Jaarverslag 2013
met subsidie van:
opgemaakt door de directie en vastgesteld door de Raad van Toezicht op 20 maart 2014
1
Inhoud Algemeen Directie en toezicht Organisatie Beleid
3 4 5 6
Inspecties Overijssel Rieten daken projecten Project molenimpuls MonumentenMonitor Overijssel
7 10 12 13
Inspecties Flevoland MonumentenMonitor Flevoland
15 17
2
Algemeen
Stichting Monumentenwacht Overijssel en Flevoland is gevestigd in Dalfsen, Heinoseweg 6a, opgericht op 26 juni 1981 en bij de Kamer van Koophandel ingeschreven onder nummer 41022979. De stichting heeft conform de statuten ten doel: 1. het verval van cultuurhistorische bouwwerken te voorkomen door het nemen en bevorderen van preventieve maatregelen, onder meer door: a. het doen uitvoeren van regelmatige bouwkundige inspectie van een zo groot mogelijk aantal cultuurhistorische bouwwerken en het eventueel doen verrichten van kleine herstelwerkzaamheden; b. het gevraagd en ongevraagd uitbrengen van adviezen van algemene aard aan het provinciaal bestuur en aan derden en het leveren van bijdragen aan de voorbereiding van het provinciaal monumentenbeleid in de regio's Overijssel en Flevoland; c. het verzorgen van publiciteit en "public relations" met betrekking tot de monumentenwacht in de provincies; d. de stichting beoogt niet het maken van winst; 2. het bestuur voeren over andere organisaties die zich bezig houden met het doel zoals onder 1. is vermeld en aanverwante werkzaamheden; 3. het verrichten van alle verdere handelingen, die met het vorenstaande in de ruimste zin verband houden of daartoe bevorderlijk kunnen zijn. en richt zich ook op het monitoren van cultuurhistorische bouwwerken. De stichting is lid van de Vereniging Monumentenwacht Nederland en hanteert in dit verband de op 15 januari 1995 bij de Kamer en Koophandel te Amersfoort gedeponeerde algemene voorwaarden. De stichting is vrijgesteld van BTW, heeft sinds 1-1-2013 de ANBI-status (Algemeen Nut Beogende Instelling) en is daarbij ook aangemerkt als Culturele Instelling. De stichting is enig aandeelhouder van Monumentenadvies Oost b.v.
3
Directie en Raad van Toezicht
De stichting past de Principes en Best Practice bepalingen van de code Cultural Governance onverkort toe. Na zorgvuldige analyse is in 2012, bij de oprichting van een aparte vennootschap voor de uitvoering van de aanvullende dienstverlening, gekozen voor het raad van toezicht-model. De taken van de directie zijn bij directiereglement nader omschreven en bestaan uit het besturen van de stichting, waarbij het accent ligt op de dagelijkse leiding en uitvoering van beleid, welk beleid vooraf wordt goedgekeurd waarbij het accent ligt op de dagelijkse leiding en uitvoering van beleid, welk beleid vooraf wordt goedgekeurd door de raad van toezicht. Deze directie is gelijk aan het bestuur van de vennootschap. Alle beperkende bepalingen voor de directie zoals deze gelden in de stichting, gelden ook voor het bestuur van de vennootschap. De taken van de raad van toezicht zijn bij reglement raad van toezicht vastgelegd en bestaan met name uit het houden van toezicht op de directie en het vooraf goedkeuren van beleid. Tot directeur van de stichting is benoemd mevrouw A. Draijer, tevens directeur van de Stichting Monumentenwacht Noord & Oost Nederland. De raad van toezicht was op 31-12-2013 als volgt samengesteld: de heer ir. F. Koffrie, voorzitter en tevens bestuurslid van de Vereniging Monumentenwacht Nederland aftredend: 31-12-2013 profiel: voormalig burgemeester de heer mr. A.C. Nysingh aftredend: 31-12-2013 profiel voormalig notaris de heer A. van Toorn, aandachtsgebied financiën aftredend: 31-12-2014 profiel: accountmanager financiële instelling de heer J. Bosch aftredend: profiel:
31-12-2015 gemeenteadviseur kerkgenootschap
de heer H.J.P. Hulsman aftredend: 31-12-2013 profiel: voormalig hoofd gemeentewerken de heer F.D. van Kuik aftredend: 31-12-2014 profiel: voormalig beleidsadviseur en statenlid De Raad van Toezicht heeft in 2013 vier keer vergaderd, waarbij o.a. besloten is over het algemene beleid en de strategie, de begroting en de jaarrekening en de eigen werkwijze en taakverdeling. Hiervan is verslag opgemaakt en dit verslag is besproken en gearchiveerd.
