jaarverslag KUNSTHAL ROTTERDAM JAARVERSLAG 2011 PAGINA 3

jaarverslag 2011

KUNSTHAL ROTTERDAM JAARVERSLAG 2011 PAGINA 3

inhoud Jaarverslag 2011 1 De Kunsthal Rotterdam: een uniek instituut in Nederland

p 2

2

Bericht van het Bestuur

p 6

3

Kunsthal Zaken Kring

4 Aandacht Bezoekers

p 12

6 Samenwerking

p 16

5

7 Educatie & Nieuw publiek 8

Tentoonstellingen & Evenementen

p 18 p 24

9 Activiteitenoverzicht

p 26

10 Tentoonstellingsoverzicht

p 27

11 Extra Extra!!!

p 60

12 Art & Drinks after Work

p 64

13 Kunsthal online

p 65

14 Gebouw

p 66

15 Museumpark

p 68

16 Personeel & Organisatie

p 70

17 Veiligheid / beveiliging

p 73

18 Bruikleengevers

p 74

19 Publieksonderzoek

p 78

20 Kengetallen

p 86

21 Colofon

p 88

Rapport inzage Jaarstukken 2011


p 8 p 10

1 De Kunsthal Rotterdam: een uniek instituut in Nederland De Kunsthal is géén museum en wil dat ook niet zijn. Door het ontbreken van een eigen collectie benut de Kunsthal haar vrijheid volledig. In die vrijheid ligt haar kracht. De Kunsthal toont drie kernwaarden in één gebouw: kunst, cultuur en maatschappij, in tentoonstellingen gelijktijdig gecombineerd, afwisselend gebracht in hoge omloopsnelheid en uitgevoerd door een klein en efficiënt team. Daarin onderscheidt zij zich van de musea in ons land. En deze kracht hebben we in 2011 in met maar liefst 27 tentoonstellingen en tal van evenementen laten zien. De Kunsthal richtte zich dit jaar op een breed publiek, maar deed daarbij geen concessies aan de kwaliteit. Denk alleen al aan de hoofdtentoonstellingen met de internationaal vermaarde Caldic Collectie, de fotografie van Vincent Mentzel, het grootse overzicht van Stanley Spencer en de oude mummies en hun rijke geschiedenis. Dit jaar wist de Kunsthal bijna 30% nieuw publiek te genereren, mensen die de Kunsthal ‘gebruiken’ als instapinstelling. De doelstelling van de Kunsthal Rotterdam luidde net als in voorgaande jaren: het genereren van meer en meer nieuw publiek door het aanbieden van een breed en divers tentoonstellingsprogramma met aansluitend een aantrekkelijke randprogrammering met ruimte voor maatschappelijke onderwerpen. In 2011 trok de Kunsthal 167.250 bezoekers. In totaal organiseerde de Kunsthal 27 tentoonstellingen, een Museumnacht, twee Kunsthal Zaken Kring bijeenkomsten, twee Club van 100 bijeenkomsten, een Pietje Bell lezing, twee debatten, vier Art&Drinks avonden en 23 openingen. Vooral het voorjaarsprogramma met nog een paar weken ‘Edvard Munch’ en de drukbezochte tentoonstellingen ‘I promise to love you’ van de internationale verzamelaar Joop van Caldenborgh, KUNSTHAL ROTTERDAM JAARVERSLAG 2011 PAGINA 2

‘Het oog van Nederland. Foto Vincent Mentzel’ en ook de schilder-graficus Wim Oepts zorgden voor flinke bezoekersaantallen in de eerste helft van het jaar. Dit jaar is er voor gekozen in het altijd (te) rustige zomerseizoen een laagdrempelige actieve en aantrekkelijke zomertentoonstelling te programmeren. Daarvoor werd de Japanse kunstenaar Ayakko Rokkaku uitgenodigd om haar atelier voor zes weken naar de Kunsthal te verplaatsen. Dit concept: het participeren van bezoekers samen met een kunstenaar in een tentoonstelling is geslaagd en zullen we volgend jaar in de zomermaanden herhalen. De typische Kunsthaltentoonstelling ‘Pet’s Marktplaats’ waarbij Marktplaatsverzamelingen op kleur en soort gesorteerd en uitgestald waren, bezorgde menig bezoeker een reuze glimlach. In het najaar is de prestigieuze tentoonstelling ‘Sir Stanley Spencer. Schilderkunst tussen hemel en aarde’ geopend door de befaamde kunsthistoricus en BBC kunstprogramma-maker Dr. James Fox. Voor het eerst was Spencer in een groot overzicht op het Europese vasteland te zien, een primeur voor de Kunsthal, met gedegen onderzoek van dr. Alied Ottevanger. Deze tentoonstelling is een samenwerking geweest met Tate Britain, de Sir Stanley Spencer Gallery in Cookham en bijna veertig andere Engelse

musea, particulieren en universiteiten als bruikleengevers. Onbekend maakte zeker niet onbemind, want de reacties van publiek, pers en connaisseurs op de tentoonstelling waren overwegend positief, maar de relatieve onbekendheid van de kunstenaar zorgde wel voor een lager bezoekersaantal dan met vergelijkbare najaarstentoonstellingen zoals die van Alberto Giacometti, Edward Hopper en Edvard Munch. Met de Spencer tentoonstelling heeft de Kunsthal deze beroemde Engelse realist evenwel op de kaart gezet; de internationale banden met belangrijke instellingen in Engeland zijn aangehaald en de catalogus was binnen een half jaar uitverkocht. Al met al een niet te onderschatten succes. De tentoonstelling ‘Mummies! Het ontrafelde geheim’ werd door veel schoolklassen en families bezocht. De geïntegreerde educatie met een jeugd- en jongeren MummieLAB, een digitaal schoolbordspel en uitgebreide kijken speurtochten hebben redelijk tot goed gewerkt. In het najaar is een aantal oorzaken aan te wijzen voor de terugval in bezoekersaantallen (ten opzichte van het najaar van voorgaande jaren): het mooie weer in de maanden oktober en november, het geringe marketingbudget waarmee moest worden gewerkt, de aanhoudende economische crisis en onzekerheid die zijn weerslag leek te hebben op de portemonnee, de concurrentie van een aantal andere landelijke tentoonstellingen en het programmeren van een grote, maar relatief onbekende kunstenaar naast een familietentoonstelling die in bezoekersaantallen achter is gebleven bij de verwachtingen. Dit alles ondanks veel positieve publiciteit en een grote waardering van bezoekers. Het jaar 2011 was wat betreft samenwerkingen in binnenen buitenland zeer intensief en vruchtbaar. Naast verzamelaars, musea, universiteiten en kunstenaars werd ook aandacht besteed aan het samenwerken met maatschappelijke instellingen, zoals de inhoudelijke participatie van het Erasmus MC aan de tentoonstelling ‘Mummies! Het ontrafelde geheim’ en de Rotterdamse Stichting Pameijer die zijn 85e verjaardag vierde met een bijzondere tentoonstelling over mensen met een beperking in de Kunsthal. Eind 2011 werd de tentoonstelling ‘Religie Nu’ met een debat geopend, waar meer dan vijftig voorgangers van verschillende Nederlandse geloofsuitingen aanwezig waren. In 2011 realiseerde de Kunsthal 52% aan eigen inkomsten. De Kunsthal wordt voor de rest door de gemeente en niet door de rijksoverheid gesubsidieerd. Om ook op lange termijn levensvatbaar te zijn werd bij de oprichting in 1992 na rijp beraad besloten tot het volgende model: alle vaste lasten en kosten (behuizing, personeel, energie, beveiliging etc. worden gesubsidieerd door de gemeente Rotterdam en alle KUNSTHAL ROTTERDAM JAARVERSLAG 2011 PAGINA 3

variabele kosten van de tentoonstellingen en overige activiteiten komen voor rekening van de Stichting Kunsthal Rotterdam. Dit betekent dat ongeveer de helft van haar totale begroting moet worden gedekt door de subsidie van de gemeente Rotterdam. De andere helft haalt de Kunsthal gedeeltelijk uit entreegelden en de rest uit externe sponsoring en fondsenwerving. Echter, door de almaar stijgende kosten – die de Kunsthal zelf niet in de hand heeft – moet een steeds groter aandeel van de inkomsten uit entree gebruikt worden voor de exploitatie; de inkomsten uit sponsoring en fondsenwerving zijn namelijk altijd projectgerelateerd en geoormerkt. Door deze ontwikkeling staat de financiële positie van de Kunsthal onder druk. De subsidie van de gemeente Rotterdam is immers al jaren niet meer toereikend om de bedrijfslasten van de Kunsthal te dekken, terwijl dit wel het uitgangspunt van het concept Kunsthal is. Om de bedrijfslasten te dekken, zijn we jaar in jaar uit gedwongen een steeds groter aandeel van de bezoekersinkomsten door te sluizen naar de exploitatie. Het bezoekersaantal is de enige substantiële variabele. Inkomsten uit de bookshop zijn vanwege de kleine ruimte en de pachtafspraken zeer beperkt. Het auditorium kan niet separaat verhuurd worden vanwege de plek van de hoofdentree, waardoor de inkomsten uit verhuur al jaren gelijk zijn en de inkomsten van het café zijn niet beïnvloedbaar, want ook daar zijn we gebonden aan vaste afspraken met een partner. Het aantal betalende bezoekers speelt zodoende een dermate belangrijke rol in het financiële concept van de Kunsthal dat het risico van minder bezoekers – om welke redenen dan ook – zich meteen laat vertalen in het jaarresultaat. Het zo scherp aan de wind moeten zeilen met slechts één variabele, terwijl de kosten stringent in de hand zijn gehouden en er geen sprake is van budgetoverschrijdingen – noch bij het programma, noch elders – is in deze tijd van economische tegenwind waar iedereen strak de hand houdt op de eigen portemonnee een enorme opgave. De Kunsthal ziet wel degelijk mogelijkheden om haar eigen inkomsten te vergroten op de middellange termijn, maar daar is wel een aantal ingrepen in het gebouw voor noodzakelijk. Het verduurzamen van de gebouwschil en het vernieuwen van de klimaatinstallatie zullen een positief effect hebben op de energierekening; het verplaatsen van de hoofdentree naar het café of naar het Museumpark vergroot de mogelijkheid het auditorium separaat van de tentoonstellingsruimtes te verhuren; het verplaatsen en daarmee vergroten van de winkel kan zorgen voor een hogere winkelomzet en bescheiden aanpassingen aan het café, de garderobe en de toiletgroepen kunnen de

aantrekkelijkheid van de Kunsthal als evenementenlocatie vergroten. In 2011 is een integrale gebouwvisie opgesteld in opdracht van het OBR/Dienst Stadsontwikkeling waarin bovenstaande punten zijn uitgewerkt. Dit rapport is bijgevoegd bij de aanvraag voor het Cultuurplan 2013-2016. In 2012 zal een uitvoeringsagenda worden opgesteld en zal een keuze uit de verschillende scenario’s dienen te worden gemaakt door het College van B&W. Voor 2011 ontving de Kunsthal 2 200.000 van de BankGiro Loterij. Met ingang van 2007 was deze bijdrage voor de duur van vijf jaar gegarandeerd. Deze zeer gewaardeerde financiële steun wordt aangewend om tentoonstellingen te realiseren die de Collectie Nederland voor een groter publiek toegankelijk maken. In 2011 heeft een uitgebreide evaluatie van deze samenwerking plaatsgevonden en is deze bijdrage wederom voor vijf jaar gegarandeerd. Daar zijn wij ontzettend blij mee. De Kunsthal realiseerde in 2011 de volgende vijf tentoonstellingen mede dankzij de bijdragen van de BankGiro Loterij: Het oog van Nederland. Foto Vincent Mentzel; Mummies! Het ontrafelde geheim; Wim Oepts (1904-1988). Schilder en graficus; Akkermania, en Geloof, Heimwee en Liefde. Aad de Haas. Daarnaast heeft de Kunsthal in september 2011 een projectaanvraag ingediend bij de BankGiro Loterij om mee te dingen naar een bijdrage uit de extra trekkingen van de loterij. Na een spannende avond tijdens KUNSTHAL ROTTERDAM JAARVERSLAG 2011 PAGINA 4

het Goed Geld Gala op maandag 6 februari 2012 is het project MaakMee van de Kunsthal gehonoreerd met een geoormerkte cheque van 2 497.590. MaakMee is een wedstrijd tussen drie verschillende tentoonstellingen die gekoppeld is aan een publiekscampagne. Het publiek kan stemmen op een van de tentoonstellingen en de winnende presentatie wordt daadwerkelijk door de stemmers mee vormgegeven. De lancering van MaakMee zal plaatsvinden op 1 november 2012 tijdens de start van het twintigjarig jubileum.

Daarnaast ontving de Kunsthal genereuze bijdragen van fondsen en sponsoren en de Zaken Kring Leden ten behoeve van specifieke tentoonstellingen en evenementen, waaronder het VSB Fonds, het Prins Bernhard Cultuurfonds, de Mondriaan Stichting, Stichting Bevordering van Volkskracht, de Erasmus Stichting, Fonds BKVB en vele anderen. In 2011 zijn de behaalde resultaten aan de eigen inkomsten kant vooral terug te voeren naar de ruimhartige bijdragen van verschillende fondsen. De Kunsthal is hen hiervoor zeer erkentelijk. Ondergetekende en de medewerker Fondsenwerving & Externe relaties hebben in 2011 met een groot aantal bedrijven gesprekken gevoerd (ruim vijftig), vele voorstellen gepresenteerd, samengewerkt met een extern wervingsbureau, plannen gemaakt en uitgevoerd om bedrijven enthousiast te krijgen om de Kunsthal te steunen. Het is desalniettemin onmogelijk gebleken om voor drie van de vier hoofdtentoonstellingen een hoofdsponsor te vinden. Zelfs de bedrijven waar zeer goede contacten mee zijn, stelden zich in 2011 terughoudend op, in bijna alle gevallen werd de slechte economische vooruitzichten als reden voor deze terughoudendheid gegeven. Ook ondervonden wij de toegenomen concurrentie tussen de diverse culturele instellingen, zowel bij bedrijven als bij de fondsen. Dit betekent niet dat het verloren tijd is geweest, integendeel, er is hard gewerkt aan de opbouw van goede relaties en deze vergen tijd en inzet. In de komende jaren zal zichtbaar worden welke relaties we aan ons hebben kunnen binden voor projecten dan wel structureel. In 2011 is voortgebouwd op de initiatieven die in 2010 zijn ontwikkeld om de inkomsten structureel te verhogen. Naast de professionalisering van de bestaande strategie van sponsoren fondsenwerving is de Kunsthal Zaken Kring uitgebouwd van 19 naar 28 leden. Ook werd een Ambassadeursnetwerk opgericht door de Consuls van de Kunsthal, personen met een groot netwerk in het bedrijfsleven die zich actief inzetten voor de Kunsthal. Om voorfinanciering van meerjarige projecten te kunnen waarborgen en met oog op haar twintigjarige bestaan in 2012, gingen zij op zoek naar financiële partners voor de lange termijn. De Kunsthal biedt deze partners aantrekkelijke mogelijkheden, om zich door het tentoonstellingsprogramma te laten inspireren, gebruik te maken van de Kunsthal als ontmoetingsplek en ontvangsten aan te bieden aan hun relaties en potentiële klanten. De Consuls die in 2011 de Kunsthal actief hebben bijgestaan zijn: Peter Drion (partner Advocatenkantoor Van Traa), Lex Geerdes (CEO AON Nederland), Melany van Twuijver (EDBR), en de huidige leden Ellen Meijer (Rabobank) en Raymond Salet (oud-SNS Reaal). De leden Jacqueline Veenendaal (Bijenkorf Rotterdam) en Leonard Geluk (Voorzitter CvB ROC Midden Nederland) hebben in 2011 afscheid genomen. KUNSTHAL ROTTERDAM JAARVERSLAG 2011 PAGINA 5

In 2011 zijn er twee ambassadeursconvenanten gesloten, met Stichting BOOR en het Albeda College. Dat het niet gelukt is meer partners voor langere termijn aan de Kunsthal te binden, geeft aan hoe lastig de economische tijden zijn en hoe terughoudend bedrijven zijn om zich in deze tijd financieel aan een culturele instelling te binden. Desondanks zullen de Consuls in 2012 met hernieuwde energie hun zoektocht naar structurele ambassadeurs continueren. Het jaar 2011 was een intensief jaar vanwege het grote aantal projecten, de persaandacht, de extra activiteiten, de complexe tentoonstellingen met veel partners en bruikleengevers en niet in de laatste plaats door de maximale inspanning die is geleverd om het jaar financieel goed af te sluiten. Dat we daar niet in geslaagd zijn, is gezien de inzet en het enthousiasme van het team zeer teleurstellend. Daartegenover staan de vele successen en mooie momenten die we in 2011 samen hebben mogen vieren, de goede werksfeer en de enorme professionaliteit die ook dit jaar weer ten volle aangewend is. En de vele hartverwarmende positieve reacties van pers, professionals en publiek op ons programma, de Publieksprijs van de Museumnacht, de sfeervolle en druk bezochte openingen – de opening van de Vincent Mentzel tentoonstelling is als absoluut drukst bezochte opening de geschiedenis van de Kunsthal in gegaan –, het bezoek van de dochters van Spencer die beiden ver in de tachtig zijn, de enorme toegenomen schare Facebook fans en al die andere bijzondere evenementen hebben bijgedragen aan een mooi Kunsthaljaar. Ik wil het Bestuur bedanken voor de enorme steun die zij mij op veel verschillende terreinen heeft geboden, voor hun tijd, energie en constructieve feedback. Ik wil de voormalige en huidige Consuls bedanken voor hun bijdrage en enthousiasme. Ik dank ook alle verschillende partners, verzamelaars, kunstenaars en fotografen, culturele instellingen en musea, bruikleengevers, gastcuratoren, de gemeente Rotterdam, de openingsgasten, jaarkaarthouders, Zaken Kringleden, gastsprekers en al die anderen voor de fijne samenwerking in 2011. En last but not least gaat mijn grote dank uit naar alle medewerkers, suppoosten en stagiaires van de Kunsthal die met hun niet aflatende energie de Kunsthal in 2011 27 keer omgetoverd hebben tot een andere, mooiere, sprankelende, interessante en vreemde wereld. Ik spreek dan ook mijn volle vertrouwen uit in het team en in het programma van 2012 om het laatste jaar van het Cultuurplan 2009-2012 positief af te sluiten en ons twintigjarig bestaan op gepaste wijze te vieren. Maart, 2012 Emily Ansenk directeur

2 Bericht van het bestuur Voor wat betreft de kwaliteit, de diversiteit en de uitstraling van de tentoonstellingen van de Kunsthal als ook de inzet en de prestaties van Emily Ansenk en haar team kan dit Bericht van het bestuur moeiteloos voortborduren op het Bericht in het Jaarverslag 2010. Maar waar wij toen het besturen van de Kunsthal kwalificeerden als een ‘fascinerend avontuur’, moeten we in 2011 vaststellen dat de fascinatie is gebleven maar het avontuur steeds meer is ingehaald door harde werkelijkheid. De harde werkelijkheid is dat inmiddels een fiks aantal jaren de gemeentelijke subsidie niet toereikend is voor de dekking van de vaste lasten van de Kunsthal; dat al die vaste lasten inmiddels voor circa 2 250.000 ongedekt zijn en dat dit bedrag vrijwel gelijk is aan het negatieve weerstandsvermogen van de Kunsthal. Bovendien komen er vanuit verschillende gemeentelijke diensten op dit ogenblik geluiden over bezuinigingsmaatregelen die per saldo leiden tot een lastenverzwaring van de Kunsthal. Hier staat tegenover dat dankzij een positieve cash flow en een begroot positief resultaat de Kunsthal het lustrumjaar 2012 op volle kracht vooruit kan. Maar, om ook op de middellange en lange termijn te kunnen overleven is een verhoging van de gemeentesubsidie in de komende cultuurplanperiode met 2 200.000 bittere noodzaak. De rek is er dus uit. Het bot is afgekloven. Laat niemand zeggen door dit bericht verrast te zijn. Nolens volens waarschuwen bestuur en directeur al vele jaren dat sprake is van financiële en culturele roofbouw. Slechts met een verhoging van de subsidie met twee ton op jaarbasis zijn wij terug bij de business case van twintig jaar geleden die nog steeds solide blijkt: de Gemeente dekt de vaste lasten en de Kunsthal alle kosten van de programmering en de tentoonstellingen.

Cultureel ondernemers als de Kunsthal weten dat hoge kwaliteit en aansprekende tentoonstellingen (en andere culturele evenementen) goed zijn voor de stad, haar economie en leefklimaat. Onder meer vanwege een gevarieerd en aantrekkelijk cultureel aanbod weet Rotterdam steeds hoger te scoren op de lijstjes van de stedentrips. Daarom loont het als de overheid in cultuur blijft investeren. Alleen bezuinigen betekent kaalslag.

Voor de Kunsthal is dit laatste de business case van het Cultureel Ondernemerschap anno 2012. Zelfs in een periode van economische tegenwind en zwaar weer ziet de Kunsthal voldoende mogelijkheden het bedrijfsleven en andere partners te interesseren voor een kwalitatief hoogstaand programma en voor nieuwe virtuele wegen om het grote publiek te bereiken.

Gedurende het verslagjaar heeft het bestuur de directeur, waar mogelijk, gesteund bij haar initiatieven en acties om nieuwe inkomstenbronnen aan te boren. De Kunsthal Zakenkring groeide en de Consuls van de Kunsthal wisten de eerste ambassadeurs voor de Kunsthal te winnen. Ook werd veel tijd en energie gestoken in contacten met potentiële hoofdsponsors


met het oog op een structurele verbetering van het weerstandsvermogen van de Kunsthal. Dit is echter een zaak van lange adem. Gedurende het verslagjaar vergaderde het bestuur vier keer. Daarnaast waren alle bestuursleden ad hoc betrokken of actief bij fondsenwerving of overleg met de gemeente en externe adviseurs. De penningmeester was nauw betrokken bij de financiële kwartaalrapportages en de kasstroomoverzichten. Tevens onderhield hij met de directeur regelmatig contact met de accountant, waarbij ook aandacht werd besteed aan de administratieve organisatie van de Kunsthal. Het bestuur onderschrijft de beginselen van de Cultural Governance Code. Eind 2011 werd besloten het huidige bestuursmodel van de Stichting Kunsthal Rotterdam om te zetten in het Raad van Toezicht model. De hiervoor noodzakelijke aanpassing van de statuten zal in 2012 haar beslag krijgen. Volledigheidshalve wordt vermeld dat het bestuur heeft afgezien van enige vergoeding voor zijn werkzaamheden. KUNSTHAL ROTTERDAM JAARVERSLAG 2011 PAGINA 7

In maart 2011 is Nebahat Albayrak officieel aangesteld, als opvolgster van Mariëtte Opstelten-Duthil. Gedurende het verslagjaar nam het bestuur afscheid van mevrouw Petra Zinkweg. In haar plaats werd de heer Vincent Mentzel benoemd. Voorts werd de heer Ben Vree herbenoemd. De inzet en prestaties van Emily Ansenk, de staf en alle andere medewerk(st)ers van de Kunsthal dwingen groot respect af.

Het Bestuur (2011) De heer Mr. W.G. van Hassel, voorzitter De heer R.E. Zijderveld, penningmeester De heer B. Vree Mevrouw L.M.T. Boeren De heer P.J.M. Drion Mevrouw drs. P.A. Zinkweg (tot 05-09-2011) Mevrouw N. Albayrak (per 22-03-2011) De heer V.S. Mentzel (per 18-10-2011)

3 Kunsthal Zaken Kring Op dinsdag 9 maart 2010 lanceerde de Kunsthal Rotterdam in samenwerking met ondernemersvereniging VNO-NCW Rotterdam, Werkgevers Drechtsteden en VNO-NCW Delft haar eigen businessclub: de Kunsthal Zaken Kring. In aanwezigheid van ruim 180 geïnteresseerden gaven Emily Ansenk en Ben Vree (bestuurslid Stichting Kunsthal Rotterdam en voormalig CEO Smit Internationale) het officiële startsein. De Kunsthal Zaken Kring is een laagdrempelig netwerk voor ondernemers om elkaar in kunstzinnige sfeer - zonder hoogdravend te zijn te ontmoeten. Het leggen van verbindingen tussen kunst en zaken, visie en inspiratie staat centraal. Tweejaarlijks vinden er bijeenkomsten plaats met een inspirerend programma waarbij een ondernemer, kunstenaar, trendwatcher of andere creatieveling als spreker wordt uitgenodigd in combinatie met een bezoek aan een van de hoofdtentoonstellingen. Daarnaast genieten leden van de Zaken Kring exclusieve voordelen en speciale aanbiedingen voor hun relaties.


