Stichting Medisch Farmaceutisch Museum
Museumgids / Jaarverslag 2014 9605_Pom1_fc.indd 1
30-06-15 10:07
Changing tomorrow
De visie van Astellas is dat wij ervoor moeten zorgen dat de toekomst voor patiënten anders - en beter - zal zijn. Wij willen patiënten hoop op een betere toekomst bieden. Essentieel daarbij is leiderschap op het terrein van onze therapeutische expertise. Dat behelst de ziekteverschijnselen waarvoor nog steeds geen adequate behandeling bestaat. In ons streven naar innovatie zijn wij voortdurend bezig nieuwe manieren te ontdekken en te ontwikkelen om de gezondheid van patiënten te bevorderen. Wij hebben ons als doel gesteld oplossingen van morgen te vinden voor de problemen van vandaag. Dan zal de toekomst voor patiënten anders - en beter - zijn. www.astellas.nl
9605_Pom1_fc.indd 2
30-06-15 10:07
Stichting Medisch Farmaceutisch Museum ¶'H*ULIÀRHQ· Koornmarkt 66, 2611 EJ Delft Bankrelatie: NL 28 INGB 0659 3407 20 Inschrijvingsnr. K.v.K.: 41.14.63.91 RSIN : 816071585 (ANBI nummer) Correspondentieadres Koornmarkt 66, 2611 EJ Delft E-mail: info@griffioen.biz Website: www.griffioen.biz Tel. (015) 2120941 b.g.g. (015) 3646375 (secretaris)
Bestuur Drs. M.A. Taal-Boonacker CDR H.R. Lodder Drs. J.F. Berghs-Jonckers Drs. S.M. Dreijer- van der Glas M. van Noort B.K.P. Griffioen, arts C.H. Wagenaar Hummelinck, arts
voorzitter vice-voorzitter secretaris penningmeester lid lid lid
Commissie van aanbeveling Prof. Dr. D.D. Breimer Prof. Dr. Ir. W.J. Beek Prof. Dr. M.J. van Lieburg
1
9605_V01v2.indd 1
03-07-15 09:27
dĞǀĂŝŶ,ĂĂƌůĞŵŝƐĞĞŶĂůůƌŽƵŶĚ ĨĂƌŵĂĐĞƵƟƐĐŚďĞĚƌŝũĨĚĂƚĂĐƟĞĨŝƐ ŝŶĂůůĞƐĞŐŵĞŶƚĞŶǀĂŶĚĞĨĂƌŵĂͲ ŵĂƌŬƚ͘/Ŷ,ĂĂƌůĞŵŽŶƚǁŝŬŬĞůĞŶĞŶ ƉƌŽĚƵĐĞƌĞŶǁŝũŵĞĚŝĐŝũŶĞŶǀŽŽƌĚĞ ďĞŚĂŶĚĞůŝŶŐǀĂŶ<ĂŶŬĞƌĞŶůƵĐŚƚͲ ǁĞŐĂĂŶĚŽĞŶŝŶŐĞŶ͘KŽŬnjŝũŶǁŝũĚĞ ŐƌŽŽƚƐƚĞůĞǀĞƌĂŶĐŝĞƌǀĂŶŵĞĚŝĐŝũͲ ŶĞŶǀŽŽƌEĞĚĞƌůĂŶĚ͘ ĠŶŽƉĚĞǀŝũĨ ŐĞŶĞĞƐŵŝĚĚĞůǀĞƌƉĂŬŬŝŶŐĞŶĚŝĞ
ĚŽŽƌĂƉŽƚŚĞŬĞŶŝŶEĞĚĞƌůĂŶĚ ǁŽƌĚĞŶŐĞůĞǀĞƌĚŝƐĞĞŶƉƌŽĚƵĐƚ ǀĂŶdĞǀĂ͘ tŝũnjŝũŶŽŶĚĞƌĚĞĞůǀĂŶdĞǀĂWŚĂƌͲ ŵĂĐĞƵƟĐĂůŝŶĚƵƐƚƌŝĞƐ͕ǁĞƌĞůĚǁŝũĚ ĞĞŶƚŽŽŶĂĂŶŐĞǀĞŶĚĨĂƌŵĂĐĞƵƟƐĐŚ ďĞĚƌŝũĨĚĂƚnjŝĐŚƚŽƚĚŽĞůŚĞĞŌ ŐĞƐƚĞůĚŽŵƚŽĞŐĂŶŐƚŽƚŬǁĂůŝƚĂƟĞĨ ŚŽŽŐǁĂĂƌĚŝŐĞŐĞnjŽŶĚŚĞŝĚƐnjŽƌŐƚĞ ǀĞƌŐƌŽƚĞŶ͘dĞǀĂŝƐǁĞƌĞůĚǁŝũĚĚĞ
ŐƌŽŽƚƐƚĞƉƌŽĚƵĐĞŶƚĞŶůĞǀĞƌĂŶĐŝĞƌ ǀĂŶŐĞŶĞƌŝĞŬĞŵĞĚŝĐŝũŶĞŶ͘DĞƚĐĂ͘ ϰϯ͘ϬϬϬŵĞĚĞǁĞƌŬĞƌƐďĞǀŝŶĚƚdĞǀĂ njŝĐŚŝŶĚĞƚŽƉͲϭϬǀĂŶŐƌŽŽƚƐƚĞ ĨĂƌŵĂĐĞƵƟƐĐŚĞďĞĚƌŝũǀĞŶǁĞƌĞůĚͲ ǁŝũĚ͘KŶƐĂƐƐŽƌƟŵĞŶƚŽŵǀĂƚŵĞĞƌ ĚĂŶϭϬϬϬŵŽůĞĐƵůĞŶĞŶǁĞŚĞďďĞŶ ǀĞƐƟŐŝŶŐĞŶŝŶϲϬůĂŶĚĞŶ͘ ǁǁǁ͘ƚĞǀĂƉŚĂƌŵĂĐŚĞŵŝĞ͘ĐŽŵ
Reken niet op goede zorg, maar kies ervoor!