4
Organisatie
Raad van Toezicht
directie 0,4 fte
preventiemedewerker
team administratie en secretariaat
team Monumentenwacht
team Monumentenadvies
De teams Monumentenwacht en Monumentenadvies werken onafhankelijk van elkaar en staan ieder onder eigen leiding. Ze werken in beide provincies. De teamleider Monumentenwacht vervult tevens de functie van preventiemedewerker arbo. Samen met een extern veiligheidskundige werkt hij volgens een plan van aanpak dat voortdurend wordt geactualiseerd. In 2012 is een VCA-handboek opgesteld, dat de basis vormt voor de audits waarmee in 2013 het VCA-certificaat is verlengd. Het ziekteverzuim is in 2013 uitgekomen op 0,8% (2012: 0,9%) en op de werkplekken hebben zich geen incidenten met verzuim voorgedaan. Het aantal medewerkers per 31 december is in 2013 afgenomen van 18 naar 15 en de formatie is afgenomen van 14,5 fte naar 11,8 fte. De gemiddelde leeftijd is in 2013 toegenomen van 43,7 naar 46,8 jaar en de gemiddelde diensttijd is toegenomen van 10,5 naar 13,2 jaar. Eén monumentenwachter is bezig met een opleiding tot molenaar, maar heeft deze nog niet afgerond. Er zijn 23 scholingsdagen gevolgd, gemiddeld 1,7 dag per fte.
5
Beleid
In 2012 is voor Monumentenwacht Overijssel en Flevoland het beleidsplan "….. brengt monumentenbeleid in de praktijk" opgesteld met de volgende doelstellingen: * nieuwe abonnees werven * bestaande abonnees beter vasthouden * de MonumentenMonitor verder ontwikkelen en in 2013 is een meerjarenbegroting opgesteld voor de periode 2014-2017. Jaarlijks vult de directeur deze plannen nader in met een jaarplan dat door de Raad van Toezicht worden vastgesteld.
6
Inspecties in Overijssel
Inspecties, opstellen inspectierapport, uitvoering noodherstel Monumentenwacht Overijssel en Flevoland wil het verval van cultuurhistorische bouwwerken in Overijssel voorkomen door het nemen en bevorderen van preventieve maatregelen. Een zo groot mogelijk aantal van deze bouwwerken wordt regelmatig bouwkundig geïnspecteerd en er worden eventueel kleine herstelwerkzaamheden verricht.
