jaargang 4 april 2010 In dit nummer: Linz 09 als revanche op Hitler Acteur Mark Rietman houdt van 1 april 2010

4

maandblad | jaargang 4 | april 2010

zuiderlucht

In dit nummer: Linz 09 als revanche op Hitler | Acteur Mark Rietman houdt van

Ger Thijs | ‘Entartete Kunst’ terug in Essen | De a-typische Toon Hermans | C-Mine Genk krijgt vorm | Lichaam en geest bij El Greco en Avatar | Bas de Wit versus Sidi El Karchi | +++ In bijlage: Complot rond een vierkant 1 april 2010 / Passiespelen 2010 www.zuiderlucht.eu

Probability space 30 april - 20 juni 2010 opening 29 april, 17.30 - 19.30 uur Rijksweg Noord 71, Geleen Vrijdag, zaterdag en iedere laatste zondag van de maand 14.00 - 17.00 uur

piet berghs sculpturen

ruimte voor kunst opent haar deuren www.bis71.nl

HUIS VOOR DE KUNSTEN LIMBURG

OVERAL TE VINDEN!

ANT AVEN 006)

COMPLOT ROND EEN VIERKANT EXPOSITIE GOODWILLUITGAVEN DRUKKERIJ ROSBEEK (1969-2006) 25 MAART T/M 21 MEI 2010 (WERKDAGEN 9.00-17.30 UUR) GOUVERNEMENT AAN DE MAAS LIMBURGLAAN 10, MAASTRICHT

WWW.HKLIMBURG.NL/BEELDENDEKUNST

2

www.zuiderlucht.eu

april 2010

Dieven en bewakers

De inhoud 5 Geobsedeerd door de Holocaust 6 De klant wil geen mode maar mooie kleren 8 Linz 09 als revanche op Adolf Hitler 10 Mark Rietman houdt van Ger Thijs 12 ‘Entartete Kunst’ terug in Essen 15 Twijfels toegestaan bij Dahlia Permessiers 16 A-typische Toon in Museum Het Domein 18 SPREAD: C-Mine Genk 22 Lichaam en geest bij El Greco en Avatar 25 Witte pater op Missie in Vlaanderen 26 Heintje, het jongetje naast de jukebox 30 Bas de Wit versus Sidi El Karchi 33 Agenda

De rubrieken 7 Inkijk 14 RAM 21 Time out of Mind 21 Perron Poëzie 29 Ondertussen in… 29 Enkeltje Utopia 31 Siciliaanse Herinneringen

De bijlage Complot rond een vierkant 2 Relaxed perfectionisme 3 Tableau de la troupe 4 Complot rond ‘n vierkant 5 Met de sky als limit 6 Veste Weteringschans Passiespelen 2010 2 De spiegel van de passie 3 ‘Ik hing zelf aan het kruis’ 4 De aanslag op Lazarus 6 Suspense in De Doolhof

De cover Sidi El Karchi met zijn portret van schilder Fons Haagmans. foto Perry Schrijvers

3

H

et moeten vaklui zijn geweest, de dieven die er vorige maand in slaagden zonder te betalen met een platina ring en een diamanten hanger (waarde 860.000 euro) de kunstbeurs Tefaf in Maastricht te verlaten. Het cordon van kleerkasten-met-oortjes dat zowel het beursgebouw als afzonderlijke stands bewaakte, was namelijk indrukwekkend. Hun Duitse collega’s in het vernieuwde Museum Folkwang in Essen doen in hun norse fysiek niet voor hen onder. Zij bewaken de tentoonstelling “Het mooiste museum van de wereld” (zie pagina 12 in deze ZL), alsof er elk moment een El Qaeda-aanslag kan worden verwacht. Misschien komt het door het politiek beladen thema: de in Essen getoonde meesterwerken werden in de jaren dertig door de nazi’s als entartete Kunst uit het museum verwijderd. Enkele jaren geleden werd de Flick-collectie in Hamburger Bahnhof in Berlijn op vergelijkbaar-rigoureuze manier bewaakt, vanwege het controversiële karakter van de met oorlogsbuit vergaarde verzameling. Toch kan de kunst, in algemene zin, niet als vanzelfsprekend op bescherming rekenen. Vooral de hedendaagse kunst moet het vaak ontgelden. Het is bekend wat in Nederland de PVV daarmee van plan is, mocht die partij aan de macht komen. “Conservatieven zijn van oudsher bang voor kunst, dat is niets nieuws”, zegt de joods-Oostenrijkse Airan Berg op pagina 8. Alleen conservatieven? Waarom heb ik dan zo weinig politici nadrukkelijk afstand zien nemen van de kunstopvatting van de PVV? Het zal uit opportunisme zijn: vanaf 2011 moet er bezuinigd worden. Niet in de financiële sector, de veroorzakers van de crisis smijten weer ongestraft met miljarden, maar elders.

B

egin dit jaar besloten vrienden tot de aankoop van hun leven: een door een bekende ontwerper bedachte woning annex atelier in Maastricht. Het opvallende pand ligt aan de rand van wat tegenwoordig een prachtwijk wordt genoemd. Een wat ongelukkige omgeving, blijkt nu. Bepaalde types vinden het namelijk fijn om ’s nachts vernielingen aan te richten aan het kwetsbare onderkomen. Aangifte doen helpt niet: de politie zegt er niets aan te kunnen doen. Niets aan te willen doen, lijkt meer op zijn plaats. Toen ik laatst van Maastricht naar Venlo reed, werd mijn snelheid op drie plaatsen gecontroleerd door bemande flitsapparaten. Aan de beschikbare menskracht bij de politie kan het dus niet liggen. Het spekken van de staatskas heeft simpelweg grotere prioriteit dan het beschermen van vaan moeizaam verworven eigendom van burgers. Met enige overdrijving – een gekend stijlmidden in het huidige maatschappelijke discours zou je kunnen zeggen dat de overheid, in de gedaante van de politie, zich hier niet ontpopt als bewaker, maar als dief. Inderdaad, Geert Wilders had het gezegd kunnen hebben. WIDO SMEETS

www.zuiderlucht.eu

april 2010

Y MUSIC AWARD 10e jubileum

MAASTRICHT Een concours voor studenten van het Conservatorium Maastricht, dit jaar in het teken van piano.

Locatie

NO DREAMS, NO SCREAMS.

Het concours is op zaterdag 17 april en begint om 20.00 uur in het Conservatorium Maastricht. Toegangskaarten kosten € 12,50 en zijn te reserveren via [email protected] of telefonisch: +31(0)43-3466680. Overige kaarten worden op de avond zelf vanaf 19.00 uur verkocht aan de kassa in het Conservatorium Maastricht.

MARIE HENDRIKS (FR) 21 maart t/m 30 mei 2010

Meer informatie

ODAPARK centrum voor hedendaagse kunst venray | www.odapark.nl

www.conservatoriummaastricht.nl / www.musicawardmaastricht.nl

KVS / BRUNO VANDEN BROECKE MISSIE

20, 21, 23, 24/04/2010 Casino Modern Genk (B)

KONONO NR1 In concErt

28/04/2010 Casino Modern Genk (B)

Filosofische beschouw ingen over vr ijheid: in lezing, cursus,

© het Vormlab

film en gesprek .

w w w.schunck .nl

4

Info en tickets: UiT in Genk • Europalaan 34 • 3600 Genk (B) [email protected] • +32(0)89 65 44 80

www.zuiderlucht.eu

april 2010

2009/2010

Geobsedeerd door de Holocaust

Schone schijn

Tot 1999 maakte Henk Verbeek stenen beelden. Daarna trok hij zich terug in zijn atelier om zich in tekeningen en schilderijen los te maken van zijn obsessie: de Holocaust. Zijn eerste solo-expositie in Roermond biedt inzicht in een verborgen oeuvre. door Wido Smeets

Schone schijn (schedelmeting). 2003. Acryl op mdf, 120 x 140.

I

n zijn herinnering heeft Henk Verbeek altijd getekend. “Ik weet niet precies wanneer ik ermee begon, wel dat het bij ons thuis als iets waardevols werd gezien.” Ook later, als docent aan kunstacademie en lerarenopleidingen, bleef hij tekenen. Hele vergaderingen heeft hij ‘volgeschetst’. Geen ongerijmd lijnenspel waarmee vergadertijgers de tijd plegen te doden, maar “tekeningen die ergens over gaan”.

Ook het besef van kunst en wat kunst kan teweegbrengen, ontstond op jonge leeftijd, in de parochiekerk in Sint Odiliënberg. “Als kind zocht ik daar een plaats waar ik alles zo goed mogelijk kon zien.” Wat hij zag, was de symbiose van het Romaanse minimalisme van de 13e eeuwse basiliek met het coloriet van de 20e eeuwse glas-in-lood-ramen van Joep Nicolas (1897-1972). “De vrijheid in kleurstellingen van Nicolas gaat nergens

5

ten koste van de monumentaliteit van het geheel.” Geboren in 1943 maakte Henk Verbeek de Tweede Wereldoorlog (1939-1945) niet bewust mee; de impact op zijn leven was des te groter. Vanwege de precedentloze immoraliteit, én door de frustratie dat hij de oorlogsjaren alleen ‘van horen zeggen’ kent. Zo dichtbij, in tijd en plaats, en toch zo ver weg. De-oorlog-van-horen-zeggen resulteerde na een gistingsproces van bijna een halve eeuw in een nieuwe fase in zijn kunstenaarschap na 1999, toen hij het atelier herontdekte. Daar maakte hij de reeks ‘rode schilderijen’, over de Holocaust, en geometrische potloodtekeningen over de nazivernietigingskampen. Hij twijfelt er nog steeds over. “Buchenwald… daar mag je eigenlijk geen tekening van maken.” De eerste aanblik van deze tekeningen biedt chaos en willekeur, maar al

gauw wordt een dwangmatig ritme zichtbaar dat – in combinatie met de eindeloos uitgeschreven namen van concentratiekampen – associaties oproept met strafwerk, dwangarbeid, in slagorde opgestelde barakken en gestapelde lijken. De reeks is meer dan een aanklacht tegen de Holocaust, het is ook een pleidooi voor de autonomie van het individu. In de loop van de 20e eeuw hebben veel kunstenaars de worsteling van het individu in een wereld waarin tijd en plaats andere betekenissen kregen aan de orde gesteld. In het Interbellum waren dat schrijvers als Kafka, Roth en Musil. Na 1945 lieten Primo Levi, Imre Kertész en Paul Celan zien hoe immens de taak van de schrijver is om een vorm te vinden voor de horror van de Holocaust. Dat geldt in extenso voor de beeldende kunst, waar realisme en figuratie zeker voor dit thema geen optie waren. Abstractie en esthetisering (als vorm van ironie) boden een opening, maar de vlucht in pure schoonheid is niet zonder gevaren. Henk Verbeek heeft het vaak over ‘schone schijn’: hoe machteloos en banaal zijn de kunsten in het aangezicht van de menselijke wreedheid. Tot zijn pensionering was Verbeek een minimalistische estheet die stenen beelden maakte. Hij ving de schoonheid

Schone schijn (Dachau). 2003. potlood op papier, 50 x 50 cm

in de vorm, in de onplooibare netten van de geometrie. Zijn beelden zijn strak, hoekig en abstract: elke zweem naar figuratie en anekdotiek is taboe. Gedurende de jaren negentig worden zijn beelden glooiend, harmonisch en zacht. Aaibaar, maar wie goed kijkt ook venijnig. Alsof hij zich realiseert dat alleen vorm en schoonheid niet volstaan, stopt hij bij zijn pensionering in 1999 met

www.zuiderlucht.eu

april 2010

beelden maken, alsof hij zich nu pas vrij voelt om de academisch-ideologische veren van zich af te schudden. Voor de allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotie moet je nog steeds niet bij Verbeek zijn, maar met de Holocaust als thema ontstaan tekeningen en schilderijen van een totaal andere gewicht. Het is een breekpunt in zijn oeuvre, die overgang van drienaar tweedimensionaal, van de strikte abstractie naar elementen van figuratie, van hermetisch vormenonderzoek naar de bezorgdheid over de menselijke staat. Wat blijft is de conceptuele benadering. Van ‘naar de natuur’ werken was en is bij Verbeek nooit sprake. “Het gaat om het zichtbaar

H1 (hond). 1995. Belgische hardsteen, h 20 cm.

maken van een idee, de bevestiging van wat je in je hoofd hebt.” Ook in het tweedimensionale werk. “Met de waarneming heb ik nooit veel opgehad”, zegt hij, “ik heb nooit de behoefte gevoeld om portretten of landschappen te maken. Die kun je beter in natura gaan bekijken, dan zijn ze een stuk mooier.” Was hij achteraf toch niet liever voltijd kunstenaar geweest dan leraar? Hij schudt het hoofd. “Daar ben ik toch te nuchter voor.” Maar als hij de biografieën van 16e eeuwse kunstenaars als Hans Memling en Tilman Riemenschneider leest, droomt hij wel eens weg bij de gedachte hoe het hém zou zijn vergaan als hij op zijn elfde ergens in de leer had kunnen gaan om vervolgens zijn hele leven te wijden aan de kunst. “Die mannen hebben nooit iets anders gedaan. Dan denk ik: ‘Wauw, wat zou er bij mij hebben ingezeten?’” Schoonheid en schone schijn. Het kunstenaarschap van Henk Verbeek. Van 14/3 t/m 25/4 Kartuizerklooster, Swalmerstraat 100 Roermond. www.museum.roermond.nl

De klant wil geen mode,

Kiki in Parijs

Begin maart verzamelde de modewereld zich in Parijs voor de halfjaarlijkse fashion week. De Maastrichtse Kiki Niesten, een begrip in het metier, is er al jaren bij. Voor de shows, de collecties en de nieuwtjes. Vluchtige trends komen er in haar gerenommeerde modeboetiek echter niet in: “Ik kijk ook naar mode door de ogen van de kassa.” door Annemarie Staaks

Impressies van een dagje Parijse catwalks. Links Kiki Niesten. foto’s Zuiderlucht

D

e grote zaal van het monumentale 18 eeuwse Hôtel de Ville in Parijs loopt langzaam vol voor de show van Dries van Noten. Onder een zee van kroonluchters zoekt de binnendruppelende modewereld, wapperend met haar exclusieve uitnodiging, een plaatsje aan de catwalk. Altijd spannend, wie is belangrijk genoeg om front row te zitten? Kiki Niesten speurt de zaal rond. “Ah, daar zijn Cecile en John.” Cecile Narinx, hoofdredactrice van de Nederlandse Elle en John de Greef, modejournalist van Elsevier, hebben een plaatsje op de eerste rij bemachtigd. Kiki lacht, gespeeld afgunstig: “Ja, zíj wel.” Dan zwelt het geroezemoes aan, men tikt elkaar nerveus op de schouder. Een door bodyguards omringde wandelende bontjas met zonnebril verklaart de onrust: Anna Wintour van de Amerikaanse Vogue is gearriveerd. Even later voltrekt zich een vergelijkbaar tafereel als Suzy Menkes van de Herald Tribune binnentreedt. De twee machtigste dames uit de mode-industrie zijn er, de show kan beginnen. e

De hysterie bij de deur, de onverbiddelijke hiërarchie

6

- who’s hot and who’s not? -, fotografen en opiniemakers front row, Kiki Niesten kan het circus rond de Parijse modeweek inmiddels dromen, maar, bekent ze: “Het blijft speciaal.” Twee keer per jaar, in maart en september, reist ze naar Milaan en Parijs om de shows te bezoeken en aansluitend de collecties voor het volgende seizoen in te kopen. Hoewel Niesten logopedie studeerde, besloot ze 31 jaar geleden een exclusieve dameszaak te openen. Haar winkel in de Stokstraat in Maastricht wordt inmiddels geroemd als de beste van Nederland – hooguit beconcurreerd door Van Ravenstein in Amsterdam - en hoort volgens kenners in het rijtje van Europese topzaken als 10 Corso Como in Milaan en Maria Luisa in Parijs. Dankzij “heel veel energie en duidelijke keuzes”, haar eigenzinnige stijl, spraakmakende reclames en uitstapjes naar de wereld van kunst en design groeide Kiki Niesten uit tot een begrip. In haar winkel verkoopt ze kleren, schoenen en tassen van onder meer Prada, Balenciaga, Lanvin, Dries van Noten, Dolce & Gabbana, Jil Sander en Chloé, stuk voor stuk ontwerpers uit het beeldbepalende clubje dat mode op het hoogste niveau beoefent. Voor

www.zuiderlucht.eu

deze modehuizen is de show in Parijs of Milaan een hoogtepunt: na een half jaar ploeteren, verzamelen pers, inkopers en de rich and famous zich aan de catwalk en dan valt de hamer: wordt de collectie geprezen of gekraakt? Na krap twintig minuten is de show van Dries van Noten afgelopen en haast het publiek zich naar buiten. Snel door, want tijdens de fashion week zijn er, verspreid over de stad, zo’n tien shows per dag. Het is een kunst overal op tijd te komen. Kiki zucht: “Totaal slopend, zo’n week. En dan dat Parijse verkeer… Meestal doe ik alles per fiets. Die Fransen kijken je aan alsof je gek bent, maar het is goedkoop en efficiënt.” Terwijl taxi’s en limousines af en aan rijden, staat de fotograferende pers te schreeuwen om de naar buiten komende modellen voor de lens te krijgen. “Miss? Please look here! Yes, beautiful!” Geroutineerd en met een gedweeë glimlach poseren de graatmagere tienermeisjes (op de catwalk leken het nog krachtige dames) voor de camera om vervolgens de metro te nemen naar hun volgende klus. Geamuseerd bekijkt Kiki het hysterische gedoe, maar gaat vervolgens over tot een ontnuchterende analyse van de zojuist geziene collectie.

april 2010

, maar mooie kleding

INKIJK

Ewald Mataré, Grote liggende koe foto Annegret Gossens.