2
9605_V01v2.indd 2
03-07-15 09:27
De toekomst ligt besloten in het heden en het verleden (vrij naar J. Krishnamurti)
9RRUZRRUG Voor u ligt de museumgids van het Medisch-Farmaceutisch Museum ‘de Griffioen’ over het jaar 2014. Zoals gebruikelijk vindt u hierin het jaarverslag 2014. Daarnaast een artikel door Dr. H.L. Houtzager over AndreasVesalius, die 500 jaar geleden geboren werd in Brussel. Ook vindt u een artikel over de elektrocardiograaf van de hand van B.P.K. Griffioen, bewerkt en aangevuld door J. Breugem. Gedurende het jaar is de groep vrijwilligers met vijf medici uitgebreid, waardoor de rondleidingen voor groepen van 10-20 personen behalve op het farmaceutische ook op het medische vlak gewaarborgd blijven. Zoals u op de titelbladzijde kunt lezen, heeft er een verandering in de bezetting van het stichtingsbestuur plaatsgevonden. Een aantal vrijwilligers heeft zitting genomen in het stichtingsbestuur. In mei 2016 is het museum alweer 25 jaar gevestigd op de Koornmarkt 66 in Delft. Dit heuglijke feit zullen we zeker niet voorbij laten gaan. Ook dit jaar heeft de uitgever Elma Media in Broek op Langedijk de schitterende verzorging van dit verslag weer op zich genomen. Het Reinier de Graaf Gasthuis heeft voor de verspreiding van dit boekje gezorgd. Tevens danken wij de adverteerders die de financiering hiervan mogelijk maakten.
3
9605_V01v2.indd 3
03-07-15 09:27
Andreas Vesalius MDDUJHOHGHQLQ%UXVVHOJHERUHQ door Dr. H.L. Houtzager
In het verslagjaar 2014 van het museum ‘De Griffioen’ hebben er in ons land en daarbuiten verschillende herdenkingen plaatsgevonden. Zo was het 100 jaar geleden dat de Eerste Wereldoorlog uitbrak, bestonden de Nederlandse Spoorwegen 175 jaar, en werd de Groningse universiteit 400 jaar geleden opgericht. Maar ook op medisch historisch gebied was het jaar 2014 rijk aan momenten waarop medische gebeurtenissen uit het verleden zijn herdacht. Zo was het in 2014, 350 jaar geleden dat de Deense geleerde Nicolaas Steno (1638-1686) de doctorstitel kreeg ‘In Absentia’. Tijdens zijn verblijf in Frankrijk besloot namelijk de Leidse universiteit Steno de graad van doctor in de geneeskunde te geven zonder dat hij daar een proefschrift voor behoefde te schrijven en in het openbaar te verdedigen. De initiatiefnemer hiertoe was Dele Boë Sylvius, hoogleraar in de algemene geneeskunde te Leiden. Men kan zich voorstellen dat deze doctorsgraad als het ware een present was dat Sylvius aan Steno gaf als dank voor het vele onderzoek dat deze in Leiden had gedaan naar de verschillende soorten klieren waarvan de betekenis zo belangrijk was voor de iatrochemische theorieën, die Sylvius had ontwikkeld om hiermede de (patho)fysiologische gebeurtenissen te verklaren die in het lichaam plaatsvinden. Dat een persoon op deze wijze werd geëerd door de Leidse universiteit was toentertijd een unieke gebeurtenis. In het jaar 2014 is de 500ste geboortedag van de in Brussel geboren anatoom Andreas Vesalius (1514-1564) herdacht in woord en geschrift. Op het Griekse Zakynthos, het eiland waar Vesalius overleed, is van 4 tot 8 september 2014 een internationaal congres gehouden waar o.a. aandacht werd besteed aan de invloed die Vesalius heeft gehad op de ontwikkeling van de kennis der menselijke anatomie. Op 11 oktober van ditzelfde jaar is in Antwerpen een symposium gehouden waarbij o.a. aandacht werd besteed aan de verschillende boeken die door Vesalius in de loop van zijn korte leven zijn geschreven.