Eigenaren van Overijsselse cultuurhistorische bouwwerken kunnen een abonnement afsluiten. Dit geeft recht op periodieke inspecties, zo nodig met klein herstel, en een schriftelijke rapportage met adviezen. De inspecties worden uitgevoerd door een team van professionals met een brede opleiding en een flinke dosis praktische ervaring. Ze zijn speciaal toegerust en getraind om ook op moeilijk bereikbare plaatsen te komen. Prestaties 2013
2012
2011
2010
aantal abonnementen aantal inspecties
2.284 736
2.024 956
1.804 823
1.768 934
aantal inspectie-uren gemiddelde inspectieduur (uur) gemiddelde inspectiefrequentie (jaar)
7.526 10,2 3,1
9.882 10,3 2,1
9.898 12,0 2,2
9.638 10,3 1,9
In 2013 zijn 736 inspecties uitgevoerd en daarmee is het afgesproken aantal van 670 ruimschoots behaald. De gemiddelde inspectieduur is verder afgenomen, waardoor we ondanks de forse subsidiekorting e met handhaving van de laagdrempelige tarieven toch een groter aantal abonnees (en dus ook een hoger aansluitingspercentage) kunnen "bedienen". Doelgroep In Overijssel zijn 6552 cultuurhistorische bouwwerken beschermd, waarvan 3948 als gebouwd rijksmonument en 2674 als gemeentelijk monument. Daarnaast zijn er nog tal van cultuurhistorische bouwwerken zonder bescherming waaronder vele in de 22 beschermde stads- en dorpsgezichten. Aansluiting Het aantal abonnementen is met 12,8% gegroeid tot een aantal van 2284. Het aansluitingspercentage van de Overijsselse rijksmonumenten is in 2013 uitgekomen op 33%. van de gemeentelijke monumenten is 13% aangesloten. Deze zijn als volgt verdeeld over de gemeentes en categorieën (op volgorde van aansluitingspercentage!):
7
rijksmonumenten aangesloten bij Monumentenwacht Ommen Olst-Wijhe Raalte 11 13 14
Oldenzaal Hellendoorn Enschede Deventer Hof van Twente Steenwijkerland Hardenberg Twenterand Kampen Staphorst 0
100
200
300
400
500
600
gemeentelijke monumenten aangesloten bij Monumentenwacht Hardenberg Hellendoorn Kampen Dinkelland Hof van Twente Almelo Raalte Dalfsen Losser Steenwijkerland Zwartewaterland Olst-Wijhe Staphorst 0
100
200
300
400
8
500
600
Resultaat In "De kracht van Cultuur: Creatief verleden, heden en toekomst", de cultuurnota 2013-2016, noemt de provincie Overijssel o.a. de Monumentenwacht: "… onmisbaar als het gaat om het in stand houden van de vele monumenten " omdat ze zorgt voor deskundig onderhoud. Dit draagt bij aan de missie om door behoud en duurzame ontwikkeling van het culturele erfgoed de identiteit en eigenheid van Overijssel zichtbaar en beleefbaar te maken. En in de landelijke beleidsbrief modernisering monumentenzorg (MoMo) is dit als volgt omschreven: “Vooral in de rechtstreekse relatie met de burger in de persoon 'van 'monumenteneigenaar' speelt de provinciale Monumentenwacht een cruciale rol. Dit is de meest persoonlijke relatie tussen monumentenexpertise en monumentenbezitter. Het is de medewerker van de Monumentenwacht die aan de deur komt en met de eigenaar het onderhoud en de toestand van zijn monument bespreekt. De Monumentenwacht speelt dus een belangrijke rol in het maatschappelijk draagvlak en is belangrijker dan alle brochures, regels, vergunningen etc. In een monumentenstelsel dat dicht bij de burger wil staan en zoveel mogelijk wil dereguleren in sectorale wet- en regelgeving is een goed functionerende Monumentenzorg belangrijk. Kwaliteit De inspecties worden uitgevoerd volgens het kwaliteitshandboek van Monumentenwacht Nederland en dat wordt ook regelmatig getoetst. Gevraagde subsidie Om de tarieven laagdrempelig te houden was in 2013 een subsidiebedrag van: € 296.636 beschikbaar, een abonnement kostte € 35 per object per jaar en het uurtarief bedroeg € 31. Op de voorpagina van ieder Overijssels inspectierapport staat vermeld: "met subsidie van" waarna het logo van de provincie.
9
Overijsselse rieten daken projecten, al bijna 600!
In het kader van het Provinciaal Meer Jaren Plan Overijssel (tot 2012) en de nieuwe subsidieregeling "Het Verhaal van Overijssel" (vanaf 2013) organiseren wij projecten om de waardevolle cultuurhistorische kwaliteit van het landschap te behouden en beschermen door middel van het opknappen van rieten daken. Het initiatief voor deze projecten komt vanuit bewoners die zich sterk maken voor een gebundelde aanpak en daarbij ook andere activiteiten in de omgeving ontwikkelen.