De Kunsthal zet de Zaken Kring in als een van de middelen om haar financiële positie te versterken. Met de Kunsthal Zaken Kring richt de Kunsthal zich hoofdzakelijk op het MKB naast de ‘usual suspects’ van grote bedrijven. De gezamenlijke bijdrage van de zakelijke club wordt gebruikt voor de (voor)financiering van een van de hoofdtentoonstellingen per jaar. In 2010 was dit de tentoonstelling ‘Edvard Munch’ en in 2011 was dit de grote najaarstentoonstelling ‘Sir Stanley Spencer. Schilderkunst tussen hemel en aarde’. De kosten voor het lidmaatschap bedroegen in 2011: 2 2011,-. De Kunsthal Zaken Kring telde in 2010 19 leden, afkomstig uit zeer diverse branches. In 2011 is dit aantal gegroeid naar 28 leden. Het streven is om dit aantal uiteindelijk te laten groeien naar 40 leden. De tweede Kunsthal Zaken Kring bijeenkomst vond plaats op 8 december 2010 in samenwerking met de WTC Club Rotterdam. Erik Breen, hoofd Verantwoord Beleggen bij Robeco was deze avond de gastspreker en de aanwezigen bezochten na afloop de Munch tentoonstelling. In 2011 heeft Coen van Oostrom, CEO OVG tijdens de voorjaarsbijeenkomst op 23 maart gesproken voor een volle zaal, met de nadruk op sustainable bouwen. Aansluitend bezochten de aanwezigen de tentoonstelling ‘I promise to love you’. Caldic Collectie. En in het najaar was op 13 december Victor van der Chijs, zakelijk directeur van OMA de gastspreker. Een entre-acte van een kunstenaars duo dat op ludieke wijze ‘fortune cookies’ uitdeelde was onderdeel van het kunstprogramma, evenals het bezoek aan de Stanley Spencer tentoonstelling.


In 2011 waren de volgende ondernemers en ondernemingen lid van de Kunsthal Zaken Kring: Kneppelhout & Korthals Advocaten Value Positioning counsel ABN AMRO Zicht online Buro voor de Boeg MediaCenter Rotterdam Poortershaven Industriële Mineralen Flex/theINNOVATIONLAB® Maasmond de Reputatiegroep Strategy on Demand Smit Internationale SV Interieurgroep Van Oord Anthony Veder HAL Investments Toptrail – E.W. Wentges La Red Elburg Consultancy Havenbedrijf Rotterdam Laurens Groep B.V. Teldesign ING Vesteda Bart Projects PwC Robeco Iva Groep

4 aandacht De cover van menig tijdschrift en krant, NOS Journaal (radio en website), De Wereld Draait Door, Koffietijd, Opium, Avro’s Kunstuur, Art to See, paginagrote artikelen in landelijke dagbladen, huis-aan-huisbladen, schoolkranten, de internationale vakpers waaronder Frieze.com, Art Newspaper, Arts Magazine, Art-Das Kunstmagazin en talrijke online uitingen (inter)nationaal: de Kunsthal was gedurende 2011 alom aanwezig in de media. Het zou de moeite lonen deze aandacht over de Kunsthal en daarmee de positieve berichtgeving over Rotterdam te kapitaliseren. De hoge attentiewaarde van de evenementen in de Kunsthal laten zich eenvoudig vertalen naar artikelen en televisieitems. Het gemak waarmee de Kunsthal op deze wijze bijdraagt om Rotterdam een attractief imago te verschaffen, is van onschatbare waarde voor de stad. De Kunsthal bepaalt, samen met bijvoorbeeld Museum Boijmans Van Beuningen, het International Film Festival Rotterdam, De Doelen, het Luxor en


de Schouwburg, in belangrijke mate het culturele profiel van deze stad. Bij de verdere ontwikkeling van Rotterdam als cultuurtoeristische bestemming is een vitale rol voor de grote instellingen onontbeerlijk. De Kunsthal vervult die rol met verve. Als bestuurslid Stichting Museumpark Rotterdam en lid van het Bestuur van de Regieraad Hoboken en Masterplan Westzeedijk speelt de directeur van de Kunsthal mede een belangrijke rol in de ontwikkeling van Rotterdam op cultureel en (inter)nationaal niveau.

Exposure in print In de Nederlandse reguliere media (dag-, weeken maandbladen) werden gedurende 2011 maar liefst 625 artikelen geschreven over de Kunsthal Rotterdam, waarbij de artikelen uit magazines in totaal 1169 pagina’s besloegen. Onze knipseldienst oogstte gedurende het jaar gemiddeld twee artikelen per dag, zonder uitzondering positieve berichtgeving. Hierbij zijn niet meegeteld: agendavermeldingen, online vermeldingen (google hits), artikelen in kunstmagazines, vakbladen, special interestbladen en controlled circulation of sponsored magazines. Buitenlandse bladen zijn evenmin meegeteld. Kenmerkend is dat de aandacht in printmedia ten aanzien van voorgaande jaren enigszins daalt. Daar staat tegenover dat de zichtbaarheid online via websites, blogs en social media enorm is gestegen. Deze ontwikkeling zal zich naar verwachting voortzetten. Hierover leest u meer in Kunsthal online (hoofdstuk 13). De exposure die de Kunsthal hiermee jaar na jaar voor de stad Rotterdam genereert, is moeilijk te meten, maar van onschatbare waarde. Naast deze free publicity zorgde de Kunsthal met landelijke affichecampagnes, folders, direct mail en advertenties voor de juiste aandacht voor de verschillende evenementen.


5 bezoekers Bezoekers van de Kunsthal komen uit het hele land. Maar liefst 70% komt van buiten de regio. Het aantal bezoekers uit de regio en uit Rotterdam is in 2011 hoger dan andere jaren. En 16% van de bezoekers in 2011 is jonger dan 26 jaar. Het programma van de Kunsthal wordt telkens met mooie cijfers gewaardeerd, gemiddeld over 2011 met een rapportcijfer 7,5. Van de bezoekers in 2011 is 72% al eerder in de Kunsthal geweest, dus 28% van het aantal bezoekers bezocht in 2011 de Kunsthal voor de eerste keer. Dit percentage hangt vaak samen met de onderwerpen die op dat moment getoond werden. De hoofdtentoonstellingen in het voorjaar trokken iets meer herhalingsbezoekers. In het najaar trok de familietentoonstelling Mummies! weer 30% nieuw publiek. Wij kennen ons publiek (en het publiek kent ons). Een actueel en verrassend programma zorgt keer op keer voor ruime publicitaire aandacht, lokaal, nationaal en internationaal. Alleen al het NOS Journaal besteedde vanaf de opening in 1992 meer dan 58 keer aandacht aan de Kunsthal. Naast reguliere dagen weekbladen besteedden uiteenlopende media aandacht aan de Kunsthal. De Kunsthal hanteert een intensieve persbenadering, aangevuld met gerichte campagnes, directmail, kortingsacties en op maat gemaakte arrangementen voor het onderwijs, buitenlandse bezoekers of andere doelgroepen.

NIEUW PUBLIEK De Kunsthal slaagt erin om jaar na jaar een nieuw, deels jong, deels publiek met een dubbele culturele achtergrond aan zich te binden. Het is onze opvatting ook nieuw publiek te interesseren voor het reguliere programma, zeker wanneer dat zo laagdrempelig en gevarieerd is als dat van de Kunsthal. Door veel aandacht te besteden aan het aantrekken van scholen, het publiek van de toekomst, wordt zo vanzelf een relevant aantal allochtonen bereikt. Van de museale instellingen in Rotterdam staat de Kunsthal op de eerste plaats als best bezochte instelling door individuele bezoekers met een Cultuurkaart (onder de 18 jaar). Bij de Cultuurkaartbestedingen vanuit scholen staat de Kunsthal bij musea in Rotterdam op KUNSTHAL ROTTERDAM JAARVERSLAG 2011 PAGINA 12

de tweede plaats. Het beleid van de Kunsthal wordt ondersteund door de uitkomsten van de publieksonderzoeken.

Kunsthaljaarkaart In de Kunsthal is de Museumkaart, die wordt uitgegeven door de Stichting Museumkaart en gratis entree biedt aan circa 400 musea in Nederland, niet geldig. Reden daarvoor is dat de Kunsthal geen museum is, en door invoering van de Museumkaart teveel inkomsten zou derven uit entreegelden. Om het publiek tegemoet te komen met een kortingskaart biedt de Kunsthal voor bezoekers de Kunsthaljaarkaart aan. Daarnaast wordt regionaal sinds 2011 intensiever samengewerkt met de Stichting Rotterdampas.

Bezoekcijfers per maand: Januari

27.974

Februari Maart April

27.722 23.994 11.751

Mei

10.449

Juni

6.670 7.940

Juli Augustus September Oktober November December Totaal

6.244 4.583 14.876 12.085 12.962

167.250

De Kunsthaljaarkaart overstijgt louter de functie als middel tot gratis entree, maar is tevens een manier voor bezoekers om de Kunsthal te steunen. De belangrijkste doelgroep voor de Kunsthaljaarkaart is de reguliere Kunsthalbezoeker. Om het contact met de jaarkaarthouders te bestendigen en te ontwikkelen is er een panel samengesteld dat minstens één keer per jaar bijeen komt om feedback te geven op de te varen koers en mee te denken over gerichte Kunsthaljaarkaarthoudersacties. Sinds de invoering van de hernieuwde Kunsthaljaarkaart, die naast een individuele kaart ook partnerjaarkaart en de gezinsjaarkaart mogelijk maakt, is de aanschaf van deze kaart na een stijging in 2010 het afgelopen jaar gedaald. Dit kan te maken hebben met de samenwerking die in 2011 met de Stichting Rotterdampas is aangegaan. Naast gratis entree biedt de Kunsthal haar jaarkaarthouders extra voordelen. Afgelopen jaar kon de Kunsthaljaarkaarthouder met korting naar het concert ‘Bach volgens Mozart’ uitgevoerd door het internationaal bekende Akademie für Alte Musik Berlin met sopraan Annette Dasch en bariton Daniel Schutzenhard op zaterdag 10 december in KUNSTHAL ROTTERDAM JAARVERSLAG 2011 PAGINA 13

de grote zaal van Concertgebouw De Doelen. Daarnaast konden Kunsthaljaarkaarthouders gratis de CD ‘Armida’ van Annette Dasch bestellen, een prachtige opname van deze topsopraan met het Bayerische Kammerphilharmonie onder leiding van David Syrus. Op 8 december vond het derde Kunsthaljaarkaarthoudersevenement plaats met een exclusief programma waaronder een lezing door dr. Alied Ottevanger, gastcurator en auteur van de catalogus, over het werk en leven van Stanley Spencer. Van dit aanbod maakten 103 mensen gebruik.

RotterdamPas De Kunsthal geeft al jaren korting op de toegangsprijs voor Rotterdampashouders aan de hand van actuele aanbiedingen in het Rotterdampas Magazine. Onder Rotterdampashouders is de Kunsthal een favoriete locatie. In 2011 is een pilot gestart om in samenwerking met de Stichting Rotterdampas bezoekers met een Rotterdampas eenmalig op jaarbasis vanaf 1 maart gratis toegang te bieden. Daarnaast was het mogelijk om eenmalig per jaar een introducé gratis mee te nemen. Hiermee komt de Kunsthal tegemoet

aan haar doelstelling om ook publiek met een kleine beurs te trekken en tegelijkertijd meer en nieuw bezoek te stimuleren. Deze pilot heeft in 2011 geresulteerd in een stijging van het aantal Rotterdampashouders (en dus regionale bezoekers) aan de kassa met 65%. Bijna 11.000 Rotterdampashouders bezochten de Kunsthal het afgelopen jaar. Deze stijging en het enthousiasme van Rotterdampashouders voor het programma van de Kunsthal heeft ertoe geleid dat de Kunsthal vanaf 2012 onbeperkt gratis entree aanbiedt voor Rotterdampashouders. Dit aanbod is alleen mogelijk doordat de Stichting Rotterdampas de gederfde inkomsten voor 50% vergoedt. De verkoop van de Kunsthaljaarkaart heeft, zoals enigszins was verwacht in 2011, een daling van 30% gehad door de nieuwe regeling met de Rotterdampas. In 2012 zal de Kunsthaljaarkaart opnieuw geprofileerd en gepromoot worden en meer exclusieve voordelen bieden om de concurrentiepositie ten opzichte van de Rotterdampas te versterken.

PUBLIEKSONDERZOEK Uit de publieksonderzoeken die de Kunsthal afneemt, komt een duidelijk beeld naar voren wie de bezoekers van de Kunsthal zijn, wat de gemiddelde besteding is, wat het mediagebruik is en of er in Rotterdam een combinatiebezoek wordt afgelegd aan een andere attractie. De Kunsthal beschikt jaarlijks over actuele gegevens. Mede op grond van deze informatie wordt de publieksbenadering voortdurend bepaald en aangescherpt. Uit het publieksonderzoek dat tweemaal in 2011 is gehouden, springen twee ontwikkelingen eruit. KUNSTHAL ROTTERDAM JAARVERSLAG 2011 PAGINA 14

Het regionale bezoek is ten aanzien van voorgaande jaren gestegen. De nieuwe samenwerking met Stichting Rotterdampas heeft daar zeker toe bijgedragen. Daarnaast komen de nieuwsbrief en sociale media als nieuwe informatiebronnen voor bezoekers duidelijk naar voren. Om meer informatie te genereren over de beleving van het bezoek aan de Kunsthal - het gebouw, het programma en het serviceniveau - zijn in de publieksonderzoeken meer vragen opgenomen. Daaruit blijkt onder meer dat de inhoudelijke tentoonstellingen goed scoren, en dat gebrek aan parkeerruimte en de hoogte van de entreeprijs een laag rapportcijfer krijgen. Zie hoofdstuk 19 voor de resultaten van de publieksonderzoeken.

CRM Systeem In het najaar is de communicatie-afdeling van start gegaan met het opstarten en invoeren van een CRM-systeem, met als doel het relatiebeheer en de NAW-gegevens van onze bezoekers, nieuwe doelgroepen, jaarkaarthouders, relaties, sponsors en andere partners intern te centraliseren en beter te kunnen beheren. Voor de marketing en communicatie van het tentoonstellingsprogramma, aantrekken van nieuw publiek en up-to-date houden van adressen voor diverse mailingen is een uniform databasesysteem waar de gehele staf van de Kunsthal mee kan werken onontbeerlijk. De implementatie van het CRM systeem vergt tijd en aandacht en zal medio 2012 volledig operationeel zijn.

AANTAL 50.000

2011

45.000

2010

40.000

2009

35.000

2008

30.000 25.000 20.000 15.000 10.000 5.000 0 1

2

3

4

5

MAAND KUNSTHAL ROTTERDAM JAARVERSLAG 2011 PAGINA 15

6

7

8

9

10

11

12

6 samenwerking Het maken van tentoonstellingen is een proces waarbij veelvuldig wordt samengewerkt met tal van uiteenlopende partners uit binnenen buitenland. De Kunsthal heeft vanaf de beginperiode een groei doorgemaakt die ieder jaar opnieuw resulteert in een groot aantal nieuwe contacten. De samenwerking met collega-instellingen is ook in 2011 verder uitgebouwd en geïntensiveerd.

Regionaal/lokaal De samenwerking op lokaal niveau manifesteert zich o.a. in deelname aan diverse overlegpodia, structureel en ad hoc, waaronder het Directeurenoverleg en het Stichting Museumparkoverleg. Ook hier geldt: de Kunsthal is een Rotterdamse instelling met een landelijke uitstraling en internationale ambitie. De deelname aan lokale en landelijke initiatieven legt een relatief zware claim op de artistieke staf van de Kunsthal, die slechts uit een handvol personen bestaat.

Festivals De Kunsthal sluit waar mogelijk aan bij andere culturele evenementen in de stad. Naast deelname aan de Museumnacht was de Kunsthal tijdens de Rotterdamse Operadagen een van de satelietlocaties en tijdens North Sea Jazz Round Town speelde Nassan Silva Lopes met de band van Manuel di Candinho in het Kunsthalcafé. De Kunsthal werkte samen met het festival Wereld van Witte de With in de programmering van Kunsthal Light, waarvoor de Spaanse kunstenaar Nacho Simal was uitgenodigd om een muurschildering te maken in de Etalage van de Kunsthal. Voor deze evenementen maakt de Kunsthal extra promotie op haar website en via persberichten. In september heeft de traditionele UITmarkt plaats gemaakt voor het festival 24 UUR Cultuur geïnitieerd door Rotterdam Festivals. De Kunsthal heeft aan dit evenement niet deelgenomen vanwege de opzet van het evenement. Door het verzoek extra randprogramma en gratis entree voor bezoekers aan te KUNSTHAL ROTTERDAM JAARVERSLAG 2011 PAGINA 16

bieden zonder financiële bijdrage vanuit Rotterdam Festivals legde 24 UUR Cultuur financieel en in mankracht een te grote druk op de organisatie.

(Inter)nationaal De Kunsthal heeft in 2011 prestigieuze internationale kunsttentoonstellingen gepresenteerd en zal dat in de komende jaren continueren: de internationale collectie van de vermaarde verzamelaar Joop van Caldenborgh en de internationale samenwerkingsproductie Sir Stanley Spencer in nauwe samenwerking met Tate Britain en de Stanley Spencer Gallery en bijna veertig Britse musea en particulieren die heeft geleid tot een enorm toegenomen netwerk in Engeland, zijn daarvan de belangrijkste. Daarnaast werkte de Kunsthal samen met het Vitra Museum in Weil-am-Rhein, met de Japanse fotograaf Kosuke Okahara en de Japanse kunstenaar Ayako Rokkaku in samenwerking met de internationale kunsthandelaar Nico Delaive, met Galerie Michael Haas in Berlijn, met de Barbican Centre in Londen en de Moravska galerie in Brno. Vele particuliere verzamelaars uit binnenen buitenland hebben bruiklenen aan de Kunsthal toegezegd. Op nationaal niveau is nauw samengewerkt met Schunck* Heerlen en met talrijke particulieren voor de werken van Aad de Haas. Ook bij de tentoonstellingen van de Nederlandse schilders Wim Oepts en Philip Akkerman zijn veel enthousiaste particuliere bruikleengevers betrokken geweest. Een overzicht van alle bruikleengevers, in 2011 waren dat er meer dan honderd, is uiteengezet in hoofdstuk 18.

Uit het uitgebreide internationale netwerk dat immer wordt aangevuld met nieuwe partners, komen voortdurend nieuwe proposities. De Kunsthal werkt enerzijds aan het bestendigen en uitbreiden van een internationaal netwerk van gelijksoortige kunsthallen en instellingen die evenzeer geïnteresseerd zijn in (het overnemen van) reizende tentoonstellingen, als aan het onderhouden van museale contacten die geïnteresseerd zijn delen van hun collectie elders te tonen, in de meeste gevallen ondersteund door nieuw onderzoek en bekeken vanuit nieuwe invalshoeken. Vergeten collecties in de kelders van musea, in de vergetelheid geraakte kunstenaars, onverwachte thematentoonstellingen, nog niet eerder vertoond werk op papier, stichtingen die een nalatenschap beheren, maar ook maatschappelijk relevante onderwerpen: het zijn allemaal bronnen die kunnen leiden tot tentoonstellingen in de Kunsthal.

Activiteiten Om de relatie met de stad Rotterdam te benadrukken en zoveel mogelijk Rotterdammers bij de Kunsthal te betrekken, werden ook in 2011 reguliere kortingsacties gehouden met o.a. De Havenloods, KUNSTHAL ROTTERDAM JAARVERSLAG 2011 PAGINA 17

de RotterdamPas, het Rotterdamse Jeugdvakantiepaspoort en de Euromast. Met onder andere Hotel New York, Bilderberg Park Hotel, Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam Festivals, Rotterdam Marketing, het Rotterdams Philharmonisch en Scapino Ballet wordt samengewerkt op het gebied van publieksbenadering. De Kunsthal nam in de elfde editie wederom deel aan de Rotterdamse Museumnacht en voor de vierde keer was de Kunsthal present bij de Amsterdamse Uitmarkt op initiatief van de BankGiro Loterij.

Landelijke en regionale publieksacties Met lezers, klanten, bezoekers, medewerkers van o.a.: Art Rotterdam, IFFR, North Sea Jazz Festival, Dag van de Dialoog, Niemand Minder Festival, BCA, BankGiro Loterij, Marktplaats, VPRO Gids, Atelier, COLLECT, Coolpolitics, CJP Magazine, Spoor Magazine, Tableau Fine Arts Magazine, SKVR, SRC Reizen, JeugdvakantiePaspoort, NRC Handelsblad, Avrobode, Avro’s Kunst en Cultuur Magazine, Rotterdampas, De Havenloods en de Euromast.

7 educatie & nieuw publiek In 2011 wist de Kunsthal opnieuw met een mix van hoge en lage cultuur in combinatie met laagdrempeligheid veel publiek te trekken. Als jongste van de grote kunstinstellingen is de Kunsthal uitgegroeid tot een van de drukst bezochte van ons land met niet alleen een omvangrijk, maar vooral een breed samengesteld publiek: jongeren, kinderen en nieuwkomers, maar ook mensen die denken alles al gezien te hebben, van jong tot oud. Bijna 27.000 bezoekers waren in 2011 onder de 26 jaar en ruim 11.000 scholieren bezochten in schoolverband tentoonstellingen in de Kunsthal.


De Kunsthal biedt bezoekers tentoonstellingen en educatieve programma’s die informeren, inspireren en verwonderen. Het programma biedt altijd mogelijkheden voor ontdekking, aandachtig kijken, plezier hebben en stimuleert kritisch denken. De bijdrage van het VSBfonds heeft verdieping gebracht in het programma en maakte het in 2011 mogelijk om concreet te werken aan een nog intensievere publieksbegeleiding en aan het bereiken van nieuw publiek’. Het streven van de Kunsthal is haar bewezen succesvolle groei te bestendigen en het programma inhoudelijk structureel op een hoger plan te brengen. Educatie en publieksbenadering hebben voortdurend prioriteit. Dit alles om in de toekomst nieuw en meer publiek te trekken en een steeds rijkere en prikkelender leeromgeving te bieden.

Educatie voor het onderwijs De Kunsthal wil zoveel mogelijk schoolkinderen op een inspirerende manier laten kennismaken met de inhoud van de tentoonstellingen. Het educatieve programma sluit daarom aan op de belevingswereld, het cognitief ontwikkelingsstadium van de leeftijdsgroep en op de kerndoelen van het onderwijs. Het onderwijs wordt voornamelijk bediend met minimaal twee grootschalige tentoonstellingen per jaar. De Kunsthal heeft hier in het verleden uitstekende ervaringen mee opgedaan. Tentoonstellingen als KUNSTHAL ROTTERDAM JAARVERSLAG 2011 PAGINA 19

‘Edvard Munch’ en het afgelopen jaar ‘Mummies! Het ontrafelde geheim’ zijn hier voorbeelden van. Bij deze omvangrijke tentoonstellingen worden kijkwijzers samengesteld voor leerlingen en lesbrieven die dienen als docentenhandleiding. Om een juiste afstemming tussen Kunsthal en onderwijs te realiseren spelen docenten vanaf het eerste moment een belangrijke rol in de ontwikkeling van het programma. Zo is er een actieve klankbordgroep van docenten en organiseert de Kunsthal twee keer per jaar een docentendag, dit jaar respectievelijk op de woensdagmiddagen op 9 maart en 5 oktober. De tentoonstellingsmaker gaf een lezing over de tentoonstelling, de educatief medewerker verstrekte extra informatie over het educatieve materiaal en de docenten konden de tentoonstellingen gratis bekijken. Twee keer per jaar, in januari en september worden vijfduizend docenten via de post geïnformeerd over de tentoonstellingen en educatieve activiteiten in de Kunsthal. Voor het primair onderwijs en de onderbouw van het voortgezet onderwijs worden educatieve projecten georganiseerd in samenwerking met partners als de SKVR en Digital Playground. In het voorjaar werden de tentoonstellingen ‘Edvard Munch’ en ‘I promise to love you’ goed bezocht door het onderwijs. Bij beide tentoonstellingen zijn kijkwijzers gemaakt waardoor leerlingen gericht

naar de werken leren kijken. Het najaar bood twee tentoonstellingen die met een uitgebreid educatief aanbod veel kinderen en jongeren in schoolverband trokken. Bij ‘Sir Stanley Spencer’ bood de Kunsthal voor leerlingen van het Voortgezet Onderwijs via Cultuurtraject Voortgezet Onderwijs van de SKVR een interessant programma aan. Onder begeleiding van SKVR museumdocenten Michel Deijmann en Ilse Kauffman kregen 750 leerlingen een rondleiding door de tentoonstelling en een workshop in een atelier van de SKVR. Daarnaast was er een kijkwijzer voor het Voortgezet Onderwijs. Bij ‘Mummies! Het ontrafelde geheim’ bood de Kunsthal voor leerlingen van het basisonderwijs via het Cultuurtraject in samenwerking met de SKVR een programma aan. Onder begeleiding van SKVR museumdocenten Lies Fris en Maaike Gottschalk kregen kinderen een rondleiding in de tentoonstelling en volgden aansluitend een workshop in het Mummielab. Dit SKVR project heeft 790 leerlingen getrokken.

leren saai vinden en liever spelen, kunnen spelenderwijs leren. In 2011 is het aantal weborders van de Cultuurkaart, de culturele creditcard waarmee scholen en leerlingen cultuur bezoeken, in de Kunsthal gelijk gebleven.