Andreas Vesalius Andreas Vesalius werd op 31 december 1514 in Brussel geboren waar zijn vader apotheker was aan het hof van keizer Karel V. Het korte leven van de anatoom Vesalius is grofweg in een tweetal perioden in te delen. Het eerste van 1528 tot 1543 en de tweede periode van 1543 tot 1564, het laatste jaartal is tevens het jaar waarin hij, na een schipbreuk bij het eiland Zakynthos, kwam te overlijden. 4
9605_V01v2.indd 4
03-07-15 09:27
Na de Latijnse School te hebben doorlopen, genoot hij van 1528 tot 1533 onderwijs in de humaniora te Leuven om vervolgens van 1533 tot 1536 geneeskunde te studeren in Parijs. Ten gevolge van de oorlogshandelingen tussen Karel V en Frans I in Frankrijk moest hij zijn studie in Parijs onderbreken en vervolgde hij deze in Leuven tussen 1536 en 1537. Enige weken nadat hij in Leuven zijn eerste zelfstandige openbare anatomische sectie had verricht op een menselijk lichaam, verscheen zijn boek getiteld Paraphrasis in nonum librum Rhazae medici Arabis clariss etc. (Leuven 1537). In datzelfde jaar verscheen er in Basel een verbeterde uitgave van dit werk. Zijn medische studie voltooide hij tenslotte in Padua in Italië, aan welke universiteit hij op 5 december 1537 promoveerde. In aansluiting daaraan werd hij benoemd tot hoogleraar in de anatomie en chirurgie aan de universiteit van Padua. Tijdens de eerste jaren van zijn hoogleraarschap heeft Vesalius anatomisch onderzoek verricht aan de hand van het zelf seceren (ontleden) van menselijke kadavers. Tevens heeft hij in deze periode zijn verworven anatomische kennis op schrift gesteld. Het eindresultaat was het verschijnen in 1543 van het boek getiteld De Humani corlporis Fabrica libri septem en een samenvatting ervan onder de titel Epitome. Beide boeken, waarvan het tweede voornamelijk een studieboek voor medische studenten was, bevatten talrijke illustraties; houtsneden voornamelijk vervaardigd door Joannes Stefanus van Calcar, leerling van de Venetiaanse schilder Titiaan. Beide boeken zijn gedrukt in Basel door de drukker/uitgever Oporinus. De Fabrica is opgedragen aan keizer Karel V en de Epitome aan diens zoon, de latere koning Philips II. Met het verschijnen van deze twee boeken is in feite de wetenschappelijke carrière van Vesalius afgesloten. De rest van zijn leven is hij lijfarts geweest van keizer Karel V en na diens aftreden als keizer van zijn opvolger Philips II. Als lijfarts van de keizer heeft hij deze regelmatig vergezeld tijdens diens reizen door het uitgebreide Habsburgse rijk. Verschillende belangrijke patiënten heeft hij in deze periode consultatief behandeld o.a. de eerste vrouw van prins Willem van Oranje, Anna van Buren. 5
9605_V01v2.indd 5
03-07-15 09:27
De Koninklijke Nederlandsche Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst (KNMG) is de federatie van beroepsverenigingen van artsen. De artsenfederatie KNMG π Maakt zich sterk voor verantwoorde medische zorg; π Behartigt de gemeenschappelijke immateriële belangen van ruim 50.000 artsen en studenten geneeskunde; π Vormt met zeven medische beroepsverenigingen de grootste organisatie van en voor artsen in Nederland.
π
[email protected] π 030 - 282 38 00 π www.knmg.nl π Twitter: @knmg.nl π LinkedIn: com/compagny/knmg π Facebook: com/fed.knmg
de knmg staat voor een goede kwaliteit van de medische beroepsuitoefening en van de volksgezondheid
Onderdeel van Brocacef Groep NV
Deze uitgave wordt mede mogelijk gemaakt door Nunspeetse Apotheken
www.nunspeetseapotheken.nl
B[boijhWWj.&.(,+8;AWcf[dJ&).))-'*&& _d\e6Ô[lem_`a$dbmmm$Ô[lem_`a$db 6
9605_V01v2.indd 6
03-07-15 09:27
'H)DEULFDHQGH(SLWRPH Het verschijnen van de Fabrica en de Epitome in 1543 heeft in de medische wereld van die tijd in Europa een omkering teweeggebracht. Het medisch denken en de kennis over de geneeskunde was tot 1543 voornamelijk gebaseerd op hetgeen Hippocrates en Galenus hadden verkondigd over de anatomie, de fysiologie en de pathologie van het menselijk lichaam. De kennis over deze onderwerpen beschreven en in praktijk gebracht door Vesalius, veranderde in de loop der jaren het medisch denken en handelen in Europa. In de loop der jaren zijn er talrijke plagiaatdrukken van de Fabrica en Epitome verschenen, zonder toestemming van schrijver of drukker. In een aantal gevallen zijn de anatomische afbeeldingen uit de Fabrica als illustratie gebruikt in andere anatomieboeken van Franse, Duitse en Engelse auteurs, zonder toestemming van de oorspronkelijke maker van deze figuren. Vesalius heeft hiervoor op de eerste pagina van zijn Fabrica reeds gewaarschuwd, doch auteursrechten bestonden er in zijn tijd nog niet, zodat iedereen ongestraft gebruik kon maken van tekst en afbeeldingen. De eerste Nederlandse vertaling van de Epitome verscheen in 1569 te Brugge onder de titel Dat Epitome ofte Cort Begriip der Anatomien, Andr. Vesalii.Wt. Het Latijn