Stichting IJsselhoeven
Eind 2008 is samen met de Stichting IJsselhoeven in het gebied waar deze stichting actief is (IJsselvallei) enkele opeenvolgende projecten opgezet voor het opknappen van rieten daken. Hiermee zijn tot eind 2013 94 rieten daken opgeknapt. De belangstelling blijft groot en er zijn alweer plannen voor een verder vervolg.
Stichting Sallands Erfgoed
Samen met de Stichting Sallands Erfgoed zijn vanaf 2009 enkele opeenvolgende projecten opgezet voor het opknappen van rieten daken in de gemeentes ..... Hiermee zijn tot eind 2013 al meer dan 160 daken opgeknapt. De belangstelling blijft groot en het vijfde project is nog in volle gang! Stichting Sallands Erfgoed organiseert in het kader van deze projecten ook meerdere publieksactiviteiten onder het motto "Behoud de Salandse boerderij, in kleur en verhaal".
10
Gemeenste Steenwijkerland
Begin 2010 tenslotte zijn samen met de gemeente Steenwijkerland ook enkele opeenvolgende projecten opgezet voor het opknappen van rieten daken. Hiermee zijn tot eind 2013 146 daken opgeknapt. In het eerste project heeft de gemeente de subsidie aangevuld indien riet uit Weerribben en Wieden werd gebruikt. Vanwege de enorme belangstelling is een combinatie gemaakt met het tegelijk lopende SHE-project. Hiermee hebben alle deelenmers die nog op de wachtlijst stonden inmiddels mee kunnen doen.
Samenvattend zijn er in het kader van de rieten daken projecten inclusief de eerder afgeronde projecten in Markelo (105), Arrien (11) en ruilverkavelingsgebied Marshoek/Hoonhorst (26) al bijna 600 Overijsselse rieten daken opgeknapt!
11
Project molenimpuls
De laatste jaren valt het ons op dat de onderhoudsstaat van de Overijsselse molens achter blijft bij andere categorieën monumenten, meer dan andere categorieën én meer dan in andere provincies. Onze MonumentenMonitor 2011 gaf het volgende beeld van het achterstallig onderhoud: landelijk gemiddelde Overijssels gemiddelde Overijsselse molens landelijk gemiddelde molens
18% 20% 27% 17%
Hier maken wij ons zorgen om, want “voorkomen is beter dan genezen”. Door het juiste onderhoud op het juiste moment kunnen de molens beter bewaard blijven, ingrijpende restauraties kunnen worden voorkomen én per saldo is het een besparing op de totale onderhoudskosten. Daarom hebben we projecten opgestart om de Overijsselse moleneigenaren een “onderhoudsimpuls” aan te bieden in de vorm van een bijdrage van 20% van de onderhoudskosten, tot een maximum bedrag van € 2.500. Het eerste project was voorzichtig van opzet met een maximum van 10 deelnemers, de belangstelling hiervoor was groot en het project is inmiddels succesvol afgerond. Het tweede project is groter opgezet met een maximum van 25 deelnemers, hiervoor geldt inmiddels en wachtlijst. We zijn blij met het succes van deze projecten, want één molenrestauratie kost al gauw een paar ton en voor een fractie hiervan dragen deze impulsen bij aan het uitstellen of zelfs voorkomen van dure restauraties. In het kader van het tweede project zullen we in 2013 samen met de Stichting Overijsselse Molen en het Gilde van Vrijwillig Molenaars ook ruim aandacht besteden aan het verhaal van de Overijsselse molens door middel van publiciteit, open dagen en een documentaire.
12
MonumentenMonitor Overijssel
De MonumentenMonitor geeft actueel inzicht in de technische staat van de beschermde monumenten, onderverdeeld naar categorie en gemeente, en biedt ook een vergelijking met voorgaande jaren. Daarmee is het een geschikt instrument om beleid (vooraf) te formuleren en (achteraf) te toetsen. Voor de MonumentenMonitor worden jaarlijks enkele algemene gegevens uit de rapportages verzameld over de staat van het casco en het onderhoud. Deze gegevens zijn via de website te raadplegen en ze worden in het jaarverslag verantwoord.