Educatie en publieksbegeleiding in de tentoonstellingen

De Kunsthal is méér dan een locatie waar kinderen eenmalig cultuur komen snuiven. In samenwerking met de TU Delft is een nieuw format voor scholen geïntroduceerd: een digitale game voor in de klas, gevolgd door een actief Kunsthalbezoek en een afsluitende les op school. Dit project was tegelijkertijd het afstudeerproject van Clementina Gentile (Faculteit Industrieel Ontwerpen, TU Delft). Door de ontwikkeling van deze innovatieve game sluiten we aan bij de wensen van de scholen en leerlingen. Drie krachten worden gebundeld: de Kunsthal levert de inhoud en het format, de scholen hebben een handige tool (het digitale schoolbord) en de leerlingen, die traditioneel KUNSTHAL ROTTERDAM JAARVERSLAG 2011 PAGINA 20

De jaarlijkse familietentoonstelling scoort traditioneel zeer goed. Ook bij tentoonstellingen met een kunst(historisch) onderwerp zoals bij ‘I promise to love you’ werd jong en nieuw publiek getrokken. Bij deze tentoonstelling is een gelijknamige catalogus uitgegeven en een klein boekje om mee te nemen. In dit boekje, dat bij de entree van de tentoonstelling aangeboden werd, stonden korte toelichtingen bij een groot aantal werken dat te zien was op de tentoonstelling. Met behulp van dit boekje kreeg de bezoeker een handvat om de route langs ruim tachtig kunstwerken te volgen. Niet volgens precieze kunsthistorische lijnen of ideologische verwantschappen maar associatief en vaak verrassend gecombineerd. Voor kinderen werd een aantrekkelijk vormgegeven kijkwijzer ontwikkeld. Daarnaast was er voor kinderen een memoriespel bij de tentoonstelling ‘Het oog van Nederland’. Vooral in de zomermaanden is een programma voor een brede doelgroep met een actief element van ‘levens’ belang. Bij de zomertentoonstellingen is nadrukkelijk aandacht voor het bereiken van nieuw regionaal publiek en gezinnen in achterstands-

wijken die niet in staat zijn om op vakantie te gaan. In de zomertentoonstelling ‘Colours in My Hand’ van de Japanse kunstenares Ayako Rokkaku mochten kinderen de hele zomer mee schilderen, terwijl zij zelf in haar atelier in de Kunsthal werkte en via een webcam op de website van de Kunsthal te volgen was. In de zomer van 2011 hebben 1700 kinderen met een JeugdvakantiePaspoort de Kunsthal bezocht. In samenwerking met SKVR worden de mogelijkheden voor ontwikkeling van een gezamenlijke educatieve zomerprogrammering in 2012 bekeken, waarbij de nadruk ligt op verdieping en talentontwikkeling. In de tentoonstelling Mummies! is ingezet op geïntegreerde educatieve elementen voor het brede publiek. De tentoonstellingsteksten waren gericht op een breed publiek, zowel jong als oud, er was een grafkamer nagebouwd en door de hele tentoonstelling waren aanwijzingen aangebracht waardoor kinderen en jongeren de vragen uit de kijkwijzer konden oplossen. In het Mummielab in de tentoonstelling, een ruimte van veertig vierkante meter, waren diverse activiteiten voor kinderen, zoals het mummificeren van een knuffelbeest, een kinderfilm over Egypte, het spelen van Senet, een oud-Egyptisch spel, en je naam schrijven in hiëroglyfen. Op woensdagmiddag, in het weekend en tijdens de schoolvakantie werden de kinderen door een medewerker van de Kunsthal begeleid bij deze activiteiten. Daarnaast was er een uitgebreid randprogramma met workshops, familierondleidingen, speurtochten, kijkwijzers en eigengeKUNSTHAL ROTTERDAM JAARVERSLAG 2011 PAGINA 21

maakte foto’s die getagd konden worden op Facebook. In de herfstvakantie waren er dagelijks kinderrondleidingen en een voorleesmiddag door Tosca Menten, schrijfster van het boek ‘Dummie de Mummie’. In de kerstvakantie waren er dagelijks kinderrondleidingen en tweemaal een workshop aansluitend bij de tentoonstelling Mummies! Deze vakantie activiteiten waren allemaal volgeboekt. In totaal hebben 425 kinderen deelgenomen aan deze activiteiten. Afgelopen jaren is gebleken dat de toegankelijkheid is toegenomen door de programmering met een substantiële bijdrage voor educatie en publieksbegeleiding. Daarbij hanteren we een flexibel prijsbeleid: differentiëren naar leeftijd en waar mogelijk naar draagkracht. Zo betalen onderwijsgroepen en inburgeringsgroepen die Nederlands als Tweede Taal (NT2) volgen een sterk gereduceerd tarief en wordt het educatieve programma en materiaal voor iedereen gratis aangeboden. Er is gericht publieksonderzoek gedaan onder kinderen, jongeren en nieuw volwassen publiek bij onder meer ‘Mummies! Het ontrafelde geheim’. De resultaten zijn verwerkt en worden meegenomen om het educatiebeleid voor 2012 op een hoger niveau te brengen.

Samenwerking, co-sharing en co-produceren De Kunsthal streeft een duurzaam beleid na en investeert in langdurige relaties met o.a. docenten, fondsen, Rotterdam Festivals, collega-instellingen,

opleidingsinstituten en de SKVR. Op het gebied van inhoudelijke en praktische begeleiding van groepen heeft de Kunsthal een belangrijke stap gemaakt richting meer afstemming op het kennisniveau van de jonge bezoeker en het onderwijs. Het structureel samenwerkingsverband met het Bestuur Openbaar Onderwijs Rotterdam (BOOR) heeft ertoe geleid dat educatief aanbod beter op de doelgroep afgestemd is. Het aanbod van geheel zelfstandig werken is uitgebreid naar een meer begeleid bezoek met een museumdocent in de tentoonstelling ‘Mummies!’. In 2011 is ook een structureel samenwerkingsverband gesloten met het Albeda College, waarbij de Kunsthal en het Albeda College een gezamenlijke doelstelling hebben geformuleerd: studenten van het Albeda College laten kennismaken met kunst en cultuur via de Kunsthal. De Kunsthal stelt in overeenstemming met docenten van het Albeda College lespakketten samen voor het MBO. Hiernaast zijn er samenwerkingen met basisschool de Vierambacht en de Russian Art School, IMC Weekendschool, Pabo Hogeschool Rotterdam, het Zadkine College en Hogeschool Rotterdam. Een vergaande samenwerking met het Hout- en Meubileringscollege (HMC) resulteerde in het ontwerpen en uitvoeren van nieuw educatiemeubilair en een herinrichtingsplan voor de winkel van de Kunsthal. De samenwerking was zeer succesvol. Het educatiemeubilair is in productie genomen en wordt inmiddels gebruikt in de Kunsthal. Jong talent krijgt op deze manier een podium om zich verder te ontwikkelen en een locatie om hun werk te realiseren. KUNSTHAL ROTTERDAM JAARVERSLAG 2011 PAGINA 22

De samenwerking met de diverse instellingen en scholen zijn structureel en zullen ook in de toekomst gehandhaafd blijven.

Individueel jongerenbezoek De Kunsthal heeft het afgelopen jaar veel tijd geïnvesteerd in het stimuleren van het individuele jongerenbezoek (16 t/m 25 jaar) en weet haar groei te bestendigen onder een jong publiek. In het voorjaar bezochten opvallend veel jongeren de tentoonstelling ‘I promise to love you’. Voor deze groep bedachten we een programma van regelmatig terugkerende evenementen, zoals Art&Drinks, onder andere in samenwerking met het IFFR, Artist Talks met jonge kunstenaars in het kader van het programma KunsthalLight en natuurlijk de Museumnacht, waarbij bijna 7.000 nieuwe bezoekers de Kunsthal binnenkwamen.

Talentontwikkeling en stage De Kunsthal heeft een stageprogramma, waardoor studenten zich actief kunnen voorbereiden op het werkveld. Dit zijn stagiairs van opleidingen als Beveiliging, Archief & Behoud, Kunstgeschiedenis, Kunstbeleid & Management, Marketing & Communicatie, Algemene Cultuurwetenschappen, Grafisch Lyceum, Cultureel Maatschappelijke Vorming en Cultureel Erfgoed. Daarnaast hebben leerlingen van het Zadkine college werkervaring opgedaan bij evenementen zoals de Museumnacht. De Kunsthal is regelmatig opdrachtgever in onderwijsprojecten. Hier snijdt het mes aan twee kanten: de Kunsthal levert een bijdrage aan de lesprogramma’s en de studenten leren de Kunsthal kennen en vervullen een klankbordfunctie. Een voorbeeld hiervan is het ontwerp en productie van educatiemeubilair door studenten van het Hout- en Meubileringscollege (HMC).

Volwasseneneducatie Er is ook aandacht voor educatie en publieksbegeleiding voor volwassenen. In de hoofdtentoonstellingen van de Kunsthal worden verschillende kennislagen aangebracht, waardoor deze leuk en leerzaam is voor de nieuwe bezoeker, maar ook voor de ervaren museumbezoeker. Er wordt veel aandacht besteed aan de toegankelijkheid van de kennisoverdracht, zoals teksten, (audio)visuele en (inter)actieve middelen in de tentoonstelling. Niet alleen voor kinderen, maar juist ook voor volwassenen en in KUNSTHAL ROTTERDAM JAARVERSLAG 2011 PAGINA 23

het bijzonder senioren. Life long learning is een speerpunt, er wordt nog meer aandacht besteed aan een goede balans tussen beeld, tekst en hands-on overdrachtsmiddelen. In december organiseerde de Kunsthal een debat, aansluitend bij de tentoonstelling ‘Religie Nu’ met als thema ‘Relishoppen en de rol van de hedendaagse voorganger’. Honderd mensen bezochten dit debat onder leiding van Henny Burggraaf met als sprekers rabbijn Awraham Soetendorp en Nora Asrami. Hiermee zette de Kunsthal ook in 2011 stappen om nieuwe publieksgroepen in aanraking te laten komen met de Kunsthal. In de toekomst wordt dit uitgebreid en geïntensiveerd.

Rondleidingen Evenals in voorgaande jaren werd voor de rondleidingen gebruik gemaakt van deskundige gidsen van Buro Mooi Gedaan die bij iedere grote tentoonstelling rondleidingen verzorgen. Sinds 2009 biedt de Kunsthal op zondagmiddag een gratis rondleiding aan. Het aantal deelnemers aan deze rondleidingen (met max. 20 personen) steeg in 2011 licht naar 615, met de meeste deelnemers voor de rondleidingen bij ‘I promise to love you’ (met 229 deelnemers) en Sir Stanley Spencer (met 219 deelnemers tot eind december). In totaal zijn er 292 rondleidingen op aanvraag gegeven met betrekking tot andere tentoonstellingen. Gidsen kunnen op afspraak worden besproken en zijn beschikbaar voor rondleidingen in het Nederlands, maar ook in andere talen.

8 tentoonstellingen & evenementen De Kunsthal met haar diverse programmering moet blijven verrassen en verwonderen en vooral in deze tijd de luiken opengooien. De Kunsthal is bij uitstek een Rotterdamse instelling. Door het gebouw van Rem Koolhaas, door de plek in de stad, als adres in het Museumpark in het gebied Hoboken, maar ook als concept: een architectonische toverdoos waar voortdurend andere tentoonstellingen te zien zijn. De programmering van de Kunsthal is flexibel van opzet. Door adequaat te reageren op het internationale aanbod wordt de mogelijkheid geschapen in te springen op actuele ontwikkelingen en voordeel te halen uit onverwachte mogelijkheden. Ieder jaarprogramma bestaat uit een aantal vaste elementen. Naarmate tentoonstellingen groter, kostbaarder of internationaler van aard zijn, worden deze verder van tevoren vastgelegd. Dit profiel heeft zich de afgelopen jaren zodanig verfijnd dat het programma complementair is aan de tentoonstellingen elders in Nederland.


De Kunsthal presenteert gemiddeld 25 tentoonstellingen en evenementen per jaar. In 2011 zijn zelfs 27 tentoonstellingen gerealiseerd naast evenementen zoals de Museumnacht, lezingen, ontvangsten en openingen. Al deze tentoonstellingen en evenementen kosten geld en voor ieder project wordt afzonderlijke projectfinanciering gezocht. Iedere tentoonstelling genereert daarnaast persaandacht – mits we dat goed inzetten – en doordat er over geschreven wordt of andersoortige aandacht in de media verschijnt, komt er publiek. En met dat publiek ontvangt de Kunsthal weer inkomsten. Er is een cruciale grens: als er minder dan 19 tentoonstellingen per jaar gemaakt worden, dan werkt het concept niet meer: te weinig reuring, te weinig persaandacht, te weinig publiek en dus te weinig inkomsten. Naast het reguliere programma initiëert de Kunsthal ook nieuwe evenementen of programma onderdelen, vaak gericht op nieuwe doelgroepen.

Artistiek beleid Het aanbod bestaat altijd uit meerdere, bij voorkeur sterk uiteenlopende, tentoonstellingen die tegelijkertijd te zien zijn. Over een jaar gezien betekent dat minimaal twee grote publiekstentoonstellingen, waarvan altijd één tentoonstelling voor families met kinderen, de zogenoemde ‘instaptentoonstelling’, en één tentoonstelling met een internationale grote naam. Fotografie, design en ‘niet-westerse’ onderwerpen zijn andere vaste ingrediënten. In het programma wordt de verhouding tussen Rotterdamse, landelijke en internationale onderwerpen voortdurend gewogen. Met deze uitgangspunten als ‘rode draad van het artistieke beleid’ stonden voor 2011 in het voorjaar fotografie van Vincent Mentzel en hedendaagse kunst uit de Caldic Collectie op het programma. In de zomer was er aandacht voor schilderkunst vanuit verschillende invalshoeken. De tentoonstelling ‘Het ding an sich’ van de Duitse kunstenaar René Wirths liet bijzonder grote hyperrealistische schilderijen zien van alledaagse voorwerpen, waarbij de bezoekers de mogelijkheid hadden een wisselobject achter te laten. In de andere hal waren de kleurrijke werken van de jonge Japanse Ayako Rokkaku te zien. Het najaar stond in het teken van de familietentoonstelling Mummies! en de introductie van de Britse meester Stanley Spencer op het Europese vasteland. Bij de design- en fotografietentoonstellingen wordt rekening gehouden met andere culturele programma’s in Rotterdam. In 2011 werd tijdens het IFFR het filmproject van Johan Kramer gepresenteerd en tijdens Art Rotterdam toonde de Kunsthal een selectie beursfoto’s van Dolph Kessler. De Kunsthal wist met de Hipstamatic tentoonstelling een nieuw fenomeen onder de aandacht te brengen waarbij publieksparticipatie een belangrijke rol speelde. Iedereen kon zijn mooiste Hipstafoto’s uploaden via Flickr. Alle foto’s werden automatisch KUNSTHAL ROTTERDAM JAARVERSLAG 2011 PAGINA 25

op een iPad in de Kunsthal getoond. Met de tentoonstelling ‘Voor de lens: Crisis!’ speelde de Kunsthal in samenwerking met het Fonds BKVB in op de actualiteit en refereerde zij aan de fotografie-opdrachten zoals dat ook gebeurde door de Amerikaanse FSA (Farm Security Administration) tijdens de Grote Depressie in de jaren dertig.

Kunstenaars in hun context In 2011 maakte de tentoonstelling Stanley Spencer deel uit van een serie begonnen met befaamde kunstenaars, vaak gelouterde eenlingen, die (voor het eerst) geplaatst worden in de context van hun tijd. In 2009 was de eerste uit deze reeks, ‘Modern Life. Edward Hopper and His Time’, te zien. In 2010 was dat de Noorse kunstenaar Edvard Munch, in 2011 was dat de Britse kunstenaar Stanley Spencer en in 2013 is de eer aan de Franse modekoning Jean Paul Gaultier. Naast samenwerkingen met gerenommeerde Nederlandse musea, werkte de Kunsthal onder andere samen met hedendaagse kunstenaars en designers als Ettore Sottsass (Italië), Tinkebell. (Nederland), Ben Merris (VS), Nacho Simal (Spanje), Susan Opperman (Zuid-Afrika), Maider Lopez (Spanje), René Wirths (Duitsland), en de Nederlandse fotograaf Vincent Mentzel. De serie beroemde beeldhouwers (Noguchi, Hanson, Moore, Tinguely, Giacometti) waar in 2003 mee begonnen is, zal in 2012 worden uitgebreid met Aristide Maillol. Daarnaast heeft de Kunsthal een reputatie opgebouwd ‘niet-kunst’ onderwerpen te tonen. Tentoonstellingen in 2011 met reportages over kwetsbare jongeren door de Japanse fotograaf Kosuke Okahara, over Russische inwoners door fotograaf Bieke Depoorter en over mensen met een beperking in samenwerking met Stichting Pameijer, zijn hiervan sprekende voorbeelden. Daarnaast programmeert de Kunsthal ook specifieke tentoonstellingen voor een select doch zeer geïnteresseerd publiek. De fototentoonstelling ‘Religie Nu’ van de Rotterdamse fotograaf Eddy Seesing valt in deze categorie. Nieuw in dit project is dat de financiering van deze tentoonstelling tot stand is gekomen via crowdfunding. Daarnaast stond het thema religie vanaf de kerst vanuit verschillende invalshoeken centraal, omdat ook in de oeuvres van Aad de Haas en Stanley Spencer religie een belangrijke drijfveer vormt voor hun schilderkunst. Het begrip ‘cultuur’ wordt door de Kunsthal ruim geïnterpreteerd, het wetenschappelijke wordt populair benaderd, het populaire juist op indringende wijze.

9 Activiteitenoverzicht 2011 2011

architectuur & Design

Rotterdam

fotografie

kunst

familie/ jeugd

wereldcultuur/ diversen

Het oog van Nederland Foto Vincent Mentzel

Rotterdamse Museumnacht

Jeugd Vakantiepaspoort (Ayakko Rokkaku)

Festival De wereld van Witte de With

SKVR Cultuurtraject (Mummies!)

Pietje Bell lezing door Tinkebell.

SKVR Cultuurtraject (Spencer)

3 x Art&Drinks after Work

Religie Nu Eddy Seesing

Geloof, heimwee en liefde Aad de Haas

Niemand minder Pameijer 85 jaar Dolph Kessler Art Fairs

Nationaal

Zo werken wij Kunstenaarsportretten van Joost van den Broek

Internationaal

Ettore Sottsass Ontwerpen in emaille

Wim Oepts Schilder en graficus Akkermania

Het ding an sich René Wirths

Polder Cup Maider Lopéz

Sir Stanley Spencer Schilderkunst tussen hemel en aarde Het unheimliche Surrealistische en grafische vormgeving


Bye Bye Super 8! Afscheid van Kodachrome 400 asa. Een filmproject van Johan Kramer

I promise to love you Caldic Collectie

Kunsthal Light Ben Merris Cave Painting Spirit level

Hollandse Meesters van de 21ste eeuw (symposium en tentoonstelling)

Ibasyo Kosuke Okahara

Bieke Depoorter Ou Menya

Pet’s Marktplaats Buitengewone verzamelingen

Ayako Rokkaku Colours in my hand Mummies! Het ontrafelde geheim

Kunsthal Light Het kraaipotlood Nacho Simal Kunsthal Light Susan Opperman Skyndood& Niemandswoord

10 Tentoonstellingsoverzicht


Wim Oepts (1904-1988) Schilder en graficus 15 januari t/m 3 april 2011

Met circa honderd werken werd een overzicht van het werk van schilder en graficus Willem Anthonie Oepts (1904-1988) gepresenteerd. Oepts is veel meer dan de zonovergoten landschappen waar hij zijn bekendheid mee verwierf. In de tentoonstelling stond zijn artistieke ontwikkeling centraal. Er was werk te zien van, door Charley Toorop beïnvloedde, sociaal-realistische kunst uit zijn vroege carrière tot aan schilderijen uit de dertiger jaren die de fascinatie voor kunstenaars als Henri Matisse en Pierre Bonnard onthullen. Zijn sprankelende late werk dat in losse en pasteuze verftoetsen Franse landschappen verbeeldt, was eveneens ruim vertegenwoordigd.


De opening werd verricht door Edwin Becker, hoofdconservator tentoonstellingen, Van Gogh Museum. De tentoonstelling is tot stand gekomen in samenwerking met Stichting Vrienden van Wim Oepts naar aanleiding van het uitbrengen van de oeuvre catalogus. Bij Uitgeverij d’jonge Hond is de rijk geïllustreerde catalogus ‘Willem Anthonie Oepts (1904-1988)’ verkrijgbaar.

Ettore Sottsass Ontwerpen in emaille 12 februari t/m 1 mei 2011

De Kunsthal Rotterdam presenteerde met Ettore Sottsass’ ontwerpen in emaille uit 1958 een belangrijk moment in de carrière van deze Italiaanse ontwerper en architect. Sottsass bouwt eind jaren vijftig aan een oeuvre van geometrische vormen met kleur als fundamenteel element. Aan de hand van lijnen en cirkels experimenteert hij met de levendige kleuren van emaille op vazen en borden. De ruim honderd objecten en tekeningen in de tentoonstelling liggen aan de basis van de revolutionaire ontwerpen waar Sottsass, als belangrijke vertolker van het postmoderne designcollectief Memphis, later bekend mee wordt.


Bij Adarte Publishing is de bijbehorende Engelstalige publicatie ‘Ettore Sottsass. Enamels 1958’ verschenen. De tentoonstelling is tot stand gekomen in samenwerking met het Vitra Design Museum in Weil am Rhein en met medewerking van de curatoren Fulvio en Napoleone Ferrari. De ronde vitrines zijn speciaal in eigen huis ontworpen en na afloop van de tentoonstelling doorgereisd naar het Vitra Design Museum.

ByeBye super-8! Afscheid van Kodachrome 40 asa Een filmproject van Johan Kramer 26 januari t/m 6 februari 2011

De meest gebruikte super-8 film ooit, de Kodachrome 40 asa, is niet meer. De productie van Kodaks bekende gele doosje ligt sinds 2006 stil. De laatste Kodachrome super-8 films werden in Kansas (Verenigde Staten) vorig jaar december ontwikkeld. De Kunsthal Rotterdam presenteerde een bijzonder project van filmmaker Johan Kramer en zei daarmee deze legendarische super-8 film op een unieke manier vaarwel. Met de laatste 25 gele doosjes maakte Kramer 25 portretten van 8-jarigen uit heel Nederland en bezorgde hen een onvergetelijke jeugdherinnering. De films waren op de valreep ontwikkeld en gelijktijdig met het Internationaal Film Festival Rotterdam in de Kunsthal te zien. Aangevuld met ander verrassend super-8 materiaal en de unieke mogelijkheid je eigen super-8 film op DVD te laten zetten, was de ode aan het mooiste filmmateriaal ooit, compleet! De opening werd verricht door Johan Kramer in aanwezigheid van de geportretteerde kinderen.