in nederduudsch naer den oprechten zinne over-ghestelt. De vertaler was Jan Wouters van Vieringen (1539-±1605). De titelpagina toont een borstsectie uitgevoerd door een persoon wiens borst ook is blootgelegd. In 1725 hebben Herman Boerhaave en Bernhard Siegfried Albinus een Vesaliusuitgave verzorgd met het doel de grote zestiende eeuwse anatoom te eren. Het eerst deel van deze uitgave bevat de gehele Fabrica voorafgegaan door een biografie over Vesalius – de eerste die over hem in druk verscheen -; het tweede deel is een herdruk van o.a. de Epitome en Vesalius’ brief over de kinawortel. Deze brief, gericht aan Joachim Roelants te Mechelen, werd in 1546 als boek gedrukt en uitgegeven. Ze bevat naast tal van bijzonderheden welke voor de kennis van Vesalius’ leven van belang zijn in de eerste plaats een uiteenzetting over Vesalius’ ervaring met de kinawortel en zijn oordeel over de geneeskrachtige werking daarvan. In het tweede deel van het boek verantwoordt hij zijn kritiek op Galenus en toont hij aan dat deze laatste op verschillende punten gedwaald heeft en wel voornamelijk omdat hij geen menselijke lichamen ooit heeft ontleed. De voornaamste reden dat Vesalius deze brief in boekvorm heeft geschreven is gelegen in het feit dat zijn Parijse hoogleraar Sylvius zich uitvoerig heeft verzet tegen de publicatie van de Fabrica en Epitome. Samenvattend kan men zeggen dat de Fabrica een paradigma is geweest in het medisch denken en dat het derhalve alleszins juist is geweest dat de schrijver van dit belangrijke boek in 2014 ter gelegenheid van zijn 500ste geboortedag werd herdacht.
7
9605_V01v2.indd 7
03-07-15 09:27
(OHFWURFDUGLRJUDDI door B.P.K. Griffioen, bewerkt en aangevuld door J. Breugem
Willem Einthoven (1860-1927), de Nederlandse hoogleraar in de fysiologie in Leiden maakte in 1902, als eerste een ECG met een snaargalvanometer. Hij ontving hiervoor de Nobelprijs in 1924. In feite was het een super gevoelige voltmeter waarvan de werking gebaseerd is op het trillen van een geleidende verzilverde kwartssnaar die zich bevindt in een elektromagnetisch veld. Deze gaat namelijk, gespannen in de snaarhouder, bewegen als er spanningswisselingen over komen te staan. De snaar is in het elektromagnetisch veld gehangen en geleidt de hartpulsen via de verbonden electroden. De draad werd beschenen met een lichtbundel en de schaduwen van de zeer fijne uitslagen werden via een lenzenstelsel vergroot en geprojecteerd op een fotografische plaat, later een filmpje. Zo werden zeer lichte potentiaalverschillen zichtbaar gemaakt. Het eerste hartfilmpje. Het origineel bestond uit vijf verschillende onderdelen: een microscoop, een ophangsysteem voor de snaar, een elektromagneet, een koelsysteem ( een koperen pijp waar koud water doorstroomt) om oververhitting te voorkomen en een constructie die de genoemde onderdelen bij elkaar houdt. Fig.1 De fotografische plaat bevindt zich in een valcamera (rechts op fig. 1) die de plaat met constante snelheid langs het optisch systeem laat vallen. Na ontwikkeling van de plaat worden dan de uitslagen van de snaar zichtbaar als de curve van een elektrocardio-gram. Tussen de snaargalvanometer en de lamp staat een rond draaiend spaken rad. Deze spaken werpen net als de snaar schaduwen op de plaat. Deze worden op het cardiogram zichtbaar als verticale strepen die de tijdseenheid weergeven.
Figuur 1
8
9605_V01v2.indd 8
03-07-15 09:27
Figuur 2
Het eerste apparaat was lomp niet verplaatsbaar en heeft het laboratorium nooit verlaten. De patiënt moest er met een voet in het water zitten: de aardlek. Omdat de hartpatiënten te ziek en te kwetsbaar waren om te vervoeren, liet Einthoven in samenspraak met de Delftse rector en fysicus Bosscha een speciale telefoonkabel aanleggen tussen zijn laboratorium en het Academisch Ziekenhuis in Leiden. Het ECG van een patiënt werd zo over een afstand van anderhalve kilometer geseind naar de snaargalvanometer in het laboratorium. Hier vond dan de registratie plaats op plaat, later film. Dit was de eerste vorm van telecardiografie! De telefoonverbinding werd echter na enkele jaren verbroken door de geneesheerdirecteur van het ziekenhuis. De artsen daar konden maar moeilijk wennen aan het idee dat een collega ergens in een laboratorium hartproblemen vaak beter in de gaten had dan de specialist aan het bed. Het afgebeelde toestel (fig. 2) is in 1933 gebouwd bij de fa. Boulitte in Parijs. Dit bevindt zich, niet geheel compleet, in het museum de Griffioen. Het is op de principes gebaseerd van de snaargalvanometer. Eenvoudiger en verplaatsbaar. Het bestond uit twee delen, de cardiograaf (lamp, voltmeter en filmcamera) en de accu. Dit laatste ontbreekt bij ons exemplaar. De drie standaard afleidingen (rechterarm> linkerarm, rechterarm> linkervoet, linkerarm> linkervoet ) die Einthoven heeft ingevoerd, doen nog steeds opgeld.