In Overijssel heeft Monumentenwacht in 2013 11% van alle gebouwde rijksmonumenten geïnspecteerd met de volgende uitkomsten (rood = slechter dan het gemiddelde, groen = beter dan het gemiddelde): 2013
2012
2011
2010
Restauratiebehoefte
1,6%
2,2%
2,5%
4,7%
Agrarische gebouwen Kastelen/landhuizen Losse objecten Gebouwen/woonhuizen Kerkelijke gebouwen Molens Weg- en waterwerken Openbare gebouwen Verdedigingswerken Onderd. kerkelijke gebouwen Liefdadigheidsinstellingen Horeca-instellingen Onderd. gebouwen/woonh.
13% 4% 3% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0%
5% 5% 2% 2% 1% 0% 0% 0% 0% 0% 0%
10% 8% 0% 1% 0% 13% 0% 0% 0% 0% 0% 0%
6% 3% 14% 5% 2% 5% 17% 0% 0% 0% 0% 0% 0%
Achterstallig onderhoud
14,2%
10,5%
19,8%
25,2%
Liefdadigheidsinstellingen Agrarische gebouwen Gebouwen/woonhuizen Molens Kastelen/landhuizen Losse objecten Openbare gebouwen Kerkelijke gebouwen Weg- en waterwerken Verdedigingswerken Onderd. Kerkelijke gebouwen Horeca-instellingen Onderd. Gebouwen/woonh.
100% 27% 17% 13% 13% 11% 8% 3% 0% 0% 0% 0%
0% 14% 12% 20% 10% 10% 13% 4% 0% 0% 0%
0% 29% 22% 27% 19% 58% 31% 6% 0% 0% 0%
17% 22% 28% 42% 17% 31% 39% 16% 33% 22% 0% 0% 100%
0%
13
Uit deze gegevens kan worden geconcludeerd dat: * de restauratieachterstand per saldo is ingelopen, maar het achterstallig onderhoud is opgelopen, * bij liefdadigheidsinstellingen is het meeste achterstallig onderhoud is ontstaan. Maar het meest opvallend is de duidelijke achteruitgang van de agrarische monumenten.
14
Inspecties in Flevoland
Inspecties, opstellen inspectierapport, uitvoering noodherstel Monumentenwacht Overijssel en Flevoland wil het verval van cultuurhistorische bouwwerken in Flevoland voorkomen door het nemen en bevorderen van preventieve maatregelen. Een zo groot mogelijk aantal van deze bouwwerken wordt regelmatig bouwkundig geïnspecteerd en er worden eventueel kleine herstelwerkzaamheden verricht. Eigenaren van Flevolandse cultuurhistorische bouwwerken kunnen een abonnement afsluiten. Dit geeft recht op periodieke inspecties, zo nodig met klein herstel, en een schriftelijke rapportage met adviezen. De inspecties worden uitgevoerd door een team van professionals met een brede opleiding en een flinke dosis praktische ervaring. Ze zijn speciaal toegerust en getraind om ook op moeilijk bereikbare plaatsen te komen. Prestaties 2013
2012
2011
2010
aantal abonnementen aantal inspecties
67 32
67 43
60 31
55 18
aantal inspectie-uren gemiddelde inspectieduur (uur) gemiddelde inspectiefrequentie (jaar)
221 6,9 2,1
221 5,1 1,6
451 14,5 1,9
187 10,4 3,1
In 2013 zijn 32 inspecties uitgevoerd en daarmee is het afgesproken aantal van 31 meer dan behaald. Doelgroep In Flevoland zijn 124 cultuurhistorische bouwwerken beschermd, waarvan 79 als gebouwd rijksmonument en 45 als gemeentelijk monument. Daarnaast zijn er nog tal van cultuurhistorische bouwwerken zonder bescherming waaronder enkele in het beschermde dorpsgezicht Urk. Aansluiting Het aantal abonnementen is stabiel gebleven op 67. Het aansluitingspercentage van de Flevolandse rijksmonumenten is in 2013 uitgekomen op 53% en daarmee is Flevoland de provincie met het hoogste aansluitingspercentage. Van de gemeentelijke monumenten is 18% aangesloten. Deze zijn als volgt verdeeld over de gemeentes en categorieën (op volgorde van aansluitingspercentage!): \ rijksmonumenten aangesloten bij Monumentenwacht Dronten Urk Noordoostpolder 0
