Jaarverslag 2014 Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience

Jaarverslag 2014 Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience

Grote Markt 1 – 2000 Antwerpen [email protected]

Inhoudstafel

Voorwoord Collectie Collectieplan als beheersinstrument Samenwerking met Opendoek rond schenking historische theaterteksten Dotatiefonds verrijkt collectie met interessante aankopen Collectiezwaartepunt “kunst” doorgelicht Overgenomen collectie Antwerps Volkskundemuseum ontsloten Enkele bijzondere aanwinsten Antwerpse stedelijke ordonnanties 1700-1780 ontsloten Kaap van 5.000 strips overschreden Collectiebeschrijvingen Collectie kinderboeken in de kijker Enkele bruiklenen Catalogus begin 2015 in WorldCat Partner in enkele grootschalige digitaliseringsprojecten Steun Koning Boudewijnstichting aan restauratie Egyptische papyrus Enkele gedigitaliseerde publicaties Op zoek naar een nieuwe tijdschriftagent Plaatsbesparing in magazijnen

3 5 6 7 9 10 11 12 13 14 14 15 16 16 18 19 20 20

Publiek Lightsheet beschikbaar in de leeszaal Op maat van toekomstige onderzoekers: aanbod voor scholieren en studenten Heilige Boeken. Jodendom, christendom, islam Concept en inhoud Publiekswerking en randprogramma Communicatie Feedback van publiek en pers Achter de schermen Publieksactiviteiten buiten “Heilige Boeken” Marketingcommunicatieplan Website onder de loep Enkele Facebook-berichten Organisatie Naar een „digital asset management system‟ Realisatie bibliotheekplan: dienstverlening aan vakbibliotheken musea Conservator digitale collecties Mecenaatfonds voor boek en letteren uit de startblokken Renovatie HVAC-installatie Cijferboek Aanwinsten en schenkingen

22 22 24 25 26 28 28 29 31 31 32 33 35 36 37 38 38 39 58

2

2014 in het teken van “Heilige Boeken” Maar ook van zoveel meer

Geachte lezer Het zal u, die de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience kent, niet verwonderen dat ik dit voorwoord bij het jaarverslag 2014 start met een zeer tevreden terugblik op “Heilige Boeken”; zonder twijfel de grootste en meest bijzondere tentoonstelling die ooit plaatsvond in deze bibliotheek. “Heilige Boeken” was een prestigieuze tentoonstelling over de heilige boeken van joden, christenen en moslims en liet maar liefst ruim 13.000 bezoekers kennismaken met vijfenveertig topwerken uit binnen- en buitenlandse bibliotheekcollecties. De historische Nottebohmzaal vormde het ideale kader voor de tentoongestelde objecten. De heilige boeken kregen zo het respect dat ze verdienden. Vele bezoekers werden ook letterlijk stil bij de aanblik van zoveel mooie en unieke getuigen van de drie religies. Uiteraard ben ik trots dat we deze goed onthaalde expo hebben kunnen realiseren, maar ik ben het des te meer omdat we dit hebben kunnen doen zonder dat de reguliere bibliotheekwerking in het gedrang kwam. Want wie gedacht had dat die werking vorig jaar op een veel lager pitje heeft gestaan door de tentoonstelling, vergist zich schromelijk. Zo toont ook voorliggend jaarverslag aan. Meer mensen vonden hun weg naar de leeszaal; ze kwamen ook vaker langs en raadpleegden meer materialen uit de collectie. Ook de raadpleegcijfers van het digitale aanbod namen toe.

bijvoorbeeld de overgenomen collectie van het Antwerpse Volkskundemuseum en de Antwerpse stedelijke ordonnanties uit de periode 1700-1780; de bibliotheek is partner in enkele grootschalige digitaliseringsprojecten; levert de projectleider voor het digital asset management system (DAMS) voor de groep Musea en Erfgoed binnen de stad Antwerpen én we slaagden er in het Mecenaatfonds voor boek en letteren uit de startblokken te laten schieten. Ten slotte laat ik nog de langverwachte komst van een conservator digitale collecties niet onvermeld: dankzij die versterking van de bibliotheekploeg kan de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience van nu af aan ten volle haar taak opnemen als erfgoedbibliotheek van ook de eenentwintigste eeuw, een erfgoedbibliotheek waarin de zorg voor papieren en digitaal erfgoed hand in hand gaat. Ter afsluiting was 2014 ook het jaar waarin ik meewerkte aan de invulling en aanpak van een globaal bibliotheekbeleid voor de stad Antwerpen. Hier leest u ongetwijfeld meer over in volgende jaarverslagen. Dit verslag valt ruwweg uiteen in drie hoofdrubrieken: in het tekstgedeelte bespreken we enkele belangrijke realisaties en gebeurtenissen van het afgelopen jaar; het daarop aansluitende cijferboek biedt overzichtslijsten en cijfers over de werkprocessen in de bibliotheek en afsluitend vindt u een overzicht met opvallende aanwinsten. Ik wens u veel leesplezier.

Achter de schermen van de leeszaal draaide de werking evenzeer op volle toeren. De collectie werd continu verrijkt met aankopen en schenkingen; de collecties werden onverminderd beschreven in de bibliotheekcatalogus – zo

An Renard Directeur Maart 2015

3

Collectie

4

Collectieplan als beheersinstrument Collectiebeleid is een dynamisch gegeven. In de loop van haar lange geschiedenis werd het collectieprofiel van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience meermaals scherp- en bijgesteld. In 1980 werd het uiteindelijk vastgelegd in een gemeenteraadsbesluit: De Stadsbibliotheek verwerft, bewaart, beheert en ontsluit gedrukte en andere informatiedragers en stelt ze op een gecontroleerde wijze ter beschikking voor wetenschappelijk onderzoek. Zij doet dit voor de humane wetenschappen in het algemeen en volgende verzamelgebieden in het bijzonder: het oude boek, de Antverpiensia, de Nederlandse letterkunde, de literatuur- en cultuurgeschiedenis van het westen (vooral van de Nederlanden), en de Vlaamse Beweging. Hoewel enkele collectieprofielen in de daarop volgende jaren verder zijn verfijnd, zijn de beleidslijnen van toen vandaag nog steeds richtinggevend. De huidige zwaartepunten liggen bij Nederlandse letterkunde, leerboeken, geschiedenis van Vlaanderen, volkscultuur in Vlaanderen, kunst in Vlaanderen, boekgeschiedenis, Antverpiensia en oude drukken. Binnen deze zwaartepunten spitst de bibliotheek zich toe op de verzameling van boeken, kranten en tijdschriften, zowel op papier als digitaal. De Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience telt ook meerdere bijzondere collecties: overgenomen bibliotheken van personen en organisaties en thematische collecties – in de loop der tijd in huis gegroeide verzamelingen rond onderwerpen als clandestiene pers uit de wereldoorlogen, Aegyptica, drukwerk in de marge, liedbladen, jeugd- en prentenboeken, etcetera. De totale collectie van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience omvat ongeveer 1.500.000 volumes, waarvan ruim 40.000 oude drukken en bijna tien lopende kilometer tijdschriften, kranten en andere seriële publicaties. De omvangrijke, continue en kwaliteitsvolle collectie is zonder twijfel dé sterkte van de bibliotheek. Een dergelijke omvattende collectie vraagt om een zeer zorgvuldig en doordacht collectiebeleid. Om dit verder te schragen, werkt de bibliotheek in 2014-2015 aan een actueel en gedetailleerd collectieplan. Dat plan moet in de komende jaren dé leidraad zijn bij de collectievorming: het brengt de collectie immers niet alleen diepgaand in beeld – met ook zwaktes en lacunes, zodat die gericht kunnen worden weggewerkt – maar geeft ook nog scherper duidelijkheid rond wat de bibliotheek verzamelt en wat niet. Het plan geeft zo evenzeer een richtsnoer om zorgvuldig met schenkingen om te kunnen gaan én zal de basis vormen

voor weloverwogen collectie-afspraken met stedelijke en niet-stedelijke partners. Het collectieplan reikt bovendien verder dan louter de collectievorming; het geeft ook kader en prioriteiten aan voor onder meer de ontsluiting van de collectie in de bibliotheekcatalogus en -leeszaal en voor bijvoorbeeld digitalisering, conservering en restauraties. De opmaak van een dergelijk collectieplan is geen eenvoudige klus. Gelukkig bieden de Vlaamse Erfgoedbibliotheek en FARO de nodige ondersteuning. Op initiatief van de Vlaamse Erfgoedbibliotheek werken haar zes partnerbibliotheken parallel aan een collectieplan. Binnen een speciaal hiervoor opgerichte collegagroep met vertegenwoordigers van alle partnerbibliotheken worden ervaringen en tips uitgewisseld. Op de overlegmomenten van deze collegagroep begeleiden de Vlaamse Erfgoedbibliotheek en FARO de verschillende processtappen bij de opmaak van het collectieplan:      

Bepalen van de context, het doel en de scope van het collectieplan Beschrijving van de collectie Huidig collectievormingsprofiel Gebruik, gebruikers, gebruiksfuncties Prioriteiten collectiebeleid Samenwerking

Omdat de expertise, de methodieken en modellen die binnen dit traject worden ontwikkeld ook relevant zijn voor andere erfgoedbibliotheken, worden alle stappen en tips gedocumenteerd en vanaf 2015 door FARO en de Vlaamse Erfgoedbibliotheek ter beschikking gesteld van de hele cultureel-erfgoedsector. Dirk Van Duyse, collectievormer

5

Samenwerking met Opendoek rond schenking historische theaterteksten De Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience actualiseert haar collectie niet alleen door middel van aankopen, maar kan ook rekenen op diverse particulieren en instellingen, die regelmatig schenkingen doen of die, in het geval van de instellingen, systematisch hun eigen publicaties bij de

Dankzij de overheveling wordt deze erfgoedcollectie in de juiste context geplaatst, wordt ze in optimale omstandigheden bewaard, en is ze toegankelijk voor theaterwetenschappelijk onderzoek. Dirk Van Duyse, collectievormer

bibliotheek „deponeren‟. Het behoort tot het collectiebeleid van de bibliotheek om, waar mogelijk, met deze partners structurele overeenkomsten af te sluiten, met de bedoeling ervoor als bewaarbibliotheek op te treden. In 2014 sloot de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience een dergelijke overeenkomst met Opendoek, de koepelorganisatie voor het amateurtheater in Vlaanderen. Opendoek stelt, onder meer, een bibliotheek ter beschikking aan een breed publiek van theaterliefhebbers. In de collectie zijn alle genres terug te vinden: van klucht en tragedie, over jeugdtheater en eenakters tot korte sketches. De collectie bevat bovendien zowel Nederlandstalig als vertaald toneel, maar ook Frans-, Engels- en Duitstalig werk, en dit van zowel de bekende theaterauteurs als van minder gekende (amateur-)schrijvers. Daarnaast bevat de theaterbibliotheek een uitgebreide collectie naslagwerken. Zij omvat ondertussen meer dan 15.000 theaterteksten. Zo‟n 3.000 van deze theaterteksten behoorden er tot de „archiefcollectie‟. Zowel de inhoud (verouderde spelling) als de vorm (fragiel materiaal) maken deze teksten minder interessant voor de doelgroep van Opendoek. Daarom besloten ze samen te werken met de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, als ideale bewaarpartner. De bibliotheek ging graag op het aanbod in. Het is dan ook een uitgelezen mogelijkheid om de grote deelcollectie theaterteksten te vervolledigen.

[Antoine Danchet en André Campra]: Tancrède, tragedie. Antwerpen, 1712. EHC C 179121

Beide partners sloten hiervoor een samenwerkingsovereenkomst af, die in december 2014 werd goedgekeurd door de gemeenteraad. In december en januari 2015 werd de collectie overgeheveld. Ook historische theaterteksten die Opendoek in de toekomst zou ontvangen, worden nu telkens aan de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience bezorgd.

6

Dotatiefonds verrijkt collectie met interessante aankopen Ook in 2014 kon de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience rekenen op de gulle en gewaardeerde steun van haar vriendenvereniging. Het Dotatiefonds voor boek en letteren besliste om een portefeuille ter beschikking te stellen voor de uitzonderlijk rijk gevulde veiling van The Romantic Agony op 16 en 17 mei 2014. Vooraf werden een aantal belangrijke stukken uitgelicht waarop kon worden geboden. Een belangrijk textielhandschrift, Maniere om te leeren verwen alle sorte van wolle-stoffen, kon helaas niet worden aangekocht. Het gaat naar een Nederlandse privéverzamelaar die er een fortuin voor veil had. Het beschikbare budget kon worden gebruikt om een aantal andere bijzonder interessante loten aan te kopen. Voor slechts 260 euro kon de bibliotheek de hand leggen op een vroege editie van de Fransche spraek-konst van Jan Des Roches. Des Roches (1740-1787) was aan het einde van de achttiende eeuw actief als onderwijzer en als adviseur van de regering voor de hervorming van het onderwijs onder keizerin MariaTheresia. Zijn buste siert de gevel van het Koninklijk Atheneum van Antwerpen. Zijn Frans-Nederlands woordenboek kende tientallen edities en zijn grammatica werd aanbevolen voor alle scholen in de Oostenrijkse Nederlanden. Zoals bij de meeste schoolboeken uit die tijd zijn er maar erg weinig exemplaren bewaard gebleven, en deze editie is ons verder onbekend. Een tijdgenoot van Des Roches was de Antwerpse dichter Frans Matthijs van Cannart d‟Hamale (1761-1843; meestal „Cannaert‟ genoemd). Nu is hij grotendeels vergeten, maar in zijn tijd was hij, naast Jan Antoon Frans Pauwels, dé literaire grootheid van de Zuidelijke Nederlanden. In dit lot, dat voor 800 euro kon worden aangekocht, zitten niet alleen gedrukte werken maar ook handschriften van uitgegeven en onuitgegeven werk. Cannaert was een gewaardeerde „éminence grise‟ in de periode dat Hendrik Conscience, Theodoor van Rijswijck en andere gelijkgezinden probeerden een Vlaamse literatuur tot stand te brengen: hij verbond hen rechtstreeks met de Oostenrijkse periode. Deze aanwinst zal literatuurwetenschappers dus zeker en vast weten te boeien.

Della historia di Fiandra van Pedro Cornejo (1536-1590) is een zeldzame Italiaanse vertaling van een Spaans boek over de geschiedenis van de Spaanse Nederlanden, meer bepaald over de Tachtigjarige Oorlog. Cornejo reisde mee met de hertog van Alva, en zijn boek is dan ook gekleurd. Het werd bovendien geschreven terwijl de oorlog nog volop aan de gang was: deze uitgave dateert van 1582, toen Antwerpen nog een Calvinistische republiek was.

7

Het boek kan ons dan ook meer leren over de manier waarop men in ZuidEuropa aankeek tegenover dit langdurige en bloedige conflict. De bibliotheek kon het verwerven voor 360 euro. De genuechelijcke recreative exempelen, gedrukt door Godgaf Verhulst in Antwerpen in 1655, is niet meer of niet minder dan een verzameling moppen en grappige verhaaltjes. Het is een bijzonder zeldzaam boek: dit is het enige bekende exemplaar van deze zeventiende-eeuwse editie. Voor 950 euro komt het nu terug naar Antwerpen. Of de moppen nog even grappig zijn, zal nader moeten worden onderzocht. Ten slotte was er nog een klein budget over dat kon worden gebruikt voor de aankoop van een lot met drie eenbladdrukken met gelegenheidsgedichten. Het eerste dateert uit 1789, over Hendrik Van der Noot, de leider van de Brabantse Omwenteling; het tweede gaat over een religieuze processie in Brecht, en het derde over de eredienst van de Heilige Amelberga in Temse. Deze drie eenbladdrukken zijn gedrukt in Antwerpen: noch in Brecht, noch in Temse waren in deze periode reeds boekdrukkers actief. Deze bladen bewijzen dat Antwerpen ook in de achttiende eeuw nog een belangrijk regionaal drukkerscentrum was.

8

Collectiezwaartepunt “kunst” doorgelicht Om de kennis over de eigen collectie te vergroten en te verdiepen, wil de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience jaarlijks minimaal één zwaartepunt uit haar collectieprofiel kritisch doorlichten. In 2014 gebeurde dat voor het eerst door stagiaire Emmy De Smet van de opleiding Informatie- en Bibliotheekwetenschappen van de Universiteit Antwerpen. Zij peilde het onderdeel “kunst” in de collectie.

tot Turnhouts aardewerk, maar hoe groot dit collectie-onderdeel nu precies is of waar de sterktes en zwaktes van deze collectie zitten, waren goeddeels aannames. Nu ook enkele museumbibliotheken gebruikmaken van dezelfde catalogus als de Erfgoedbibliotheek, konden de collecties nog makkelijker met elkaar worden vergeleken. Enkele opmerkelijke vaststellingen:

Tot dit onderzoek wist de bibliotheek uiteraard wel dat ze heel wat kennis ter beschikking kan stellen over kunst in de Antwerpse regio, gaande van Rubens

 

  

Ongeveer 10% van de collectie van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience behoort tot het domein “kunst”. Als de collectie “kunst” wordt vergeleken met de bibliotheken van het KMSKA, het Museum Plantin-Moretus, het Rubenianum, de Universiteit Antwerpen/ stadscampus, de Artesis-Campus Mutsaardstraat en het Middelheimmuseum, blijkt dat de Erfgoedbibliotheek van al deze bibliotheken het sterkst staat op het gebied van architectuur, grafische kunsten en toegepaste kunst. Opvallend is dat alle bibliotheken in de Anet-catalogus de klemtoon leggen op het lokale; niemand verzamelt echt vanuit internationaal perspectief. Het KMSKA steekt erbovenuit wat de bibliotheekcollectie over schilderkunst betreft. Het Middelheimmuseum heeft een zeer specifieke collectie met de minste overlap tegenover andere bibliotheken.

De studie van Emmy kan een basis zijn voor verder onderzoek naar andere zwaartepunten binnen onze collectie; voor het verfijnen van collectieprofielen en om collectie-afspraken te maken met collega-bibliotheken. Mieke Lietaer, hoofd catalografie De Scalden. Antwerpen, 1897. EHC C 41178

9

Overgenomen collectie Antwerps Volkskundemuseum ontsloten Toen het voormalige Antwerpse Volkskundemuseum in 2011 opging in het MAS | Museum aan de Stroom kreeg de bibliotheekcollectie een nieuw onderkomen in de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience. De verwerking van deze bibliotheekcollectie werd in 2014 afgerond. Alle titels die nog niet in de Erfgoedbibliotheek aanwezig waren, zijn nu dus opgenomen in de Anetcatalogus en raadpleegbaar in de leeszaal. De opgenomen collectie bestaat uit 9.333 titels rond “volkskunde” en 1.571 titels rond “volksmuziek”. De volkskundecollectie is bijzonder rijk en omvat zowel moderne en internationale studies over Vlaamse en Europese volkscultuur, als volkse boekjes zoals almanakken, moppenboekjes, goochelboekjes, etiquettevoorschriften, huwelijks- en relatiehandleidingen voor mannen en vrouwen. Het katholieke verleden van Vlaanderen wordt weerspiegeld in de vele devotieschriften. De collectie volksmuziek is een bonte verzameling van oude drukken, handschriften, liedbundels, vliegende bladen en moderne muziekpartituren. De collectie bevat zowel handschriften, oude drukken, moderne drukken en tijdschriftafleveringen. Qua thematiek is de collectie zeer divers. Ze bevat bijvoorbeeld geestelijke en wereldlijke liederen, oude straat- en marktliederen, Vlaamsgezinde liederen en socialistische strijdliederen.

Eenbladdrukken met volksliederen werden op grote schaal gedrukt en door de marktzangers zelf verspreid. De materiële conditie van deze druksels, die meestal op minderwaardig papier verschenen, is zeer slecht. De Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience neemt zich voor een aantal van deze liedbladen te restaureren. Steven Van Impe, conservator oude drukken Petrus de Winter: Aerdig en belachlyk Klugtig Liedeken. [Antwerpen, 18--]. EHC 774971

10

Enkele bijzondere aanwinsten

Het geluk van rijk te zijn. De podagrist van Hendrik Conscience met een bruine vollederen band in pseudo-middeleeuwse stijl („pastiche‟) door boekbinder en -vergulder Laurent Peeters (1889-1955). EHC 784543

Uniek exemplaar van het feestboek De oudleerlingen van Jongensschool 7 Markgravelei aan hunnen Eere-Bestuurder P. Van Lier, met een originele pentekening door Joseph Aerts met het portret van de jubilaris. EHC 784980

De bibliofiele uitgave van Hamlet versus Hamlet van Tom Lanoye, zijn bewerking voor de productie van het Toneelhuis en Toneelgroep Amsterdam, samen met boekbindster Pau Groenendijk en mode-ontwerper Tim van Steenbergen. EHC 792274

Braak : maandelijks cahier voor proza, poëzie en critiek was (samen met Blurb) het vroegste en belangrijkste tijdschrift van de zogenaamde „vijftigers‟. Alle zeven nummers en drie extra nummers met omslagvarianten, in een rode linnen overslagdoos. EHC 787172

De Does & Loos : ornament en misdaad. Kaba-ornamenten. Bevat Ornament en misdaad, een opstel van Adolf Loos, en een aantal structuren opgebouwd uit het Kaba-ornament van Bram De Does. EHC 783014

Nr. 151 van de „artist edition‟ van De laatste droom, een klassieker in de reeks De Rode Ridder van Willy Vandersteen. Deze luxeversie bevat alle originele platen op ware grootte. EHC 791279

11

Antwerpse stedelijke ordonnanties 1700-1780 ontsloten De Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience bezit een zeer grote collectie van Antwerpse stedelijke ordonnanties, of stadswetten, van de zestiende tot de negentiende eeuw. Het gaat om vele honderden, zo niet duizenden collectiestukken. Doordat ze tot nu niet gedetailleerd zijn ontsloten, zijn ze jammer genoeg evenwel quasi onvindbaar voor onderzoekers (EHC E 18497). Dankzij de vrijwillige stage van Tjorven Delanghe kon een begin worden gemaakt met de ontsluiting van deze Antwerpse stedelijke ordonnanties op exemplaarniveau; zij behandelde de periode 1700-1780. Omdat het om zo‟n omvangrijke collectie gaat van materiaal dat telkens zeer gelijkaardig is, werd voor de ontsluiting gekozen om in twee stappen te werken. De gegevens werden dus niet rechtstreeks in de bibliotheekcatalogus ingevoerd, maar in een Excelbestand dat in de catalogus zal worden opgeladen met de zogenaamde catcsv-procedure. Dat gebeurt begin 2015 en het zal dan de eerste keer zijn dat deze procedure op deze grote schaal wordt gebruikt. Uiteindelijk konden 634 stukken worden ontsloten. In de collectie bleken ook enkele andere stukken geslopen te zijn, hetzij ordonnanties van andere overheden, hetzij gelegenheidsliederen. Deze zullen later uit de reeks worden gehaald en apart worden bewaard. Tegelijkertijd werden deze ordonnanties ook gescand door het reproductieatelier van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience. Wanneer de upload van de gegevens in de catalogus wordt gefinaliseerd, zullen deze scans worden gekoppeld aan de beschrijvingen in Brocade. Zo zijn de stukken meteen ook digitaal beschikbaar.

Dit pilootproject heeft ons veel geleerd over het gebruik van de procedure via catcsv, en helpt ons ook om het werk in te schatten dat nodig is om de overige periodes (zestiende, zeventiende eeuw en 1780-1800) in de toekomst aan te vatten. Steven Van Impe, conservator oude drukken

[Verzameling ordonnantiën, geboden, uitroepen, waarschuwingen, ...] Antwerpen, 1742. EHC E 18497

12

Kaap van 5.000 strips overschreden De Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience bezit een zeer uitgebreide collectie strips. Midden 2014 werd de 5.018de strip in de catalogus opgenomen: Bruxman en de wraak van Lange Wapper van Stan Lauryssens en Yurg.

Strip nummer 5.018 in de collectie: Stan Lauryssens en Yurg: Bruxman en de wraak van Lange Wapper. Brugge, 2014. EHC 731283:37

Een vroegere aanwinst: Willy Vandersteen: Zoo ik een zeeroovertje was. Antwerpen, [1945]. EHC 639675

13

Collectiebeschrijvingen

Collectie kinderboeken in de kijker

De hoofdcatalografe van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience werkte in 2014 achter de schermen aan de voorbereiding van de collectiebeschrijvingen, die bij de volgende release van het bibliotheekbeheersysteem Brocade in 2015 ook zichtbaar zullen worden voor gebruikers.

Dankzij de financiële steun van de Nederlandse Taalunie wordt de collectie kinderboeken van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience opgenomen in het Centraal Bestand Kinderboeken (CBK).

Gebruikers zullen dan bij een titelbeschrijving in de catalogus kunnen zien dat het boek ooit deel uitmaakte van bijvoorbeeld de bibliotheek van Maurice Gilliams of Hugo Verriest. Ze zullen ook uitleg krijgen over de manier waarop de collectie in onze bibliotheek terechtkwam en ze kunnen verder grasduinen in titels binnen die collectie. Maar ook voor ons intern beheer zijn er nieuwe mogelijkheden. De module laat namelijk toe om bijvoorbeeld onverwerkte schenkingen te localiseren, de verwerking te plannen, de fysieke staat van de collectie of eventuele digitaliseringsplannen te noteren. Mieke Lietaer, hoofd catalografie

Het CBK is een gratis online databank met de gemeenschappelijke kinderboekencatalogus van, tot nu, vijftien Nederlandse instellingen. Ze bevat onder andere 237.000 titels van kinderboeken van de zestiende eeuw tot vandaag, 5.800 jeugdtijdschriften, 2.300 centsprenten en ruim 9.000 links naar digitale versies. In 2014-2015 wordt daar zowel de collectie kinderboeken van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience als het bezit van Stichting Lezen aan toegevoegd. In 2014 werd het voorbereidende werk verricht aan de catalogus. Naar verwachting is de collectie in het voorjaar van 2015 opzoekbaar in de CBKdatabank. Andere partners in dit project zijn Anet, OCLC en de Koninklijke Bibliotheek van Nederland.

De Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience en Stichting Lezen zijn de eerste Belgische partners van wie de collectie kinderboeken wordt opgenomen in het Centraal Bestand Kinderboeken. Mieke Lietaer, hoofd catalografie

14

Enkele bruiklenen

Van den Vondels Vorsteliicke warande der dieren was te zien in de tentoonstelling “PAPEGAAI, ‟t Cierlijk schoon van haare veeren” in het museum Rockoxhuis. EHC C 41393

Museum M vierde de vijfhonderdste verjaardag van Andreas Vesalius met een grote tentoonstelling. Onder meer te zien: Salvage‟s Anatomie du gladiateur combattant. EHC H 5505

Het frontblad De Onkerzelenaar werd getoond tijdens een tentoonstelling over “Den Grooten Oorlog in Geraardsbergen ‟14-‟18”. EHC B 105036:73

Het FeliXart Museum in Drogenbos bruikleende 9 houtsneden van Jan Cockx voor de tentoonstelling “Nabeeld”, een ongewone interactie tussen het werk van Koen Broucke, Jan Cockx en Vincent Van Gogh. EHC 661754

Enkele werken van radiopionier Theo de Ronde waren te zien in een tentoonstelling in Ekeren naar aanleiding van de eerste publieke radio-uitzending in België, precies 100 jaar geleden. EHC A 61459:3

Enkele bijzondere boekbanden van de Antwerpse kunstboekbindster Berthe van Regemorter maakten deel uit van een retrospectieve in de Bibliotheca Wittockiana. EHC B 28154:2

15

Catalogus begin 2015 in WorldCat

Partner in enkele grootschalige digitaliseringsprojecten

Anet, het bibliotheeknetwerk waarvan de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience deel uitmaakt, sloot in 2014 een overeenkomst met OCLC, waardoor de volledige catalogus vanaf 2015 zichtbaar zal worden in WorldCat en Google Books. Anet levert daarmee de eerste Belgische bijdrage aan WorldCat. Het project wordt gefinancierd door de Universiteit Antwerpen en de Stad Antwerpen.

Door haar uitgebreide en kostbare collectie papieren erfgoed is de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience een logische partner voor verschillende grootschalige digitaliseringsprojecten. In 2014 werden enkele belangrijke stappen gezet naar de voltooiing van twee dergelijke projecten. Vooraleer het resultaat zichtbaar wordt voor het grote publiek, gaat hier heel wat voorbereidingswerk aan vooraf.