9
9605_V01v2.indd 9
03-07-15 09:27
De Orthopedische Ervaring
www.biomet.nl This publication and all content, artwork, photographs, names, logos and marks contained within are protected by copyright, trademarks and other intellectual property rights owned by or licensed to Biomet Netherlands or its affiliates. This publication must not be used, copied or reproduced in whole or in part for any purposes other than marketing by Biomet Netherlands or its authorised representatives. Use for any other purposes is prohibited.
Deze uitgave wordt mede mogelijk gemaakt door: Uw nieuwe Reinier de Graaf opent op b 31 augustus 2015
Communicatie adviesbureau voor - gezondheidszorg & patiëntenvoorlichting - voeding & voedselproductie - kunst & cultuur
Kijk op onze website voor de meest actuele informatie www.reinierdegraaf.nl
www.eburo.nl 10
9605_V01v2.indd 10
03-07-15 09:27
Jaarverslag 2014 Inleiding Wie kent de uitdrukking: ‘pappen en nat houden’? Vanwaar komt de uitspraak: een vlijmscherp mes? Zelden staat men bij deze vragen stil en men weet ook niet zo snel een antwoord te bedenken. Dit is anders na een bezoek aan het Medisch Farmaceutisch Museum 'De Griffioen' dat is gevestigd in een monumentaal grachtenpand in Delft. Oorspronkelijk was dit een woonhuis genaamd `De Hollandsche Tuyn´ en tot 2000 een consultatie-bureau. In dit museum worden historische instrumenten tentoongesteld, waarvan de zin ons soms ten enenmale ontgaat. Er staan echter ook oude instrumenten die veel artsen uit eigen ervaring nog kennen, doch die door de technische ontwikkelingen zijn achterhaald. Onmiddellijk valt het contrast op tussen het hedendaagse instrumentarium dat veelal fabrieksmatig wordt gemaakt en het instrument dat vroeger met de hand werd vervaardigd en een fraai stukje ambachtswerk was. Vroeger was de barbier-chirurgijn zeer bedreven in het amputeren van armen en benen, destijds met de bedoeling het leven te redden. Indrukwekkend zijn de amputatiezagen en messen die men toen gebruikte. Dan te bedenken dat er geen narcose bestond en wonden werden dichtgebrand om bloedverlies te beperken. In de verzameling verband bevinden zich oude verpakkingen van witte watten, die toen naar de uitvinder `Brunsche watten´ werden genoemd. Een driekanten doek met instructieve afbeeldingen, zoals de Duitse chirurg Von Esmarch die heeft ontworpen. Het snelverband werd in 1901 geïntroduceerd door de firma Utermöhlen, de oprichter van de naar hem genoemde verbandstoffenfabriek. Ook vindt men er nog knevelhoutjes die voor het laatst in de meidagen van 1940 in alle verbandtassen voorkwamen. Het ceremonieel tenue van een officier van gezondheid van voor de oorlog en van een militaire apotheker worden op etalagepoppen gepresenteerd. In een viertal vitrines wordt de ontwikkeling van de microscoop gedurende tweeënhalve eeuw in beeld gebracht. Te beginnen met een kopie van de enkelvoudige microscoop van Antonie van Leeuwenhoek tot de laatste fabricaten van voor de 2e wereldoorlog. Eén microscoop is van Japans fabricaat en werd door hen in de oorlog in het Verre Oosten gebruikt. Het is een exemplaar dat opgevouwen in een metalen doos werd bewaard. Indrukwekkend is de houten microscoop die in het kamp van de Birmaspoorweg werd gemaakt en daar gebruikt. Op de tweede etage is de werkkamer nagebouwd van de Delftse medicus Reinier de Graaf, die in de 17e eeuw de naar hem genoemde `Graafse follikel´ heeft beschreven. Aansluitend zijn de zwangerschap en bevalling in beeld gebracht. 11
9605_V01v2.indd 11
03-07-15 09:27
Indrukwekkend is de oude apotheek waar in de opstand schitterende potten en flessen uit de vorige eeuw staan opgesteld. Talrijke gebruiksvoorwerpen uit vervlogen tijden, zoals koperen vijzels en fraaie balansen zijn hier te zien en geven een indruk hoe destijds de medicijnen werden bereid. Het hele procedé van het pillen draaien is in een vitrine in beeld gebracht. Een complete simpliciaverzameling in een monumentale kast uit de 18e eeuw streelt het oog. Als men bedenkt dat de personal computer tegenwoordig niet meer uit de apotheek is weg te denken, plooit een zachte glimlach de gelaatstrekken van de hedendaagse farmaceut bij het zien van het receptenboek uit 1855, waar alle afgeleverde recepten in keurig schoonschrift zijn vastgelegd. Het museum is uitsluitend op afspraak geopend opdat het verhaal over de ontwikkeling van de gezondheidszorg op een manier kan worden verteld, die past bij de wensen