Dolph Kessler Art Fairs

8 februari tot en met 27 maart 2011

Ter gelegenheid van Art Rotterdam 2011 presenteerde de Kunsthal Rotterdam zes foto’s van Dolph Kesslers project Art Fairs. Kessler fotografeerde van begin 2006 tot medio 2009 op grote internationale kunstbeurzen zoals Frieze Art Londen, Art Basel, Art Dubai en ARCO Madrid. In zijn foto’s analyseert hij subtiel en helder hoe het stelsel van sociale codes en ideeën op een kunstbeurs werkt. Kessler toont de galeriehouder in verschillende stadia van eenzaamheid, als eenzame koopman en als dynamische handelaar. Bezoekers spelen als een soort tableau vivant, bijna geënsceneerd, hun rol. Op groot formaat afgedrukt creërden de foto’s in de Kunsthal een tijdelijke ‘dependance’ van kunstbeurzen. Bij Uitgeverij d’jonge Hond is het boek ‘Art Fairs’ verschenen met essays van Hans den Hartog Jager, Huub Mous, Olav Velthuis en Kees Keyer. Op donderdag 10 februari ontving de Kunsthal ruim honderd VIP-gasten van Art Rotterdam voor een bezoek aan de tentoonstelling. Ook een delegatie (inter)nationale pers maakte deel uit van de ontvangst.


I promise to love you Caldic Collectie 5 februari t/m 15 mei 2011

Ter gelegenheid van het veertigjarig bestaan van de Caldic Collectie was de tentoonstelling ‘I promise to love you’ te zien met hedendaagse (inter)nationale kunst van topkwaliteit. Werk van ruim zestig gerenommeerde kunstenaars waaronder schilderijen, foto’s, installaties en beelden die sinds 2000 door verzamelaar Joop van Caldenborgh zijn verworven, gaven een indrukwekkend beeld van de grootste particuliere kunstcollectie in Nederland. Talrijke pareltjes van gevestigde kunstenaars zoals Ai Weiwei, Folkert de Jong, Ernesto Neto en Damien Hirst waren voor het eerst samen te zien. Primeurs waren de niet eerder in Nederland getoonde aanwinsten van kunstenaars zoals Sam Taylor-Wood, Yayoi Kusama en James Turell. De bijzondere samenstelling toont het lef, de diversiteit en originaliteit van de Caldic KUNSTHAL ROTTERDAM JAARVERSLAG 2011 PAGINA 32

Collectie. Met de tentoonstelling liet de Kunsthal de huidige stand van zaken in de internationale kunstwereld zien aan een breed en divers publiek. De opening werd vericht door Chris Dercon, directeur Tate Modern, Londen. Bij de tentoonstelling ‘I promise to love you’ werd een gelijknamige catalogus uitgegeven. Voor bezoekers was er ook een klein boekje met korte toelichting bij een groot aantal werken. Voor kinderen was er een speurtocht en een kijkwijzer beschikbaar.


Het oog van Nederland Foto Vincent Mentzel 5 maart t/m 19 juni 2011

De Kunsthal Rotterdam presenteerde een groots retrospectief van Nederlands bekendste fotojournalist Vincent Mentzel. Als staffotograaf bij NRC Handelsblad bouwt Mentzel in veertig jaar (1970-2010) een krachtig oeuvre op. De tentoonstelling ‘Het oog van Nederland’ toonde een overzicht met zwart/wit en digitale foto’s. Het zijn beelden die op ieders netvlies gebrand staan. Mentzel zelf vertelt door middel van teksten over zijn favoriete foto’s en wat zich op het moment van opname buiten het oog van de camera heeft afgespeeld. De tentoonstelling liet de dynamiek


van het nieuws in binnenen buitenland en een groot deel van cultureel Nederland van de afgelopen veertig jaar zien. De opening werd verricht door Ruud Lubbers, Minister van Staat en Loes Luca. Bij de tentoonstelling verscheen de catalogus ‘Foto Vincent Mentzel’, ontworpen door Irma Boom, teksten van H.J.A. Hofland en Geert Mak en uitgegeven door Uitgeverij d’jonge Hond.

Museumnacht @ Kunsthal Rotterdam 10x010

Zaterdag 5 maart 20.00-2.00 uur

Tijdens de 10e editie van de Museumnacht hebben freerunners de Kunsthal op stelten gezet met gave trucs en acrobatiek. Het programma werd vervolgd met twee fantastisch optredens van Anneke van Giersbergen en haar band Agua de Annique, die stevig swingende nummers afwisselden met ingetogen liedjes. Naast de tentoonstellingen ‘I promise to love you’, met hedendaagse (inter)nationale kunst van topkwaliteit uit de Caldic Collectie en Wim Oepts, meester van het mediterrane licht, was er langs de hellingbaan een ‘shadowwall’ geïnstalleerd die de schaduwen van bezoekers omtoverden tot licht. Fotograaf Vincent Mentzel, die op dat moment een grote tentoonstelling in de Kunsthal had, portretteerde het publiek aan het begin van de avond. VJ Klebowax gebruikte deze foto’s later in zijn optreden. Ten slotte zorgden DJ Jeff Solo en VJ Klebowax voor een geweldige afsluiting van de Museumnacht in het Kunsthalcafé. Bijna 7.000 mensen bezochten de Kunsthal tijdens de Museumnacht, die in totaal 15.000 man op de been bracht. De Kunsthal won tijdens de Museumnacht de Museum Uitmail Publieksprijs. De prijs was een cheque ter waarde van 2 2000,- voor een mediapakket van het Rotterdam Uitburo.


Ibasyo

Kosuke Okahara 19 maart t/m 5 juni 2011

De Japanse fotograaf Kosuke Okahara volgde vier jaar lang het leven van een zestal jonge Japanse vrouwen die in zelfverwonding een overlevingsmechanisme hebben gevonden. Alleen op deze wijze komen zij in contact met hun ibasyo, de Japanse benaming voor de fysieke en emotionele plaats waar


iemand zich comfortabel en op zijn gemak voelt. Op gepaste afstand en met mededogen legde Okahara de problemen vast waar zij mee worstelen. Hij hoopt dat zijn foto’s hen een kans bieden om te reflecteren op hun eigen leven.

Zo werken wij

Kunstenaarsportretten van Joost van den Broek 30 maart tot en met 17 april 2011

Op 30 maart vond om 16.00 uur in de Kunsthal Rotterdam de boek- en fotopresentatie ‘Zo werken wij’ plaats in aanwezigheid van Sacha Bronwasser (kunstcriticus) en NAi Uitgevers. Tien bijzondere Nederlandse beeldend kunstenaars zijn in opdracht van de Kunsthal en NAi Uitgevers door fotograaf Joost van den Broek geportretteerd op hun werkplek: Tjebbe Beekman, Nathalie Bruys, Joost Conijn, Iris van Dongen, Germaine Kruip, Erik van Lieshout, Aernout Mik, Saskia Olde Wolbers,


Ronald Ophuis en Guido van der Werve. De foto’s zijn onderdeel van het boek ‘Zo werken wij’ van Sacha Bronwasser waarin de kunstenaars openhartig en gedetailleerd vertellen over hun werk, achtergrond en de praktijk van het hedendaagse kunstenaarschap. Het boek ‘Zo werken wij’ van Sacha Bronwasser is verschenen bij NAi Uitgevers en is mede mogelijk gemaakt door het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten, Prins Bernard Cultuurfonds, Mondriaan Stichting en Fonds BKVB.

Akkermania 9 april t/m 26 juni 2011

De Kunsthal Rotterdam presenteerde met de tentoonstelling ‘Akkermania’ de oneindige variatie in het werk van de Nederlandse schilder Philip Akkerman. In 1981 beslist Akkerman om zelfportretten te schilderen. In dertig jaar bouwt hij een oeuvre op van bijna drieduizend schilderijen, waarvan geen twee zelfportretten hetzelfde zijn. De ruim vierhonderd werken in de tentoonstelling lieten zien hoe veelzijdig zijn werk is. Voor Akkermania nodigde de Kunsthal elf verschillende verzamelaars uit om hun volledige ‘Akkerman’collectie te presenteren. Het publiek keek zo voor het eerst door de ogen van de verzamelaars mee naar Akkermans intrigerende oeuvre. KUNSTHAL ROTTERDAM JAARVERSLAG 2011 PAGINA 38

De tentoonstelling werd geopend door Paul Schnabel, directeur Sociaal en Cultureel Planbureau. Bij Uitgeverij d’jonge Hond is de gelijknamige publicatie met een tekst van Paul Schnabel verschenen. In tekst en beeld komen de verzamelaars aan het woord over hun ‘Akkermania’.

Hipstamatic

Retrofoto’s met je iPhone App 29 april t/m 26 juni 2011

Hipstamatic, de iPhone webapplicatie (App) die je telefoon ‘omtovert’ tot vintage camera is immens populair. Retrofoto’s worden massaal geüpload op social media als Facebook, Flickr en Twitter. De Kunsthal Rotterdam wijdde een kleine voorjaarstentoonstelling aan het Hipstamatic fenomeen. Uit een Flickr groep met ruim 1.500 iPhone foto’s werd een internationale selectie van zestig Hipstamatics geselecteerd die het retrogevoel van de App verbeeldden. Iedereen kon zijn mooiste foto’s uploaden via Flickr. De Hipsta foto’s die werden gepost in de Flickr groep


waren automatisch te zien in de Kunsthal. Er hing een iPad, mede mogelijk gemaakt door NRC, die via de App Hipsta NL de laatste 100 foto’s uit deze groep toonde. Via een wedstrijd georganiseerd door het NRC Handelsblad maakten drie NRC-lezers kans op een expositie van hun Hipstamatic-foto in de Kunsthal. Op 20 maart werden de winnende foto’s in de Kunsthal onthuld. Hipstamatic is tot stand gekomen in samenwerking met MuseumLAB.

Hollandse Meesters ste van de 21 eeuw Opening en symposium op woensdag 18 mei 18 mei t/m 26 juni 2011

Op woensdagmiddag 18 mei werd in aanwezigheid van Halbe Zijlstra, Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, in de Kunsthal Rotterdam het project Hollandse Meesters gepresenteerd. Hollandse Meesters is een uniek samenwerkingsproject tussen regionale omroepen en beeldende kunstinstellingen. Het project bestaat uit een reeks gefilmde portretten van hedendaagse beeldend kunstenaars in hun atelier of op hun werkplek. In de Kunsthal was de première van de eerste vijftien films. De films van een kwartier waren in de Kunsthal zowel op het grote doek te bekijken als in tien door kunstenaar Rob Vrijen ontworpen mobiele bioscoopjes, die tot 26 juni in de Designgalerij van de Kunsthal stonden en vervolgens door het land gingen reizen. In de Kunsthal is voor bezoekers één mobiel bioscoopje blijven staan op het balkon boven Hal 2 met alle beschikbare films. Het project wordt ondersteund door Fonds BKVB en het Mediafonds. Hollandse Meesters is een initiatief van Michiel van Nieuwkerk en Ineke Hilhorst en wordt geproduceerd door Interakt/René Mendel.


De geportretteerde kunstenaars: Charlotte Schleiffert, Hans Aarsman, Erik van Lieshout, Teun Hocks, Iris van Dongen, Tjebbe Beekman, Herman de Vries, Jennifer Tee, Bertien van Manen, Koos Breukel, Berend Strik, Natasja Kensmil, Job Koelewijn, Jan Dibbets, David Bade en Henk Visch. De documentaires zijn gemaakt door: Pieter Verhoeff, Eddy Terstall, Sonia Herman Dolz, John Appel, Jan Eilander, Ditteke Mensink, Barbara Makkinga, Robert Oey, Mijke de Jong, Ineke Hilhorst, René Roelofs, Hans Hylkema, Sherman de Jesus, Paul Cohen, Martijn van Haalen, Michiel van Nieuwkerk en Frans Weisz. Deelnemende instellingen: RTV Noord-Holland; Omroep West; Omrop Fryslân; RTV Rijnmond; Omroep Zeeland; Cultura24; Stedelijk Museum, Amsterdam; Van Abbe Museum, Eindhoven; Bonnefantenmuseum, Maastricht; Gemeentemuseum, Den Haag; Fotomuseum, Den Haag; GEM, Den Haag; Het Domein, Sittard; Museum voor Moderne kunst, Arnhem; Centraal Museum, Utrecht; De Hallen, Haarlem; Drents Museum, Assen; Groninger Museum, Groningen; Noord-Brabants Museum, Den Bosch; Fries Museum, Leeuwarden; Rijksmuseum Twente, Enschede; Kunsthal Rotterdam; Witte de With, Rotterdam; TENT, Rotterdam; NP3, Groningen; Singer Laren; W139, Amsterdam; Kröller Müller Museum, Otterlo; De Appel, Amsterdam.

Eddy Posthuma de Boer Afrikanen, Amerikanen, Arabieren 11 juni t/m 28 augustus 2011

Ter gelegenheid van zijn tachtigste verjaardag eerde de Kunsthal Rotterdam fotograaf Eddy Posthuma de Boer (Amsterdam, 1931) met een tentoonstelling. De fotograaf bezocht in zijn vijfenvijftig jaar durende carrière meer dan tachtig landen. Wereldwijd legde hij honderden mensen vast in talloze situaties. De persoonlijke portretten in de tentoonstelling geven blijk van zijn betrokkenheid bij de ‘gewone’ mens.

Eddy Posthuma de Boer fotografeert vanuit een humanistisch perspectief en brengt op subtiele wijze in beeld hoe het leven er elders uitziet. In deze tentoonstelling werd de nadruk gelegd op portretten uit drie verschillende culturen waarin de overeenkomsten en onderlinge gelijkheid tussen mensen centraal staan. De opening werd verricht in aanwezigheid van de fotograaf.


Ayako Rokkaku Colours in My Hand 25 juni t/m 21 augustus 2011

Deze zomer presenteerde de Kunsthal Rotterdam de tentoonstelling ‘Colours in My Hand’ van de Japanse kunstenares Ayako Rokkaku (1982). Tijdelijk verhuisde Rokkaku haar atelier naar de daglichthal van de Kunsthal. Drie weken lang werkte zij dagelijks aan een kunstwerk ‘in progress’. Rokkaku maakte speciaal voor de Kunsthal grote wandschilderingen, ‘live paintings’, door met blote handen acrylverf direct op het doek aan te brengen. Ze toonde het publiek haar eigen wereld van heldere kleuren en terugkerende symbolen zoals bloemen, diertjes, boten en huisjes. Een terugkerend motief in haar werk zijn meisjes met grote ogen en lange armen die zij veelal in close-up afbeeldt. Iedereen mocht in de Kunsthal met Ayako mee schilderen. Via een webcam was


Rokkaku tijdens haar werkperiode, van 22 juni tot en met 17 juli, voortdurend te volgen, van de voorbereidingen voor het schilderen tot en met de ontwikkeling en realisatie van de kunstwerken. De opening werd verricht door Gerard Meulensteen, kunstverzamelaar, in aanwezigheid van de kunstenaar. Kinderen waren deze zomer van harte uitgenodigd om met hun handen te schilderen aan hun eigen kunstwerk, net als Ayako Rokkaku! De tentoonstelling is tot stand gekomen in samenwerking met Gallery Delaive, Amsterdam.

Het ding an sich René Wirths 2 juli t/m 18 september 2011

De Kunsthal Rotterdam presenteerde met bijna vijftig schilderijen de eerste tentoonstelling van de Berlijnse kunstenaar René Wirths in Nederland. Wirths schildert alledaagse voorwerpen zoals een fiets, brood en een afgetrapte schoen, tot in detail op groot formaat doek na. Door zijn nauwkeurige schildertechniek reproduceert hij precies wat hij waarneemt. Zijn nauwgezette composities tegen een neutrale witte achtergrond dwingen de kijker het object ‘an sich’ te beschouwen. Wirths kantelt onze blik op de werkelijkheid op een bijzondere wijze. De zomeropening werd verricht door Arjo Klamer, hoogleraar Culturele Economie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Gelijktijdig openden de tentoonstellingen ‘Voor de lens: Crisis!’ en ‘Pet’s Marktplaats. Absurde verzamelingen’. De tentoonstelling is tot stand gekomen in samenwerking met Galerie Michael Haas, Berlijn. Bij de tentoonstelling is een catalogus verschenen: ‘The Thing Itself’, uitgegeven door Hatje Cantz Verlag. Een van de essays in de catalogus is geschreven door Emily Ansenk, directeur Kunsthal.


Voor de lens: Crisis! 2 juli t/m 2 oktober 2011

De fototentoonstelling Crisis! gaf een actueel beeld van de (economische) crisis in Nederland. Twaalf Nederlandse fotografen, waaronder gevestigde namen en jong talent, gingen in opdracht van regionale overheden met hun camera de problemen én kansen van de huidige crisis te lijf. Met ruim honderdvijftig documentaire foto’s zijn talrijke symptomen zoals de sterkere hang naar een nationale identiteit, (on)zichtbare armoede en faillissementen vastgelegd. De tentoonstelling presenteerde een verrassend gevarieerd beeld van de gevolgen van de crisis op menselijke schaal: van veranderende woon- en werksituaties van mensen, crisisopvang tot en met portretten van betrokken actieve burgers en ambtenaren. De zomeropening werd verricht door Arjo Klamer, hoogleraar Culturele Economie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Gelijktijdig openden de tentoonstellingen ‘Het ding an sich. René Wirths’ en ‘Pet’s Marktplaats. Absurde verzamelingen’. KUNSTHAL ROTTERDAM JAARVERSLAG 2011 PAGINA 44

Deelnemende fotografen: Marjolein Busstra, Judith Dekker, Eva Gjaltema, Erik Klein Wolterink, Thomas Kuijpers, Anda van Riet, Petra Spiljard, Petra Stavast, Inge Stolwijk, Marcel Suurmond, Henk Wildschut en Judith van IJken. De tentoonstelling was een initiatief van en werd mede mogelijk gemaakt door het Fonds BKVB. Opdrachtgevers: het Stadsarchief Amsterdam en het Amsterdams Fonds voor Kunst, gemeente Amersfoort, de Stichting Stedelijke Fotografie Utrecht (SFU), AKV I St. Joost, de Stichting Provinciale Atlas Noord-Holland (SPAN), de provincie Groningen, CBK Gelderland en CBK Zeeland. Bij de tentoonstelling is een publicatie in de vorm van een krant verschenen.

Pet’s Marktplaats Buitengewone verzamelingen 2 juli t/m 11 september 2011

De Kunsthal Rotterdam presenteerde het resultaat van de verzameldrang van visueel kunstenaar Pet van de Luijtgaarden. Hij is gefascineerd door de absurditeit van de veelheid aan spullen. ‘Winkels worden steeds groter en voller. Maar waar hebben we het allemaal voor nodig?’ Als collectioneur koopt Van de Luijtgaarden op Marktplaats complete verzamelingen op van objecten zoals wegwerpaanstekers, kikkers, G.I. Joe actiepoppen en flippo’s. Voor de tentoonstelling waren ze keurig gerangschikt tot een rariteitenkabinet. De dwaasheid van het ‘nooit genoeg’ blijkt onherroepelijk.

de tentoonstelling. Deelnemende kunstenaars: Fenny Faber; Els Petit; Choi Wong; Jacco de Jager; Roos van der Heiden; Ghita van Bergen; Sylvia Stolan; Eva Bullens; Tim van de Meer; Jessica de Kort; Ellen Vesters; Malou Cohen; Sarah Gunti; Astrid Willems; Britt Dorenbosch; Erik Fusco; Robin de Wilde.

Van de Luijtgaarden vroeg collega kunstenaars, ontwerpers en fotografen een verzameling te adopteren binnen hun eigen discipline. Dit leverde een aantal intrigerende sculpturen, beelden en zelfs haute couture op. Een aantal creaties was te zien tijdens

De tentoonstelling is tot stand gekomen in samenwerking met Marktplaats


De zomeropening werd verricht door Arjo Klamer, hoogleraar Culturele Economie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Gelijktijdig openden de tentoonstellingen ‘Voor de lens: Crisis!’ en ‘Het ding an sich. René Wirths.’

Polder Cup Maider López

10 september t/m 11 december 2011

De Kunsthal Rotterdam toonde het kunstproject Polder Cup van de Spaanse kunstenares Maider López. Voor Polder Cup heeft López de Nederlandse liefde voor voetbal en het typisch Nederlandse landschap van water en polders op een unieke manier samengebracht. In de polders bij het Zuid-Hollandse Ottoland zette zij lijnen van voetbalvelden op weilanden, ongeacht waar. Gehinderd door sloten die dwars door het speelveld liepen, moesten de spelers ter plekke nieuwe regels bedenken. López heeft de wedstrijden vastgelegd. De Kunsthal presenteerde een film en fotoserie van dit bijzondere potje voetbal met hindernissen.


Polder Cup van Maider López is onderdeel van het project ‘’Between You and I”, een samenwerkingsproject van SKOR | Stichting Kunst en Openbare Ruimte en Witte de With (Center for Contemporary Art), dat plaats vond in 2009 en 2010. Polder Cup werd mede mogelijk gemaakt door Acción Cultural Española. Bij Post Editions is de publicatie Polder Cup van Maider López verschenen.

Sir Stanley Spencer

Schilderkunst tussen hemel en aarde 17 september 2011 t/m 15 januari 2012

De Kunsthal Rotterdam introduceerde voor het eerst op het Europese vasteland een groot overzicht van Sir Stanley Spencer (1891-1959), een van de belangrijkste Britse schilders uit de twintigste eeuw. Zijn oeuvre kenmerkt zich door een rijkdom aan thema’s zoals Bijbelse verhalen, landschappen, zelfportretten en huiselijke scènes. Door zijn figuratieve, verhalende stijl van schilderen en zijn onderwerpkeuze heeft Spencer een belangrijke bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van de moderne kunst. Hij verwerkt zijn turbulente leven in zijn schilderijen en voegt daar talrijke tegenstellingen en visionaire fantasieën aan toe. In de tentoonstelling werden ruim tachtig schilderijen en tekeningen van de eigenzinnige Spencer in een breed kunsthistorisch kader geplaatst, door de aanvulling van een vijftigtal werken van Engelse tijdgenoten onder wie Lucian Freud en Dora Carrington. Spencers artistieke invloed in Nederland werd zichtbaar gemaakt aan de hand van enkele werken van zijn bewonderaars Dick Ket en Charley Toorop.


De opening werd van de tentoonstelling verricht door Dr. James Fox, kunsthistoricus aan de Universiteit van Cambridge en presentator van het BBC-programma British Masters. Voor de tentoonstelling was een royale selectie van Stanley Spencers mooiste werken gemaakt uit museale collecties en uit particuliere collecties. Tate Britain en de Stanley Spencer Gallery in Cookham stelden zeer genereus hun belangrijkste en grootste werken ter beschikking. De tentoonstelling is het resultaat geweest van nieuw onderzoek door gastconservator dr. Alied Ottevanger. Bij de tentoonstelling werden gratis zondagrondleidingen aangeboden, waar tot december 249 bezoekers aan deelnamen. Bij WBOOKS is een publicatie over Stanley Spencer met teksten van gastconservator dr. Alied Ottevanger verschenen.


Het unheimliche… Surrealisme en grafische vormgeving 24 september t/m 4 december 2011

De tentoonstelling ‘Het unheimliche. Surrealisme en grafische vormgeving’ liet de blijvende invloed zien van het surrealisme op het werk van grafische vormgevers. De tentoonstelling bestond uit meer dan 250 werken waaronder films, affiches en boekomslagen uit Europa en de Verenigde Staten. In zeven thema’s zoals het buitengewone, het groteske en het imaginaire, ging de tentoonstelling in op de surrealistische beeldtaal die kunstenaars en ontwerpers beïnvloedt en tot op de dag van vandaag fascineert.


De opening werd verricht door de Engelse criticus, schrijver en gastcurator Rick Poynor. De tentoonstelling is tot stand gekomen in samenwerking met Moravská galerie, Brno en Barbican Centre, Londen. Bij Moravská galerie, Brno is een rijk geïllustreerde publicatie verschenen.

Mummies! Het ontrafelde geheim 1 oktober 2011 t/m 29 januari 2012

In het najaar stond een grote overzichtstentoonstelling van Egyptische mummies in Nederland centraal. Ruim 225 objecten gaven in een spectaculair tentoonstellingsontwerp inzicht in de fascinerende begraafrituelen van het oude Egypte. Hoogtepunten waren de Anchhor mummie uit Thebe en zijn authentieke grafkisten die nog geheel intact zijn. Talrijke zeldzame objecten zoals magische scarabeeën, amuletten, juwelen en beelden die in de grafkisten worden meegenomen waren te zien. De tentoonstelling bracht aan de hand van nieuwe technologische ontwikke-


lingen ook enkele geheimen van de mummies aan het licht. Voor kinderen en leerlingen was een uitgebreid educatief programma aanwezig in het MummieLAB. De opening van de tentoonstelling werd verricht door prof. dr. Gert-Jan Kleinrensink, hoogleraar Toegepaste Anatomie aan het Erasmus MC. Via Facebook kon iedereen vriend worden met Anchhor uit Thebe.

