevallen ook ruimschoots gevonden, maar niet 5
in de mate zoals vereist door betreffende provincies. Frustrerend is geweest dat op een gegeven moment voor een gebied 1,7 miljoen euro aan cofinanciering beschikbaar was, maar dit niet vrij kwam doordat er 5 miljoen bij elkaar gebracht moest worden. Er is gewerkt aan financiële arrangementen middels renteloze of laagrentende leningen en koppelingen met zonne- en windenergie. Er zijn heel veel inspanningen gepleegd. De plannen zijn langs allerlei routes ingestoken, maar het heeft helaas niet geleid tot honoreren van enige aanvraag, zelfs na gevraagde aanpassingen. Daarmee zijn veel inspanningen geleverd zonder resultaat. Stelselwijziging Agrarisch Natuurbeheer Het agrarisch natuur- en landschapsbeheer verandert per 1 januari 2016. De kern van het nieuwe stelsel is een collectieve benadering en toepassing waar goede natuurresultaten het meest kansrijk zijn. Het nieuwe stelsel kent een grote verantwoordelijkheid voor de streek en een belangrijke rol voor collectieven en agrarische natuurverenigingen. In 2013 viel de kick-off van een professionaliseringstraject van zogenaamde collectieven voor de stelselwijziging agrarisch natuurbeheer samen met een vernietigend rapport van de Raad voor de Leefomgeving. Het devies van de raad was acuut te stoppen met het niet effectieve en geldverslindende agrarisch natuurbeheer. VNC was het niet eens met de rapportage en heeft de Raad aangeschreven en haar bevindingen gedeeld. Daarin is met name gewezen op succesvolle voorbeelden van agrarisch natuurbeheer voor korenwolven, grauwe kiekendieven en groenblauwe diensten, waar -in tegenstelling tot het huidige agrarisch natuurbeheer- in contracten heldere doelen zijn gesteld en waar onder deskundige begeleiding en monitoring –bovenal- concurrerende en langjarige vergoedingen aan boeren worden uitgekeerd. Voor de VNC is het zoeken en aftasten geweest hoe wij hierop in moeten spelen. De term collectieven is sowieso verwarrend omdat agrarisch natuurbeheer gefinancierd wordt uit de tweede pijler van het GLB, waar groepen samenwerkende boeren voor het invullen van vergroening in de eerste pijler ook als collectieven worden aangeduid. En de koppeling met die eerste pijler is er nog niet, maar kan er wel komen. Dat inspelen speelt ook op regionaal niveau bij onze kantoorlocatie vanuit de opschaling van het voorbeeldgebied Ooijpolder Groesbeek en bij de uitvoering van het gemeentelijk Landschapsontwikkelingsplan. Maar ook daarbuiten. Een collectieve aanpak kan grote gevolgen hebben voor toekomstige toegang tot beheergelden voor landschapselementen. Zo bleek 2013 ook een tussenjaar door het aflopen van de prestatie overeenkomst tussen rijk en provincies vastgelegd in het investeringsbudget landelijk gebied (ILG) , door de invoering van het nieuwe stelsel in 2016 en tenslotte door een moeizaam tot stand gekomen natuurakkoord waarbij investeringen vanaf 2015 operationeel worden. Bedrijvennetwerken VNC is aangesloten bij de IUCN en heeft het afgelopen jaar actief geparticipeerd in het bedrijvennetwerk Leaders for Nature (LFN). Dit LFN is een groep multinationals die zich inzetten 6
voor de bevordering van biodiversiteit. In het bedrijvennetwerk worden trainingen en cursussen verzorgd vanuit concepten als TEEB (The Economics of Ecosystems and Business), BET (Biodiversity and Ecosystem Training), Natural Capital Accounting, Integrated reporting. VNC leverde een lid voor het committee dat deze activiteiten mee helpt organiseren met als klap op de vuurpijl het jaarlijkse forum. Binnen het LFN netwerk wordt nadrukkelijk aandacht gevraagd voor het Deltaplan Landschap en mogelijkheden en handelingsperspectief voor biodiversiteitsmaatregelen in Nederland. De vergroening van het GLB in combinatie met het LFN netwerk en de ervaringen in het voorbeeldgebied Ooijpolder Groesbeek hebben ertoe geleid dat in 2013 de basis is gelegd voor de uitgifte van zogenaamde biodiversiteitscertificaten in samenwerking met de zelfstandig opererende maar ooit door VNC opgerichte Stichting Landschapskapitaal. Die samenwerking is er ook op het gebied van de Rabo streekrekeningen. Een product waarin bedrijven en instellingen een direct opvraagbare spaarrekening kunnen openen en waar vanuit het coöperatiefonds 5% van de marktrente wordt geschonken voor landschapsherstel en deelnemers zelf kunnen kiezen of ze niets, 5%, 50% of 100% schenken. SLK heeft op dit moment streekrekeningen voor Ooijpolder Groesbeek, Graafschap Noord en Centraal Twente. SLK werkt met VNC samen in de werving van deelnemers en besteding van middelen voor uitvoering. Voor 2013 was er voor ruim 50 miljoen euro aan deelnemingen door bedrijven en instellingen hetgeen zo’n 80.000 euro aan rente donaties opleverde. Buytenland van Rhoon Eind 2013 zijn we benaderd door landschapsarchitect Adriaan Geuze en een groep boeren uit het Buytenland van Rhoon voor de ontwikkeling van een alternatief inrichtingsplan. Gebaseerd op het Deltaplan voor het Landschap en in samenwerking met Stichting Grauwe Kiekendief en het Louis Bolk Instituut is een voorstel gedaan om onteigening van de boeren voor een grootschalig (en in belangrijke mate nat) natuurontwikkelingsproject te voorkomen. Een bijzonder en complex project. Het gebied van bijna 600 ha is middels een planologische kernbeslissing door het rijk aangewezen voor de realisatie van hoogwaardige natuur en leefbaarheid in het kader van de aanleg van de Tweede Maasvlakte. Daarvoor is ruim 120 miljoen euro beschikbaar en het plan was op een punt belandt dat het dichtgetimmerd was tot en met een vastgesteld bestemmingsplan op natuurdoeltypen. De maatschappelijke weerstand bij eigenaren en gebruikers in het gebied en omwonenden was zo groot dat er ruim 30.000 handtekeningen zijn opgehaald. In combinatie met het alternatieve plan, dat gericht is op zwaar beschermde akkernatuur alsmede een fonds en beheer door boeren, is er zoveel roering ontstaan in de Tweede Kamer en door het aannemen van diverse gemeenteraadmoties, dat de verantwoordelijke Zuid-Hollandse gedeputeerde oud minister Cees Veerman heeft aangesteld om met een oplossing te komen waarbij het alternatieve plan uitgangspunt wordt. Compensatie Golfbaan Kwaliteit voor de leefomgeving is onderhandelbaar. In het geval van de legalisering en uitbreiding van een golfbaan in Brabant is er, na decennia lange juridische strijd en uiteindelijke medewerking van de provincie in het toestaan van de ontwikkeling, 7
een aanvullende privaatrechtelijke overeenkomst gesloten. Deze overeenkomst voorziet erin dat tussen de exploitant van de golfbaan en de VNC een kwalitatieve verplichting is gevestigd voor beheer en onderhoud van landschapselementen voor 30 in plaats van 10 jaar en er een bedrag ter beschikking wordt gesteld voor aankoop van aanvullende gronden om het landschappelijk raamwerk te versterken als dassenleefgebied. WOB procedure In 2013 heeft VNC een WOB procedure doorgezet tegen de Stichting Groenblauwe Diensten in Overijssel. Daar is de afgelopen jaren voor 50 miljoen euro aan 21-jarige contracten weggezet voor groenblauwe diensten. De middelen zijn ter beschikking gesteld door de provincie aan de Stichting Groen Blauwe diensten die contracten sluit met grondeigenaren. Ons verzoek ziet er op toe om inzichtelijk te maken waar middelen besteed zijn en in hoeverre ze bijdragen aan de provinciale ambitie om de helft van bestaande landschapselementen in Overijssel voor 2020 onder beheer te brengen. Daarbij zien we in het veld zeer weinig nieuwe elementen of zwaar vervallen elementen die opgeknapt zijn en de groenblauwe dooradering versterken. Wij hadden gehoopt dat de gevraagde informatie gewoon verstrekt zou worden, maar na van de provincie naar alle gemeenten naar de stichting groenblauwe diensten en vice versa verwezen te worden, hebben we gemeend tegen onze zin in een beroep te moeten doen op de WOB. Dit deden we ook om nu een principiële uitspraak te krijgen over de vraag of indien een private club - zoals de Stichting Groen Blauwe Dienstenuitsluitend gevoed wordt met (veel) publieke middelen en een publieke subsidieregeling uitvoert, deze Stichting dan niet sowieso onder de WOB valt. Europees Milieubureau (EEB) Om onze argumenten kracht bij te zetten zijn wij lid van het Europees Milieubureau (EEB). De activiteiten van de VNC binnen het EEB stonden in 2013 volledig in het teken van inspanningen voor vergroening van het landbouwbeleid. In oktober 2011 presenteerde Eurocommissaris Ciolos zijn voorstellen voor het Gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) vanaf 2014. Primaire focus ligt hierin op ‘vergroening’ en ‘vereenvoudiging’. Alhoewel er brede overeenstemming is om te vergroenen en het landbouwbudget te gebruiken als katalysator voor de levering van biodiversiteit, milieu en klimaat maatregelen, is er veel discussie over de wijze waarop. Afgelopen jaar werd de finale van het besluitvormingstraject gespeeld. Na de Europese commissie was het in maart aan het Europees Parlement en de Landbouwraad om hun positie te bepalen. In de daarop volgende ‘trialoog’ werd onder voorzitterschap van Ierland voor eind juni toegewerkt naar een politiek akkoord dat kader stellend is voor invulling van het GLB vanaf 2015. Als actief lid van de EEB-landbouwwerkgroep hebben we gelobbyd rondom politiek bestuurlijke besluitvorming. De lobby richtte zich de eerste helft van het jaar met name op het beïnvloeden van de besluitvormingsmomenten van het Europarlement en de Landbouwraad. In de tweede helft lag de focus op de trialoog.
8
In 2013 volgden ontwikkelingen rondom de hervorming en vergroening van het gemeenschappelijk landbouwbeleid zich in rap tempo op en bleek wederom het lidmaatschap van EEB van grote waarde. Kleine en voor buitenstaanders bijna niet te bevatten veranderingen door subtiele wijzigingen van woorden, toelichtingen, toevoegingen hebben uiteindelijk een enorme impact op de uitkomst. In dat intensieve lobby traject blijkt ook wanneer het er echt op aan komt dat de groen sector een minderheid vormt, die nauwelijks opgewassen is tegen het geweld van de landbouwlobby.
Voorbeeldgebied Ooijpolder in 2013 Nadat in 2010 de eerste ervaringen waren opgedaan in de voorbeeldgebieden, stond de periode 2011-2013 in het teken van ‘Uitvoeren en Opschalen’. In voorjaar 2013 lag de nadruk op de afronding van het voorbeeldgebied Ooijpolder-Groesbeek. Daarbij besteedden we ook aandacht aan het genereren van meer private middelen. De Stichting Landschapskapitaal en de VNC voerden gesprekken met mogelijke investeerders en trokken samen op in het werven van financiën voor de Streekrekening Ooijpolder-Groesbeek. Dit resulteerde in een groter aantal rekeninghouders die gezamenlijk €43 miljoen plaatsten. In dit derde jaar realiseerden we door lagere rentestanden en het wegvallen van een volledige renteschenking door een deelnemer 10.000 euro minder en kwamen daarmee op een afdracht van zo’n €60.000. De stand van de realisatie van de belangrijkste indicatoren is als volgt: Indicator Streven volgens Stand per 1 oktober 2013 uitvoeringsprogramma Aaneengesloten gebied 500 ha 580 ha Groenblauwe dooradering 25 ha 28,8 ha Recreatieve ontsluiting 20% 38% perceelsranden
In september 2013 heeft het Gelderse tv programma Buitengewoon een item gemaakt over het voorbeeldgebied Ooijpolder. Hierin kwamen de getroffen landschapsmaatregelen goed over in woord en beeld. In het kader van de landinrichting Herinrichting Ooijpolder zijn in de Ooijpolder en de Duffelt in 2008 met verschillende grondeigenaren/pachters overeenkomsten “Wandelen over boerenland” in de Ooijpolder / Duffelt gesloten. De grondeigenaren/pachters ontvangen een jaarlijkse vergoeding voor het openstellen van (een gedeelte van) hun gronden voor wandelaars. Op deze manier is een netwerk van boerenwandelpaden tot stand gekomen. Het netwerk ligt vooral in de Duffelt, buiten het venster van de Ooijpolder. De overeenkomsten zijn aangegaan voor 10 jaar, maar in 2013 is de financiering ten einde gekomen. Voor het vertrouwen van de grondeigenaren in het hele voorbeeldgebied en voor het behoud van een goede recreatieve routestructuur is het van groot belang om de bestaande overeenkomsten voort te kunnen zetten. Daarom is onderzocht of de betreffende grondeigenaren/pachters bereid zijn in het kader van de regeling groenblauwe diensten een 9
langlopende overeenkomst aan te gaan, waarin ook aanleg en beheer van landschapselementen worden geregeld. Uiteindelijk zijn 3 grondeigenaren bereid gevonden een langlopende overeenkomst aan te gaan. Daarmee kon het ongeveer 2 kilometer lange boerenwandelpad tussen de Botsestraat en de Zeelandsche Hof in de Duffelt worden gered. Dit pad vormt een belangrijke schakel voor de recreatieve ontsluiting van het boerenland in de Duffelt.