Koe door Duncan Liefferink

D

‘Mode heeft met smaak en gewenning te maken, net als eten.’ “Tsja, erg mooi op de catwalk, maar hoe vertaal ik dit naar de winkel? De zware materialen, de uitgesproken prints, de volumineuze jassen… Zie je het al voor je om met zo’n gevaarte de auto in te stappen? En dan die geborduurde mantel. Prachtig hoor, maar wel wat overdadig.” Lachend: “Misschien leuk voor de TEFAF.” Dat de media een andere mening zijn toegedaan - de kranten en de fashion blogs schrijven een dag later lovende recensies - verbaast haar niks. Na afloop van de shows spreekt ze regelmatig met de pers en dan blijkt dat inkopers en journalisten het zelden met elkaar eens zijn. Kiki: “Als zij het mooi vinden, vind ik het niks en andersom. Logisch, zij willen fashion, vernieuwing, gekke dingen. Dan hebben ze iets om over te schrijven. Ik denk: hoe gaat dit eruit zien op een vijftigjarige vrouw met maatje 40?” Tijdens het inkopen let ze daarom streng op draagbaarheid. Kleding met een te hoog modegehalte noemt Kiki steevast ‘moeilijk’. Met andere woorden: niet verkoopbaar. “Eerlijk is eerlijk, ik kijk ook naar mode door de ogen van de kassa. Bovendien, de klant wil geen mode, de klant wil mooie kleding.” En dat is ook wat Kiki wil: dames mooi aankleden: luxe, verfijnd en met een sobere elegantie. Mode moet geen verkleedpartij worden en van trends moet ze al helemaal niks hebben. “In onze winkel verandert het modebeeld slechts heel geleidelijk. Extreme trends houden het hooguit één seizoen vol.” High fashion is voor de consument kennelijk te opvallend, te onpraktisch of simpelweg te lelijk. Toch lijkt dat laatste paradoxaal genoeg de drijvende kracht achter het hele fenomeen. Kiki: “Iets nieuws vinden mensen bijna altijd lelijk, maar hoe vaker men het ziet, hoe mooier men het vindt. Dat is mode. Het heeft met smaak en gewenning te maken, net als eten.”

7

Na dertig jaar in het vak vraagt Kiki Niesten zich nog altijd af: “Waar blijft al die mode in godsnaam”? Ze doelt op de talloze opvallende kledingstukken die ieder seizoen over de catwalk gaan, maar zelden de winkels bereiken: ontwerpen die puur als statement fungeren. Het doel? De pers halen. Kiki betreurt deze ontwikkeling: “Shows gaan steeds minder over kleding en meer over imago en concept.” Als ultiem voorbeeld noemt ze Viktor & Rolf, maar ook het Italiaanse MIU MIU, dochterlijn van Prada, is volgens haar gezwicht voor de media. “Hun stijlvolle, evenwichtige collecties hebben plaatsgemaakt voor gekke, theatrale ontwerpen. Jammer. Het heet toch een kledingcollectie, geen perscollectie?!” Maar er is meer aan de hand dan alleen de toenemende macht van de media. Door de democratisering van de mode is de aandacht tijdens de modeweken in Parijs, New York, Milaan en Londen deels verschoven van de shows naar het hele Drum und Dran. Naar de straat bijvoorbeeld. Kiki wijst naar een groepje opvallend geklede meiden: “Kijk, je haalt de modemensen er zo uit. Vraag me niet wie het zijn, maar iedereen wil ze voor de camera.” Deze week liggen de selfmade stijliconen voor het oprapen in Parijs en hun outfits belanden steeds vaker als nieuwe trend in de modebladen. De sidewalk en de catwalk zijn even toonaangevend geworden. Nee, saai zal het in ieder geval nooit worden, de mode, en Kiki kan er dan ook geen genoeg van krijgen, maar de intensiteit van zo’n weekje Parijs is zelfs voor haar soms too much. “Het is hier geweldig, maar nu heb ik het wel even gehad met alle uiterlijkheden. Lekker terug naar Maastricht, naar huis, een goed boek lezen of naar de film.”

www.zuiderlucht.eu

e mooiste koeien hebben in Museum Kurhaus in Kleef de mooiste zaal gekregen. Het is een hoge ruimte, het licht wordt gefilterd door de bomen op de helling achter het gebouw. De bronzen koeien van Ewald Mataré staan er ieder op een afzonderlijke sokkel. Ze stralen een machtige rust uit, je zou nauwelijks geloven dat de grootste niet meer dan een centimeter of vijftig lang is. Breeduit ligt er één bij het raam. Met iets opgeheven hoofd kijkt ze naar buiten. De zachte welvingen van haar lijf lijken te ademen. Ewald Mataré (Aken, 1887 – Büderich,1965) begon als schilder, maar wendde zich via de houtsnede al snel tot de beeldhouwkunst. Menselijke figuren maakte hij. En dieren, steeds meer dieren. In de jaren twintig verkeerde hij in de kringen rond Bauhaus. Paul Klee bezorgde hem in 1932 een positie als professor aan de kunstacademie in Düsseldorf. Voor Kleef maakte hij een monumentale Toter Krieger ter nagedachtenis aan de slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog. Het beeld werd in 1938 door de nazi’s vernield, Mataré’s kunst werd entartet verklaard. Na de oorlog kwam hij opnieuw aan de Düsseldorfse Akademie, waar Joseph Beuys één van zijn belangrijkste leerlingen werd. Nadat de resten van Toter Krieger in 1977 waren teruggevonden en het beeld in ere was hersteld, schonken zijn weduwe Hanna en dochter Sonja de nalatenschap van Ewald Mataré aan de stad. Die nalatenschap vormt de basis van het huidige Museum Kurhaus en is nu tijdelijk aangevuld met 56 werken uit een privé-collectie. De anonieme verzamelaarster raakte in de jaren vijftig – ze was zelf rond de achttien – onder de indruk van Mataré’s werk. Ze stuurde hem een brief en werd uitgenodigd voor een bezoek. Vooral de kleine diersculpturen lieten haar niet meer los. Het meest hield ze van de koeien, maar hanen en paarden verzamelde ze ook. De koe “staat in volmaakte rust, ze ligt in volmaakte rust en ze graast in volmaakte rust”, schreef Mataré. Die ingekeerdheid maakte de koe voor hem het zinnebeeld van de innerlijke orde van de natuur. Zijn beeldjes sneed hij eerst in hout. Bij voorkeur gebruikte hij kostbare hardhoutsoorten die hij langdurig bewerkte. Op basis daarvan werden kleine aantallen bronzen gegoten. Vrijwel zijn hele leven lang bleef Mataré koeien maken, eerst in gestileerde organische vormen, later steeds verder geometrisch uitgepuurd. Zijn inspiratie deed hij op tijdens lange reizen naar het noorden: de Duitse Oostzeekust, Denemarken en Finland. Hij zocht de eenzaamheid en de rust. Het vermoeden bestaat dat Ewald Mataré zelf een koe had willen zijn. Ewald Mataré – een particuliere collectie uit het Rijnland. Kleef, Museum Kurhaus Kleve, t/m 20 juni. www.museumkurhaus.de

april 2010

Culturele Hoofdstad

Linz 09 als revanche

Als kandidaat culturele hoofdstad wil Maastricht leren van zijn voorgangers, zoals Linz. De Oostenrijkse provinciestad met het bezwaarde verleden – Adolf Hitler groeide er op – droeg vorig jaar die titel. Een van de artistieke leiders was Airan Berg. “Belangrijk is dat je geen kunsthoofdstad wil worden.” door Wido Smeets

Airan Berg: ‘Conservatieven zijn bang voor kunst, dat is niets nieuws.’ foto Zuiderlucht

H

et is niet toevallig dat Airan Berg in het openingsweekend van kunstbeurs Tefaf in Maastricht is. Wat vindt hij van het miljoenenspektakel dat, zo lijkt het, alleen in termen van superlatieven mag worden beschreven. Berg haalt de schouders op: “Het Is een beurs, hé…” Minzaam glimlachend: “It’s the other side of the capital of culture. It’s the capital side of culture.” Airan Berg (Tel Aviv, 1961) is in Maastricht op uitnodiging van Guido Wevers, artistiek leider van ‘Maastricht 2018’. Voor het maken van een bidbook dat in 2012 gereed moet zijn, oriënteert Wevers zich momenteel in steden die de titel al hebben verteerd. Zo bezocht hij al drie keer de Oostenrijkse provinciestad Linz (170.000 inwoners), die vorig jaar culturele hoofdstad was en waar Berg als artistiek directeur theaterkunsten fungeerde. Wevers maakt met graagte gebruik

8

van de expertise van Berg, die sinds 1972 als joods remigrant in Oostenrijk woont. Hij studeerde theaterkunsten in de VS waar hij in 1985 op Broadway assistent was van regisseur Harold Prince bij de musical Grind, volgens Berg “a five million dollar flop.” Maar wel een onvergetelijke vuurdoop. “Ik had het geluk dat ik vroeg heb geleerd hoe het níet moet.” Van 2001 tot 2007 leidde hij het Schauspiel Haus in Wenen, waarna hij de overstap maakte naar Linz, op dat moment druk bezig met een - niet vlekkeloze - voorbereiding op culturele hoofdstad 2009. Hoe heeft u zich op uw taak voorbereid? “We hebben veel voorganger-steden bezocht, maar niet om hun succes te kopiëren. Het belangrijkste voor een culturele hoofdstad is zijn uniciteit. Elke stad heeft zijn eigen agenda, zijn eigen problemen. Je kunt als kandidaat-stad niet zeggen: Lille was

www.zuiderlucht.eu

een succes, Linz was een succes: zo gaan we het ook doen. Dan weet je zeker dat je op je bek gaat. Het is wezenlijk dat je op zoek gaat naar de creativiteit in je eigen gemeenschap, en dat je geen kunsthoofdstad wil worden. Het werkt niet als je je geld besteedt aan de bestaande instituties zoals orkesten en musea. Om dat te voorkomen moet je een volstrekt onafhankelijk team aan de leiding hebben.” Maastricht heeft net Guido Wevers benoemd, kan die wel onafhankelijk zijn? “Ik bedoel niet dat het niet iemand mag zijn uit de eigen gemeenschap. Guido is fantastisch, zijn plan Via 2018 laat zien dat hij op de goede weg is. Nu hij weg is bij het Theater aan het Vrijthof is hij onafhankelijk. Wat ik bedoel is dat programma en strategie niet beïnvloed mogen worden door bijvoorbeeld de politiek of het toerismebureau.” Waarin was Linz 2009 uniek? “Linz is een stad met een geschiedenis. Hier kwamen Hitler, Eichmann en enkele topmensen uit de SS vandaan. Meer dan andere Oostenrijkse steden is Linz met zijn verleden bezig. Vergeet niet dat Hitler van Linz de culturele hoofdstad van het Dritte Reich wilde maken. Ik ben een jood, geboren in Israel; mijn bijdrage aan ‘Linz 09’ was mijn revanche op Adolf Hitler. We hebben kinderen krijttekeningen op straat laten maken: hier woonde Hitler, hier woonde Eichmann. We hebben een façade van een huis neergehaald om te laten zien dat het gebouwd was door nazi’s, met stenen uit de groeve van concentratiekamp Mauthausen. De naoorlogse welvaart van Linz komt door de uit de nazitijd stammende chemieen staalindustrie. De Realschule waar de filosoof Ludwig Wittgenstein ooit op zat, maakte goede sier met zijn naam, maar verzweeg dat Hitler indertijd dezelfde school bezocht. Hierover schreef de Amerikaanse regisseur Roman Paska een poppenspel met kleine Ludwig en kleine Adolf als hoofdpersonen. Zo hebben we geprobeerd Linz in balans te laten komen met zijn verleden.” En dan was er nog I Like To Move It Move It, het project waar bijna 100 scholen in Linz en omgeving aan deelnamen om de creativiteit weer aandacht te geven in het onderwijs. Berg: “Scholen zijn in het leven geroepen om creativiteit te vernietigen. Het stimuleren van creativiteit zou even belangrijk moeten zijn als lezen; een ongetalenteerd kind bestaat niet.” Voor zijn theaterprojecten in ‘Linz 09’ heeft Berg met opzet vooral buitenlandse professionals binnengehaald. “Ze dragen geen rugzak met een verleden met zich mee, leggen sneller de vinger op de pijnlijke plek. Een blik van buiten is ook scherper.” Hij liet de Indiase schrijver Arjun Raina een theaterstuk maken in vier talen over Indische

april 2010

op Adolf Hitler ‘Als je andere steden kopieert, weet je zeker dat je op je bek gaat.’ doen en zijn zwaktes moeten durven tonen: de kwetsbaarheid van de regio met zijn grenzen, zijn verschillende talen en bestuurlijke systemen. Laat zien dat er hier, anders dan in het Ruhrgebied, veel ruimte ligt tussen de steden, die elk een totaal andere stijl hebben. Deze disconnectie is de grote uitdaging. Culturele hoofdstad betekent regionale ontwikkeling door kunst en cultuur. Het gaat er niet om wat je bent, maar wat je wil worden.”

Hoogtepunt van ‘Linz 09’: een parade van door de inwoners vervaardigde fabeldieren door de stad. foto Nick Mangafas/Linz 09

migranten in Linz. Raina heeft er speciaal Duits voor leren spreken. “Met dit soort projecten in de stad zelf zijn we de haarvaten van de gemeenschap binnengedrongen.” Wordt ‘Linz 09’ ook door de bevolking zelf als een succes gezien? “Absoluut, dat blijkt ook uit enquêtes. Bij de opening vroor het tien graden. Een taxichauffeur schatte dat er 10.000 mensen zouden komen. De politie rekende op 40.000, maar is bij 130.000 gestopt met tellen. Nu het achter de rug is, realiseren de mensen zich wat ze missen. Dat was in het begin wel anders; ‘das wird nichts’, zei men aanvankelijk over het idee van culturele hoofdstad. Oostenrijkers hebben een negatief zelfbeeld, het is geen toeval dat Freud er vandaan kwam. Ze gaan gebukt onder een enorm minderwaardigheidscomplex. Ooit woonden ze in een keizerrijk, nu leven ze in een onbetekenend land. Linz heeft een dubbel complex, als derde stad na Wenen en Salzburg, de twee échte culturele hoofdsteden.” Volgens Berg was ’Linz 09’ mede zo succesvol omdat veel events zich in de buitenlucht afspeelden. De mensen konden er letterlijk niet omheen. Na een aarzelend begin kreeg de stad vanaf maart een steeds betere pers. Mensen van buiten de stad werden nieuwsgierig. Het beeldende-kunstproject Art on the Roof trok 270.000 bezoekers, zonder

9

dat er wereldtoppers voor werden opgetrommeld. Via Hörstadt werd de strijd aangebonden met de muzak-overlast in winkelgebieden. Berg: “Er zijn geen wetten die onze oren beschermen. Je zult als verkoopster maar 44 keer op één dag Jingle Bells moeten aanhoren. Doe het in een Chinese gevangenis en we noemen het martelen. Oren kun je niet sluiten, zoals ogen, zelfs niet als je slaapt. Eigenlijk was dit een gezondheidsproject; in de stad hangen trouwens nog steeds stickers met Hörstadt Zone erop, muziek in de publieke ruimte is daar verboden.” Wat was de mooiste ervaring van ‘Linz 09’? “De optocht van door de bevolking uit polyethyleen vervaardigde, meer dan manshoge fabeldieren die door de stad trokken. Al die beesten in de straat, en meer dan 30.000 mensen: het was letterlijk adembenemend.” Wat vindt u van de kandidatuur van Maastricht? “De stad zou zich de vraag moeten stellen: waarom hebben we die titel eigenlijk nodig…?” Omdat er anders geen geld wordt vrijgemaakt. “Dat weet ik, maar het zou wel moeten. In bidbooks is men geneigd te laten zien hoe mooi en geweldig alles is. ‘Maastricht 2018’ zou het tegendeel moeten

www.zuiderlucht.eu

Tegenstanders van ‘Maastricht 2018’, vooral in conservatieve hoek, wijzen op de hoogte van de investeringen: 80 tot 100 miljoen euro, en vragen zich af wat het oplevert. Hoe was dat in Linz? “Conservatieven zijn altijd bang voor kunst, dat is niet nieuw. En hun rekensommen deugen niet. Het zijn niet de kunstenaars die worden gesubsidieerd, maar – via de kunsten – het publiek, de mensen. Bij de gezondheidszorg hoor ik nooit iemand zeggen dat de artsen worden gesubsidieerd. Dat geld is bedoeld voor de bevolking, net als in de kunst. Er wordt momenteel onderzoek gedaan naar wat het de stad in geld heeft opgeleverd, maar zeker is dat ‘Linz 09’ de stad door de recessie heeft geholpen. Linz is de enige stad in Oostenrijk die economische groei laat zien. De culturele hoofdstad was het beste wat de stad kon overkomen.” Welke boodschap zou u ‘Maastricht 2018’ willen meegeven? “De ervaring, ook bij andere culturele hoofdsteden leert dat het managen van de verwachtingen het moeilijkst is. Die zijn zó uiteenlopend dat je in de periode ernaartoe eigenlijk niemand tevreden kunt stellen. Meer dan 90 % van de voorstellen uit de stad konden we niet honoreren. Daar maak je geen vrienden mee. Als je populair wil worden, moet je er niet aan beginnen. Pas gaandeweg gaan de mensen zich realiseren: this is an experience of a lifetime, een kans die je niet mag missen. Het verandert de stad, verhoogt de kwaliteit van leven. Zo’n jaar geeft de bevolking reden om trots te zijn op zichzelf, het geeft de mensen weer zelfvertrouwen. Dat is ook fijn voor de conservatieven, die zijn graag trots op hun stad. Gebruik deze kans om iets nieuws te creëren, om jezelf te bevragen, te ontwikkelen en te verrassen.” Dit is het zesde artikel in een reeks over ‘Maastricht 2018’. Eerder kwamen Stijn Huijts, Peter Fransman, Guido Wevers, Leo zum Vörde sive Vörding, Eric Wetzels en Cyrille Offermans aan het woord.