10
20
30
15
40
50
gemeentelijke monumenten aangesloten bij Monumentenwacht Urk Noordoostpolder 0
10
20
30
40
50
Resultaat In "Visie op cultuurbeleid", het ontwerp beleidskader cultuur 2013-2016, ziet de provincie Flevoland het als haar taak om het cultureel erfgoed te behouden en in samenspraak met haar partners aan de slag te gaan met de invulling van haar nieuwe verantwoordelijkheid voor de restauratie van rijksmonumenten. Daarnaast zoekt de provincie naar kenniswinst om de bescherming en het behoud van het erfgoed selectiever en meer gericht af te stemmen. En in de landelijke beleidsbrief modernisering monumentenzorg (MoMo) is dit als volgt geformuleerd: “Vooral in de rechtstreekse relatie met de burger in de persoon 'van 'monumenteneigenaar' speelt de provinciale Monumentenwacht een cruciale rol. Dit is de meest persoonlijke relatie tussen monumentenexpertise en monumentenbezitter. Het is de medewerker van de Monumentenwacht die aan de deur komt en met de eigenaar het onderhoud en de toestand van zijn monument bespreekt. De Monumentenwacht speelt dus een belangrijke rol in het maatschappelijk draagvlak en is belangrijker dan alle brochures, regels, vergunningen etc. In een monumentenstelsel dat dicht bij de burger wil staan en zoveel mogelijk wil dereguleren in sectorale wet- en regelgeving is een goed functionerende Monumentenzorg belangrijk. Kwaliteit De inspecties worden uitgevoerd volgens het kwaliteitshandboek van Monumentenwacht Nederland en dat wordt ook regelmatig getoetst. Gevraagde subsidie Om de tarieven laagdrempelig te houden was in 2013 een subsidiebedrag van: € 11.901 beschikbaar, een abonnement kostte € 35 per object per jaar en het uurtarief bedroeg € 31. Op de voorpagina van ieder Flevolands inspectierapport staat vermeld: "met subsidie van" waarna het logo van de provincie.
16
MonumentenMonitor Flevoland De MonumentenMonitor geeft actueel inzicht in de technische staat van de beschermde monumenten, onderverdeeld naar categorie en gemeente, en biedt ook een vergelijking met voorgaande jaren. Daarmee is het een geschikt instrument om beleid (vooraf) te formuleren en (achteraf) te toetsen. Voor de MonumentenMonitor worden jaarlijks enkele algemene gegevens uit de rapportages verzameld over de staat van het casco en het onderhoud. Deze gegevens zijn via de website te raadplegen en ze worden in het jaarverslag verantwoord. In Flevoland heeft Monumentenwacht in 2013 22% van alle gebouwde rijksmonumenten geïnspecteerd met de volgende uitkomsten (rood = slechter dan het gemiddelde, groen = beter dan het gemiddelde): 2013
2012
2011
2010
17,6%
0%
0%
4%
Kerkelijke gebouwen Gebouwen/woonhuizen Weg- en waterwerken Openbare gebouwen Agrarische gebouwen
33% 18% 0% 0%
0% 0% 0%
0% 0% 0%
0% 8% 0% 0% 0%
Achterstallig onderhoud
17,6%
9%
25%
12%
Weg- en waterwerken Gebouwen/woonhuizen Kerkelijke gebouwen Openbare gebouwen Agrarische gebouwen
50% 18% 0% 0%
17% 0% 0%
67% 0% 40%
0% 8% 40% 0% 0%
Restauratiebehoefte
0%
0%
Uit deze gegevens kan worden geconcludeerd dat: * de restauratieachterstand en het achterstallig onderhoud per saldo zijn opgelopen, * bij kerkelijke gebouwen de grootste restauratiebehoefte is ontstaan, * bij weg- en waterbouwkundige werken nog steeds het meeste achterstallig onderhoud is. Ook opvallend is de duidelijke achteruitgang van de monumenten in de categorie gebouwen/woonhuizen.
17