3.2 Natuur in de straat De huidige generatie kinderen dreigt te vervreemden van de natuur. Ze groeien voornamelijk op in de stad en komen in het dagelijks leven nauwelijks nog in aanraking met 'natuur'. Dit in tegenstelling tot de natuurbeschermers van nu: vaak al op jonge leeftijd kregen zij de kans hun liefde voor natuur te ontwikkelen. Zonder natuurervaringen voor kinderen in de stad zullen er in de toekomst dan ook te weinig natuurbeschermers zijn. Meer groen en natuur in de stad zorgt voor een schonere en gezondere leefomgeving. Het draagt bij aan een gezonde ontwikkeling van kinderen, biedt recreatiemogelijkheden dicht bij huis en vergroot de aantrekkelijkheid van een stad, waarmee het tevens een gunstig effect heeft op het vestigingsklimaat voor bedrijven. Ondanks dat er in veel beleidsstukken een groot belang aan natuur wordt toegekend, verdwijnt er om verschillende redenen (nog steeds) natuur uit de stad. Politiek en milieubeweging streven vaak naar compacte steden, om zo het buitengebied te sparen. Maar met al deze goede bedoelingen zijn steden steeds meer 'verdicht' geraakt en is er steeds minder ruimte voor groen: de natuur verdwijnt uit het stadsbeeld. Veel natuurorganisaties willen kinderen de 'echte' natuur in krijgen. Het vergroten van de trefkans op natuur in stad en straat, krijgt daardoor niet de aandacht die het verdient. Dat is jammer, want er zijn juist volop mogelijkheden om bij afbraak of sanering van bebouwing groen een volwaardige plaats te geven. Die kansen worden nu niet benut, omdat met name architecten, stedenbouwkundigen en woningbouwcorporaties niet of nauwelijks 'groen denken'. Weliswaar zijn er inmiddels veel initiatieven rond het thema Natuur in de stad, maar nog niet voldoende. De ambitie van de VNC is om in tien jaar tijd onze steden in ruime mate van natuur te voorzien, zodat alle kinderen er letterlijk en figuurlijk mee in contact komen. De VNC wil dit proces versnellen en doet dat op haar eigen manier. Als aanjager, met een heldere visie op de vele mogelijkheden die er liggen. In 2013 hebben we prioriteiten moeten stellen in onze activiteiten en hebben wij ervoor gekozen ons primair te richten op de opschaling van landschapsherstelwerkzaamheden en lobby in het kader van Deltaplan Landschap, waardoor minder tijd besteed kon worden aan Natuur in de Straat dan gewenst. In 2013 is het boek Natuur in de straat als publicatiemiddel gebruikt en onder de aandacht gebracht bij diverse bijeenkomsten over dit onderwerp. Het boek met het actieplan is ook verspreid onder alle wethouders Groen en Ruimtelijke Ordening van de 100 grootste gemeenten van ons land.
10
In 2013 werd ook de Gouden Zwaluw weer uitgereikt. Meer over de uitreiking van deze stimuleringsprijs leest u in hoofdstuk 6.4 van dit jaarverslag.
3.3 Gezamenlijk extra project Nederlandse Natuur in Beeld De VNC is één van de elf ondersteuners van het project Nederlandse Natuur in Beeld. In 2010 honoreerde de Postcode Loterij dit project met een bedrag van 2,7 miljoen euro. Het project is een uniek samenwerkingsverband tussen natuurorganisaties, natuurfilmers en het Instituut voor Beeld en Geluid en maakt de mooiste natuurbeelden beschikbaar voor alle Nederlanders. In 2017 zal een omvangrijk digitaal archief zijn opgebouwd met honderden uren aan kostbare natuurbeelden, te gebruiken voor informatieve en educatieve doeleinden. Via een geavanceerd zoeken bestelsysteem kunnen beelden binnen enkele minuten worden opgezocht en gedownload door bijvoorbeeld internet-, televisie- en filmproducenten, uitgeverijen en de natuurorganisaties zelf. De VNC maakt deel uit van De Raad van Toezicht en van de Redactieraad. Beiden kwamen in 2013 driemaal bijeen.
11
4. DE LANDSCHAPSWACHT - UITVOERING LANDSCHAPSHERSTELPROJECTEN In 2003 is Stichting De Landschapswacht opgericht met als doel monumentale landschappen en landschapselementen in Nederland te behouden en herstellen en als waakhond te fungeren om misstanden in het beheer van het cultuurlandschap aan de kaak te stellen. In 2013 heeft de stichting in opdracht van de VNC grote én kleine landschapsherstelprojecten uitgevoerd.
4.1 Voorbeelden uitvoeringsprojecten 2013 In 2013 heeft de Landschapswacht opnieuw vele kilometers heggen, houtwallen en hoogstamboomgaarden gerestaureerd en aangelegd binnen de uitvoeringsprojecten van de VNC. Hieronder volgen enkele voorbeelden. Project Ooijpolder Eerder in dit verslag berichtten wij over de voortgang in het voorbeeldgebied Ooijpolder-Groesbeek in Nationaal Landschap de Gelderse Poort. De Landschapswacht speelde een belangrijke rol bij de uitvoering van zogenoemde bedrijfslandschapsplannen en de inrichtingswerkzaamheden. Het afgelopen jaar hebben we de laatste bedrijfslandschapsplannen ingericht en zijn we begonnen met het reguliere beheer van de aangelegde landschapselementen. In Groesbeek zijn we in 2013 ook begonnen met het inrichten van de eerste bedrijfslandschapsplannen binnen de regeling Groenblauwe Diensten. Project gemeenten Lochem en Bronckhorst In 2010 is een groen partnerschap gesloten met De Frans Mortelmans Stichting. De unieke bijdrage van deze stichting - die zich normaliter richt op cultureel erfgoed in de zin van gebouwen en kunst zetten wij drie jaar lang in voor een opknapbeurt van erfgoedwaardige landschapselementen in de gemeenten Lochem en Bronckhorst. Het primaire doel van het project is behoud en verbetering van de kwaliteit van agrarisch cultuurlandschap en ecologie. De gemeente Zutphen is door bezuinigingen uit het project gestapt. Met Lochem en Bronckhorst is overeengekomen dat zij de financiële bijdrage van Zutphen overnemen. In 2013 zijn in dit meerjarige grote landschapsherstelproject ook weer vele kilometers houtwal, eswal, hagen en hoogstamfruitbomen hersteld en opgeknapt. Project Deventer In 2010 nam de VNC het initiatief om met Landschap Overijssel eigen geld beschikbaar te stellen voor het herstel van zwaar vervallen landschapselementen in deze provincie. Er is gezocht naar een in het oog springende projectlocatie waar 'cofinanciering' ruim beschikbaar is. De keus viel op Deventer, een stad die - wat ons betreft - tot de verbeelding spreekt als het gaat om de financiële bijdrage aan haar ommeland. Deventer is na de lancering van de zogenoemde ‘groenblauwe diensten’ - een regeling waarbij de provincie geld beschikbaar stelt voor het landschap - enthousiast aan de slag gegaan. Ter illustratie: de stad Deventer heeft met € 8 miljoen net zoveel over voor groenblauwe diensten als de gehele provincie Gelderland...
12
In samenwerking met Landschap Overijssel, de provincie Overijssel, de gemeente Deventer en het Nationaal Groenfonds is inmiddels een prachtig projectfonds gerealiseerd van € 360.000! Het Landschapsfonds Kostbaar Salland stelt een half miljoen euro beschikbaar om landeigenaren na de herontwikkeling en restauratie, beheercontracten te kunnen aanbieden met een looptijd van maar liefst 21 jaar. De gezamenlijke ambitie is om de komende jaren zo’n 8 hectare (dat is een lengte van zo'n 15 kilometer) aan houtwal en esrand te herstellen, te ontwikkelen en daarna duurzaam te onderhouden. De werkzaamheden in Deventer zijn in 2011 aanbesteed en in het winterseizoen 2011-2012 gestart. In 2013 zijn weer vele kilometers houtwal en eswal hersteld en opgeknapt. December 2013 is dit project afgesloten. Project Foxwolde In 2011 startte de VNC met herstel en aanleg van landschapselementen in Foxwolde (Drenthe). Daar is nog enigszins te zien hoe het landschap er zo'n honderd jaar geleden uitzag. Er zijn nog houtwallen en elzensingels, maar door gebrek aan onderhoud is een flink deel hiervan zwaar in verval geraakt. In overleg met enthousiaste bewoners begonnen we met het herstel van 1.600 meter aan houtwallen en legden we zelfs 335 meter nieuwe houtwal aan. De komende jaren zullen we deze houtwallen gefaseerd terugbrengen naar het oorspronkelijke hakhoutbeheer. In 2012 is daarmee een begin gemaakt. Verder wordt het hakhoutbeheer bij de grotere bomen weer toegepast. Deze zullen opnieuw uitlopen en op kale plekken wordt de begroeiing opgevuld met nieuwe bomen en struiken. In 2013 hebben we weer bij een deel van de wallen hakhoutbeheer toegepast. Ook is er nieuwe beplanting ingeplant. Project Winterswijk De kleinschalige openheid, het groene karakter, de beken en het reliëf door essen (kampen) zijn bepalend voor de identiteit van het Nationaal Landschap Winterswijk. Ondanks deze status is het landschap zwaar aan erosie onderhevig. Historische houtwallen en eswallen worden zeer beperkt onderhouden waardoor het cultuurlandschap langzaam verdwijnt. De VNC wil deze historische houtwallen en eswallen behouden en opknappen. Met steun van het Prins Bernard Cultuurfonds, gemeente Winterswijk en de Provincie Gelderland en in samenwerking met de lokale agrarische natuurvereniging restaureren we nu houtwallen en eswallen, waardoor ze voor toekomstige generaties behouden blijven. In 2013 zijn in dit meerjarige grote landschapsherstelproject ook weer kilometers houtwal en eswal hersteld en opgeknapt. Project Berkelland Net als in Winterswijk zijn in Berkelland ook vele landschapselementen zoals houtwallen en eswallen aan erosie onderhevig. Gebruikmakend van de subsidieregeling van de provincie Gelderland, in samenwerking met de agrarische natuurvereniging Berkel&Slinge en de gemeente Berkelland, knapt de VNC zo veel mogelijk landschapselementen op in de gemeente Berkelland. Project Maasheggen Aan de Limburgse kant van de Maas is de VNC aan de slag gegaan met de restauratie van de Maasheggen. Dankzij het Marjolein Bastin Fonds, het Prins Bernhard Cultuurfonds, giften voor de 13
Zomeractie van 2011 en middelen via de Groenblauwe Diensten Limburg, zijn ook de afgelopen winter weer nieuwe heggen aangeplant en oude hersteld. Ook de komende jaren zullen we daar nog verder aan werken. Dankzij de beschikbaarheid van beheervergoedingen is het onderhoud voor de komende jaren veiliggesteld. Rosandepolder Stichting het Geldersch Landschap en Kasteelen, in nauwe samenwerking met omwonenden en de Vereniging Nederlands Cultuurlandschap, werkt aan eerherstel van het eeuwenoude cultuurlandschap in de uiterwaarden van Rosande, tussen Arnhem en Doorwerth. De stichting het Geldersch Landschap en Kasteelen werd onlangs eigenaar van een groot deel van de polder. Dat is goed voor het gehavende landschap, dat nu een opknapbeurt krijgt. Het wegwerken van achterstallig onderhoud is nodig om het eeuwenoude kavelpatroon met hagen en knotbomen in oude glorie te herstellen. De VNC werkt hierin samen met de stichting het Geldersch Landschap en Kasteelen, het IVN en omwonenden. Deze laatsten hebben zich in 2013 ontfermd over het knotten van de bomen. Onze vereniging is in 2013 gestart met het uitrasteren van de oude kavelgrenzen, waardoor deze niet langer worden vertrapt en opgevreten door het vee. Het uiteindelijke doel is de polder in oude luister te herstellen en, niet te vergeten, deze ook toegankelijk te maken, zodat het geschiedrijke verhaal van dit stukje Nederland onder de aandacht van bezoekers wordt gebracht. Daar zal de komende jaren aan gewerkt worden.