april 2010

Een zondagskind op

Kump good

‘Komt Goed’ heet het boek dat uitgever Joep Wassen presenteert in Een Nieuw Leven, het nieuwe stuk van Ger Thijs. ’Kump good’ zeggen ze in Limburg, naar de bekende katholieke lijfspreuk. Maar met uitgever Joep komt het helemaal niet goed. Acteur Mark Rietman: “Joep is een zondagskind op maandagmorgen.” door Annette Embrechts

V

ijftiger Joep krijgt onverwacht zijn ontslag aangezegd door een interim-manager die hij zelf heeft binnengehaald, zijn vrouw Rachel - een dunlippige hoboïste - verlaat hem, zijn vrouwenverslindende vader ligt op sterven en zijn minnares ruilt hem in voor een ander. In Een Nieuw Leven ziet het publiek in twaalf scènes hoe Joep Wassen, gewend aan succes, omgaat met deze kettingreactie aan catastrofes. Voorwaar geen sinecure, ook niet voor een groot acteur als Mark Rietman die in 2005 een Louis d’Or won voor zijn rol van Justus in Raak me aan (eveneens geschreven en geregisseerd door Thijs) en twee keer eerder werd genomineerd voor deze prestigieuze acteursprijs. Daarbij: Joep staat alle twaalf scènes op toneel, met telkens andere tegenspelers zoals Paul Hoes, Oda Spelbos, René van Zinnicq Bergmann en Fockeline Ouwerkerk. Rietman: “Ik probeer hem zo te spelen dat het lijkt alsof alle ongeluk hem overkomt. Maar de toeschouwer ziet dat hij nooit heeft geleerd met tegenslag om te gaan. Joep laat zich alles uit handen slaan en komt in een louteringsproces terecht.” Het nieuwe leven uit de titel dient zich letterlijk aan, in de vorm van een vruchtbaar stukje grond dat Joep tegen zijn zin erft van zijn vader, een hof van Eden vol fruitbomen. Aan het slot slaat Joep de spade in zijn geboortegrond, hij gaat het land toch bewerken. “In zijn succes is Joep zichzelf voorbij gelopen”, zegt Rietman. “Hij heeft veronachtzaamd waar hij vandaan komt, is zijn milieu ontstegen, naar de grote stad verhuisd en naast zichzelf gaan

10

Mark Rietman als Joep in ‘Een nieuw leven’ van Ger Thijs. foto Het Toneel Speelt

leven. De dood van zijn vader confronteert hem met zijn wortels. Hij ontdekt hoe ongezond het is te ontkennen waar je vandaan komt.” Van toneelschrijver Ger Thijs (Ubach over Worms, 1948) is bekend dat hij vaak autobiografische elementen verwerkt in zijn toneelstukken, zonder letterlijke parallellen. Rietman: “Ook Ger heeft van zijn vader een stukje

www.zuiderlucht.eu

grond in Limburg geërfd. En in Joeps ontslag ijlt na hoe Ger zelf bij Het Nationale Toneel jaren geleden zijn ontslag kreeg aangezegd. In dat barre jaar ging daarna van alles mis.” Maar dat de titel van het boek, Komt Goed, mogelijk naar de Limburgse lijfspreuk kump good verwijst, dat hoort Rietman voor het eerst. Hij lacht. “Mooie gedachte.” De acteur, die dit jaar vijftig wordt, herkent

april 2010

maandagmorgen ‘Ik ben niet zo’n grote liefhebber van de camera.’ Mark Rietman (Amsterdam, 28 november 1960) Toneelschool Amsterdam | Diverse gezelschappen, zoals Het Zuidelijk Toneel, De Theatercompagnie, Het Nationale Toneel, Toneelgroep Amsterdam en RO Theater. | Vanaf 2002 bij Het Toneel Speelt in o.m. De dans van de reiger (2002), Raak me aan (2005), Alexander (2006), Ik ben weg (2007) en Ghetto (2009) | Louis d’Or voor Raak me aan, nominaties voor Strange Interlude (2005) en Het wijde land (2006) | Regisseerde diverse toneelstukken waaronder Een midzomernachtdroom (2001) bij het RO Theater | Televisieseries zoals Pleidooi (1992), Oud Geld (1998), Wilhelmina (2000), IC (2002) en Vuurzee (2005) | Twee Academy Awards (beste acteur) voor rol van Kiet in Oud Geld | Diverse speelfilms, zoals Familie (2001), Ober (2006) en Ik omhels je met 1000 armen (2006)

zichzelf overigens ook best in deze Joep. “Ik ben geboren in Amsterdam Osdorp. Ik praatte vroeger plat Amsterdams. Maar toen ik naar het Montessori Lyceum in Amsterdam ging, heb ik dat accent tussen de dokters- en notariskinderen verdrongen. Mijn leven heeft ook lange tijd in het teken gestaan van de ambitie weg te komen uit mijn milieu. Dat hoeft niet per se ongezond te zijn, mits je niet ontkent waar je vandaan komt.” Ook een scheiding is Rietman niet vreemd. Zijn relatie met actrice Marieke Heebink, met wie hij twee dochters heeft, strandde onder meer op buitenechtelijke escapades. “Ik heb schuin gemarcheerd. Ik ken de leugens daarover, de spanningen.” Toch, zegt hij, “vind ik het ook typisch menselijk dat we enerzijds het meest slimme dier zijn maar anderzijds niet zijn toegerust om het allemaal precies te snappen. Dat we onszelf

Schrijver/regisseur Ger Thijs. foto Deen van Meer.

11

laten struikelen en wanhoop voelen over dingen die in het leven ondanks onze beste inzet toch mislukken. Daarom speel ik ook zo graag toneel. Om mensen aan het woord te horen die hun weg zoeken in die wanhoop.” En daarom ook houdt Rietman van het werk van Thijs - Een nieuw leven is hun derde samenwerking. “Ger ziet toneel als mensen die met elkaar in gesprek zijn. Die simpele definitie spreekt mij aan. Ik hou ervan met een grote zaal in gesprek te gaan. De lange spanningsboog van een voorstelling via conversaties met andere acteurs uit te bouwen. Ik ben niet zo’n grote liefhebber van de camera.” Een verbazingwekkende opmerking voor een acteur die in talloze televisieseries speelde en daarvoor werd gelauwerd. Voor zijn rol in Oud Geld als opstandige zoon Kiet, die ongekend binnenwaarts kon exploderen, kreeg hij twee maal de Academy Award voor beste acteur. En maar liefste 36 episodes speelde hij in de populaire serie, IC dokter Thijs Vermaas, hoofd intensive care. Ook in theaterrecensies wordt Rietman vaak bewonderd om zijn gave mannen te spelen die een geheim van binnen lijken mee te dragen. Krachtige kerels, die even zo goed wankelmoedig blijken. Soms ietwat verlegen stugge mannen die net als Rietman zelf geen flamboyante praters zijn maar wel een groot scala aan gevoelens kunnen laten zien. Toch is er een moment geweest, op zijn 38ste, tijdens zijn verbintenis bij het RO Theater, dat Rietman het vermaledijde acteursbestaan wegens verlammende plankenkoorts wilde opgeven. “Lange tijd heb ik last gehad van de gedachte: ‘Kan ik het wel, vinden ze mij wel goed genoeg?’.” De bevestiging kwam in optima forma, toen hij voor zijn rol van Justus in Raak me aan de Louis d’Or ontving (die hij in zijn dankwoord zei door midden te willen zagen om de helft aan tegenspeelster Carine Crutzen te geven). Het juryrapport repte over “technisch superieur acteren: tekstinterpretatie, lichaamstaal en verfijnde mimiek, alles is geloofwaardig en bewonderenswaardig.” Op dit moment zegt hij geen enkele reden te zien te stoppen met theater. Zijn moeder attendeerde hem er zelfs op dat hij volgend seizoen vijfentwintig jaar aan het toneel staat. “Ik ga dat niet vieren, ben je gek. Maar ik zou nog wel eens een echte Amsterdamse volksjongen willen spelen. Ik kom niet voor niets uit Amsterdam Osdorp.” Net als Thijs is hij dus volop met zijn afkomst bezig. Een andere mijlpaal doet zich eerder voor: in november wordt Rietman vijftig jaar. Wel reden voor feest? “Ik heb in elk geval een tweelingzus die het wel viert. Misschien lift ik wel mee.” Een nieuw leven door Het Toneel Speelt. 13/4 in Theater a/h Vrijthof Maastricht, 1/6 in Theater Heerlen. www.hettoneelspeelt.nl

www.zuiderlucht.eu

april 2010

TRANS FORM A R C H I T E C T E N

WWW.TRANS-FORM.NL

BOSCHSTRAAT 48 MAASTRICHT op afspraak 043 325 58 64 alleen voor mannen

BOSCHSTRAAT 46 zonder afspraak

Voor en

Folkwang

Emile Nolde, Das Leben Christi. 1911-12 foto Zuiderlucht

Bedwelmd door een collectie met Franse modernen en Duitse avant-gardisten riep een Amerikaanse criticus Museum Folkwang in Essen in december 1932 uit tot “het mooiste museum ter wereld”. Toen kwamen de nazi’s en werden bijna 1500 kunstwerken geconfisqueerd. Een deel ervan is nu terug in de nieuwbouw van architect David Chipperfield. Heeft Essen daarmee het mooiste museum ter wereld terug? door Wido Smeets

T

ot 1933. Tot 1933 hield het Folkwang Museum in Essen de vinger aan de pols van de tijd. Dat kwam vooral door de visionaire directeur Ernst Gosebruch. Deze pleitbezorger van de nieuwe tijd stelde in 1925 de tentoonstelling Malerei nach dem Kriege samen, met werk van jonge kunstenaars als Georg Grosz, Otto Dix, Max Beckmann, Giorgio de Chirico en André Derain. Tegelijkertijd verzamelde Gosebruch er lustig op los en kocht werken van zowel de Franse modernen als van avant-gardisten als Nolde, Kirchner en Schlemmer. Ook organiseerde hij exposities over fotografie, in die tijd bepaald geen gewoonte in kunstmusea. Terwijl de druk van de opkomende nationaalsocialisten toenam, kwam in december 1932 de

12

Amerikaanse kunstcriticus Paul J. Sachs, een van de medeoprichters van het MoMA, op bezoek. Hij noemde Folkwang “the most beautiful museum of the world”. Achteraf gezien lijkt het een – onbedoeld – saluut; twee maanden later kwamen de nazi’s aan de macht, en werd alles anders. Had Sachs gelijk? Was Museum Folkwang in Essen, een vervuilde stad in het hart van de Ruhrpott, in die tijd écht het mooiste museum van de wereld? Of was het zo’n typisch voorbeeld van Amerikaanse pluimstrijkerij? “Zou kunnen”, houdt Uwe Schneede, gastcurator van de expositie “Das schönste Museum der Welt” - Museum Folkwang bis 1933 een slag om de arm. “Er zijn drie redenen om aan te nemen dat hij gelijk had. Een: er was geen ander museum in Duitsland dat op dat moment zo’n rijke kwaliteit

www.zuiderlucht.eu

had aan werk van de klassieke modernen uit Frankrijk én van de Duitse expressionisten. Twee: in de jaren twintig zijn in Duitsland nauwelijks nieuwe musea gebouwd. Behalve in Essen; de nieuwbouw in 1929 van het Folkwang van architect Edmund Körner laat iets zien van de Bauhaus-ideeën uit die tijd. Drie: het museum had behalve Westerse ook buiten-Europese kunst in de collectie. Dat was in die tijd buitengewoon. Maar hou me ten goede: we hebben niet voor niets grote aanhalingstekens om de titel van deze expositie geplaatst.” Maar het kan niet anders dan dat Sachs, zelf een verzamelaar, bedwelmd moet zijn geraakt van de Folkwang-collectie als staalkaart van elkaar in verbluffend hoog tempo opvolgende stromingen en stijlen in de beeldende kunst.

april 2010

na 1933 Hoe zag de kunstopvatting van de Führer er ook alweer uit?

Paul Cézanne, La carrière Bibemus. 1895 foto’s Museum Folkwang

Manet, Cézanne,Renoir, Gauguin, Van Gogh en Matisse hingen in het Folkwang naast de Duitse expressionisten (Nolde, Kirchner, Schmidt-Rottluff), vertegenwoordigers van de Nieuwe Zakelijkheid (Grosz, Schlemmer) en de eerste abstracten (Kandinsky). Na 1933 werd alles anders. Museumdirecteuren werden door de aan de macht gekomen nationaalsocialisten met verlof gestuurd of ontslagen. Kunstenaars die het regime niet welgevallig waren, kregen een Berufsverbot en werden doodgezwegen. Een groot aantal vluchtte naar het buitenland – zo kon New York zich in de jaren dertig ontwikkelen tot kunstmetropool – anderen werden opgepakt en verdwenen in concentratiekampen, of pleegden zelfmoord, zoals Kirchner. In Essen werd Folkwang-directeur Gosebruch gedwongen terug te treden. Zijn opvolger, nazisympathisant Klaus Graf von Baudissin, liet bijna 1500 kunstwerken, vooral schilderijen, uit de collectie verwijderen. Een aantal daarvan zou in 1937 door de nazi’s worden uitverkoren voor de expositie Entartete Kunst, de grootste en best bezochte reizende expositie uit die tijd. Tot 1941 zou deze expositie elf Duitse steden aandoen, er kwamen miljoenen kijkers op af. De moderne kunst was volgens de nazi’s ontaard, de makers zouden erop uit zijn met hun kunst de morele kracht van het Duitse volk te ondermijnen. Uiteraard waren het de joden die hier achter zaten. Wat niet op tournee ging, werd door de nazi’s verkocht om aan buitenlandse deviezen te komen. In het Folkwang overkwam dat bijvoorbeeld Improvisation 28 (1912) van Wassily Kandinsky, Weidende Pferde IV (1911) van Franz Marc en Stilleben mit Holzfigur (1911) van Emil Nolde, de expressionist die in de jaren twintig nog lid was geweest van de NSDAP maar in 1941 vanuit Berlijn een ‘absoluut schilderverbod’ kreeg. Andere modernen, zoals Van Gogh en Gauguin, bleven ongemoeid. De Steengroeve van Bibemus (1895) van Cézanne werd wél verwijderd, om de

13

eenvoudige reden dat het “te slecht geschilderd” zou zijn. Zijn Maison de Bellevue (1890-2) mocht blijven. Nu de expositie “Das schönste Museum der Welt” de tijden van vóór 1933 weer wil oproepen, zijn de twee Cézannes voor vier maanden herenigd. Ook de werken van Kandinsky, Marc, Nolde en andere ‘ontaarde’ kunstenaars zijn weer even terug. In totaal gaat het om bijna tachtig werken die als bruiklenen van heinde en ver naar Essen werden verscheept. Museumdirecteur Hartwig Fischer looft de medewerking van de bruikleengevers: “Wereldwijd zag iedereen het belang in van deze expositie.” Zo is in het Museum Folkwang in 2010 de orde van vóór 1933 weer even hersteld. Het idee ontstond, vertelt Fischer, toen Essen in 2006 de titel van Culturele Hoofdstad van Europa 2010 binnensleepte. In diezelfde tijd zinspeelde het Museum Folkwang op uitbreiding. Fischer: “We hebben Uwe Schneede als gastcurator benaderd, en architect David Chipperfield gevraagd om een nieuw museum te ontwerpen. In 2008 zijn we begonnen met de bouw. Nu, in 2010, hebben we expositie én nieuwbouw.” Voor Nederland, waar musea tegenwoordig minimaal tien jaar nodig hebben om iets nieuws te bouwen – met ongewisse uitkomst – is dit een volstrekt surrealistisch scenario. Ook op andere fronten is het Duitse museumlandschap op geen enkele manier met het Nederlandse te vergelijken. Zoals zoveel Duitse kunstmusea komt Museum Folkwang voort uit het legaat van een verzamelaar. Het museum werd in 1902 gesticht in het nabijgelegen Hagen door bankierszoon KarlErnst Osthaus. Na zijn dood liet hij behalve een museum ook een financieel interessante erfenis na waar museumdirecteur Ernst Gosebruch tot 1933 behoorlijk mee uit de voeten kon. Crisis of geen crisis, anno 2010 gaat er nog steeds veel geld om in de Duitse musea. De tempel van licht die Chipperfield als nieuwbouw voor Folkwang ontwierp kon worden gerealiseerd door een gift van 55 miljoen euro door de nazaten van grootindustrieel en kunstmecenas Alfried Krupp (19071967). En in de programmering doet hoofdsponsor

Franz Marc, Weidende Pferde IV (Die roten Pferde). 1911

www.zuiderlucht.eu

E.On Ruhrgas ook een stevige duit in het zakje. Al 25 jaar, sinds de Munch-expositie in 1985, steunt het energiebedrijf Museum Folkwang. Ook hiervoor geldt: kom daar in Nederland maar eens om.