Mummielab


Niemand Minder Pameijer 85 jaar 8 oktober t/m 11 december 2011

Ter ere van het 85-jarig jubileum van Pameijer presenteerde de Kunsthal Rotterdam de tentoonstelling Niemand Minder. Hierin kwamen vijf mensen met een beperking aan het woord over beeldvorming en vooroordelen. Deze cliënten van Pameijer gingen in op hun dagelijks leven en wat hen bezighield. Ze vertelden hun verhalen, geïllustreerd met portretfoto’s en korte documentaires tegen de achtergrond van de sociale zorg in Nederland. Op uitnodiging van Pameijer en de Kunsthal realiseerde kunstenaar Martijn Engelbregt speciaal voor de tentoonstelling een installatie over vooroordelen en ‘normaal-zijn’. De opening van de tentoonstelling werd verricht door Erwin Wieringa, onafhankelijk belangenbehartiger voor mensen met een handicap. De tentoonstelling in de Kunsthal Rotterdam was onderdeel van het Niemand Minder Festival. Het festival omvatte ook een filmweek bij Lantaren Venster (10 t/m 15 oktober) met films als Yo,También, Snowcake en Knetter en een congres voor zorgprofessionals en klanten in de Van Nelle Ontwerpfabriek (12 oktober). Het Niemand Minder Festival was een initiatief van Pameijer dat in 2011 85 jaar bestond. Pameijer werkt vanuit de visie dat mensen met een beperking thuis horen in de samenleving.


Pietje Bell lezing 2011 Door TINKEBELL.

Op woensdag 9 november stond de 9e Pietje Bell lezing gepland in de Kunsthal Rotterdam met als spreker TINKEBELL., bekend als beeldend kunstenaar die in haar werk de blinde vlekken van de moderne maatschappij aan de kaak stelt. De dubbele moraal die mensen erop nahouden bij dieren is een belangrijk thema in haar werk. Haar projecten leveren meermalen een storm aan publiciteit en kritiek op. In de 9e editie van de Pietje Bell lezing hield TINKEBELL. een hartstochtelijk betoog over wat allemaal goed zou zijn voor de wereld en wat goed zou zijn voor Nederland, waarbij ze onconventionele oplossingen niet schuwde. Het was de negende keer dat de Kunsthal Rotterdam in samenwerking met NRC Handelsblad en Communicatiebureau Heldhavtig de Pietje Bell lezing orga-


niseerde. Met de lezing, die wordt uitgesproken door een persoon die zich op een uitzonderlijke manier heeft geprofileerd, willen wij opvallende meningen laten horen. Meningen die tegen de stroom ingaan, van sprekers die de gebaande paden verlaten. Uitingen van een oorspronkelijke en ongebonden geest, van rechtgeaarde strijdbaarheid en mild verzet. Eerder werd de Pietje Bell lezing uitgesproken door: Henk Hofland, Naema Tahir, Hans Goedkoop, Mei Li Vos, Heleen Mees, prof. mr. Pieter van Vollenhoven, Valentijn Byvanck en Joris Luyendijk. De Pietje Bell lezing wordt georganiseerd in samenwerking met NRC Handelsblad. NRC Handelsblad publiceerde op 12 november in een paginagroot artikel een ingekorte versie van de Pietje Bell lezing van TINKEBELL.

Bieke Depoorter Ou Menya

10 december 2011 t/m 29 januari 2012

De Kunsthal Rotterdam presenteerde de complete fotoserie Ou Menya van de Belgische fotografe Bieke Depoorter. Voor deze veelgeprezen serie liet Depoorter zich driemaal een maand lang meevoeren met de Transsiberië Express door Rusland, langs vergeten dorpen, van woonkamer tot woonkamer. Toevallige ontmoetingen bepaalden haar slaapplaats.


Depoorter overnachtte bij willekeurige families, die ze veelal in hun huiskamer fotografeerde. De intimiteit tussen de Russische bewoners legde ze treffend vast met een scherp oog voor sfeer, situatie en omgeving. Bij Uitgeverij Lannoo is het boek ‘Ou Menya’ van Bieke Depoorter verschenen

Geloof, heimwee en liefde Aad de Haas

10 december 2011 t/m 4 maart 2012

In nauwe samenwerking met SCHUNCK* Heerlen en de familie De Haas presenteerde de Kunsthal Rotterdam een groot overzicht van het oeuvre van de schilder en graficus Aad de Haas. Deze in Rotterdam geboren en getogen kunstenaar bracht een groot deel van zijn leven door in Zuid-Limburg. Nu was zijn werk weer terug in Rotterdam, de stad waar De Haas zijn leven lang vol heimwee aan bleef denken. Leidraad in de tentoonstelling was een aantal zelfportretten dat gezamenlijk een prachtige doorsnede geeft van de ontwikkelingen in zijn omvangrijke oeuvre. Maatschappelijke thema’s zoals religie, lijden, macht, verleiding en erotiek kenmerken zijn werk. KUNSTHAL ROTTERDAM JAARVERSLAG 2011 PAGINA 55

De tentoonstelling bevatte naast honderdtien schilderijen ook grafiek, tekeningen en verschillende stukken huisraad die door De Haas beschilderd zijn. De tentoonstelling werd geopend door Stijn Huijts, directeur SCHUNCK*. De tentoonstelling is tot stand gekomen in nauwe samenwerking met SCHUNK* Heerlen en de familie De Haas.

Religie Nu

Spiritualiteit in Nederland 16 december 2011 t/m 12 februari 2012

De Kunsthal Rotterdam toonde met het fotoproject ‘Religie Nu’ van de kunstenaar Eddy Seesing een indrukwekkend overzicht van de religieuze diversiteit in Nederland. Zorgvuldig en met eerbied fotografeerde hij dominees, pastors, imams, priesters, rabbijnen en andere voorgangers. In zeventig aansprekende fotoportretten van voorgangers van evenzoveel verschillende geloofsgemeenschappen in Nederland brengt Seesing de variëteit binnen de verschillende religieuze gemeenschappen in beeld. Voor het eerst is de financiering van een project bij de Kunsthal tot stand gekomen via ‘het nieuwe investeren’ crowdfunding. Op www.voordekunst.nl heeft Seesing Religie Nu aangeboden. Belangstellenden konden tot 1 november donateur worden op www.voordekunst.nl van deze tentoonstelling. De tentoonstelling is mede mogelijk gemaakt door het Fonds BKVB, Prins Bernhard Cultuur Fonds, Sint Laurensfonds, Stichting Rotterdam, Protestants Christelijk stimuleringsfonds, Maatschappij van Welstand / SIOC en Dagblad Trouw. De opening werd verricht door Kathleen Ferrier (CDA). Voorafgaand aan de opening, om 16.00 uur, vond het debat, ‘Ritualiteit en de rol van de hedendaagse voorganger ’plaats onder leiding van Hennie Burggraaf. Bij de tentoonstelling verscheen een gelijknamige publicatie uitgegeven door THOTH met een inleiding van Thomas Quartier over de antropologische aanpak van Seesing in ‘Religie Nu’. In de begeleidende teksten bij de portretten beschrijven de voorgangers de plek waar het fotoportret is genomen en het ritueel dat zij in het portret uitvoeren. De publicatie is in het Nederlands en het Engels uitgegeven.


Kunsthal Light# 1

Cave Painting: Spirit Level Ben Merris 21 april t/m 19 juni 2011

Het programma Kunsthal Light richt de spotlight in het bijzonder op modern muralists, urban-, graffitti- en stripkunstenaars. De Kunsthal stelt hiervoor drie keer per jaar de etalage langs de hellingbaan beschikbaar aan een kunstenaar die de vrije hand krijgt deze in te richten. Door de glazen wand van de etalage is het werk ook voor publiek buiten te zien. Voor de eerste editie van Kunsthal Light heeft de Amerikaanse kunstenaar Ben Merris in het voorjaar een speciaal ontworpen ‘Cave Painting’ op de witte wand van de etalage in de Kunsthal gemaakt. Vanaf 14 april was op straatniveau door de etalage te zien


hoe Merris ter plekke de stralende kleuren en pulserende patronen aanbracht van de groots opgezette muurschildering. De opening werd verricht door Emily Ansenk, directeur Kunsthal in aanwezigheid van Ben Merris. De eerste editie van Kunsthal Light kwam tot stand in samenwerking met galerie Cokkie Snoei.

Kunsthal Light# 2 Het kraaipotlood Nacho Simal 9 september t/m 6 november 2011

Voor de tweede editie van Kunsthal Light maakte de Spaanse kunstenaar Nacho Simal in het najaar een speciaal ontworpen wandschildering in de etalage van de Kunsthal Rotterdam. Vanaf 1 september was Simal ter plekke aan het werk te zien. Hij creëerde een raadselachtige wereld waarin een kraai en een wolf in een golvend landschap de hoofdrol speelden. De oplevering van het kunstwerk viel samen met het festival Wereld van Witte de With waar de Kunsthal deel van uitmaakte. Dit driedaagse kunstfestival claimt de straat voor jonge Europese Kunstenaars. Kunsthal Light werd mogelijk gemaakt door het Fonds BKVB.


Kunsthal Light #3

Skyndood & Niemandswoord Susan Opperman 25 november t/m 12 februari 2012

Voor de derde editie van Kunsthal Light maakte de Zuid-Afrikaanse kunstenaar Susan Opperman de wandschildering ‘Skyndood & Niemandswoord’, geïnspireerd op haar graphic novel ‘Gifpit – die koms van die Vreemdeling’. Gifpit is een fictief dorpje in de regio Karoo, Zuid-Afrika dat bevolkt wordt door teruggetrokken excentrieke figuren. De stereotype personages uit Gifpit staan symbool voor de traditionele en conservatieve aspecten uit de Zuid-Afrikaanse taal en cultuur. Met ironie en zwarte humor verbeeldt Opperman metaforen die reflecteren op de wijze


waarop ‘Afrikaners’ zichzelf en de Zuid-Afrikaanse maatschappij zien. Enkele van haar meest iconische karakters uit Gifpit waren in rauwe zwart-wit tekeningen en met onverbloemde teksten in de etalage langs de hellingbaan van de Kunsthal te zien. Vanaf 16 november werkte Susan Opperman in de Kunsthal aan haar wandschildering. Kunsthal Light werd mogelijk gemaakt door het Fonds BKVB.

11 extra extra!!! De Kunsthal speelt een vitale rol in de culturele wereld en daarbuiten, op plaatselijk niveau, maar evenzeer op internationaal gebied. De geslaagde combinatie van een opvallend gebouw en een voortdurend afwisselende mix van opzienbarende tentoonstellingen maken de Kunsthal Rotterdam tot een uniek instituut dat zijn gelijke niet kent. Naast het organiseren van tentoonstellingen is de Kunsthal Rotterdam actief op velerlei terreinen.


Openingen Openingen van tentoonstellingen in de Kunsthal zijn altijd zeer druk bezocht. Iedere opening kent weer een nieuw publiek, dat de ongedwongen en informele sfeer zeer op prijs stelt. In 2011 ontving de Kunsthal veel VIPS en hoogwaardigheidsbekleders uit binnenen buitenland. De opening van de Vincent Mentzel tentoonstelling werd verricht door Ruud Lubbers, Minister van Staat samen met Loes Luca. De tentoonstelling van de Caldic Collectie werd geopend door Chris Dercon, directeur Tate Modern in Londen. De heer Paul Schnabel, directeur Sociaal en Cultureel Planbureau opende Akkermania, en de zomeropening werd verricht door Arjo Klamer, hoogleraar Culturele Economie aan de Erasmus Universiteit in het kader van de ‘Voor de lens: Crisis!’ tentoonstelling. Andere openingssprekers waren onder meer de kunstverzamelaar Gerard Meulensteen (bij Ayako Rokkaku), Stijn Huijts, directeur Schunck* Heerlen (bij Aad de Haas), en Kathleen Ferrier, lid Tweede Kamer der StatenGeneraal voor het CDA (bij Religie Nu).

Ontvangsten De Kunsthal bood in 2011 onderdak aan tal van activiteiten van derden, soms verhuurd, maar vaak beschikbaar gesteld als inspirerende omgeving voor een boekpresentatie, seminar of symposium. De Kunsthal bood gelegenheid voor o.a. (sponsor) ontvangsten van Art Rotterdam, Anthony Veder Group, Kamer van Koophandel, Stichting BOOR, de première van de documentaire serie Hollandse Meesters in de 21e eeuw, Rotterdam Festivals (uitreiking Nieuwe Maan), Operadagen Rotterdam, Jeugd Vakantiepaspoort, Natuurhistorisch Museum, Erasmus Medisch Centrum, Rabobank Rotterdam, Loyens en Loeff, Vrije Academie en de Avro. KUNSTHAL ROTTERDAM JAARVERSLAG 2011 PAGINA 61

Naast deze ontvangsten zijn de directeur en staf ook gastheer bij VIP-delegaties en belangrijke (inter)nationale relaties uit de kunsten cultuursector. Medio februari ontving Emily Ansenk vijftien gemeenteraadsleden voor een bezichtiging van de tentoonstelling Edvard Munch.

CLUB van 100 Individuen In het voorjaar van 2006 is de Club van 100 Individuen in de Kunsthal Rotterdam begonnen. Honderd betrokken en actieve jonge burgers van uiteenlopende etnische komaf vormen een club voor mensen die het verschil maken voor de maatschappij van morgen. Een internationale sociëteit voor enthousiaste leden met verschillende culturele en etnische achtergronden die elkaar een aantal keren per jaar in een inspirerende omgeving ontmoeten en samen willen nadenken over de toekomst van onze samenleving. In De CLUB komen visies en meningen vanuit academische, commerciële en culturele invalshoeken samen. De grootstedelijke samenleving in Rotterdam en Amsterdam vormen het speelveld. Het leggen van verbindingen, het vergroten van participatie en het stimuleren van nieuwe denkrichtingen vormen een rode draad tijdens de bijeenkomsten van de CLUB van 100. De CLUB vindt afwisselend plaats in het Rijksmuseum te Amsterdam en in de Kunsthal Rotterdam. De initiatiefnemers, Astrid Elburg, wonende te Amsterdam, geboren onder een Surinaamse klapperboom, en Wim Pijbes, Hoofddirecteur Rijksmuseum, opgegroeid op de Groningse veengrond, zijn lidnummer 1 en 100. Emily Ansenk, directeur van de Kunsthal Rotterdam heeft zich sinds 2008 enthousiast bij dit initiatief aangesloten.

In 2011 kwam de CLUB van 100 Individuen tweemaal bijeen op verschillende locaties. Allereerst in de Kunsthal voor de lezing van Peter Bakker (voorzitter Raad van Bestuur van TNT), die op 19 mei met grote bevlogenheid sprak over zijn stip aan de horizon, namelijk het werken aan een duurzame wereld waar geen honger meer is. Op 30 november kwam de CLUB van 100 bijeen in het Rijksmuseum om te luisteren naar Jan Marijnissen, voormalig leider van de SP, die inging op de stand van land. Eerdere gastsprekers waren Herman Wijffels (o.a. voormalig voorzitter van de SER, CEO van de Rabobank en formateur van het laatste kabinet-Balkenende), Duncan Stutterheim (directeur ID&T), Henriette Prast (professor Universiteit van Tilburg en onderzoeker van de WRR), Kirsten Verdel (betrokken bij campagneteam Barack Obama), Elco Brinkman (in 2008 uitgeroepen tot invloedrijkste bestuurder van Nederland), Birgit Donker (hoofdredacteur NRC Handelsblad) en Paul Schnabel (directeur Sociaal Cultureel Planbureau).

Kunsthalcafé Het Kunsthalcafé is in 2008 beoordeeld als het op één na beste museumrestaurant van Nederland. Het juryrapport van het Kunsthalcafé prees het voorbeeldige assortiment, de vakkundige en vriendelijke bediening en een goede ambiance. Het interieur van het café met de neonsculptuur van Günther Förg en de vilten wand van Claudy Jongstra werd als extra bijzonderheid genoemd. In 2009 heeft het interieur van het Kunsthalcafé met nieuwe bekleding voor de banken een fris aanzien gekregen. De menukaart wordt regelmatig aangevuld met nieuwe lekkernijen. Onder de bezoekers is het Kunsthalcafé nog steeds een zeer gewaardeerde ambiance met een rapportcijfer KUNSTHAL ROTTERDAM JAARVERSLAG 2011 PAGINA 62

van ruim 7,5. Zoals gebruikelijk was er in 2011 in het Kunsthalcafé ook aandacht voor het tentoonstellingsprogramma. Kinderen kregen onder meer een leuk Mummies! stickervel bij hun bestelling.

Reizen Voor het plannen van het programma, het bezoeken van interessante tentoonstellingen die voor Nederland en omstreken interessant zijn en het initiëren en intensiveren van belangrijke internationale contacten heeft de directeur van de Kunsthal in 2011 enkele reizen gemaakt. Sinds 2009 heeft de Kunsthal een eigen vriendenstichting in New York, de ‘Friends of the Kunsthal Rotterdam’. Deze stichting is indertijd opgezet tijdens de organisatie van de tentoonstelling ‘Edward Hopper and His Time’ om op die manier fondsen te kunnen werven in Amerika. De vriendenstichting fungeert onder de paraplu van de King Boudoin Foundation US. Emily Ansenk heeft dit jaar op uitnodiging van de KBFUS een vierdaags seminar gevolgd over de Amerikaanse wijze van fondsenwerving, gift planning en strategie rond major donors. Ter voorbereiding van de tentoonstelling Aristide Maillol reisde Ansenk naar Musée Maillol in Parijs. Medio juni woonde zij de opening bij van de tentoonstelling ‘Jean Paul Gaultier. From the Sidewalk to the Catwalk’ in het Montreal Museum of Fine Arts. Deze tentoonstelling is een wervelende, multimediale show die in februari 2013 in de Kunsthal te zien zal zijn en de stad Rotterdam op zijn grondvesten zal doen schudden. Vervolgens reisde Ansenk door naar Mexico Stad om met Museo de Arte Carillo Gil (MACG) de mogelijkheden te bespreken van een tentoonstelling over de Mexicaanse kunstenaar José Clemente Orozco en zijn tijdgenoten. Enkele stafleden onder wie

de tentoonstellingsmakers Jannet de Goede en Charlotte van Lingen en hoofd productie tentoonstellingen Jan Moerer zijn ter voorbereiding van de hoofdtentoonstellingen meegereisd naar enkele internationale samenwerkingspartners (Montreal en Parijs). In juni is voor de Nederlandse pers een persreis georganiseerd naar de woonplaats van Stanley Spencer, het dorpje Cookham in Engeland. Pers kwam zeer enthousiast terug en heeft direct in de september bij de opening grote artikelen gepubliceerd over deze bijzondere tentoonstelling.

KunsthalPLANT Belangrijke speerpunten in het programma zijn de geïntegreerde educatie en het onderwerp duurzaamheid, dat niet alleen bij de aanpassing van de schil van gebouw en in de bedrijfsvoering centraal staat, maar ook in het tentoonstellings- en evenementenprogramma. Een voorbeeld hiervan is het geplande Festival KunsthalPLANT, een vervolg op het succesvolle Festival KunsthalKOOKT, dat na vier edities toe is aan een nieuw concept. Bij KunsthalPLANT zullen collega-instellingen aan het Museumpark betrokken worden. Dit groene festival gaat over alle innovaties, vernieuwingen en uitspattingen op het gebied van tuinieren, groendecoraties, duurzaam telen, nieuwe eet- en smaakgewoontes etc. Het sluit prachtig aan bij het beleid van de stad ter promotie van groen en duurzaamheid, het Climate Initiative en Rotterdam Green Capital in 2014. In 2011 is de opzet voor KunsthalPLANT ontwikkeld en zijn diverse KUNSTHAL ROTTERDAM JAARVERSLAG 2011 PAGINA 63

sponsorverzoeken voor financiële ondersteuning van dit project verstuurd. Rotterdam Festivals heeft reeds 2 20.000 toegezegd. Vanwege het uitblijven van overige sponsoring is besloten het festival KunsthalPLANT een jaar uit te stellen.

MaakMee In september 2011 is er hard gewerkt aan een projectvoorstel van de Kunsthal waarin publieksparticipatie centraal staat. In samenwerking met Rotterdamse partners, respectievelijk het reclamebureau CCCP, communicatiebureau In10 en ontwerpbureau Das Buro (voorheen Scale to Fit) heeft de Kunsthal voor de extra trekking van de BankGiro Loterij het project MaakMee ingediend. Bij MaakMee kan het publiek meedenken en invloed uitoefenen op het tentoonstellingsprogramma van de Kunsthal. Het is een wedstrijd tussen drie verschillende tentoonstellingen gekoppeld aan een uitgebreide publiekscampagne. Iedereen kan stemmen op een van de tentoonstellingen en de winnende tentoonstelling wordt daadwerkelijk door de stemmers mee vormgegeven. Ook deelnemers van de loterij worden actief betrokken bij MaakMee. De campagne MaakMee wordt bij de start van het twintigjarig jubileum van de Kunsthal op 1 november 2012 gelanceerd. De winnende tentoonstelling zal in het najaar van 2013 in de Kunsthal te zien zijn. Voor de realisering van dit project heeft de Kunsthal een geoormerkte bijdrage van de BankGiro Loterij ontvangen van 2 497.590.

12 Art & Drinks after Work Om een nieuw en jonger publiek aan te trekken is de Kunsthal in 2010 gestart met om de circa twee maanden een avondopenstelling op vrijdag. Voor startende stedelingen (25-35 jaar), studenten en werkenden met een drukke baan en sociaal leven is er nu de mogelijkheid om op vrijdag na het werk in de Kunsthal van kunst te genieten, te borrelen en te dansen. De avondprogrammering is gekoppeld aan één van de tentoonstellingen die dan geopend is. De Kunsthal is tijdens Art & Drinks after Work geopend van 17.15 tot 20.00 uur; het Kunsthalcafé tot 22.00 uur; de entree bedraagt slechts € 7,50. Voor Kunsthaljaarkaarthouders is de avond gratis. Ter promotie van de Art & Drinks after Work zijn in 2011 digitale flyers ontwikkeld door verschillende ontwerpstudio’s die via social media verspreid zijn. In 2011 hebben drie Art & Drinks after Work avonden plaatsgevonden. Vrijdagavond 28 januari stond de Kunsthal in het teken van 8mm filmpjes ter gelegenheid van het Internationale Film Festival Rotterdam. Bezoekers konden kijken naar het filmproject Bye Bye Super-8! dat Johan Kramer maakte om de legendarische super-8 film op een unieke manier vaarwel te zeggen. Daarnaast konden bezoekers hun eigen 8mm filmpjes voor vrienden en collega’s projecteren in het Kunsthalcafé. Ook de tentoonstelling van Edvard Munch was buiten reguliere openingstijden te bekijken inclusief gratis rondleiding. Aansluitend kon men in het Kunsthalcafé borrelen en swingen op de nostalgische hits (30’s-60’s) van DJ At en zijn Crazy Record Hop! Voor bezoekers met een IFFR XL pas gold in het kader van het IFFR gratis entree op deze avond.


Op vrijdagavond 18 maart stond Art & Drinks after Work in het teken van ‘I promise to love you’. Bezoekers profiteerden van korting op de entree en de gratis rondleiding. Muziek in het Kunsthalcafé werd verzorgd door DJ Valentin! Op vrijdagavond 13 mei was tijdens Art & Drinks de fototentoonstelling ‘Het oog van Nederland’ van Vincent Mentzel geopend. Onderdeel van deze avond was een fotowedstrijd van het beste ‘mislukte portret’ die van te voren was uitgeschreven. Iedereen kon foto’s toesturen die op de avond zelf zijn getoond in de Kunsthal en door Vincent Mentzel gejureerd. De winnende foto kreeg als prijs de prachtige catalogus van de tentoonstelling ‘Het oog van Nederland’. Er waren gratis rondleidingen en de muziek in het Kunsthalcafé werd verzorgd door DJ Booth!