14
5. DAS&BOOM In 2006 heeft de Vereniging Das&Boom zichzelf als eerste en tot nu toe enige natuurbeschermingsorganisatie opgeheven. Dit kon gebeuren om de best mogelijke reden: de doelstellingen waren bereikt. De das was van de ondergang gered dankzij allerlei beschermingsmaatregelen. Daarnaast maakte Das&Boom zich sterk voor optimale bescherming van andere bedreigde diersoorten en hun leefgebieden, zowel in wetgeving als in praktijk. Na een jarenlange strijd heeft de Nederlandse Staat de aangegane internationale natuurverdragen ook daadwerkelijk vertaald in wetgeving en beleid. Samen met andere natuurorganisaties sloot Das&Boom een convenant met de bouw- en projectontwikkelingwereld. Daarin werd afgesproken elkaar te helpen om misbruik of oneigenlijk gebruik van bedreigde soorten te voorkomen. Ook werd overeengekomen dat de Nederlandse Staat verantwoordelijk blijft voor de (financiële) consequenties als internationale natuurverplichtingen niet worden nagekomen. Na het opheffen van de vereniging bleef een kleine werkorganisatie over om de behaalde resultaten te bewaken: de Stichting Das&Boom. Deze stichting geeft adviezen over dassen in de breedste zin van het woord. Dassenburchten, dassentunnels en dassenvoorzieningen worden steekproefsgewijs gecontroleerd (gemonitord) en er worden gevraagd en ongevraagd adviezen gegeven aan overheden, organisaties en particulieren. Ook vangt de stichting hulpbehoevende en verweesde jonge dassen op. 5.1 Recht op natuur Door de maatregelen van het kabinet-Rutte I voelde Das&Boom zich in 2011 genoodzaakt weer juridisch actief te worden. VVD, CDA en PVV bezuinigden draconisch op het natuurbudget. Dit zou vernietigende gevolgen hebben voor de uitvoering van het natuurbeleid van voorgaande kabinetten maar bovenal de door Das&Boom geboekte resultaten uit het verleden drastisch teniet doen. Na ruim een eeuw van veronachtzaming en vernietiging van natuur, waren de beoogde nieuwe bezuinigingen ons inziens niet te accepteren. Als welvarend West-Europees land zou ons land juist het goede voorbeeld moeten geven en laten zien dat ook een dichtbevolkt zeer welvarend land als Nederland in staat is om ten minste een basale natuurkwaliteit te garanderen en zich te houden aan internationaal gemaakte afspraken. Met het aantreden van het nieuwe kabinet in oktober 2012 is besloten om de juridische activiteiten van Das&Boom (zoals enkele rechtszaken die door de rechtbank voor een deel reeds van een zittingsdatum waren voorzien) tot nader order op te schorten. Wel bleef de noodzaak bestaan om het nieuwe kabinet op alle afzonderlijke procedureonderdelen te bevragen of, en zo ja in hoeverre zij ook op andere wezenlijke onderdelen van beleid zou breken met het beleid van het vorige kabinet. In 2013 zijn op onderdelen procedures gevoerd. Maart 2013 kondigde Staatsbosbeheer (SBB) aan een begin te maken met de verkoop van 17.000 hectare landschapselementen en kleine natuurreservaten met als excuus het terugdringen van de staatsschuld. Das&Boom deed een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur en vroeg Staatsbosbeheer om opheldering. Das&Boom vond het ongehoord om gronden die eerder onteigend, dan wel aangekocht en onderhouden werden van gemeenschapsgeld, zomaar verkocht zouden 15
worden aan de hoogste bieder zonder de nieuwe eigenaar de opdracht mee te geven daarbij de natuurwaarden te behouden en te beheren. Das&Boom sommeerde Staatsbosbeheer om zo spoedig mogelijk te bevestigen dat zij niet tot verkoop van deze gronden zou overgaan. Daarnaast verzocht Das&Boom de staatssecretaris te bevestigen dat zij Staatsbosbeheer zou opdragen om af te zien van de verkoop van de gronden. Wegens het uitblijven van de nodige maatregelen, spande Das&Boom een kort geding aan tegen Staatsbosbeheer. De uitspraak was teleurstellend: de rechter wees de vorderingen van Das&Boom af. Met deze uitspraak werd het voorzorgbeginsel van internationale natuurwetgeving met voeten getreden. Beschermde soorten buiten de EHS werden hiermee vogelvrij verklaard. Uiteindelijk besloot de staatssecretaris toch, vanwege alle maatschappelijke onrust, en ‘zelfs een rechtszaak’, dat de verkoop van de SBB-gronden werd stopgezet. In 2013 diende ook de rechtszaak over de otter en de met acuut uitsterven bedreigde korhoen. De eisen voor het korhoen werden niet toegewezen, die van de otter voor een deel wel. De uitspraak creëerde kansen. Das&Boom en Otterstation Nederland hadden staatssecretaris Bleker in 2012 aangeschreven, om maatregelen te nemen om het duurzaam voortbestaan van de otter in Nederland veilig te stellen. Wegens het uitblijven van de benodigde maatregelen hebben Das&Boom en Otterstation Nederland de Staat gedagvaard. In de uitspraak werd de Staat veroordeeld tot het continueren van het onderzoek naar de otterpopulatie en dat te financieren totdat de otter duurzaam kan voortbestaan in Nederland. Ook moest de Staat alle knelpunten oplossen; knelpunten zijn voor de otter gevaarlijke verkeersituaties. Helaas is de Staat tegen de gerechtelijke uitspraken in hoger beroep gegaan. Deze zaak dient in 2014.
5.2 Advies en onderzoek Meldingen van bedreigde dassenburchten door ruimtelijke ontwikkelingen, meldingen van burchtverstoringen of niet functionerende dassenvoorzieningen nemen veel werk in beslag. Handhavingsverzoeken worden ingediend en samen met andere organisaties (o.a. milieufederaties) worden zienswijzen of bezwaren ingediend. Eveneens worden er nog steeds ontheffingen verstrekt die de dassenbelangen niet behartigen, waar Das&Boom dan de nodige tijd in moet steken om dit te corrigeren. Daarnaast fungeert Das&boom ook als vraagbaak voor de meest uiteenlopende zaken betreffende dassen. Het bijhouden van de contacten met de diverse dassenwerkgroepen behoort ook tot de taken van Das&Boom. Een belangrijke taak van Das&Boom is het bijhouden van de populatieontwikkeling in Nederland. Hiervoor worden als sinds 1990 alle dode en gewonde dassen geregistreerd in de centrale database van Das&Boom. Ook worden alle nieuwe meldingen van dassenburchten (deels aangereikt door de diverse dassenwerkgroepen in Nederland) ingevoerd in deze database. Tenslotte worden nog ad hoc dassenvoorzieningen (rasters en tunnels) gecontroleerd en geregistreerd. Deze drie databases vormen de basis van het advieswerk. Voor het jaar 2013 zijn 801 dode of in nood verkerende dassen geregistreerd. Dit aantal kan nog enigszins oplopen doordat verwerking van meldingen via waarneming.nl nog wordt afgerond ( in 16
2007: 621; in 2008: 556; in 2009: 653; in 2010 : 688; in 2011:776; in 2012: 794). Als een das ten gevolge van een mankement in de dassenvoorziening aan zijn einde kwam, werd de eigenaar van de voorziening hiervan op de hoogte gesteld, met het dringende verzoek het mankement direct op te lossen. Das&Boom heeft in 2013 diverse betaalde opdrachten verricht voor (semi) overheden, adviesbureaus en particuliere organisaties. De betaalde adviesopdrachten waren zeer divers: • Advies herbouw zorgcentrum Coudewater en uitbreiding golfbaan in de gemeente ‘sHertogenbosch; • Onderzoek en inventarisatie dassenburchten in verband met verbreding N261 in de gemeente Loon op Zand; • Onderzoek en ontheffingsaanvraag inzake herinrichting beek in de gemeente Renswoude; • Voorbereidingen dassenverplaatsing in de gemeente Oss; • Onderzoek en advies inzake bouw conferentiehotel nabij dassenburcht te Nieuw-Milligen; • Advies inrichting landgoed De Lage Lier in de gemeente Mook en Middelaar; • Advies locatiebepalingen dassentunnels onder vernieuwde N381 gemeente Ooststellingwerf; • Vijf jaar durend Monitoringsprogramma Kraaijenbergse Plassen; • Gegevenslevering voor aanleg natuur begraafplaats; • Advies ontsnipperingsmaatregelen Maas-Waalkanaal en Westerkanaaldijk in de gemeente Heumen; • Advies inrichting compensatiegebied bij ontgronding in de gemeente Venray; • Onderzoek naar de effecten van windturbines op dassen in de gemeente Leudal; • Advies inrichting compensatiegebied bij nieuwe woonwijk gemeente Beek (Limburg); • Gegevenslevering dassenburchten in Midlaren e.o; • Advies inrichting compensatiegebied maïsdoolhof gemeente Heumen; • Advies inrichting oude vestingwallen Doesburg; • Advies inrichting nieuw wandelpad in gemeente Ommen; • Inventarisatie dassenburchten op terrein boomkweker in de gemeente Grave. Bij het leveren van advies wordt zoveel mogelijk getracht de daadwerkelijke inrichting door de VNC te laten uitvoeren. Ook ten aanzien van het beïnvloeden van het dassenbeleid speelde Das&Boom een rol. Zo is Das&Boom nog steeds in de weer om samen met de provincie Limburg, de FBE Limburg en de KNJV zich sterk te maken voor het bieden van alternatieven voor de bouwjacht op de vos waarbij ook dassen het slachtoffer worden. 5.3 Opvangcentrum Het Opvangcentrum van de Stichting Das&Boom speelt bij de eerstelijns hulpverlening een voornamelijk adviserende en coördinerende rol. Het centrum blijft zich met haar expertise en accommodatie inzetten voor de revalidatie van gewonde dassen, het grootbrengen van verweesde dassen en het uitzetten van opgevangen en herstelde dieren. Sinds 1 juli 2012 voldoet de opvang van Das&Boom aan de nieuwe eisen van het ministerie van EL&I. De Vereniging Opvang Niet gedomesticeerde Dieren (VOND) heeft daarmee een nieuwe 17
ontheffing verkregen om dassen op te mogen vangen. Ten behoeve van deze erkenning heeft Das&Boom een uitgebreid protocol ontwikkeld over de werkwijze van het opvangcentrum. In 2013 heeft Das&Boom veel meldingen kunnen afhandelen over hulpbehoevende dassen, zonder deze te hoeven opvangen. Een aantal meldingen betrof dassen die in stedelijk gebied verzeild zijn geraakt. Al een aantal jaren speelt Das&Boom vooral een coördinerende en adviserende rol bij de hulp aan jonge verweesde dassen, die door (deskundige) betrokkenen ter plaatse bijgevoerd worden op hun burcht. In het Opvangcentrum werden in 2013 tien dassen opgevangen: twee gewonde volwassen dassen en acht jonge dassen. De volwassen dassen zijn gerevalideerd en uitgezet. Eén jonge das is geëuthanaseerd wegens een niet te genezen aangeboren afwijking. Vijf jonge dassen zijn bij Das&Boom grootgebracht en eind augustus uitgezet in een nieuwe uitzetren van het Brabants Landschap bij Eindhoven. Twee jonge dassen zijn overgenomen van een opvangcentrum in Friesland en uitgezet in Winterswijk. Het Opvangcentrum draagt ook de zorg voor de twee dassen van het Informatiecentrum Nederlands Cultuurlandschap, een van de weinige plaatsen waar dassen in levende lijve te zien zijn. Deze dassen zijn zeer belangrijk bij het verwerven van maatschappelijk draagvlak voor de bescherming van deze dieren, voor dassenvoorzieningen en de verbetering van het cultuurlandschap, het leefgebied van deze dieren. De zorgtaken binnen het opvangcentrum worden uitgevoerd door vrijwilligers. In 2013 waren 23 vrijwilligers betrokken bij de verzorging van opgenomen dassen. Daarnaast verzorgen 4 vrijwilligers samen met de vaste medewerkers de zogenoemde bereikbaarheidsdienst, waardoor het Opvangcentrum dag en nacht bereikbaar is voor adviezen rond de hulpverlening aan dassen en andere dringende dassenzaken. Medio vorig jaar heeft Das&Boom een nieuwe dierenarts kunnen aantrekken, die belangeloos (tegen kostprijs materialen) zijn diensten aanbiedt voor het Opvangcentrum. Sinds 2013 is Das&Boom een erkend leerbedrijf (Aequor) voor studenten MBO Wildlive management opleidingen van o.a. Helicon. Eind vorig jaar is Das&Boom begonnen met het ontwikkelen van een nieuwe huisstijl, logo en website, belangeloos bijgestaan door professionele webdesigners (Sitewise). Naar verwachting komt deze nieuwe website begin mei 2014 online. Met deze nieuwe website probeert Das&Boom zowel haar zakelijk aanbod als ecologisch adviesbureau beter onder de aandacht te brengen bij potentiele opdrachtgevers, alsook het vergroten van de betrokkenheid van het grote publiek bij het wel en wee van de das, onder meer door de inzet van sociale media. Om alle regelmatig opduikende negatieve beeldvorming over de das effectief te kunnen weerleggen, wordt via Facebook en Twitter snel gereageerd en verwezen naar makkelijk toegankelijk achtergrondinfo op deze nieuwe website. In samenwerking met het Milieu Educatiecentrum in Nijmegen (MEC) is een speciaal gedeelte van de website ingericht voor kinderen (Das&Boom Kids).
18
6. VOORLICHTING / EDUCATIE 6.1 Informatiecentrum Het Informatiecentrum Nederlands Cultuurlandschap biedt belangrijke ondersteuning bij het creëren van draagvlak voor het Deltaplan voor het Landschap. Het Informatiecentrum wordt veelvuldig bezocht door leden van de VNC en andere geïnteresseerden. Daarnaast bezoeken ook doelgroepen als agrariërs, ambtenaren en politici, natuurbeheerders en studenten van universiteiten en voortgezet onderwijs het centrum. Door middel van voorlichting en educatie komen de bezoekers aan de weet waar in hun eigen omgeving nog oude gave cultuurlandschappen zijn (en waar ze zijn verdwenen). Ook kunnen zij er ideeën opdoen over toekomstmogelijkheden voor het landschap. Het Informatiecentrum Nederlands Cultuurlandschap was in 2013 van maart tot en met oktober iedere woensdag en zondag geopend voor publiek. Buiten deze reguliere openingstijden werden ook specifieke doelgroepen ontvangen. In totaal bezochten in 2013 2051 bezoekers het centrum (2012: 2348. 2011: 3850. 2010: 3.394). 6.2 Lezingen / presentaties In 2012 werden diverse lezingen en presentaties op locatie verzorgd, onder meer in Natuurmuseum Fryslan voor studenten middelbaar en hoger beroepsopleiding Leeuwarden, op het symposium ‘Hands-on-Hedges - practice meets policy’, tijdens het Gronings Groen 2013 symposium, voor BOOM! (participatie project van De Nederlandse Opera) en tijdens symposium Water Natuurlijk Zeeland. 6.3 Landschapsprijs De Gouden Mispel Donderdag 19 december reikte de Vereniging Nederlands Cultuurlandschap (VNC) op Landgoed Jachtslot de Mookerheide in Molenhoek drie Gouden Mispels uit aan personen die in 2013 een uitzonderlijke bijdrage hebben geleverd aan de bescherming of ontwikkeling van het Nederlands cultuurlandschap. De Vereniging Nederlands Cultuurlandschap kent de Gouden Mispel 2013 toe aan: • de familie Sengers; als blijk van waardering voor hun getoonde inzet ten behoeve van het herstel van het landschap en de biodiversiteit, waardoor er weer een aaneengesloten landschap ontstaan is in de Maasheggen van Limburg. • de familie Van Houtem; vanwege hun initiatief tot aanleg van heggen rondom de weidepercelen, waarmee ze laten zien dat de paardenhouderij kan bijdragen aan een mooier en aantrekkelijker Limburgs landschap. • mevrouw A.J.H. barones Van Lynden; voor haar niet aflatende inzet om de cultuurhistorische, en daarmee ecologische waarden van het Landgoed De Poll te herstellen, beheren en behouden. Met name het behoud van het patroon van de IJsselheggen en de middeleeuwse bomendijk is bewonderenswaardig.
19
De onderscheiding De Gouden Mispel is in 2006 door VNC in het leven geroepen en wordt vervaardigd door kunstenaar Frans van Hintum. De mispel is als symbool gekozen omdat ze zich alleen spontaan vestigt in eeuwenoude houtwallen, heggen en andere landschapselementen. De mispel staat hiermee symbool voor een gezond (cultuur)landschap. Eerdere winnaars zijn onder meer oud minister Cees Veerman en SER voorzitter Alexander Rinnooy Kan.