De collecties van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience komen nu internationaal meer in de kijker te staan, niet alleen via het WorldCat zoekportaal zelf, maar ook via de link “Zoeken in een bibliotheek” in Google Books. Het laden van onze metadata in WorldCat ligt volledig in de lijn van onze missie om geïnteresseerden van over de hele wereld kennis te laten maken met het documentair erfgoed dat we bezitten. An Renard, directeur

Het project “Nieuws van de Groote Oorlog” is een initiatief van het Vlaams Instituut voor Archivering (VIAA), en wil de Belgische kranten, tijdschriften en frontblaadjes uit de periode 1914-1918 van dertien verschillende erfgoedinstellingen digitaliseren en ontsluiten naar het publiek. Met ruim 280 titels en meer dan 80.000 te scannen pagina‟s is de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience een van de grootste „content providers‟ binnen dit project. Ter voorbereiding van de eigenlijke digitalisering werd in het najaar van 2013 en voorjaar van 2014 al een inventarisatie en materiaalanalyse van de collectie uitgevoerd door een projectmedewerker van het VIAA. In een tweede fase werden alle geselecteerde afleveringen één voor één geregistreerd in een specifiek archiefbeheersysteem en klaargezet in dozen voor transport naar de digitaliseringsfirma. Ondertussen werd ook de administratieve omkadering afgerond. Zo werd er een samenwerkingsovereenkomst opgesteld met het VIAA over het gebruik van het materiaal, en werd het uitlenen van deze stedelijke collectie verantwoord en goedgekeurd in een collegebesluit. In januari 2015 begint de eigenlijke productiefase, en in de loop van dat jaar zal normaal gezien de publiekswebsite gelanceerd worden en wordt het materiaal toegankelijk voor het grote publiek. In 2014 kwam ook het project “Architectuurtijdschriften” op kruissnelheid. Na goedkeuring van de projectaanvraag door het Fonds Inbev-Baillet Latour van de Koning Boudewijnstichting eind 2013, kon dit project, getrokken door het Centrum Vlaamse Architectuurarchieven (CVA) en in samenwerking met de bibliotheek van de Universiteit Gent, volop van start gaan. Vier bekende Belgische architectuurtijdschriften uit het interbellum, alle met een grote architectuurhistorische waarde, en alle frequent geraadpleegd in de bibliotheek zullen hiervoor worden gedigitaliseerd. Twee van deze titels komen uit de

16

collectie van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience: L'habitation à bon marché (EHC H 47731) en L'émulation: architecture et urbanisme (EHC H 16802). De andere zijn Bâtir en L‟ossature métallique. Na de selectie van de tijdschrifttitels kon de materiaalanalyse van start gaan, werd een lastenboek opgesteld met hierin alle eisen voor de digitalisering, en werd de opdracht door een jury toegekend aan de firma die als beste uit de gunningprocedure kwam. Na goedkeuring van de gevraagde testscans kon in september de eigenlijke productiefase van start gaan. In de loop van 2015 worden de scans opgeleverd, en kan het geïnteresseerde publiek de digitale kopie raadplegen in de leeszalen van de betrokken instellingen. Daarnaast bleef de herdenking van Wereldoorlog I ook in het reproductie-atelier van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience niet onopgemerkt. Ze was in 2014 immers de aanleiding voor heel wat reproductievragen van gebruikers en organisaties. Zo was er de samenwerking met SOMA voor de reeks De Oorlogskranten waarvoor de bibliotheek heel wat scans leverde (en die in 2015 wordt voortgezet met de interbellumperiode). Verder was er ook het “Boter bij de vis”-project in samenwerking met het Centrum voor Agrarische Geschiedenis, waarin het verhaal van het dagelijks leven tijdens WO I onder de aandacht wordt gebracht. De Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience digitaliseerde hiervoor een reeks van zestien oorlogskookboekjes. Deze zijn vanaf januari 2015 beschikbaar op de projectwebsite en via de bibliotheekcatalogus.

Dankzij deze digitaliseringsprojecten realiseert de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience een bredere toegankelijkheid van de inhoud van deze werken voor het publiek zonder dat de originele, fragiele documenten hiervoor nog moeten worden geraadpleegd en gemanipuleerd. Natasja Schouterden, conservator digitale collecties

17

Steun Koning Boudewijnstichting aan restauratie Egyptische papyrus Het Fonds Jacques Bollens dat wordt beheerd door de Koning Boudewijnstichting zegde in 2014 haar steun toe aan de restauratie van de Egyptische papyrus uit de collectie van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience. De Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience is het Fonds zeer erkentelijk voor deze financiële steun. Hiermee kan de kostbare papyrus een gedegen conserverings- en restauratiebehandeling krijgen, waardoor het niet alleen in de best mogelijke omstandigheden kan worden bewaard en doorgegeven aan de generaties na ons, maar ook opnieuw worden ontsloten voor wetenschappers en geïnteresseerden van vandaag. De actuele conditie van de papyrus laat dat immers en spijtig genoeg niet toe. Met zijn 3.000 jaar is de Egyptische papyrus meteen het oudste document uit de collectie van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience. De papyrus dateert uit de eenentwintigste dynastie en dus uit de elfde of vroege tiende eeuw voor Christus. Het betreft een deel van het boek Amdoeat. Voor de restauratie moest de bibliotheek in 2014, na het afhaken van de oorspronkelijke restaurator, nog op zoek gaan naar een nieuwe restaurator. Na vooronderzoeken door Guy De Witte en Marijn De Valk en het bezoek van Lieve Watteeuw, bleek bovendien dat verder diepgaand onderzoek naar de (samenstelling van) de gebruikte materialen in de actuele montage noodzakelijk is, vooraleer de papyrus van zijn drager los te maken en te hermonteren. Hiervoor zal in 2015 het KIK worden aangezocht om hiervan spectroscopische analyses te maken. De eigenlijke restauratie zal eveneens plaatsvinden in 2015.

[Papyrus: Amdoeat]. [ante Chr.] 1100. EHC K 9376

De restauratie vormt het sluitstuk van een geheel van conserveringsbehandelingen die de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience schonk aan enkele kapitale getuigen van de egyptomanie die gedurende de negentiende eeuw Europa in de ban hield. Na de Egyptische kast uit de Nottebohmzaal, de tweeëntwintig boekdelen van de Description de l‟Egypte (EHC K 6727) en de twaalf banden van de Denkmaeler aus Aegypten (EHC K 11094) is het de beurt aan deze papyrus.

18

Enkele gedigitaliseerde publicaties

Joannes Vredeman Vriesae: Architectura, oder: Bauung der Antiquen auss dem Vitruvius, woellches sein funff Collummen Orden. Antwerpen, 1577. EHC 644816

Joannes Andreas Jacobus Rotthier: Reyse naar het H. Land, gedaen in de jaeren 1776 en 1777. EHC K 13579

19

Op zoek naar een nieuwe tijdschriftagent

Plaatsbesparing in magazijnen

Eind oktober werden zowel Swets als J. Story Scientia, die samen bijna 300 periodieke publicaties (tijdschriften, vervolgwerken,…) leverden aan de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, officieel failliet verklaard. Om een nieuw tijdschriftagentschap te vinden dat de bibliotheek al deze gedrukte en online periodieken vanaf 2015 kan aanleveren, werd in het najaar van 2014 een openbare aanbesteding voorbereid.

Net als andere bewaarbibliotheken voert ook de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience een quasi onafgebroken strijd tegen plaatsgebrek. De voortdurende aanpassing van de bibliotheekruimtes aan de almaar groeiende collectie – denk aan formaatplaatsing en dergelijke – en de permanente zoektocht naar bijkomende depotruimte is een rode draad doorheen de geschiedenis van de bibliotheek.

Omdat vele andere Antwerpse stadsdiensten (Openbare bibliotheken, OCMW, Brandweer, Zorgbedrijf, Stedelijk Onderwijs,...) ook met Swets werkten, gold deze aanbesteding voor overname van de abonnementen bij alle betrokken instellingen.

Ook in 2014 werd verder gewerkt aan het optimaal benutten van de magazijnen. Een belangrijk onderdeel daarvan was het onder handen nemen van de nog onverwerkte schenkingen, die de voorbije jaren in de magazijnen „C3‟ en „C5‟ werden opgeslagen. Zo werd onder meer prioritair een collectie van de uitgeverij Manteau catalografisch verwerkt, naast verschillende kleinere schenkingen van particulieren, zoals een collectie Artis-Historia. Ten slotte werden verschillende grotere schenkingen naar het externe depot op de Luchtbal-site getransporteerd, in afwachting van toekomstige catalografische verwerking. De meest opvallende collecties daarbinnen zijn deze van de uitgeverijen Pelckmans, Mercurius en Van Kampen.

Eind 2014 werd een raamovereenkomst gesloten met het Nederlandse bedrijf ILGE. Zij nemen vanaf 2015 het abonnementenbeheer over voor alle titels die tot oktober 2014 via Swets en J. Story-Scientia liepen.

De opruimactie resulteerde in een totale plaatswinst van 750 meter voor de verdere aangroei van de collectie.

20

Publiek

21

Lightsheet beschikbaar in de leeszaal

Op maat van toekomstige onderzoekers: aanbod voor scholieren en studenten

Bij boekhistorisch onderzoek is het vaak belangrijk om het papier dat gebruikt is om een boek te drukken, nader te onderzoeken. Vooral de watermerken en de kettinglijnen in het papier geven belangrijke aanwijzingen over de manier waarop een boek is geproduceerd. Op basis van de richting van de kettinglijnen en de positie van het watermerk in een katern kan men het bibliografische formaat afleiden, en dat is op zijn beurt belangrijk om de productiekost van een boek te achterhalen. Watermerken in het papier leren iets over de plaats waar het papier werd geproduceerd.

De Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience breidt jaar na jaar haar aanbod op maat van leerlingen en studenten gericht uit. Het is daarom interessant om de actuele waaier aan initiatieven hier voor te stellen.

De traditionele manier om een watermerk of kettinglijnen te onderzoeken, is door één blad van het boek naar het licht te houden. Vaak wordt het boek daarbij op een risicovolle manier gemanipuleerd. Om dat te vermijden, beschikt de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience sinds 2014 over een lightsheet, dat bezoekers in de leeszaal kunnen gebruiken. Het lightsheet is een heldere, veilige lichtbron in de vorm van een plat vel dat tussen de bladen van een boek kan worden geschoven, waardoor het watermerk en de kettinglijnen zichtbaar worden. Het lightsheet is beschikbaar aan de leeszaalbalie.

Bibliotheekintroductie De Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience biedt (hoge)scholen, universiteiten en opleidingsaanbieders uit het volwassenenonderwijs bibliotheekintroducties aan voor groepen leerlingen of studenten. De deelnemers krijgen informatie over de collecties, over het opzoeken in de catalogus, over veelgebruikte online bronnen en over de bibliotheekwerking. Doel van deze introducties is dat de leerlingen en studenten nadien het aanbod van de bibliotheek effectiever kunnen inzetten bij hun informatie-opzoekingen. De introducties kunnen worden gecombineerd met een bezoek aan de Nottebohmzaal en een rondleiding achter de schermen en zijn gratis. In samenspraak met de opleidingsaanbieders kunnen ook bibliotheek-introducties op maat worden aangeboden. De bibliotheek ontvangt zo ieder jaar de studenten van de cursus “Inleiding tot de studie van de moderne Nederlandse letterkunde, periode 1789-heden”. Tijdens deze introductie ligt de klemtoon op de historische wortels van het zwaartepunt neerlandistiek in de collectie en komen ook de gespecialiseerde elektronische bronnen uitvoerig aan bod. In 2014 ontving de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience ook de bachelors “Woordkunst” (AP Conservatorium). Na een korte bibliotheekintroductie analyseerden ze enkele gedichten en trachtten ze aan de hand van literatuuronderzoek, de dichter te situeren in zijn literairhistorische context. Workshop “Het Echte Ding” “Het Echte Ding: beroemde manuscripten, bijzondere boeken en geheime documenten van Elsschot, Boon en Lanoye!” laat jongeren op een interactieve manier kennismaken met literair erfgoed en de instellingen die dit bewaren. Met gerichte opdrachten en opzoekwerk krijgen scholieren een introductie in literair-historisch onderzoek. De workshop brengt de deelnemers in direct contact met authentieke bronnen: echte boeken, echte handschriften, echte

22

foto‟s en andere documenten. Hij leert hen ook om kritisch om te gaan met digitale bronnen. De Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience biedt deze workshop aan in samenwerking met het Letterenhuis. Doelpubliek zijn leerlingen derde graad ASO. Deze workshop is betalend. Workshop “Hoe omgaan met kostbare werken” Sinds 2011 krijgen de studenten van het vak “Wetenschappelijke Vaardigheden” (prof. dr. Hubert Meeus, Universiteit Antwerpen) een introductiesessie rond hoe om te gaan met een oude druk. Doel van de sessie is om de studenten bewust te maken van het oude boek als artefact en museaal voorwerp, waarmee bij het raadplegen zorgvuldig moet worden omgegaan. De introductiesessie is het startschot voor hun taak, waarbij ze een oude druk uit de collecties van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, het Museum Plantin-Moretus en het Rubenianum moeten beschrijven.

Begeleiding op maat Studenten die onderzoek verrichten in het kader van een afstudeerscriptie of doctoraalscriptie, kunnen een gebruikersprofiel met hogere rechten aanvragen. Dat laat bijvoorbeeld toe om, mits het respecteren van enkele afspraken, tot driehonderd magazijnaanvragen per dag te plaatsen, in plaats van de gebruikelijke dertig. Nederlands als Tweede Taal De Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience geeft, in samenwerking met het Huis van het Nederlands, rondleidingen aan kleine groepen cursisten Nederlands als Tweede Taal en hun docenten. Het is een extra oefenkans buiten de les om Nederlands te leren en de cursisten maken kennis met de bibliotheek.

Workshop “Mediawijsheid WO I” In 2013-2014 ontwikkelde een leeszaalmedewerker van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience een workshop rond „mediawijsheid‟ voor leerlingen van de derde graad secundair onderwijs. Er is immers een overvloed aan informatie. Maar wat is betrouwbaar, en wat niet? Hoe vinden ze wat ze zoeken? De workshop “Mediawijsheid” brengt de leerlingen in direct contact met papieren erfgoed én leert hen kritisch omgaan met (digitale) bronnen. Oud en nieuw verenigd dus. Gezien de herdenking van Wereldoorlog I ook in het onderwijs actueel is, ligt hier de inhoudelijke klemtoon op. Tijdens de workshop krijgen de leerlingen, doorheen opdrachten en opzoekwerk een introductie in historisch onderzoek. Boeken, kranten, tijdschriften, archiefmateriaal van 1914 tot nu, het internet; alle soorten bronnen komen aan bod om onderzoeksvragen rond Wereldoorlog I op te lossen. Zo ontdekken jongeren (digital natives) dat zelfs Google niet alle antwoorden in pacht heeft.

23

Heilige Boeken. Jodendom, christendom, islam

Foto: Mike Bink

24

Heilige Boeken. Jodendom, christendom, islam

Concept en inhoud

Het hoogtepunt in 2014 was voor de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience zonder twijfel “Heilige Boeken”, een dubbeltentoonstelling met “Heilige Plaatsen” in het MAS. “Heilige Boeken” was de prestigieuze tentoonstelling over de heilige boeken van joden, christenen en moslims: Tenach, Bijbel en Koran. Deze expo was open voor het publiek van 19 september 2014 tot 21 december 2014 en liet meer dan 13.000 bezoekers kennismaken met vijfenveertig topstukken uit binnen- en buitenlandse bibliotheekcollecties. De historische Nottebohmzaal vormde het ideale kader voor de tentoongestelde objecten. De heilige boeken kregen zo het respect dat ze verdienden. Vele bezoekers werden ook letterlijk stil bij de aanblik van zoveel mooie en unieke getuigen van de drie religies.

Drie heilige boeken, Tenach, Bijbel en Koran, stonden centraal in onze tentoonstelling. Dit zijn de cruciale en meest bekende geloofsboeken in het jodendom, het christendom en de islam, de drie monotheïstische godsdiensten waartoe meer dan de helft van de wereldbevolking behoort. Naast het monotheïsme of het geloof in één godheid delen de drie religies ook het concept van de openbaring: momenten waarop God zich tot de mensheid heeft gericht. De goddelijke openbaringen werden eeuwen geleden neergeschreven en dat proces verloopt verschillend in de drie religieuze tradities. Toch illustreerde de tentoonstelling de complexe verbondenheid van de drie boeken en vertelde zij wat hun betekenis is voor miljarden gelovigen. Het eerste thema van de tentoonstelling was “Openbaring”. Hier lagen de drie oudste stukken van de expo naast elkaar: een fragment van de Dode Zeerollen uit de eerste eeuw na Christus, papyrusfragmenten uit de derde eeuw met passages van brieven van de apostel Paulus en een Koranfragment uit de tweede helft van de zevende eeuw (dit is de eerste eeuw van de islamitische jaartelling). Deze drie stukken werden in bruikleen gegeven door het Musée Bible et Terre Sainte in Parijs, door de Universiteitsbibliotheek Gent en door de Bijzondere Collecties van de Universiteit Leiden. Elk object in deze tentoonstelling was een topstuk op zich. Elk stuk was uniek en vertelde een eigen verhaal, maar tegelijk zorgde het samenspel van alle stukken voor een harmonieus geheel. Op die wijze kwamen ook de gelijkenissen tussen de joodse, christelijke en islamitische boektradities aan het licht. Want alle heilige boeken vertrekken vanuit een tekst, die de kern vormt van Tenach, Bijbel en Koran. Die tekst vond in de loop der eeuwen zijn neerslag in een welbepaalde structuur of volgorde en in verschillende tekstdragers: van boekrollen tot codices, van houten plankjes tot internetedities. Er was verder ook aandacht voor de uiterlijke vorm van de heilige boeken. De grote mate van respect die elke traditie aan de dag legt, laat zich ook voelen in de vormgeving en bewaring van heilige boeken. Ten slotte kwam ook het gebruik en de praktijk van de heilige boeken aan bod en de onafgebroken studie die de gelovigen helpt om de religies goed te begrijpen.

Foto: Ans Brys

25

Publiekswerking en randprogramma De intieme sfeer van de Nottebohmzaal bood het ideale kader voor de eeuwenoude, sacrale teksten, manuscripten en gedrukte boeken. Portretten, citaten en interviews van gelovigen vandaag belichtten de hedendaagse beleving van en de omgang met de heilige boeken. Want de heilige boeken zijn niet statisch; zij moeten altijd begrepen worden vanuit de historische, politieke, socio-culturele of economische context waarin ze zijn ontstaan. Ook vandaag roepen deze boeken betekenissen op. Ook vandaag blijven zij een bron van inspiratie. Daarom toonde de tentoonstelling een luxueuze facsimile van moeshaf Oethmaan naast een moderne bewerking van het scheppingsverhaal door Bart Moeyaert.

Antwerpen Open organiseerde samen met heel wat partners in de stad een cultureel randprogramma bij “Heilige Plaatsen, Heilige Boeken”. Bezoekers konden zich verder verdiepen in de betekenis van de heilige boeken en de pelgrimage naar heilige plaatsen aan de hand van lezingen, concerten, wandelingen, theatervoorstellingen en interreligieuze ontmoetingen. Ook de eigen publieksactiviteiten van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience stonden in 2014 quasi helemaal in het teken van de tentoonstelling. 

“Heilige Boeken” was een tentoonstelling die jong en oud kon bekoren, en die zowel bij gelovigen en ongelovigen in de smaak viel om uiteenlopende redenen. Een prestigieus keurmerk voor “Heilige Plaatsen, Heilige Boeken” kwam er in de vorm van de Hoge Bescherming van Hunne Majesteiten de Koning en de Koningin. 

 



Voor de negen Nottebohmlezingen was het thema “Heilige Boeken” waarbij onder andere twee curatoren aan het woord kwamen. Een andere opvallende spreker was prof. Herman Van Goethem die het opmerkelijke verhaal bracht achter de thorarol in het bezit van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience. Omwille van de tentoonstelling vonden de Nottebohmlezingen tijdens het najaar uitzonderlijk plaats in de trouwzaal van het Antwerpse stadhuis. Ook de cursus van Davidsfonds Academie was volledig gewijd aan “Heilige Plaatsen, Heilige Boeken” en ging, eveneens door plaatsgebrek, uitzonderlijk door in het Letterenhuis, met aansluitend gegidste rondleidingen in de beide tentoonstellingen. Ook aan de jonge bezoekers werd gedacht tijdens de derde Kunstendag voor kinderen met kinderrondleidingen en een demonstratie Arabische kalligrafie. Voor volwassenen waren er diverse mogelijkheden tot een gegidst bezoek, tijdens de Dag van de Wetenschap werd er bovendien live gereciteerd uit de koran door Nordine Taouil. Individuele bezoekers konden elke zondagnamiddag aanlsuiten op een rondleiding door ofwel de projectleider van “Heilige Boeken” of de conservator oude drukken. Voor het onderwijs werden twee educatieve pakketten uitgewerkt, één op maat van de laatste graad lager onderwijs en één voor het secundair onderwijs.

26



De leerkrachten zelf werden op verschillende manieren benaderd: zo waren er vier infosessies met rondleiding voor godsdienstleerkrachten uit het katholiek onderwijs en leerkrachten islam. De leerkrachten waren ook zeer welkom tijdens het Onderwijscafé dat dit jaar plaatsvond op het Hendrik Conscienceplein. De scholen kregen bovendien ook de mogelijkheid tot een bezoek zonder gids. Cursisten NT2 en inburgering werden actief aangetrokken via speciale rondleidingen en groepsbezoeken. Omdat de tentoonstelling zeer druk bezocht werd tijdens de openingsuren voor individuele bezoekers, werden groepsbezoeken met gids en educatieve pakketten enkel op maandag en tijdens de voormiddagen geboekt. Dit had wel tot gevolg dat er minder





 

mogelijkheden waren. Zo goed als alle tijdsblokken waren uiteindelijk bezet. In totaal werden 155 rondleidingen gegeven. Tijdens diverse nocturnes ontving de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience deelnemers van het SHARP-congres, een delegatie van BASF, de mecenassen van de Erfgoedbibliotheek via het Mecenaatfonds voor boek en letteren, een delegatie van de Universiteit Antwerpen, leden van Sant‟Egidio Antwerpen. Bij talrijke VIProndleidingen werden onder meer het college van burgemeester en schepenen, het managementteam van de stad en verschillende universitaire partners onthaald. Voor de medewerkers van Musea en Erfgoed was er een familiedag met rondleidingen. De tentoonstelling zelf was geopend van dinsdag tot en met zondag tijdens de namiddag en elke laatste donderdag van de maand tot 21 uur. Bezoekers konden een los ticket kopen of kiezen voor een combiticket met het MAS. 8 op 10 bezoekers kocht een los ticket. Elke bezoeker kreeg een bezoekersgidsje mee met uitgebreide duiding bij de vijfeenveertig getoonde werken. Het was beschikbaar in vier talen. In samenwerking met BAI was een mooi pallet merchandising uitgewerkt en een fraai vormgegeven tweetalige catalogus. Voor het eerst werd ook het kassasysteem Recreatex in gebruik genomen aan de balie. Hiervoor werden de baliemedewerkers opgeleid. Er werd ingezet op klantvriendelijkheid aan de balie, hiervoor volgden de vijf vaste baliemedewerkers ook een bijkomende cursus. Wekelijks zaten ze samen voor evaluatie en planning. Ook de vestiaire werd bemand tijdens de tentoonstelling, wat een weerslag had op het reguliere werk van de medewerkers. Naast de vaste medewerkers van de Erfgoedbibliotheek werd er vooral gesteund op drie tijdelijke medewerkers. Ze hebben het leeuwendeel van de bemanning van de balie op zich genomen. Het toezicht in de Nottebohmzaal werd verzorgd door twee erfgoedbewakers.

Foto: Ans Brys 27

Communicatie

Feedback van publiek en pers

Omdat het MAS de trekker was in de communicatie van de dubbeltentoonstelling “Heilige Plaatsen, Heilige Boeken” waren alle communicatiedragers over de tentoonstellingen opgemaakt in de huisstijl van het MAS.

Naast de vele bezoekers en hun vaak enthousiaste of ontroerende boodschappen in het gastenboek, kreeg de tentoonstelling ook zeer fijne kritieken in de pers. “Heilige Boeken” werd vaak voorgesteld als een tentoonstelling voor fijnproevers, als een kleine schatkamer, maar wel eentje met eeuwenoude boeken en fragmenten die tot vandaag een actuele betekenis hebben. Alle belangrijke media kwamen langs; de tentoonstelling haalde zelfs het Journaal op Eén.

Een passend campagnebeeld zoeken was geen gemakkelijke opgave. Het werd een evenwichtsoefening tussen het verhaal in het MAS en het verhaal in de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience en tussen de getoonde collectiestukken bij beide collega-instellingen. Bovendien moesten de drie religies uiteraard evenwaardig aan bod komen en moest bij de beeld- en woordkeuze rekening worden gehouden met de gevoeligheden van de verschillende religies. De campagne werd groots opgezet en verregaand ondersteund door de overkoepelende marketingafdeling van de stad Antwerpen. Dat maakte het mogelijk om een groot aantal communicatiedragers te maken: een grote affichecampagne in de stad, verschillende mailings naar scholen en andere groepen om de rondleidingen aan te bieden, een uitgebreide programmabrochure met het randprogramma als „insert‟ bij De Standaard, verschillende advertenties, en nog veel meer. Omdat rond het project heel erg veel te vertellen was, werd er een projectwebsite gemaakt: www.heiligeplaatsenheiligeboeken.be. Alle info rond de tentoonstellingen, topstukken, tickets, rondleidingen, randprogramma,… werd aangeboden via deze website. De sociale media werden ook ingezet om het publiek warm te maken voor de expo, een kijkje achter de schermen te bieden en te informeren over de topstukken en het randprogramma.

Ik ben als Antwerpse moslima zeer trots op deze expo. Knap werk! Siham en Najana Dat is dubbel genieten: een adembenemende bibliotheek en een ademgevende tentoonstelling van met „Passie‟ geschreven, geschilderde taal … Woorden van Eeuwigheid. Detty Stachus, 31/10/2014 It‟s difficult to leave such a wonderful testament of the love for books that inspired so many people throughout the years in so many ways. I could spend here at least a year. Thank you. Dov Elbaum, Israel Dommage que c‟était si court … Ik ben onder de indruk van zoveel goed bewaarde geschriften, en blij dat ik ze mocht benaderen. Uit het gastenboek bij de tentoonstelling “Heilige Boeken”

28

Achter de schermen De tentoonstelling “Heilige Boeken” kende een lange aanloop. Reeds in 2007 werden de eerste stappen gezet, in nauwe samenwerking met de Universiteit Antwerpen. Deze tentoonstelling werd samengesteld door drie curatoren, twee van hen zijn verbonden aan diezelfde instelling. Zij selecteerden de tentoongestelde werken en gaven er in verschillende media toelichting over. Prof. Geert Lernout (Universiteit Antwerpen) legde zich toe op de selectie en studie van de heilige boeken uit het jodendom, prof. Pierre Delsaerdt (Universiteit Antwerpen) gaf toelichting over de boeken uit de christelijke traditie en prof. Jo Van Steenbergen (Universiteit Gent) deelde zijn expertise over de boeken uit de islamitische traditie. De drie curatoren schreven onder meer korte, toegankelijke teksten in de bezoekersgids, en meer wetenschappelijke notities en artikelen in de tentoonstellingscatalogus. Zij hebben de pers te woord gestaan en hebben ook meerdere rondleidingen verzorgd voor diverse groepen. De dagelijkse leiding en coördinatie van het project was in handen van dr. Maartje De Wilde, die speciaal hiervoor werd aangesteld als projectleider. Zij werd de rechterhand van An Renard, directeur van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, die de verantwoordelijkheid over dit project droeg. De aanstelling van Maartje begon in april 2013, zo‟n anderhalf jaar voor de opening van de expo. Zij werkte nauw samen met Chris De Lauwer, inhoudelijk projectleider van de “Heilige Plaatsen”-tentoonstelling in het MAS, en met Julia Rossow, de productieleider die beide exposities tot stand moest brengen. De scenografie was in handen van Kinkorn. Het behoeft geen groot betoog dat de organisatie van een dergelijke grootschalige tentoonstelling een behoorlijke weerslag had op de gehele werking van de bibliotheek. Doordat enkele medewerkers en afdelingen in 2014 zich volledig wijdden aan de organisatie van de tentoonstelling, vergrootte ook de werkdruk voor de andere collega‟s die de reguliere bibliotheekwerking dus met minder schouders moesten dragen. Met name de medewerkers van “Behoud en beheer” en “Veiligheid en gebouw” hadden een flinke klus aan de op- en afbouw van de tentoonstelling:

  

Bruikleenadministratie verzorgen van aanvraag, over contracten en verzekering, tot transporten, montage(planning), boekensteunen en beschermhoezen maken voor de vitrines,… Alle boeken en boekenplanken in de Nottebohmzaal werden stofvrij gemaakt met stofzuigers met HEPA-filters. De bestaande vitrinekasten die in de nissen van de Nottebohmzaal stonden, en de geïntegreerde verlichting, werden afgebroken en afgevoerd. In de plaats daarvan kwamen er eenentwintig geklimatiseerde tafelvitrines. De volledige belichting van de Nottebohmzaal werd herbekeken.