D

e tachtig bijeengebrachte werken van deze cruciale kunstenaars uit een cruciale periode in de beeldende kunst laten weinig te raden over hoe avant-gardisten als Marc, Kandinsky en Nolde indertijd door de goegemeente moeten zijn ontvangen. Niet alleen de nazi’s zullen met onbegrip en afschuw hebben gereageerd op de rode paarden met paarse manen van Marc, het ritmische spel van vlakken en lijnen bij Kandinsky en de kleurexplosies van Nolde. Maar een slechte ontvangst is nog wat anders dan ‘ontaard’ worden verklaard, genegeerd, vervolgd en vermoord, wat vooral het lot van veel joodse kunstenaars was. Als tijdsbeeld maakt “Das schönste Museum der Welt” de verachtingen niet helemaal waar. Wie zich in de (sub)titel van een tentoonstelling het jaartal 1933 permitteert, kan niet volstaan met alleen een kunsthistorisch exposé, maar verplicht zich de politiek-maatschappelijke context van die tijd breed uit te meten. “We zijn niet uit op nostalgie”, zei Fischer half maart bij de opening. “Op dit moment van een nieuw begin blikken we terug op de geschiedenis van het eerste museum van moderne en hedendaagse kunst. Om ons te vergewissen waar we vandaan komen, en om de criteria van onze toekomstige arbeid aan te scherpen.” We geloven het hem op zijn woord, maar in combinatie met al die verboden kunst hadden we van de heren Fischer en Schneede ook graag een exposé gezien over de geschiedenis die zich búiten het museum voltrok. Hoe werd die rondtrekkende expositie Entartete Kunst indertijd ontvangen? Vonden die miljoenen bezoekers het allemaal even verderfelijk als hun Führer of hadden ze toch wel oog voor al die vernieuwingsdrift? Hoe zag de kunstopvatting van die Führer er ook alweer uit, en hoe is die tot stand gekomen? Wat was zijn persoonlijke inbreng in het uitburgeren van misschien wel de beste kunstenaarsgeneratie uit de Duitse geschiedenis? Interessante vragen, juist in het huidige tijdsgewricht waarin het bestaansrecht van kunstmusea wordt betwijfeld, en er weer mensen én politieke partijen zijn die net als toen orkesten die ‘ingewikkelde muziek’ spelen willen opdoeken, en onwelgevallige boeken willen verbieden. “Das schönste Museum der Welt”- Museum Folkwang bis 1933. Van 20/3 t/m 25/7 in Museum Folkwang, Essen. www.dasschoenstemuseumderwelt.de

april 2010

Podium

Zie ook Agenda en www.zuiderlucht.eu

Genk

Hasselt DOC’Z

CULTUURCENTRUM GENK Wo 21 apr | familievoorstelling | de dagen – Requiem voor een eend | CC Genk (B) |15.00 Di 20 apr t/m za 24 apr | theater | KVS/Bruno Vanden Broecke speelt Missie | Casino Modern Genk (B) | 20.15 Zo 25 apr | muziek | Graindelavoix zingt oude Limburgse liederen | aperitiefconcert | Foyer CC Genk (B) | 11.00 Ma 26 apr | lezing | Annemie Struyf – Iemand. Gepakt door Afrika | Schouwburg CC Genk (B) | 20.15 Wo 28 apr | muziek | Konono nr1 in concert, jungle electro grooves uit Congo | Casino Modern Genk (B) | 20.15 Reserveer tijdig voor: Zita Swoon/Rosas 21/05 en Joan Armatrading 25/05 Volledig programma op www.cultuurcentrumgenk.be – tickets [email protected] +32 89 65 44 80

elke donderdag een documentaire in Z33 Do 1 apr | hotdoc | Anvil! The story of Anvil | The real Spinal Tap! Do 8 apr | focus op mode | The september issue: met inleiding door Kenneth Ramaekers, directeur modemuseum Hasselt Do 15 apr | te gast: Open Doek | Contact | Aboriginals en hun strijd om levensbehoud Do 22 apr | de keuze van Z33 | Objectified | fascinerende kijk in de hedendaagse designwereld Do 29 apr | Voorjaarsklassieker | Grey Gardens | Aanbevolen door Hannelore Knuts, curator tentoonstelling Ultramegalore, Modemuseum Hasselt DOC’Z, Zuivelmarkt 33, 3500 Hasselt

Heerlen Filmhuis DE SPIEGEL highlights

Maastricht AINSI Vr 02 apr | muziek | Malick Pathé Sow (Senegal Desert Blues) | Studium Generale | 20:30 Do 08 apr | theater | Op de hoge Doorn | De Queeste | 20:30 Vr 16 apr | dans | 3/ sense/ scene/ scenario´s | Dance Works Rotterdam | 20:30 (inl. om 19:30) Za 17 apr | Creatieve industrie | Week of Entrepreneurship | Maastricht University Zo 18 apr | muziek | Shaffy voor kinderen (9+) | Stella Den Haag | 20:30 Zo 25 apr | multidisciplinair | Mondriaan@Schönber | Ko van Dun en Jeroen van Veen | 15:00 Wo 28 apr | cabaret | Lachgas (o.a. met Diederik Smit) | Studium Generale | 20:00 AINSI - Lage Kanaaldijk 112 - 113, Maastricht / volledige agenda op www.ainsi.nl

CENTRE CÉRAMIQUE highlights april 2010 Vr 9 apr t/m zo 11 apr | boekenmarkt | Nieuwe leesvoorraad voor de zomervakantie! Za 10 apr | proeverij | Bierproeverij bij de brouwerij de Fontein in Stein Zo 11 apr | workshop | Column schrijven | Slijp uw pen! Vr 16 apr | Tuinadvies Di 27 apr t/m 27 juni | tentoonstelling | Stephan Vanfleteren | Portretten Meer info: www.centreceramique.nl

KUMULUS Za 3 apr | moderne dans | Voorwaarts! | Herbenusstraat 89 | 20.00 Di 6 apr | cursus | Compactcamera | Herbenusstraat 89 | 9.30 Vr 9 apr | pilot | ClipCamDance | Herbenusstraat 89| 17.00 Do 15 apr | muziek | Flidias & the magic harp | St. Maartenspoort 2| 17.00 www.kumulus.nl, www.bkmaastricht.nl

LUMIERE highlights

Do 8 t/m zo 11 apr | film | It’s not me, I swear | 20.00, zo 14.00 Ma 12 apr | film | The Sound of Insects | 20.00 Do 15 t/m zo 18 apr | film | Millennium-2 | 20.00 Do 29 en vr 30 apr | film | Brothers | 20.00 www.filmhuisdespiegel.nl

Sittard HET LAAGLAND jeugdtheater Om 8 uur bij de Ark (7+). Een komedie met diepgang! Ma 5 apr, paasmaandag | Laaglandtheater Sittard | 14.30 | UITVERKOCHT! Za 17 apr | Munttheater in Weert | 19.30 Jachtseizoen (13+). Drieluik over de liefde met live muziek. Do 22, vr 23 en za 24 apr | gespeeld door Nieuw Laaglands Peil (jongerenproductiegroep van Het Laagland) | 20.00 Jeugdtheater Het Laagland – Engelenkampstraat 25 – Sittard – www.hetlaagland.nl

Tongeren de VELINX Vr 2 apr | muziek | Edith Leerkes | Etude Féminine | 20.30 Za 10 apr | rock | Metaal Paaskabaal II met Flotsam & Jetsam (US), Neurasthenia (IT), Killer, Pulver One | 19.00 (deuren) Do 15 apr | humor/muziek | Freek de Jonge | De Hel van het Noorden | 20.30 Vr 23 apr | klassiek | Symfonieorkest Vlaanderen | Beethoven 9 | 20.30 Za 24 apr | theater/humor | Fred Delfgaauw & Sjaak Bral | De Nachclub | 20.30 Zo 25 apr | familie | Toneelschap Beumer & Drost | Ganzenbord (8+) | 5.00 Wo 28 apr | rock | MEURIS 2010 (support: Mint) | 20.00 uur (deuren) dijk 111 bus 2, 3700 Tongeren België. Meer info: www.develinx.be

Vanaf 1 apr | film | Nowhere Boy| Kristen Scott-Thomas in film over de jonge Lennon. Vanaf 8 apr | film | Joy | Nieuwe van Nederlands talent Mijke de Jong Vanaf 15 apr | film | J’ai tué ma mère | Festivalhit over verhouding tussen moeder en zoon. Vanaf 22 apr | film | Vincere | Speelfilm over Mussolini als charmeur. Vanaf 29 apr | film | The Fantastic Mr. Fox | Geanimeerde eyecandy van cultregisseur Wes Anderson. Kijk voor het volledige programma op www.lumiere.nl

THEMBI

Smull Music Lab Series Ma 5 apr | Jazz | Jeroen van Vliet Trio | 15:00 Zo 11 apr | Jazz | Martin Fondse & Wolfert Brederode | 15:00 Zo 18 apr | Jazz | Tineke Postma & guests | 15:00 Zo 25 apr | Jazz | Harmen Fraanje & Feen Brothers | 15:00 Zo 2 mei | Jazz | Two Horns And a Bass | Eric Vloeimans | 15:00 SMULL : Stichting Muziek Lab Limburg | 043 – 361 362 1 | www.thembi.nl

HUIS VAN BOURGONDIE productiehuis voor theater en performance Do 15, vr 16 & za 17 apr | 2 afstudeervoorstellingen op 1 avond: JOHNNY SOLO & De mogelijkheid van een afscheid | 20:30 Di 20 t/m do 29 apr | Texel Texas, poëtische muziektheatervoorstelling | 20.30 www.huisvanbourgondie.nl | 043 321 99 60

14

www.zuiderlucht.eu

april 2010

‘Er is zo weinig plaats voor twijfel’

Alpenmeisje

Tien jaar speelde Dahlia Pessemiers allochtone rollen. Nu herneemt ze De Alpenmeisjes, haar toneelschoolproductie met Luc De Vos, en maakt met MozaIK muziektheater over haar persoonlijk verhaal - dat in wezen een existentieel verhaal is. “Laat mij mezelf zijn.” door Tuur Devens

Dahlia Pessemiers: “Ik snap nog steeds niet waarom Vlaanderen zo’n bekrompen mentaliteit heeft over kleurlingen en anderstaligen.” foto Cédric Raskin

D

ahlia Pessemiers. Vlaamser kan een familienaam bijna niet klinken. Geboortejaar 1975. Op haar eerste geboorteakte, zo ontdekt ze later, staat Benamar. Een dag later wordt die naam geschrapt. De ochtend nadien staat hij er weer wel, ’s middags niet meer. En dat blijft zo. Opleiding: Studio Herman Teirlinck Antwerpen. Beroep: actrice. Ze groeit op in Asse, aan de Vlaamse rand van Brussel. De ene stiefvader is nog Vlaamser en katholieker dan de vorige. Als kind klemt ze zich stevig vast aan Jezus, als puber kweelt ze op zangstonden van haar stiefvader foute liederen. “In het theater vergroot je dat dan uit. Mijn verhaal is een herkenbaar Vlaams verhaal van een van die duizenden kinderen uit een samengesteld gezin - zoals dat nu heet.”

15

Nu, bijna twintig jaar later, wordt ze in de productie Arabische liefdespoëzie voorgesteld als Dahlia Benamar. Is zij een van die drie Vlaamse meisjes per week die zich door een Marokkaans lief tot de Islam hebben bekeerd? Ze lacht. “Nee, zeker niet! Ik heb mij van het katholiek geloof kunnen vrijmaken. Dan ga ik me niet vastzetten in een ander geloof.” Zoals elke puber begon ook zij te twijfelen aan het geloof, aan al die waarden die ze van thuis meekreeg. Ze rebelleerde. “Waarom mocht een mens niet anders zijn?” Maar zij zag er toch anders uit? “Niet echt opvallend, wat donkerder. Zo lopen er hier veel rond. De Spanjaarden hebben lang genoeg in Vlaanderen gezeten om voor een schare donkerder nazaten te zorgen.” Als ze zeventien is, ontdekt Dahlia per toeval haar echte vader. Een

Marokkaan. “Ik ben in de Islam gedoken, heb Arabische talen gestudeerd, heb obsessioneel die cultuur gezocht. Maar ik hield het voor mezelf. En ik ben er niet in verzopen. Ik heb mij niet bekeerd. Ik drink even graag een pint bier als een kop muntthee. Als ik bij mijn vader op bezoek ga, zal ik mijn hoofd met een sjaal bedekken. Niet omdat het moet, maar omdat ik weet dat ik hem en de familie er blij mee maak. Maar ik heb geen moeite om hem bij het verlaten van zijn huis direct af te doen.” Hoewel het vaak kriebelde, heeft ze tijdens haar toneelopleiding nooit iets gedaan met haar afkomst. Ze studeert af met De Alpenzusjes dat ze samen met Nele Bauwens en met Luc De Vos, de zanger van Gorki, maakt. De Alpenzusjes zijn portretten van knettergekke marginale vrouwen die in het locale Pajottendialect

www.zuiderlucht.eu

april 2010

vloeken, zuipen, scheten laten en Luc De Vos zijn broek aftrekken. Geen politiek correct theater met een maatschappelijke boodschap, laat staan allochtonentheater. Dat wil Pessemiers ook niet. Dit seizoen, na tien jaar, hernemen De Alpenzusjes de productie. Ook omdat ze wil laten zien dat ze meer is dan de allochtone actrice. Dat etiket wilde ze toen al niet, en nu ook niet. Maar het kan verkeren. Toen in 2000 auteur-regisseur Arne Sierens haar vroeg voor Niet alle Marokkanen zijn dieven hapte ze toe. “Zo’n kans laat je niet liggen.” Het werd een groot succes. Na tien jaar allochtone personages, van Turkse poetsvrouw tot vertelster van Arabische liefdespoëzie, speelt Dahlia Pessemiers eindelijk zichzelf. In MozaIK toont ze haar inwendige identiteitsstrijd. Zonder opgestoken wijsvinger, maar wel met een individuele wens. “Laat mij mezelf zijn.” Ze wil de wij-zij-tegenstelling doorbreken. “Ik snap nog steeds niet waarom Vlaanderen zo’n bekrompen mentaliteit heeft over kleurlingen, anderstaligen of mensen van vreemde origine. En dat we nog steeds zo nodig die scheiding willen laten bestaan.” In MozaIK steekt ze de grenzen tussen de theaterdisciplines over. Ze speelt, zingt, danst, maakt met twee begeleidingsmuzikanten haar stuk tot muziektheater. Daarvoor stak ze de taalgrens over, benaderde Sam Touzani, een Waalse regisseur van Marokkaanse afkomst. Zo overstijgt MozaIK op alle vlakken grenzen, en daarmee ook Dahlia’s levensverhaal. Het is een existentieel verhaal. “Voor mij gaat deze voorstelling dan ook verder dan het vraagstuk allochtoon/ autochtoon. Het gaat over keuzes maken, en óf we die wel moeten maken. Er is zo weinig plaats voor twijfel. Als maker heb ik gedaan wat elke maker doet: reflecteren over een levensbeeld.”

MozaIK van Dahlia Pessemiers/ Benamar op 29 april in CC De Muze, Heusden-Zolder www.duniavzw.com www.muze.be

(A)-typische Toon

Een liedje in blauw,

Als hij zong over de Méditerranée, vierentwintig rozen of een ballonnetje dat danst in de wind. Als hij een conference bouwde met niets. Altijd speelde Toon Hermans, die tien jaar gelden overleed, met kleur. door Paul van der Steen

“I

k kijk altijd naar de zon, want dan valt mijn schaduw achter mij.” Het is zo’n typische Toon Hermansspreuk die in al zijn Delftsblauwetegeligheid in eerste instantie clichématig aandoet. Toch raakt dit levensmotto het wezen van de artiest. Zoals baron Von Münchhausen zich aan de eigen haren uit het moeras wist te trekken, zo bezat Hermans het vermogen om met weinig middelen kleur en theatraliteit in de duisternis van zijn jonge leven te brengen. Op het toppunt van zijn roem, toen de komiek avond na avond Carré vulde met zijn onemanshow, deed hij in feite niet anders. In welke gemoedstoestand toeschouwers ook de zaal binnenkwamen, aan het einde van de avond had hij ze als zonnebloemen naar het licht gekeerd. Het is ook het gevoel wat Museum Het Domein in Sittard wil overbrengen met de expositie over de artiest die deze maand begint.

Blauw Als klein jongetje was Antoine Hermans (19162000) flink ziek. Kindersterfte kwam nog veel voor. Zelfs in welgestelde gezinnen. Moeder Hermans riep de hulp van Maria in door een

16

noveen, negen dagen van gebed. Het kind genas. Zijn moeder was zo dankbaar dat ze beloofde haar zoon zeven jaar lang (Maria)blauwe kleren aan te trekken. Hermans-biograaf Jacques Klöters: “Toons psychiater sprak later van een mariale binding. Die zeven jaar waren ook de jaren waarin het gezin nog in welstand leefde. Blauw is daarna voor Toon altijd de kleur geweest van geluk, van beter worden.” In 1924 ging vader Hermans, een bankdirecteur in het bezit van een prachtige villa en een van de eerste auto’s van Sittard, failliet door de hyperinflatie in Duitsland. Het gezin tuimelde in één keer naar de onderste regionen van de standenmaatschappij. Antoine werd Teun.