6.4 Winnaars Gouden Zwaluw 2013 Op donderdag 13 juni 2013 heeft de Vereniging Nederlands Cultuurlandschap weer drie Gouden Zwaluwen uitgereikt aan bedrijven, overheden of personen die zich verdienstelijk hebben gemaakt om de natuur in de straat, wijk of stad te bevorderen. De Gouden Zwaluw, een bronsgouden beeltenis van de gierzwaluw, gemaakt door de kunstenaar Frans van Hintum, wordt jaarlijks uitgereikt en maakt deel uit van de campagne ‘Natuur in de straat’, die door de Vereniging Nederlands Cultuurlandschap is geïnitieerd. Vereniging Nederlands Cultuurlandschap ziet de stad als het meest intensief ingerichte cultuurlandschap van Nederland, waar zowel voor de natuur zelf, als voor de daar wonende mensen, elke ruimte voor groen benut moet worden. Natuur in de stad betrekt op een ongedwongen manier de jeugd weer bij dit onderwerp, en zorgt daarnaast voor verkoeling, afname van vervuiling, en een toename van het welbevinden van de bewoners. De winnaars van 2013 zijn: • Beecollective; voor de duurzame ontwikkeling van het bijenkasteel, en het betrekken van burgers en scholen bij dit initiatief, waarmee de aandacht gevestigd wordt op het belang van de bij voor onze leefomgeving. • Gierzwaluwwerkgroep Oisterwijk; voor de ontwikkeling en creatie van de biodiversiteitstoren met belangrijke natuur- en educatieve waarden. • IVN Veenendaal - Rhenen; voor het project ‘Groene stapstenen’, waarbij bewoners van nieuwbouwwijken worden gestimuleerd een bijdrage te leveren aan de verhoging van de natuurwaarden in hun wijk, waardoor groene natuurlijke linten worden gevormd.
20
7. ORGANISATIE De Vereniging Nederlands Cultuurlandschap, de Landschapswacht en Stichting Das&Boom functioneren als één organisatorische eenheid. Hieronder vindt u een verslag van de belangrijkste ontwikkelingen in fondsenwerving, leden- en donateursaantal, missie en visie, doelstelling, bestuurlijke samenstelling en overige organisatorische informatie van de VNC, de Landschapswacht en Stichting Das&Boom. 7.1 Fondsenwerving, leden en donateurs De fondsenwerving is als volgt onderverdeeld: 1 individuele werving 2 werving via media 3 aantrekken sponsoren en donoren De besteding van de geworven gelden is conform de doelstelling van de VNC. Het beleid met betrekking tot fondsenwerving is dat niet meer dan 25% van deze fondsen wordt besteed aan de werving van nieuwe fondsen. De controle hierop gebeurt door de registratie van aan fondsenwerving bestede uren, tegen kostprijs en de bijkomende kosten. De jaarrekening 2013 laat een percentage van 1,8 % zien, dus ruim onder het gestelde maximum. Op 1 januari 2013 telde de Vereniging Nederlands Cultuurlandschap 4.206 leden. Op 31 december 2013 was dit aantal licht gedaald tot 3.871. De opbrengst van de Zomeractie 2013 was bestemd voor het opbouwen van werkkapitaal voor Deltaplan-uitvoeringsprojecten. De Kerstactie 2013 stond in het teken van het in oude luister te herstellen van het uiterwaardenlandschap ‘de Rosandepolder’ bij Arnhem, in samenwerking met de jubilerende stichting Geldersch Landschap en Kasteelen en de omwonenden in het gebied. Het kwartaalblad Landschappelijk verscheen in het verslagjaar viermaal.
7.2 Vereniging Nederlands Cultuurlandschap Missie De Vereniging Nederlands Cultuurlandschap (VNC) wil agrarische cultuurgeschiedenis zichtbaar houden. Daarnaast ijvert zij voor een rijk geschakeerd cultuurlandschap in heel Nederland, nadrukkelijk ook in de bebouwde omgeving. Een landschap van deze tijd, met respect voor het verleden en voor de mensen die daar nu werken, wonen en recreëren. Gezien de ecologische footprint die Nederland in de wereld heeft, zet de VNC zich in om agrarische (voedsel)productie in onze vruchtbare delta te behouden. Deze agrarische productielandschappen moeten ook ruimte bieden aan andere functies zoals cultuurhistorie, landschapsschoon, recreatie en biodiversiteit.
21
Visie 'Nederland weer mooi' De agrarische cultuurgeschiedenis van een aanzienlijk gedeelte van Nederland is al eeuwenoud. De VNC beoogt enerzijds een grootscheeps herstel van de traditionele kavelgrenzen en anderzijds de aanleg en het ontwerp van geheel nieuwe elementen in heel Nederland - buiten de aangekochte natuurgebieden en steden. Een Nederland waar je trots op bent, een landschap waar je graag in vertoeft. Een mooi Nederland. Deltaplan voor het Landschap Het Deltaplan voorziet in een netwerk van landschapselementen zoals akkerranden, bloemrijke bermen en slootkanten, heggen en houtwallen, graften en lanen, wordt in het Deltaplan gekoppeld aan fiets-, ruiter- en voetpaden en kanoroutes. Het gaat hierbij om 200.000 km kavelgrenzen en 50.000 kilometer recreatieve routes. Natuur in de straat Naast de aandacht die het landschap krijgt, wil de VNC nadrukkelijk ook de bebouwde omgeving groener maken. In feite is het stedelijk landschap ons meest intensief ingerichte cultuurlandschap. Het is van belang juist daar waar de meeste mensen wonen, werken en studeren het contact met de natuur zo laagdrempelig mogelijk te maken. De VNC acht het in het belang van de natuurbescherming dat juist stedelingen door groen omringd worden. Niet alleen ten behoeve van de verjonging van de achterban van natuur- en landschapsorganisaties, maar ook ter bevordering van voor de natuur en het landschap positieve keuzes en beïnvloeding van de politiek. In haar in 2011 gepresenteerde visie Natuur in de straat, komen alle stappen aan bod die natuur in de straat tot een vanzelfsprekendheid kunnen maken. De probleemeigenaren worden genoemd, handelingsperspectief geboden en er wordt gezocht naar strategieën om alle reeds behaalde successen op dit gebied structureel op landelijk niveau te verwezenlijken. Statutaire doelstelling De Vereniging Nederlands Cultuurlandschap heeft ten doel: a. behoud, herstel en verrijking van het agrarisch cultuurlandschap, waarbij groenblauwe dooradering van heel Nederland het streefbeeld is; b. het stimuleren van de waardering voor het agrarisch cultuurlandschap bij onder meer maatschappelijke en politieke organisaties, bedrijfsleven, overheden, opleidingsinstituten en individuen, waarbij cultuurhistorie, biodiversiteit en een forse verbetering van de recreatieve ontsluiting als basis dienen; c. het (doen) wegnemen van barrières en oplossen van knelpunten om tot dit verbeterde agrarisch cultuurlandschap te komen; d. het behoud van cultuurhistorische landschapselementen als onderdeel van het cultureel erfgoed en als inspiratiebron voor herstel van oude en inrichting van nieuwe landschappen; e. het herstellen van oude en inrichten van nieuwe landschappen, waarbij altijd in goed overleg en met respect voor de grondeigenaren en -gebruikers wordt gehandeld; f. het verrichten van alle verdere handelingen, die met het vorenstaande in de ruimste zin verband houden of daartoe bevorderlijk kunnen zijn.
22
Bestuur van de Vereniging Nederlands Cultuurlandschap Het Algemeen Bestuur van de Vereniging Nederlands Cultuurlandschap had in 2012 de volgende samenstelling: Relevante nevenfuntie(s) Harry Keereweer (voorzitter) Janine Pijl (penningmeester) Bestuurslid Stichting Landschapskapitaal Bestuurslid Stichting Das&Boom Mariëlle van der Zouwen (secretaris) Edwin Hecker (lid) lid Groupe de Bruges Wiel Tonies (lid) Bestuurslid Stichting Das&Boom Leo van Grunsven (lid tot 22 juni 2013) Lid RVT Vlinderstichting Tom Smit (lid vanaf 22 juni 2013)
Tijdens de algemene ledenvergadering van 22 juni 2013 traden Mariëlle van der Zouwen en Leo van Grunsven af. Mariëlle van der Zouwen stelde zich herkiesbaar en werd herkozen door de ALV. De vereniging nam afscheid van Leo van Grunsven als bestuurslid. Het bestuur draagt de heer Mr C.Th. Smit voor als nieuw bestuurslid. Tom Smit werd door de ALV gekozen als bestuurslid. Directie Vereniging Nederlands Cultuurlandschap Relevante nevenfuncties Jaap Dirkmaat, Directeur Voorzitter Stichting Das&Boom Voorzitter Stichting Landschapswacht Voorzitter Stichting wAarde Egbert Jaap Mooiweer, Adjunct-directeur Secretaris/penningmeester St. Landschapskapitaal
Raad van Advies Vereniging Nederlands Cultuurlandschap De Raad van Advies had in 2012 de volgende samenstelling: • Prof. drs. Fons Asselbergs, oud-Rijksadviseur voor cultureel erfgoed • Dr. Hans Renes, historisch-geograaf / landschapsdeskundige aan de Universiteit Utrecht en de Vrije Universiteit Amsterdam • Prof. ir. Wim Dik, oud-staatssecretaris Economische Zaken en voormalig voorzitter van de Raad van Bestuur van Koninklijke KPN N.V. • Wouter van Dieren, lid van de Club van Rome en directeur Instituut voor Milieu- en Systeemanalyse Amsterdam • Prof. dr. Maarten van Rossem, historicus • Hans Dorrestijn, schrijver en cabaretier • John Jansen van Galen, journalist en wandelchroniqueur
23
Ambassadeurs Vereniging Nederlands Cultuurlandschap Groningen Marjoleine de Vos Friesland Ate Oostra Friesland Hans Wiegel Drenthe Jan Kruis Gelderland Bennie Jolink Gelderland Mieke van der Weij Utrecht Maarten van Rossem Noord-Holland Alexander Rinnooy Kan Noord-Holland John Jansen van Galen Noord-Holland Ard Schenk Zuid-Holland Steven van Eijck Zuid-Holland Elco Brinkman Noord-Brabant Wim Dik Noord-Brabant Jan Tromp Limburg Gerd Leers
Personeel en vrijwilligers Op 31 december 2013 was het vaste personeelsbestand als volgt samengesteld: Visievorming en Agendering Jaap Dirkmaat, Egbert Jaap Mooiweer, Valentijn te Plate, Bart Dingemanse, Laurens Jansen, Jordi van Oort, Roel Diepstraten. Groenbeheer Patrick Hofman, Sander Wijnhoven, Wesley Huisman Dassenopvang en verzorging dieren Bert Hesse Dassenadvies Marc Moonen Interieurverzorging Gerda Merkes Financiële administratie John de Groot Personeelszaken Marc van der Made Secretariaat Khadisja Ouanani, Sylvia Haffmans, Rhea Diemer De Vereniging Nederlands Cultuurlandschap staat positief tegenover het werken met vrijwilligers en wil het werken met vrijwilligers stimuleren zodat mensen in aanraking komen met het werk van de VNC. De bedoeling is vrijwilligers zoveel plezier te laten beleven aan hun werk dat ze enthousiast en positief staan tegenover het werk en de doelstellingen van de VNC en dat enthousiasme uitdragen. De VNC heeft een vrijwilligersbeleid opgesteld, waarbij het uitgangspunt is om het werken en omgaan met vrijwilligers te professionaliseren zodat het aantal vrijwilligers de komende jaren kan groeien, met behoud van betrokkenheid en plezier in het werk, zowel bij de VNC-medewerker als de vrijwilliger, waardoor vrijwilligers daadwerkelijk het gevoel krijgen erkend en gewaardeerd te worden.
24
Het aantal vrijwilligers bedroeg op 31 december 2013 in totaal 50. Dit aantal is als volgt over de verschillende werkvelden verdeeld: - Informatiecentrum 9 vrijwilligers - Dierverzorging 27 vrijwilligers - Groen/pand 14 vrijwilligers De projecten en activiteiten van de Vereniging Nederlands Cultuurlandschap werden in 2012 mogelijk gemaakt door: • Nationale Postcode Loterij • Contributie van de leden • Interreg IV-B • Prins Bernhard Cultuurfonds • Frans Mortelmans Stichting
7.3 Stichting de Landschapswacht Statutaire doelstelling Stichting de Landschapswacht 1. De stichting heeft ten doel: a. het behoud van cultuurhistorische landschapselementen als onderdeel van het cultureel erfgoed en als inspiratiebron voor herstel van oude en inrichting van nieuwe landschappen; b. voorlichting, aanplant, beheer, herstel en bescherming van cultuurhistorische landschapselementen zoals (vlecht)heggen, hagen en houtwallen, binnen en buiten de bebouwde kom in geheel Nederland; c. eigenaren en beheerders wijzen op hun verantwoordelijkheid voor beheer en onderhoud van het cultuurhistorisch landschap; d. het verrichten van alle verdere handelingen, die met het vorenstaande in de ruimste zin verband houden of daartoe bevorderlijk kunnen zijn. 2. De stichting tracht haar doel te verwezenlijken met: - subsidies, giften, legaten, erfstellingen, inkomsten uit vermogen en opbrengsten uit uitgevoerde werkopdrachten en alle verdere wettige middelen. Dit alles in de ruimste zin van het woord. Samenstelling bestuur Jaap Dirkmaat (voorzitter)
Relevante nevenfuntie(s) Directeur Vereniging Nederlands Cultuurlandschap Voorzitter Stichting Das&Boom Opvang en Advies Voorzitter Stichting wAarde
Bart Dingemanse (penningmeester) Valentijn te Plate (secretaris) De projecten en activiteiten van de Landschapswacht zijn in 2013 mogelijk gemaakt door bijdragen van diverse opdrachtgevers, waaronder particulieren, overheden en bedrijven.