29

    

Etoile Mecanique ontwierp deurtjes met een fijn gaas om in de nissen voor de boeken te plaatsen. Verder leverden zij de rode tapijten voor de Nottebohmzaal en het George Eekhoudkabinet en de belettering. Er werden acht multimediatafels voorzien met getuigenissen en filmpjes. Het wifi-signaal in de Nottebohmzaal werd versterkt. Het onthaal aan het Hendrik Conscienceplein werd voorzien van een nieuw onthaalmeubel. Op de eerste en tweede verdieping werden twee tijdelijke wanden geplaatst. De klimaatomstandigheden in de tentoonstellingsruimte werden voortdurend opgevolgd. Vanwege het grote aantal externe bruiklenen en het gevoelige onderwerp van de tentoonstelling werd er ook met de politie rond de tafel gezeten. Enerzijds werd het gebouw doorgelicht door de afdeling inbraakpreventie. Anderzijds werd er met de veiligheidscoördinatoren van de stad Antwerpen en de politie samen gezeten om mogelijke dreigingen in te schatten. De politie nam zelf tijdelijke aangepaste maatregelen rond een verscherpte controle van het gebouw en dergelijke. Ook in de bibliotheek zelf werden extra veiligheidsmaatregelen genomen.

Foto: Mike Bink

30

Publieksactiviteiten buiten “Heilige Boeken”

Marketingcommunicatieplan

In 2014 ging de meeste aandacht naar de tentoonstelling “Heilige Boeken”, maar tijdens het voorjaar vonden nog enkele activiteiten plaats los van de tentoonstelling:

Samen met haar communicatieverantwoordelijke Freya Van Wijnsberghe werkte de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience aan een marketingcommunicatieplan. Het werd een beknopt strategisch document dat de bibliotheek eerst positioneert, en vervolgens aangeeft op welke wijze ze bijgevolg communiceert: vanuit welke merkwaarden, met welke „tone of voice‟ en welke „look and feel‟, welke boodschappen aan welke doelgroepen, en, ten slotte, met welke marketingmix.

    







Zoals elk jaar was er een programma voor Gedichtendag, waarbij dichter Peter Theunynck de centrale gast was. In samenwerking met de Vlaamse Werkgroep Boekgeschiedenis stonden er twee Miraeus Lectures op het programma. Er was een tweede NISELecture die over nationale musea ging en een breder publiek trok dan de vorige editie in 2013. Tijdens de voorjaarscursus van Davidsfonds Academie sprak prof. Piet Lombaerde over de Antwerpse forten in de Groote Oorlog van 1914-1918. Tijdens het tweede Lecture Recital lichtte Jan Dewilde de bijzondere vondst toe van een merkwaardige bundel manuscripten met composities van Lorenzo Weckbacher in de Conservatoriumbibliotheek. Op 24 april werd de overdracht van het historische fonds van Uitgeverij Pelckmans (zie ook Jaarverslag 2013) geformaliseerd met een panelgesprek over verleden, heden en toekomst van het boek, gemodereerd door Rik van Cauwelaert. De burgemeester hield de openingstoespraak en oud-directeur prof. Ludo Simons stelde zijn nieuwe boek voor. Daags nadien vond de studiedag “Metamorfose van een gemene vos: Reynaert sinds de Middeleeuwen” plaats. Zeven sprekers gingen op zoek naar literaire sporen van Reynaert de Vos in heden en verleden - van het middeleeuwse dierenepos tot de recente theatervoorstelling van FC Bergman. Erfgoeddag onder het thema “Grenzeloos” toonde grenzeloze avonturenboeken uit de rijke collectie van de Erfgoedbibliotheek. De presentatie leeft verder in een webtentoonstelling.

Een bijzondere aanwinst in 2014: Wim de Cock: Wilde haren en vossenstreken: vossenpraat uit het Comburgse handschrift. Sint-Niklaas, 2013. EHC 783015

31

Website onder de loep Met het oog op een nieuwe website in 2015 werd in 2014 niet alleen intensief nagedacht over de wensen voor de toekomstige website, maar werd ook de huidige website kritisch herbekeken en hier en daar grondig geherstructureerd. Daarbij stonden vier principes centraal:    

een overzichtelijke en gebruiksvriendelijke structuur zodat de informatie snel terug te vinden is; meer dynamiek om uit te nodigen tot regelmatige bezoeken; nieuwe rubrieken om de bijzondere stukken uit de collectie meer onder de aandacht te brengen; en meer nadruk op aantrekkelijk beeldmateriaal.

Enkele van deze aandachtspunten werden al gerealiseerd op de huidige www.consciencebibliotheek.be: 





De structuur van de website werd vereenvoudigd. Belangrijke informatie over het gebruik van de leeszaal (zoals openingsuren, adres, toegang,…) werd samengebracht in de nieuwe sectie “Bibliotheek” en is zo met één oogopslag te vinden. Tal van overbodige overgangspagina‟s werden verwijderd zodat de bezoeker in een paar clicks zijn informatie gevonden heeft. De structuur en het visuele aspect van de pagina‟s werden uniform opgebouwd zodat de navigatie op de website gemakkelijker wordt. De nieuwe rubriek “Collectie op reis” biedt een bijzondere blik op de brede waaier van de collectie: stukken die tijdelijk in bruikleen gegeven worden en op nationale en internationale tentoonstellingen te zien zijn, worden hier in de kijker gezet. In het kader van de tentoonstelling “Heilige Boeken” die dit jaar uiteraard ook op de website sterk aanwezig was, werd een nieuwe rubriek in het leven geroepen: “Uitgelicht”. Een keer per week werd een stuk uit de tentoonstelling voorgesteld en van dichterbij bekeken. In 2015 wordt deze rubriek voortgezet, en dit zowel voor de collectie van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience als voor toekomstige tentoonstellingen.





 

Twee nieuwe webtentoonstellingen werden in 2014 aangeboden op de website: “Zuur? Een gat in je cultuur…” over problemen voor papieren erfgoedcollecties door verzuring en “De hemel- en aardglobe van Blaeu” over de restauratie van deze bijzondere collectiestukken. Zowel op deze als op andere pagina‟s werd voor slideshows gekozen die ook via mobiele toestellen kunnen worden geraadpleegd. Met name in de secties “Collectie” en “Over de Erfgoedbibliotheek” is het nieuwe gebruik van beeldmateriaal ook op de overzichtpagina‟s te herkennen. In de mate van het mogelijke staan ook hier stukken uit de eigen collectie centraal. De basisinformatie van de bibliotheek is sinds dit jaar ook in het Frans, Engels en Duits beschikbaar. Een bezoekersteller op de homepagina toont de bezette plaatsen in de leeszaal. Zeker in de blokperiodes is dit belangrijke informatie voor de leeszaalbezoekers.

De bezoekerscijfers van de website laten zien dat de praktische informatie over de leeszaal en over de activiteiten in de Erfgoedbibliotheek het meest wordt geraadpleegd. Door de informatie over de leeszaal te bundelen op één pagina moet er minder doorgeklikt worden en wordt de bezoeker overzichtelijker en sneller geïnformeerd. De bezoekerscijfers benadrukken dat de nieuwe pagina‟s “Bibliotheek” en “Leeszaal” als positief werden ervaren en hoog scoren in het aantal bezoeken. In de top 5 van geraadpleegde pagina‟s stond in 2014 de “Digitale Bibliotheek” – een reden te meer om in de komende tijd intensief met de vernieuwing van deze rubriek bezig te zijn.

32

Enkele Facebook-berichten

“Moet je nog vrienden en familie overtuigen om Heilige Boeken te bezoeken? Dat lukt met gemak als je hen deze film laat zien!” 10 oktober 2014. 7.588 mensen die werden bereikt; 2.689 videoweergaven en 298 vind-ik-leuks, reacties en gedeelde items.

“Boeken, boeken, boeken, … alle materiaal uit schenkingen wat we niet in de collectie opnamen (omwille van dubbel of niet relevant), is te koop tijdens Erfgoeddag.” 24 april 2014. 836 mensen die werden bereikt; 60 vind-ik-leuks, reacties en gedeelde items.

“Ook Hendrik Conscience supportert vanavond voor de #rodeduivels!” 17 juni 2014. 1.942 mensen die werden bereikt; 200 vind-ik-leuks, reacties en gedeelde items.

“Onze Erfgoedbibliotheek was de perfecte locatie voor hun film. We kunnen alleen maar trots zijn op het resultaat.” 19 november 2014. 752 mensen die werden bereikt; 40 vind-ik-leuks, reacties en gedeelde items.

“Beerschot supportersclub 1914 viert dit jaar haar 100-jarig bestaan. Wie zin heeft kan bij ons een klein stukje in haar geschiedenis duiken.” 5 februari 2014. 1.620 mensen die werden bereikt; 82 vind-ik-leuks, reacties en gedeelde items.

“Koen Broucke is niet alleen curator van de Nottebohmlezingen, maar ook kunstenaar. In het FelixArt Museum gaat hij de confrontatie aan met Jan Cockx en Vincent Van Gogh.” 9 april 2014. 694 mensen die werden bereikt; 7 vind-ik-leuks, reacties en gedeelde items.

33

Organisatie

34

Naar een „digital asset management system‟ Voor de groep Musea en Erfgoed van de stad Antwerpen is de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience projectleider voor de ontwikkeling en implementatie van een „digital asset management system‟, kortweg DAMS. Dankzij dit beheersysteem kunnen medewerkers grote hoeveelheden beeld(scans en foto‟s), video-, audio- en fulltextbestanden („assets‟) opladen, waarbij zoveel mogelijk inhoudelijke, administratieve, technische en andere contextgegevens geautomatiseerd kunnen worden meegegeven. Moeder-bestanden worden onmiddellijk voor archivering doorgestuurd naar het e-depot van de stad; afgeleiden worden meteen automatisch gegenereerd volgens vooraf bepaalde specificaties. Dankzij het centrale beheer en de makkelijke terugvindbaarheid van de bestanden – zoeken op de meegegeven contextgegevens is immers mogelijk – kunnen ze makkelijker worden (her-)gebruikt in andere online toepassingen: de museumwebsites, een beeldbank, een webwinkel, een virtuele tentoonstelling, een sociale netwerksite. Na een voortraject dat startte in 2011 kon in 2014 worden gefocust op de ontwikkeling van functionaliteiten. Zo werd het onder meer mogelijk om assets op te laden; deze zowel handmatig als automatisch te verrijken met inhoudelijke metadata; assets te delen met andere gebruikers en op verschillende manieren te groeperen (bijvoorbeeld alle componenten van een boek). Verder werden zogenaamde „workspaces‟ opgezet, waarbij meerdere gebruikers samen aan bestanden kunnen werken om bijvoorbeeld metadata te koppelen; en werden basic zoekfunctionaliteiten, transcoderings- en gebruikersprofielen ontwikkeld. Ten slotte werden ook wireframes ontwikkeld voor de nieuwe grafische userinterface, die in 2015 zal worden geïmplementeerd.

Omdat de ontwikkeling van het DAMS in 2014 vertraging opliep, werd ook ingezet op enkele organisatorische bijsturingen:    

 

Om de scope en finaliteit van een bepaalde functionaliteit te verduidelijken tussen opdrachtgever en ontwikkelaar is gestart met het werken met zogenaamde „user stories‟ en acceptatiecriteria. De projectwerkgroep houdt maandelijkse testsessies, waarbij zij de nieuw opgeleverde functionaliteiten uitprobeert in de test- en acceptatieomgeving van het DAMS. Er zijn regelmatige overlegmomenten met de projectwerkgroep en de projectstuurgroep. Er is gestart met het grondiger in kaart brengen van de werkprocessen bij de verschillende fotografen en scanoperatoren bij Musea en Erfgoed Antwerpen. Dit moet leiden tot een praktische weerspiegeling in de workflow die wordt opgezet in het DAMS om nieuw aangemaakte assets op te laden en met metadata te verrijken voor hergebruik. Er zijn principebeslissingen genomen op het vlak van linked open data. De effectieve uitwerking hiervan is voor 2015 voorzien. De principiële afspraken met het Antwerpse stadsarchief rond het bewaren van moederbestanden in het e-depot van de stad werden afgerond.

Algemeen willen we hiermee de online zichtbaarheid van en de online toegang tot gedigitaliseerde & borndigital erfgoedcollecties verhogen. Peter Rogiest, verantwoordelijke leeszaal, onthaal en magazijn en projectleider DAMS

35

Realisatie bibliotheekplan: dienstverlening aan vakbibliotheken musea In 2008-2009 voerde de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience in opdracht van de stad Antwerpen een onderzoek naar de museumbibliotheken van de stad en de toegang tot hun collecties. Doel was om voor deze museumbibliotheken een globaal beleid te ontwikkelen en er een netwerkstructuur voor uit te bouwen. Het onderzoek resulteerde in een „bibliotheekplan‟, dat de vele noden van deze bibliotheken in kaart bracht en er oplossingen tegenover plaatste.

Eén verbetervoorstel om het netwerk van museum- en erfgoedbibliotheken van de stad efficiënter te laten samenwerken, was dat de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience een centrale rol zou opnemen voor onder meer de ontwikkeling van een overkoepelend beleid. Een ander was een optimalisering: van de vijftien zelfstandig opererende bibliotheken en bibliotheekjes in 2009 zouden er, naast de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, nog drie overblijven: het Museum Plantin-Moretus / Prentenkabinet, het Documentatiecentrum Lode Craeybeckx van het Middelheimmuseum en het Rubenianum. Voor de andere vijf musea van de stad Antwerpen zou de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience een verregaande dienstverlenende rol opnemen voor de aankoop en beschrijving van hun bibliotheekmaterialen. Om dit verbetervoorstel daadwerkelijk te realiseren in 2015, werden hier in 2014 de nodige voorbereidingen voor getroffen: procedures werden bepaald, afspraken werden gemaakt, het bibliotheekbeheersysteem werd voorbereid en alle betrokkenen werden geïnformeerd. Vanaf januari 2015 bestelt en levert de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience boeken en tijdschriften kant en klaar aan vijf van de acht stedelijke musea: MAS, Letterenhuis, Museum Mayer van den Bergh, Red Star Line en Vleeshuis. De „bibliotheekantennes‟ van deze musea maken daarvoor via een elektronisch aankoopformulier kenbaar welke materialen ze wensen te bestellen. De medewerkers van de afdelingen “collectievorming” en “catalografie” van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience zorgen er vervolgens voor dat deze materialen via een eenvoudige procedure zo snel mogelijk kastklaar worden geleverd. De antennes worden via e-mail op de hoogte gehouden van de voortgang van de verschillende processtappen, tot en met de melding dat het bestelde klaar ligt om te worden opgehaald. Belangrijk voordeel van deze werkwijze is dat, door de ontsluiting in één gemeenschappelijke catalogus, een goed beheer van de aangekochte bibliotheekcollecties en onderlinge afstemming van het aankoopbeleid kan worden gerealiseerd.

36

Conservator digitale collecties Het stond jarenlang op de wenslijst van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience: een conservator digitale collecties. In tijden van voortschrijdende digitalisering van informatie en bijgevolg ook van de bibliotheeksector is dat bepaald geen overbodige luxe: steeds meer publicaties worden enkel nog digitaal gepubliceerd en dus moet ook de bibliotheek hier adequaat op kunnen inspelen. Het digitale speelt ondertussen een rol in alle aspecten van de bibliotheekwerking: verwerving, ontsluiting en bewaring van digitale collecties stellen specifieke eisen aan een erfgoedbibliotheek. Uitdagingen waar de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience tot vorig jaar slechts zeer ontoereikende antwoorden op kon bieden. Ook het „bibliotheekplan‟ (zie eerder) had de vinger op de digitale wonde gelegd: als binnen het netwerk van erfgoed- en museumbibliotheken van de stad niet dringend werd geïnvesteerd in expertise rond digitale bibliotheekcollecties dreigde Antwerpen de digitale trein hopeloos te missen. Na wat vertraging door een tijdelijke wervingsstop binnen de stad voor externe medewerkers, werd Natasja Schouterden als conservator digitale collecties aangesteld. Zij startte in april 2014 in de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience en is als conservator digitale collecties verantwoordelijk voor de elektronische erfgoedcollectie. Haar voornaamste taak is het selecteren en verwerven, het beheren en toegankelijk maken van digitale en gedigitaliseerde collecties. In die functie stuurt ze ook het digitaliseringsatelier aan en werkt ze mee aan de digitale beeldbank. Ze participeert ook actief aan het netwerk van musea en erfgoed en werkt samen met andere (stedelijke) partners aan de verdere ontwikkeling van digitale informatievoorziening.

Gedigitaliseerd in 2014: L'habitation à bon marché. Brussel, 1933. EHC H 47731

Dankzij de aanstelling van de conservator digitale collecties kan de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience ten volle haar taak opnemen als erfgoedbibliotheek van de eenentwintigste eeuw; een erfgoedbibliotheek waarbij de zorg voor papieren en digitaal erfgoed hand in hand gaan. An Renard, directeur

37

Mecenaatfonds voor boek en letteren uit de startblokken

Renovatie HVAC-installatie

Het Dotatiefonds voor boek en letteren is de vriendenvereniging van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience en het Letterenhuis. Volgens haar statuten heeft de vzw een tweeledig doel: De vereniging heeft tot doel het publiek te sensibiliseren voor het Vlaams cultureel erfgoed en met name voor het geschreven erfgoed dat wordt bewaard in de Antwerpse instellingen, in het bijzonder de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, het Letterenhuis en het Museum Plantin-Moretus. Zij kan alle activiteiten en acties organiseren die zij wenselijk acht om deze doelstellingen te bereiken. Daarnaast verwerft zij fondsen en kan zij schenkingen en legaten ontvangen voor de aankoop en/of de restauratie van oude en moderne boeken, publicaties en literaire archivalia. Voor de realisatie van die tweede doelstelling werkt het fonds op twee sporen. Voor de aankoop en/of de restauratie van oude en moderne boeken, publicaties en literaire archivalia gebruikt het enerzijds de fondsen die het verwerft dankzij de lidmaatschapsbijdragen en giften van de „vrienden‟; anderzijds zet het actief in op het verwerven van mecenaat van ondernemingen.

Omwille van gewijzigde wettelijke bepalingen en door het hoge energieverbruik van de verouderde installatie, kreeg de HVAC-installatie van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience eind 2014 een grondige renovatie. HVAC staat voor Heating, Ventilation en Air Conditioning.

De werken hebben een viertal maanden in beslag genomen en er werd speciaal gekozen voor de winterperiode om tijdens het wisselen van de koelinstallaties de klimaatwaarden in de magazijnen te kunnen garanderen. Koen Peeters, verantwoordelijke gebouw en veiligheid

De jongste jaren kreeg laatstgenoemde focus een groeiende aandacht. Dat resulteerde in de oprichting van het Mecenaatfonds voor boek en letteren, waarvan dhr. Wouter De Geest, CEO van BASF Antwerpen nv, de pleitbezorger werd. Het Mecenaatfonds kreeg een Beschermcomité met prominenten uit de politieke en economische wereld en biedt bedrijven twee aantrekkelijke formules om aankopen en restauraties van papieren erfgoed te ondersteunen: structureel mecenaat aan de drie begunstigde instellingen – het Letterenhuis, de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience en het Museum Plantin-Moretus – of projectmecenaat aan een van deze erfgoedinstellingen. Na een periode waarin – met de zoektocht naar een pleitbezorger, de aanstelling van het Beschermcomité en de zoektocht naar geschikte formules en benaderwijzen van de bedrijven – voornamelijk de klemtoon lag op organisatorische aspecten, kon het mecenaatfonds in 2014 daadwerkelijk van start gaan. Het organiseerde twee geslaagde mecenaatlunches: drie ondernemers stelden daarbij samen 45.000 euro ter beschikking van het fonds en geven zo hun maatschappelijk engagement verder concrete invulling. In 2015 hoopt het Mecenaatfonds voor boek en letteren verder te kunnen gaan op dit elan.

38

Cijferboek

39

Collectie

Beschrijving nieuwe aanwinsten Nieuwe inventarisnummers Aantal nieuw toegevoegde bibliografische records Aantal nieuw toegevoegde objecten

2013

2014

13.129 * 15.017 18.490

11.209 ** 13.072 15.330

* 29 % uit aankoop en 71 % uit schenkingen ** 27 % uit aankoop en 73 % uit schenkingen

Catalografische toevoegingen en correcties aan het Anet-bestand Totaal aantal bibliografische records Totaal aantal unieke beschrijvingen Totaal aantal plaatskenmerken Aantal bibliografische records van waar wordt doorgelinkt naar full texts (e-info) Aantal nieuw toegevoegde authority entries personen Aantal nieuw toegevoegde authority entries instellingen Aantal nieuw toegevoegde authority entries manifestaties Aantal nieuw toegevoegde authority entries uitgevers oude drukken

Anet *

EHC

% EHC in Anet

2.620.906 1.982.202 3.307.584

677.901 486.962 702.801

26 % 25 % 21 %

89.400 10.331 2.002

3.049 582 566

3% 6% 28 %

271

50

18 %

310

52

17 %

* Anet is het netwerk van een twintigtal wetenschappelijke bibliotheken in Antwerpen en Limburg, die gebruikmaken van het bibliotheeksysteem Brocade.

Wettelijk depot

2013

2014

Totaal aantal aanvragen Geschrapt Vrijwillige deponering in digitaal depot KBR

249 8 128 *

195 23 39

* Inhaalbeweging

40

Seriële publicaties

2013

Lopende abonnementen gedrukte periodieke publicaties

2.100

Tijdschriften Gratis Betalend Vervolgreeksen Boekenreeksen

1.969 1.180 789 69 62

Lopende abonnementen elektronische publicaties

Nieuw in 2014

28 16 12 0 0

Afgesloten in 2014

199 * 176 23 5 2

133

e-abo naast print Gratis Gratis mits betalend abo op printversie Betalend Born-digitals Pdf-formaat Html-formaat

Digitalisering

1.922

Scans voor EHC (58 opdrachten), waaronder:

1.798 1.020 778 64 60 142

87 27 31 29 46 40 6

Nieuwe catalogusnummers niet-lopende tijdschriften waarvan de bibliotheek er eerder geen bezat

Saldo 2014

10 5 5 1 3 2

314

97 27 36 34 45 37 8 356

52

[Verzameling van aanplakbiljetten betreffende de wereldoorlog 1914-1918] (EHC K 85404)

29

Architectura, oder: Bauung der Antiquen auss dem Vitruvius, woellches sein funff Collummen Orden (EHC 644816)

37

Guide au jardin de la Société royale de zoologie (EHC G 95449)

52

16 oorlogskookboekjes, in samenwerking met het Centrum Argrarische Geschiedenis vzw (CAG) Atlas historique de la Belgique … (EHC 720081) Reyse naer het H. Land, gedaen in de jaeren 1776 en 1777 (EHC K 13579)

Aanwinsten 2014

Cumulatief eind 2014

Titels

Films

Titels

Films

5

5

380

327

Periodieken

17

85

477

15.522

Totaal

22

90

857

15.849

Monografieën

355 11 218

Heerlyke en gelukkige reys naer het Heylig Land en stad van Jerusalem. (EHC 718977)

73

Aanschouwelijke schrijfleerwijze, toepasselijk op de drie klassen eener lagere school (EHC 745069)

26

Fotoboeken voor het Red Star Line Museum Scans voor derden (55 opdrachten), waaronder: Kranten voor uitgave “De Oorlogskranten 1914-1918” / SOMA

Microfilms

2.008

De nagerechten vervaardigd met Imperial produkten: handboek met gemakkelijke en goedkoope recepten (EHC 684099)

Scans voor collega-instellingen (13 opdrachten), waaronder:

* Dit hoge cijfer wordt verklaard door een correctie die plaatsvond in 2014: bij een grootschalige revisie in magazijn C2 werd namelijk geconstateerd dat een groot aantal titels ten onrechte nog als “lopend” stond genoteerd. Vaak waren deze titels al enige tijd gestaakt, of zijn ze niet meer in papieren vorm verkrijgbaar.

Aantal scans

Totaal

110 86 1.111 445 3.229

41

Bruiklenen

Aantal documenten

Langdurig

43

Document

Restaurator

MAS | Museum aan de Stroom – permanente opstelling Museum Vleeshuis | Klank van de Stad – permanente opstelling

7 36

Drie boeken met foedraal, gebonden door Berthe van Regemorter

Femke Segers

Tijdelijk

68

Thorarol

Elke Van Herck (CS/MNE/CBB)

Drie gekleurde prenten

Femke Segers

Reeks van vijf boeken

Toon van Camp

Museum M, Leuven, “Lijf en leden. Het theater van de anatomie” Co Sint-Andries, “Lode Zielens – Moeder waarom leven wij?” MAS | Museum aan de Stroom, “Heilige Plaatsen, Heilige Boeken” Museum FeliXart, Dorgenbos, “Nabeeld. Koen Broucke – Jan Cocks – Vincent van Gogh” Geraardsbergse Musea, Geraardsbergen, “Den Grooten Oorlog. Geraardsbergen ‟14-„18” Bibliotheca Wittockiana, Brussel, “Berthe van Regemorter (1879-1964), une artiste-relieur anversoise” Letterenhuis, “Verre Vrienden” Huis van Alijn, Gent, “Chapeau. De geheime goochelgeschiedenis van België” STAM, Gent, “Maquettes. Verbeelding op schaal” Museum Rockoxhuis, “PAPEGAAI, ‟t Cierlijk schoon van haare veeren” Openbare Bibliotheek Ekeren, “Theo de Ronde en het begin van de Nederlandstalige radio in België” Behoud de Begeerte, “Behoud de Begeerte. Een literaire geschiedenis 1984-2014”

1 5 2 1 1 9 14 3

Zuurvrij gekafte materialen Boeken Lopende kranten in mappen per maand Vorige jaargangen van diverse lopende tijdschriften in mappen per jaargang

2013

2014

11.699

10.314

180

180

1.420

1.150

1 1 5 21

Digitalisering

64

Vlaams Architectuurinstituut (VAi)

59

Totaal

Restauraties

Revisies

2014

Gereviseerde materialen

+/- 40.000

Aangepaste plaatskenmerken na revisie

+/- 20.000

175

42

Gekende nieuwe publicaties gerealiseerd met behulp van EHC(-collectie)

EHC

levering reproductie

Wandelen tussen Aelmangiën en Antorf, deel 2 / Frans Geudens. In: Antwerpsche tydinghen / Koninklijke Gidsenbond van Antwerpen. Jaargang 35, nummer 3, p. 99-110.

vermelding EHC

Berthe van Regemorter : une artiste-relieur anversoise (1879-1964) / Cockx-Indestege, Elly ; [medew.] Moermans, Norbert. – Bibliotheca Wittockiana [Bruxelles]. – Bruxelles : Bibliotheca Wittockiana, 2014. – 511 p., ill. – (Studia Bibliothecae Wittockianae. – Bruxelles; vol. 7).

De auteur / Koepel van Vlaamse Auteursverenigingen. – Antwerpen : 2004, currens. – ISSN 1780-9185. – September 2014. De vreemdelingenwet [van 1881], de verpruising van Antwerpen : een onderzoek naar de xenofobie tegen de Duitse Kolonie / Van Thielen, Dries. – Antwerpen : 2014. – 36 p.

geraadpleegde collectie

Faro : tijdschrift over cultureel erfgoed / FARO: Vlaams Steunpunt voor Cultureel Erfgoed. – Brussel : 2008, currens. – ISSN 2030-3777. – Jaargang 7, nummer 2. levering reproductie

bruikleen

Birds of paradise : plumes & feathers in fashion = Birds of paradise : pluimen & veren in de mode / Arzalluz, Miren ; Debo, Kaat ; Dirix, Emmanuelle ; e.a. – Fashion Museum Province of Antwerp ; ModeMuseum Provincie Antwerpen. – Tielt : Lannoo, 2014. – 208 p., ill., 1 losse bijl. – ISBN 978-94-014-1546-0

levering reproductie

Boer vindt land : Vlaamse migranten en Noord-Amerika / [edit.] Stynen, Andreas. – ADVN [Antwerpen] ; Provinciaal Cultuurcentrum Caermersklooster [Gent]. – Leuven : Davidsfonds. – 239 p., ill. – (Bijdragen Museum van de Vlaamse Sociale Strijd. – Gent; vol. 28) – ISBN 978-905908-549-7

geraadpleegde collectie en levering reproductie

Bookshelf essentials : literary classics from Flanders / [edit.] Vanoosthuyse, Elise ; [edit.] Scharpé, Michiel ; [edit.] Willems, Sophie ; [edit.] Buck, Rosalind ; [edit.] Peeters, Patrick. – Flemish Literature Fund. – Antwerp : Flemish Literature Fund, [2014]. – 24 p., ill.

levering reproductie

„Cercle et carré‟ and the international spirit of abstract art / [inl.] Eiland, William Underwood ; Boland, Lynn ; Valeri, Laura ; Dossin, Catherine ; Lipinski, Filip ; Barratt, Caroline. – Georgia Museum of Art ; University of Georgia [Athens]. – Athens, Ga: Georgia Museum of Art/University of Georgia, 2013. – 320 p., ill. – ISBN 978-0-915977-80-2 ; ISBN 0-91597780-X

levering reproductie

EHC geraadpleegde collectie en levering reproductie artikel over EHC

Dansen op een vulkaan : Victor J. Brunclair, schrijver in een bewogen tijd / Vandenbroucke, Dieter. – Antwerpen : Bezige Bij Antwerpen, 2013. – 585 p., ill. – ISBN 978-90-8542-533-5

350/350 : 350 jaar deeltijds kunstonderwijs in Antwerpen : Koninklijke Academie voor Schone Kunsten, 1663-2013 / [edit.] Eyckermans, Bart d‟ ; [edit.] Abelshausen, Thomas ; [edit.] Van Haesendonck, Christian ; [edit.] Verlie, Frank. – Antwerpen : Koninklijke Academie voor Schone Kunsten Antwerpen, 2014. – ill.