13 kunsthal online De website van de Kunsthal is in 2011 nog dynamischer van karakter door de invoering van een carrousel met beelden van de tentoonstellingen op de homepage. Nieuwsitems over extra activiteiten als lezingen, boekpresentaties en activiteiten worden frequent op de homepage geplaatst. Ook voegt de Kunsthal regelmatig links en YouTube filmpjes met interviews en reviews over tentoonstellingen toe op de eigen site. De Kunsthal kent de kracht van het online doorplaatsen van zijn weblink op fora, in (re)tweets en bij online artikelen. Belangrijke informatie als openingstijden en prijzen worden door bezoekers snel gevonden en het tentoonstellingsprogramma is overzichtelijk en aantrekkelijk gepresenteerd. In 2011 is het aantal unieke bezoekers aan de website gestegen met 13% (41.966 meer unieke bezoekers dan in 2010). Ruim 69% van het aantal bezoekers betreft ‘nieuwe’ bezoekers die nog niet eerder onze website hebben bezocht. Van alle bezoekers komt circa 15% uit het buitenland, waarbij België hoog scoort qua herkomstland. Verrassend is te noemen dat de Verenigde Staten op de tweede plaats staat en dat daarna pas onze buurlanden volgen, respectievelijk Engeland, Duitsland en Frankrijk. De e-nieuwsbrief die in 2008 als nieuw communicatiemiddel werd ingezet, is van 1.700 e-nieuwsbrief abonnees inmiddels in 2011gestegen naar bijna 8000 Nederlandstalige en 500 Engelstalige abonnees. Doordat website bezoekers zich eenvoudig online kunnen aanmelden, neemt dit aantal dagelijks toe. Ook voor jaarkaarthouders, pers en onderwijsinstellingen zijn in 2011 doelgroepgerichte digitale nieuwsbrieven ontwikkeld en verstuurd. De aanmeldingen voor deze nieuwsbrieven nemen eveneens dagelijks toe.

Social media De Kunsthal gaat mee in de ontwikkelingen op internet en nieuwe media. In 2011 is de Kunsthal significant actief geweest op social media via facebook, twitter en linkedin. De Kunsthal heeft ruim 4.000 followers op twitter, een stijging van bijna 50% ten opzichte van 2010 (2700 followers). Sinds de plaatsing in 2010 van ‘Vind ik leuk’ buttons bij alle tentoonstellingen en activiteiten is de koppeling met FaceKUNSTHAL ROTTERDAM JAARVERSLAG 2011 PAGINA 65

book pagina’s van vrienden en fans geïntensiveerd. De mate van ‘liken’ is een graadmeter aan het worden voor de populariteit van een bepaalde tentoonstelling of evenement. De Kunsthal heeft in 2011 op Facebook ruim 5.000 ‘likers’ op de Facebookpagina van de Kunsthal, een stijging van bijna 300% ten opzichte van 2010 (1800 fans). Bovenstaand overzicht laat zien dat de Kunsthal op de tiende plaats staat van de Nederlandse museumranglijst in populariteit op social media, met name Facebook en Twitter (bron: website Museum Analytics d.d 21 maart 2012). Deze ontwikkelingen geven het grote belang aan om met deze communities in contact te blijven en hen online te informeren over ons programma. Dit gebeurt ook via persoonlijke netwerken van directeur en medewerkers (Facebook/Linkedin). In het publieksonderzoek komt social media ook duidelijk naar voren als informatiebron.

14 gebouw De Kunsthal Rotterdam is gevestigd in een spectaculair gebouw van Rem Koolhaas aan de rand van het Museumpark en de Westzeedijk, nog geen kwartier lopen vanaf station Rotterdam Centraal. De Kunsthal van Rem Koolhaas is een van de iconen van de moderne architectuur en wordt jaarlijks bezocht door vele architectuurliefhebbers uit de hele wereld. Het gebouw leent zich fantastisch als ontmoetingsplek voor diverse publieksstromen. Het is tijdloos, flexibel en verrassend. De Kunsthal bestaat in fysieke zin uit zeven tentoonstellingsruimtes (Hal 1, 2 en 3, Design Galerij, Fotogalerij, Etalage, Auditorium achterwand), een prachtig ruim auditorium met 350 zitplaatsen, een winkel, het Kunsthalcafé met terras, een vergaderzaal en de beroemde hellingbaan die het Museumpark verbindt met de Westzeedijk, het Hobokengebied en het Park.

Het gebouw is een fantastische architectonische toverdoos om tentoonstellingen in te maken, maar energieabsorberend, kostbaar in onderhoud en de nauwe ingang halverwege de hellingbaan is al jaren een doorn in het oog. Samen met de gemeente (Dienst StadsontKUNSTHAL ROTTERDAM JAARVERSLAG 2011 PAGINA 66

wikkeling) en O.M.A. werkte de Kunsthal in 2011 aan een nieuwe visie ‘de Groene Kunsthal’. Deze visie rust op twee pijlers: het verduurzamen van het gebouw enerzijds en het vergroten van de exploitatiemogelijkheden en het verbeteren van het gebouw anderzijds.

Het gebouw zal de komende jaren nog meer dan voorheen fungeren als ontmoetingsplaats en als platform voor initiatieven die afkomstig zijn uit de stad. Door de blik naar buiten te richten, het publiek en de stad mee te laten beslissen over onderdelen van het programma, kleine en grote ondernemers de Kunsthal te laten gebruiken voor presentaties en ontvangsten, door verschillende publieksstromen met verschillende tentoonstellingen op hetzelfde moment aan te spreken, ontstaat er een levendig geheel, een open gebouw waar voortdurend wat te doen is. Door het belang van het gebouw nog eens extra te onderstrepen en door in te zetten op de bijzondere architectuur kan men het geïnteresseerde publiek meer bij het gebouw betrekken en nieuw publiek overtuigen. Met het inzetten van rondleidingen, film, audiotours, podcasts, website, publicaties gericht op de architectuur en met de kennis van medewerkers van O.M.A. en de Kunsthal zelf zal een breder publiek bij het gebouw en de ligging in het vernieuwde Museumpark worden betrokken en aangetrokken. De Kunsthal is en blijft zeer onderhoudsgevoelig. In samenwerking met het OBR is een aantal jaar geleden een Meerjarig Onderhoudsplan gemaakt met een lange lijst van noodzakelijke aanpassingen en onderhoud aan het gebouw. Verleden jaar is een aantal belangrijke projecten aangepakt met als belangrijkste project het waterdicht maken van de toplaag van de hellingbaan. Nadat dit gerealiseerd was, is de hellingbaan drie weken waterdicht geweest. Daarna lekte ze meer dan ooit tevoren. Het beton wordt aan de buitenkant koud, tot wel -20ºC, terwijl het aan de binnenzijde verwarmd wordt tot 45ºC. De hellingbaan is onmogelijk bestand tegen de spanningen die daarbij optreden. Het is zeer de vraag of de hellingbaan ooit waterdicht gemaakt kan worden. In 2012 zal wederom de toplaag en de onderlaag aangepakt worden. In 2011 heeft het OBR een eenzijdige uitgavestop aangekondigd. Investeringen mochten niet gedaan worden en groot onderhoud bleef achterwege. Alleen reparaties die absoluut noodzakelijk waren, zijn verricht. Dit heeft geleid tot achterstand op de MOP-lijst.

E- INSTALLATIE In Hal 2 is de TL verlichting boven de kunststofbeplating vervangen. Na 19 jaar waren de armaturen op. Er is gekozen voor energiezuinige long life TL lampen. De armaturen zijn geschikt om de lampen te dimmen. Hierdoor kan voor elke tentoonstelling de gewenste KUNSTHAL ROTTERDAM JAARVERSLAG 2011 PAGINA 67

lichtsterkte worden ingesteld. Dit levert een groot voordeel op. In 2011 is er op kleine schaal LED verlichting toegepast, voornamelijk in de gangen en toiletten.

TECHNISCHE BEVEILIGING Reeds eind 2010 is vastgelegd dat de technische beveiliging geoptimaliseerd dient worden. Fa. Fensis kreeg opdracht om de brandmeldcentrale te vervangen en het hele systeem te upgraden naar de nieuwe normen van 2012. De brandmelders in Hal 2 zijn vervangen door een respiratiesysteem. Verder is het aantal brandmelders fors uitgebreid volgens de nieuwste normen. Het inbraakbeveiliging systeem is ook door Fensis geoptimaliseerd. Er is een nieuwe pc geplaatst, en de plattegronden en de software zijn vernieuwd. Het hang- en sluitwerk is op de belangrijke plaatsen in het pand verstevigd. Alle doormeldingen zullen naar een centrale gestuurd worden die alert op bewegingsmelders zal reageren.

COMPUTERNETWERK Dit jaar hebben we afscheid genomen van onze netwerkbeheerder Marina Roos. Zij heeft jarenlang de Kunsthal trouw gediend. De Kunsthal heeft de keuze gemaakt om het iets grotere bedrijf Simplexxion het ict beheer te laten doen. Er is geïnvesteerd in nieuwe pc’s en een nieuwe server. Op alle werkstations is dezelfde software geplaatst. Dit is vooral van belang in verband met het CRM systeem van Exact dat dit jaar is aangeschaft. De firma Computerplan ondersteunt de implementatie om alle adresbestanden zodanig te ordenen dat deze begin 2012 geïmporteerd kunnen worden in de Exact software. Het doel is om het groeiende aantal relaties van de Kunsthal beter te kunnen beheren en meer gerichte mailings naar diverse doelgroepen van de Kunsthal te kunnen versturen.

ROUTING In 2011 is in samenwerking met Teldesign, het Rotterdamse ontwerpbureau dat het logo van de Kunsthal ontwierp, en met het bedrijf Menoor, gespecialiseerd in bewegwijzering, een nieuw ontwerp gemaakt voor de routing in en om het Kunsthalgebouw. Volgens planning wordt het definitieve ontwerp medio 2012 uitgevoerd om bezoekers van de Kunsthal beter te kunnen informeren.

15 museumpark Voor de Kunsthal is een goed onderhouden, veilig en aantrekkelijk Museumpark van vitaal belang. Het soms eindeloze aandringen bij verantwoordelijke ambtenaren en diensten kost veel tijd, maar blijft nodig om de eenvoudige reden het de bezoekers naar de zin te maken. De Kunsthal is vertegenwoordigd in de Stichting Museumpark en overlegt hier met de overige musea en instellingen aan het Museumpark over de toekomst van het Museumpark en over gezamenlijke acties en activiteiten. En de directeur van de Kunsthal heeft zitting in de Regieraad Hoboken en is lid van het Bestuur van de Regieraad Hoboken en Masterplan Westzeedijk. Met het Erasmus MC is regelmatig overleg over de uitbreidingsplannen. In 2011 is door de Kunsthal en het Natuur Historisch Museum een gezamenlijk voorstel ingediend bij de Raad van Bestuur van het Erasmus MC en de Gemeente Rotterdam om de expeditieweg te verleggen, zodat niet al het zware vrachtverkeer onder de Kunsthal door rijdt en de gevaarlijke verkeerssituatie wordt verbeterd. Met de wijkagent en betrokken ambtenaar van Gemeentewerken is direct contact over de situatie in het park. De maatregelen die door gemeentewerken begin 2010 zijn getroffen om het harde rijden in te perken, zijn eind 2010 verdwenen met alle gevolgen vandien. In 2011 is wederom aan Gemeentewerken gevraagd opnieuw maatregelen te treffen. Deze zijn niet getroffen. In de vergaderingen van Stichting Museumpark is er uitgebreid gesproken over het ontwerp van de parkeergarage en het park, over het beheerniveau van het Museumpark en het ambitieniveau van de programmering van het nieuw ingerichte Museumpark. In 2010 heeft de Stichting Museumpark de toezegging van wethouder Van Huffelen ontvangen om het beheerniveau van het Museumpark goed te regelen – veilig, opgeruimd, goede verlichting en bewegwijzering e.d. In 2011 is na jarenlang een bouwput te zijn geweest, eindelijk de Museumparkgarage opgeleverd. Samen met omwonenden en


de instellingen is de opening van het Museumpark op feestelijke wijze ingeluid. De bewegwijzering is echter nog niet aangebracht, de glazen platen in de toegangspaviljoens zijn op vele plekken stuk geslagen en nog altijd niet vernieuwd, het gebruikte witte grind is onbegaanbaar en bij evenementen is er nog geen goede oplossing voor de riolering, zodat het Melkkoppad in 2011 werd afgesloten door een brede buis. De Kunsthal spreekt de hoop uit dat er in 2012 vanuit de gemeente aandacht wordt geschonken aan een adequaat beheerniveau van het Museumpark. Stichting Museumpark zet zich in voor een goede en geschikte culturele programmering op niveau, mits de gemeente of Rotterdam Festivals daar goede ondersteuning aan verleent. De directeur van de Kunsthal heeft zich onder andere sterk gemaakt voor goede bewegwijzering en zichtbaarheid van de programmering in het park naar de verschillende adressen toe, voor het behouden of heraanleggen van een adequaat fietspad door het Museumpark en voor een goed beheer zodat mensen zich veilig en prettig voelen in het Museumpark. In 2012 zal gestart worden met een gemeenschappelijk entreeticket, geldig voor alle instellingen aan het park.


16 Personeel en organisatie Waar grote musea sinds enige jaren de beschikking hebben over een tweehoofdige directie, uitgebreide afdelingen communicatie, sponsorwerving, educatie & publieksbegeleiding of presentatie, ‘draait’ de Kunsthal op een artistieke staf bestaande uit één directeur, twee tentoonstellingsmakers en een assistent, twee communicatiemedewerkers, één educatiemedewerker en sinds een aantal jaren een medewerker fondsenwerving. De Kunsthal maakt in aanvulling op de vaste medewerkers gebruik van gedetacheerde, gesubsidieerde werknemers en afroepmedewerkers. In 2011 hebben op twee sleutelposities binnen de organisatie wisselingen plaatsgevonden. Annemieke van Leeuwen, medewerker Educatie en Publieks-begeleiding, besloot een nieuwe uitdaging aan te gaan door curator te worden bij een expositieruimte in Eindhoven. Per 1 oktober 2011 kon deze vacature vervuld worden door Marieke van Oudheusden, afkomstig van het Graphic Design Museum te Breda. Hiermee heeft de Kunsthal een uitstekende nieuwe collega erbij op educatief terrein. Annemieke Slager, medewerker projectontwikkeling en externe contacten besloot haar droom waar te maken en vertrok op wereldreis. Deze vacature wordt op 1 april 2012 vervuld door Jeroen van Breugel, voorheen manager externe betrekkingen van de Hogeschool Rotterdam. Een inspirerende nieuwe collega met veel ervaring en een gedegen netwerk. Na ruim zestien jaar werkzaam geweest te zijn als caissière heeft de Kunsthal in november afscheid genomen van Filiz Sahin. Tegen de achtergrond van de afbouw van verschillende sociale regelingen en gesubsidieerde arbeidsplaatsen (WIW, WSW en ID-banen) – voornamelijk in de beveiliging - zal vanaf juni 2012 structureel meer budget beschikbaar moeten komen voor personeelskosten. De gesprekken hierover zijn bij het uitkomen van het jaarverslag 2011 nog gaande met de verschillende portefeuille-houders. Het personeelsbeleid blijft een beperkt vast bestand medewerkers, aangevuld met tijdelijke krachten tijdens opbouw en afbouw van tentoonstellingen en tijdens extra drukte van bezoekers. Voor rondleidingen wordt gebruik gemaakt van een extern bureau. Voor werkzaamheden op het gebied van grafische vormgeving, transport en inpakwerkzaamheden, maar ook gespecialiseerde expertise wordt extern personeel aangetrokken. In de loop der jaren is hiertoe een betrouwbaar netwerk gekwalificeerde freelancers, bedrijven en deskundigen opgebouwd.


MEDEWERKERS KUNSTHAL 2011 Vast dienstverband Emily Ansenk directeur (1 fte) Annemarie Nigten hoofd algemene zaken (1 fte) tentoonstellingsmaker (1 fte) Charlotte van Lingen Jannet de Goede tentoonstellingsmaker (1 fte) Eva van Diggelen assistent tentoonstellingsmaker (1 fte) Klaas Witsen Elias coördinator tentoonstellingen (1 fte) Mariëtte Maaskant hoofd afdeling communicatie (0.8 fte) Annemieke Slager projectontwikkeling en externe contacten (1 fte) t/m 31 december 2011 Ralph Theijs financieel medewerker (1 fte) Gert Jan Knoll hoofd gebouwbeheer (0,9 fte) hoofd technische dienst (1 fte) Jan Moerer lichttechnicus (1 fte) Jan van Vliet technicus (1 fte) Theo Barneveld Ron Barneveld technicus (1 fte) Daniël Guta hoofdsuppoost (0,9 fte) coördinator beveiliging (0,9 fte) Dion Broeders Andrea Speelman telefoniste/receptioniste (0,5 fte) Marjolein van Lent telefoniste/receptioniste (0,5 fte) Filiz Yolcu-Sahin caissière (0,6 fte) tot 15 november 2011 caissière/ informatrice (0,7 fte) Hatice Ozdemir Ronald Jahangier suppoost (0,9 fte) Willem van Herwaarden suppoost (1 fte) 1 fte bij de Kunsthal = 40 uur per week Tijdelijk dienstverband Fenna Geertsema medewerker communicatie (0,7 fte) van 01/01/11 t/m 19/02/11 Thomas Fonville medewerker Archief- beheer en CRM (1 fte) van 01/02/11 t/m 30/06/11 Telma Ferreira medewerker communicatie (1 fte) per 1 februari 2011 Annemieke van Leeuwen medewerker educatie en publieksbegeleiding (1 fte) van 01/01/11 t/m 31/07/11 Mirjam van der Ham medewerker educatie en publieksbegeleiding (1 fte) van 12/07/11 t/m 11/10/11 Marieke van Oudheusden medewerker educatie en publieksbegeleiding (1 fte) per 01/10/11 Fenna Geertsema medewerker Fondsenwerving en Externe relaties (0,7 fte) per 05/12/11 Gedetacheerd Cobie Copier Joke van Eijk Irene Manboth Ryan Mangroe Annie Pherai Jo Inocencio Sherine Dalnoot

suppoost beveiliger suppoost beveiliger suppoost suppoost suppoost


Cynthia van Lierop beveiliger beveiliger Joyce Badal suppoost José van Huijgevoort Krystyna Gudek suppoost Pearl Lynch suppoost Abdel Snoubri suppoost suppoost Ilse Cronie Vinay Wamsteeker suppoost Senay Teweldemedhin suppoost / BBL-stagiaire beveiliger-2 suppoost Ditta Hoogenboezem Marie Dassasingh suppoost suppoost per 09/09/11 Kamla Bholasingh Danny Cheuk-A-Lam assistent gebouwbeheer Robert Hofstra assistent gebouwbeheer van 29/08/11tot 29/10/11 Afroepmedewerkers Xander Nootenboom

financieel medewerker

Adjai Autar Elroy Molenaar Vera Pellos Çilem Böyükünlü Jordi Broeders Anne Geene Wieteke Opmeer Prisca van der Sluis Suzan Serraanens Roufaida Aboutaleb Antoinette Schoehuizen Nuria Slijkhuis Diana Roig

suppoost suppoost suppoost algemeen algemeen algemeen algemeen algemeen algemeen per 22/07/11 algemeen per 01/08/11 algemeen per 30/09/11 algemeen per 30/09/11 algemeen per 15/10/11

Stagiaires Pieter Dirkse Beveiliger 2, Albeda College t/m 05/02/11 Vera Pellos Beveiliger 2, Albeda College van 01/02/11 t/m 18/06/11 William den Boef Beveiliger 2, Albeda College per 01/12/11 Myrte Hoes Taal- en Cultuurstudies aan de Universiteit Utrecht van 08/02/11 t/m 13/05/11 Hanneke Boogaard Taal- en Cultuurstudies aan de Universiteit Utrecht van 17/05/11 t/m 09/09/11 Kirsten de Mik Algemene Cultuurwetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam per 19/09/11 Antoinette Schoehuizen Master of Arts, University of Leicester van 18/07/11 t/m 22/12/11 Aura Pattinama Reinwardt Academie, Educatie en Publieksparticipatie per 22/11/11

Opleidingen / Cursussen BHV opleiding en herhalingscursus voor alle suppoosten en beveiligers, deels overig personeel

Naast de reguliere bijdragen aan tentoonstellingscatalogi, rondleidingen en ontvangsten die direct aan de tentoonstellingen zijn gerelateerd, werd door een aantal stafleden en medewerkers van de Kunsthal verschillende nevenactiviteiten ontplooid. Hieronder een overzicht. Emily Ansenk • Lid Stichting Willem Oepts • Lid commissie ‘Kunstkoop Regeling’ Mondriaan Stichting 2011 • Lid aankoopadviescommissie Stedelijk Museum Schiedam • Lid van de jury van de Sacha Tanja Penning • Lid Raad van Advies Tiger Business Lounge, Internationaal Film Festival Rotterdam • Lid Programmaraad RTV Rijnmond • Bestuurslid Stichting Museumpark Rotterdam • Lid Directeurenoverleg Rotterdam • Lid Raad van Advies Art Rotterdam • Lid van Regieraad Hoboken, gebiedsontwikkeling • Lid van de jury van de Promotieprijs 2011 • Lid van de jury van de Marten Toonder Prijs 2001 • Lid van de redactie Wie is Wie in de kunstwereld Charlotte van Lingen • Adviseur werkveldonderzoek Master 3D Communicatie / Master interieurarchitectuur, Hanzehogeschool Groningen • Reviewer Lens Culture Fotofest Paris 2011 • Gastspreker en docent Masterclass photography Northern Lights 2011/12, Groningen • Lid Muscon, exchange platform for design and architecture


Jannet de Goede • Commissielid van Deïska, Amsterdam • Lid van IEO (International Exhibition Organizers) • Gastspreker aan Faculty of Arts and Social Sciences, Department of Philosophy, Universiteit Maastricht over de Kunsthal als tentoonstellingsmachine • Comité van aanbeveling voor de tentoonstelling ‘ A Perfect Day’ (Westergasfabriek Amsterdam, 9 – 24 februari 2012) • Deelname aan FORUM discussie: HET IS AAN tafel, Nieuw Dakota, Amsterdam, 10 juni 2011 Klaas Witsen Elias • Bestuurslid NRG (Nederlandse Registrar Groep, onderdeel Museum Vereniging) • Lid Preventie Netwerk Rotterdam Mariëtte Maaskant • Lid Policy Board Rotterdam Marketing • Lid Raad van Advies Rotterdam Festivals

17 Veiligheid / beveiliging

Veiligheid voor bezoekers, medewerkers en de (in bruikleen gegeven) kunstwerken zijn de kerntaken van de afdeling Beveiliging van de Kunsthal Rotterdam. De afgelopen jaren is de veiligheid / beveiliging in diverse musea en (kunst)instellingen in binnenen buitenland danig op de proef gesteld. Diefstal, inbraak, vernieling, brand en zelfs een roofoverval binnen openingstijden van een museum, drukken ons met de neus op de feiten en vragen om een alert en adequaat team en om toereikende technische hulpmiddelen. De Kunsthal maakt al sinds de opening in 1992 gebruik van gedetacheerde suppoosten / beveiligers via de gemeente (Robedrijf baan en markt - voormalig D&BW/Werkstad). De Kunsthal betaalt hiervoor een inleenvergoeding. Deze vergoeding dekt niet de werkelijke loonkosten, maar wordt aangevuld met middelen vanuit een gemeentelijk participatiefonds. Eind 2011 is aangekondigd dat deze subsidieregeling wordt afgebouwd en uiteindelijk wordt afgeschaft. Momenteel is de Kunsthal met de Gemeente en Robedrijf in gesprek om tot een structurele oplossing te komen wat betreft de beveiliging van de Kunsthal.


De BHV ploeg is afgelopen jaar verder uitgebreid, en heeft dit jaar wederom de benodigde herhalingscursussen gevolgd. De Kunsthal beschikt over een automatische externe defibrillator (AED). De BHV-ers hebben naast de reguliere herhalingscursus een AED training gekregen, zodat in geval van een plotselinge hartstilstand adequaat kan worden opgetreden. De Kunsthal is door de Stichting Economisch en Administratief Beroepsonderwijs (ECABO), het landelijk orgaan beroepsopleidingen voor economisch-administratieve-, ICT- en veiligheidsberoepen, erkent als leerbedrijf voor de Beveiliger-2 opleiding. In samenwerking met het Albeda College hebben drie MBO leerlingen dit jaar een praktijkstage (BOL) gelopen bij de afdeling beveiliging. Eén suppoost van Robedrijf baan en markt volgde de opleiding beveiliger-2 en de interne praktijkstage (BBL). In 2012 zal op deze ingeslagen weg worden voortgegaan. De veiligheid / beveiliging van de Kunsthal zal voortdurend worden getoetst, en waar nodig worden bijgesteld.