25
7.4 Stichting Das&Boom Statutaire doelstelling Stichting Das&Boom 1. De stichting heeft ten doel: a. de gunstige staat van instandhouding van planten en diersoorten op Nederlands grondgebied, door de bescherming en het behoud van bedreigde soorten dieren en planten en hun leefgebieden en of trekroutes, overwintering of broed- en ruigebieden, overeenkomstig internationale verdragen, richtlijnen en conventies voor zover Nederland daarin een verdragsluitende partij is en of verplichtingen is aangegaan, mede in het belang van het totale leefmilieu, zulks met name ook in het belang van de mens, zich hierbij mede beroepend op art. 21 van de Grondwet. Bij wijze van voorbeeld en derhalve geenszins limitatief bedoeld gaat het daarbij meer specifiek om bedreigde plant- en diersoorten zoals korenwolf, geelbuikvuurpad, korhoen, otter, das, hazelmuis en leefgebieden van deze dieren, aangewezen als Ecologische Hoofdstructuur, Ecologische Verbindingszone, Natura 2000-gebied of Beschermd Natuurmonument; b. het ondersteunen van de doelstelling en werkzaamheden van de Vereniging Nederlands Cultuurlandschap, inschrijfnummer Kamer van Koophandel Centraal Gelderland 40 14 52 91, met activiteiten en overige (financiële) middelen; c. het beschermen van gelijksoortige belangen, zoals hiervoor onder a. en b. bedoeld, van andere (rechts)personen; d. hulpbehoevende dassen, die door ziekte, verwonding of verwezing, door direct of indirect menselijk handelen of nalaten tijdelijk niet zelfstandig in de vrije natuur kunnen overleven, tijdelijk op te vangen, te verzorgen en te revalideren. De opvang bij de stichting is gericht op een zo spoedig mogelijke terugkeer van de dieren naar de natuur, waarbij zoveel mogelijk wordt voorkomen dat dieren onnodige stress ervaren of letsel oplopen. De opvang is zodanig dat een dier zoveel mogelijk zijn soorteigen gedrag kan blijven vertonen na terugkeer naar de natuur. De stichting bevordert zinvolle hulp aan dassen op een zo terughoudend mogelijke manier. Bovendien tracht de stichting onoordeelkundig ingrijpen in natuurlijke processen zoveel mogelijk te voorkomen middels een proactief voorlichtingsbeleid, speciaal gericht op personen en organisaties die geconfronteerd (kunnen) worden met dassen die mogelijk hulpbehoevend zijn. e. het verrichten van alle verdere handelingen, die met het vorenstaande in de ruimste zin verband houden of daartoe bevorderlijk kunnen zijn. 2. Zij tracht dit doel onder meer te bereiken door: a. het kritisch volgen van overheden bij hun beleid met betrekking tot het in artikel 1 genoemde, zo nodig door middel van gerechtelijke procedures; b. ter bescherming van soorten het discreet hanteren van publicaties/informatie en een beperkt ijveren voor openbaarheid van gegevens zover dit op directe wijze in dienst kan staan van het behoud van de in dit artikel genoemde diersoorten, flora en vegetatie; c. het adviseren van overheden en derden bij hun ruimtelijke ordeningsbeleid op beleidsmatig- en beheergericht onderzoeks(kundig) niveau; d. het verzorgen van voorlichting en educatie; e. publicaties (o.a. in de vorm van een Jaarverslag en Kwartaalverslagen); f. het uitvoeren van beheer- en beschermingsgericht (veld)onderzoek;
26
g. eigen beheer van burchten en biotopen door middel van, indien noodzakelijk, aankoop en beheer(werkzaamheden); h. het ijveren naar een betere juridische status van de in artikel 1 genoemde diersoorten, flora en vegetatie, alsmede hun leefmilieus; i. het houden van vergaderingen en bijeenkomsten; j. samenwerking met instellingen, verenigingen, overheidsinstanties en deskundigen, die een gelijk of verwant doel nastreven, steun aan initiatieven ter bescherming van de in artikel 1 genoemde diersoorten, flora en vegetatie, alsmede hun (potentiële) leefmilieus en habitats; k. toezien op een actief beleid en het verrichten van werkzaamheden op het vlak van opvang en herintroductie van de in artikel 1 genoemde diersoorten en plantensoorten, ter herstel en versterking van de inheemse populatie, voor zover Nederland ten aanzien van deze soorten verplichtingen is aangegaan en de gunstige staat van instandhouding niet of gebrekkig heeft weten te handhaven; l. werven van financiële middelen, verkregen uit het verrichten van betaalde opdrachten en uit andere baten, zoals erfstellingen, legaten, lastbevoordelingen, schenkingen, donaties en subsidies. Samenstelling bestuur Jaap Dirkmaat (voorzitter)
Relevante nevenfuntie(s) Directeur Vereniging Nederlands Cultuurlandschap Voorzitter Stichting Landschapswacht Voorzitter Stichting wAarde Henk Haas (penningmeester tot 18-5-2012) Bestuurslid Stichting Landschapskapitaal Bestuurslid Vereniging Nederlands Cultuurlandschap Janine Pijl (penningmeester vanaf 18-5-2012) Bestuurslid Stichting Landschapskapitaal Bestuurslid Stichting Das&Boom Wiel Tonies (secretaris) De projecten en activiteiten van Das&Boom werden in 2013 mogelijk gemaakt door: • Bijdragen voor de actie Recht op Natuur • Inzet van vrijwilligers • Betaalde adviesopdrachten • Vriendenloterij
27
8. FINANCIEEL VERSLAG 8.1 Financiën 2013 De volgende pagina’s bieden een overzicht van de balans per 31 december 2013 uit de jaarrekening 2013, de staat van baten en lasten over 2013 uit de jaarrekening 2013, een toelichting op de lastenverdeling 2013 en de controleverklaring van de accountant. De volledige jaarrekening is beschikbaar via het kantoor van de VNC.
28
29
30
31
8.2 Begroting 2014 Begroting 2014 CBF Format begroot 2014 Baten: Baten uit eigen fondswerving
1.184.000
Baten uit gezamenlijke acties
b 0
Baten uit acties van derden
501.000
Subsidies overheden en anderen
20.000
Baten uit rente inkomsten en verhuur
18.600
Vrijval voorziening
0
Som der baten
1.723.600
d
Lasten: Besteed aan doelstelling - Voorlichting en educatie (incl. informatiecentrum/landschapstuin)
70.133
- Deltaplan (incl.Ooijpolder)
227.245
- Deltaplan uitvoering
948.988
- Natuur in de straat
24.153
- Das&boom, opvang&advies
134.257
- Das&Boom Recht op Natuur
5.404 1.410.182
c
Werving baten - Kosten eigen fondsenwerving
70.426
a
- Kosten gezamenlijke acties
0
- Kosten acties derden
0
- Kosten verkrijging subsidies overheden
0
- Kosten van beleggingen
0 70.426
Beheer en administratie - Kosten beheer en administratie Som der lasten Resultaat
242.993
e
1.723.600 f 0
Resultaatbestemming Toevoeging/onttrekking aan: - continuïteitsreserve
0
- bestemmingsreserves
0
- herwaarderingsreserve
0
- algemene reserve
0
- bestemmingsfonds
0 0
Procentueel aandeel kosten eigen fondsenwerving t.o.v. baten eigen fondsenwerving (a : b)
5,9%
Procentueel aandeel lasten besteed aan doelstelling t.o.v. lasten (c : f)
81,8%
Procentueel aandeel lasten besteed aan doelstelling t.o.v. baten (c : d)
81,8%
Procentueel aandeel lasten besteed aan beheer en administratie t.o.v. totale lasten (e : f)
14,1%
32
9. JAARPLAN 2014 Binden, beïnvloeden en bieden Invulling meer jaren strategie Het jaarplan 2014 van de Vereniging Nederlands Cultuurlandschap (VNC) geeft invulling aan de op de ALV 2013 vastgestelde meer jaren strategie. Kernpunten hierin zijn binden (B), beïnvloeden (B) en bieden (B). In 2014 gaat de vereniging nadrukkelijker werken aan de verbeelding van het cultuurlandschap, het terugwinnen van leden, het werven van donateurs en bedrijfsvrienden en opzet van regionale samenwerkingen voor de realisatie van prachtlandschappen. In de verdeling over de kostensoorten wordt net als vorig jaar een prominenter aandeel van de activiteiten rondom Deltaplan uitvoeringsprojecten voorzien. Deze basis in de begroting leggen we als not-for-profit NGO door actief groenmakelaarschap en het leveren van benodigde cofinanciering, zowel financieel als in natura, voor landschapsherstelprojecten. In het algemeen wordt gesteld dat het jaarplan 2014 financieel geheel past binnen de meerjarenbegroting en het voornemen om een continue omzet van minimaal 1,5 miljoen euro per jaar te behalen. Er wordt op dit moment geen substantiële uitbreiding van personeel voorzien, evenmin als een significante wijziging in de algemene kosten 1. Gelet op de grootte van het vermogen, blijft het beleggingsbeleid ongewijzigd. Krachtens de voorschriften van het CBF zullen wij tenminste 9 maanden loonkosten liquide houden, hoewel wij steeds minder afhankelijk worden van subsidies en structurele bijdragen, en bewust beleid voeren om onze verdiencapaciteit te benutten en te vergroten, zonder onze idealen uit het oog te verliezen. Daarnaast wordt de specifieke deskundigheid van de VNC ingezet voor het uitvoeren van projecten. Steeds vaker blijkt dat kennis van de technieken die het cultuurlandschap vormgegeven hebben, onmisbaar zijn voor het behoud van de biodiversiteit die kenmerkend is voor Nederland. Maar ook onze visie op en kennis over streekeigenheid, geniet- en beleefbaarheid van landschappen, groen in stad en straat en (dassen)compensatie. Prachtlandschappen oogsten (Binden, Bieden) Het is de uitdaging om de stijgende lijn van voorgaande jaren door te zetten. Het moet ook een jaar van ontknopingen en oogsten worden. VNC wil het succes van het voorbeeldgebied Ooijpolder op meer plekken herhalen en is onder de noemer ‘Prachtlandschappen’ en aansprekende titels als ‘Klompenpeppels’, ‘Wallenpracht’, ‘Groene Linten tussen Heuvels en Vallei’, ‘Coulissen langs de Berkel’ nu bijna twee jaar bezig met een aantal provincies om voor een aantal karakteristieke cultuurlandschappen grote landschapsherstelprojecten gefinancierd te krijgen. Een go/no go moment 1
VNC heeft in 2013 onder de noemer ‘Prachtlandschappen’ een reeks voorstellen voor (co)financiering van nieuwe voorbeeldgebieden Deltaplan Landschap ingediend bij diverse potentiële (co)financiers. En een aanvraag ingestuurd voor de extra trekking voor vaste beneficiënten van de Nationale Postcode Loterij. Het betreft een
33
tekent zich af voor begin 2014. Voor de Brabantse variant zal een aanvraag worden ingediend voor de tweede tranche van het provinciaal groenfonds begin 2014. Helend Land (Binden, Beïnvloeden, Bieden) Na de succesvolle uitvoering van Ooijpolder heeft VNC het aangedurfd weer een gooi te doen bij de Nationale Postcodeloterij om in aanmerking te komen voor een bijdrage uit de extra trekking voor vaste beneficiënten. De titel van ons project ‘Helend Land’ kan op twee manieren gelezen worden: • het land/landschap dat hersteld/geheeld wordt • het land/landschap dat een genezende/helende invloed op mensen heeft. En precies daarin schuilt de kracht van dit project. Binnen Helend Land richten we ons immers zowel op herstel van het landschap als op de gezondheid van de mens. We versterken, in één geïntegreerde aanpak, • de maatschappelijke, gezondheidsbevorderende waarde van natuur en landschap • de – daardoor geïnitieerde - betrokkenheid van stadsbewoners bij natuur en landschap • de ecologische en cultuurhistorische kwaliteit van het landschap We richten ons op betrokkenheid van grote groepen uit de samenleving bij herstel van het kleinschalige beekdal van de Kleine Dommel in en pal aan de rand van Eindhoven. Daartoe slaan we de handen ineen met duizenden deelnemers van jong tot oud, samenlevingsbreed, in relatie met gezondheid en met directe, intensieve betrokkenheid van huisartsen en de GGD. De ambitie is om gezamenlijk ruim 25 kilometer landschapselementen te restaureren, aansprekende natuuriconen – als kwartelakkers, ijsvogelwanden en oeverzwaluwwanden - te realiseren en het gebied recreatief te ontsluiten. Helend Land wordt uitgevoerd door Vereniging Nederlands Cultuurlandschap, in samenwerking met onder meer de gemeente Eindhoven, de Radboud Universiteit Nijmegen, Stichting wAarde en de GGD. Het project duurt van maart 2014 tot maart 2019. Financiering voor realisatie is aangevraagd bij de Nationale Postcode Loterij in het kader van de extra projecten 2013. Eind februari 2014 horen we of financiering wordt toegezegd en het project al dan niet van start kan gaan. Grensoverschrijdende samenwerking (Binden, Beïnvloeden, Bieden) De VNC heeft voor de EU-grensregio Rijn-Waal voor het gebied Nijmegen-Kleef het initiatief genomen voor een grensoverschrijdend project. Er is financiering aangevraagd voor een tweetal inventariserende studies die de haalbaarheid onderzoekt van een grensoverschrijdend landschapspark waarin zowel landschap als bebouwde monumenten worden opgeknapt. Tegelijkertijd zijn we als vertegenwoordigers van het Nationaal Landschap Gelderse Poort benaderd door Unesco als gebied die wellicht interesse heeft in het verkrijgen van een zogenaamde biosfeer status. De activiteiten voor beide inventariserende studies bestaan uit informatieverzameling, instelling stuurgroep en projectgroep, vergaderingen en plenaire bijeenkomsten van betrokken organisaties, meerjarige projectenportefeuille van enkele miljoenen. Afhankelijk van al dan niet toekennen van aanvragen zal dit (ingeschatte en begrote) consequenties hebben voor de uitvoeringscapaciteit in middelen en mensen.