Zwart Vader Hermans deed zijn best een herstart te maken. Maar wat hij ook aangreep, niets lukte echt. De man leed zwaar onder dat falen en overleed jong. Toon Hermans zat als enige aan het sterfbed, toen het zover was. Hij moest het zijn ziekelijke, aan de stoel gekluisterde moeder gaan vertellen. De jongen moest nog twaalf worden. Bij de

www.zuiderlucht.eu

begrafenis probeerde het gezin voor de laatste keer iets van de oude stand op te houden. Toon Hermans: “Ik had voor het eerst een lange broek aan. We waren allemaal in het zwart en hadden ook een zwarte hoge hoed op. Ik keek in de spiegel en vond dat ik eruitzag als een clown.” Met ondersteuning van familie lukte het moeder Hermans om de huishouding draaiende te houden. Maar een vetpot was het niet. Toon leed er misschien wel het minste onder, hij kende de rijkdom van wijd openstaande zintuigen. Zijn domein was de lange rij van winkels die zich van de Sittardse Markt naar het station kronkelde. Hermans begon er zijn Levensboek mee, een verzameling herinneringen die aan het einde van zijn leven verscheen. Elke zaak had zijn eigen sensatie. Vaak was dat kleur. De groenteboer Wetzels met manden met diverse soorten fruit voor de deur. En vooral de speelgoedzaak van Schutgens. Hermans: “De winkel was schaars verlicht, en in het halfdonker stond het vrolijke speelgoed in bonte kleuren.” Veel kon hij niet kopen. Af en toe knikkers, kleurkrijtjes of een pistool waar confetti uitkwam. Kleurige aankopen

april 2010

een goochelaar in geel ‘Om het werk af te krijgen, moet ik ergens in de negentig worden.’ voor een paar centen. Meer zat er niet in. Zeker rond Sinterklaas zag hij mensen voor heel wat aanzienlijkere bedragen afrekenen. “Ik ging er binnen met niets en ging gewoon in de winkel tussen de mensen staan. Alleen al dat kijken gaf me een rijk gevoel, en tussen zoveel mensen viel het niet eens op dat ik niets kocht.” Dezelfde weg van Markt naar station diende als gratis theater. “Ik liep soms met bepaalde mensen of met een mens afzonderlijk mee door de lange winkelstraat, volgde hem of haar, en alles wat ik deed was kijken. Kijken, en nog eens kijken. Ik kon er geen genoeg van krijgen.” Hermans zoog alles op. Al snel kon hij mensen feilloos imiteren: hun gebaren, hun houding, hun typerende trekjes, er was weinig wat hem ontging. Bij zijn eerste baantjes teerde Hermans op zijn jarenlange ronddolen in de Sittardse binnenstad en de uren dat hij met zijn neus tegen winkeletalages gedrukt had gestaan. Zo werkte hij als etaleur voor de middenstanders. Hij decoreerde de eetzaal van het Oranje Hotel en verzorgde er de belettering van de toiletten (“Ik schilder dames en heren” was een grap die hij daar graag over maakte). In de weekenden ging hij in de regio langs de deuren en probeerde hij zelfgemaakte kunstwerkjes te slijten.

Rood De tot grote hoogte gestegen artiest Toon Hermans had het niet zo op cabaret-cabaret. De pointe ontging hem vaak. Hij voelde zich als de vreemde op een bruiloft die ziet dat alle insiders dubbel liggen om de stukjes, maar zelf te weinig weet van het pas getrouwde stel. Hij noemde zich ook liever komiek dan cabaretier. “Bijna alle cabaretiers werken op het verstand”, legt Klöters uit. “Dat levert ook een verstandelijke lach op. Een

beetje ingehouden: ha, ha, ha.” Toon Hermans richtte zijn pijlen op een andere plek: het hart, het lijf. Hij wilde een totale lach en kreeg die. De toenmalige directeur van Carré ging tijdens one-manshows achterin zijn theater staan en kende na verloop van tijd de momenten waarop de zaal in een beweging voorover klapte van plezier. Na afloop, wist hij dan ook, waren er steevast stoelen nat. Ondergeplast, omdat het publiek na langzaam opgebouwde spanning en het inhouden van de lach, een of een paar ogenblikken alle controle verloor. De komiek wist op den duur feilloos hoe hij die effecten kon bereiken. Klöters: “Een beetje onduidelijk beginnen. Maar wat lullen. Een publiek dat zich af gaat vragen: wordt dit eigenlijk wel leuk? De mensen zachtjes van nul naar zeventig graden opwarmen. En dan doorstoten naar de honderd graden.” Vooral in de jaren vijftig was Toon Hermans, zonder dat het grote publiek het in de gaten had, de grenzen aan het aftasten, stelt zijn biograaf. “Hij speelde met licht, met kleur. Hij schuwde het surrealisme niet. Eigenlijk was hij net als de schilders en dichters van die tijd op zoek naar abstractere vormen, naar abstracte humor. Maar waar anderen de goegemeente choqueerden, wist Toon de mensen mee te krijgen. Dezelfde politici die schande spraken van de subsidiëring van een literair tijdschrift dat Jan Hanlo’s gedicht Oote publiceerde, zongen in het theater luidkeels mee met Hermans’ fantasie-Frans: Boum-si-li-la Kiela-luu O tu-tu Mamma pie-pappa-poeh Ah-la-du-u-re. ”

Fotomontage Picture Improvement.

17

www.zuiderlucht.eu

Het spelen met alles wat hij zag en hoorde, ging continu door. “Steeds weer kwamen er nieuwe ideeën en liedjes door”, herinnert zoon Maurice Hermans zich. Dan reden we op de snelweg naar een voorstelling en kwamen langs een bord met de tekst ‘Oberhausen Zevenaar Doetinchem’. Dan begon mijn vader een heel verhaal over een hotel dat vlakbij deze afslag lag en het goede contact dat hij daar met een ober had. Ober Hausen. Waar gaat dit heen?, dacht je dan. Na nog een heleboel omhaal volgde dan de ontknoping. Dat hij laatst weer in het hotel was geweest, maar dat de ober er niet was. Toen hij ernaar informeerde, had iemand van de hotelleiding gezegd: Ober Hausen is even naar Doetinchem.”

Bruin Met onder anderen Franz List, Duke Ellington en Frank Zappa behoorde Toon Hermans tot het selecte gezelschap van synestheten, mensen met het bijzondere vermogen om waarnemingen van het ene zintuig te verbinden met andere zintuigen. “Hij hoorde in kleuren, hij zong in kleuren”, zegt biograaf Klöters. “Er is vermoedelijk geen andere Nederlandse tekstschrijver waarbij de liedjes zo vergeven zijn van kleuren.” En omdat Toon geen noten kon lezen, probeerde hij zijn ideeën over een compositie over te brengen met kleuren. Zijn muzikanten wisten na verloop van tijd precies wat de baas bedoelde, als die aangaf dat een liedje iets bruiner moest klinken. Ook als schilder experimenteerde Hermans graag met kleur. Hetzelfde onderwerp, een stilleven of een landschap, kwam dan terug in verschillende uitvoeringen. Als podiumartiest had hij een vergelijkbare werkwijze. Wie zijn shows analyseert, ziet dezelfde elementen steeds weer terugkeren. De goochelaar van het klassieke Duif is dood is er in alle soorten en maten, werd geschilderd in alle mogelijke kleuren. Maar het was steeds weer die goochelaar. Fantasie-Frans of andere kolderieke taal was ook zo’n constante. Bedrieglijk eenvoudig leek het komisch werk van Hermans. Vaak was het in zijn geniale nikserigheid bijna anti-theater. Op dat moment keerde hij zijn publiek niet alleen als zonnebloemen naar het zonlicht, hij leerde hen in het theater het alledaagse te zien. Zodat ze, net als hij, lol konden beleven aan het meest simpele, bijvoorbeeld aan de kronkelende winkelstraat in Sittard. Expositie Typisch Toon, van 26/4 t/m 26/9 in Museum Het Domein in Sittard. www.hetdomein.nl en www.toon2010.nl . Toon. De biografie van Jacques Klöters verschijnt in september.

april 2010

C-Mine Genk Z

e hebben in Genk liever niet meer dat je het woord gebruikt, maar we doen het toch, omdat het de lading zo mooi dekt. Reconversie. “Omvorming of verandering van de productie, nodig geworden door een wijziging van de economische situatie”, zegt het woordenboek. En dat was eind jaren tachtig in Genk en omstreken, toen de mijnen dichtgingen en veel industrie werd weggesaneerd, aan de hand. De oudste mijn, Winterslag, was in functie sinds 1917.

18

www.zuiderlucht.eu

In het topjaar 1953 werkten er 6250 mensen. Op 31 maart 1988 ging Winterslag definitief dicht. In het honderd kilometer lange gangenstelsel, tot op 850 meter diepte, werd het onderaards stil. In 71 jaar mijnbouw is in Winterslag bijna 67 miljoen ton steenkool naar boven gehaald. Precies 22 jaar later is de eerste oplevering van C-Mine, een cluster van cultuurinstellingen die in de loop van dit jaar de deuren zullen openen. De foto- en designacademie nam vorig jaar op het mijnterrein

april 2010

Fotografie: Perry Schrijvers

de nieuwbouw al in gebruik. En in de voormalige directieburelen aan de Evence Coppéelaan hadden zich dáárvoor al een bioscoop, een fitness centre, een Italiaans restaurant en diverse ateliers gevestigd. De kroon op het werk wordt gevormd door de nieuwe theaterzaal van CC Genk met kantoren plus muziekzaal plus kunsthal, die in september open gaan. Ook de restauratie van de in neo-Vlaamse renaissancestijl opgetrokken bad- en lampenzalen, de compressorenhallen en de barenzaal (waar de

19

opgewekte elektriciteit werd verdeeld) nadert zijn afronding. Waar mogelijk zijn de oude machinerieën geconserveerd, zodat de 19e eeuwse industriële sfeer behouden blijft. Zo ontstond op Winterslag een wonderlijke mix van oud en nieuw, van traditioneel en modern, van klassiek en hip. Een reconversie naar de letter, van mijnbouw naar cultuur of, in modieuze terminologie, de creatieve industrie. www.c-mine.be

www.zuiderlucht.eu

april 2010

De (negende) Dag van de Poëzie 24 en 25 april 2010 te landgraaf Dichters o.a. Najiba Abdellaoui, Anneke Brassinga, Chrétien Breukers, Tom van Deel, Leo Herberghs, Tsjêbbe Hettinga, Sylvia Hubers, Luuk Gruwez, Sjoerd Kuyper, Joke van Leeuwen, Leonard Nolens, Tonnus Oosterho¤, Diana Ozon, F. Starik, Rien Vroegindeweij avond van nieuwe poëzie en

poëziefestival

jeugdpoëziefestival

uitreiking jo peters poëzieprijs

Zondag 25 april 13.00–18.00 uur

Zondag 25 april 10.00–12.00 uur

Zaterdag 24 april 20.00 uur

Landgoed De Overste Hof

Raadhuis Landgraaf

Landgoed De Overste Hof

Overstehofweg 14, Landgraaf

Raadhuisplein 1, Landgraaf

Overstehofweg 14, Landgraaf

Entr’actes Saxofonist Ton Vanhiel,

Met Luk Depondt, Johanna Kruit,

Met Annemieke Gerrist, Marije

het Duitse duo miLyra, het vocaal

Sjoerd Kuyper, Joke van Leeuwen,

Langelaar, Thomas Möhlmann,

ensemble Cantori la Vera dat een

Ted van Lieshout, Erik van Os,

Ester Naomi Perquin, Leonard Nolens

cyclus van de Limburgse componiste

Jaap Robben, Bas Rompa,

Entr’actes Sjpaskapel de Trekzek

Margriet Ehlen zal zingen en het spet-

André Sollie, Edward van de Vendel

en stemkunstenares Greetje Bijma

terende slagwerkensemble Sandeti duo

Entr’acte Cajonspeler Patrick van de

Presentatie Jan Baeke

Presentatie Jan Baeke

Heuvel van Drumschool Parkstad

informatie en reserveringen

de (negende) dag van de poëzie wordt mede mogelijk gemaakt door

Postbus 31000 6370 aa Landgraaf t 045 569 52 92 [email protected] www.poeziefestival.nl

Piet Gerards Ontwerpers

20

www.zuiderlucht.eu

april 2010

perron poëzie

TIME OUT OF MIND 14 Leon Verdonschot en Wido Smeets in debat over ontwikkelingen in de popmuziek. De onbeschoftheid van Nederlanders is langzamerhand spreekwoordelijk, ook in de concertzaal. In Duitsland werd de band Ideal ooit met de dood bedreigd. Een jaar later kapten ze ermee.

Lang leve het publiek

S

zon in een boodschappentas

O

tuart Staples van Tindersticks liep vorige maand na drie kwartier van het podium af tijdens zijn concert in de Effenaar in Eindhoven. Hij was het geroezemoes van de zaal zat. Een woordvoerder van de zaal zei in de krant dat hij het standpunt van Staples begreep, maar hij voegde er wel aan toe dat Staples als heel kritisch bekend staat. Staples gaat er vanuit dat mensen die betalen om naar zijn optreden te komen, dan ook willen luisteren. Dat geldt inmiddels als een “kritisch” standpunt. Staples, een gentleman tot in zijn vezels, kent vast geen mensen als ‘Wil’, die onder het krantenbericht de volgende reactie zette: “Wacht ff, mijn geld en hij meent dan te beslissen dat ik mn mond moet houden als hij speelt?? moet niet gekker worden, wat een arrogantie”. Ik blijf me verbazen over het Nederlandse verschijnsel van geouwehoer tijdens concerten. In de Verenigde Staten en Duitsland komt het veel minder voor, in Vlaanderen gewoonweg helemaal niet. Daar staan mensen te drinken en te praten tot de band op komt, dan staan ze anderhalf uur te drinken en te luisteren, en na de laatste toegift pakken ze het praten weer op. Vlamingen drinken veel meer, ook als ze nog moeten rijden – ik heb ooit een Vlaming in een café in volle ernst tegen zijn vrienden horen zeggen dat hij de dag ervoor te dronken was om te fietsen, “dus toen heb ik de auto maar genomen”. Maar door artiesten heen praten: nooit. Als het ouderwets is om te luisteren, dan bevind ik me bij voorkeur in een concertzaal vol ouderwetse mensen. Ook in een bioscoopzaal, trouwens. Superieur aan weglopen is het plaatsen van een opmerking zo snedig, dat de ouwehoerder vanzelf stil valt. Niet veel artiesten kunnen dat. De twee die er in uitblinken, komen opvallend genoeg allebei uit Canada. Rocker Danko Jones, dit jaar op Pinkpop, wees vorig jaar in het Utrechtse Tivoli een maar doorpratende jongen in het publiek aan en imiteerde hem, als een klein kind dat om aandacht vroeg. “Me! Me! Me! That’s you.” En singer-songwriter Fred Eaglesmith was een jaar daarvoor het treffendst. Hij zei: “It’s a monologue. ‘Mono’ is Latin for: one.” Toen wees hij naar zichzelf. En zo is het.

p een tentoonstelling met werk van Georg Grosz in Berlijn kwam ik Blixa Bargeld tegen. Nou ja, een filmpje van hem waarin hij zich schatplichtig toonde aan de surrealist Grosz (1893-1959). Dat was schrikken, om twee redenen. 1. Ik had niet verwacht dat Bargeld nog in leven was. Sterker nog, hij zag er bijna ongeloofwaardig goed uit met zijn vollemaansgezicht. 2. De relatie tussen Grosz en Bargeld zou ik niet zo snel gelegd hebben. Bargeld was jarenlang gitarist van Einstürzende Neubauten - hun muziek klonk als hun naam suggereerde - én van The Bad Seeds, de begeleidingsband van Nick Cave. Onverstoorbaarheid was het handelsmerk van dit wandelende knekelhuis. Zelfs toen Cave tijdens een optreden in de (oude) Effenaar in Eindhoven via de verwarmingsbuizen langs muren en plafonds kroop, verroerde Bargeld geen wenkbrauw. Het kon niet anders, of deze man was één shot verwijderd van de dood. Van een al dan niet kletsend publiek kan hij zich in die toestand niet bewust zijn geweest. Maar die tijden zijn dus voorbij. Op YouTube zag ik een filmpje van een surrealistische performance van Bargeld uit 2009, en werd me duidelijk waarom hij zich verwant voelt met Georg Grosz. Net zoals het bij nader inzien niet zo vreemd is dat regisseur David Lynch met zijn beeldend werk, dat even surrealistisch is als zijn films, zo graag wilde exposeren in het Max Ernst Museum in Brühl, bij Keulen. In Berlijn hoorde ik ook weer eens de muziek van Ideal, een Berlijnse band uit begin jaren ’80 die in zijn muziek, meer dan Einstürzende Neubauten, de sfeer van een ommuurde stad wist op te roepen. Na drie platen gaf de groep er al de brui aan, ze waren hun roem zat. Vooral in de punkscène werden ze gehaat. Op een damestoilet in een punkcafé trof zangeres Annette Humpe de kreet ‘Tötet Ideal’ aan. Ze begreep er niets van. “We hebben ons nooit tegen de punk afgezet, of ermee gekoketteerd.” In 1982 kapte ze ermee, ze was het publiek meer dan zat.

LEON VERDONSCHOT

WIDO SMEETS

21

www.zuiderlucht.eu

de fiets piept schuurt kreunende boodschappen in een tas aan het stuur tot scherp zonlicht zich door schapenwol worstelt en een dag bewandelt die ik toen met jou beleefde slenterend door vers gesneden gras op teenslippers die zachtjes meeklapperden met ons vrolijke geratel alsof alleen wij en wei bestonden en ons licht gekeuvel van toen nu plotseling schakering krijgt MAARTEN VAN DEN BERG

Maarten van den Berg (Heerlen, 1970) is beeldend kunstenaar, taxichauffeur en dichter. In 2007 debuteerde hij met de bundel Hersenzalf bij uitgeverij Gianni. Een jaar later volgde Traktaatjes bij uitgeverij Prometheus. Momenteel toert hij met een twaalftal dichters langs verschillende podia. www.huisvoordekunsten.nl www.maartenvandenberg.com

Perron Poëzie wordt mede mogelijk gemaakt door

Defauwes en

april 2010

Los van het lichaam

Avatar

Het werk van El Greco (1541-1614) is niet voor de poes: koortsig, bizar, schril. Een nieuwe tentoonstelling in Brussel roept de vraag op wat die extreme schilderkunst van 400 jaar geleden toch zo modern maakt. Kennelijk past dat over the top maniërisme bij ons hectische, gefragmenteerde bestaan. Maar waarom? Omdat ook bij ons de grenzen tussen lichaam en geest vervagen? Zoals in de film Avatar? door Koen Kleijn

Zoe Saldana als Neytiri in de film Avatar.