en ervaring van de gasten. Daartoe is op de begane grond gelegenheid om een gezelschap van 20 personen te ontvangen. De vitrines zijn hier gevuld met voorwerpen die men bij de verzorging van de patiënt placht te gebruiken. Hier staan verschillende modellen kroepketels, medicijnlepels, kruiken en kwispedoors. Men ziet er oude injectiespuiten en enkele historische voorgangers van de hedendaagse infuussystemen. Poppen met het uniform van een diacones, een non en een verpleegster uit de oude tijd verlevendigen dit beeld. In een patiëntenkamer van een halve eeuw geleden staat een bed zonder wielen, dat door middel van ’bedfietsen‘ of ’kribberijders’ kon worden verplaatst. Oude couveuses en brancards brengen herinneringen aan het verleden weer terug. In de bibliotheek is een verzameling boeken op het gebied van de geschiedenis van de gezondheidszorg. Zelfs zijn zowel het volledige Pharmaceutisch Weekblad als het eerste NTvG uit 1857 aanwezig. Het museum blijkt een zeer gewild doel voor een gezamenlijk uitstapje te zijn. Ouderen die vroeger in de gezondheidszorg hebben gewerkt, vinden dit boeiend vanwege de herkenning. Voor jongeren kan dit van invloed zijn op hun beroepskeuze. De farmaceutische industrie kan hier van de gelegenheid gebruik maken om in deze antieke ambiance hun moderne inzichten duidelijk te maken. Belangrijk is het te weten dat fotograferen in dit museum is toegestaan. Op aanvraag worden voorwerpen uitgeleend voor het inrichten van tijdelijke exposities. Na afloop van het bezoek aan het museum is duidelijk waar de uitdrukkingen uit het begin van dit artikel vandaan komen. B.K.P. Griffioen
12
9605_V01v2.indd 12
03-07-15 09:27
Bestuurssamenstelling Dit jaar heeft een ingrijpende wijziging van het bestuur plaats gevonden. Tot nog toe was er sprake van een eenmans gebeuren: voorzitter, penningmeester en rondleider. Een ziekenhuisopname van deze persoon maakte het noodzakelijk om hier verandering in aan te brengen. Een aantal van de overige bestuursleden, die al van het begin af deel van het bestuur uitmaakten, legden om verschillende redenen hun functie neer. Stichting ‘De Griffioen’ is hen veel dank verschuldigd voor al het werk dat zij gedurende die vele jaren hebben gedaan. Het nieuwe bestuur vindt u voorin dit jaarverslag vermeld. Gelukkig werkt dit door hun inzet en enthousiasme uitstekend. De gang van zaken is niet gewijzigd: een groep van maximum 20 personen kan zich tevoren aanmelden via het formulier op de website www.griffioen.biz, per email info@griffioen.biz of telefonisch bij de secretaris 0153646375.
0XVHXPEH]RHN Om hierboven aangegeven redenen bleef het museumbezoek in 2014 beperkt. Toch kwam er wel een aantal groepen. De reacties op die bezoeken waren als vanouds. Men had genoten van de geschiedenis die verteld werd en van de wijze waarop de rondleidingen gegeven werden. Een groep noemde dit museum een diamantje. Anderen haalden herinneringen aan vroeger op bij het zien van de voorwerpen uit de collectie. Weer anderen gaven te kennen hun ogen uit te hebben gekeken. Sommigen waren blij in deze tijd te leven met moderne medische en farmaceutische voorzieningen. Zo ontvingen we familieleden van één van de vrijwilligers, een groep medewerkers van de pijnbestrijding uit het Vlietland ziekenhuis, een groep oud-O.K. medewerkers uit Gouda, groepen reünisten en leden van de families Dijkstra en Van Leeuwen, Het is duidelijk dat het museum in een behoefte voorziet en in de stad waar ooit het oudste ziekenhuis van Nederland, het Gasthuis, heeft gestaan gehandhaafd moet blijven.
0HGHZHUNHUV Nadat vorig jaar de groep vrijwilligers met een farmaceutische achtergrond werd uitgebreid, kon het museum zich in het verslagjaar verheugen in de belangstelling van een aantal artsen uit Delft. Mevr. W.C.P. Steuteknuel kwam als eerste de groep vrijwilligers versterken, gevolgd door de heren K.H. Tjiam, J. Breugem, C.H. Wagenaar Humelinck en J.Alberda. De dames S.M. Dreyer- van der Glas, M.A. Taal- Boonacker, A.E. Hom-Hoogland, A.P. Quaak-Qualm en J.F.Berghs-Jonckers bleven actief. Een aantal van hen vormde het nieuwe bestuur samen met 3 personen uit het oude bestuur.
13
9605_V01v2.indd 13
03-07-15 09:27
De vrijwilligers zijn met enthousiasme aan de slag gegaan en zullen proberen het museum in stand te houden en waar mogelijk te verbeteren. Rondleidingen kunnen nu weer volop plaats vinden en een aantal belangstellenden mochten we in 2015 al ontvangen.