34
workshops om te komen tot de formulering van maatregelen, opstellen conceptvoorbereidingsplan en sluiten van bestuurlijke overeenkomst om commitment vast te leggen. Luis in de pels (Beïnvloeden, Bieden) De VNC zal in 2014 niet starten met een nieuwe schouw van terreinbeheerders door de Landschapswacht, maar houdt wel een vinger aan de pols. De PMJP (Provinciale meerjaren programma’s) contracten lopen af en door aanhoudende bezuinigingen op het natuurbeheer zien we dat op een aantal plaatsen de focus op cultuurhistorisch beheer verslapt en in de herprioritering van financiële middelen bezuinigd wordt op landschap. Tegelijkertijd zoeken we nadrukkelijk de samenwerking met TBO’s in uitvoering, herstel en soms zelfs fondsenwerving om werk met werk te maken. Ook proberen we TBO’s te positioneren in zogenaamde collectieven voor agrarisch natuurbeheer en vergroening van het landbouwbeleid. Specifieke aandacht zal geschonken worden aan de jubileumviering van het Geldersch Landschap en Geldersche Kastelen door samenwerking en gezamenlijke uitvoeringswerkzaamheden in hun terreinen Rosandepolder en Kasteel Biljoen. Met het wegvallen van het landschapsmanifest als platform voor een brede vertegenwoordiging van natuur-, milieu en landschapsorganisaties speelt IUCN Nederland een belangrijke rol om nationale uitdagingen op het gebied van natuurbescherming en landschapsontwikkeling te bespreken en te adresseren. Studiereis (Beïnvloeden, Bieden) Het voorbeeldgebied Ooijpolder Groesbeek spreekt tot de verbeelding en inmiddels hebben we al een behoorlijk aantal geïnteresseerden mogen rondleiden. Dat zetten we komend jaar door. Al is het maar als uitmuntend praktijkvoorbeeld voor de vergroening van het landbouwbeleid en de vorming van zogenaamde collectieven in het kader van effectiever en doelmatiger agrarisch natuurbeheer. Tegelijkertijd zouden we graag voor high influentials een binnenlandse en buitenlandse studiereis organiseren. Over de concrete invulling denken we nog na, maar zeer waarschijnlijk wordt het een gebied in Engeland. Deskundigheidsbevordering (Bieden) Voor verdere professionalisering van de organisatie zullen medewerkers waar nodig of reeds gestart kennis en kunde vergaren op het gebied van bijvoorbeeld projectmanagement, rentmeesterij, groene en grijze wetgeving, grondbeleid, cultuurhistorie, inrichting landelijk gebied, landbouw(beleid), landgoed en commerciële objecten, ruimtelijke ordening, charitas, leden- en middelenwerving, vrijwilliger- en burgerparticipatie, etc. en bijgeschoold worden daar waar certificering dat vereist. Anticiperen op veranderende financieringsstromen (Beïnvloeden, Binden, Bieden) Het wordt ook een jaar waarin de vereniging moet anticiperen op wederom drastische wijzigingen in financieringsstromen en toegang tot middelen voor landschapsbeheer in het landelijk gebied. In vergelijking met voorgaande jaren is er een lichtpuntje. De investeringen in het landelijk gebied door de overheid nemen mondjesmaat weer toe.
35
Echter, zonder private inzet van middelen zijn de kansen gering en om onafhankelijk van de overheid te kunnen blijven opereren wordt nadrukkelijker gekeken naar zowel landschappelijke als financiële multipliers. Bijvoorbeeld door te sturen op aanleg, herstel en restauratie van landschappelijke ensembles op bedrijfs- en gebiedsniveau, in plaats van verspreid gelegen individuele elementen. En sturen op cofinancierings- en bundelingsmogelijkheden van verenigingsgeld. Voor een aantal gebieden in Gelderland, Overijssel en Limburg wordt momenteel met gemeenten gewerkt aan gezamenlijke cofinanciering-strategieën. Voor Brabant spelen nog een aantal dassencompensatie-trajecten die hun ontknoping naderen. In Brabant zal ook ons project Prachtlandschappen of de Maasheggen als gebied worden ingebracht voor de tweede tranche van het provinciale Brabantse groenfonds. Zakelijker opereren (Binden, Bieden) We zetten de trend door om zakelijker te opereren. De afgelopen jaren is het dikwijls voorgekomen dat we als adviseur of inspirator aangesproken worden op onze goededoelenstatus en betrokken worden bij (complexe) ruimtelijke ontwikkelingstrajecten, planvorming of denktanks. Of particulieren die ons benaderen voor ondersteuning bij subsidieaanvragen, maar uiteindelijk bij beschikking het werk uitbesteden. Dergelijke vormen van liefdewerk - oud papier, weliswaar belangrijk, passen in tijden van terugtredende overheden en teruglopende ledenaantallen helaas niet meer bij een moderne vereniging. We zullen meer declarabele uren moeten schrijven en niet declarabele uren meer richten op acquisitie. Van stake- naar shareholders (Binden, Beïnvloeden, Bieden) In zijn algemeenheid zien we een verschuiving van structurele ondersteuning naar ad-hoc en incidenteel. Algemene belangenbehartiging vanuit onze statutaire doelstellingen blijft een belangrijk deel van onze activiteiten. Maar binnen de bedrijfsvoering van de vereniging mag de return on investment centraler komen te staan. Landschappelijk, financieel of sociaal. Daarom willen we de stap zetten van stakeholders naar shareholders. Mensen of organisaties die zich ook op enigerlei wijze willen binden aan de doelstellingen van de vereniging hebben een streepje voor. Stakeholder wordt of ben je door een lidmaatschap of donateurschap, als participant in crowdfundingprojecten, partner in uitvoering of partners in landschappelijk verantwoord ondernemen. Samen maken we Nederland weer mooi. Het instrument streekrekening is daarbij een mooie ingang om toe te werken naar partnerships met bedrijven. Uitvoeringsprojecten (Binden, Bieden) De afgelopen twee jaar heeft de vereniging fors geïnvesteerd in de professionalisering van de eigen groen-uitvoeringsploeg. Door de aanschaf van machines, het betrekken van een nieuwe werkschuur, cursussen voor groenmedewerkers en een nieuw beheermanagementprogramma. De inzet van ons team is niet alleen kostendekkend, maar stelt ons ook in staat vanuit landschapsbouw een substantieel aandeel in de jaarbegroting te leveren. Een aandeel wat bovendien een groeiend potentieel heeft. 36
Om dat zo te houden is consequente acquisitie en consistent kwaliteitswerk tegen een concurrerende prijs essentieel. We zijn op een punt aanbeland dat we op basis van de afgelopen twee jaar goede afwegingen kunnen maken welke niches in de markt voor ons zijn weggelegd. Een daarvan is de combinatie van uitvoering en fondsenwerving. Er zal bovendien meer gewerkt worden aan contractvorming en –beheer. En formalisering van opdrachtgever-opdrachtnemerschap relaties vooraf. Ook wanneer er nog geen sprake is van zicht op financiering voor uitvoering. Dat voorkomt ‘bedankt voor de moeite’ situaties. En moet leiden tot een projectenportefeuille van eigenaren/gebieden van landschapsplannen die (grotendeels) door ons uitgevoerd zullen worden wanneer een van de partijen erin is geslaagd binnen een vooraf afgesproken termijn de uitvoering gefinancierd te krijgen. Bij de uitvoering sturen we steeds meer op het vormen van zogenaamde landschappelijke ensembles. Daarbij spelen niet alleen zaken als afstand of type landschapsbeheerwerk een rol. Maar ook de lokale samenwerking met andere uitvoerders als agrarische natuurverenigingen en betrekkingen met collega organisaties en terreinbeherende instanties. In 2014 zal nadrukkelijker gewerkt worden aan de opbouw van een gecontracteerde projectenportefeuille, certificering in het kader van agrarisch natuur- en landschapsbeheer, rentmeesterskennis en zicht-/vindbaarheid op internet middels een attractieve en beeldende website van onze landschapsbouwdiensten. Leden (Binden, Bieden) In 2014 willen we interessanter worden voor onze bestaande leden en deze nadrukkelijker informeren en waar mogelijk betrekken bij onze activiteiten. Daarvoor en voor crowdfunding is onder meer een medewerker voor 0,3fte aangetrokken. Komend jaar wordt de website vernieuwd en worden arrangementen ontwikkeld. Onze gedachten daarbij op dit moment zijn het sluiten van partnerschappen met bedrijven die ledenkorting willen verstrekken op interessante producten of diensten. Denkt u aan kortingen op overnachtingen of eten bij uitbaters in mooie cultuurlandschappen, outdoor producten en wellicht zelfs juridische RO bijstand tegen gereduceerde tarieven. Maar ook aan een webwinkel met een beperkt assortiment voor verschillende doelgroepen/leeftijdscategorieën. Van slabbetjes tot nestkastjes tot Groesbeekse coulogne wijn. Of middenstandsondernemers in de buurt van landschappen die we opknappen en aan wie we vragen of ze een product uit hun assortiment willen verbijzonderen door deze te vermarkten voor het landschap. Daarvoor willen we een proef starten in Beek Ubbergen en/of Oosterbeek. Een concreet initiatief waarop we ons zullen uitspreken is het verzoek om mee te werken aan de ontwikkeling van een korenwolfbrood met een groep boeren op de Limburgse Collerberg. De vereniging, dat wil zeggen de leden van de VNC, krijgen in 2013 vier keer het ledenblad landschappelijk toegezonden, krijgen gratis toegang tot het Informatiecentrum, en worden genodigd voor de Algemene Ledenvergadering. Ook willen we in onze Landschappelijk en op onze website leden aan het woord laten en in beeld brengen. 37
Of het haalbaar is of niet moet blijken, maar in 2012 zijn de eerste gedachten gevormd voor het opzetten van een (wekelijks) ‘you tube’ journaal met Jaap Dirkmaat. Crowdfunding (Binden, Bieden) In de nabije omgeving van kantoor kennen we twee grote evenementen die direct profiteren van het decor van het cultuurlandschap, maar hier niet of nauwelijks aan bijdragen. Het gaat daarbij om de Zevenheuvelenloop en de Nijmeegse vierdaagse. Pogingen in de afgelopen jaren om de organisatie direct te betrekken hebben ondanks goede gesprekken niet tot concrete samenwerkingsverbanden geleid. Echter, met de eerste crowdfunding ervaring voor Kekerdom in 2012 willen we komend jaar gebruik maken van de duizenden deelnemers die onze regio bezoeken en een concrete crowdfunding actie starten. Ook zal in 2014 door samenwerkende partners in Ooijpolder-Groesbeek een landschapsveiling georganiseerd worden. Daarvoor wordt een catalogus opgesteld welke wordt gekoppeld aan de wijnoogstweken eind september. Verder is de inzet voor 2014 om ieder kwartaal, bij voorkeur in verschillende regio’s, een crowdfunding actie te starten om meer ervaring op te doen. Verbeelding landschap (Beïnvloeden) Beelden zeggen meer dan woorden en landschap spreekt tot de verbeelding. In 2014 zal de VNC weer met het Gelderse tv-programma Buitengewoon een item invullen over een bijzonder Gelders cultuurlandschap. De VNC is een van de elf participerende organisaties in de Stichting Natuurbeelden en zal zich ook in 2014 inzetten om cultuurlandschappen en daarbij horende natuurwaarden prominenter aan de orde te laten komen, met de opname van bijbehorende aansprekende beelden in de digitale catalogus. Daarvoor is door de stichting een contract getekend met de filmer Michael Sanderson – bekend van ‘de Nieuwe Wildernis’ – voor het filmen van zogenaamde ‘specials’ over cultuurlandschappen vanaf de grond en uit de lucht. De VNC levert hiervoor de locaties en begeleiding wat moet leiden tot de instroom van 15 uur materiaal. In de eerste serie van VPRO’s Nederland van Boven vloog men precies langs mooie cultuurlandschappen in plaats van er over heen. Dat heeft geleid tot kennismaking en afstemming met de regisseur voor de tweede serie welke in november 2012 gestart. Voor de aflevering 9 getiteld Oogst specifiek en voor alle afleveringen algemeen heeft VNC locaties en verhalen over mooie cultuurlandschappen aangereikt en afgestemd. De regisseur is eveneens bereid gevonden om voor VNC voor een publiek evenement zijn ervaringen en belevenissen met ons te delen. De verbeelding van het landschap willen we ook tot uiting brengen in een fotoboek.
38
Lobby (Beïnvloeden) Europa en decentralisatie van natuur- en landschapsbeleid zullen in 2014 een belangrijke rol spelen in onze lobby activiteiten. Vergroening van het landbouwbeleid, effectiviteit van agrarisch natuurbeheer en vorming van collectieven, invulling van het plattelandsontwikkelingsprogramma alsmede de nieuw te verschijnen Natuurvisie van het kabinet in het voorjaar zullen belangrijke onderwerpen voor lobby en beleidsbeïnvloeding zijn. De vergroening van het landbouwbeleid en de introductie van “green infrastructure” als investeringsprogramma bieden volop kansen voor Nederland om meer werk te maken van een kwaliteitsimpuls landschap zoals voorgesteld in het Deltaplan voor het landschap. Echter, we zien dat deze mogelijkheden niet dan wel niet optimaal benut worden. Aan de andere kant zien we dat Europese wet- en regelgeving weliswaar voldoende basis biedt voor bescherming en handhaving van bestaande landschapsstructuren. Maar dat Nederlandse interpretatie in wetgeving verhindert om hier in de praktijk gebruik van te maken en telkenmale gerapporteerd wordt door gerenommeerde adviesorganen van de overheid dat Europese verplichtingen ten aanzien van natuurbescherming niet gehaald worden. Met het wegvallen van het Landschapsmanifest als platform en subspecialisatie in zogenaamde manifestpartners zal de IUCN een belangrijk platform voor ons worden. Ook zal de lobby/beïnvloeding zich meer gaan richten op bedrijven. En proberen om hen vanuit vergroening door MVO, duurzaamheids- of biodiversiteitsbeleid aan te laten sluiten bij de natuur- en landschapsopgave in het cultuurlandschap. Natuur in de straat & Gouden Zwaluw (Binden, Beïnvloeden, Bieden) Eind 2013 is het boek en actieplan Natuur in de Straat verspreid naar verantwoordelijke wethouders groen en ruimtelijke ordening van de 100 grootste gemeenten in Nederland. Afhankelijk van de reacties die dit oplevert zal gekeken worden of er draagvlak is binnen specifieke steden en stadsrandzones om tot uitvoering te komen. Verder zal het boek actief verspreid worden waarbij de samenwerking met IVN Nederland op dit punt wordt doorgezet. De Gouden Zwaluw als stimuleringsprijs voor vergroening van steden zal in 2014 voor de vierde achtereenvolgende keer worden uitgereikt. Gouden Mispel (Binden,Beïnvloeden, Bieden) De Gouden Mispel als onderscheiding wordt jaarlijks uitgereikt aan drie personen of organisaties die een uitzonderlijke of essentiële bijdrage hebben geleverd aan de bescherming of ontwikkeling van het Nederlands Cultuurlandschap. De mispel is als symbool gekozen omdat ze zich alleen spontaan vestigt in ouwenoude houtwallen, heggen en andere landschapselementen.