Apelles achterna : renaissancetekeningen uit de Zuidelijke Nederlanden uit Antwerpse privécollecties / Jonckheere, Koenraad ; Martens, Maximiliaan P.J. ; [medew.] Baisier, Claire ; [medew.] Bassens, Maarten ; [medew.] D‟haene, Virginie ; [medew.] Kruyfhooft, Cécile ; [medew.] Rijks, Marlise. – Museum Mayer van den Bergh [Antwerpen]. – Kontich : BAI, 2014. – 176 p., ill. – ISBN 978-90-8586-677-0

Gekende nieuwe publicaties gerealiseerd met behulp van EHC(-collectie)

Heilige plaatsen : pelgrimages in jodendom, christendom en islam / [inl.] Heylen, Philip ; Van Herck, Walter ; Van Voolen, Edward ; Be‟er, Chaim ; Van Den Hout, Guus ; Treffers, Bert ; Steenbeek, Rosita ; Mols, Lutgard ; Shatanawi, Mirjam ; Lamrabet, Rachida ; De Boeck, Vera ; Belmans, Ghislaine ; [edit.] De Lauwer, Chris ; [edit.] Beyers, Leen ; [edit.] Darbé, Sandra. – MAS/Museum aan de Stroom [Antwerpen]. – S.l. : Bai, 2014. – 191 p., ill. – (MAS books ; vol. 2014: 3) – ISBN 978-90-8586-671-8 Henry Van de Velde (1863-1957) en de „Calmpthoutsche‟ connectie / Van Aert, Marina ; [inl.] Adriaenssens, Werner. – Kalmthout : College van burgemeester en schepenen, 2013. – 64 p., ill. – ISBN 978-90-9027944-2 Hij moet om beurten Frans, Vlaams, Duits en Pools aanheffen : bibliografie van de in bloemlezingen verschenen vertalingen, 1942-2012 / Aarts, C.J. – Antwerpen : Willem Elsschot Genootschap, 2014. – 136 p., ill. – (Al is hun taal mij zo vreemd : Willem Elsschot in vertaling; vol. 2) ; (W.E.G. cahier ; vol. 12) – ISBN 978-90-818772-8-2 In search of Andreas Vesalius : the quest for the lost grave / Dirix, Theo. – Tielt : LannooCampus, 2014. – 159 p., ill. – ISBN 978-94-014-2138-6 In Vlaanderens velden ... : drie verkenningen langs het IJzerfront, „14‟18 / Huijbrechts, Jan. – Brussel : Egmont, 2013. – 191 p., ill. – ISBN 97890-78898-36-8

vermelding EHC

bruikleen levering reproductie

geraadpleegde collectie levering reproductie geraadpleegde collectie

43

Gekende nieuwe publicaties gerealiseerd met behulp van EHC(-collectie) Kerkmuziek, consumptie en confessionalisering : het muziekleven aan Antwerpse parochiekerken, c. 1585-1797 : proefschrift / Beghein, Stefanie. – Antwerpen : 2014. – 291 p., ill. – (Proefschriften UA-LW: geschiedenis / Universiteit Antwerpen. Faculteit Letteren en Wijsbegeerte. Departement Geschiedenis. – Antwerpen; vol. 2014:5).

EHC

geraadpleegde collectie

Antoon Vrints historicus / Erik Raspoet. In: Knack. Jaargang 44, nummer 12, 19 maart 2014, “Antwerpen in oorlog”, p. 2-7.

vermelding EHC

“La description de l'Egypte” de Jean-Jacques Rifaud (1813-1826) / [edit.] Bruwier, Marie-Cécile ; [edit.] Claes, Wouter ; [edit.] Quertinmont, Arnaud. – Bruxelles : Safran, 2014. – 288 p., ill. – (Collection connaissance de l‟Egypte ancienne. – Bruxelles; vol. 16) – ISBN 978-2-87457-076-6.

levering reproductie

Marcel van Maele in meervoud : catalogus van de boeken, prenten & multipels / Pas, Johan ; T‟Sjoen, Yves ; [ill.] Bervoets, Fred. – Gezellemuseum Brugge. – Antwerpen : Pandora/Vrienden van de Zwarte Panter, 2014. – 198 p., ill. – ISBN 978-90-5325-379-3

levering reproductie

Onhoudbaar verleden : geschiedenis als politiek instrument tijdens de Franse periode in België / Deseure, Brecht. – Leuven : Universitaire Pers Leuven, 2014. – 422 p. – ISBN 978-90-5867-983-3 Van pronk- tot hensbeker, van Antwerpen naar Leeuwarden / AnneMarie Claessens-Peré. In: De Stavelij, jaarboek 2013, p. 9-24. Tiecelijn: jaarboek van het Reynaertgenootschap / Sint-Niklaas. – (p. 7-10 – p. 315-330 (#21)). Tiecelijn 27, jaarboek 7, 2014.

geraadpleegde collectie levering reproductie geraadpleegde collectie

Vesalius : het lichaam in beeld / Vanpaemel, Geert. – M-Museum [Leuven] ; KU[N]ST Leuven. – Leuven : Davidsfonds, 2014. – 166 p., ill. – ISBN 978-90-5908-587-9

levering reproductie

Waardevolle bijkomstigheden : stedelijk groen in beleid en beleving : Antwerpen, 1859-1973 : proefschrift. Hoofdtitel : ondertitel: Proefschriften UA-LW: geschiedenis / Tritsmans, Bart. – Antwerpen : 2014. – 467 p., ill. – (Proefschriften UA-LW: geschiedenis / Universiteit Antwerpen. Faculteit Letteren en Wijsbegeerte. Departement Geschiedenis. – Antwerpen; vol. 2014:1).

geraadpleegde collectie

Zeeziek : hoe kolkt de waanzinnige zee in lichaam en geest / Bardez Renaud e.a. – Oostkamp : Stichting Kunstboek, 2013. – 95 p. : ill. – ISBN 978-90-5856-464-1

bruikleen

44

Publiek

Leeszaalbezoeken en raadplegingen Leeszaalbezoeken Ingeschreven gebruikers Aandeel vrouwen Aandeel mannen Aandeel organisaties, dummies, fouten Meest voorkomende geboortejaren Magazijnaanvragen Preciosa Meeste bestellingen – weekdag Meeste bestellingen – uren Geraadpleegde materialen Boeken Microfilms

Uitsplitsing leeszaalbezoeken op maandbasis, gerangschikt van drukste naar rustigste maand in 2014 Mei Maart Januari December April November Oktober Augustus Februari Juni September Juli

2013

2014

15.751

17.245

3.030

3.280

42,67 % 51,09 % 6,24 %

42,41 % 50,98 % 6,16 %

1991 en 1992

1993

23.850

23.930

1.520 Woensdag 10-11u

1.295 Woensdag 11-12u

39.670

48.582

32.451 7.219

42.283 6.299

Aantal bezoekers 2.119 1.872 1.622 1.619 1.566 1.484 1.422 1.348 1.313 1.145 971 764

45

Uitsplitsing actieve gebruikers op woonplaats in 2014 België

Buitenland

Antwerpen (prov.)

2.369

Oost-Vlaanderen Vlaams-Brabant West-Vlaanderen Limburg Brussels Hoofdstedelijk Gewest Wallonië TOTAAL

237 123 106 96 80 31 3.042

Nederland Duitsland Frankrijk Verenigde Staten van Amerika Italië Spanje Luxemburg Verenigd Koningrijk Denemarken Polen Roemenië Zwitserland Finland Japan Portugal Rusland Servië Slowakije Tsjechië Zweden TOTAAL

Niet gedefinieerd Algemeen totaal

Aantal

90 16 14 12 11 6 5 5 2 2 2 2 1 1 1 1 1 1 1 1 175 63 3.280

Uitsplitsing leeszaalbezoeken op basis van gebruikte service(s) in 2014 Materialen opvragen uit het magazijn

6.922

Geen materialen opvragen uit het magazijn maar uitsluitend studeren in de leeszaal, internet raadplegen, leeszaalwerken gebruiken, kranten en tijdschriften van de dag lezen

Top 10 magazijnaanvragen in 2014

10.323

2013

2014

Gazet van Antwerpen (editie Antwerpen)

764

642

Het Laatste Nieuws

271

260

De Standaard

128

168

De Volksgazet / Belgische Werklieden-Partij

135

83

Le précurseur

75

Het Nieuwsblad

68

73

De Nieuwe Gazet

69

58

191

51

70

48

Belgisch Staatsblad: bijzondere verzameling van de akten, … betreffende de handels- en landbouwvennootschappen Het Handelsblad van Antwerpen Humo : onafhankelijk weekblad voor radio en televisie

39

Op nummer 23 komen we het eerste boek tegen tussen de kranten- en tijdschrifttitels: De gewestelijke en lokale overheidsinstellingen in Vlaanderen tot 1795 (25 opvragingen). Het exclusieve monopolie van kranten en tijdschriften in deze top 10 wijst er op dat de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience bij haar gebruikers vooral gekend is als een bewaarplaats van Vlaamse gedrukte pers.

46

Aantal raadplegingen gedigitaliseerde collectie

2013

2014

8.662

12.560

Aantal zoekacties in 2014 in de online publiekscatalogus, per zoekvorm * Geavanceerd zoeken Snelzoeken

Top 10 aantal raadplegingen gedigitaliseerde collectie

2013

2014

15.996

15.017

7.268

8.275

Eenvoudig zoeken

187.389

185.440

Totaal

210.653

208.732

2013

2014

De humani corporis fabrica libri septem (EHC J 5833)

693

1.558 **

Brabants kookboek (EHC 744810)

520

559

Dat eerste boock van menich derleij walvischen ende ander selseme groote wonderlijke visschen (EHC 707256) *

611

524

Ons frontblad, orgaan der oud-leerlingen en leerlingen der Hoogere School van Handel en Geldwezen St-IgnatiusAntwerpen (EHC B 105036:78)

203

293

Zoekvragen: top 10 van de (combinaties van) velden waarop vaakst is gezocht in 2014

Escal-Vigor : roman / Georges Eekhoud (EHC C 22065)

244

261

(Begin van de) Titel

59.074

248

Naam van een auteur

23.508

[Foto‟s van openbare, kerkelijke en private gebouwen te Antwerpen] / Edmond Fierlants (EHC K 11889) * Koock-boeck, ofte: Familieren keuken-boeck: leerende hoe datmen ... vleesch, voghelen, wilt-braedt ende visch koken sal (EHC H 83740)

299

De leeuw van Vlaenderen, of : De Slag der Gulden Sporen (EHC 523974)

294

[Wapenboek] / Hendrik van Heessel (EHC B 89420) [Carte marine et instructions nautiques pour la navigation de Helgoland jusqu'au sud du Portugal] (EHC B 29166) Totaal

229 207 206

259

201

4.044

3.591

* Topstuk Vlaamse Gemeenschap

* Inclusief zoekacties door personeel

Plaatskenmerk *

9.346

Woord uit titel

8.121

ISBN of ISSN

5.205

Onderwerp

2.479

Combinatie van meerdere woorden uit titel

2.076

Naam van een uitgever

1.698

Naam van een instelling of organisatie als auteur van een publicatie

1.028

Publicatietype

565

* Een zoekactie hoofdzakelijk gebruikt door personeelsleden van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience

** In 2014 was het precies 500 jaar geleden dat Andreas Vesalius geboren werd. De verhoogde aandacht voor zijn persoon en werk in vele activiteiten en tentoonstellingen in 2014, is ongetwijfeld de belangrijkste verklaring voor dit zeer hoge aantal raadplegingen.

47

Interbibliothecair leenverkeer in 2014

2013

2014

666

587

Ontvangen aanvragen Via Impala

Bezoeken

Via e-mail Totaal ontvangen Positief beantwoord

Website www.consciencebibliotheek.be

24 675

611

447 *

417 *

9

17

Pagina‟s per bezoek Bouncepercentage

2013

2014

38.795

57.090

2,36

2,43

51 %

55,47 %

Gemiddelde tijd op site

00:02:02

00:02:14

Nieuwe bezoeken

58,72 %

65,66 %

Verstuurde aanvragen Via Impala Via e-mail

3

8

Totaal verstuurd

16

25

Positief beantwoord

13

18

* Vanuit haar functie als bewaarbibliotheek hanteert de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience het principe om elke aanvraag kritisch te beoordelen. Zo worden aanvragen voor actuele werken die beschikbaar zijn in het openbaar bibliotheeknetwerk doorgegeven aan de openbare bibliotheek Antwerpen voor verdere afhandeling.

De vijf meest bekeken pagina‟s op de website *

2014

Bibliotheek

5,45 %

Contact

3,31 %

Leeszaal

3,03 %

Digitale Bibliotheek

2,63 %

Heilige Plaatsen, Heilige Boeken

2,44 %

* Met uitzondering van de startpagina en de link naar de bibliotheekcatalogus.

Facebook Totaal aantal posts Totaal aantal vind-ik-leuks Totaal aantal nieuwe vind-ik-leuks Totaal aantal vind-ik-niet-meer-leuks Totaal bereik Gemiddeld bereik per dag

2014 238 12.624 346 31 109.547 297

48

Publieksactiviteiten

Subtotaal aantal bezoekers

13.152 *

Heilige Boeken 18/09 – 21/12 Losse tickets Voltarief Reductie Gratis

8.957 1.254 2.712 4.991

Combitickets Voltarief Reductie Gratis

1.726 610 718 398

Rondleidingen Voltarief Reductie Gratis

Aantal bezoekers

2.469 197 822 1.450

Kunstendag voor kinderen, 16/11 Dag van de Wetenschap, 23/11 MNE-familiedag, 14/12

Nottebohmlezingen Geert Lernout, 26/01 Johan Pas, 23/02 Jozef Janssens, 23/03 Peter Derie, 06/04 Pierre Delsaerdt, 11/05 Willem van Zadelhoff, 21/09 Edwin Carels, 19/10 Herman Van Goethem, 16/11 Sebastien de Fooz, 21/12

Aantal bezoekers 1.829 706

73 76 89 66 82 60 56 117 87

Miraeus Lecture John Feather, 19/02

31

NISELecture, 27/03

30 166 66

Erfgoeddag “Grenzeloos”, 27/04

767

Lecture Recital, Concert vriendenverenigingen, 20/03

63

Workshops

290

Het Echte Ding

82

Mediawijsheid WO I 99

26 45 28

Lezingen, culturele activiteiten, concerten

Gedichtendag Peter Theunynck, 30/01

66 20 8 6 16 28 11 12

Extra activiteiten

Subtotaal aantal bezoekers

Cursus Davidsfonds Academie

Details Rondleidingen Groepen NT2 Scholen (Lager onderwijs) Scholen (Secundair onderwijs) Individuelen Rondleidingen projectleiders Rondleidingen curatoren Rondleidingen zonder gids

Publieksactiviteiten

7

Infosessies Bachelors Neerlandistiek Gidsenoverleg

201 150 51

* 62 % van de bezoekers waren Antwerpenaren, 33 % kwamen van buiten de stad, 5 % waren buitenlanders.

49

Publieksactiviteiten

Subtotaal aantal bezoekers

Aantal bezoekers

Publieksactiviteiten

Zaalverhuur

622

Gratis

551

NT2 (5 groepen)

541

Gidsen

Samenwerking Nocturne BASF, 22/01 Raad van Bestuur Dotatiefonds, 27/01-16/04 Nieuwjaarsreceptie Bestuurszaken, 03/02 Publishers Tour, 17/02 Mecenaatslunch, 26/02-09/05 Infosessie digitale strategie, 11/03 Gastcollege UA Pierre Delsaerdt, 25/03

10 28 93 60 24 65 32

Plechtige ontvangst n.a.v. schenkings-overeenkomst Uitgeverij Pelckmans, 24/04

70

Studiedag Reynaert de Vos, 25/04 Verdediging doctoraat Michael Auwers, 30/04

90 69

Filmopnames

Subtotaal aantal bezoekers

Rondleidingen

Stadsgidsen (8 groepen) VIZIT (1 groep) Externen (2 groepen) Depot (Achter de schermen) (37 groepen) Totaal publieksactiviteiten

Aantal bezoekers 597 79 162

93 18 51 356 16.490

10

BASF, bedrijfsfilm naar aanleiding van 50 jaar BASF Antwerpen nv Karrewiet Plus over “Heilige Boeken” Betalend Vergadering Filmopname van Redmoon Record Visuals: De Bibliotheek

71 65 6

50

Persoverzicht Datum 16/01/2014 25/01/2014 15/02/2014 30/04/2014 09/05/2014 21/05/2014 22/05/2014 22/05/2014 22/05/2014 23/05/2014 25/05/2014 28/05/2014 07/2014 09/07/2014 11/07/2014 18/07/2014 21/07/2014 21/08/2014 30/08/2014 Najaar 2014 09/2014 09/2014 09/2014 11/09/2014 12/09/2014 13/09/2014 13/09/2014 16/09/2014 16/09/2014 16/09/2014 17/09/2014 17/09/2014

Medium Het Laatste Nieuws Gazet van Antwerpen/Citta Gazet van Antwerpen Gazet van Antwerpen Het Laatste Nieuws demorgen.be Gazet van Antwerpen De Morgen De Standaard Het Belang van Limburg Steps City Magazine De Streekkrant Antwerpsche Tydinghen De Streekkrant Het Laatste Nieuws Twitter Van Cauwelaert ANP Plus Magazine Nederlands De Standaard A.muz A-blad Universiteit Antwerpen Antwerpsche Tydinghen Gazet van Antwerpen De Standaard/Standaard der Letteren De Standaard Gazet van Antwerpen belga Twitter VRT / deredactie.be deredactie.be Het Laatste Nieuws Feeling

Titel Schepen Heylen ontmoet paus De magie van de Nottebohmzaal Muurvast In het spoor van de Duitse kolonie MAS zoekt souvenirs van heilige plaatsen Voor het eerst in 400 jaar: Caravaggio naar Antwerpen MAS haalt Caravaggio in huis Topwerk van Caravaggio komt naar Antwerpen Caravaggio komt naar Antwerpen Topwerk van barokschilder Caravaggio in MAS Antwerpen Heiligste bar ter wereld Caravaggio komt naar de Scheldestad! Heilige Plaatsen, Heilige Boeken Musea blikken vooruit op najaar Ticketverkoop „Heilige Plaatsen, Heilige Boeken‟ gestart @erfgoedbib: Ticketverkoop „Heilige Plaatsen, Heilige Boeken‟ begonnen Koranfragmenten Leiden eeuw ouder dan gedacht Pelgrimstocht in het museum Expo Heilige Plaatsen, Heilige Boeken Mijn pelgrimstocht God, Jahweh en Allah van kleitablet tot iPad Wandelen tussen Aelmangiën en Antorf De stad die wil verbinden [zonder titel] Religie onder vuur/aan de stroom “Drie religies onder één dak” Program of the day - Tuesday 16/09/2014 Prestigieuze dubbelexpo brengt christendom, islam en jodendom bij elkaar in Antwerpen Prestigieuze dubbelexpo brengt christendom, islam en jodendom bij elkaar in Antwerpen 10 redenen om bijzondere expo te bezoeken expo top 3

Onderwerp Heilige Plaatsen, Heilige Boeken EHC algemeen Stripmuur Leeszaal, Nottebohmzaal Heilige Plaatsen, Heilige Boeken Heilige Plaatsen, Heilige Boeken Heilige Plaatsen, Heilige Boeken Heilige Plaatsen, Heilige Boeken Heilige Plaatsen, Heilige Boeken Heilige Plaatsen, Heilige Boeken Heilige Plaatsen, Heilige Boeken Heilige Plaatsen, Heilige Boeken Heilige Plaatsen, Heilige Boeken Heilige Plaatsen, Heilige Boeken Heilige Plaatsen, Heilige Boeken Heilige Plaatsen, Heilige Boeken Heilige Plaatsen, Heilige Boeken Heilige Plaatsen, Heilige Boeken Heilige Plaatsen, Heilige Boeken Heilige Plaatsen, Heilige Boeken Heilige Plaatsen, Heilige Boeken Heilige Plaatsen, Heilige Boeken EHC en Nottebohmzaal Heilige Plaatsen, Heilige Boeken Heilige Plaatsen, Heilige Boeken Heilige Plaatsen, Heilige Boeken Heilige Plaatsen, Heilige Boeken Heilige Plaatsen, Heilige Boeken Heilige Plaatsen, Heilige Boeken Heilige Plaatsen, Heilige Boeken Heilige Plaatsen, Heilige Boeken Heilige Plaatsen, Heilige Boeken

51

Datum

Medium

Titel

Onderwerp

17/09/2014 17/09/2014 18/09/2014 18/09/2014 19/09/2014 19/09/2014 20/09-20/12/2014 22/09/2014 24/09/2014 27/09/2014 29/09/2014 30/09/2014 03/10/2014 06/10/2014 08/10/2014 14/10/2014 15/10/2014 19/10/2014 06/11/2014 07/11/2014

Gazet van Antwerpen De Morgen Trends De Standaard Zaman vandaag Gazet van Antwerpen De Standaard www.focus.knack.be belga Het Belang van Limburg/Plus Gazet van Antwerpen Humo Het Laatste Nieuws Mededelingen Kalligrafia Kerk & leven t Pallieterke Het Laatste Nieuws de Zondag Belga Katholiek Nieuwsblad 45

Rome, Mekka en Jeruzalem in Antwerpen Wat joden, christenen en moslims bindt Heilig3 Drie religies, één emotie Heiligdom van geloof aangeraakt in twee toptentoonstellingen Religie en kunst betoveren in MAS en Erfgoedbib Expobinnenland MAS opent expo „Heilige Plaatsen, Heilige Boeken‟ Koning en koningin bezoeken religieuze expo in MAS ... Traditie van de bedevaart in de drie... Toen Mariaburg een hoerenbuurt was Expo Heilige Plaatsen, Heilige Boeken Al 5000 bezoekers voor expo in MAS Heilige Plaatsen, Heilige Boeken Kunst met een missie Heilige Plaatsen, Heilige Boeken boekenbeurs doet „striptease‟ Heilige plaatsen Nationale betoging - Kwart Antwerpse stedelijke basisscholen gesloten Heilige Plaatsen, Heilige Boeken

Heilige Plaatsen, Heilige Boeken Heilige Plaatsen, Heilige Boeken Heilige Plaatsen, Heilige Boeken Heilige Plaatsen, Heilige Boeken Heilige Plaatsen, Heilige Boeken Heilige Plaatsen, Heilige Boeken Heilige Plaatsen, Heilige Boeken Heilige Plaatsen, Heilige Boeken Heilige Plaatsen, Heilige Boeken Heilige Plaatsen, Heilige Boeken Opzoeking leeszaal Heilige Plaatsen, Heilige Boeken Heilige Plaatsen, Heilige Boeken Heilige Plaatsen, Heilige Boeken Heilige Plaatsen, Heilige Boeken Heilige Plaatsen, Heilige Boeken Heilige Plaatsen, Heilige Boeken Heilige Plaatsen, Heilige Boeken Staking Heilige Plaatsen, Heilige Boeken

52

Organisatie

Directie An Renard

Beleidsondersteuning

Communicatie en publiekswerking

Secretariaat en personeelsbeheer

Financiële administratie

Veiligheid en gebouw

Lezersdiensten (leeszaal, onthaal en magazijnen)

Collectievorming

Catalografie en wettelijk depot

Digitale collecties

Behoud en beheer

Oude drukken en handschriften

53

Medewerkers in vast of contractueel dienstverband 2014 Schaal

Aantal

VTE

A4B

1

1

A2A

4

3,8

A1A

2

2

B3

1

B2

Substatuut 1 statutair 3 statutair, 1 contractueel

Art. 60-medewerkers M/V

In/uit

1V

8 mensen (6 mannen, 2 vrouwen) werkten in 2014 in de bibliotheek in het kader van een tewerkstelling volgens artikel 60-statuut. 3 startten in 2014; van 4 eindigde het contract in 2014.

2 V, 2 M

3 contractueel

2V

0,8

1 statutair

1M

3

3

3 statutair

3M

C3

2

1,8

2 statutair

2V

C2

5

4,4

3 statutair, 2 contractueel

3 V, 2 M

C1

3

2,8

1 statutair, 2 contractueel

2 V, 1 M

D3

1

0,8

1 statutair

1M

Medewerkers per afdeling (anno 12/2014)

D2

5

4,8

4 statutair, 1 contractueel

5V

Afdeling

D1

1

1

1 statutair

1M

E2

5

4,8

E1

1

1

34

32

Totaal

1 statutair, 4 contractueel 1 contractueel 21 statutair, 14 contractueel

1 in Vrijwilligers 8 vrijwilligers (2 mannen en 6 vrouwen) boden in 2014 voor korte of langere tijd hun diensten aan als vrijwilliger in de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience.

3 V, 2 M 1M 20 V, 14 M

1 in

Projectmedewerkers en activabanen Aantal

Substatuut

1

Projectmedewerker Tentoonstelling “Heilige Plaatsen, Heilige Boeken” op zelfstandige basis

Aantal medewerkers

VTE

Directie

1

1

Oude drukken en handschriften

1

1

Beleidsondersteuning en projecten

1

1

Collectievorming en financiën

4

4

Catalografie

4

3,6

Communicatie en publiekswerking

1

0,8

Veiligheid en gebouw

2

2

Personeel en secretariaat M/V

In/uit

1V

uit

1

0,8

13 *

11,8

Behoud en beheer

3

3

Digitale collecties

3

3

Leeszaal, onthaal en magazijn

* 1 medewerker / 0,8 VTE is langdurig afwezig.