N

ogal wat bezoekers van de film Avatar blijken naderhand te kampen met lichte vormen van depressie. De film is prachtig: in een betoverende 3Dfantasie komen gewone mensen, ruimtekolonisten, in contact met een ander leven op een andere planeet. Daar verlaat de geest van de aan een rolstoel gekluisterde hoofdpersoon letterlijk zijn lichaam - dat gebrekkig en kapot is - om op te staan in het rijzige blauwe prachtlijf van de Na’vi, het lokale natuurwezen, deels apache, deels Beyoncé, deels Michael Jordan. In die avatar staat hij opeens in intens contact met de

22

essentiële dingen van het bestaan: de andere na’vi, de dieren, de natuur, de planeet zelf, de kosmos. Zijn leven is opeens volledig, dus wat maalt hij nog om zijn ouwe lichaam? Als mens was hij een ongelukkig radertje in een grote machine, als avatar kan hij de gehoorzaamheid aan het maatschappelijk apparaat, met zijn rücksichtslose militaire en economische discipline, afwerpen. Hij ontsnapt uit de huls, die het lichaam is, naar een hogere vorm van leven, een hoger bewustzijn. De bezoekers van de film ontsnappen niet. Na de drie uur durende onderdompeling moeten zij terug naar de werkelijkheid van alledag, naar de bevroren wissels van de NS, naar Kramer en Kemkers, naar Balkenende en Bos. Ze hebben een betere wereld

www.zuiderlucht.eu

gezien, maar ze kunnen er niet naar toe: zij zitten aan hun lichaam vast. De vooraanstaande Amerikaanse criticus Peter Schjeldahl noemde Avatar in The New Yorker een door en door maniëristische film: “Avatar genereert een weergaloze sensatie van originaliteit uit een hutspot van flinterdunne verhaaltjes en visuele clichés.” Hij schrijft verder: “Net zoals de maniëristen worstelden met de nagloei van de Renaissance, zo ploeteren wij in de schemer van de moderne tijd waarbij ‘modern’ inmiddels slaat op dingen die achter ons liggen. Wij beleven een briljante, desintegrerende cultuur van mix and match. De 15e eeuwers zouden gefascineerd zijn door een fenomeen als de mashup:

april 2010

De na’vi uit Avatar zouden in een plafondstuk van Tintoretto volledig tot hun recht komen. nieuwe liedjes, bij elkaar geplakt uit stukjes en beetjes van oude liedjes.” Schjeldahl maakte die vergelijking in een bespreking van een tentoonstelling van tekeningen van Bronzino, een van de kopstukken van het maniërisme, een woord dat je liever tussen aanhalingstekens zet, want het is een glibberig begrip. De oorsprong ligt in de 16e eeuwse theorie dat de ontwikkeling van de kunsten in Michelangelo en Rafaello eigenlijk zijn hoogtepunt wel gevonden had. De kunstenaars die na hen kwamen, stond weinig anders te doen dan hun maniera na te volgen en te verfijnen. Wat volgde was het exces: Bronzino, Rosso Fiorentino, Parmigianino, Tintoretto en anderen putten zich uit in extreme variaties. Niks was te gek: perspectief werd absurd opgerekt, of juist geheel losgelaten, kleuren werden in migraineachtige contrasten tegenover elkaar gezet, lichamen kregen krankzinnige poses, buitelden door de lucht - de na’vi uit Avatar zouden in een plafondstuk van Tintoretto volledig tot hun recht komen. De maniëristen waren schilders die niet alleen de regels van de kunst achter zich wilden laten, maar zelfs speelden met de gedachte aan een afscheid van de werkelijkheid zelf.

D

egene die deze ontwikkeling tot het uiterste bracht, tot aan de rand van de afgrond, was een schilder genaamd De Griek, El Greco (1541-1614). Zijn herkomst lijkt obscuur - hij werd geboren op Kreta - maar zijn context is zo ‘postmodern’ als maar zijn kan. Hij was oosters-orthodox, opgeleid tot icoonschilder in een stad, Heraklion, die sinds 1211 Venetiaans gebied was, een kruispunt tussen oost en west, tussen Byzantium, Italië en het Midden-Oosten, tussen de orthodoxie, de Renaissance, de laat-Gotiek en het vroege maniërisme. Prenten van Bellini, Rafaello, Titian en Parmagianino waren in Heraklion te krijgen. Kretenzer iconen uit El Greco’s tijd zijn dan ook mashups avant la lettre: alles wat voorhanden was, werd daarin opgenomen, een briljante hutspot van goddelijke clichés en artistieke eigengereidheid. In El Greco’s geval kwam daar nog een nascholing in Venetië bovenop, mogelijk bij de oude Titian, en een carrière die hem via Rome naar Spanje zou brengen. In die jaren voltooide Philips II in Madrid juist het Escorial, het complex dat het staatkundig en religieus centrum van zijn rijk moest zijn. Maar het ontbrak hem aan een schilder van wereldformaat. Titian was dood, Tintoretto en Veronese bedankten voor de eer, Rubens lag nog in de wieg. El Greco vond er vanaf 1576 emplooi. Hij werd niet de hofschilder, maar groeide vlakbij, in Toledo, uit tot de belangrijkste kunstenaar in Spanje, met tientallen grote opdrachten voor kerken en kloosters. In de expositie El Greco. Domenikos Theotokopoulos 1900 in het Paleis voor Schone Kunsten in Brussel zijn daarvan

23

begrijpelijkerwijs alleen ‘losse’ werken te zien, vooral afkomstig uit het Greco-museum in Toledo, niet de grote altaarstukken. Het klinkt streng, maar noorderlingen met Calvijn in hun DNA vergissen er zich gemakkelijk in hoe een mediterrane maniërist als El Greco tegen het lichaam aankeek. In de kunst van de late 16e en vroege 17e eeuw bestond eigenlijk geen onderscheid tussen de esthetische en de religieuze dimensie of, grof gezegd, tussen lichaam en geest. Katholieken zijn niet afkerig van hun vlees. Sla er de catechismus maar op na: “Het lichaam is de spil van het heil.’’ Het wordt gedoopt en gezalfd, het lichaam en bloed van Christus worden gegeten en gedronken, gelovigen worden “één vlees” in het huwelijk. Het lichaam is dus niet alleen maar een omhulsel van de ziel, maar in de beleving van het lichaam ontmoet de gelovige zijn schepper. Je hebt het lichaam nodig; je moet er alleen niet in verstrikt raken. In de kunst van die tijd is het naturalisme van iemand als Caravaggio dan ook bedrieglijk. In de woorden van de Caravaggio-deskundige Bert Treffers: “Hoe tastbaarder het lijf hier op aarde, hoe grijpbaarder de geest.” Het gaat de schilder niet om de rauwe werkelijkheid van de vuile zolen van de bedelaar, dat is alleen maar een ‘middel tot’: juist als het lichaam er mooi uitziet, kan de geest zich verheffen. Hetzelfde geldt voor Bernini’s beroemde beeld St-Theresa van Ávila in extase (1645-1652, Rome). Je ziet de heilige op het moment suprème: ze is lijfelijk aanwezig, maar toch ook weer niet: het lichaam wordt door Bernini alleen nog maar gesuggereerd, onder haar zware mantel. Zij is hier, en tegelijk ergens anders. Wat er in Greco’s mediterrane mashup ook aan invloeden te bespeuren zijn, onmiskenbaar is de traditie van de iconenschilder. Gestileerde figuren, opzettelijk onnatuurlijk, bijna tweedimensionaal, bijna ontlichaamd, zijn in de iconenschilderkunst een vast theologisch recept om het goddelijke van de afgebeelde figuren te benadrukken. Daarom wordt ook de ruimte gecomprimeerd, het perspectief omgedraaid, het landschap schematisch weergegeven. De visuele structuur is spiritueel, niet aards. Voor dat spirituele moet de werkelijkheid dus buigen. Toen El Greco begon aan zijn The Virgin of the Immaculate Conception voor het hoogaltaar van San Vincente in Toledo (1607-1613) vroeg hij de kerkmeesters het stuk een halve meter langer te mogen maken “omdat op die manier de vorm volmaakt zal zijn, en niet verkort, wat wel het allerergste is wat een figuur kan overkomen.” Even verbazingwekkend in zijn langgerektheid is het schilderij van St. Franciscus uit het drieluik van St.-Nicolaas van Bari (1597-1607). Net als Bernini’s Theresa bestaat het vooral uit één lange grijze pij, waarin een smal gezichtje, twee enorme

www.zuiderlucht.eu

El Greco, The Virgin of the Immaculate Conception.

handen, en twee absurd kleine voetjes. Die bizarre wanverhoudingen zijn opzettelijk. De kijker wordt, net als bij de na’vi in Avatar, gevraagd de figuur in zijn volle, onaardse lengte te beleven. Die voetjes, daar sta jij; tijdens het kijken, blijf je met je eigen voeten op de grond, en terwijl je blik omhoog pendelt verheft je geest zich. De weergave van de werkelijkheid wordt aangetast door het besef dat er tegelijkertijd een hogere werkelijkheid is. Het moderne van Greco’s schilderijen is dat ook de kunst zelf die lichamelijkheid lijkt te willen verlaten. Greco’s figuren worden deel van hun decor, landschappen vervagen tot zinderende geometrische patronen, kleur wint het van vorm, de verfstreek wordt zichtbaar. De relatie met de werkelijkheid staat op het punt losgelaten te worden. Wie dat ook zagen, waren de avant-gardisten van het begin van de 20de eeuw, die El Greco driehonderd jaar na zijn dood herontdekten. Zie de schilderijen van Kandinsky en zijn vrienden van Der Blaue Reiter, nu tentoongesteld in Den Haag: ook daar regeert kleur boven vorm, ook daar proberen de schilders vooral spirituele waarheden uit te drukken, en als daarvoor de relatie met de werkelijkheid moet worden losgelaten, welaan, dan moet dat maar gebeuren. Waar Greco had stilgehouden aan de rand van de afgrond, stapten zij - met Cézanne en Picasso, Mondriaan en Malevich, er overheen, de pure abstractie tegemoet. Zij wel. Wij niet. Wij hebben alleen James Camerons Avatar, de 3D-bril en de bioscoop om ons bestaan tijdelijk te verlaten en onze geest tot leven te zien komen in het paradijs, gehuld in een lang, soepel, blauw, nieuw lichaam. El Greco. Domenikos Theotokopoulos 1900. Brussel, Paleis voor Schone Kunsten, t/m 9 mei. Kandinsky & Der Blaue Reiter, Gemeentemuseum Den Haag, t/m 24 mei. www.bozar.be www.gemeentemuseum.nl

april 2010

COMPLOT ROND EEN VIERKANT DE gOODwILLPubLICATIEs VAN DRuKKERIj ROsbEEK 1969-2006 25 MAART T/M 21 MEI 2010 / Gouvernement aan de maas LimburGLaan 10, maastricht / open: werkdaGen 9-17.30 uur

4/3/10

08:41

Page 1

24

www.zuiderlucht.eu

www.bonnefanten.nl

11.4. – 27.6.2010

Bonnefantenmuseum Maastricht

Sidi El Karchi / Bas de Wit

Sidi/Bas_Zuiderlucht_HalfPage.qxd:Bonn

april 2010

Is kiezen echt verliezen?

Missie

In het jaar dat Congo vijftig jaar onafhankelijkheid viert, toert acteur Bruno Vanden Broecke met de voorstelling Missie door Vlaanderen. Hij speelt een ‘witte pater’ die een lezing geeft over zijn werk in Congo. “Mensen hebben een fout beeld van missionarissen.” door Jozefien Van Beek

A

uteur David Van Reybrouck reisde op verzoek van de Koninklijke Vlaamse Schouwburg zes weken door Congo om er met Vlaamse missionarissen te praten. Die getuigenissen monteerde hij tot de aangrijpende monoloog Missie. “Ik stoorde me aan het beeld dat is ontstaan over missionarissen”, zegt Van Reybrouck. “In de loop der jaren is men elke vorm van blanke inmenging gaan zien als een manier om westerse ideologie op te dringen. Dat beeld moet absoluut gecorrigeerd worden. Wat missionarissen vandaag in Congo doen, is hier nauwelijks nog bekend, maar het is wel indrukwekkend.”

Missie kan gezien worden als een vervolg op de voorstelling Het leven en de werken van Leopold II uit 1999 met Bruno Vanden Broecke in de titelrol en Raven Ruëll als regisseur. In die satire van Hugo Claus werd de gruwel van de kolonisatie onder Leopold II belicht. “Missie geeft een rauwer en eerlijker beeld van de kolonisatie van Congo en heeft een groot documentair karakter. Maar beide voorstellingen behandelen wel een stuk van onze geschiedenis”, legt Ruëll, die ook Missie regisseerde, uit. Eén van de redenen waarom David Van Reybrouck Missie schreef, was zijn constatering dat er een schokkend gebrek aan historisch besef is over Congo in Vlaanderen. Ook voor Ruëll was dat een belangrijke reden om de voorstelling te maken: “Het thema interesseert me omdat het een deel is van onze geschiedenis, omdat er geen enkele Vlaming rondloopt die niet érgens een nonkel pater heeft. En omdat ik het – niet alleen in Missie of Leopold II – belangrijk vind om het over geschiedenis te hebben. We denken vandaag alleen nog maar in termen van vooruitgang en toekomst. We willen steeds meer. Daarbij vragen we

25

Acteur Bruno Vanden Broecke in ‘Missie’. foto Koninklijke Vlaamse Schouwburg

ons nooit af: wat ging hieraan vooraf? Wat heeft ervoor gezorgd dat alles is zoals het is? Dat vind ik belangrijk, de historische herinnering doen opleven. En theater is daar een goede plaats voor.” Na een succesvolle eerste toernee krijgt Missie nu op verschillende plaatsen in België en Nederland een reprise. De voorstelling bleek zeer emotionele reacties op te roepen bij het publiek. “Dat is ongelooflijk”,

zegt Vanden Broecke. “Dat er mensen komen kijken naar een voorstelling met zo’n onhip onderwerp als een oude missionaris beschouw ik als een geweldig geschenk. En als ze dan ook nog enthousiast reageren, is het plaatje helemaal af. Er waren echte missionarissen uit een rusthuis die na de voorstelling kwamen zeggen: ‘Je bent in mijn streek geweest!’ Die mensen waren zo oprecht enthousiast dat ik het niet over mijn hart kreeg

www.zuiderlucht.eu

april 2010

om hen te zeggen dat ik eigenlijk een acteur ben van 33 jaar. Ze praatten tegen mij alsof ik een confrater was.” Ruëll: “De meeste mensen kennen Bruno van televisie en de film. “Om hen dan toch te doen vergeten dat hij die acteur is, is een groot compliment.” Missie is een monoloog van een witte pater, maar eigenlijk gaat de voorstelling vooral over engagement en over het maken van keuzes. “Vanaf een bepaald moment in het stuk doet het er niet meer toe of daar nu een priester staat of een mens die een keuze heeft gemaakt”, aldus Vanden Broecke. “Aan het einde van de voorstelling houdt hij een pleidooi voor kiezen. Voor veel mensen lijkt het in deze tijd alsof de spreuk ‘kiezen is verliezen’ wel degelijk opgaat. Vroeger werden mensen gedwongen om keuzes te maken. Nu stellen jongeren dat steeds meer uit. Ze zien de keuze voor een partner of een bepaald beroep als een verarming. Na hun studies gaan ze op reis en na de reis gaan ze nog iets bijstuderen – ik heb zelf ook twee studies gedaan. Wat de man in de voorstelling echter zegt, is dat kiezen niet noodzakelijk een verarming is. Het kan ook verrijkend zijn om consequent te zijn in je keuze.” Van Reybrouck wilde in zijn tekst een parallel schetsen tussen het engagement van de missionaris en de kunstenaar. “Er zijn misschien wel parallellen tussen de missionaris en de kunstenaar”, zegt Ruëll. “Maar ik vind het gevaarlijk om ze te trekken omdat het wat buiten proportie is. De missionaris uit de voorstelling is veel moediger dan ik. Mensen hebben een bepaald beeld van missionarissen. Het is niet slecht om eens geconfronteerd te worden met wat zo iemand daadwerkelijk doet. En dat is niet alleen mensen overtuigen van het belang van het geloof, maar ook mensen helpen, wegen aanleggen of een kalashnikov op je hoofd gericht krijgen omdat er vluchtelingen in je streek zitten.” Missie door Koninklijke Vlaamse Schouwburg. Van 20 t/m 24 april in CC Genk. Op 1/5 in Maaspoort Venlo www.cultuurcentrumgenk.be

Plekken der herinnering 9

Het jongetje

Het oproer kraaide. In de ‘Summer of Love’ gingen alle burgerlijke conventies overboord. Eind jaren zestig sloten Nederland en Duitsland een elfjarige jongen uit Bleijerheide in de armen die getuigde van moederliefde en zijn huisje-boompjebeestje-toekomstdromen bezong. door Paul van der Steen

Z

oals wel meer plekken in Kerkrade biedt het Dr. Ackensplein een wat troosteloze aanblik. Ruim veertig jaar geleden was deze plek een bedevaartsoord voor fans van Heintje Simons. Hier dreven de ouders van de zanger de Hanni Bar, totdat ze met de opbrengst van de plaatsuccessen de mijnwerkerswijk Bleijerheide verruilden voor de landelijkheid van het Belgische Moresnet, zo’n twintig kilometer verderop. In het pand van de Hanni Bar zit al tijden geen horeca meer. Even verderop kan nog wel een biertje worden gedronken in Café Ackens. Van daaruit is er uitzicht op de hoogbouw die het plein voor driekwart omringt, complexen van na de grote Heintje-hausse maar nu al hopeloos verouderd.