39
Voor 2014 is de gedachte op dit moment om dit jaar wel een thema te omarmen en vanwege de potentiële impact van vergroening van het landbouwbeleid en de vorming van collectieven hier een link mee te leggen. Icoongebieden benoemen (Beïnvloeden, Binden, Bieden) Ontroerende oplevingen van landschapskwaliteit kunnen rekenen op een landelijke erkenning. Want naast het uitreiken van de Gouden Mispel gaat de VNC landschapspatronen die door hun omvang, beleefbaarheid en schoonheid boven alles uit springen, op de kaart zetten en in het veld ter plaatse onderscheiden. Iconen van cultuurhistorische landschappelijke schoonheid en gaafheid, die met kop en schouders uitsteken boven de omgeving waarin ze liggen. De VNC wil haar ambassadeurs in de betreffende provincies inschakelen voor het plaatsen van de icoonmarkeringen.
Vrijwilligers (Binden, Bieden) Vrijwilligers zijn voor onze vereniging belangrijk. Van de verzorging van dassen, het runnen van het informatiecentrum, onderhoud van de miniatuurtuinen tot aan meehelpen met ledenwerving, crowdfunding en het bemensen van de uitvoeringsploeg. In 2014 werken we verder aan het concept vrijwilligers werven vrijwilligers en wordt meer capaciteit vrijgemaakt om vrijwilligerswerk binnen de VNC te organiseren. De samenwerking met de Vrijwilligers Centrale Nijmegen worden geïntensiveerd en we gaan een proef starten met asielzoekers die in een asielaanvraag zitten en behoefte hebben aan dagbesteding. In samenwerking met de Stichting Heg&Landschap worden weer cursussen Groen en Doen voor vrijwilligers verzorgt. Voor de uitvoeringsploeg pakken we een aantal Arbo-aandachtspunten op met o.a. een hoogwerkercursus en werkplaats veiligheid. RI&E wordt uitgewerkt in een plan van aanpak dat eveneens in 2014 wordt ingevoerd. Verder wordt gekeken naar een meer structurele samenwerking met ‘Inhetgroen’ Zij bieden duurzaam/langjarig werk aan ongeveer 20 mensen met een SW-indicatie en meerdere werkervaringsplekken voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Deze medewerkers worden begeleid en aangestuurd door een 12-tal vakbekwame voorlieden. De VNC is gevraagd leer-/werk trajecten te ontwikkelen om de kansen op de arbeidsmarkt voor mensen uit de kaartenbak van sociale diensten te vergroten. Samenwerking met de VNC is interessant omdat de VNC beschikt over projecten waar ‘Inhetgroen’ medewerkers op in zouden kunnen zetten zodat de VNC op haar beurt aantoonbaar sociaal maatschappelijke meerwaarde kan claimen (PSO-certificering Inhetgroen). Dit is interessant voor sponsoren en geldschieters. Het is bovendien een beproefd middel om extra goodwill te kweken onder publiek, politiek en bestuurders.
40
In ruil voor betaald werk in de vorm van gunning van projecten is ‘Inhetgroen’ bereid om het meerjarig onderhoud van landschapselementen te sponsoren door inzet van arbeid. Hierdoor kan de VNC met hetzelfde budget meer werk maken en organiseren we langjarig beheer in natura. Streekrekening (Binden, Bieden) VNC heeft enkele jaren geleden de Stichting Landschapskapitaal (SLK) opgericht. Deze stichting heeft ondertussen voor Ooijpolder Groesbeek, Graafschap en Centraal Twente streekrekeningen opgericht. De streekrekening is een direct opvraagbare spaarrekening met variabele rente voor ondernemingen, instellingen en organisaties. Als ondernemer of bestuurder van een organisatie is deze streekrekening een ideale manier om op een eenvoudige manier iets te doen voor de directe omgeving en maatschappelijke betrokkenheid te laten zien. Over de tegoeden op de streekrekening ontvangt men een variabele marktconforme rente waarbij door de lokale Rabobanken 5% van de door de rekeninghouder ontvangen rente geschonken wordt aan SLK voor het opknappen, restaureren en onderhouden van cultuurlandschap. En waarbij rekeninghouders ervoor kunnen kiezen een extra bijdrage te leveren door zelf ook een deel van de rente te doneren. Voor het wegzetten van middelen zoekt SLK samenwerking met de VNC. Huize Wylerberg & Palland (Binden, Bieden) Het bitumen dak van de schuur en het diorama van Huize Wylerberg moet worden vervangen komend jaar. Eendachtig ons boek Natuur in de Straat willen we in overleg met SBB gaan voor een duurzame invulling gericht op groen en/of energie. Daarbij willen we kijken of het plaatsen van zonnepanelen in combinatie met een groen dak verenigbaar is met de rijksmonumentenstatus van het gebouw. Ook wordt de haalbaarheid van het plaatsen van een “woodchip”-kachel onderzocht. Palland en de miniatuurtuinen zijn voor ons visitekaartjes. Maar ook kostbaar in onderhoud, zelfs met de inzet van vrijwilligers. Daarom gaan we met thema’s als ‘wintertuin’, ‘voorjaarsbloesem’, ‘zomerfruit’ en ‘herfsttafel’ ieder seizoen ‘De Vrienden van Palland’ organiseren. Met een zogenaamde pop-up theetuin in samenwerking met ‘Kookkunst’ en ‘Atelier de Beleving’ worden mensen uit de buurt uitgenodigd om in het decor van onze prachtige tuinen en heuvelland door te komen eten een bijdrage te leveren aan het onderhoud. Leaders for Nature (Binden, Beïnvloeden, Bieden) Verrassende ontmoetingen leiden tot verrassende ideeën. Sinds vorig jaar participeert de VNC in het zogenaamde Leaders for Nature netwerk. Dit netwerk bestaat uit een twintigtal Nederlandse multinationals die zich in willen zetten voor biodiversiteit, in Nederland en ver daarbuiten. Zij werken met een aantal concepten waarvan we langzaamaan de taal beginnen te begrijpen. The Economics of Ecosystems and Business (TEEB), No net loss, Economic Profit & Loss account
41
(EP&L) zijn in dit verband gehanteerde termen. Wat blijkt is behoefte aan zichtbaar en tastbaar resultaat. In de vorm van een NGO partnerschap, compensatie of mitigatie maatregelen, etc. Daarom zal worden geprobeerd om partnerships te sluiten met een of meerdere bedrijven. Een concreet voorbeeld is de NAM/Shell (Nederlandse Aardolie Maatschappij) . Met hen worden oriënterende gesprekken uitgewerkt om een investeringsprogramma te starten voor herstel van cultuurlandschap in de nabijheid van boorlocaties in Noord Oost Nederland en Drenthe/Twente. Met Ooijpolder Groesbeek hebben we instrumenteel goede ervaringen opgedaan met zogenaamde kwalitatieve verplichtingen met zakelijke werking. Deze kunnen ook beschouwd worden als verhandelbare economische rechten. VNC wil in 2014 de haalbaarheid verkennen om participaties vanuit een Natural Capital Fund uit te geven aan bedrijven die geïnteresseerd zijn in het leveren van een bijdrage aan de biodiversiteit in Nederland. Dat doen we door met grondeigenaren optiecontracten af te sluiten. We maken bedrijfslandschapsplannen en een financiële begroting met de afspraak dat VNC twee jaar de tijd krijgt om de vereiste financiering bij elkaar te krijgen. Deze geven we uit in opties verhandelbare rechten. Daarbij willen we aansluiten bij de zogenaamde collectieven. Het idee behoeft verdere uitwerking en ondersteuning van het bestuur. EEB (Beïnvloeden, Bieden) De VNC is actief lid van het European Environmental Bureau (EEB) en zal haar activiteiten hierin voortzetten. De informatievoorziening en –uitwisseling binnen EEB is voor de vereniging belangrijk voor beleidsvormende nationale discussies en interpretatie van Brusselse besluiten. Bijvoorbeeld voor het komende jaar voor wat betreft de nationale invulling van vergroeningsmaatregelen binnen het landbouwbeleid en vormgeving van het plattelandontwikkelingsprogramma. Het boek Beautiful Europe wordt nadrukkelijk ingezet voor de beïnvloeding van leden van het Europees Parlement, Europese Commissie en de Landbouwraad om aandacht te vragen voor een Europese aanpak en financiering vanuit de vergroening van het veranderende Gemeenschappelijk Landbouwbeleid voor aanleg, herstel en beheer van landschapselementen op boerenland en het veiligstellen van Europees landschappelijk erfgoed. Das&Boom (Beïnvloeden, Bieden) De afgelopen jaren heeft Das&Boom diverse juridische processen gevoerd in het kader van de Actie Natuurrechten, welke in 2013 zullen eindigen. Voor 2014 zijn hiervoor dan ook geen activiteiten meer voorzien. In 2014 zal Das&Boom weer diverse betaalde opdrachten uitvoeren voor (semi) overheden, adviesbureaus en particuliere organisaties. Zo zullen gegevens (dassenburchtlocaties en/of dassenslachtoffers) verstrekt worden, of advies gegeven worden.
42
In 2014 zal ook een dassenverhuizing plaatsvinden. Dit grote project speelt in Dommelsvoort (gemeente Cuijk). Bij het adviseren bij inrichtingsplannen probeert Das&Boom zoveel mogelijk de VNC er bij te betrekken en wordt de opdrachtgever geadviseerd de daadwerkelijke inrichting over te laten aan de VNC. Het opvangcentrum van de Stichting Das&Boom zal zich, net als voorgaande jaren, met haar expertise en accommodatie in blijven zetten voor de revalidatie van gewonde dassen, het grootbrengen van verweesde dassen en het uitzetten van opgevangen en herstelde dieren. Compensatielandschappen (Beïnvloeden, Binden, Bieden) Doorgaans wordt VNC via Das en Boom betrokken bij planvorming en uitvoering van dassencompensatie. Het is daarbij de uitdaging om nog meer een rol te spelen in de executie van plannen en voor geleverde diensten tijdens de planvorming betaald te worden. Eind 2012 zijn we echter benaderd voor een bijzonder compensatie project. De internationaal bekende landschapsarchitect Adriaan Geuze luidde bij ons de noodklok over de teloorgang van een stelsel van oude twaalfde-eeuwse polders bij Rhoon onder de rook van Rotterdam. Aanvankelijk aangewezen als compensatiegebied voor de uitbreiding van de Tweede Maasvlakte, uiteindelijk omgeturnd en bestemd als natuurontwikkelings- en recreatiegebied fungerend als klimaatbuffer voor de stad. Consequentie is het onder water zetten van bijna 600 ha polderland en een poging tot minnelijke verwerving en een uitvoeringsbudget van tenminste 115 miljoen euro voor aankoop van gronden. Geuze heeft VNC benaderd met grondeigenaren in het gebied een alternatief en Deltaplan in optima forma te ontwikkelen. Lokale bestuurders steunen de idee, maar niet openlijk. Groot grondbezitters in het gebied en bekend bij de vereniging sympathiseren ook met de idee. Milieufederatie, natuurontwikkelingsorganisaties en provincie houden vast aan de oorspronkelijke plannen. Doorgeschoven of nog actuele actiepunten jaarplan 2013 (Beïnvloeden, Bieden) • VNC gaat proberen een actieve rol te vervullen rondom certificering en verantwoording van vergroeningsmaatregelen en daarbij behorende landbouwtoeslagen. Hiertoe wordt samenwerking gezocht met Vogelbescherming Nederland om een checklist op te stellen alsmede Kadaster, Dienst Regelingen, Directie GLB, IPO en de Raad van Accreditatie. Inhoudelijke bijdrage leveren aan nieuw op te stellen natuurwet. • Kabinetsleden actief benaderen en kennis laten nemen van de doelstellingen en de visie van de VNC inzake realisatie natuurverbindingen, internationale natuurbeschermingsverplichtingen, ruimtelijke ordening, vergroening Europees landbouwbeleid en belastingplan. • Landschappelijk erfgoed in de vorm van hoofdzakelijk hagen in uiterwaarden van Maas, Rijn en IJssel staan sterk onder druk door het Programma Stroomlijn van Rijkswaterstaat. De VNC zal een lans breken voor behoud en waar mogelijk herstel en compensatie van (eeuwenoude) heggen, door actief te participeren in rivieren overleggen, beroep en bezwaar, lobby en waar nodig juridische actie en/of zoeken van contraexpertise. • Het Landschapsmanifest waar de VNC sinds de ratificatie van de Europese Landschapsconventie door Nederland in 2005 is aangesloten is in 2012 overgegaan in het Platform Landschap. De 43
•
•
VNC onderschrijft de behoefte aan een dergelijk platform dat zich richt op het verbeteren van de kwaliteit van het landschap en een brede dialoog daarover, intern en extern. En zal het initiatief nemen om een thema bijeenkomst te organiseren. In 2014 stelt het bestuur een sponsorcommissie in welke doelstellingen van de vereniging gaat promoten bij het bedrijfsleven, nadenkt over het vormgeven van bedrijfslidmaatschappen en bedrijven worden benaderd en gevraagd om een bijdrage te leveren. Bijvoorbeeld door een streekrekening te openen. Aantrekken en plaatsen van stagiair(e)s op het gebied van natuurrecht, natuur- en landschapsbeheer, ruimtelijke ordening, (technische) bedrijfskunde, ICT.