1LHXZHDDQZLQVWHQ We hebben in het verslagjaar geen nieuwe aanwinsten ontvangen, maar de collectie van het museum is al omvangrijk. Er is voor het medische deel behoefte aan inventarisatie en ordening. Wel werd ook dit jaar weer de penicilline cultuur ververst door medewerkers van DSM Delft, waarvan Mevr. I. Kerkhof-Tersmette onze trouwe supporter is.
+HWJHERXZ Aan het gebouw zijn dit jaar geen verbeteringen aangebracht. In 2015 zal dat zeker wel het geval zijn. We kwamen in contact met de werkgroep huizenonderzoek die de website www. achterdegevelsvandelft.nl heeft gemaakt en beheert. Deze groep werkt aan de bewoningsgeschiedenis van oude huizen in Delft. De informatie over ons pand Koornmarkt 66 zal hopelijk in 2015 aan de website worden toegevoegd. De kleindochter van de vroegere bewoner doet daar onderzoek naar en we hopen in 2015 een artikel van haar hand in het jaarverslag te kunnen opnemen.
Financiën Zoals bekend is de Stichting Medisch Farmaceutisch Museum De Griffioen een ANBI erkende instelling is. Dit houdt in dat elke financiële gift in aanmerking komt voor belasting aftrek van de schenker. Dit geldt eveneens voor een schenking in natura waarvoor de schenker een persoonlijke bedankbrief ontvangt.
6ORWZRRUG Het is een bewogen jaar geweest voor museum De Griffioen dat in het teken stond van gezondheidsproblemen van de voorzitter en van terugtredende bestuursleden die al van af het begin in het bestuur zitting hadden gehad. Het 25 jarig jubileum van de Stichting heeft inmiddels plaats gevonden maar is om boven genoemde reden niet gevierd. De Stichting werd al opgericht voordat het museum bestond en het bestuur is voornemens het 25 jarig jubileum van Museum De Griffioen op 31 mei 2016 te vieren.
14
9605_V01v2.indd 14
03-07-15 09:27
Begunstigers Apotheek Flevowijk, Kampen Apotheek ‘s-Gravenland, Capelle a/d IJssel Hof van Delft Apotheek, Delft Apotheek Hoogland, Sliedrecht Nunspeetse Apotheken, Nunspeet Apotheek Het Oude Land, ‘s-Gravenzande De heer dr. B.J.M. Aulbers, arts, Delft Mevrouw drs. J.F. v.d. Berghs-Jonckers, Rijswijk Mevrouw dr. A.I. Bierman, Rotterdam Mevrouw drs. H.A. Blok-Kramer, Badhoevedorp De heer W.J. de Boer, Uithuizen De heer drs. H.J. Boersma, Sassenheim Mevrouw F.A. Bok-von Weiler, Leiden De heer drs. A.L. Bouwman, Amsterdam De heer R.G. Bruinsma, Delft Mevrouw L.P.W. de Bruijn-Harts, Leiden Combicare BV, Gouda Commissie Geschiedenis van de Farmacie, Den Haag Dencor Medical, Nieuw-Vennep De heer en mevrouw DorrenboomKrijgsman, Rotterdam DSM-Gist, Delft DSW Zorgverzekeraar, Schiedam Mevrouw Mr. E. Elkerbout, Rijswijk E Media Groep, Broek op Langedijk Mevrouw P.v.d. Eijk-Deinema, Delft Mevrouw T.Th. Fleur, Delft De heer P. Flieringa, arts, Zandvoort GGZ Delfland, Delft Mevrouw J.L. Gouweleeuw-Vollmuller, Tilburg De heer dr. C.N. de Groot, Sliedrecht Van Haaren Vastgoed, Delft Mevrouw M.W.D. Haensel-van Schaardenburg, Den Haag Mevrouw W. Hoekstra-Klein, Delft Mevrouw P.M.M. Janssen, Naaldwijk Mevrouw A.J.M.L. Jaques, Den Haag De heer dr. C.J. Jonkman, Oosterbeek
Mevrouw dr. J. Joosse-Bouma, Paterswolde Mevrouw drs. J.J.M. Juffermans, Leiden Mevrouw A. van Kan, Delft De heer ir. E.J. Klip, Dalen De heer dr. H. Klunder, Delft De heer drs. P.H. van Kogelenberg, Leerdam Kon.Ned.Mij.t.b.v.d.Geneeskunst, Delft Kon.Ned.Mij.t.b.v.d.Geneeskunst, District 4, Den Haag Kon.Ned.Mij.t.b.v.d.Geneeskunst, Utrecht Mevrouw A. Lagerwerf, Delft De heer E.H.M. Lange, arts, Delft Mevrouw A. Lindeijer-Kruithof, Delft De heer dr. J.S. Meulenhoff, Oosterbeek De heer C.F.J. Minderop, arts, Rotterdam Mevrouw C. Moll-Zanen, arts, Nijmegen De heer dr. J.H. Mulder, Rotterdam De heer dr. A.B.J. Noach, Oss De heer drs. E.P. Oldenkamp, Bilthoven Pensioenfonds Medewerkers