De voormalige Hanni Bar, uitgebaat door de ouders van Heintje, aan het Dr. Ackensplein in Bleijerheide. foto Perry Schrijvers

26

www.zuiderlucht.eu

Helemaal aan de andere kant van Kerkrade draait Alies Looijestijn (53) nog elke dag de platen van Simons. “Zijn liedjes zijn op het hart geschreven. Ze zijn vrolijk of opbeurend. Zijn muziek maakt dat ik warm of koud word.” Als meisje was Alies al “een beetje verkikkerd” op de twee jaar oudere Heintje. Nauwgezet hield ze een hele reeks plakboeken bij. “Later toen ik een Duits vriendje had, kwam ik in dezelfde discotheek en fitnessclub waar Hein ook met zijn Doris kwam. Puur toeval. Later denk je: toeval bestaat niet, het moest zo zijn.” In huize Looijestijn sieren borduurwerken naar schilderijen van oude meesters de wanden. De albums en dvd’s van Simons staan en liggen in de kast, maar het is vergeefs zoeken naar foto’s van het idool aan de muur. “Sommige andere leden van de fanclub hebben dat wel. Een paar hebben zelfs een speciale Heinkamer in hun huis. Ik verzamel niet meer. Zelfs de plakboeken van vroeger zijn weg. Wat heb ik aan een foto? Ik denk liever aan de persoonlijke momenten, zoals ontmoetingen met Hein op fanclubdagen en na concerten.” Het vermogen om te bewonderen is erfelijk. Alies’ moeder was idolaat van operettezanger Johan Heesters. Dochter Katja is gek van Jan Smit en Nick & Simon. Maar omdat Alies zich geen raad weet met internet, is ook Katja volop in de weer met Hein: verzoekjes aanvragen voor radioprogramma’s, meedoen aan internetpolls en contact onderhouden met andere leden van de Hein Simons Fanclub. Op de eettafel liggen de tickets voor het Schlagerfestival op Tweede Paasdag al klaar. Het evenement is terug van weggeweest in de Kerkraadse Rodahal, maakt zijn comeback in de regio waar de schlager sterker leeft dan waar ook in Nederland. De Duitse invloed

april 2010

naast de jukebox ‘De muziek van Heintje maakt dat ik warm of koud word.’

Heintje door de jaren heen. foto’s www.addykleijngeld.nl

op Limburgse muziek is sowieso groot. Dialectliedjes zijn veelal geschoeid op volkstümliche leest of zelfs Nederlandse versies van voorbeelden uit het nabije oosten (zoals bijvoorbeeld Frans Theunisz’ Sjeng aon de geng). De tex-mex die het hart vormt van de Rowwen Hèze-sound kwam via een u-bocht naar de Peel: immigranten in de VS borduurden op de ruigste plekken in de Nieuwe Wereld voort op de accordeonklanken uit hun landen van herkomst: Polen en Duitsland. Ook buiten de muziek heeft het jarenlang consumeren van het Duitse tv-aanbod zijn sporen nagelaten. Onder de lezers van dit blad moeten mensen te vinden zijn die dankzij de nagesynchroniseerde westerns lang gedacht hebben dat cowboys Duits spraken.

V

oor de mondiale triomftocht van André Rieu was geen Limburgse artiest zo succesvol als Hein Simons. Het revolutiejaar 1968 liet ook Nederland niet onberoerd, maar de mainstream hield voorlopig vast aan zijn veilige smaak. Tot tweemaal toe scoorde Heintje dat jaar een nummer 1-hit. In de zomer hield hij met Ich bau’ dir ein Schloss het Rolling Stonesnummer Jumping Jack Flash van de toppositie weg. In het late najaar legden the Beatles het met Hey Jude af tegen Heintjes Heidschi Bumbeidschi. Bij platenmaatschappij CNR hadden ze er weinig vertrouwen in. “Daar deden ze schamper over alles wat uit het zuiden kwam”, zegt Henny de Leeuwe-Kleijngeld, dochter van Addy Kleijngeld, de man die Heintje groot maakte. Haar vader was platenproducent en wél zeker van zijn zaak. “’Ik wed om duizend gulden dat ik binnen een jaar een gouden plaat binnen heb’, zei hij tegen collega’s. ‘Jullie hoeven maar één tientje in te leggen’. Die gouden plaat was er veel sneller, maar de tientjes heeft hij nooit gehad.”

27

Addy Kleijngeld was een begenadigd accordeonist. Met twee collega-muzikanten vormde hij het trio De Vrolijke Mijnwerkers, dat zich voor de publiciteitsfoto’s ook voor de Staatsmijn Emma liet vereeuwigen. Maar met steenkolenwinning had het drietal niets uit te staan. De groepsnaam en de vaste uitdossing waren vooral een kwestie van imago. Kleijngeld ontdekte Heintje niet zelf. Willy Alberti was toevallig wél aanwezig bij de overwinning van het jongetje bij een talentenjacht in Schaesberg. Simons’ vertolking van Mama ontroerde de zanger diep. Kleijngeld pakte de tip op en toog naar de Hanni Bar aan het Dr. Ackensplein in Bleijerheide. Heintje was buiten aan het voetballen en werd binnen geroepen voor de meneer van de platenmaatschappij. Die had aan slechts een deel van O sole mio genoeg om te weten dat het ventje grote potentie had. Heintjes ouders waren vrij muzikaal. Op feesten en partijen zongen ze regelmatig. In hun cafés, eerst in Eygelshoven, later in Bleijerheide, bevatte de jukebox altijd de populairste nummers van dat moment. “Van Chris Andrews tot schlagerrepertoire”, herinnert Hein Simons zich. Van de kinderen was hij het best bij stem. Vaak zong hij mee met de nummers die de klanten uitkozen. Fameus was toen al zijn uitvoering van Mamma, een hit van het Italiaanse kindsterretje Robertino. Platenproducer Kleijngeld, eerder verantwoordelijk voor uiteenlopende successen als Ik heb eerbied voor jouw grijze haren van Gert Timmerman en Hello Josephine van de Britse groep The Scorpions, hoort op die allesbepalende middag in Bleijerheide een volgens hem unieke jongenstenor. De diamant hoefde alleen nog wat bijgeslepen te worden. Dochter Henny de Leeuwe-Kleijngeld: “Daarna is Heintje een half jaar lang elke zaterdag naar mijn ouders gekomen. Daar bereidde mijn vader hem voor op het grote werk. Muzikaal, maar ook door hem netjes te leren

www.zuiderlucht.eu

praten. Heintje was heel leergierig. Hij pikte heel snel melodietjes op, maar maakte zich ook heel snel vreemde talen eigen. Fonetisch, dat wel. Mijn vader pakte het rustig aan. Hij was zelf al met acht jaar een kindsterretje als accordionist en heeft niet zo’n erg leuke jeugd gehad. Op die zaterdagen werd trouwens niet alleen gewerkt. Ze gingen ook samen naar de manege. Daar mocht Heintje pony rijden. Dat vond hij prachtig.” Na de echte lancering bleek de zanger een instant succes. De verkoop van de debuutsingle Mama bleek slechts een voorbode van wat nog komen ging. De aan Heintje beloofde pony was snel verdiend. In 1969 kreeg de kindartiest van zijn platenmaatschappij een speciale onderscheiding voor de verkoop van meer dan tien miljoen singles. Duitsland maakte van het hoogst aaibare joch zelfs een acteur die de hoofdrol vertolkte in films met titels als Zum Teufel mit der Penne en Einmal wird die Sonne wieder scheinen. Velen probeerden een graantje mee te pikken van het succes. Gert Timmerman bracht bijvoorbeeld zijn elfjarige protegé Wilma Landkroon in het strijdperk met de single Heintje, bau’ ein Schloss für mich. Addy Kleijngeld overleed in december 1977 aan een hartaanval. “Zonder het succes van Heintje had hij zeker langer geleefd”, weet zijn dochter zeker. “Er kwam zoveel op hem af: al dat geregel, dat gevlieg over de hele wereld, honderdduizenden autokilometers. Het leverde veel stress op. Als hij op tijd moest zijn voor een optreden en de brug stond open, dan vloog zijn bloeddruk al omhoog.” Hein Simons met baard in de keel haalde nooit meer het succes van de jongenstenor van eind jaren zestig, begin jaren zeventig. De Duitssprekende landen hielden hem in ere, maar in Nederland verflauwde de belangstelling. Zelf wijt hij dat aan de keuzes die in zijn gloriejaren door de mensen rondom hem werden gemaakt. “Er waren steeds problemen in Nederland, vooral met de arbeidsinspectie. Omdat ik in andere landen zoveel succes had, besloten mijn producenten tot een halve boycot. In plaats van in het Nederlands ben ik toen hoofdzakelijk platen in het Duits, Engels en Zuid-Afrikaans gaan maken.” Tegenwoordig blijkt de schlagerzanger in weer heel andere landen fans te hebben. “Ik ben onlangs in China geweest, waar ik onder meer in een paar hele grote tv-shows ben geweest. De Heintje-films zijn daar razend populair en op die manier hebben ze mijn liedjes ontdekt. Eind juli ga ik naar Indonesië, daar is het precies andersom gegaan.” In zijn geboorteplaats Kerkrade komt Simons nog hoogst zelden. Het Schlagerfestival op Tweede Paasdag biedt weer eens de gelegenheid. “Mooi dat het weer terug is.” Dit is het negende artikel in een reeks van vijftien in het kader van de Culturele Biografie, een project van de BV Limburg.

april 2010

Art is creativity. Creativity is DSM

Foto: Michel Claus

Jeroen van Bergen Barrio de chabolas 001 schaal 1:100, 2009, karton, hout en lakverf

Expositie DSM kantoor Sittard Poststraat 1. Tot en met mei 2010

De DSM Art Collection bestaat uit hedendaagse schilderkunst, beeldhouwkunst, fotografie, glas, keramiek en design. De kernverzameling telt ruim 600 werken van Nederlandse en buitenlandse kunstenaars.

www.dsm.com

28

www.zuiderlucht.eu

april 2010

enkeltje utopia

ONDERTUSSEN IN...

De Meester van Wessem

I

Foto uit expositie ‘Intensive Care’ van Andrea Stultiens

Venlo … waar de inzendtermijn voor Venlonovel, de schrijfwedstrijd voor jongeren vanaf 14 jaar is verlengd tot 1 april. Tot dusver hebben zo’n twintig Venlose jongeren gehoor gegeven aan de oproep mee te doen aan de schrijfwedstrijd die dit jaar voor het eerst plaatsvindt. De verhalen mogen niet langer zijn dan 1500 woorden. De jury maakt een voorselectie voor de landelijke Nieuw Proza Prijs, waaraan Venlonovel is gekoppeld. De winnaar krijgt 250 euro; half juni is de bekendmaking. Inzenden naar [email protected]

Leudal … waar literair talent hoger wordt ingeschat dan in Venlo. Dichter bij het water luidt in Leudal het motto van een sonnettenwedstrijd waarvan de winnaar 1000 euro meepikt. Dichters vanaf 16 jaar kunnen maximaal drie bijdragen in drievoud onder pseudoniem insturen naar Houtrustlaan 28, 6081 CX Haelen, waar Frits Criens, stadsdichter van de

29

zestien kerkdorpen tellende gemeente woont. In een gesloten envelop die toegevoegd is aan de envelop met gedichten, dient de inzender zijn naam en adresgegevens te vermelden met telefoonnummer en eventueel e-mailadres. Meedingen kan tot 1 juni.

Utrecht … waar op 6 mei in CBKU de fotoexpositie Intensive Care wordt geopend, over twee jonge mensen die oudejaarsavond 2008 verongelukten en enkele dagen later werden begraven. Ook is er een boek. Fotografe Andrea Stultiens (1974) legde ziekenhuis, rouwcentrum en uitvaarten vast. Auteur Vrouwkje Tuinman schrijft over rouw en herinnering. De beelden en gedichten delen hun weinig sentimentele, maar eerder alledaagse benadering van de dood en wat deze losmaakt. De expositie is van 7 mei tot 6 juni, zie ook www.fotodok.org. Intekenen op het boek (à 19,95 euro) kan tot 1 mei via www.dejongehond.nl

n Roermond werd ik aangeklampt door een man die, na het uitwisselen van wat hoffelijkheden, begon uit te weiden over het onrecht dat de Meester van Elsloo is aangedaan. Deze anonieme 15e eeuwse beeldensnijder, vond hij, komt aan Roermond toe, waar hij immers zijn atelier had. Het was de naoorlogse Bonnefantendirecteur Jos Timmers die het in Elsloo aangetroffen beeld Sint Anna-te-Drieën naar het Maastrichtse museum haalde. “Zoals die stad alles naar zich toetrekt. Kijk maar naar die 18 miljoen euro voor Maastricht en de euregio om culturele hoofdstad te worden. Wel Luik en Aken erbij betrekken, maar Roermond en Venlo, ho maar.” Tja. Ik heb niet de naam, maar ik kan soms erg geduldig zijn. Dus leg ik de man uit dat het me geen moer interesseert of de Meester van Elsloo aan Elsloo, Roermond of desnoods aan Wessem wordt toegeschreven, dat zijn beelden er daar niet interessanter van worden. Vergeefs probeerde ik te verklaren dat chauvinisme en regionalisme, het verkleinwoord ervan, niet aan mij besteed zijn, en de opgefokte tegenstelling tussen Noord- en ZuidLimburg al helemaal niet. Dat ik mijn ouders dankbaar ben dat ze dit soort begripvernauwingen indertijd niet in mijn overlevingspakket hebben gestopt, en dat het leven trouwens te mooi en te kort is om je ermee te vermoeien. Dan de sneer over culturele hoofdstad. Zijn er echt mensen die menen dat Maastricht steden als Roermond en Venlo bij die culturelehoofdstadkandidatuur moet betrekken? Hoe mistig kan het in sommige hoofden worden? Moet Heerlen een dependance krijgen van de aan Venlo toegevallen land- en tuinbouwbeurs Floriade? Komt het Heuvelland ondertunneling toe wanneer in Midden-Limburg het laatste stukje A73 wordt aangelegd? Het is te banaal voor woorden, dus ik richt me op die 18 miljoen voor de culturele hoofdstad – het zijn er trouwens 80, en ze komen echt niet allemaal uit de provinciekas. Ik vraag de man of hij, behalve de kosten, ook de opbrengst

www.zuiderlucht.eu

april 2010

van een jaartje culturele hoofdstad in zijn boosheid onderbrengt. Of gaat het alleen over spending money? Enfin. Liverpool investeerde in 2008 als culturele hoofdstad 35 miljoen pond, om aan het eind van het jaar meer dan 200 miljoen te kunnen inboeken als extra inkomsten. Linz was vorig jaar als culturele hoofdstad de enige stad in Oostenrijk die economische groei liet zien. Cijfers die een paar weken geleden door vertegenwoordigers van die steden in Maastricht werden gepresenteerd maar die de publiciteit niet haalden. De media waren te druk met de periodieke aanbidding van kunstbeurs Tefaf. Daar, in Roermond, op die kille zondagmiddag in maart, constateerde ik bij mezelf dat ik het gehad heb met het prediken dat kunst en cultuur een existentiële, intrinsieke, niet in cijfers uit te drukken waarde hebben. Ik geef me over: it’s the economy, stupid. Laten we ons beperken tot de economische winst die er met zo’n kandidatuur te halen valt. En de eer. Guido Wevers, artistiek leider van Maastricht Culturele Hoofdstad 2018, vergeleek de rivaliteit van de Nederlandse kandidaten met de voetbalwedstrijd waar zijn zoon zich zo consciëntieus op voorbereidt. “Want als je meedoet, wil je winnen.” Zo is het. WIDO SMEETS

‘Sint Anna-te-Drieën’ van de Meester van Elsloo.

Streven naar het

Bas & Sidi

Vrolijkheid en ontreddering tegenover verstilling en grootsheid: het Bonnefantenmuseum in Maastricht brengt het werk van Bas de Wit en Sidi El Karchi bij elkaar. Groter kan het verschil tussen twee kunstenaars van dezelfde generatie bijna niet zijn. De confrontatie leidt tot hoogdravende oneliners – en misschien wel tot het wezen van de kunst. door Duncan Liefferink

Sidi El Karchi. foto’s Perry schrijvers

T

wee keer spreek ik Sidi El Karchi en Bas de Wit. Op een avond in Café Zondag in Maastricht en een paar dagen later ieder in hun eigen atelier in Stein en Sittard. In het café grossieren ze in one-liners. “Het gaat erom verbeelding en waarheid met elkaar in overeenstemming te brengen”, zegt Bas de Wit. “Je moet streven naar het onmogelijke.” “De strijd tegen je eigen ideeën verlies je altijd”, zegt Sidi El Karchi. “De onnodigheid van kunst is eigenlijk te gek”, vindt Bas de Wit. “Toch is wat wij doen noodzakelijk”, reageert Sidi El Karchi. “Een leven zonder kunst is niks.” “Een leven zonder kunstuitleen?” vraagt Bas de Wit. “Nee”, zegt Sidi El Karchi, “want dan heb je niks boven de bank.” Ze lachen, ze maken er een geintje van, maar ze menen het ook.