18 Bruikleengevers 2011 Nederland • De heer A. van der Kleij • Albertotashun Collection, Amsterdam • Annelies Aerts • Astrid Willems • Belasting & Douane Museum, Rotterdam • Bonnefantenmuseum Maastricht • De heer en mevrouw Hirschler - van Schelt • Mevrouw C.S.M. WachtersKaufmann • Caldic Collectie • Collectie Bletz-Wezelaar, Amsterdam • Collectie De Nederlandsche Bank • Collectie Gemeentemuseum Den Haag • Collectie Groninger Museum, Groningen • Collectie M.L. van Aubel • Collectie Museum De Wieger, Deurne • Collectie Museum van Bommel Van Dam, Venlo • Collectie Nardinc • Collectie Pas-van Hugten • Collectie SCHUNCK*, Heerlen • Collectie Wodrada • De heer D. Oepts • David de Haas • Direct Art Collection • Dolph Kessler • Elise Wessels • De heer F. Buytendijk • Familie Van Hessen • Familie Ypma • Galerie & Kunstmakelaardij Frank Welkenhuysen, Utrecht • Gallery Delaive • Gjalt M. van der Molen • De heer H. van Renesse • De heer J. Mondt • Kröller-Müller Museum, Otterlo • Limburgs Museum, Venlo • Loet Venrooy • Mevrouw M.T.H. Visser • Mevrouw M. Wilking • Maria Bracht-de Haas • Meulensteen Collectie

• Mevrouw A.M.B. Camphuisvan Vlijmen • Museum Catharijne Convent, Utrecht • Museum de Fundatie, Heino/Wijhe en Zwolle • Museum Henriette Polak, Zutphen • Museum van Bommel van Dam, Venlo • Museum voor Moderne Kunst, Arnhem • Museum voor Religieuze Kunst, Uden • Pet van de Luijtgaarden • Peter A.C. Ypma • Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed • Rijksmuseum van Oudheden, Leiden • Rijksmuseum, Amsterdam • Rob van Rijn Maastricht • Singer, Laren • Stedelijk Museum Alkmaar • Stedelijk Museum, Amsterdam • Stichting Pameijer • De heer Swagers-Kort • Mevrouw T. Lempens • THE EKARD COLLECTION • De heer en mevrouw Bodegom • Yvonne Jansen-Bourgonje

Internationaal • Alexander Kuzetsov & Pavel Melyakov Collection, St. Petersburg • Anna und Michael Haas • Arberdeen Art Gallery & Museums Collections • Arts Council Collection, Southbank Centre, London • Ben Uri Gallery, The London Jewish Museum of Art • Bradford Museums & Galleries • Bristol’s Museums & Art Gallery • Centre Pompidou, Paris. Musée national d’art modern / Centre de creation industrielle • Ferens Art Gallery, Hull Museums, UK


• Galerie Daniel Templon, Paris • Galerie Michael Haas • Hauser & Wirth Collection • Ingram Collection • James Saunders Watson • Jean-Charles Azibert • Leeds Museums and Galleries • Leicester Arts & Museums Service • Moravská galerie, Brno • Museum voor Schone Kunsten, Gent • National Portrait Gallery, London • Newport Museum and Art Gallery • Nottingham City Museums & Galleries • Olbricht Collection • Ramon Alonso • Royal Academy of Arts, London • Royal Pavilion & Museums, Brighton & Hove • Schönewald Fine Arts • Simon Hillary • Southampton City Art Gallery • Stanley Spencer Gallery, Cookham • Tate, London • The Andrew Lloyd Webber Foundation • The Fitzwilliam Museum, Cambridge • The Potteries Museum & Art Gallery • The Trustees of the Imperial War Museum • The University of Leeds Art Collection • The Withworth Art Gallery, The University of Manchester • Trustees of the Cecil Higgins Art Gallery, Bedford • UCL ART Collections, University College London • University of Hull Art Collection • Victoria and Albert Museum, London • Vitra Design Stiftung • William & Catherine Mac Dougall

• Williamson Art Gallery & Museum, Birkenhead; Wirral Museums Service • Willy Klopfer, Switzerland En medewerking van de kunstenaars Ben Merris, Nacho Simal, Susan Opperman, Ayako Rokakku, Eddy Seesing, Joost van den Broek, Maider Lopéz en Martijn Engelbregt En alle betrokkenen bij het project ByeBye Super8 van Johan Kramer, de tentoonstelling ‘Niemand Minder’ Stichting Pameijer, Stichting Hollandse Meesters, Fulvio en Napoleone Ferrari, Christel Hofstee en Jean-Pierre Sens En alle bruikleengevers die anoniem wensen te blijven.

Indemniteitsgarantie De Kunsthal Rotterdam heeft voor het eerst in haar bestaan de Indemniteitsgarantie verkregen voor een tentoonstelling, namelijk voor ‘Stanley Spencer. Schilderkunst tussen hemel en aarde’. Deze tentoonstelling is door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) geoormerkt als van uitzonderlijk belang voor Nederland. De Indemniteitsgarantie is een garantieregeling waarbij de Nederlandse staat een deel van het risico op schade aan en verlies van bruiklenen overneemt. Door het verlenen van indemniteitsgarantie is de verzekeringspremie voor het museum aanzienlijk lager dan zonder deze garantie.




19 Publieksonderzoek Voorjaar 2011: Afgenomen op donderdag 26 mei en zondag 5 juni 2011 onder 194 respondenten Najaar 2011: Afgenomen op zondag 18 december, donderdag 22 en vrijdag 23 december 2011 onder 147 respondenten

De Kunsthal Rotterdam hecht grote waarde aan haar bezoekers. De Kunsthal wil haar bezoekers goed kennen, hen via de juiste kanalen informeren en een interessant programma aanbieden dat aansluit op hun wensen. De Kunsthal doet regelmatig publieksonderzoek om het profiel van haar bezoekers in kaart te brengen. Door de resultaten te vergelijken met publieksonderzoeken uit het verleden analyseert de Kunsthal nieuwe ontwikkelingen. In 2011 zijn in totaal drie publieksonderzoeken afgenomen. Het eerste publieksonderzoek vond plaats onder 194 respondenten tijdens de hoofdtentoonstellingen ‘Het oog van Nederland’ en ‘I promise to love you’. Het tweede onderzoek vond plaats onder 147 respondenten tijdens de hoofdtentoonstellingen ‘Mummies! Het ontrafelde geheim’ en ‘Stanley Spencer’. Tot slot is er op 22, 29 en 30 oktober publieksonderzoek gedaan onder 182 kinderen die de tentoonstelling ‘Mummies!’ bezochten. Enquête

CONCLUSIES

De afgenomen enquêtes betreffen kwantitatieve onderzoeken, waarvan de resultaten met name voor de afdeling marketing en communicatie bruikbaar zijn. De vragenlijst is afgenomen onder 532 respondenten, onder wie 182 kinderen. Aangezien de enquête in het Nederlands is afgenomen zijn buitenlanders niet in het onderzoek meegenomen. Waar mogelijk zijn de uitkomsten van voorgaande jaren naast die van 2011 geplaatst. Op de dagen van het publieksonderzoek in het voorjaar werd de Kunsthal bezocht door 1873 bezoekers en in het najaar door 1007 bezoekers.

De resultaten van het publieksonderzoek van de Kunsthal Rotterdam kennen een aantal constanten. Waardering van bezoek en het mediagebruik van het Kunsthalpubliek zijn daarvan voorbeelden. Verheugend blijft dat het websitebezoek van de Kunsthal nog steeds stijgt. De website die in 2008 werd gelanceerd, bewijst daarmee nog steeds zijn succes. Het waarderingscijfer van de Kunsthal blijft onverminderd hoog, wat het hoge herhalingsbezoek van de Kunsthal verklaart. De Kunsthal is een toonaangevende factor voor het culturele dagtoerisme voor Rotterdam. Meer dan de helft van de respondenten geeft aan zijn bezoek aan de Kunsthal te combineren met een andere activiteit in Rotterdam.


1. Bezoekt u de Kunsthal voor de eerste keer? Op de vraag of de Kunsthal Rotterdam voor het eerst werd bezocht, antwoordt: 2002

2003-I 2003-II 2005

2006/07 2008

2009

2010

2011-I 2011-II

35%

36%

34%

40%

38%

28%

29%

35%

24%

31%

1e keer

65%

64%

66%

60%

62%

72%

71%

65%

76%

69%

Herhalingsbezoek

2. Wanneer besluit men naar de Kunsthal te gaan 2002

2003-I 2003-II 2005

2006/07 2008

2009

2010

2011-I 2011-II

32%

57%

49%

41%

38%

41%

29%

19%

15%

22%

In voorafgaande maand

38%

27%

33%

29%

30%

22%

30%

41%

28%

35%

In voorafgaande week

25%

9%

3%

15%

18%

19%

18%

30%

41%

25%

Op de dag van het bezoek

5%

7%

15%

15%

14%

18%

23%

10%

10%

15% Langer van tevoren gepland

-

-

-

-

-

-

-

-

6%

2% Geen respons


3. C ombineert u uw bezoek aan de Kunsthal met een andere activiteit? 2002

2003-I 2003-II 2005

2006/07 2008

2009

2010

2011-I 2011-II

47%

48%

55%

40%

56%

50%

45%

37%

41%

40%

Nee, alleen de Kunsthal

53%

52%

45%

60%

44%

50%

55%

63%

59%

60%

Combineert bezoek met:

3%

4%

5%

16%

6%

23%

20%

72%

15%

15%

Museum Boijmans

Van Beuningen 12%

20%

9%

10%

5%

20%

38%

54%

34%

34%

De stad en/of winkelen

-

-

-

-

-

5%

4%

22%

10%

6%

Overnachting in een hotel

-

-

-

7%

1%

1%

5%

-

-

-

NAi

-

-

-

-

-

1%

1%

4%

1%

1%

De Euromast

-

-

-

-

-

-

14%

30%

17%

17%

Bezoekt ook vrienden/familie

-

-

-

-

-

-

17%

28%

22%

25%

Combineert met iets anders

-

-

-

-

-

-

-

-

-

2% Geen respons

Het combinatiebezoek aan de Kunsthal met andere activiteiten in de stad blijft hoog sinds 2010. Een bezoek aan de stad en/ of winkelen is de belangrijkste activiteit naast het bezoek aan de Kunsthal.

4. hoe vaak per jaar bezoekt u musea en tentoonstellingen? 2002

2003-I 2003-II 2005

2006/07 2008

2009

2010

2011-I 2011-II

-

-

-

-

-

-

-

-

2%

5%

Minder dan 1 keer per jaar

-

-

-

-

-

-

-

3%

5%

8%

1 keer per jaar

-

-

-

-

-

-

-

49%

50%

48%

2 tot 5 keer per jaar

-

-

-

-

-

-

-

30%

25%

18%

6 tot 10 keer per jaar

-

-

-

-

-

-

-

18%

18%

21%

Meer dan 10 keer per jaar

5. Wat is uw leeftijd? 2002

2003-I 2003-II 2005

2006/07 2008

2009

2010

2011-I 2011-II

5%

11%

6%

5%

6%

3%

2%

4%

3%

0%

18 jaar*

6%

7%

10%

7%

4%

4%

7%

10%

8%

10%

18-25 jaar

16%

10%

12%

11%

30%

12%

17%

15%

16%

13%

26-40 jaar

18%

10%

17%

24%

30%

26%

16%

20%

21%

14%

41-50 jaar

28%

23%

23%

31%

16%

28%

26%

26%

21%

23%

51-60 jaar

27%

39%

32%

22%

14%

27%

32%

25%

31%

40%

> 60 jaar

*Jeugd jonger dan 18 jaar is niet actief benaderd in het publieksonderzoek. De kassagegevens verschaffen echter een exact beeld van het aantal jongeren. KUNSTHAL ROTTERDAM JAARVERSLAG 2011 PAGINA 80

5. W aar komt u voor?

(meerdere antwoorden mogelijk, totaal > 100%)

Voorjaar 2011 41%

Het oog van Nederland

30%

I promise to love you

19% Algemeen bezoek 4%

Hipstamatic

3% Akkermania Ibasyo. Kosuke Okahara

1%

1% Ettore Sotsass 1%

Cave Painting. Ben Merris

Najaar 2011 39%

Mummies! Het ontrafelde geheim

21% Stanley Spencer 15% Algemeen bezoek 13% Geloof, heimwee en liefde. Aad de Haas 8% Religie nu. Spiritualiteit in Nederland 4%

Bieke Depoorter. Ou Menya

Belangrijke conclusie blijft dat het grootste deel van de bezoekers voor de hoofdtentoonstelling(en) van dat moment komen. De tentoonstellingen ‘Het oog van Nederland, ‘I promise to love you’, ‘Mummies! Het ontrafelde geheim’ en ‘Stanley Spencer’ waren dan ook de grootste publiekstrekkers. De tentoonstelling ‘Geloof, heimwee en liefde. Aad de Haas’ behorende tot de serie van de Minor Masters in de Kunsthal trok 13% van de bezoekers.

6. H oe bent u op de hoogte gebracht? (meerdere keuzes, totaal > 100%)

2002

2003-I 2003-II 2005

2006/07 2008

2009

2010

2011-I 2011-II

38%

37%

55%

29%

26%

22%

26%

24%

27%

20% Artikel in de pers

11%

11%

11%

4%

10%

22%

36%

17%

12%

10% Advertentie

23%

20%

17%

30%

29%

22%

30%

21%

25%

19% Vrienden en kennissen

4%

3%

5%

4%

7%

3%

3%

0%

2%

1% Radio en TV

13%

9%

7%

9%

16%

4%

10%

5%

2%

3%

Kunsthal folder / kaart

-

-

-

-

-

-

-

-

2%

4%

Nieuwsbrief Kunsthal

19%

17%

7%

10%

15%

8%

11%

12%

4%

13% Affiche

-

–

-

-

-

13%

18%

16%

18%

22%

www.kunsthal.nl

-

-

-

-

-

-

1%

1%

-

-

Online artikel op forum / blog

-

-

-

-

-

-

5%

5%

7%

7% Via (zoekmachine op) internet

-

-

-

-

-

-

-

-

1%

0%

Twitter

-

-

-

-

-

-

-

-

0%

1%

Facebook

De belangrijkste informatiebronnen voor het programma van de Kunsthal in 2011 zijn artikelen in de pers, vrienden en bekenden en de Kunsthalwebsite. De digitale nieuwsbrief van de Kunsthal en de sociale media Facebook en Twitter zijn belangrijke nieuwe informatiebronnen voor bezoekers.


7. W elke bladen/ websites leest u regelmatig? (meerdere keuzes, totaal > 100%)

2002

2003-I 2003-II 2005

2006/07 2008

2009

2010

2011-I 2011-II

36%

32%

32%

40%

40%

30%

40%

27%

43%

8%

NRC Handelsblad

35%

26%

28%

40%

37%

31%

36%

41%

31%

8%

De Volkskrant Metro

24%

18%

28%

21%

26%

12%

22%

18%

15%

7%

18%

15%

22%

14%

21%

8%

14%

14%

8%

5% Sp!ts

-

-

-

-

-

9%

13%

14%

8%

2%

18%

17%

19%

13%

21%

8%

11%

13%

10%

5% AD / Rotterdams Dagblad

NRC Next

10%

10%

10%

13%

3%

10%

11%

15%

6%

3%

Trouw

10%

10%

10%

8%

3%

3%

9%

7%

4%

2%

Telegraaf

4%

3%

5%

6%

4%

5%

5%

1%

5%

0%

Parool

10%

4%

9%

7%

4%

9%

22%

17%

23%

5% Vrij Nederland / Elsevier / HP

10%

4%

7%

6%

9%

6%

9%

5%

7%

2% R Uitmagazine

-

-

-

-

-

7%

10%

15%

19%

7%

Damesbladen (1)

-

-

-

-

-

14%

20%

25%

22%

6%

Kunstbladen (2)

-

-

-

-

-

-

7%

-

-

-

De Morgen / De Standaard

-

-

-

-

-

-

21%

7%

10%

5%

Overige weekbladen (3)

-

-

-

-

-

-

30%

28%

41%

10%

Overige maandbladen (4)

-

-

-

-

-

19%

31%

29%

41%

12%

Nieuwssites (5)

-

-

-

-

-

6%

11%

10%

5%

4% Uitjessites (6)

-

-

-

-

-

-

-

-

22%

6%

Facebook / Twitter (7)

(1) Onder damesbladen worden o.a. verstaan Libelle, Margriet, Esta, Linda, Elle en Jan. (2) Onder kunstbladen worden o.a. verstaan Museumtijdschrift, Kunstbeeld, Kunstschrift etc. (3) Onder overige weekbladen worden o.a. verstaan Opzij, Groene Amsterdammer, Knack, Humo. (4) Onder overige maandbladen worden o.a. verstaan Happinez, VT Wonen en Eigen Huis & Interieur. (5) Onder nieuwssites worden o.a. verstaan nu.nl, telegraaf.nl, nrc.nl, ad.nl etc. (6) Onder uitjessites worden o.a. verstaan weekendjeweg.nl, eropuit.nl. (7) In 2011 zijn Facebook en Twitter toegevoegd aan het onderzoek als belangrijke nieuwe media. Het publiek van de Kunsthal leest vooral papieren media. Belangrijke nieuwe informatievoorzieningen zijn Facebook en Twitter. De najaarsenquete, afgenomen tijdens de kerstvakantie, bij de tentoonstelling Mummies! toont significant minder lezers van landelijke dagbladen, magazines en online media.

8. Waar woont u? 2002

2003-I 2003-II 2005

2006/07 2008

2009

2010

2011-I 2011-II

23%

8%

15%

12%

15%

14%

14%

13%

21%

26%

11%

9%

10%

5%

20%

19%

10%

12%

10%

18% Regio Rijnmond

6%

2%

6%

10%

5%

9%

10%

12%

14%

10%

In Amsterdam en omgeving

6%

4%

4%

3%

-

2%

6%

12%

16%

7%

In Den Haag en omgeving

5%

7%

2%

5%

-

3%

9%

17%

6%

5%

In Utrecht en omgeving

-

-

-

-

-

-

6%

5%

2%

3%

In België

47%

67%

67%

62%

58%

50%

36%

29%

31%

31%

Komt van elders

-

-

-

-

-

-

9%

-

-

- Geen respons

In Rotterdam

In 2011 is een toename te zien van het aantal bezoekers uit Rotterdam. Verklaring hiervoor is vermoedelijk de eenmalige gratis entreeaanbieding van de Rotterdampas.


9. W at voor rapportcijfer geeft u de Kunsthal? Waarbij 10 zeer goed is en 1 zeer slecht.

In 2011 waardeert het publiek een bezoek aan de Kunsthal gemiddeld met een 7,5. Klachten die het rapportcijfer negatief beïnvloeden zijn het gebrek aan parkeerruimte en de hoogte van de entreeprijs.

2011-II 2001-I 2010 2009 2008 2006/07 2005 2004 2003 2002

7,7 ** 7,4 * 8 8 8 8 7,4 7,8 7,5 8

* Rapportcijfers per onderdeel 2011-I: Hoe inspirerend vond u de tentoonstellingen? 7,7 ‘Het oog van Nederland’

7,9

‘I promise to love you’

8,1

Entreeprijs

6,7

Kunsthalcafé

7,5

Routing

7,1

Inhoud van de tentoonstellingen

7

Klantvriendelijkheid

8,5

Bookshop

7,4

Gebouw

7,7

Parkeren

6,3

** Rapportcijfers per onderdeel 2011-II: Hoe inspirerend vond u de tentoonstellingen? 7,6 ‘Mummies! Het ontrafelde geheim’

7,6

MummieLAB (slechts 5% van de respondenten had deelgenomen aan het MummieLAB)

8,6

Op de foto met de sarcofaag (6% van de respondenten is op de foto geweest met de sarcofaag)

7,8

Geheime boodschappen met brillen 9,8 (4% van de respondenten heeft aan het onderdeel geheime boodschappen met brillen deelgenomen)


Speurtocht (4% van de respondenten heeft deelgenomen aan de speurtocht)

8,5

Entreeprijs

6,6

Kunsthalcafé

7,7

Routing

6,7

Inhoud van de tentoonstellingen

7,7

Klantvriendelijkheid

7,5

Bookshop

7,4

Gebouw

7,4

Parkeren

6,5

Kinderenquête bij ‘Mummies! Het ontrafelde geheim’ Afgenomen op 22, 29 en 30 oktober 2011 onder 182 respondenten (kinderen)

Ben je een jongen of een meisje? In de periode van het onderzoek hebben in totaal 182 kinderen de vragenlijst beantwoord. Van de ondervraagden waren er 54% jongens en 46% meisjes. Hoeveel jaar ben je? De helft van de ondervraagde kinderen is tussen de 9 en 11 jaar oud, hierna volgen de kinderen jonger dan 9 jaar met 34%. Het aantal kinderen tussen de 12 en 14 en de kinderen ouder dan 14 jaar was 8%. Waar woon je, in of buiten Rotterdam? Bijna driekwart van de ondervraagde kinderen kwam van buiten Rotterdam, zij bezochten de tentoonstelling met hun ouders. Ben je al eens in de Kunsthal geweest? Meer dan een kwart, namelijk 39% van de kinderen heeft eerder een bezoek aan de Kunsthal gebracht. Veel van de kinderen zijn naar de tentoonstelling ‘Dinosaurussen! Betreden op eigen risico’ geweest, ook de Tour Experience en de tentoonstelling over Japan (Silk Stories) waren door de kinderen bezocht.


Ben je speciaal voor de Mummies! gekomen? De tentoonstelling ‘Mummies! Het ontrafelde geheim’ trok zoals verwacht veel kinderen. Van de ondervraagden zegt 88% speciaal voor deze tentoonstelling te zijn gekomen. Anderen kwamen specifiek voor een andere tentoonstelling die op dat moment ook in de Kunsthal te bezichtigen was, of ze kwamen voor het aanbod in het geheel. Hoe ken je de Mummies! tentoonstelling? Ouders hebben de meeste invloed op de kinderen in de doelgroep van de vragenlijst. Dit is duidelijk te zien in de resultaten van het onderzoek: meer dan de helft van de kinderen is naar de Kunsthal gekomen omdat hun ouders met het idee kwamen. De meeste kinderen kennen de Kunsthal dan ook via hun ouders. Hierna hebben vrienden en familie ook een grote rol in het besluit om naar de Kunsthal te gaan (mondelinge reclame).

Geef per onderdeel aan hoe leuk of niet leuk je het vond: • De geheime boodschappen met brillen • De virus game • Op de foto met de sarcofaag • De Anchor mummie • De scan • De oude Egyptische spullen • De kijkwijzer en de vragen De meeste kinderen vonden de oude Egyptische spullen heel erg leuk. Een aantal opmerkingen van kinderen over dit onderwerp: - het is interessant; - daarmee kon je beter inleven hoe de mensen daar daadwerkelijk leefden; - het is mooi en leerzaam; - leuk om te zien wat ze gebruikten in die tijd. De foto met de sarcofaag volgde hierna, samen met de mummie Anchor.


Wat heb je geleerd van de tentoonstelling? Van de ondervraagden geeft 38% aan veel geleerd te hebben, 26% geeft aan heel veel geleerd te hebben, 28% geeft aan een beetje geleerd te hebben, 6% weinig en 2% geeft aan niets geleerd te hebben van de tentoonstelling. Wat voor cijfer geef je de Mummies! tentoonstelling? De ondervraagde kinderen geven de tentoonstelling gemiddeld een 8,7. Wat wil je ons verder nog vertellen over de tentoonstelling? - Het was heel erg spannend en cool, dus ik ben blij :-) - Het was leuk en ik wil nog een keer terug komen - Werken met de bril en de vragenlijst waren moeilijk en daarom niet leuk - Het senetspel was ook heel erg leuk - Ik vind het duizend keer zo leuk als baby borns - Het is gewoon leuk - Hele mooie beelden enz. - Dat er veel scarabeeën waren - Hoe een piramide er van binnen uit zag

20 kengetallen

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

bezoekers

171.384

220.389

202.368

159.140

157.925

159.230

167.250

exposities & evenementen

19

26

22

24

21

26

27

-

-

331.339

368.987

443.149

504.506

bezoekers*) website

-

aantal bezochte webpagina’s

413.172

520.389

548.947

1.053.978

1.257.521

1.472.807

1.550.163

mediaknipsels**)

1.061

1.022

1.325

1.120

788

723

625

medewerkers

22

24

25

25

26

24

24

entreegelden

2 990.648

2 1.193.034 2 997.352

2 888.337

2 985.826

2 1.214.772 2 1.047.938

overige inkomsten

2 601.425

2 648.147

2 899.470

2 1.054.681 2 1.308.259 2 911.806

exploitatie subsidie

2 1.402.000 2 1.405.000 2 1.705.000 2 1.740.000 2 1.769.000 2 1.844.000 2 1.844.000

2 761.869

* ) In 2008 zijn via de vernieuwde website meer gegevens over het aantal bezoekers bekend. ** ) Met mediaknipsels worden bedoeld recensies en besprekingen in de reguliere Nederlandse dag-, weeken maandbladen, exclusief agendavermeldingen, artikelen online en buitenlandse media Verhouding exploitatiesubsidie versus eigen inkomsten en entreegelden in 2011 = 1:1,1 De Kunsthal wordt voor minder dan de helft van haar activiteiten gesubsidieerd. De exploitatiesubsidie 2011 bedraagt circa 48%.