54

Stages

Deelnames aan wetenschappelijke bijeenkomsten

Stagiair(e)

School/instelling

Type stage

Siegmund Dunker

Hochschule für Technik, Wirtschaft und Kultur Leipzig, Bibliotheks- und Informationswissenschaft

Verplichte stage (22 weken)

Rita Oszlanski

UA, Informatie- en Bibliotheekwetenschap

Vrijwillige stage

01/11/201331/03/2014

Anouck Beglinger

Universiteit van Tilburg, Master Jeugdliteratuur

Praktijkstage

01/01/201430/04/2014

Emmy De Smet

UA, Informatie- en Bibliotheekwetenschap

Vrijwillige stage

10/02/201416/05/2014

Britta Maes

Graduaat Bibliotheekwezen en Documentaire Informatiekunde, Antwerpen

Korte stage

03/03/201416/05/2014

Graduaat Bibliotheekwezen en Documentaire Informatiekunde, Gent

Gesuperviseerde beroepspraktijk

Thaïs Minnebo

Periode

Datum

Activiteit

EHC-deelnemer

01/02/2014

Cometa-overleg (FARO, Brussel)

Mieke Lietaer

19/02/2014

Miraeus Lecture John Feather (University of Loughborough): “The Rise of the Publisher: The Transformation of the British Book Trade, 17801840” (Antwerpen)

Steven Van Impe

21/03/2014

Staat van het boek Vlaams Parlement Brussel

An Renard

27/03/2014

Making museums and nations, lessons to be learned (EHC)

Mieke Lietaer

04/04/2014

Information retrieval (Erik Sieverts), IBWlezingenreeks (Universiteit Antwerpen)

Mieke Lietaer

18/04/2014

Studiereis Berlijn ism VVBAD

An Renard

24/04/2014

Over boeken, boekenmakers en boekenhoeders (EHC)

An Renard

25/04/2014

“Metamorfosen van een gemene Vos: Reynaert sinds de Middeleeuwen”, studiedag EHC

An Renard

06/05/2014

“Preserving the knowledge of the past for the digital future. Electronic access to manuscripts and early printed books in the Bayerische Staatsbibliothek München”, gastcollege door Bettina Wagner in de UA / IBW (Antwerpen)

Steven Van Impe

10/06/2014

Masterclass open data, DEN (Hof van Liere, Antwerpen)

Natasja Schouterden

17–21/09/2014

Conference “Religions of the book” – Society for the History of Authorship, Reading and Publishing (SHARP) (Antwerpen)

Steven Van Impe

05/11/2014

Intelligente workflows voor bibliotheken, OCLC (KBR, Brussel)

Mieke Lietaer

19/11/2014

Overlegplatform Erfgoedbibliotheken – VEB (PBL, Hasselt)

Dorrit Van Camp

07/10/201307/03/2014

29/09/2014-

Lidmaatschappen van vakorganisaties Liber Vereniging van Religieus-wetenschappelijke Bibliothecarissen (VRB) International Federation of Library Associations and Institutions (IFLA) Vlaamse Vereniging voor Bibliotheek, Archief & Documentatie (VVBAD) Electron vzw Vlabin-vbc

55

Vorming Thema A-stad_Promoteam (1+2)

Participaties aan bestuursraden van vakorganisaties Aantal medewerkers

Vakorganisatie

Deelname

EHCmedewerker An Renard, Steven Van Impe

11

Basisopleiding nijverheidshelper

2

Bijscholing bewakingsagent 2014

2

Vlaamse Erfgoedbibliotheek

Bijscholing nijverheidshelper

6 1

Dagelijks Bestuur, Raad van Bestuur, Algemene Vergadering, Onderzoeksteam en focusgroepen “deponeringskader digitale publicaties”

VOWB

Raad van Bestuur

An Renard

FARO

Dagelijks Bestuur

An Renard

Stichting Lezen

Raad van Bestuur

An Renard

Vlaams Fonds voor de Letteren

Raad van Bestuur

An Renard

DBNL

Commissie

An Renard

VVBAD

Raad van Bestuur

An Renard

Algemene Vergadering

Steven Van Impe

Bestuur

Steven Van Impe

Redactie

Steven Van Impe

Coachend en resultaatgericht leidinggeven Collectief ontwikkeltraject: leidinggeven bij de stad Diversiteit / leidinggevenden: De invloed van je referentiekader op je leiderschapsstijl

1 1

EHBO-opleiding

1

Excel 2010: Beginners

1

HR-selfservice: wegwijs voor nieuwe leidinggevenden in verschillende toepassingen

1

Infosessie: PM komt naar je toe

2

Mijn loopbaan – CS

13

Nederlands individuele taalcoaching

1

Nederlands taalbegeleiding tentoonstelling

3

Nederlands tweede taal – richtgraad 2

1

Projectmanagement CS

1

Spelling Teambuilding Word 2010: Beginners

Vereniging van Religieuswetenschappelijke Bibliothecarissen Vlaamse Werkgroep Boekgeschiedenis Jaarboek voor Nederlandse Boekgeschiedenis

1 30 1

56

Presentaties van medewerkers Datum

Presentatie

Presentator / lesgever

10/02/2014

Cursus collectiebeheer in het kader van de lezingenreeks “Aan de slag met archief en documentatie” in het CC Maasmechelen, georganiseerd door Heemkunde Vlaanderen

Dirk Van Duyse

07/05/2014

Collectievorming EHC aan Graduaat Bibliotheekwezen en Documentaire Informatiekunde, Gent

Dirk Van Duyse

08/05/2014

Introductie EHC aan vakgroep IBW, Universiteit Antwerpen

Mieke Lietaer, Peter Rogiest, Dirk Van Duyse

15/05/2014

Het boek en de Kempen: 500 jaar in de schaduw, Taxandria, Koninklijke Geschied- en Oudheidkundige Kring van de Antwerpse Kempen, Turnhout

Steven Van Impe

27/05/2014

Voorstelling EHC aan kabinetsmedewerkers burgemeester Bart De Wever

Dirk Van Duyse

02/10/2014

Collectievorming EHC aan bibliotheekinitiatie Antwerpen

Dirk Van Duyse

Publicaties door medewerkers Titel artikel

Publicatie

Auteur

The Special Collections of the Hendrik Conscience Library (Antwerp), result of a long history

Archief- en Bibliotheekwezen in België, 2013

Steven Van Impe

Twee Reynaertcollecties versmelten: de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience neemt de verzameling van Wim Gielen over

Tiecelijn 27 (2014), p. 384-392

Steven Van Impe

57

Aanwinsten & schenkingen

58

Aanwinsten oude drukken

2014 stond voor een groot deel in het teken van de tentoonstelling “Heilige Boeken”, en dat had ook repercussies op de rest van de bibliotheekwerking. Doordat de verantwoordelijke voor de oude drukken werd ingeschakeld voor “Behoud en beheer”, is de verwerking van de aangekochte oude drukken doorgeschoven naar 2015. Daarom volgt hier geen uitgebreid overzicht van de aangekochte werken. Dit zal worden ingehaald in het jaarverslag van 2015. Een belangrijke aankoop die al wel vermeld kan worden, is die van ongeveer 100 Antwerpse gelegenheidspublicaties, voornamelijk uit de achttiende en negentiende eeuw. De Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience bezit reeds een omvangrijke collectie gelijkaardige materialen. Deze kleine publicaties, vaak slechts één (groot) blad of een klein boekje van vier pagina‟s, werden gedrukt voor gebruik bij privé-aangelegenheden (huwelijken, verjaardagen, jubilea, intredes in het klooster of overlijdens). Ze gingen nadien vaak verloren, omdat ze geen praktisch nut meer hadden. Inhoudelijk gaat het vaak om gedichten of (af en toe) liedjes, speciaal voor de gelegenheid gecomponeerd. Deze „volkspoëzie‟ is nooit onderzocht, maar kan worden beschouwd als de context waarin, in de negentiende eeuw, de Vlaamse letterkunde is ontstaan. Een aantal gedichten is ook (in opdracht, en vaak anoniem) gedicht door gerenommeerde achttiende-eeuwse dichters als J.A.F. Pauwels, P.J. Stips of F.M. van Cannaert.

59

1. Aangekocht op een veiling

Opvallende aanwinsten moderne drukken

Henri Godts (Brussel): - 18 maart 2014: nr. 429 Le Librairie Ferraton (Brussel): - 21 juni 2014: nr. 1119 The Romantic Agony (Brussel): - 16 & 17 mei 2014: nrs. 550, 551, 555, 561, 565, 568, 574, 602, 628, 648; - 21 & 22 november 2014: nrs. 741, 791 Van de Wiele (Brugge): - 22 maart 2014: nr. 346 Dit zijn de opvallendste aanwinsten: Arbres / Franz Hellens. – Liège : Éditions Dynamo, P. Aelberts, 1966. – 12 p. : ill. EHC 790877 Oplage: 100 genummerde exemplaren. Nr. 14, met opdracht aan Raphaël De Smedt. Aangekocht op de veiling van Romantic Agony (Brussel), 16 & 17 mei 2014, lot 550. L’âge dur / Franz Hellens. – Paris : Seghers, 1961. – 78 p. EHC 790863 Oplage: 20 genummerde exemplaren, 15 Romeins genummerd I-XV en 5 geletterd A-E. Nr. XIV, met opdracht van de auteur aan P. Aelberts (5 maart 1962). Aangekocht op de veiling van Romantic Agony (Brussel), 16 & 17 mei 2014, toegevoegd aan lot. Les beffrois au soleil : poèmes / Marcel Wyseur ; ill. Herman Courtens. – [S.l.] : Imprimerie Sainte Catherine , 1927. – 66 p. : ill. EHC 792589 Oplage: 225 genummerde exemplaren (I-XXV en 1-200), naast 10 geletterde exemplaren A-K, en 100 exemplaren “hors commerce” gemarkeerd “S. P.”. Gesigneerd in het colofon. Nr. XXI, met boekbindersetiket De Meyer, Gent. Aangekocht op de veiling van Romantic Agony (Brussel), 21 & 22 november 2014, lot 741. Le charme de Venise / Camille Mauclair ; ill. Henri Cassiers. – Paris : Piazza, 1930. – 146 p. : ill. EHC 784878 Oplage: 1.000 exemplaren. Nr. 545. Aangekocht op de veiling van Marc Van de Wiele (Brugge), 22 maart 2014, lot 346. Deux nouvelles / Franz Hellens ; lihtografieën Edgar Scauflaire. – Liège : L‟Union Liégeoise du Livre et de l‟Estampe, 1938. – 81 p. : ill. EHC 790885 Oplage: 50 gesigneerde exemplaren, genummerd 0-43 en I-VI. Nr. I, met opdracht aan Pierre Aelberts, “maître en édition, et bon juge”. Aangekocht op de veiling van Romantic Agony (Brussel), 16 & 17 mei 2014, lot 555.

60

Les douze mois : poèmes / Émile Verhaeren, houtsneden Le Meilleur. – Paris, d‟Alignan, 1921. – 103 p. : ill. EHC 790892 Oplage: 290 genummerde exemplaren. Nr. 205. Aangekocht op de veiling van Romantic Agony (Brussel), 16 & 17 mei 2014, lot 648. Échappements / Franz Hellens ; ill. Pierre Alechinsky. – Bruxelles : Pierre d‟Alun, 1999. – 74 p. : ill. EHC 790868 Uitgave in losse katernen, naar aanleiding van de tentoonstelling Il n‟y a de mots sans images in de Bibliotheca Wittockiana (Brussel). Oplage: 600 exemplaren. Nr. S.P. Aangekocht op de veiling van Romantic Agony (Brussel), 16 & 17 mei 2014, toegevoegd aan lot.

Pourriture noble / Franz Hellens. – Bruxelles-Uccle : Arche, 1951. – 78 p. EHC 790886 Oplage: 150 genummerde exemplaren, naast 15 exemplaren “hors commerce”. Nr. 34. Aangekocht op de veiling van Romantic Agony (Brussel), 16 & 17 mei 2014, lot 574. Seine-et-Oise, suivi de : Poèmes de la source et de l’embouchure (1963) / Franz Hellens. – Liège : Aelberts, 1962. – [Z.p.] EHC 790866 Oplage: 20 genummerde exemplaren, 18 genummerd 1-18 en 2 geletterd A-B. Nr. 12, met opdracht van de auteur aan Raphaël De Smedt. Aangekocht op de veiling van Romantic Agony (Brussel), 16 & 17 mei 2014, toegevoegd aan lot.

Hubert Chatelion : romancier de l'existence intégrale / Franz Hellens. – Liège : Dynamo, 1967. – 16 p. EHC 790869 Uitgave in losse katernen. Oplage: 51 genummerde exemplaren. Nr. 15, met opdracht van de auteur aan Raphaël De Smedt “ce petit essai sur un écrivain de classe qui n‟a pas eu le temps de donner toute sa mesure”. Aangekocht op de veiling van Romantic Agony (Brussel), 16 & 17 mei 2014, toegevoegd aan lot.

Le temps dépasse / Franz Hellens ; gravures Jean Vodaine. – Basse-Yutz : Prestige de la Poésie, 1970. – [Z.p.] : ill. EHC 790888 Losbladige uitgave “pour Franz Hellens et ses amis”. Oplage: 70 genummerde en gesigneerde exemplaren. Nr. 41, met opdracht aan Raphaël De Smedt “à qui il reste encore plus d‟un demi siècle avant de se voir dépassé”, en met toegevoegde prospectus. Aangekocht op de veiling van Romantic Agony (Brussel), 16 & 17 mei 2014, lot 568.

Lettres d’Emile Verhaeren à Georges Khnopff. – [S.l.] : Editions du Balancier, 1947. – [Z.p.] EHC 789852 (Veiling Le Librairie Ferraton) Uitgave met losse katernen. Oplage: 20 exemplaren, “destines a la famille du poete et a quelques admirateurs”. Nr. 1.

Tijl Uilenspiegel en lamme goedzak, of De lustige gezellen / Rafaël Verhulst. – [S.l. : s.n., s.a.]. – 952 p. EHC 792594 Met ex-libris van W.L. Braekman. Aangekocht op de veiling van Romantic Agony (Brussel), 21 & 22 november 2014, lot 791.

Mémoires d’Elseneur / Franz Hellens. - Paris : Albin Michel, 1954. – 367 p. EHC 791120 Van deze uitgave verschenen eveneens 20 Arabisch genummerde exemplaren (1-20) en 3 Romeins genummerde exemplaren hors commerce (I-III). Nr. 13. Aangekocht op de veiling van Romantic Agony (Brussel), 16 & 17 mei 2014, toegevoegd aan lot.

La Turquoise / Franz Hellens. - Charleroi : Les Nouvelles Editions Européennes, 1937. – 22 p. EHC 790884 Oplage: 105 genummerde exemplaren. Nr. 25, met opdracht aan Pierre Aelberts: “ce petit récit resté à ce jour inédit ou plutôt non réédité et dont l‟épisode marque une date dans ma vie”. Aangekocht op de veiling van Romantic Agony (Brussel), 16 & 17 mei 2014, lot 565.

Ode à Bass Bassina Boulou / Franz Hellens. – [S.l.] : Rougerie, 1964. – [Z.p.] EHC 790865 Oplage: 265 genummerde exemplaren. Nr. 148, met opdracht van de auteur aan Raphaël De Smedt. Aangekocht op de veiling van Romantic Agony (Brussel), 16 & 17 mei 2014, toegevoegd aan lot.

2. Nieuw drukwerk in de marge De oud-leerlingen van Jongensschool 7 Markgravelei aan hunnen Eere-Bestuurder P. Van Lier bij de feestviering van het vijftigjarig bestaan hunner school, 1864-1914. – Antwerpen : Plantijnsche Drukkerij, [1914]. – [Z.p.] : ill. EHC 784980 (Veiling Godts) Uniek exemplaar van dit feestboek, verlucht met een grote originele pentekening door Joseph Aerts met het portret van de jubilaris, een afbeelding van de gevel van de school en het stadswapen van Antwerpen. Naast de huldetekst bevat dit album 8 pagina‟s met de handtekeningen van de leden van het feestcomité en van de oud-leerlingen. Gebonden in eigentijdse mozaïekband: bruin chagrijnleder, bovenplat versierd met blinde lijnenkaders en rolstempels, 2 horizontale listelen met bloemenrank, een grote centrale rechthoek van gestempeld bruin leder waarop de initialen “P.V.L.” onder de wapens van Antwerpen en een banderolle met de jaartallen 1864 en 1914; het geheel op een decor van bloemenranken en gehoogd in kleur. Aangekocht op de veiling van Henri Godts (Brussel), 18 maart 2014, lot 429.

2.1. De Carbolineum Pers Angela : ik heb de machtigste vrouw van Europa bediend / Arnon Grunberg ; tek. Jan Bosschaert. – Bergamo : Feuerbach, 2014. – 25 p. : ill. EHC 792145 (De Carbolineum Pers) Uitgegeven in opdracht van uitgeverij Feuerbach bij twintig jaar Blauwe maandagen, en bevat een ongepubliceerde brief aan Angela Merkel. Het eerste exemplaar is op 30 oktober 2014 aan de auteur aangeboden bij de opening van de Arnon Grunberg-tentoonstelling Ich will doch nur, dass Ihr mich liebt in de Amsterdamse Universiteitsbibliotheek. De tekst is met de hand gezet en met de handpers gedrukt in 48 Arabisch genummerde exemplaren, en bevat handgekeurde initialen en drie tekeningen van Jan Bosschaert. De eerste twintig exemplaren zijn bestemd voor de auteur, de overige 29 voor verspreiding in de Europese lidstaten. Voor dat doel is ook

61

een Duitse, Engelse en Italiaanse vertaling opgenomen. Daarnaast werden ook 30 Romeins genummerde exemplaren voorzien voor extra verspreiding in België. Nr. XXIII, gesigneerd door auteur en tekenaar. Een kerkhoflied : laatste gedichten / Gerrit Komrij ; tek. Bruno Vekemans. – Kalmthout : De Carbolineum Pers, 2013. – [Z.p.]. EHC 779237 (De Carbolineum Pers) Deze uitgave bevat twee gedichten die Komrij bedoeld had voor zijn laatste, uiteindelijk postuum verschenen bundel Boemerang en andere gedichten (EHC 766780), maar die daarin vergeten werden. Oplage: 50 genummerde en helaas niet gesigneerde exemplaren. Nr. 13. Kwijt in de tram / A. F. Th. Van der Heijden. – Kalmthout : De Carbolineum Pers, 2014. – 19 p. : ill. EHC 787118 (De Carbolineum Pers) Op 5 april 2008 startte A. F. Th. Van der Heijden met een wekelijkse column in Het Parool. De eerste aflevering, Death row, liet hij een dag eerder voorafgaan door het artikel Kwijt in de tram waarin hij zich schatplichtig toonde aan Simon Carmiggelt, zijn illustere voorganger bij Het Parool. Beide teksten verschijnen hier voor het eerst in boekvorm. Ze zijn in het voorjaar 2014 met de hand gezet en met de handpers gedrukt. De oplage bestaat uit 60 genummerde en gesigneerde exemplaren. Nr. 13.

Waer is mijn lief gegaen : een onbekend Vlaams liedhandschrift uit de zeventiende eeuw / bewerkt door Gilbert Huybens ; linosneden Jonas Thys. – Kalmthout : De Carbolineum Pers, 2013. – 143 p. : ill. EHC 784523 (De Carbolineum Pers) In de loop van 2013 vond musicoloog Gilbert Huybens in de Koninklijke Bibliotheek te Brussel een Vlaams liedhandschrift uit 1680, dat sedert de aankoop door de KB in 1904 onbestudeerd en onuitgegeven was gebleven en zelfs nooit werd opgenomen in de centrale catalogus. Het bevat 38 liederen waarvan er 27 uit geen enkel ander handschrift of druk bekend zijn, en dus wellicht uniek zijn. De onderwerpen variëren van platte scatologie (“Liedeken van diversche scheten”) tot mythologie, politiek en het kerstgebeuren. De 33 linosneden van Jonas Thys werden speciaal voor deze uitgave gesneden en eveneens met de handpers afgedrukt. De tekst is met de hand gezet, en met de handpers gedrukt in een oplage van 50 genummerde exemplaren, waarvan 40 Arabisch genummerd en ingenaaid, en 10 Romeins genummerd, gebonden in kalfsperkament en met alle lino‟s handgekleurd. Nr. 17, “gedrukt voor de EHC te Antwerpen” en in het colofon gesigneerd door tekstbewerker en kunstenaar. 2.2. Het Gonst

Parijs : een vergeten reisverhaal / Stijn Streuvels ; tek. Bram Malisse. – Kalmthout : De Carbolineum Pers, 2014. – 89 p. : ill. EHC 791903 (De Carbolineum Pers) In oktober 1903, een maand voor hij de bouwgrond voor Het Lijsternest koopt, reist de 32-jarige Stijn Streuvels impulsief en alleen naar Parijs. De kunstliefhebber die hij is, geniet dagenlang van de schatten van het Louvre, maar de “verdwaalde landman” voelt zich ontheemd in de losbandigheid en uitbundigheid van de Lichtstad. Het reisverhaal Parijs dat Streuvels hierover in 1904 publiceerde in Boon‟s Geïllustreerd Magazijn (zie EHC B 75963) werd nooit gebundeld en is ook na zijn dood nooit herdrukt. Het verscheen opnieuw in november 2014 bij De Carbolineum Pers, met veertien oorspronkelijke houtsneden van Bram Malisse en volledig met de hand gezet. Oplage: 75 exemplaren, waarvan 65 Arabisch genummerd (1-65) en ingenaaid, en 10 Romeins genummerde exemplaren (I-X), gebonden in kalfsperkament en handgekleurd. Nr. 17, “gedrukt voor de Erfgoedbibliotheek H. Conscience”. Paspoort : een zeer kort verhaal / A.L. Snijders. – Artistiek Bureau, 2014. – [Z.p.]. EHC 786771 (Nick Ter Wal) In opdracht van Artistiek Bureau met de handpers van De Carbolineum Pers gedrukt. Oplage: 30 genummerde en gesigneerde exemplaren. Nr. 14. Schoon dinges! Zijnde de tweede fondslijst van de handpersdrukken van De Carbolineum Pers. – Wildert : Avolon, 1994. – [Z.p.] : ill. EHC 786127 (Ludo Simons) – schenking. Met de handpers gedrukt in 50 genummerde exemplaren, bestemd voor de vrienden en klanten van de pers. Nr. 14.

De Does & Loos : ornament en misdaad . Kaba-ornamenten / Adolf Loos ; ill. Bram de Does. – Antwerpen : Het Gonst, 2013. – [Z.p.] : ill. EHC 783014 (Het Gonst) Bevat enerzijds Ornament en misdaad, een opstel van Adolf Loos, en anderzijds een aantal structuren opgebouwd uit het Kaba-ornament van Bram De Does. Het Kaba-ornament werd door De Does in 1987 ontworpen voor gebruik in hoogdruk. Het is het laatste ontwerp dat door Lettergieterij Enschedé werd gegoten. De Stichting Drukwerk in de Marge had een complete set verworven en beschikbaar gesteld voor haar leden, waar Dick Wessels voor dit boek dankbaar gebruik van heeft gemaakt. Het opstel Ornament en misdaad werd in 1908 geschreven door de Oostenrijkse architect Adolf Loos. Het is een regelrechte aanval op de destijds ongebreidelde decoratiedrift van zijn tijdgenoten. Het opstel verscheen eerder al in 1982, in een vertaling van Hans W. Bakx (EHC 507192). Oplage: 30 genummerde en gesigneerde exemplaren, de tekst werd met de hand gezet. Het boek is gedrukt in vier kleuren, en is gevat in een foedraal. Nr. 21. 2.3. Jozef Moetwillig Het kristal : twaalf sonnetten voor Spinoza / samenst. en vert. Paul Claes ; portret Karel Dierickx. – Gent : Moetwillig, 2014. – 27 p. : ill. EHC 787539 (Jos Brabants) Dit is de 29ste bibliofiele uitgave van de private pers Jozef Moetwillig. Oplage: 300 exemplaren, waarvan de eerste 100 gesigneerd door de auteur. Nr. 69.

62

3. Ander bijzonder drukwerk 3.1. Adam de Eerste en Octave de Achtste Vier plus 4 / citaten en creaties van Yves de Smet, Katleen Deleu, Carl Jacobs en Benoît Félix. – Gent : Adam de Eerste en Octave de Achtste, 2014. – [Z.p.] : ill. EHC 783314 (Adam de Eerste en Octave de Achtste) Uitgegeven naar aanleiding van het achtste tentoonstellingsjaar in Huize St. Bonaventura te Gent. Alle creaties zijn door de kunstenaars genummerd en gesigneerd. Het is ingenaaid door kunstdrukatelier De Zachte Klaarte. Oplage: 43 genummerde en gesigneerde exemplaren, zijnde 1-36 en I-VII (voor de medewerkers). Nr. 6. 3.2. Art Paper Editions (kunstenaarsboeken) All work and no play makes Jack a dull boy / Jurgen Malefeyt. – [S.l.] : Art Paper Editions, 2010. – [Z.p.] : ill. EHC 779689 (Jurgen Maelfeyt) Poster: Oplage: 100 genummerde exemplaren. Nr. 19. The hill that wasn’t / Stefan Vanthuyne. – Ghent : Art Paper Editions, 2013. – [Z.p.] : ill. EHC 789851 (Jurgen Maelfeyt) Oplage: 500 exemplaren. Linnen cover. Bevat 1 losse foto.

druk verschenen. De gedichten van Benno Barnard, Eva Gerlach, Willem van Toorn, Huub Beurskens, Wiel Kusters, Hester Knibbe en Willem Jan Otten in het tweede deel van de bundel zijn op verzoek geschreven bij een nagelaten gedicht van Guillaume van der Graft. Oplage: 110 genummerde exemplaren : 15 Romeins genummerde exemplaren werden gedrukt voor de medewerkers, nummers 1-90 werden in de handel gebracht, en daarnaast werden nog 5 ongenummerde exemplaren gemaakt. Nr. 32. 3.4. Bibliotheek Volkskundemuseum Antwerpen Met de oprichting van het Museum aan de Stroom (MAS) werden de bibliotheken van de desbetreffende musea deels herbestemd naar de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience. In 2010 was dat het geval voor bijvoorbeeld het Volkskundemuseum. Hierbij enkele in 2014 gecatalogeerde titels, ter illustratie van de rijkdom van deze collectie: 60 jaar Vlaams volkshumorist : uit het leven van Frans Lamoen, verteld door hemzelf / Frans Lamoen. – Berchem : Lamoen, 1949. – 120 p. : ill. EHC A 138263 Van deze uitgave verschenen eveneens 200 genummerde en gesigneerde luxe-exemplaren, voorbehouden aan de inschrijvers. Nr. 12, met opdracht van de auteur, “Van op m‟n ziekbed”, aan Jan De Schuyter. Catastrophe d’Anvers, du 6 septembre 1889, explosion de la cartoucherie Corvilain. – [S.l. : s.n., c.1889]. – [Z.p.] : ill. EHC 770908 Album met 22 “phototypies”.

3.3. Atalanta Hoe deed Han Shan dat dan : gedichten / Huub Beurskens. – Baarn : Atalanta Pers, 2014. – 45 p. : ill. EHC 791170 (Atalanta Pers) Oplage: 80 Arabisch genummerde exemplaren en 4 Romeins genummerde exemplaren voor de medewerkers; alle exemplaren in het colofon gesigneerd door de auteur-kunstenaar. Nr. 53. Teruggezongen : in memoriam Guillaume van der Graft / samenstelling René Bakker en Benno Barnard ; gedichten van Guillaume van der Graft e.a. – Baarn : Atalanta Pers, 2014. – 46 p. : ill. (Dialogen ; 10). EHC 783121 (Atalanta Pers) Op 21 november 2010 overleed in zijn woonplaats Utrecht op 90-jarige leeftijd Willem Barnard, theoloog, essayist en – onder het pseudoniem Guillaume van der Graft – een dichter van betekenis. Een geplande bundel in de poëziereeks Dialogen tussen hem en zijn zoon, de dichter Benno Barnard, werd daardoor onmogelijk, waarna besloten werd tot de uitgave van Teruggezongen. De bundel bevat vooreerst 13 gedichten van Guillaume van der Graft, waarvan 7 nog niet eerder werden gepubliceerd. Daarnaast bevat het de gedichten van de leden van het Utrechts Dichtersgilde die geschreven werden bij door hen gekozen gedichten van Guillaume van der Graft, zijnde gedichten van Ellen Deckwitz, Alexis de Roode, Vrouwkje Tuinman, Ruben van Gogh, Chrétien Breukers en Ingmar Heytze. Deze Gildegedichten zijn in Van der Grafts laatste levensjaren ontstaan, maar nog niet eerder gezamenlijk in

Dageraad, ofte : Nieuwe opkomst der geneeskonst, in verborgen grond-regulen der nature / Joan Baptista van Helmont [Jan Baptist van Helmont]. – Antwerpen : Standaard, 1944. – 404 p. : ill. EHC 693982 Facsimile van de originele uitgave van 1660 (zie EHC J 114243 en J 42289), naar aanleiding van de 300ste verjaardag van het overlijden van Van Helmont (1579-1644). De 50 Romeins genummerde exemplaren waren voorbehouden aan de Koninklijke Vlaamse Academie voor Geneeskunde. Nr. II. Folklore de la plaine et des bois / Adrien de Prémorel. – Bruxelles : Labor, 1941. – 108 p. EHC 789610 Oplage: 500 gewone exemplaren, 12 luxe-exemplaren genummerd I-XII, en 12 luxe-exemplaren genummerd 1-50. Nr. 35. Gilgamesj : spel voor stangpoppen (Poesjenellen) in Antwerps dialect / Wannes van de Velde. – Antwerpen : Kunsthuis, 1989. – 54 p. : ill. EHC 785351 Een uitgave van Kunsthuis, in samenwerking met vzw Pagagonië. Bevat 6 houtsneden van de auteur. Oplage: 250 Arabisch genummerde exemplaren (voor Kunsthuis) en 100 Romeins genummerde exemplaren (voor stichting de Veerpers te Amsterdam). Nr. 6.

63

Goliath, reus van Ieper / R. Buckinx. – Ieper : Dumortier, 1955. – 19 p. : ill. EHC 782340 Oplage: 200 genummerde exemplaren. Nr. 14. L’imagerie populaire : les images de toutes les provinces françaises du 15e siècle au Second Empire, le complaintes, contes, chansons, légendes qui ont inspiré les imagiers / Pierre-Louis Duchartre en René Saulnier. – Paris : Librairie de France, 1925. – 447 p. : ill. EHC 790369 Overbonden met lederen band met figuratieve illustratie. Notre Dame des Imagiers / Max Elskamp ; ill. Jehanne Goossens. – Bruxelles : Editions de la Nouvelle Planète, 1954. – [Z.p.] : ill. EHC 786125 Oplage: 30 exemplaren. Ons volksleven : [tentoonstelling ingericht ten voordele van] Ons Invaliedenhuis, Antwerpen, october 1916. – Antwerpen : Ons Invaliedenhuis, 1916. – [Z.p.] : ill. EHC 785593 Fotoalbum van een tentoonstelling in Ons Invaliedenhuis, van 1 t.e.m. 30 oktober1916. Stad Antwerpen, 1830-1930 : de deelnemende Maatschappijen aan den Kunststoet Historisch Antwerpen aan schepen J. Junes, als blijk van hulde en sympathie – Antwerpen : Stad Antwerpen, 1930. – [Z.p.] : ill. EHC 785165 Album met ingekleefde foto‟s. Vanden leven ende voerganc des alder boesten ende quaetsten Antekerst / W.L. Braekman. – Brugge : Vandewiele, 1984. – [Z.p.] : ill. EHC 790131 Bandontwerp en vormgeving voor Johan Mahieu. Oplage: 330 genummerde exemplaren; 30 exemplaren niet voor de handel bestemd. Nr. 79. Vieil Anvers 1894 : joyeuse entrée de Charles-Quint à Anvers le 23 septembre 1520 / foto‟s Victor Selb. – [S.l. : s.n.], 1895. – 43 p. : ill. EHC 785163 Album met ingekleefde foto‟s. Volkskundige kalender voor het Vlaamsche land / Gab. Celis. – Gent : Celis, 1923. – 336 p. : ill. EHC 789170 Oplage: 500 exemplaren, waarvan 30 “op prachtpapier met 10 prenten buiten tekst”. Nr. 1, met opdracht van de auteur aan Em. Van Heurck, en met een ex-libris van Maurits De Meyer.