Apotheken, Den Haag Pensioenfonds Medische Specialisten, Zeist Mevrouw K. Pieper-Sewnath, Delfgauw Mevrouw dr. M.C. van der Plas, arts, Oegstgeest De heer G.P.C. Prins, arts, Warnsveld De heer Pijpers, arts, Boxmeer Mevrouw drs. A. Quaak-Qualm, Alphen a/d Rijn De heer ir. D.F.H. de Quartel, Delft De heer F.M.T. Rasker, arts, Amsterdam RDA Administratiekantoor & Belastingadviseurs, Delft Reinier de Graaf Groep, Delft Mevrouw dr. H.L.Roelfsema-v.d.Wissel, Langelo Mevrouw I. Rosier, Den Bommel De heer L.G. van Rijn, arts, 's-Gravenzande Mevrouw B. Schatborn-van de Mark, Voorschoten
15
9605_V01v2.indd 15
03-07-15 09:27
De heer J.W. Scheffers, Delft De heer P.A. Schreuder, arts, Delft Mevrouw A.C.E. Schut, Alkmaar De heer M.A.J. van der Spek, De Lier Mevrouw W.C.P. Steuteknuël, arts, Delft Stichting Bedrijfsfonds Apotheken, Nieuwegein Stichting Delfts Blauwe Plekken, Delft De heer prof.dr. A. Struyvenberg, Oegstgeest Mevrouw C.Th. Tersmette, Rijswijk De heer W.L.W. Tersmette, arts, Aarle-Rixtel
De heer drs. C. Timmer, Den Haag De heer A. van der Tol, arts, Groningen De heer C.F.J.L. Tombrock, arts, Rijswijk De heer F.C.M. Touw, arts, Poeldijk De heer dr. Th.F.J. Tromp, Kampen De heer drs. R.M. Uhlmann, Wolfheze De heer H.R. Verwers, arts, Velp Mevrouw W. de Vlaming, Delft Mevrouw A.M. Vijgen-Dres, Noordwijk aan Zee Wetenschapsfonds Verloskunde en Gynaecologie, Amsterdam De heer en mevrouw B.A.Yeu, Boxtel
Adverteerdersindex Astellas Pharma B.V. – omslag 2 Biomet 3i Nederland B.V. – pagina 10 Brocacef Holding N.V. – pagina 6 Dencor Medical – pagina 16 Dentalair Products Nederland B.V. – omslag 3 DSW Zorgverzekeraar – pagina 2 Eburo BV – pagina 10 Reinier de Graaf Groep – pagina 10 Apotheek Flevowijk – pagina 6 GGZ- Delfland – omslag 4 KNMG – pagina 6 Nunspeetse Apotheken – pagina 6 TEVA Pharmachemie B.V. – pagina 2
Van speld tot complete praktijkinrichting www.dencor.nl
[email protected] Nieuw-Vennep Telefoon: 0252 - 62 64 62 Fax: 0252 - 62 60 79 16
9605_V01v2.indd 16
03-07-15 09:27
Al 50 jaar hart voor uw praktijk! Toen: 50 jaar geleden vond Dentalair de eerste dentale boormachine uit.
Nu: Tegenwoordig is Dentalair een full-service turnkey leverancier en dienstverlener voor de dentale markt.
Postbus 273 - 3300 AG Dordrecht Wieldrechtseweg26-3316BGDordrecht T 078 654 37 37 E
[email protected] I www.dentalair.nl
9605_Pom1_fc.indd 3
bezoek onze vernieuwde website!
www.dentalair.nl 30-06-15 10:07
Van gesticht naar geschenk In Historisch Joris vinden historie, kunst en cultuur een plaats. Het monumentale pand, dat zich bevindt op de locatie van het huidige GGZ Delfland aan de Sint Jorisweg in Delft, is het enige dat overgebleven is van het oude Sint Joris Gasthuis. De geschiedenis van het gesticht gaat terug tot de 14e eeuw. In het monumentale oude hoofdgebouw is een winkelruimte ingericht waar u onder andere terecht kunt voor keramiek, sieraden, wenskaarten, kleine kunstwerken en zijden sjaals. Ook is er een tearoom ingericht. Er zijn doorlopend exposities te bezichtigen en regelmatig vinden er concerten plaats in de oude kapel. Het laten zien en beleven van kunst van de hand van mensen die gebruik maken van de geestelijke gezondheidszorg sluit goed aan bij de geschiedenis van het pand.
Museum Het museum in het pand beschikt over een aantal unieke stukken dat de geschiedenis van het terrein en de rol die het Sint Joris Gasthuis al eeuwenlang speelt in de regio laat zien. Ook geeft het inzicht in de behandeling van geesteszieken in de afgelopen eeuwen. Een bezoekje waard! Meer weten? Bel 06 1371 0456.
GGZ DELFLAND Historisch Joris wordt ondersteund door
Persoonlijke zorg dichtbij
Sint Jorisweg 2a, 2612 GA Delft www.historischjoris.nl
1_1_stC5_fc_A.indd 1
02-07-15 09:30