2 4.000.000

2 3.500.000

2 3.000.000

2 2.500.000

2 2.000.000

2 1.500.000

2 1.000.000

2 500.000

20 1996

1997

1998

1999

2000

Eigen opbrengsten Subsidie gemeente


2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

21 colofon Teksten Emily Ansenk Mariëtte Maaskant Marieke van Oudheusden Annemarie Nigten Met medewerking van Daisy van Schaijik (stagiaire) Ontwerp Muts+Helm, Anneke van der Stelt, Rotterdam Fotografie Cover jaarverslag: Publiek bekijkt het werk ‘Paff’ van Ernesto Neto tijdens de opening van de tentoonstelling ‘I promise to love you. Caldic Collectie’ op zaterdag 5 februari 2011, foto: © Fred Ernst Foto Sigrid van Aken en Emily Ansenk, BankGiro Loterij (pag. 4) : © Roy Beusker Foto bestuur (pag. 7): © Levien Willemse Foto’s Kunsthal (pag. 14,18, 19, 21, 22, 24, 27): © Fred Ernst Foto TINKEBELL. (pag 53): © Wiesje Korf Foto’s Kunsthalgebouw (pag. 66 en 69): © Jeroen Musch Foto’s Kunsthal Light (pag. 57, 58, 59): © Marco Bakker Overige fotografie van tentoonstellingen en activiteiten: © Jan Adriaans, Job Janssen en medewerkers van de Kunsthal © Kunsthal Rotterdam, maart 2012

Kunsthal Rotterdam Museumpark, Westzeedijk 341 3015 AA Rotterdam Postbus 23077 3001 KB Rotterdam t 010-44 00 300 f 010-24 17 638 [email protected] www.kunsthal.nl KUNSTHAL ROTTERDAM JAARVERSLAG 2011 PAGINA 88

Stichting Kunsthal Rotterdam Rotterdam Jaarstukken 2011 29 maart 2012

RT JRRK 2011/1

Stichting Kunsthal Rotterdam Rotterdam

Inhoud Jaarstukken 2011 Jaarrekening Balans per 31 december 2011 Exploitatierekening over 2011 Toelichting op de balans en de exploitatierekening Algemeen Overige gegevens Controleverklaring Bestemming exploitatiesaldo 2011

Blad

3 4 5 6 7 7 22 22 22

RT JRRK 2011/2


Jaarstukken 2011

 

Jaarrekening Overige gegevens

RT JRRK 2011/3


Jaarrekening

  

Balans Exploitatierekening Toelichting op de jaarrekening

RT JRRK 2011/4


Balans per 31 december 2011 (na bestemming exploitatiesaldo)

Toelichting

31.12.2011 €

Toelichting

31.12.2010 €

Actief

Passief

Vaste activa

Stichtingsvermogen

Materiële vaste activa: Verbouwing restaurant Restaurantinventaris Verbouwing Kunsthal Inventaris

1

0 8.087 12.072 194.256

214.415

0 15.413 22.006 136.550

Algemene reserve

Liquide middelen

31.12.2010 €

(227.667)

(140.438)

173.969

Vlottende activa Vorderingen: Debiteuren Belastingen en premies sociale Verzekeringen Overige vorderingen en overlopende activa

6

31.12.2011 €

Kortlopende schulden 2

66.623

31.676

3

27.139

657

4

465.275

5

559.037 25.086 798.538

678.525

710.858 26.270 911.097

RT JRRK 2011/5

Bankier Crediteuren Belastingen en premies sociale verzekeringen Overige schulden en overlopende passiva

204.664 354.754

131.042 145.923

7

44.104

54.582

8

422.683

1.026.205 798.538

719.988

1.051.535 911.097


Exploitatierekening over 2011 Toelichting Baten Opbrengsten Entreegelden Opbrengst bookshop Overige opbrengsten Bijdragen Exploitatiesubsidie gemeente Rotterdam Overige bijdragen Totale baten

9

2011 € 1.047.938 57.506 118.804

Financiële lasten

RT JRRK 2011/6

990.000 55.000 142.000

1.187.000

1.214.772 47.442 181.258

1.844.000 730.000 3.761.000

1.443.472

Verschil 2011/2010 € (166.834) 10.064 (62.454)

1.844.000 1.079.559 4.367.031

957.000 120.000 90.000 40.000 1.600.000

935.296 104.293 98.329 41.316 2.322.499

29.180 14.966 (9.191) 3.129 (540.010)

553.168 35.359 25.997 167.787 101.992

610.000 40.000 20.000 134.000 65.000

563.160 38.838 31.275 172.924 61.831

(9.992) (3.479) (5.278) (5.137) 40.161

3.884.110 (80.366) (6.863) (87.229)

3.676.000 85.000 (10.000) 75.000 75.000

4.369.761 (2.730) (10.825) (13.555) (13.555)

(219.224) 0 (344.063) (563.287)

964.476 119.259 89.138 44.445 1.782.489

(87.229)

Exploitatiesaldo

2010 €

€

1.844.000 735.496 3.803.744

10

Lasten Lonen en salarissen Sociale lasten Pensioenlasten Afschrijving materiële vaste activa Tentoonstellingskosten Overige bedrijfslasten:  Huisvestingskosten  Kantoorkosten  Publiciteitskosten  Diverse personeelskosten  Diversen Totale lasten

1.224.248

Definitief jaarplan 2011

(485.651) 77.636 (3.962) 73.674 73.674


Toelichting op de balans en de exploitatierekening Algemeen De stichting is opgericht bij notariële akte d.d. 24 oktober 1991. De naam van de stichting luidt: Stichting Kunsthal Rotterdam. De vestigingsplaats is Rotterdam. Volgens artikel 2 van de statuten heeft de stichting ten doel: “de exploitatie van een kunsthal aan de Westzeedijk te Rotterdam”. De geldmiddelen van de stichting zullen worden gevormd door subsidies, donaties, schenkingen, erfstellingen, legaten en overige baten. Het bestuur van de stichting bestaat thans uit zeven leden, die worden benoemd door het College van Burgemeester en Wethouders van de gemeente Rotterdam, op voordracht van het zittende bestuur. De bestuurssamenstelling is als volgt:        

De heer Mr. W.G. van Hassel, voorzitter De heer R.E. Zijderveld, penningmeester Mevrouw Drs. L.M.T. Boeren De heer B. Vree Mevrouw Drs. P. Zinkweg (afgetreden per 05-09-2011) De heer Mr. P.J.M. Drion Mevrouw Mr. N. Albayrak (aangetreden per 22-03-2011) De heer V. S. Mentzel (aangetreden per 18-10-2011)

RT JRRK 2011/7


Algemene grondslagen voor de opstelling van de jaarrekening De jaarrekening is opgesteld volgens de grondslagen voor financiële verslaggeving van Titel 9 Boek 2 BW. De jaarrekening is tevens opgesteld in overeenstemming met de richtlijnen voor de jaarverslaggeving, specifiek in overeenstemming met richtlijn 640 Organisaties zonder Winstoogmerk. De jaarrekening wordt opgesteld op basis van historische kosten. Tenzij bij de desbetreffende grondslag voor de specifieke balanspost anders wordt vermeld, worden de activa en passiva opgenomen tegen nominale waarde.

RT JRRK 2011/8


Continuïteit Het boekjaar 2011 is afgesloten met een negatief exploitatieresultaat van € 87.229. Als gevolg hiervan is het vermogenstekort opgelopen tot € 227.667. Dit wordt veroorzaakt door het feit dat de subsidie van de gemeente Rotterdam al enkele jaren niet langer de bedrijfskosten en vaste lasten van de Kunsthal dekt. In het kader van haar subsidieaanvraag voor de Cultuurplanperiode 2013 – 2016 heeft de Kunsthal daarom ingezet op een structurele verhoging van de subsidie met circa € 200.000 per jaar. De komende jaren zullen alle inspanningen gericht zijn op een positief exploitatieresultaat en het realiseren van gezonde balansverhoudingen. Ondanks de economische tegenwind is de Kunsthal, evenals in voorgaande jaren, voor 2012 erin geslaagd belangrijke sponsoren aan zich te binden. De begroting 2012 sluit dientengevolge met een positief resultaat van circa € 100.000, hetgeen – bij realisatie – een positief effect zal hebben op het eigen vermogen ultimo 2012. Voor wat betreft de liquiditeit worden voor 2012 geen problemen verwacht. Hierbij wordt opgemerkt dat in het eerste kwartaal 2012 een bedrag van circa € 500.000 is ontvangen voor een grootschalig project waarvan de bijbehorende uitgaven fasegewijs zullen plaatsvinden in 2012 (€ 220.000) en 2013 (€ 280.000). Voor 2012 geeft dit een forse verruiming van de beschikbare middelen. Vanwege het tijdelijk karakter hiervan zal de ontwikkeling van de liquiditeit stringent worden bewaakt. Vanwege het op basis van de begroting te verwachten positieve resultaat en de positieve ontwikkeling van de liquiditeit worden er in 2012 geen problemen verwacht met betrekking tot de continuïteit van de Kunsthal. Derhalve zijn in de Jaarrekening 2012 de grondslagen voor de waardering van activa en passiva en voor de bepaling van het exploitatiesaldo gebaseerd op de veronderstelling van continuïteit.

RT JRRK 2011/9


Grondslagen voor de waardering van activa en passiva Materiële vaste activa De materiële vaste activa, voor zover deze duurzaam dienstbaar zijn aan de stichting, worden gewaardeerd op verkrijgingsprijs, verminderd met de cumulatieve afschrijvingen. De afschrijvingen worden gebaseerd op de geschatte economische levensduur en worden berekend op basis van een vast percentage van de verkrijgingsprijs, rekening houdend met eventuele residuwaarde. Er wordt afgeschreven vanaf het moment van ingebruikneming. Niet in de balans opgenomen activa De Kunsthal heeft een aantal beelden in bezit die volledig zijn gefinancierd uit substantiële bijdragen van diverse partijen. Deze beelden zijn niet opgenomen onder de activa. Vorderingen De vorderingen worden opgenomen tegen nominale waarde, onder aftrek van de noodzakelijk geachte voorzieningen voor het risico van oninbaarheid. Pensioenregelingen personeel De voor het personeel geldende pensioenregelingen worden gefinancierd door afdrachten aan de pensioenuitvoerder. De verschuldigde premie wordt als last in de winst-en-verliesrekening verantwoord. Als de reeds betaalde premiebedragen de verschuldigde premie overtreffen, wordt het meerdere opgenomen als overlopend actief voor zover sprake zal zijn van terugbetaling door het fonds of van verrekening met in de toekomst verschuldigde premies. Indien er, naast de verplichting voor periodieke pensioenpremies, een verplichting bestaat voor per balansdatum opgebouwde pensioenrechten (backserviceverplichtingen), wordt de verplichting in de balans opgenomen tegen de contante waarde. Ultimo 2011 (en 2010) waren er voor de stichting geen pensioenvorderingen en geen verplichtingen naast de betaling van de jaarlijks aan de pensioenuitvoerder verschuldigde premie.

Grondslagen voor de bepaling van het exploitatiesaldo Algemeen Baten en lasten worden toegerekend aan het jaar waarop ze betrekking hebben. Tentoonstellingskosten worden per tentoonstelling toegerekend aan de periode waarin de betreffende tentoonstelling plaatsvindt.

RT JRRK 2011/10

Stichting Kunsthal Rotterdam Rotterdam Tentoonstellingsgebonden sponsorbijdragen en subsidies worden toegerekend aan de periode waarin de betreffende tentoonstelling plaats vindt.

RT JRRK 2011/11


Toelichting op de onderscheiden posten van de balans 1) Materiële vaste activa

Restaurantinventaris €

Verbouwingen €

Overige inventaris €

Totaal €

15.413

22.006

(7.326)

(9.934)

136.550 84.891 (27.185)

173.969 84.891 (44.445)

8.087

12.072

194.256

214.415

Cumulatieve afschrijving

216.547

262.042

291.943

770.532

Afschrijvingspercentages

10-20

10-33

20-33

Boekwaarde per 1 januari 2011 Investeringen Afschrijvingen Boekwaarde per 31 december 2011

Vorderingen 2) Debiteuren:

31.12.2011 €

31.12.2010 €

66.623

31.676

31.12.2011 €

31.12.2010 €

27.139 27.139

657 657

Debiteuren De debiteurenvoorziening ultimo 2011 bedraagt € 0,00 (2010: € 1.000).

3) Belastingen en premies sociale verzekeringen:

Omzetbelasting

RT JRRK 2011/12


4) Overige vorderingen en overlopende activa: Specificatie: Bijdrage BankGiro Loterij Nog te ontvangen subsidie en sponsorbijdragen inzake tentoonstellingen Te ontvangen opbrengst bookshop Energiepremie Diverse vooruitbetaalde kosten Vooruitbetaalde tentoonstellingskosten Cultuurkaart Te ontvangen betaalautomaat/Visa/Rotterdamkaart Nog te factureren Diversen

31.12.2011 €

31.12.2010 €

200.000

200.000

106.719 5.531 18.365 43.765 62.203 1.072 9.440 14.459 3.721 465.275

63.000 14.848 18.400 35.723 341.413 0 2.825 0 2.316 678.525

In 2011 heeft de BankGiro Loterij bekendgemaakt de Kunsthal opnieuw voor 5 jaar te steunen met ingang van 2012. De toegekende bijdrage over 2011 bedraagt € 200.000. De uitkering zal in 2012 plaatsvinden. De vorderingen hebben een looptijd van korter dan één jaar.

5) Liquide middelen Specificatie: Kas Spaarbelegrekening

31.12.2011 €

31.12.2010 €

25.058 28 25.086

26.242 28 26.270

RT JRRK 2011/13


6) Stichtingsvermogen Algemene reserve:

Saldo per 1 januari Af/bij: exploitatiesaldo boekjaar Saldo per 31 december

2011 € (140.438) (87.229) (227.667)

2010 € (126.883) (13.555) (140.438)

Kortlopende schulden 7) Belastingen en premies sociale verzekeringen:

Loonbelasting Premies sociale verzekeringen bedrijfsvereniging Uit te betalen spaarloon

31.12.2011 €

31.12.2010 €

25.558 13.029 5.517 44.104

41.095 13.487 0 54.582

Door ING Bank is een rekening-courantkredietfaciliteit ter beschikking gesteld met een limiet ad € 400.000. Als zekerheid is pandrecht op de bedrijfsuitrusting, voorraden en boekvorderingen gevestigd.

RT JRRK 2011/14


8) Overige schulden en overlopende passiva:

Lening Mondriaanstichting Te betalen tentoonstellingskosten Personeelskosten Huisvestingskosten Vooruitontvangen subsidie Vooruitontvangen bijdragen derden Vooruitontvangen bijdrage muren Accountantskosten Te betalen vakantiegeld en -dagen Diversen

31.12.2011 €

31.12.2010 €

0 1.495 8.938 19.660 0 236.000 0 12.750 48.813 95.027 422.683

100.000 68.104 15.522 26.366 184.400 79.005 94.500 8.273 45.977 97.841 719.988

In Diversen is een verplichting ad € 90.000 opgenomen.

Niet in de balans opgenomen financiële verplichtingen Huurverplichting: De huurverplichting voor het pand aan de Westzeedijk bedraagt voor 2012 circa € 186.500. De huurovereenkomst loopt voor onbepaalde tijd van jaar tot jaar. Deze kan door elk der partijen worden opgezegd met inachtneming van een opzegtermijn van één jaar.

RT JRRK 2011/15


Toelichting op de onderscheiden posten van de exploitatierekening Baten Er zijn geen baten met een bijzondere bestemming. Opbrengsten: 9) Overige opbrengsten

Verhuur tentoonstellingshallen Overige opbrengsten tentoonstellingen en groepsontvangsten Omzet Kunsthal Zaken Kring Omzet Kunsthal Kookt Huur restaurant

2011 €

2010 €

17.679 6.005 32.176 0 62.944 118.804

27.399 7.232 18.091 66.591 61.945 181.258

RT JRRK 2011/16

Stichting Kunsthal Rotterdam Rotterdam 10) Overige bijdragen

Sponsoring: Economic Development Board Falcon Advertising HAL Investments Kunsthandel Juffermans Rabobank Nederland Van Oord Shell Nederland Thieme Mediacenter Rotterdam Veenman Drukkers Caldic B.V. ISS Overige subsidies en bijdragen: Ambassade van Noorwegen Ambassade van de Verenigde Staten Chief marketing Office (CMO) Gemeente Rotterdam (DKC) Binnenste Buiten Gemeente Rotterdam (Stichting Grand Départ) Tour Experience Henry Luce Foundation Mondriaan Stichting Particuliere donatie Prins Bernhard Cultuurfonds Rotterdam Festivals Terra Foundation Albeda College BankGiro Loterij British Council Netherlands Diverse privépersonen Erasmus Stichting Fonds voor Beeldende Kunsten Vormgeving en Bouwkunst Fonds voor Beeldende Kunsten Vormgeving en Bouwkunst Havenbedrijf Rotterdam Rotterdam The Hague Airport SNS REAAL Fonds Sociedad Estatal Stichting Bevordering van Volkskracht Stichting BOOR

2011 €

105.000 1.250

10.000 200.000 8.700 7.498 7.500 114.153 8.000 25.000 2.500 30.000 684 10.000 20.000

2010 € 15.000 7.000 688 12.605 100.000 30.000 100.000 10.000 2.825

7.800 756 10.500 101.500 100.000 5.471 25.125 2.500 50.000 5.000 4.227 200.000

20.000

RT JRRK 2011/17

Stichting Kunsthal Rotterdam Rotterdam Stichting Retourschap Stichting Verzameling Van Wijngaarden Boot VSB Fonds Overig

20.000 5.000 100.000 25.000

Samenwerkende partners: TU Delft Nationaal Archief

3.000 150.000

97.283 97.283

Totale nominale waarde

700.285

1.158.563

Ontvangen in 2010, toegerekend aan 2011 Ontvangen in 2011, toegerekend aan 2012

79.005 (43.794)

(79.005)

Ten bate van dit boekjaar

735.496

1.079.558

RT JRRK 2011/18

Stichting Kunsthal Rotterdam Rotterdam 11) Afschrijving materiële vaste activa

Verbouwing restaurant Restaurantinventaris Verbouwingen Overige inventaris

12) Tentoonstellingskosten

2011 €

2010 €

0 7.326 9.934 27.185 44.445

1.819 7.777 10.570 21.150 41.316

2011 €

2010 €

1.782.489

2.322.499

Ten aanzien van de verantwoording van de tentoonstellingskosten wordt verwezen naar de grondslagen voor de bepaling van het exploitatiesaldo op blad 11.

RT JRRK 2011/19


Overige toelichtingen Aan het lidmaatschap van het bestuur van de Stichting Kunsthal Rotterdam is geen vergoeding verbonden. De bezoldiging van de directie is niet opgenomen in verband met de herleidbaarheid tot één persoon. Bij de stichting waren gedurende 2011 gemiddeld 24 personeelsleden in dienst:

Directie Staf Technische Dienst Receptie, kassa, en (hoofd)suppoosten

2011

2010

1 11 4 8 24

1 11 4 8 24

Daarnaast maakt de Kunsthal gebruik van inleenkrachten via de gemeente voor de suppoostenfuncties. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de WIW-regeling; deze regeling is voor de komende jaren een punt van discussie. Tevens beschikt de Kunsthal over een pool van oproepkrachten voor diverse functies.

Analyse verschillen tussen begroting en realisatie. De inkomsten waren grotendeels in lijn met de begroting. De tentoonstellingskosten vielen hoger uit dan begroot door de opname van de tentoonstelling Crisis in het programma. Tevens waren de vanuit 2010 naar 2011 doorgeschoven tentoonstellingskosten (volgens de nieuwe systematiek), hoger dan de vanuit 2012 naar 2013 doorgeschoven kosten. Daarnaast bedroegen de overige bedrijfslasten € 20.000 meer dan begroot.

RT JRRK 2011/20


Ondertekening Rotterdam, 29 maart 2011 Bestuur:

Mr. W.G. van Hassel

R.E. Zijderveld

Drs. L.M.T. Boeren

B. Vree

Mr. P.J.M. Drion

Mr. N. Albayrak

V. S. Mentzel

RT JRRK 2011/21


Overige gegevens Controleverklaring Hiervoor wordt verwezen naar de hierna opgenomen verklaring.

Bestemming exploitatiesaldo 2011 Vooruitlopend op definitieve besluitvorming is het exploitatiesaldo 2011 ad € 87.229 verwerkt ten laste van de algemene reserve.

RT JRRK 2011/22

Deloitte Accountants B.V. Wilhelminakade 1 3072 AP Rotterdam Postbus 2031 3000 CA Rotterdam Nederland Tel: 088 288 2888 Fax: 088 288 9830 www.deloitte.nl

Controleverklaring van de onafhankelijke accountant Aan het bestuur van Stichting Kunsthal Rotterdam, Rotterdam Wij hebben de in dit rapport opgenomen jaarrekening 2011 van Stichting Kunsthal Rotterdam te Rotterdam gecontroleerd. Deze jaarrekening bestaat uit de balans per 31 december 2011 en de exploitatierekening over 2011 met de toelichting, waarin opgenomen een overzicht van de gehanteerde grondslagen voor financiële verslaggeving en andere toelichtingen. Verantwoordelijkheid van het bestuur Het bestuur van de stichting is verantwoordelijk voor het opmaken van de jaarrekening die het vermogen en het exploitatiesaldo getrouw dient weer te geven, in overeenstemming met de grondslagen voor financiële verslaggeving van Titel 9 Boek 2 van het in Nederland geldende Burgerlijk Wetboek (BW) en in overeenstemming met richtlijn voor de jaarverslaggeving RJ 640 Organisaties zonder winststreven. Het bestuur is tevens verantwoordelijk voor een zodanige interne beheersing als het noodzakelijk acht om het opmaken van de jaarrekening mogelijk te maken zonder afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten. Verantwoordelijkheid van de accountant Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de jaarrekening op basis van onze controle. Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Nederlands recht, waaronder de Nederlandse controlestandaarden. Dit vereist dat wij voldoen aan de voor ons geldende ethische voorschriften en dat wij onze controle zodanig plannen en uitvoeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen afwijking van materieel belang bevat. Een controle omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrijging van controle-informatie over de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. De geselecteerde werkzaamheden zijn afhankelijk van de door de accountant toegepaste oordeelsvorming, met inbegrip van het inschatten van de risico's dat de jaarrekening een afwijking van materieel belang bevat als gevolg van fraude of fouten. Bij het maken van deze risico-inschattingen neemt de accountant de interne beheersing in aanmerking die relevant is voor het opmaken van de jaarrekening en voor het getrouwe beeld daarvan, gericht op het opzetten van controlewerkzaamheden die passend zijn in de omstandigheden. Deze risico-inschattingen hebben echter niet tot doel een oordeel tot uitdrukking te brengen over de effectiviteit van de interne beheersing van de stichting.

Deloitte Accountants B.V. is ingeschreven in het handelsregister van de Kamer van Koophandel te Rotterdam onder nummer 24362853.

Member of Deloitte Touche Tohmatsu Limited

3100086601/1202/st

Een controle omvat tevens het evalueren van de geschiktheid van de gebruikte grondslagen voor financiële verslaggeving en van de redelijkheid van de door het bestuur van de stichting gemaakte schattingen, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening. Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is om een onderbouwing voor ons oordeel te bieden. Oordeel Naar ons oordeel geeft de jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en samenstelling van het vermogen van Stichting Kunsthal Rotterdam per 31 december 2011 en van het exploitatiesaldo over 2011 in overeenstemming met de grondslagen voor financiële verslaggeving van Titel 9 Boek 2 van het in Nederland geldende Burgerlijk Wetboek (BW) en in overeenstemming met richtlijn voor de jaarverslaggeving RJ 640 Organisaties zonder winststreven. Rotterdam, 29 maart 2012 Deloitte Accountants B.V.

Was getekend: J. Moerman RA

3100086601/1202/st

Met dank aan:


jaarverslag KUNSTHAL ROTTERDAM JAARVERSLAG 2011 PAGINA 3

Recommend Documents