3.5. Boekbanden Laurent Peeters (1889-1955) Boekbinder en vergulder Laurent Peeters (1878-1955) belandde rond 1900 in Antwerpen om er leerjongen te worden bij de uitgeverij-drukkerij Spitaels. Korte tijd werkte hij bij mevr. Keuth die de boekbinderij van haar overleden echtgenoot voortzette. In 1903 vestigde hij zich als zelfstandig boekbinder en vergulder in de Helmstraat 18 te Borgerhout. Na een kort oponthoud in Nederland tijdens de Eerste Wereldoorlog vestigde hij zich te Antwerpen vervolgens in de Lange Bisschopstraat 9, en in 1924 in de Korte Achteromstraat 6. Vooral het vergulden op leer bezorgde Peeters een grote faam. Tijdens de wereldtentoonstelling van 1930 exposeerde hij enkele werken. Hij is de auteur van Handleiding voor den boekbinder (l930, EHC G 64585:1), Het vergulden op leder (1946, EHC H 107072) en Handboek voor den boekbinder (1946, EHC B 123403; heruitgegeven in 2010, EHC 742327). Zie ook: De boekbanden van Laurent Peeters (Boris Rousseeuw, 1990; EHC 544834) en Boekbanden van Laurent Peeters, 1879-1955 (catalogus n.a.v. tentoonstelling in UFSIA, 1991; EHC 531897). In 2011 kon de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience via een antiquariaat al vijf boekbanden van hem aankopen. Een erfgename bood een bijkomend pakket te koop aan, waaruit de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience volgende selectie maakte die enerzijds inhoudelijk in het collectieprofiel passen en die anderzijds als band de moeite waard zijn: Het geluk van rijk te zijn. De podagrist / Hendrik Conscience. – Brussel : Lebègue, [s.a.]. – 185 p. : ill. EHC 784543 Bruine vollederen band in pseudo-middeleeuwse stijl (“pastiche”), wat erg ongebruikelijk is: er zijn van Peeters wel enkele pastichebanden bekend, maar niet zo veel. Net als bij Moeder Job past de band eigenlijk niet bij het boek. Moeder Job / Hendrik Conscience. – Brussel : Lebègue, [1912]. – 159 p. : ill. EHC 784541 Groene vollederen band met opvallend art-deco ornament. Peeters heeft niet zo veel banden van dit type gemaakt; het art-deco ornament past helemaal niet bij Conscience, wat dan weer typisch Peeters is: hij maakte mooie banden (vele honderden per jaar), en of die bij het boek pasten, maakte hem niet zo veel uit.

Voordrachten. – Antwerpen : Museum voor Folklore, 1948-1962. - 6 dln. : ill. EHC 770880 Voor de periode 1948-1962 werden de voordrachten in het Museum voor Folklore / Museum voor Volkskunde in 6 boeken kalligrafisch uitgebeeld, en ondertekend door de desbetreffende spreker(s).

Pieter Bruegel : zoo heb ik u uit uwe werken geroken / Felix Timmermans. – Antwerpen : Standaard, 1928. – 413 p. : ill. EHC 784539. Titel varieert: Pieter Bruegel : zoo heb ik u uit uwe werken geroken. Beige vollederen band met “bruegeliaanse” tafel, haast kubistisch. Van Laurent Peeters is voor zover bekend geen archief overgeleverd, en dus ook geen bandontwerpen. Opvallend is dat voor dit boek niet één, maar twee ontwerpen zijn overgeleverd: het tweede ontwerp – gebaseerd op het schilderij “Jagers in de sneeuw” – is blijkbaar niet goedgekeurd.

Het Werkhuis : onderstand door den arbeid = Le Maison du travail : assistance par le travail / foto‟s J. Van Leemput. – Anvers : Van Leemput, s.a. – [Z.p.] : ill. EHC 789650 Fotoboek met 11 ingekleefde foto‟s.

De pastoor uit Den Bloeyenden Wijngaerdt / Felix Timmermans. – Amsterdam : Van Kampen, [1923]. – 187 p. : ill. EHC 784544 Halflederen band, met op de rug een druiventros.

64

Zon : een bundel beschrijvingen / Herman Teirlinck. – Bussum : Van Dishoeck, 1906. – 258 p. EHC 784542 Halflederen band met op de rug een dobbelsteen (teerling). 3.6. Druksel (Johan Velter)

De spiegelingen / Erwin Mortier. – Antwerpen : Bezige Bij, 2014. – 300 p. EHC 791268 (De Slegte) Naast de commerciële uitgave van De spiegelingen (EHC 785485) verschenen er eveneens 20 genummerde en gesigneerde luxe-exemplaren in een lamellenband. Deze werden in suède gebonden door Pau Groenendijk Mooie Boeken (Amsterdam). De initialen zijn van de hand van Karina Meister. Vier geletterde exemplaren bleven hors commerce. Elk exemplaar bevat een extra bijlage, geselecteerd door de auteur. Nr. 12.

Cathay / Ezra Pound ; vert. en inl. Mon Nys. – Gent : Druksel, 2014. – [Z.p.]. EHC 792322 (Druksel) Oplage: 75 genummerde exemplaren. Nr. 55.

3.8. Filip De Pillecyn

Fallicornia / Dirk van Bastelaere. – Gent : Druksel, 2014. – [Z.p.]. EHC 792324 (Druksel) Deze dichtbundel kan gelezen worden als een vervolg van de bundel Diep in Amerika (1994, EHC 566303). De oplage bestaat uit 126 door de auteur genummerde en gesigneerde exemplaren; 100 Arabisch genummerde exemplaren zijn bestemd voor de verkoop, 26 werden gereserveerd voor de uitgeverij. De exemplaren zijn genummerd en gesigneerd. Nr. 35.

De veerman en de jonkvrouw / Filip De Pillecyn ; gravure en ill. Guido Mariman. – Hamme : Filip De Pillecijncomité, 2014. – 132 p. : ill. EHC 788297 (Filip De Pillecijncomité) Oplage: 70 genummerde exemplaren. Bevat 1 genummerde en gesigneerde gravure. Nr. 61.

Usura : de canto’s XLV, XLIX en LI / Ezra Pound ; vertaald en toegelicht door Mon Nys. – Gent : Druksel, 2014. – [Z.p.]. EHC 792308 (Druksel) Oplage: 75 genummerde exemplaren. Nr. 64.

De zielezang van Joris Sylphe / Frans van Raemdonck ; inl. Oscar Dambre. – Temse : De Landtsheer, [1919]. – 135 p. EHC 783008 (De Slegte) Eerste uitgave van het nagelaten dichtwerk van Frans van Raemdonck (pseudoniem Joris Sylphe, 18971917). In 1922 verscheen bij De Landtsheer een heruitgave onder de titel De zielezang van Frans van Raemdonck (EHC C 116842 en EHC 637235). De gebroeders Edward en Frans van Raemdonck sneuvelden samen in de Eerste Wereldoorlog , op 26 maart 1917. Uitgever/drukker De Landtsheer werd de spil van de verering van beide broers. Het bekende tafereel van de dood van de gebroeders getekend door Joe English werd een icoon in de Vlaamse beweging. Bevat een portret naar een tekening van M. Xhronet. Met originele uitgeversband in rood linnen, met – niet toevallig – twee leeslinten in zwart en geel. Oplage: 50 genummerde exemplaren. Nr. 19. Betreft nr. 157 in de catalogus 28 “Literaire handschriften, correspondentie & bijzondere uitgaven”.

Vijf gedichten / Theodore Roethke ; vert. Katelijne De Vuyst. – Gent : Druksel, 2014. – [Z.p.]. EHC 792309 (Druksel) Oplage: 75 genummerde exemplaren. Nr. 48. 3.7. Erwin Mortier Slaap ons in : monologen bij Beethovens muziek voor Goethe’s tragedie ‘Egmont’ / Erwin Mortier ; nawoord Jan Caeyers. – Antwerpen : De Slegte : Le Concert Olympique, 2012. – [Z.p.] EHC 783010 (Polare) Deze reeks van 5 monologen werd geschreven op vraag van Le Concert Olympique en zijn dirigent Jan Caeyers voor de integrale uitvoering van Ludwig van Beethovens opus 84: muziek bij de tragedie Egmont van J.W. von Goethe. Deze uitgave verscheen in 2 edities: voor Le Concert Olympique werden 600 exemplaren gedrukt, voor Antiquariaat De Slegte werden 50 exemplaren gedrukt op luxe-papier en door beide auteurs gesigneerd; 12 Romeins genummerde exemplaren bleven “hors commerce”. Nr. 35. Betreft nr. 148 in de catalogus 28 “Literaire handschriften, correspondentie & bijzondere uitgaven”.

3.9. Frans Van Raemdonck

3.10. Für Dich Verlag Okidoki / Tina Schott. – Antwerpen : Für Dich Verlag, [2013]. – [Z.p.]. EHC 792876 (Für Dich Verlag) Tijdens een werkverblijf in het Frans Masereel Centrum in Kasterlee maakte de Duitse kunstenares Tina Schott (°1975) in het pretpark tekeningen van Kasterleese monumenten, terwijl ze in de attracties zat. Die “actiekrabbels” vulde ze vervolgens aan tot collages aangevuld met knipsels uit afgevoerde boeken van de bibliotheek van Kasterlee. Oplage: 200 genummerde exemplaren. Bevat een postkaart. Nr. 78.

65

Onder de titels / Dennis Tyfus. – Antwerpen : Für Dich Verlag, 2013. – [Z.p.]. EHC 792871 en EHC 792872 (Für Dich Verlag) Marc Goethals schreef hierover in De Witte Raaf: “Het hoge tempo waarmee de interdisciplinaire publicaties van Dennis Tyfus elkaar opvolgen is verbazingwekkend. Hij is een kunstenaar die eerder het plezier van de kwantiteit dan van de kwaliteit opzoekt. […] Onder de titels is waarschijnlijk de meest recente publicatie van Dennis Tyfus (bij hem weet je nooit). Dit pover uitgegeven kunstenaarsboekje bevat een compilatie van alle titels die hij sinds 2006 bedacht. Ze zijn chronologisch geordend, maar het is geen heldere lijst zoals men in een catalogus zou verwachten. Alle titels zijn aan elkaar geregen, zonder hoofdletters en punten. Enkel een kleine vermelding van de respectievelijke data onder het eerste woord van elke titel geeft de lezer enige houvast. Wie in de vrolijke taalkronkels van Dennis Tyfus wil duiken, kan hieraan plezier beleven.” Uitgebracht op 165 stuks, waarvan 15 met originele stofjas. Nr. 1, met originele stofjas, 2 losse bijlage, en een button (EHC 792872). 3.11. Geert van Istendael Reizen in Utrecht, voorafgegaan door : ‘De dichter komt terug in Utrecht’ / Geert van Istendael. – Utrecht : Salon Saffier, 2012. – [Z.p.] : ill. – (De Utrechtse Boekhoudpers ; 2). EHC 784078 (Antiquariaat Hinderickx & Winderickx) Het relaas van het bezoek dat Geert van Istendael samen met zijn vrouw aan Utrecht bracht in 1991, nadat hij hier vanaf 1948 zes jaar had gewoond. Het realistische verhaal gaat bijna onmerkbaar over in een hallucinatoire tocht door de Utrechtse werfkelders. Oplage: 40 genummerde exemplaren. Nr. 13.

3.13. Gerrit Komrij De loopjongen / Gerrit Komrij. – Antwerpen : De Slegte, 2014. – 159 p. EHC 791267 (De Slegte) Naast de commerciële uitgave (EHC 758832) verschenen er van De loopjongen 14 genummerde en gesigneerde luxe-exemplaren, met de hand gebonden door Pau Groenendijk Mooie Boeken (Amsterdam). De initialen werden ontworpen door Karina Meister. Vier geletterde exemplaren bleven hors commerce. Dit laatste bibliofiel project van Gerrit Komrij was maar ten dele afgewerkt bij zijn overlijden. Het bevat een portretfoto en een nawoord De bibliofiele loopjongen, toelichting bij een uitgesteld verschijnen door Kris Landuyt. Handgebonden in rood leder. Nr. 12. 3.14. Henry Van de Velde Brief aan Frau Richter / Henry Van de Velde ; aantekening Gert Jan Hemmink. – Amstelveen, AMO, 1989. – [Z.p.] EHC 785288 (Fokas Holthuis) De brief van Henry Van de Velde aan Frau Richter werd door Amo verworven op een veiling van Stargardt te Marburg. Frau Richter was de echtgenote van Raoul Richter, Leipziger hoogleraar in de filosofie. Met de hand gezet en gedrukt in groen en zwart, in een oplage van 10 op de pers genummerde en door de uitgever geparafeerde exemplaren. Nr. 4. Brief aan Jozef Cantré / Henry Van de Velde ; aantekening Gert Jan Hemmink. – Amstelveen, AMO, 1989. – [Z.p.] EHC 785291 (Fokas Holthuis) Met de hand gezet en gedrukt in groen en zwart in een oplage van 10 op de pers genummerde en door de uitgever geparafeerde exemplaren. Nr. 4.

3.12. Georges Eekhoud 3.15. Herman de Coninck Mons, sous les rapports historiques, statistiques, de moeurs, usages, littérature et beaux-arts / F. Paridaens. – Mons : Leroux, 1819. – 289 p. EHC 782634 (Letterenhuis) – schenking. In 1993 werd een pakket boeken en papieren uit het persoonlijke archief van G. Eekhoud door Corry Goethals, kleindochter van voormalig stadssecretaris Alfons Goethals (1879-1964), overgemaakt aan het Letterenhuis. Zijn echtgenote was een nicht van G. Eekhoud en zij was ook diens erfgename. Vandaar dat 70 jaar na de dood van Eekhoud nog heel wat bijzonder materiaal opdook. Het Letterenhuis speelde dit boekenpakket in 2008 door aan de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, ter aanvulling van de Eekhoudcollectie die al door A. Goethals aan de toenmalige Stadsbibliotheek was geschonken. Met opdracht van G. Eekhoud (“Au plus illustre neveu de l‟auteur”), en met toegevoegde brief van Albert Counson.

Slaapliedje voor Laura / Herman de Coninck. – Amstelveen, AMO, 1997. – [Z.p.] EHC 785293 (Fokas Holthuis) Werd op verzoek van uitgeverij Amo door Rob Cox (De Veerpers) met de hand gezet en gedrukt in blauw en zwart, in een oplage van 50 gesigneerde exemplaren.

66

3.16. Hugo Claus 63 kwatta-rijmen voor Gans België / Hugo Claus. – [Brussel] : Europalia, 1980. – 36 p. EHC 782734 (Fokas Holthuis) Bijeengehouden door een koordje, in rood linnen overslagdoos. Xerografie naar het handschrift in een oplage van 60 genummerde exemplaren. Exemplaar met handgeschreven, gesigneerde aantekening van de auteur op de colofonpagina: “Het andere exemplaar / werd geruild voor mijn / exemplaar van Verzamelde / Gedichten”. EHC bezat al het ganzenbord, met rijmen van H. Claus, en geïllustreerd door Alechinsky (EHC 749749). Nr. 53. Bewegen / Hugo Claus ; foto‟s Willy Legendre. – Brugge : Uitgeverij Marc Van de Wiele, 1986. – 95 p. : ill. EHC 783011 (De Slegte) Naast de commerciële uitgave (EHC 528001) werden ook 27 luxe-exemplaren gedrukt met toevoeging van een handschrift van Hugo Claus en een foto van Willy Legendre. Gebonden in halfleder met stofomslag, dit exemplaar is een variant met een rood rugschildje. Nr. 25, met gesigneerde opdracht “Van harte” door Hugo Claus op de titelpagina. Betreft nr. 22 in de catalogus 28 “Literaire handschriften, correspondentie & bijzondere uitgaven”. Ref.: Hugo Claus : voor twaalf lezers en een snurkende recensent, p. 197-198, nr. 152. Chateau Migraine / Hugo Claus ; omslag Jan Bosschaert. – Antwerpen : Dedalus : Algemene Vlaamse Boekverkopersbond, 1987. – 32 p. – ISBN 90-72144-01-5. EHC 782996 (De Slegte) Bibliofiele variant van het Vlaamse Boekenweekgeschenk, aangeboden door de erkende boekverkopers tijdens de Boekenweek 1987 (EHC 524603). Gebonden in blauw, grijs en rood linnen. Het originele omslag werd los toegevoegd. De bibliografie vermeldt een oplage van 10 genummerde en gesigneerde exemplaren. Dat aantal moet bijgesteld worden, dit exemplaar draagt immers het nummer 29. Gesigneerd door de auteur in colofon. Nr. 29. Betreft nr. 25 in de catalogus 28 “Literaire handschriften, correspondentie & bijzondere uitgaven”. Ref.: Hugo Claus : voor twaalf lezers en een snurkende recensent, p. 208-209, nr. 171. Cobra: a valuable collection of over 300 Cobra-related items / inl. Eric J. Schneyderberg ; gedicht Hugo Claus. – Amsterdam, De Slegte, 1992. – 63 p. : ill. EHC 785977 (Fokas Holthuis) Eric J. Schneyderberg over deze uitgave: “A valuable collection of over 300 Cobra-related items came into our possession just a few months ago. We enriched this lot with some equally fine publications on this matter, from various sources, in order to create a rich and most comprehensive collection, which we are happy to present in this catalogue. […] A special thanks […] to Hugo Claus who, when asked to write a short preface, came up with a brilliant and appropriate new poem.” Eén van de enkele luxeexemplaren door Phoenix in grijs linnen gebonden, met rode bestempeling.

Dag, jij / Hugo Claus. – [S.l.] : Cicero, [1985]. – [Z.p.] EHC 782724 (Fokas Holthuis) 65 eenzijdig bedrukte kaartjes, bijeengehouden door een strikje, in blauw geschilderd houden doosje. Oplage: 25 genummerde exemplaren. Betreft een pirateneditie die qua uitvoering erg lijkt op de officiële editie (zie EHC C 233389), alleen zijn hier de kaartjes van azuurblauw papier i.p.v. roze, en is het doosje van hard hout i.p.v. zacht fluweel. Met een uitvouwbare prospectus in het deksel, en met een verklaring van de anonieme uitgever. Nr. 9. De mensen hiernaast : verhalen / Hugo Claus. – Amsterdam : De Bezige Bij, 1985. – 208 p. – ISBN 90-234-0909-4 (BBLiterair). EHC 783009 (De Slegte) Luxe-exemplaar, gebonden in blauw linnen. Vermoedelijk werden slechts tien à vijftien exemplaren op deze manier afgewerkt. Betreft nr. 21 in de catalogus 28 “Literaire handschriften, correspondentie & bijzondere uitgaven”. Ref.: Hugo Claus : voor twaalf lezers en een snurkende recensent, p. 193, nr. 147.1. Peper & zout : een catalogus smaakvolle moderne Nederlandse literatuur. – Amsterdam : De Slegte, 1998. – 48 p. EHC 785982 (Fokas Holthuis) Eén van de enkele luxe-exemplaren door Phoenix in oranje linnen gebonden, met zwarte bestempeling. Proeve van een zeer korte bibliografie . Proeve van een zeer korte biografie / samenst. Gert Jan Hemmink ; foto‟s Piet van Straalen. – [S.l. : s.n.], 1967. EHC 782745 (Fokas Holthuis) Overdruk, driemaal gevouwen en met apart colofon, uit de Amerfoortsche Courant (december 1967). Het betreft 2 krantenpagina‟s, een liefdevolle hommage gewijd aan Hugo Claus. Bevat eveneens enkele portretten van H. Claus, en o.a. een in facsimile afgedrukte brief van hem. Oplage: 50 genummerde exemplaren, elk aangevuld met een originele foto van Piet van Stralen, door hem en Gert Jan Hemmink gesigneerd. Deze toegevoegde foto ontbreekt wel in dit exemplaar. Nr. 30. De samenwerking van Hugo Claus en Corneille / inl. Eric J. Schneyderberg. – Amsterdam : De Slegte, 1997. – 56 p. : ill. EHC 785987 (Fokas Holthuis) Eric J. Schneyderberg over deze uitgave: “Onlangs kwamen wij tot de zeer prettige ontdekking dat wij in het bezit waren van alle publicaties waaraan Hugo Claus en Corneille door de jaren heen gezamenlijk gewerkt hebben. Veelal beschikten ook over alle varianten. Aangevuld met relevant materiaal zijn deze edities samengebracht in deze kleine catalogus, die ook aandacht schenkt aan verdere bij ons verkrijgbare werken van zowel Hugo Claus als Corneille.” Ingenaaid met flappen. Eén van de enkele luxe-exemplaren door binderij Phoenix voorzien van een overslagdoos in blauw linnen, met witte bestempeling.

67

De zwaardvis / Hugo Claus. – [Amsterdam] : CPNB, 1989. – 95 p. – ISBN 90-70066-74-2. EHC 783312 (Fokas Holthuis) De zwaardvis werd door uitgeverij De Bezige Bij geproduceerd voor de Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek in het kader van de Boekenweek 1989. Ieder jaar worden er circa honderd Boekenweekgeschenken gebonden in linnen, maar Claus had geen gebonden Zwaardvis ontvangen. Ook verzamelaar Gert Jan Hemmink bezat geen exemplaar in linnen, zodat hij in overleg met Claus deze extra-luxe-editie liet vervaardigen met een aparte, door Hans van Eijk met de hand gezette en gedrukte colofonpagina. Oplage: zeven exemplaren gebonden door Binderij Phoenix: 2 exemplaren werden op naam gedrukt, de overige 5 werden op de pers genummerd. Alle exemplaren werden in het colofon gesigneerd door de auteur. Verguld halfperkament met perkamenten hoeken. In kartonnen foedraal met verzonken voor- en achterplat van de garenloze editie. Nr. 2.

Losbladig bijgevoegd: gedrukte tekening “Johan Daisne‟s poetise activiteit gezien door hemzelf 1935”. Nr. 9, met opdracht aan prof. dr. A.J.J. Van de Velde, van zijn oud-leerling dr. Herman Thiery (= Johan Daisne).

De zwarte keizer / Hugo Claus. – [Brussel] : De Vlaamse Gids, 1951. – 4 p. EHC 782729 (Fokas Holthuis) Zeldzame overdruk van dit verhaal, verschenen in De Vlaamse Gids, jg. 35, 1951, afl. 6, p. 337-340.

3.19. Mark Insingel

3.17. Jeroen Brouwers Bloemlezing uit het werk van Frans Mink / Bert Bevers. – [S.l.] : Kleinood & Grootzeer, 2014. – 42 p. – ISBN 978-90-76644-68-4. EHC 783632 (Erasmus) Deze bundel is vormgegeven en met de hand gemaakt door graficus/uitgever Gerrit Westerveld. Oplage: 100 genummerde exemplaren, gesigneerd door Sjors Brouwers, zoon van Frans Mink. Nr. 92. Vaart allen wel / Jeroen Brouwers. – Antwerpen : Het Kanon, 1983. – 6 p. EHC 785283 (Fokas Holthuis) Bevat drie (van de twaalf) niet eerder herdrukte televisiecolumns die Jeroen Brouwers in 1970 schreef voor het weekblad Panorama. Deze stukken werden nooit eerder gedrukt of gebundeld. Ingenaaid met gouden koordje. Gezochte uitgave. Het verscheen als achtste deel van de tweede bibliofiele serie van Het Kanon. De oplage bedraagt 30 genummerde exemplaren. Nr. 29. 3.18. Johan Daisne Breuken herleiden / Johan Daisne. – Sint-Amandsberg : Varior, 1936. – 56 p. (Cahiers van de Waterkluis ; 4e reeks, 1e schrift). EHC 790722 (De Lezenaar) Deze dichtbundel bevat 100 gedichten, en betreft Daisne‟s tweede zelfstandige publicatie na Verzen uit 1935. Gedrukt op 302 exemplaren, waarvan 2 geletterd A-B en gesigneerd (niet in de handel) en 10 genummerd 1-10 en gesigneerd die de “preferente uitgave vormen”, naast 120 exemplaren voor de handel, 150 exemplaren voor de abonnementen van “Cahiers van de Waterkluis” en 20 exemplaren voor de pers.

Lili Marleen / Hans Leip ; vert. Johan Daisne. – Houten : Green Escape Press, 2002. – 12 p. – (Ottograchtserie ; 2). EHC 782995 (De Slegte) Deze vertaling door Johan Daisne komt uit diens roman Hoe schoon was mijn school (eerste uitgave in 1961; EHC C 198178 en 749482) en is in 2002 – in de maand waarin hij 90 geworden zou zijn – door Henk van Otterloo voor het eerst afzonderlijk gedrukt in een oplage van 35 niet-genummerde exemplaren. Betreft nr. 110 in de catalogus 28 “Literaire handschriften, correspondentie & bijzondere uitgaven”.

Onder de Plimsoll-lijn : een tentoonstelling met grafisch werk van Patrick Coenye en poëzie van Mark Insingel / gedichten Mark Insigel ; grafiek Patrick Coenye. – Koksijde : Coenye, 2014. – [Z.p.] : ill. EHC 789532 (Patrick Coenye) Uitgave naar aanleiding van de gelijknamige tentoonstelling in galerij Keunekapelle te Sint-Idesbald (Koksijde), van 8 tot 31 augustus 2014. De map bevat 4 gedichten van Mark Insingel en 2 lithografieën van Patrick Coenye. De teksten werden handgezet door Hendrik Verschave en door hem gedrukt op zijn handpersen. Oplage: 104 exemplaren, waarvan 10 geletterde exemplaren (A-J), 25 Romeins genummerde exemplaren (I-XXV), en 69 Romeins genummerde exemplaren (1-69) met 2 litho‟s in tweekleurendruk in een genummerd draagtasje. Nr. 31/69, gesigneerd door beide auteurs in het colofon. 3.20. Paul Lebeau Xanthippe / Paul Lebeau. – 25e druk. – Leuven : De Clauwaert, 1978. – 195 p. – ISBN 90-6306-083-1 EHC 785015 (Antiquariaat Tonen) Ter gelegenheid van de 70ste verjaardag van Paul Lebeau werden van zijn roman Xanthippe 126 bibliofiele, door de auteur gesigneerde exemplaren in omloop gebracht, waarvan 26 exemplaren in lederen band en genummerd A-Z en 100 exemplaren in skivertexband en genummerd 27-126. Deze 126 exemplaren vormen de 25ste druk van deze roman. Nr. P. 3.21. Paul Snoek Noodbrug / Paul Snoek. – Antwerpen : De Sikkel, 1955. – 67 p. EHC 782754 (Fokas Holthuis) Met opdracht van de auteur:“zeer nederig deze bundel / opgedragen aan Paul Rodenko”; gedateerd 29-10-55. Oplage: 300 genummerde exemplaren. Nr. 299.