44
10. VERANTWOORDINGSVERKLARING Drie principes Het bestuur van Vereniging Nederlands Cultuurlandschap onderschrijft de volgende principes: 1. Binnen de instelling dient de functie 'toezicht houden' (vaststellen of goedkeuren van plannen, en het kritisch volgen van de organisatie en haar resultaten) duidelijk te zijn gescheiden van het 'besturen' dan wel van de 'uitvoering'. 2. De instelling dient continu te werken aan een optimale besteding van de middelen zodat effectief en doelmatig wordt gewerkt aan het realiseren van de doelstelling. 3. De instelling streeft naar optimale relaties met belanghebbenden, met gerichte aandacht voor de informatieverschaffing in de inname en verwerking van wensen, vragen en klachten. 1. Besturen en toezicht houden Het bestuur is belast met het besturen van de vereniging overeenkomstig de statuten en het huishoudelijk reglement. De vereniging kent een directeur, die door het bestuur wordt benoemd. De directeur voert de doelstellingen van de vereniging uit, rekening houdend met de daarbij door het bestuur aangegeven prioriteiten en staat daarin tevens de andere verenigingsorganen bij. De directeur, onder verantwoordelijkheid van het bestuur, is belast met de voorbereiding en de uitvoering van de besluiten van het bestuur, alsmede met het beheer van de terreinen binnen door het bestuur aangegeven kaders. Binnen door het bestuur te stellen kaders, is de directeur verantwoordelijk voor zijn, door het bestuur bepaalde, werkzaamheden, waaronder kunnen vallen personeelsbeheer en -beleid, het financiële beleid en beheer van de vereniging, alsmede de inzet van middelen ten behoeve van zijn functie. De kaders waarbinnen de verantwoordelijkheden en bevoegdheden van de directeur vallen, zijn vastgelegd in een door het bestuur vastgesteld directiestatuut. Het toezicht houden gebeurt door de leden van de vereniging via de algemene ledenvergadering. Aan de algemene ledenvergadering komen in de vereniging alle bevoegdheden toe die niet door de wet of de statuten aan het bestuur zijn opgedragen. Alleen de gewone leden en seniorleden van de vereniging hebben stemrecht. De ereleden hebben slechts een adviserende stem. Het bestuur brengt op een algemene ledenvergadering, binnen zes maanden na afloop van het verenigingsjaar, zijn jaarverslag uit en doet, onder overlegging van een balans en een staat van baten en lasten, rekening en verantwoording over zijn in het afgelopen verenigingsjaar gevoerd bestuur. Na afloop van de termijn kan ieder lid deze rekening en verantwoording in rechte van het bestuur vorderen. Huidige samenstelling van het bestuur: • Harry Keereweer (voorzitter) • Janine Pijl (penningmeester) • Mariëlle van der Zouwen (secretaris) • Wiel Tonies • Tom Smit • Edwin Hecker 45
Het bestuur bestaat uit een oneven aantal van minimaal vijf en maximaal negen personen, die uit en door de algemene ledenvergadering worden benoemd. De benoeming geschiedt uit de gewone leden en seniorleden van de vereniging. De benoeming van de bestuursleden kan geschieden uit één of meer bindende voordrachten. Tot het maken van zulk een voordracht zijn bevoegd zowel het bestuur als tenminste tien leden. De voordracht van het bestuur wordt bij de oproeping van de vergadering meegedeeld. Een voordracht door tien of meer leden moet voor de aanvang van de vergadering schriftelijk bij het algemeen bestuur worden ingediend. Aan elke voordracht kan het bindend karakter worden ontnomen door een met tenminste twee-derde van de uitgebrachte stemmen genomen besluit van de algemene ledenvergadering. Is geen voordracht opgemaakt of besluit de algemene ledenvergadering aan de opgemaakte voordracht(en) het bindend karakter te ontnemen, dan is de algemene ledenvergadering vrij in de keus. Indien er meer dan één bindende voordracht is, geschiedt de benoeming uit die voordrachten. De algemene ledenvergadering kan besluiten dat een lid van het bestuur buiten de leden wordt benoemd. Bestuursleden kunnen slechts worden benoemd wanneer aan de vereisten gesteld in de bepalingen omtrent de benoeming van bestuursleden van het Centraal Bureau Fondsenwerving Keurmerk is voldaan (thans artikel 4 lid 1B). Bestuursleden ontvangen op geen enkele wijze een bezoldiging. Bestuursleden kunnen een vergoeding krijgen voor de door hun gemaakte kosten in het kader van de uitoefening van hun functie ten behoeve van de vereniging. Deze vergoedingen dienen in de jaarrekening tot uitdrukking te worden gebracht en toegelicht. Zoals vastgelegd in de statutenwijziging van 28 juni 2008, treedt elk bestuurslid uiterlijk 3 jaar na zijn benoeming af, en kan maximaal 3 termijnen bestuurslid zijn. 2. Principe Optimale besteding van middelen Iedere vier jaar wordt een meerjarenbeleidsplan opgesteld (het huidige plan loopt van 2011-2014) met daarin een meerjarenbegroting. Het meerjarenbeleidsplan wordt uitgewerkt in een jaarplan met daarin per project de geconcretiseerde en meetbare doelstellingen en activiteiten. Projecten worden zoveel mogelijk SMART geformuleerd: specifiek, meetbaar, acceptabel, realistisch en tijdgebonden. Voor ieder project wordt een zgn. projectmatrix opgesteld waarin de kerngegevens van het project staan vermeld zoals de projecteigenaar, de projectleider, de projectmedewerkers, het budget en de output. De projecteigenaar is eindverantwoordelijk voor het te behalen resultaat. De projectleider ziet erop toe dat alle activiteiten die nodig zijn in het kader van het project bekend zijn; dat hiermee samenhangende werkzaamheden door de projectmedewerkers worden uitgevoerd; dat taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden worden toebedeeld en dat de nodige middelen beschikbaar zijn. In een wekelijks overleg wordt de stand van zaken m.b.t. de verschillende projecten besproken en stuurt de projecteigenaar in overleg met de projectleider waar nodig bij. Subsidieverzoeken voor projecten worden over het algemeen ingediend via een aanvraagformulier dat door de subsidieverstrekker is voorgeschreven. Hierin moeten o.a. de doelstelling en het beoogde resultaat van het project worden beschreven. Van langlopende projecten moeten voortgangsrapportages worden verstrekt. Na afloop van gefinancierde projecten wordt een financiële en inhoudelijke eindevaluatie richting de subsidieverlener verstrekt en indien gewenst, een accountantsverklaring. 46
Verbeterpunten n.a.v. evaluaties worden indien mogelijk doorgevoerd in lopende projecten en zijn aandachtspunten voor toekomstige projecten.
3. Principe Optimale relaties met belanghebbenden De belanghebbenden van Vereniging Nederlands Cultuurlandschap zijn divers. Om goed te kunnen voldoen aan de informatiebehoefte van de verschillende belanghebbendengroepen, zijn de diverse uitingen/contacten ondergebracht bij verschillende ‘specialisten’ binnen de organisatie. De communicatie is met name agenderend, stimulerend en inspirerend. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van verschillende soorten media en uitingen zoals website, ledenblad, studiedagen/symposia, interviews, memo’s, pleitnota’s. Ideeën, wensen en opmerkingen worden waar mogelijk meegenomen als input voor nieuwe projecten/besluitvorming. Klachten worden afgehandeld volgens de klachtenprocedure uit het Handboek Procedures van de VNC, om zo te komen tot verbetering. De belanghebbenden worden onderverdeeld in de volgende groepen: • Leden De informatievoorziening naar de leden van de VNC verloopt via het kwartaalblad Landschappelijk, specifiek en incidenteel via e-mail of mailing, de jaarlijkse algemene ledenvergadering, het Informatiecentrum (waartoe leden van de VNC gratis toegang hebben) en via de website/social media. • Vrijwilligers Uitgangspunt van het vrijwilligersbeleid van de VNC is het werken en omgaan met vrijwilligers te professionaliseren zodat het aantal vrijwilligers de komende jaren kan groeien, met behoud van betrokkenheid en plezier in het werk, zowel bij de VNC-medewerker als de vrijwilliger, waardoor vrijwilligers daadwerkelijk het gevoel krijgen erkend en gewaardeerd te worden. Bij verschillende werkzaamheden kan een netwerk van vrijwilligers worden ingezet. De communicatie verloopt via het kwartaalblad Landschappelijk, regelmatig inhoudelijke ‘updates’ per e-mail en werkoverleggen. Regelmatig wordt input aan de vrijwilligers gevraagd voor verbeteringen. • Raad van Advies De VNC hecht veel waarde aan de mening en ideeën van de RvA. De communicatie verloopt via het kwartaalblad Landschappelijk, e mail en brainstormbijeenkomsten. Deze brainstormbijeenkomsten geven waardevolle input, waarmee de organisatie aan de slag gaat. • Overheden en politiek Primaire insteek bij aanvang van de campagne ‘Nederland weer mooi’ was en is nog steeds het geven van een krachtige impuls aan de kwaliteit van ons landschap. Biodiversiteit, cultuurhistorie en 47
recreatieve ontsluiting vormen daarbij richtsnoeren om de eigenaren en beheerders van het landelijke gebied in staat te stellen deze extra landschapszorg duurzaam voor hun rekening te nemen. Hiervoor is een fonds nodig dat beheerd wordt buiten de waan van de dag en wisselende politieke voorkeur. Om dit te bereiken vindt gevraagd en ongevraagd beleidsbeïnvloeding plaats op politiek, bestuurlijk en ambtelijk (rijks, provinciaal en gemeentelijk) niveau. Veelal in de sfeer van ruimtelijke ordening, landbouw, financiën, natuur en milieu. Er wordt geparticipeerd in (reguliere en ad-hoc) overlegstructuren, tekstsuggesties aangeleverd en met verantwoordelijken, (strategische) partners en relaties contacten onderhouden door en/of te overleggen, planproces (mede) vorm te geven en besluitvorming (mede) te coördineren. • Maatschappelijke organisaties De VNC werkt veel samen met maatschappelijke organisaties, waarvan de meeste vertegenwoordigd zijn in het Landschapsmanifest en als ondertekenaars van het Akkoord van Apeldoorn. Dit manifest is voor ons een platform voor ideeën en ideeënverkondiging, maar ook een orgaan voor overleg, advisering en beleidsbeïnvloeding. Afstemming en/of samenwerking en informatie-uitwisseling met maatschappelijke partijen vindt plaats als dat gezien het krachtenveld logisch is, bijvoorbeeld om te anticiperen op bepaalde politieke of beleidsmatige beslissingen op het gebied van landschaps-, natuur-, milieu,- water-, landbouw-, of plattelandsbeleid. Specifieke aandacht hebben wij voor onze relatie met terreinbeherende organisaties met betrekking tot onze werkzaamheden voor het Landschapswachtproject. Hierin nemen wij een kritische maar rechtvaardige houding aan en houden wij elkaar scherp. • Bedrijven Voor de oprichting van het Landschapsfonds werkt de VNC vooral samen met het bedrijfsleven. Samen met banken, pensioenfondsen, woningbouwcorporaties, energiebedrijven, vastgoedexploitanten, (groene) zakenlieden en financieel deskundigen worden mogelijke financieringsconstructies uitgekristalliseerd en getoetst op haalbaarheid. Verrassende ontmoetingen door het benaderen van het bedrijfsleven voor financiering van een groene constructie als het Deltaplan, leveren interessante inzichten en draagvlak op. In het kader van de Landschapswacht wordt concreet samengewerkt met agrarische ondernemers aan landschapsherstel op lokaal niveau. Verder werken wij samen - wanneer nodig en/of op verzoek met ingenieurs-, planning-, landschapsarchitecten- en ecologiebureaus en met ZZP-ers aan ruimtelijke ordenings- en inrichtingsvraagstukken in de groene en blauwe ruimte en proberen het gedachtegoed van het Deltaplan projectgewijs in te steken. Kennisinstellingen De VNC treedt, al dan niet op verzoek, in contact met kennisinstellingen zoals universiteiten en onderzoeksinstellingen en wetenschappelijke bureaus van politieke partijen. Wij proberen ons gedachtegoed in wetenschappelijke kringen te ventileren door onderzoekers, docenten en studenten te inspireren met het Deltaplan voor het Landschap in de breedste zin van het woord. Dit doen we door middel van strategische samenwerkingsverbanden, het verzorgen van lezingen en/of colleges, •
48
het volgen en verzorgen van studiedagen, het bezoeken van en participeren in symposia, veldbezoeken, publicaties in (vak-) en opiniebladen, etc. • Financiers Via projectaanvragen / evaluaties / rapportages wordt aan de financiers een duidelijk beeld van de organisatie en het betreffende project geschetst. Voor zover passend binnen de doelstellingen van de organisatie wordt rekening gehouden met de met ideeën, opmerkingen, wensen en klachten van de financiers.
De Nationale Postcode Loterij is een belangrijke partner voor de VNC. Sinds 2009 ontvangen wij van de loterij een jaarlijkse bijdrage van € 500.000,-. Aantrekkelijk is dat de steun meerjarig is en de bijdragen vrij te besteden zijn. De Goede Doelen Loterij is een bewezen en succesvol middel tot fondsenwerving. Inmiddels wordt er jaarlijks door de Goede Doelen Loterijen (Nationale Postcode Loterij, BankGiro Loterij en VriendenLoterij) ruim € 400 miljoen geworven voor het goede doel. Dat is meer dan een miljoen euro per dag. De drie loterijen hebben als missie het steunen van goede doelen die werken aan: • een rechtvaardige en groene wereld: Nationale Postcode Loterij • cultuur en behoud cultureel erfgoed: BankGiro Loterij • verbetering van welzijn en gezondheid in Nederland: VriendenLoterij Maandelijks spelen miljoenen huishoudens in Nederland met deze loterijen mee en met de helft van hun lot dragen ze bij aan een betere wereld. Het huidige kabinet heeft aangegeven het kansspelbeleid te willen moderniseren. Wij hopen dat de voorgestelde wijzigingen in het kansspelbeleid de Goede Doelen Loterijen voldoende ruimte geeft om de succesvolle fondsenwerving op dit niveau voort te zetten. Want zonder de Postcode Loterij en haar deelnemers zouden wij een groot deel van onze initiatieven niet kunnen realiseren.
49