68

3.22. Stefan Hertmans Jupiters berg (een fragment) / Stefan Hertmans. – Terhorst : Prop, 2008. – [Zp.]. – (Oktoberbladen ; 18). EHC 783006 (De Slegte) Dit fragment is overgenomen uit Raster (nr. 106, 2004) en werd gedrukt in een oplage van 30 exemplaren. Betreft nr. 136 in de catalogus 28 “Literaire handschriften, correspondentie & bijzondere uitgaven”. Oorlog en terpentijn / Stefan Hertmans. – Amsterdam : Bezige Bij, 2013. – 333 p. : ill. – ISBN 97890-234-7671-9. EHC 782992 (De Slegte) Naast de commerciële uitgave (EHC 779058) verschenen eveneens 18 genummerde en gesigneerde luxe-exemplaren, dankzij een samenwerking tussen uitgeverij De Bezige Bij en Antiquariaat Polare Antwerpen, als zesde uitgave in de bibliofiele lamellenbandreeks. Lamellenband, met de hand gebonden door Pau Groenendijk Mooie Boeken (Amsterdam). De initialen werden ontworpen door Karina Meister. Vier geletterde exemplaren bleven hors commerce. Aan elk exemplaar werd een facsimile handschriftfragment uit de memoires van de grootvader toegevoegd. In schuifdoos. Nr. 10. Betreft nr. 137 in de catalogus 28 “Literaire handschriften, correspondentie & bijzondere uitgaven”. 3.23. Tom Lanoye Hamlet versus Hamlet / Tom Lanoye. – Amsterdam : Prometheus, 2014. - 157 p. : ill. - ISBN 978-90446-2478-6. EHC 792274 (De Slegte) Tom Lanoye schreef deze hedendaagse bewerking van Hamlet van W. Shakespeare voor de voorstelling van het Toneelhuis en Toneelgroep Amsterdam. Naast de commerciële uitgave (EHC 785190) verscheen van deze theatertekst ook een bibliofiele uitgave, het resultaat van een intensieve samenwerking tussen boekbindster Pau Groenendijk en mode-ontwerper Tim van Steenbergen, en in samenwerking met Tom Lanoye en antiquariaat J. De Slegte (Antwerpen). Oplage: 20 door Tom Lanoye genummerde en gesigneerde exemplaren, naast 10 geletterde exemplaren “hors serie” die een originele kostuumtekening van Tim van Steenbergen bevatten. Deze bibliofiele uitgave heeft een schutblad van antiek goud-sierpapier uit Aschaffenburg van 1920. Voor de rugbekleding van het boek werd gebruik gemaakt van de speciaal bedrukte zijde van kostuums uit de voorstelling, van mode-ontwerper Tim Van Steenbergen. De platten zijn van edelhert perkament, de kopsnede is verguld. Aan de staart van het boek lijken muizen te hebben geknaagd. De uitgave werd verrijkt met prints uit het werkarchief van kostuumontwerper Tim van Steenbergen, en twee foto‟s van de toneelvoorstelling door fotograaf Jan Versweyveld. Concept en uitvoering zijn van boekbindster Pau Groenendijk, die de opdracht als volgt samenvat: “Lanoye‟s tekst, en dus ook dit boekobject, vroeg om een uitwerking van het thema glorie en verval. Dat werd dan ook het concept waarbinnen ik de materialen en technieken heb uitgezocht en uitgewerkt. Voor de band koos ik edelhertperkament. Het heeft een prachtige tekening die schoonheid en afstoting in zich verbindt. Dit oermateriaal dat aan kastelen en jacht doet denken, is toch ook een klassiek boekbandmateriaal. Met de bedrukte stof was het de uitdaging om ze niet traditioneel te gebruiken.

Vandaar dat ik (onder invloed van de kostuums en denkend aan Ophelia) koos voor een plooirokje. Maar ik liet naar onderen toe de stiksels stoppen, zodat de plooi wegvalt en het eindigt in een los vallende stof met rafels die ook het onder liggende bindsel niet meer bedekt. Je kan dus zo gezegd onder haar rokken kijken. Het eerste schutblad doet nog denken aan glorie van oud goud, vandaar ook de vergulde kopsnede. Maar dan is het wel uit met de pret, en het verval komt naar onder toe op elke pagina prominent in beeld. Tegenover de vergulde kopsnede staat de onderkant van het boekblok die compleet aangetast lijkt door water, schimmel en muizen. De foto‟s en illustraties waarmee het boek doorschoten is, trekken de lezer weer naar toneel. Elk boek heeft een eigen combinatie van illustraties, elk exemplaar is dus ook uniek. Het geheel wikkelde ik in een zwarte lap met eenvoudige sluiting.” Nr. 12. 3.24. Walter Siemons / Galerie S&S Beroepsdocumenten aan hun samenhang onttrokken : een aspect van het Belgisch conceptualisme belicht via drukwerk,..., uit de verzameling van Johan Pas / essay en catalogus Johan Pas. – Antwerpen : S&S Publishers, 2013. – 15 p. : ill. EHC 785971 (Walter Siemons / Galerie S&S) Uitgegeven bij de tentoonstelling in Galerie S&S, van 7 tot 22 maart 2013. Oplage: 100 exemplaren. Graficus Jac Boonen en zijn ‘verloren generatie’ / essay Dennis Van Mol. – Antwerpen : S&S Publishers, 2013. – [Z.p.]. EHC 785971 (Walter Siemons / Galerie S&S) Uitgegeven bij de tentoonstelling “Verloren generatie” in Galerie S&S in een oplage van 50 genummerde en 50 niet-genummerde exemplaren. De omslag, met een deel van het werk “Venito Iterum Crucifigis” van Jac Boonen, werd ontworpen en uitgevoerd in zeefdruk door Walter Siemons. Nr. 37. Made in Belgium / Belgium is made : ‘België’ in de beeldende kunst / voorwoord Frank Heirman. – Antwerpen : S&S Publishers, 2014. – [Z.p.] : ill. EHC 787224 (Antiquariaat Tonen) Uitgegeven n.a.v. de gelijknamige tentoonstelling in galerie S&S, van 2 tot 17 mei 2014. Oplage: 100 exemplaren. Mooi en gezond! Nieuwjaarskaarten uit de collectie Stephan Peleman / essay Frank Heirman. – Antwerpen : S&S Publishers, 2013. – [Z.p.]. EHC 782913 (Antiquariaat Tonen) Uitgegeven ter gelegenheid van de gelijknamige tentoonstelling in galerie S&S, december 2013. De omslag werd ontworpen en uitgevoerd in zeefdruk door Walter Siemons. Oplage: 50 genummerde en 50 niet-genummerde exemplaren. Nr. 27.

69

3.25. Ward Ruyslinck

3.28. Zwarte Panter

In memoriam fratris / Ward Ruyslinck. – [S.l.] : Ruyslinck, [1948]. [Z.p.]. EHC 783000 (De Slegte) Cyclus van 5 gedichten geschreven n.a.v. het overlijden van zijn vijf jaar oudere broer Roeland De Belser (overleden op 22 september 1948). Debuutbundel, in een uiterst beperkte oplage als aandenken verspreid onder familie en vrienden. Betreft nr. 162 in de catalogus 28 “Literaire handschriften, correspondentie & bijzondere uitgaven”. Deze aanwinst werd op de facebookpagina van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience kenbaar gemaakt op 6 oktober 2014, naar aanleiding van het overlijden van Ward Ruyslinck.

Le bonheur / Benjamin Demeyere. – Anvers : Benjamin Demeyere, 2014. – 48 p. : ill. – ISBN 978-235771-060-3. EHC 792865 (De Zware Panter) Gepubliceerd n.a.v. de tentoonstelling in Galerie De Zwarte Panter, 29 juni - 31 augustus 2014. Oplage: 300 genummerde exemplaren. Bevat 2 losse, genummerde prenten. Nr. 2.

3.26. Willem Elsschot Brief aan Hugo Claus / Willem Elsschot ; aantekening Gert Jan Hemmink. – Amstelveen : AMO, 1996. – [Z.p.]. EHC 785297 (Fokas Holthuis) Zeldzame Elsschot-uitgave: met de hand gezet in een oplage van 12 op de pers genummerde exemplaren. Deze brief is niet opgenomen in de brieveneditie van Willem Elsschot, in 1993 uitgegeven door Querido (EHC 561482 en 623990). Ingenaaid met stofomslag. Nr. 11. 3.27. Wim de Cock Enkele funeraire bespiegelingen / Wim de Cock. – Sint-Niklaas : de Cock, 2014. – [Z.p.] : ill. EHC 789537 (Antiquariaat Secundus) Bevat 9 losse bladen, waarvan 8 met een genummerde en gesigneerde houtsnede. Houtsneden door de kunstenaar met de handpers gedrukt van de blokken, samen met de in lood gezette teksten. Oplage: 12 genummerde en gesigneerde exemplaren. Nr. 4. Compostella : een vroom gedicht / Wim de Cock. – Sint-Niklaas : de Cock, 2014. – [Z.p.] : ill. EHC 789535 (Antiquariaat Secundus) Houtsneden door de kunstenaar met de handpers gedrukt van de blokken, samen met de in lood gezette teksten. Oplage: 45 genummerde en gesigneerde exemplaren. Nr. 7. Wilde haren en vossenstreken : vossenpraat uit het Comburgse handschrift / Wim de Cock. – Sint-Niklaas : de Cock, 2014. – [Z.p.] : ill. EHC 783015 (Antiquariaat Secundus) Bevat 6 losse bladen, waarvan 4 met een houtsnede. Houtsneden door de kunstenaar met de handpers gedrukt van de blokken, samen met de in lood gezette teksten. Oplage: 25 genummerde en gesigneerde exemplaren. Nr. 7.

Fred Bervoets : zelfportretten, 2010-2013 = Fred Bervoets : self-portraits, 2010-2013 / Paul Huvenne, Katharina Van Cauteren en Johan Pas. – [S.l.] : Hannibal, 2013. – 127 p. : ill. – ISBN 97894-9137-672-6. EHC 785536 (De Zwarte Panter) Dit boek werd uitgegeven naar aanleiding van de tentoonstelling Fred Bervoets, Kabinet die liep van 10 november 2013 tot 9 februari 2014 in Galerie De Zwarte Panter. Naast de commerciële uitgave (EHC 783025) verscheen, in samenwerking met de Vrienden van de Zwarte Panter, een bibliofiele editie in een cassette met twee bijgekleurde etsen van Fred Bervoets, gedrukt door Roger Van Akelijen, in een oplage van 50 genummerde exemplaren 1-50 en 15 genummerde exemplaren I-XV voor de medewerkers. Nr. 49. Marcel van Maele in meervoud : catalogus van de boeken, prenten & multipels / samenst. Johan Pas en Yves T‟Sjoen ; ill. Fred Bervoets. – Antwerpen : Pandora : Vrienden van de Zwarte Panter, 2014. – 198 p. : ill. EHC 790894 (De Zwarte Panter) Dit boek verscheen naar aanleiding van de tentoonstelling Genummerd & getekend : Marcel Van Maele in meervoud die liep van 13 september 2014 tot 18 januari 2015 in het Gezellemuseum (Brugge). Naast de commerciële uitgave (EHC 791129) verscheen een bibliofiele editie met een originele bijgekleurde ets van Fred Bervoets in een cassette. Oplage: 25 genummerde exemplaren 1-25 en 10 genummerde exemplaren I-X voor de medewerkers. Nr. 4. Tom Liekens / samenst. Marc Ruyters en Dirk Draulans. – Antwerpen : Pandora : Vrienden van de Zwarte Panter, 2014. – 113 p. : ill. – ISBN 978-90-5325-378-6. EHC 790897 (De Zwarte Panter) Dit boek verscheen naar aanleiding van de tentoonstelling Tom Liekens, taxidermist die liep in De Zwarte Panter. Deze bibliofiele editie in een foedraal bevat twee originele bijgekleurde en gesigneerde etsen, gedrukt door Roger Van Akeijen. Oplage: 25 genummerde exemplaren 1-25, en 10 genummerde exemplaren I-X voor de medewerkers. Nr. 4. Ysbrant : schilderijen, 2002-2014 = Ysbrant : paintings, 2002-2014 / Inge Braeckman, Marc Ruyters en Frank Herreman; gedichten Remco Campert en Inge Braeckman. – Brussel : Mercatorfonds, 2014. – 163 p. : ill. – ISBN 978-94-6230-047-7 EHC 787145 (De Zwarte Panter) Naast de commerciële uitgave (EHC 787144) verscheen, in samenwerking met de Vrienden van de Zwarte Panter, een gelimiteerde uitgave van 70 exemplaren, genummerd 1-60 en I-X, gesigneerd door de kunstenaar en gevat in een foedraal met 2 speciaal ontworpen, gesigneerde en genummerde etsen. Nr. 9.

70

Zeelanden enz. : haiku’s van Roger de Neef bij acrylschilderijen op paneel van Michel Buylen = Pays de mer etc. : haïkus de Roger de Neef d'après les peintures à l’acrylique sur panneau de Michel Buylen = Sea lands etc. : haikus of Roger de Neef inspired by the acrylic paintings on pannel of Michel Buylen / Roger de Neef ; ill. Michel Buylen. – Tielt : Lannoo, 2014. – 158 p. : ill. – ISBN 978-94-014-1777-8. EHC 787147 (De Zwarte Panter) Dit boek is ontstaan uit de samenspraak tussen schilder Michel Buylen en dichter Roger de Neef. Naast de commerciële uitgave (EHC 787111) verscheen, in samenwerking met de Vrienden van de Zwarte Panter, een bibliofiele editie in een foedraal in een oplage van 25 exemplaren met telkens een originele tekening in kleurpotlood van Michel Buylen en bijbehorende handgeschreven haiku van Roger de Neef. Het werd op zaterdag 22 februari 2014 voorgesteld door Ernest Van Buynder, voorzitter van de Vrienden van het MUHKA, tijdens de opening van de tentoonstelling Waterademhalen van Michel Buylen. Nr. 6. Zwanenwit / Roger De Neef ; ill. Michael Bastow. – Antwerpen : Vrienden van de Zwarte Panter, 2014. – [Z.p.] : ill. Cat.nrs. 787149 en 787150 (De Zwarte Panter) Deze bibliofiele uitgave verscheen, in samenwerking met de Vrienden van de Zwarte Panter, op 114 exemplaren. Ze werd enerzijds genummerd (1-99) en gesigneerd door de kunstenaars. Daarnaast werd deze uitgave vermeerderd met een exclusieve tekening van Michael Bastow en een origineel, met de hand geschreven, titelgedicht van Roger de Neef; telkens genummerd van I tot XV en eveneens gesigneerd door beide kunstenaars. Deze uitgave werd gedrukt en ingebonden door kunstenaar Michael Bastow in zijn atelier in Tales, Entrechaux, februari 2014. Het werd in Galerie De Zwarte Panter voorgesteld op zaterdag 22 februari 2014 door Ernest Van Buynder, voorzitter van de Vrienden van het MUHKA. 3.29. Andere bijzondere aanwinsten The affordable archive / Ginckels Pieterjan. – Gent : Art Paper Editions, 2014. – 3 dln. EHC 788295 (Art Paper Editions) Dit is een en “S.P.A.M.-sculpture”, met 3.000 e-mails behandeld tijdens presentaties in Be-Part (Waregem, 2011), Von Cirne (Keulen, 2011) en Andor Gallery (Londen, (013). Drie boekdelen en een halve Brico-catalogus in een uniek object (houten kastje). Oplage: 50 genummerde en gesigneerde exemplaren. Nr. 5. Atari faces / ill. Thomas Bayrle ; m.m.v. Stefan Mück. – [S.l.] : Triangle Books, 2014. – [Z.p.] : ill. EHC 784527 (Triangle Books) Kunstenaarsboek. Gelimiteerde oplage van 50 exemplaren. Avantgaerde : leest der poëzie / Mieke van Zonneveld ; medew. M.A.W. Ouderyte, David Kwa en Simon Mulder. – [S.l.] : Stichting Feest der Poëzie, 2010. – [Z.p.] EHC 784679:2010,1 (Minotaurus Boekhandel) Oplage: 150 genummerde exemplaren. Nr. 106.

Avantgaerde : leest der poëzie / Mieke van Zonneveld ; medew. M.A.W. Ouderyte, David Kwa, Simon Mulder en Daan Doesborgh. – [S.l.] : Stichting Feest der Poëzie, 2011. – [Z.p.] EHC 784679:2011,2 (Minotaurus Boekhandel) Oplage: 250 genummerde exemplaren. Nr. 214. Avantgaerde : leest der poëzie / Mieke van Zonneveld ; medew. M.A.W. Ouderyte, David Kwa, Simon Mulder en Lennard van Rij. – [S.l.] : Stichting Feest der Poëzie, 2012. – [Z.p.] EHC 784679:2012,3 (Minotaurus Boekhandel) Oplage: 250 genummerde exemplaren. Nr. 68. Bankjeszomer / Jan-Paul van Spaendonck. – Nijmegen : Flanor, 2012. – 195 p. (Flanorreeks ; 81). EHC 792439 (Flanor) Vervaardigd voor de leden van de kring van literatuurliefhebbers “Flanor” en voor enkele belangstellende buitenstaanders. De eerste 30 exemplaren werden genummerd. Nr. 17. Bell : An Pierlé, stadscomponist Gent, 2012-2013 / An Pierlé ; comp. Steven Heene. – [S.l.] : MediuMER, 2013. – ISBN 978-94-91775-15-4. EHC 783601 (Standaard Boekhandel) Begin 2012 besliste het college van schepenen en burgemeester van Gent om An Pierlé aan te stellen als stadscomponist voor de periode 2012-2013. Publicatie met grammofoonplaat. Het beukende leven / Maurits Heeman ; inl. L. Heeman ; ill. Leo Lewi en E. Winters. – Antwerpen : Resseler, 1930. – 176 p. EHC 790351 (Jan Van Melle) – schenking. Oplage: 250 exemplaren. Nr. 9. Boom bevrijd! / G. Moorkens. – Boom : Rode Kruis der Jeugd, [1944]. – 32 p. : ill. EHC 790618 (De Lezenaar) Uitgave ten voordele van de politieke gevangenen van Boom, en van de “geteisterden der ramp” van 15 november 1944. Oplage: 10 geletterde exemplaren A-J, en 50 genummerde exemplaren 1-50. Alle exemplaren werden gesigneerd door de auteur, door de centrumleidster van het Rode Kruis der Jeugd te Boom en door een vertegenwoordigster van de politieke weggevoerden. Nr. 17. Een boom vol poëzie : vijf aquatinten van Robert Wuytack, waarbij een gedicht geschreven werd / gedichten van Anne Dellaert, José De Poortere, Kris Geerts, Willem Persoon en Anton Van Wilderode ; voorwoord D. De Smet. – Sint-Niklaas : Culturele Raad van de stad Sint-Niklaas, [1980]. – [Z.p.] : ill. EHC 791275 (De Slegte) Losbladige uitgave, het geheel in linnen map. Oplage: 30 genummerde exemplaren 1-30, en 8 auteursexemplaren genummerd I-VIII. De aquatinten werden door de kunstenaar op eigen pers afgedrukt en gesigneerd.

71

Braak : maandelijks cahier voor proza, poëzie en critiek. – Amsterdam, 1950-1951. EHC 787172 (Antiquariaat Demian) Braak was (samen met Blurb, EHC B 146642 en C 227580) het vroegste en belangrijkste tijdschrift van de zogenaamde “vijftigers”. Het komt in elke studie en in elk overzichtswerk waarin deze literaire beweging wordt behandeld ter sprake. Het in eigen beheer uitgegeven Braak stond aanvankelijk onder redactie van Remco Campert en Rudy Kousbroek, vanaf het derde nummer werd de redactie uitgebreid met Lucebert en Bert Schierbeek. In Braak is daarnaast ook werk terug te vinden van o.a. Hans Andreus, Hugo Claus, Jan Hanlo, Gerrit Kouwenaar, J.B.W. Polak en Simon Vinkenoog. Braak zette zich af tegen poëzie die al te zeer was beïnvloed door Menno ter Braak, en men verwierp het rationalisme van Forum. Men beriep zich daarentegen op de Vlaamse literaire traditie. Zo vereerde men de middeleeuwse mystica Hadewijch. Het is een kleurrijk en fragiel tijdschrift, in ware Cobra-stijl. Losse nummers duiken al zelden op, laat staan een volledige set. Deze collectie bevat alle zeven nummers en bovendien drie extra nummers met omslagvarianten. Het geheel is gevat in een rode linnen overslagdoos. Tot dusver had de Erfgoedbibliotheek enkel nummer 6 in bezit (EHC 773645). Het eerste ooit vervalst kunstwerk van Karel Appel stond overigens ook in Braak. Redacteur Rudy Kousbroek vertelt hierover kleurrijk (In: Braak : een kleine mooie revolutie tussen Cobra en Atonaal / Hans Renders, Amsterdam, 2000, p. 349-350): “Dat was ook de reden dat we op een dag Karel Appel benaderden voor een omslag. – Kom maar eens naar m‟n atelier, zei hij, dan zullen we er over praten. [...] We kregen thee in een mok en hingen om beurten een onsamenhangend verhaal op over de oogmerken van ons tijdschrift. Appel vond het allemaal allang mooi, zo leek het, en hij haalde een stapel gouaches tevoorschijn waaruit we er een mochten kiezen. […] Intussen stonden we voor een moeilijk dilemma. De drukker van het omslag had ons een prijs genoemd voor een lijncliché, maar de gouaches die Appel ons liet zien waren niet af te drukken zonder halftonen. Ik durfde hem dat niet te zeggen. Tenslotte kozen we een voorstelling met veel contrast, zwart op lichtgrijs, waarvan ik dacht dat er met enige moeite wel een lijncliché van kon worden gemaakt. Maar toen we met die gouache bij de drukker kwamen bleek dat een misrekening te zijn. De technische redenen zijn mij ook nu nog niet duidelijk: zelfs van gewone foto‟s kunnen lijnclichés worden gemaakt als het moet […]. Maar zoveel is zeker, onze drukker kon het niet. Wat nu? We voelden ons als herakles, die net ontdekt heeft dat hij de verkeerde Appel uit de tuin der Hesperiden heeft gehaald. Teruggaan voor een nieuwe, dat lokte ons geen van beiden aan. Tenslotte besloot ik tot een gewaagd plan, of in elk geval een plan dat mij toen heel gewaagd leek. Niemand behalve Remco heeft het ooit geweten, maar de omslag van Braak No 3 werd gemaakt naar een valse Appel. Het was een door mijzelf met Oostindische inkt vervaardigde copie. Het was een tamelijk ingewikkelde voorstelling en het lukte niet in één keer, ook de handtekening gaf moeite en ik heb de hele tekening nog een keer overgemaakt uit vrees door de drukker als een vervalser te worden ontmaskerd. De gelijkenis was niet volkomen: als je de copie naast het origineel hield was er wel enig verschil te zien, maar dat heeft niemand blijkbaar ooit gedaan. Ook Karel zelf heeft het verschil nooit opgemerkt. Het is het mooiste nummer van het tijdschrift Braak geworden.” Zie ook: Braak : een clean-shaven gezicht en een neger uit Mozambique, in: Het elektrisch bestaan : schrijvers en tijdschriften tussen 1949 en 1951 / Piet Calis, Amsterdam, 2001, p. 129-176.

Curvices and musicles : poems / Rozalie Hirs. – [S.l.] : Studio 3005, [2013]. – 20 p. EHC 784167 (Marc Vleugels) Op 23 november 2013 werd de nieuwe poëzie- en klankapplicatie Curvices, die Rozalie Hirs maakte in opdracht van Klankenbos te Neerpelt, gepresenteerd. Tijdens de middag werd tevens de nieuwe bibiofiele dichtbundel Curvices and Musicles gepresenteerd. Oplage: 63 exemplaren. Dagboekgedichten / Leo Vroman. – Leiden : Burgersdijk & Niermans, 2013. – [Z.p.]. EHC 787196 (Marcus De Schepper) – schenking. Werd als nieuwjaarswens in een beperkte oplage verspreid onder de relaties van het antiquariaat/veilingshuis Burgersdijk & Niermans. De tekst is niet eerder verschenen, en is identiek aan de dagboekversie. Debutant : literair maandblad waarin jonge dichters publiceren. – Amsterdam : Algemeen Amsterdam Kopieerbedrijf Leo Matla, 1959-1960. EHC 792670 (Fokas Holthuis) Vier van de totaal slechts vijf verschenen nummers van dit schaarse tijdschrift, namelijk afleveringen 1-2 en 4-5 (oktober/november 1959-juni 1960). De hoofdredactie was in handen van B. Renardel de Lavalette en Frans Pointl. Bevat bijdragen van o.a. Jack Feenstra, Leo Former, Martin Hartkamp, Bunny Kelk. Aan deze vier nummers droeg de jonge Pointl zelf niet minder dan twintig gedichten bij. Staat onder het colofon van het eerste nummer nog het gironummer van Pointl voor “eventuele donaties”, in het laatste nummer vraagt hij onder zijn adres: “WIE zou de Debutant-redaktie een bruikbare schrijfmachine kunnen schenken? Wij hebben hieraan dringend behoefte!!!” The fabric of the human body : an annotated translation of the 1543 and 1555 editions = De humani corporis fabrica libri septem / Andreas Vesalius ; ed. Daniel H. Garrison en Malcolm H. Hast. – Basel : Karger, 2014. – 2 dln. : ill. – ISBN 978-3-318-02246-9. EHC 788298 (Erasmus boekhandel) Het geheel in een plastieken cassette. Fransche verbeelding / Jaak Lemmers ; houtsneden Henri Van Straten. – Antwerpen : Lumière, 1931. – 63 p. : ill. EHC 783003 (De Slegte) Oplage: 75 exemplaren, alle op Japans papier, “als piëteitsvole herinnering voor de trouwe vrienden en bekenden van den betreurden schrijver, ter gelegenheid van de eerste verjaardag van zijn ontijdig verscheiden”. Geïllustreerd met vier oorspronkelijke houtsneden van Henri Van Straten. Betreft nr. 140 in de catalogus 28 “Literaire handschriften, correspondentie & bijzondere uitgaven”. Fresque : een blokboek / blokboek Henri Van Straten ; tekst René Vaes. – [S.l. : s.n.], 1979. – [Z.p.] : ill. EHC 782914 (Antiquariaat Tonen) Bibliofiele heruitgave van een uitgave van 1923. Oplage: 50 genummerde exemplaren. Nr. 43.

72

Geijkte tijd. – Maastricht : Het Gonst, 1989. – [Z.p.]. EHC 783313 (Fokas Holthuis) Uitgegeven als liber amicorum naar aanleiding van de 65 ste verjaardag van Hans Berghuis, op initiatief van Frans Budé die de organisatie van dit project verzorgde. Bevat tien poëtische bijdragen van de vrienden-dichters H.H. ter Balkt, Huub Beurkens, Frans Budé, Redbad Fokkema, Leo Herberghs, C.O. Jellema, Manuel Kneepkens, Wiel Kusters, Jan Kuijper en Hans van de Waarsenburg. Oplage: 65 op de pers genummerde exemplaren: 30 exemplaren (1-30) in linnen gebonden en 35 exemplaren (3165) gebrocheerd door de drukker. Nr. 54, gesigneerd door zeven van de tien dichters (niet door Fokkema, Jellema, en Kuijper). Gratis is het woord niet / Arnon Grunberg. – [S.l.] : Maison Close, 2013. – [Z.p.] – ISBN 978-9070271-14-5 EHC 782087 (Blauwe maandagen) – schenking. Uitgegeven ter gelegenheid van de opening op 11 mei 2013 van de gelijknamige tentoonstelling met nieuwe werken van 33 kunstenaars geïnspireerd op dit gedicht in de Pulchri Studio in Den Haag. Het werd aanvankelijk gepubliceerd in de bundel Liefde is business, die in 1999 verscheen bij Nijgh & Van Ditmar (EHC 613372). De oplage bedraagt 120 exemplaren, waarvan de Arabisch genummerde (1-110) bestemd zijn voor de kunstenaars, de organisatoren van de tentoonstelling en de trouwe abonnees op Blauwe Maandagen, het boektijdschrift over leven en werk van Arnon Grunberg. Tien door Boekbinderij Distelkamp (Dodewaard) gebonden exemplaren zijn Romeins genummerd (I-X) en bestemd voor de auteur, de organisatie van de tentoonstelling en de uitgever. Nr. 79. Een Japanse mostuin / gedichten Kris Geerts ; voorwoord Anton Van Wilderode ; etsen Robert Wuytack. – Borgerhout : Wuytack, [s.a.]. – [Z.p.] : ill. EHC 791271 (De Slegte) Losbladige uitgave, het geheel in een map. Oplage: 30 genummerde exemplaren 1-30, en 6 genummerde auteursexemplaren I-VI. De acht etsen werden door de kunstenaar op de eigen pers met de hand afgedrukt en gesigneerd. Bevat tevens een facsimile van een partituurfragment van Jos D‟Hollander, stadbeiaardier van Sint-Niklaas. Jean-Baptiste Piranèse : les prisons imaginaires = Giovanni-Battista Piranesi : carceri d’invenzione / presentation Max-Pol Fouchet. – Paris : Club Français du Livre, 1970. – 26 p. : ill. EHC 791055 (Jan Theuwissen) – schenking. Losbladige uitgave, gereserveerd voor de leden van de Club Français du Livre. Nr. 3061. De Koninklijke Serres te Laken : acht platen van Margot Weemaes met een historische, architecturale en botanische inleiding = The Royal Glasshouses at Laeken : eight plates by Margot Weemaes with an historical, architectural and botanical introduction = Die Königlichen Gewächshäuser zu Laken : acht Stiche von Margot Weemaes mit einer historischen, architektonischen und botanischen Einleitung = Les Serres Royales de Laeken : huit planches de Margot Weemaes avec une introduction historique, architecturale et botanique / inl. Herman Liebaers ; teksten van Emile Vandewoude, Jos Vandenbreeden en Paul Van Gorp ; ill. Margot Weemaes. – Brussel Koninklijke Schenking, 1981. – 5 dln. : ill. EHC 785662 (Marcus De Schepper) – schenking.

Foedraal met de uitgave in het Nederlands, Duits, Engels en Frans, en een afzonderlijke map met 8 buitentekstplaten en 8 gekleurde burijngravures. Oplage: 1.000 genummerde luxe-exemplaren, naast 20 Romeins genummerde exemplaren niet voor de handel bestemd. Nr. III. Kunstmap Kunstkring Orseamp / Mia Sneppe ; ill. Peter Jonckheere. – Oostkamp : Valkaart, 1995. – [Z.p.] : ill. EHC 791277 (De Slegte) Losbladige uitgave in map met 3 gedichten van Mia Sneppe en een zeefdruk van Peter Jonckheere, elk apart genummerd en gesigneerd. Oplage: 50 genummerde exemplaren. Uitgegeven ter gelegenheid van de overzichtstentoonstelling De Valkaart te Oostkamp op 1 april 1995. Nr. 19. De laatste droom : artist edition / Willy Vandersteen ; red. Ivo De Wispelaere en David Steenhuyse. – Beveren : Het Gebroken Zwaard : Standaard, 2014. – 40 p. : ill. (EHC 791279 (Het Gebroken Zwaard) De laatste droom is een klassieker in de reeks De Rode Ridder. Het luidde het einde in van de populaire cyclus rond koning Arthur, en Willy Vandersteen dacht met dit album de perfecte sluitsteen van deze ridderreeks te hebben. Maar gaandeweg zette Karel Biddeloo de reeks naar zijn hand. Deze luxeversie bevat alle originele platen op ware grootte; uitgeleend door Peter Janda van stripwinkel Adhemar. Hulplijnen in potlood, weggewerkte fouten, blauwe arceringen als indicatie voor de grijsrasters en zelfs de structuur van het papier zijn nog zichtbaar in deze reproductie. De oplage bedraagt 155 genummerde exemplaren (105 voor Vlaanderen en 50 voor Nederland), naast 12 auteursexemplaren geletterd A-L. Deze artist edition kwam tot stand dankzij een samenwerking tussen Standaard Uitgeverij en stripspeciaalzaak Het Gebroken Zwaard. In het Nederlands is zo‟n artist edition een primeur. Het werd uitgebracht naar aanleiding van de stripbeurs in Sint-Pauwels op 14 september 2014. Nr. 151. Maurice Roelants bouwmeester / Mil De Kooning. – Mechelen : A & D, 2013. – 44 p. : ill. – ISBN 978-90-77833-19-3 (Vlees en beton ; 91 . A & D 50 monographs ; 1). EHC 790660 (A& D) Voorpublicatie van Willy Van Der Meeren en Maurice Roelants in Sint-Marens-Lennik. Het vervolg is uitgegeven als Willy van der Meeren en Maurice Roelants (zie verder). Van deze uitgave werden 20 exemplaren genummerd 1-20. Nr. 19. Moskovskoje vremja / X-tine Mässer. – [S.l.] : Mässer, 2007. – [Z.p.] : ill. EHC 786819 (Peter Rogiest) – schenking. Oplage: 30 genummerde exemplaren. Nr. 5.

73

De muur van de vermisten / Bert Popelier ; tekeningen Marijke Tanghe ; muziek Jan van den Broek. – Antwerpen : Pandora, 2014. – 62 p. : ill. – ISBN 978-90-5325-755-5. EHC 786272 (Antiquariaat Tonen) Theatermonoloog geschreven in het kader van de herdenking van de Eerste Wereldoorlog. Speciaal voor deze uigave maakte Marijke Tanghe een suite van 10 abstracte tekeningen, die in het boek afgedrukt zijn. Bij de tekst werd ook muziek gecomponeerd door Jan van den Broeck. De vormgeving is van Johan Devrome. Er zijn drie verschillende edities: naast de gewone editie in een oplage van 700 genummerde exemplaren (1-700), ook een zeer luxueuze editie op 10 geletterde exemplaren (A-J), en een Romeins genummerde editie op 50 exemplaren (I-M) met een genummerd boek, een genummerde steendruk en een muziekpartituur van Jan van den Broek in een foedraal. Nr. XI. Nak sella : poëzie et en avant la lettre / J.P. Van Ophem : ill. Manu Engelen, Patrice De Maeyer, Wout Vercammen, Lissa Van der Auwera, Bruno Sluydts, Freddy De Vierman, Mark Kennis, Roger Van Akeleijen, Simon Barro, Fred Bervoets, Adalbert Gans, Nick Andrews en J.P. Van Ophem. – Antwerpen : Underground Solutions, 2014. – [Z.p.] : ill. EHC 787982 (J.P. Van Ophem) De 21ste bibliofiele uitgave van Undergroud Solutions (J.P. Van Ophem), in een oplage van 25 exemplaren. Bevat 23 genummerde en gesigneerde etsen. Nr. 5. NMH, Nationale Maatschappij voor de Huisvesting : 60-jarig bestaan. – Brussel : Nationale Maatschappij voor de Huisvesting, [ca. 1978]. – 78 p. : ill. EHC 790697 (Herita) – schenking. Oplage: 100 genummerde exemplaren. Nr. 58. Novgorod / Bart F.M. Droog ; linoleumsnede Flora de Jong. – [S.l.] : Triona Pers, 2014. – [Z.p.]. EHC 783688 (Zolderman) Het gedicht verscheen ter gelegenheid van Koppermaandag, het Prazdnik Novogo Goa van de typografen. Oplage: 100 exemplaren, door Dick Ronner met de hand gezet. Openbaring van Joannes, uit het Grieksch vertaald / Th. Van Tichelen. – Antwerpen : Geloofsverdediging, 1932. – 35 p. EHC 782732 (Fokas Holthuis) Gedrukt in goud, rood, blauw en zwart in een oplage van 35 genummerde exemplaren door de leerlingen van de typografieklasse aan de Middelbare Kunstnijverheidsschool te Maastricht. Nr. 23.

Robert Hoozee : hommage : Museum voor Schone Kunsten Gent, 1982-2012 / red. Johan De Smet e.a. – Gent : AsaMER, 2014. – 251 p. : ill. – ISBN 978-94-91775-51-2. EHC 792700 (Museum voor Schone Kunsten Gent) Op 21 februari 2012 overleed Robert Hoozee, vanaf 1982 directeur van het Museum voor Schone Kunsten Gent. Op 21 juni 2014 zou Robert Hoozee 65 geworden zijn. Naar aanleiding hiervan werd een huldeboek gepubliceerd, met bijdragen van collega's, medewerkers en vrienden. Om hem te gedenken, werd aan zijn Britse vriend en kunstenaar John Kim gevraagd om een ets te realiseren, gedrukt op 65 genummerde exemplaren. Nr. 34. Roodkapje / Isabelle Vandenabeele. – [S.l.] : Vandenabeele, [2007]. – [Z.p.] : ill. EHC 782092 (Antiquariaat Marc Van de Wiele) In 2004 won Isabelle Vandenabeele de Plantin-Moretusprijs en het Zilveren Penseel voor Rood Rood Roodkapje, naar een verhaal van Charles Perrault (uitgegeven in 2003 door uitgeverij Eenhoorn). In 2007 maakte ze er een bibliofiele uitgave van op 10 genummerde exemplaren. Alle 15 houtsneden (waarvan 12 dubbele) in rood en zwart werden door haar zelf getekend, gesneden en gedrukt. Gesigneerd en gedateerd in potlood op de titelpagina. Gebonden in een donkerrode linnen beschermdoos. Nr. 4. Sallustius prijst de levenskracht / Sallustius ; samenst. F. Mayer. – Woubrugge : Avolon, 1988. – [Z.p.] : ill. EHC 786132 (Ludo Simons) – schenking. Uitgave ter gelegenheid van het nieuwe jaar 1989, gedrukt in 160 exemplaren. Selbstfindung : brieven aan Hans-Hermann Rohrig, 1955-1996 / C.O. Jellema ; bezorgd door Gerben Wynia. – Hilversum : Flanor, 2014. 326 p. – ISBN 978-90-73202-88-7. (Flanorreeks ; 80). EHC 790122 (Flanor) Deze uitgave werd vervaardigd voor de leden van de kring van literatuurliefhebbers “Flanor” en voor enkel belangstellende buitenstaanders. De eerste 30 exemplaren werden genummerd. Nr. 17.

Proverbes : 10 gravures = Spreekwoorden : 10 gravures / gravures Margot Weemaes ; inl. P. Milouet. – Bruxelles : De Visscher, 1963. – [Z.p.] : ill. EHC 790431 (Jan Van Melle) – schenking. Suite met 10 genummerde en gesigneerde gravures, gedrukt door de kunstenares. Oplage: 41 exemplaren, genummerd in het colofon. Nr. 22, met opdracht: “A monsieur Jan van Melle en souvenir d‟une bonne visite 28 mars 1955”.

Silentium amant angeli : kwatrijnen en kinderrijmen uit Ter Vlieringhe / kwatrijnen Marcel Pira en kinderrijmen Jean-Paul Van der Poorten ; inl. Wouter de Bruyne ; kalligrafie Els Schneiders ; compositie Peter Thomas en Frans Engelen ; ill. André Berner. – Aalst : Pira & Van der Poorten, 1994. – [Z.p.] : ill. EHC 791272 (De Slegte) Losbladige uitgave in bordeaux linnen map met opdruk en sluitlintjes, voorgesteld door Wouter de Bruyne op zondag 18 december 1994 in de Begijnhofkerk te Aalst. Bevat twee kwatrijnen van Marcel Pira en twee kinderrijmpjes van Jean-Paul van der Poorten, gekalligrafeerd door Els Schneiders, een compositie van Peter Thomas en Frans Engelen, en vier genummerde en gesigneerde illustraties van André Berner. Oplage: 25 genummerde exemplaren I-XXV (met de 4 illustraties, het geheel opgeborgen in een map) en 50 exemplaren genummerd 1- 50 (met 1 illustratie, niet in een map). Nr. VIII.

Religion et poésie / Paul Claudel. – Paris : Éditions de la Nouvelle Équipe : Desclée De Brouwer, 1932. – 18 p. EHC 790110 (Sint-Lukasarchief) – schenking. Oplage: 60 exemplaren. Nr. 42.

Symphonie mijner liefde / Josef De France. – Wetteren : Verbaere, 1938. - [Z.p.] : ill. EHC 790630 (De Lezenaar) Oplage: 250 genummerde exemplaren. Nr. 113.

74

Te boek! Over boeken en boekenmensen / Ludo Simons. – [S.l. : s.n.], 2014. – [Z.p.] : ill. EHC 787117 (Ludo Simons) – schenking. Bibliofiele uitgave van de toespraak van Ludo Simons naar aanleiding van de presentatie van het gelijknamige boek (EHC 785500), op donderdagavond 24 april 2014 in de Nottebohmzaal. De typografische vormgeving is van Louis Van den Eede. Er werden 11 exemplaren geprint, waarvan 1 exemplaar voorbehouden aan de auteur.

Willy van der Meeren en Maurice Roelants / Mil De Kooning. – Mechelen : A & D, 2014. – 57 p. : ill. (Vlees en beton ; 93 . A & D 50 monographs ; 2). EHC 790661 (A& D) Voorpublicatie van Willy Van Der Meeren en Maurice Roelants in Sint-Marens-Lennik. Vervolg op Maurice Roelants bouwmeester (zie hoger). Van deze uitgave werden 20 exemplaren genummerd 1-20. Nr. 19.

Twaalf etsen van René Ernest. – [S.l. : s.n.], 1913. – [Z.p.] : ill. EHC 783613 (vzw Maria Elisabeth Belpaire) – schenking. Oplage: 50 genummerde en gesigneerde exemplaren. Nr. 5. Vacantiekrabbels / Lode Baekelmans ; voorwoord Georges Eekhoud ; omslagtekening Jos. Leonard. – Antwerpen : De Sikkel ; Amsterdam : Querido, 1917. – 64 p. : ill. EHC 790976 (Jan Van Melle) – schenking. Van deze bundel, opgedragen “aan mijn vriend A. Goethals”, werden 100 bijzondere exemplaren gedrukt, genummerd 1-100. Nr. 96. Van proefschrift tot communiqué / red. Esteban Lopez. – Amsterdam : [s.n.], 1956-1957. EHC B 168383 (Fokas Holthuis) Complete tweede jaargang van dit maandblad, zijnde afleveringen 1 t.e.m. 12 (december 1956 oktober 1957) in negen nummers. Het heette een jaar lang Proefschrift, maar die naam beviel niet meer en vanaf de vijfde aflevering heet het Vertoning. Bevat bijdragen van o.a. Gerard den Brabander, Heere Heeresma, Esteban López zelf, Henk J. Meier, Cees Nooteboom, Leo Peters, Nico Scheepmaker, Paul Snoek, Cor B. Vaandrager, Simon Vinkenoog, en Hans Wesseling. In aflevering 4 publiceert Jan Arends zijn verhaal “De castratie”, maar omdat hij dat als mislukt beschouwt, publiceert hij in de volgende aflevering een geheel herziene versie van het verhaal (als “De kastratie”). Vederlicht gedicht / Walter Beckers. – Kalmthout : Beckers, 1975. EHC 784134 (Antiquariaat Tonen) Zilverkleurig zaklamp met handgeschreven colofon. Oplage van 350 lampen, bestemd voor vrienden en andere mensen naar aanleiding van kerstmis 1975. Les vers dorés de Pythagore en vers eumolpiques français / Horatius ; vert. Fabre d‟Olivet. – [Bruxelles] : Éditions de la Macédonie, 1945. – [Z.p.]. EHC 782737 (Fokas Holthuis) Betreft de eerste Franstalige vertaling van deze verzen van Horatius. Typografische vormgeving: Jacques Seyl. Gedrukt op de persen van het Nationaal Hoger Instituut voor Architectuur en Sierkunsten. Oplage: 4 genummerde exemplaren. Dit is een ongenummerd exemplaar. Vijf brieven aan J.F. Van Royen / W.H.E. van der Borch Van Verwolde. – Terhorst : Prop, 2013. – [Z.p.] EHC 790120 (Ser J.L. Prop) Gezet door Der J.L. Prop in een oplage van 65 genummerde en 9 op naam gedrukte exemplaren. Nr. 23.

75

Schenkingen

De Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience kan voor de aanvulling van haar bewaarcollectie rekenen op diverse particulieren en instellingen die boeken of hele bibliotheekcollecties schenken. 1. Opvallende schenkingen en deponeringen n.a.v. samenwerkingsverbanden In 2014 sloot de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience een samenwerkingsovereenkomst af met Opendoek – Amateurtheater Vlaanderen vzw (zie ook eerder in dit verslag). In de loop van december 2014 werd al een eerste gedeelte van de historische collectie theaterteksten overgeheveld, het resterende gedeelte zal in de loop van januari 2015 worden opgehaald. Op 15 februari 2014 overleed Chris Versteylen (°1947). In 1971 startte ze als jeugdbibliothecaris in de Openbare Bibliotheek van Antwerpen. Gedurende tien jaar was zij voorzitster van de Jeugdbibliotheeksectie van de VVBAD. Bovendien zorgde ze jarenlang voor de eindredactie van de jeugdboekrecensies in het tijdschrift Lektuurgids, en doceerde ze jeugdbibliotheekwerk en jeugdliteratuur in de bibliotheekschool en voor de Akte van Bekwaamheid. In 1987 verscheen haar debuut, de historische jeugdroman Tancred van de hoge torens (Manteau). Een jaar later volgde En „s zondags moet je dansen (Houtekiet). Andere boeken van haar zijn Ik neem je mee naar Hammamet (1990, Houtekiet) en De arme duivel (2002, Facet). Chris Versteylen was lid van de Provinciale Commissie voor Letterkunde en zetelde in enkele literaire jury‟s. Ze was stichtend lid van het Nationaal Centrum voor Jeugdliteratuur en jarenlang actief in de toenmalige Vereniging van Schrijvers voor de Jeugd. De Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience mocht na haar overlijden een selectie maken uit haar persoonlijke bibliotheekcollectie. In de loop van 2014 deponeerden Faro, Koning Boudewijnstichting, LECA, het Poëziecentrum (Gent), het provinciebestuur Antwerpen, Uitgeverij Pelckmans en het Vlaams Fonds voor de Letteren hun publicaties in de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience. Als stedelijke bewaarbibliotheek werden publicaties ontvangen van de vakbibliotheek van Den Bell, het Letterenhuis, het Middelheimmuseum, het MAS | Museum aan de Stroom, de Openbare Bibliotheek Antwerpen (Kotter) en het Stadsarchief Antwerpen. Naar jaarlijkse gewoonte werden eveneens schenkingen ontvangen vanwege het Havenbedrijf Antwerpen en het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen. De MAS | Scheepvaartbibliotheek bezorgde aan de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience romans met maritieme onderwerpen die in de vroegere scheepvaartbibliotheek verzameld werden en die nog ontbraken in de collectie van de Erfgoedbibliotheek. De meeste boeken komen uit de nalatenschap van de Gentse auteur A.E. Corn, pseudoniem van Achiel E. Cornil (1887-1975): sommige exemplaren bevatten zijn ex-libris, in andere exemplaren staat zijn naam geschreven.

76

Het Letterenhuis is een bevoorrechte partner van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience. In de loop van 2014 werden in het bijzonder volgende bibliotheekcollecties overgeheveld: 

Remi Sterkens (1893-1984) promoveerde tot doctor in de Letteren en Wijsbegeerte aan de Rijksunviersiteit van Gent. In 1929 werd hij laureaat van een wedstrijd van de Koninklijke Vlaamse Academie, zijn bekroonde studie verscheen in 1935 als De letterkunde in de Antwerpsche Kempen van 1830 tot 1900. Sterkens gaf les aan het Koninklijk Atheneum te Antwerpen. Daarna doceerde hij aan de Sint-Ignatiushandelshogeschool, de Handelshogeschool voor Juffrouwen en het Hoger Instituut voor Bestuurswetenschappen, allemaal in de Scheldestad. Sterkens was stichtend secretaris van de Vereniging van Kempische Schrijvers, die hij oprichtte met Ernest Claes en Jozef Simons. Hij fungeerde als penningmeester van de Koninklijke Zuid-Nederlandse Maatschappij voor Taal- en Letterkunde en Geschiedenis en maakte deel uit van de Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen. Tevens was hij actief in het Ijzerbedervaartcomité en de Vereniging van Vlaamse Oud-strijders (VOS). Sterkens schreef handboeken voor het „moedertaalonderwijs‟, maar ook tal van studies over literatuurgeschiedenis, vooral i.v.m. de Antwerpse Kempen.



Frans Demers / J.M. Elsing, beide pseudoniemen van Frans Beckers (1905-1993), Vlaams toneelschrijver en romancier, werkte in Belgisch-Congo, en maakte naam met „realistisch koloniaal toneel‟. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was hij medewerker van (collaborerende) Het Laatste Nieuws. Beckers vestigde zich na de oorlog in Zwitserland en publiceerde daar als J.M. Elsing avonturenverhalen, dierenboeken, jeugdboeken “die merendeels door Afrika geïnspireerd zijn” en die in Vlaanderen nogal wat succes kenden. Een interessante publicatie over o.a. Demers is Schaven aan de zwarte ziel van Frank Joostens, een themanummer van het tijdschrift Restant. De boeken die werden overgeheveld, zijn auteursexemplaren van publicaties van Demers/Elsing.



Albe, pseudoniem van Renaat Antoon Joostens (1902-1973). Katholiek Vlaams dichter, romancier, toneelschrijver en essayist. Onder het pseudoniem Kapitein Zeldenthuis publiceerde hij succesrijke kinderboeken.

3. Herbestemmingen Mits akkoord van de schenker worden niet in de collectie opgenomen exemplaren maximaal herbestemd. In de loop van 2014 kon er worden herbestemd naar Archeologische Dienst Waasland (Sint-Niklaas), Bibliotheek Ruusbroecgenootschap (Antwerpen), Bormshuis (Antwerpen), Documentatiecentrum RoSa (Brussel), Etnografische collectie (Hessenhuis, Antwerpen), Fonds Suzan Daniel (Gent), Kazerne Dossin (Mechelen), Koninklijk Conservatorium (Antwerpen), Letterenhuis (Antwerpen), MIAT (Gent), Nationaal Geografisch Instituut (Brussel), Oxfam-Solidariteit bookshop (Antwerpen), Sint Lucas Antwerpen, Stadscampus Universiteit Antwerpen, Stedelijke Musea (Ieper), Studie- en Documentatiecentrum Hugo Claus (Antwerpen), Theologisch en Pastoraal Centrum (Antwerpen), Vakbibliotheek Etnografische verzamelingen (Hessenhuis, Antwerpen), en VUBbibliotheek (Brussel). Uit de Reinaertcollectie Gielen ten slotte werd herbestemd naar Bibliotheca Wasiana (Sint-Niklaas) en Reynaertgenootschap (Sint-Niklaas).

77

4. Overzicht schenkers Académie Royale des sciences, des lettres & des beaus-arts de Belgique (Brussel), ADVN (Antwerpen), Amsab (Gent), Antwerpse Vereniging voor Bouwhistorie en Geschiedenis (Antwerpen), Archiefcentrum voor Vrouwengeschiedenis (Brussel), Atomium (Brussel), Eddy Ausloos (Sint-GillisWaas), Michael Auwers (Stadscampus UA, Antwerpen), Erik en Hedwige Baeck-Schilders (Schoten), Roger Balbaert (Kapellen), Dine Baltakov (Antwerpen), Stefanie Beghein (Antwerpen), BELvue Museum (Brussel), Arnout Beugnies (Serskamp), Bibliotheek Sociale Wetenschappen KULeuven, Blauwe Maandagen (Andelst, NL), Boghossian Stichting – Villa Empain (Brussel), Simone BouttryMau (Brasschaat), Leen Brasseur (Antwerpen), Lieve Brasseur (Antwerpen), Koen Broucke (Boechout), Catharijneconvent (Utrecht, NL), Centrum voor Agrarische Geschiedenis (Leuven), Anita Claassens (Sainte Maxime, F), Jan Ceuleers (Wilrijk), Ernest Claesgenootschap (Winksele), Miel Claessens (Antwerpen), Anne-Marie Claessens-Peré (Brasschaat), Luc Coene (Antwerpen), Rick Coone (Gent), Guido Cuyt (Antwerpen), Wim D‟hooge (Ekeren), Davidsfonds (Leuven), Davidsfonds (Mortsel), Roger De Bruycker (Antwerpen), Josée De Bruyne (Wilrijk), De Groene Waterman (Antwerpen), José De Poortere (Deinze), Chantal De Roovere (Antwerpen), Marcus De Schepper (Hemiksem), Pierre Delsaerdt (Mortsel), Dienst Cultuur Genk, Theo Dirix (Athene, GR), Antoon Dieusaert (Brecht), Alvin Eeckels (Antwerpen), Fina Engels-Wens (Ekeren), Erfgoedcel Mechelen (Mechelen), FelixArt (Drogenbos), Fokas Holthuis (Den Haag, NL), Galerie De Zwarte Panter (Antwerpen), Geschied- en Heemkundige Kring Triverius (Brakel), Geschied- en heemkundige Kring Zulte (Zulte), Haiku-centrum Vlaanderen (Wilrijk), Pol Hicguet (Schoten), Heidi Holvoet (Kontich), Renold Huwel (Berchem), Frans Masereelcentrum (Kasterlee), Stefaan Grieten (Antwerpen), José Havet (Ottawa, CA), Heemkring De Souvereinen (Lokeren), Heemkring Ter Ham (Steenokkerzeel), Heemkring Osschaert (Hamme), Heemkundige Kring Braem (Elversele), Heemkundige Kring Den Dissel (Sinaai), Heemkundige Kring Gitschotelbuurschap (Borgerhout), Heemkundige Kring Jan Vleminck (Wijnegem), Heemkundige Kring Wissekerke (Kruibeke), Heemkundige Vereniging De Gonde (Melle), Roza Huylebrouck (Aalst), Jabob Smitsmuseum (Mol), Emiel Janssens (Hoboken), Jozef Janssens (Tervuren), Interuniversitaire Belgisch Centrum voor Landelijke Geschiedenis (Leuven), k.ERF (Geel), Katholieke Hogeschool (Leuven), Kazerne Dossin (Mechelen), Koning Boudewijnstichting (Brussel), Koninklijke Vlaamse Academie van België voor Wetenschappen en Kunsten (Brussel), Liberaal Archief (Gent), Liberale Vrouwen (Brussel), Mieke Lietaer (Zwijndrecht), Sylvain Lockefeer (Beveren), Marcel Lossie (Hove), Mannenkoor ZWK Sint-Norbertus (Antwerpen), Maurits Sabbebibliotheek (Leuven), Meertens Instituut (Amsterdam, NL), Nick Meeusen (Antwerpen), Ad Meskens (Mechelen), Ministerium der Deutschsprachigen Gemeinschaft Belgiens (Eupen), Minotaurus Boekhandel (Amsterdam, NL), Modemuseum (Antwerpen), Museum Rockoxhuis (Antwerpen), Norbert Moermans (Antwerpen), Musée National d‟Histoire et d‟Art (Luxembourg, LU), Muziekcentrum Vlaanderen (Brussel), NAVIGO – Nationaal Visserijmuseum (Oostduinkerke), Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (Den Haag, NL), Alexandra Noël (Antwerpen), Opleiding “Boek and Digitial Media Studies” (Universiteit Leiden, NL), Openbare bibliotheek Schoten, Parlementair Informatiecentrum Vlaams Parlement (Brussel), Jozef Peeters (Kessel-Lo), Martha Peeters (Wilrijk), Rutger Penne (Brussel), Jan Possemiers (Antwerpen), Projectvereniging BIE (Roeselare), Provinciale Bibliotheek Limburg (Hasselt), Provinciebestuur OostVlaanderen (Gent), Provinciebestuur Vlaams-Brabant (Leuven), An Renard (Brasschaat),

Redmoon Record (Antwerpen), Reynaertgenootschap (Sint-Niklaas), Jeroen Reyniers (Merksem), Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (Amersfoort, NL), Rockoxhuis (Antwerpen), Peter Rogiest (Wondelgem), Veronique Rombouts (Brussel), SARC (Brussel), Jan Scheirs (Antwerpen), Ludo Simons (Antwerpen), Walter Soethoudt (Antwerpen), Sint-Lukasarchief (Brussel), Raymond Sirjacobs (Antwerpen), SMart (Brussel), Godelieve Spiessens (Antwerpen), Stadsarchief Ieper (Ieper), Stadsarchief Turnhout (Turnhout), Stichting Eigen Beheer Boekerij (Breskens, NL), Stichting Maaslandse Monografieën (Maastricht, NL), Andreas Stynen (Antwerpen), Tapis Plein (Brugge), Jan Theuwissen (Antwerpen), Bart Tritsmans (Boechout), Uitgeverij De Boeck (Berchem), Universitaire Pers (Leuven), Universiteit Antwerpen, Universiteitsbibliotheek Amsterdam (Amsterdam, NL), Universiteitsbibliotheek KULeuven (Leuven), Unizo (Sint-Niklaas), Marina Van Aelst (Kalmthout), Gust Van Brussel (Antwerpen), Frans Van Campenhout (Dilbeek), Henk Van Daele (Antwerpen), Ronny Van de Velde (Antwerpen), Monique Van den Eeckhout (Turnhout), Marcel Van den Heuvel (Borsbeek), Jos Van den Nieuwenhuizen (Antwerpen), Tim Van der Poel (Antwerpen), Arjan van Dixhoorn (UGent, Gent), Dirk Van Duyse (Beveren), Renée Van Hekken (Schoten), Koen Van Hoof (Beveren), Steven Van Impe (Berchem), Jan Van Melle (Halle), Daniël Van Ryssel (Gent), Dries Van Thielen (Grobbendonk), Ellen Vercauteren (Antwerpen), Filip Vercruyssen (Antwerpen), Paul Verhuyck (Graauw, NL), François Vermeulen (Antwerpen), VisitBrussels (Brussel), Vlaams Belang (Brussel), Vlaams Bouwmeester (Brussel), Vlaams Cultuurhuis de Brakke Grond (Amsterdam, NL), Vlaamse Erfgoedbibliotheek (Antwerpen), Vlaamse Landmaatschappij (Herentals), Vlaamse Overheid (Brussel), Volkskunde West-Vlaanderen, Vrijzinnig Centrum Geuzenhuis (Gent), Felix Waldack (Laarne), Wim Woittiez (Essen), Jos en Caby Wolles-Salomon (Antwerpen), Eva Wuyts (Heist-op-denBerg), Z33 – Huis voor Actuele Kunst (Hasselt), Zilvermuseum Sterckshof (Deurne).

78

Colofon Verantwoordelijke uitgever: An Renard Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience Hendrik Conscienceplein 4, 2000 Antwerpen, tel. 03 338 87 10 [email protected], www.consciencebibliotheek.be Wettelijk depotnummer: D/2015/0306/10

79