30

Bas de Wit (Budel, 1977) en Sidi El Karchi (Sittard, 1975) hebben op het eerste gezicht weinig gemeen. Goed, ze zijn allebei een eindje in de dertig, beiden hebben aan de Maastrichtse kunstacademie gestudeerd en beiden timmeren ze de laatste jaren aardig aan de weg met tentoonstellingen in binnen- en buitenland. Maar Sidi El Karchi schildert grote, zorgvuldig gecomponeerde portretten met een onmiskenbaar symbolische lading. Bas de Wit maakt uitzinnige beelden en schilderijen waarin de misvormingen, de aangevreten ledematen en de schedels je om de oren vliegen. De keuze van het Bonnefantenmuseum om de heren in één tentoonstelling onder te brengen lijkt een combinatie van gemakzucht en provocatie. Bij een serieus museum als het Bonnefanten waarschijnlijk vooral het laatste. Om de mensen aan het denken te zetten.

www.zuiderlucht.eu

Op eigen terrein drukken de kunstenaars zich wat specifieker uit dan in het café. “Ik ben in mijn paardenperiode”, zegt Bas de Wit als hij me rondleidt in de immense loods in Stein die hij ‘het ateliertje’ noemt. We staan voor een levensgroot paard met een menselijk bovenlijf, een centaur. Het is een meisje. Ze is biggetjesroze omdat ze zich met een soort verfkrabber helemaal glad heeft geschoren. Rond haar mond heeft ze ook het vlees weggekrabd, als een doodshoofd grijnst ze je tegemoet. Op haar hoofd zit een zwarte kraai, een klassiek symbool dat weinig goeds belooft. “Ze was op zoek naar schoonheid, maar is een beetje te ver gegaan”, verklaart De Wit. Voor zijn beelden werkt Bas de Wit altijd met polyester. Als model gebruikt hij voorwerpen en personen uit zijn omgeving. Toen hij onlangs het idee kreeg voor een overjarige, gerimpelde Marilyn Monroe wist hij niet meteen hoe hij het moest aanpakken: “Ik kon mijn oma toch niet gaan afgieten? Uiteindelijk heb ik een andere techniek bedacht en daardoor kwam ik weer op nieuwe mogelijkheden.” Zo legt hij net de laatste hand aan een beeld van een oud mannetje in zwembroek. Hij staat op het punt te gaan duiken, maar zijn voeten zitten vast in betonblokken. Ook zijn neus is van beton. Hij zal verdrinken of hij zal voor eeuwig blijven staan. “Mijn beelden van een paar jaar geleden zien er meer geïmproviseerd uit”, vertelt De Wit. “Er hangt tape aan, of er steekt purschuim onderuit. Tegenwoordig werk ik dat beter af. Of ik zou het ook in polyester gieten.” Iets vergelijkbaars zie je in de schilderijen. Er is minder onbeschilderd doek dan vroeger en de kleuren zijn dieper en meer gedifferentieerd omdat er meerdere lagen over elkaar heen zijn aangebracht. In Café Zondag heeft hij opgebiecht dat hij lang geleden zelfs bij twee theelichtjes schilderde. “Dan deed ik de volgende ochtend gauw de rolluiken open om te kijken wat ik nou weer had gemaakt. En dan bleek dat ik geen wit maar fluorescerend geel had gebruikt!” Wat door de jaren heen gebleven is, is de thematiek: de twee-eenheid van vrolijkheid en totale ontreddering. De figuren bij Bas de Wit streven tegen beter weten in, ze zetten zichzelf voor paal, ze nemen allerlei gruwelijkheden op de koop toe en ze lijken het niet eens te merken. Achter het pandemonium zit niets anders dan het menselijk tekort.

B

ij Sidi El Karchi geen pandemonium. Eerder verstilling en een zekere grootsheid. Als ik hem opzoek in zijn atelier in een voormalig klooster in Sittard heeft hij juist een kolossaal portret

april 2010

onmogelijke

siciliaanse herinneringen

‘Ik kon mijn oma toch niet gaan afgieten?’

Huis te huur

W

Bas de Wit

van de schilder Fons Haagmans voltooid. Met de strakke contouren, de uitgewogen compositie en de heldere kleuren doet het aan schilderijen uit de vroege renaissance denken. “Botticelli!” beaamt El Karchi zonder aarzeling. “Die helderheid streef ik ook na.” Ook aan de andere doeken die in het atelier aanwezig zijn, zie je wat hij bedoelt: een zelfportret met witgeschminkt gezicht, een waarzegster in een dieppaarse mantel met een rode kralenketting in haar hand. Steeds is de achtergrond zo goed als vlak en gaat alle aandacht uit naar de monumentale figuur. Vooral de waarzegster heeft een affiche-achtige kwaliteit die op honderd meter afstand nog zou werken. Fons Haagmans houdt een ezelmasker voor zijn gezicht. Ezels komen ook in het werk van Haagmans regelmatig voor. Het schilderij heet Face off. “Eigenlijk is het helemaal geen portret”, zegt Sidi El Karchi. “Ik kies vaak mensen uit mijn directe omgeving, bijvoorbeeld Fons Haagmans, die ik een beetje als mijn ‘mentor’ zie, of mezelf. Die vormen een opstap voor iets universelers. In dit schilderij gaat het om de vraag welk gezicht je toont aan de wereld, of je je kwetsbaar maakt of niet. Of het Fons Haagmans is of iemand anders doet er helemaal niet toe. Aan de andere kant zou je kunnen zeggen dat al mijn schilderijen zelfportretten zijn. Ze laten allemaal een bepaald aspect van mijn persoon zien.” In oudere zelfportretten, met titels als The

31

Painter (2005) of The actor (2004), speelde El Karchi heel openlijk met de verschillende rollen die hij kan aannemen. In recenter werk treedt hij ogenschijnlijk wat meer op de achtergrond, maar komt hij misschien veel dichter bij de dingen die hem – en in feite ieder van ons – ten diepste raken. Een prachtig voorbeeld is het schilderij The Nomad, vorig jaar gemaakt na een reis naar Marokko. Het toont een man van opzij, vrijwel volledig gehuld in een grijze mantel en een grijze tulband. Hij heeft zijn armen over elkaar geslagen, zijn rug is iets gebogen. Trots en tegelijk nietig staat hij daar tegen de onmetelijke sterrenhemel.

S

idi El Karchi en Bas de Wit houden zich allebei op in het grensgebied tussen de bedrieglijke buitenkant en de ware aard van de dingen. Met hun werk proberen ze telkens weer een stapje over die grens te komen. In die zin zijn beiden heel klassieke kunstenaars – zo slecht zagen ze het nog niet, daar in Café Zondag. Als de combinatie van Bas de Wit en Sidi El Karchi in het Bonnefanten iets laat zien, dan is het dat je de zoektocht naar de essentie op wel zeer uiteenlopende manieren kunt ondernemen. Sidi El Karchi / Bas de Wit. Maastricht, Bonnefantenmuseum,11 april t/m 27 juni. www.bonnefanten.nl

at weten gemiddelde Nederlanders, zoals mijn vrouw en ik, over Sicilië als ze er nog nooit zijn geweest en op een goede dag besluiten om onvoorbereid naar dat eiland te verhuizen? Eigenlijk niets. Ja, Palermo, stad van de maffia. En de tempels van Agrigento. De Etna misschien ook nog. Maar verder? Hoe groot is dat eiland eigenlijk, waar ligt het precies, hoeveel mensen wonen er, wat doen die mensen voor de kost, wat is de geschiedenis, hoe zit het er met de economie, stelt het culturele leven iets voor, hoe zijn de politieke verhoudingen? Geen flauw idee. Met dit beschamend gebrek aan kennis kwamen wij vier jaren geleden op Sicilië aan om voor de eerste keer het huis te gaan bekijken dat we hadden gehuurd van Totò Ruiz. Dat was meteen een verrassing. Ruiz? Dat klinkt toch eerder Spaans dan Italiaans? Klopt, want Sicilië is in het verleden door zowat alle beschaafde en onbeschaafde landen en volkeren van West-Europa en Noord-Afrika onder de voet gelopen. Ook door de Spanjaarden dus. En Totò is een van hun nakomelingen. Bij onze eerste ontmoeting liet Totò ons vol trots het huis zien waar wij de komende jaren gingen wonen. Een groot betonnen blok, alles gelijkvloers, hoge kamers, maar een beetje aan de koude kant. “Het is pas april, dus jullie moeten nog wel wat extra stoken”, zei hij, “want voor ons Sicilianen is dit huis in de wintermaanden veel te kil.” We hadden dus een groot zomerhuis gehuurd en dat verklaarde meteen onze verbazing over het feit dat de meeste huizen bij ons in de buurt op dat moment verlaten waren. ‘Die worden alleen in de zomermaanden bewoond, omdat het in de stad dan veel te heet is en hierboven op 500 meter hoogte een stuk koeler.’ Totò heeft me vervolgens aan de hand genomen en is drie dagen lang allerlei instanties met mij afgelopen: de vreemdelingenpolitie, de waterleidingmaatschappij, de elektriciteitsmaatschappij, de burgerlijke stand, de telefoonwinkel, de vuilophaaldienst. In die drie dagen kreeg ik meteen mijn Siciliaanse vuurdoop: computers doen het nooit, pinautomaten zijn doorgaans defect, afspraken worden niet nagekomen, je wordt van de ene uithoek van de stad naar de andere gestuurd, omdat je voor dat ene papiertje dat je nog nodig hebt niet hier maar daar moet zijn. En daar is dat papiertje doorgaans ook niet. “Alleen één ding werkt hier erg goed”, zei Totò na die drie dagen. “Je weet namelijk zeker dat je elke maand aan een bewakingsbedrijf 19 euro moet betalen. Niet dat ze je huis bewaken, maar als je niet betaalt dan krijg je problemen met de maffia.” En zo hebben wij in de voorbije jaren dus zo’n 900 euro als pizzo aan de maffia afgedragen. Dat is tenminste iets dat we in die tijd over Sicilië te weten zijn gekomen. Totò is twee maanden geleden 80 geworden. De huur van ons zomerhuis loopt over een maand af. PIETER BEEK

www.zuiderlucht.eu

april 2010

LM heeft een groot aantal werken in stock van o.a.

Arie Berkulin Pieter Defesche Theo Kuijpers Lei Molin Ger Lataster Toon Teeken www.beamme.nl Een Mediascapers- project mede mogelijk gemaakt door door Provincie Limburg en Stichting Doen www.mediascapers.nl

moderne kunst

Wij hebben geen vaste openingstijden, maar na een telefonische afspraak bent u van harte welkom. Leon Mommers Savelsbosch 6228 SBKN Maastricht Bellefroidlunet40, 12F, 6221 Maastricht 043 361 01 38 Even voorkijken? Zie: www.lm-modernekunst.nl

21 maart - 2 mei 2010

zuiderlucht abonnee

1 3 , 1 9 , 2 0 , 2 6 , 2 7 m e i 2 007

Word abonnee voor 55 euro per jaar en krijg Zuiderlucht elke maand thuisgestuurd. Aanmelden kan via de website www.zuiderlucht.eu, klikken op ‘abonnee’.

let’s dance on seascapes erik habets Bart Drost / Hiroshi Sugimoto uit de klei getrokken

underground gallery van sint fiet geopend: zaterdag 3 april van 16.00 tot 19.00 uur zondagen 11 en 18 april van 14.00 tot 17.00 uur u n d e r g r o u n d g a l l e r y v a n s i n t fiet

g e o p e n d v a n 1 4 . 0 0 t o t 1 7 . 0 0 uur

van sint fiet / verzamelaar van kunst / hagengaard 4 9 6 2 2 7 h e m a a s t r i c h t

32

www.zuiderlucht.eu

april 2010

Agenda

Items voor de agenda digitaal opsturen vóór de 15e van de maand naar:

Colofon

[email protected]

Zuiderlucht is een onafhankelijk maandblad (oplage 15.000) dat gratis wordt verspreid via 220 distributiepunten in Nederlands en Belgisch Limburg. Uitgever: (in opdracht van de Stichting Zuiderlucht): Bodosz, Stationsplein 27, 6221 BT Maastricht. Telefoon: 0031 43 3510029 Fax: 0031 43 3500636 Email: [email protected] Hoofdredactie: Wido Smeets Telefoon: 0031 43 3500591 Mobiel: 0031 653 338905 Email: [email protected] Eindredactie: Emile Hollman Telefoon: 0031 43 3500592 Mobiel: 0031 646 052505 Email: [email protected] Commercie en relatiebeheer: Loes Franck 0031 648 188 400 [email protected] Medewerkers: Danielle Arets, Pieter Beek, Jozefien Van Beek, Jurriaan Benschop (Berlijn), Paul Depondt (Brussel), Tuur Devens, Fons Elbersen, Annette Embrechts, Fons Geraets, Meyke Houben, Koen Kleijn, Saskia van der Kroef (Amsterdam), Duncan Liefferink, Cyrille Offermans, Annemarie Staaks, Paul van der Steen, Leon Verdonschot, Paul Verstappen, Marieke Wiegel(Parijs). Tekstcorrectie: Anna Peeters Vormgeving: Obidesign Fotografie: Franco Gori, Jasper Groen, Maarten Kuypers, Jacques Peeters, Perry Schrijvers. Fotobewerking: www.mindswing.eu Administratie: Agnes Doughty [email protected] Bankrekening: (IBAN NL55SNSB0) 93 67 79 675 Druk: Concentra, Hasselt (B.) Distributie: HabetsXpress ISSN: 1875-7146

33

Architectuur, mode en vormgeving > Hasselt - Design by Performance. Van 14/3 t/m 30/5. Z33. www.z33.be > Hasselt - UltraMegaLore - Fashion Icon Testimony. Van 27/3 t/m 6/6. Modemuseum Hasselt. www.modemuseumhasselt.be > Heerlen - Architectuurdebat Praktijk Parkstad. Buitenkansen van de Buitenring. Op 21/4 om 20.00 uur. Architectuurdebat Praktijk Parkstad. Heerlen als hart van Parkstad . Op 28/4 om 20.00 uur. Schunck. www.schunck.nl > Maastricht – Antibodies, Fernando en Humberto Campana. Van 13/3 t/m 6/6. NAiM/Bureau Europa. www.bureau-europa.nl > Maastricht – Fashionclash. Van 4/6 t/m 6/6. Timmerfabriek. www.fashionclash.nl > Maastricht – Complot rond een vierkant. De goodwill uitgaven van drukkerij Rosbeek (1969-2006) Van 25/3 t/m 21/5 Gouvernement Maastricht.

Beeldende kunst > Aijen (gem Bergen) – Yvon van Wordragen. Van 27/2 t/m 3/4. Galerie Pictura. www.galeriepictura.nl > Aken – Bijeenkomst van schrijvers, elke eerste woensdag van de maand. Kulturhaus Barockfabrik, Löhrgraben 22. www.literaturbuero-emr.de > Aken - Von Ostereiern, Hasen und alten Bräuchen.. Van 20/2 t/m 18/4. Couven Museum. www.couven-museum.de > Aken - Anne Tismer. Van 14/3 t/m 9/5. Neuer Aachener Kunstverein. www.neueraachenerkunstverein.de > Aken – West/Ost, Ludwigs Grafik 2. Van 6/2 t/m 25/4. Andreas Fogarasi – 1998. Van 28/2 t/m 25/4. Lufo Production. Van 17/4 t/m 16/5. Ludwig Forum für Internationale Kunst. www.ludwigforum.de > Aken – Hans von Aachen. Van 11/3 t/m 13/6. Suermondt-Ludwig-Museum. www.suermondt-ludwig-museum.de >Alphen aan den Rijn – Stabilitas Locus, schilderen en werken op papier van Henk Speth. Van 28/3 t/m 8/5.

Werk van Frans van den Berg te zien in Wessem

Galerie Helga Hofman. www.galeriehelgahofman.nl > Beesel – Kunst-Zinnig, Hub Pollen en Leo Maessen. Van 4/4 t/m 9/5. Het Aad Raodhoes. www.hubpollen.com > Bergen – Natuurlijke schoonheid. Van 11/4 t/m 19/6. Galerie Pictura. www.galeriepictura.nl > Berlijn-Kreuzberg – Knut Eckstein. Van 6/3 t/m 24/4. Benedikt Partenheimer, Borders. Van 1/5 t/m 19/6. Hannah Dougherty. Van 11/9 t/m 30/10. Galerie Klara Wallner. www.klarawallner.de > Berlijn - Artists Beyond. Van 11/6 t/m 8/8. Cold Turkey. Van ¼ t/m 30/4. KW Institute for Contemporary Art. www.kw-berlin.de > Berlijn – Early Years. Van 28/2 t/m 18/4. KW Institute for Contemporary Art. www.kw-berlin.de Berlijn – Berlin Biennale für zeitgenössische Kunst. Van 11/6 t/m 8/8. Verschillende locaties in Berlijn. www.berlinbiennale.de > Bonn - Neugierig? Kunst des 21. Jahrhunderts aus privaten Sammlungen. T/m 2/5. Byzanz: Pracht und Alltag. Van 26/2 t/m 13/6. Kunst- und Ausstellungshalle. www.kah-bonn.de > Bonn – Linie Line Linea. Van 11/2 t/m 16/5. Erwin Wurm. Van 25/3 t/m 6/6. Der Westen leuchtet. Van 10/7 t/m 24/10. Joel Sternfeld. Van 11/11 t/m 23/1/11. Alexander Braun. Van 18/11 t/m 9/1/11. Dorothea von Stetten. Van 9/11 t/m 6/3/11. Noble Gäste. T/m 31/12. Kunstmuseum Bonn. > Bonn - Zwischen Atelier und Bühne. Egon Wilden 1894-1931. Van 29/1 t/m 25/4. August Macke und die

www.zuiderlucht.eu

april 2010

Rheinischen Expressionisten aus der Sammlung des August Macke Hauses. Van 30/4 t/m 26/9. August Macke – ganz privat. Van 9/10 t/m 9/1/11. August Macke Haus. www.mackehaus.de > Breda – Pleasure Ground. 24/2 t/m 18/6. Geluidpost. Van 25/2 t/m 4/4. Lokaal 01. www.lokaal01.nl > Brussel - Felix Gonzalez-Torres : Specific Objects without Specific Form. Van 16/1 t/m 25/4. Melvin Moti, from Dust to Dust. Van 19/2 t/m 25/4. Idiolect. Van 23/1 t/m 22/5. Wiels. www.wiels.org > Brussel - Chapter 12, Sui Generis. Werk van Stephan Balleux. Van 19/3 t/m 8/5. Think 21 Gallery. www.think21gallery.com >Den Haag – Tekeningen van Stan Klamer. Van 21/3 t/m 18/4. Galerie Maurtis van de Laar. www.mauritsvandelaar.nl > Duisburg - Mapping the Region – Olaf Metzel. Noch Fragen? Van 26/2 t/m 24/5. RuhrKunstMuseen. Abraham David Christian – Der Weg. Van 11/6 t/m 29/8. Walter Stöhrer Kraftfelder. Van 17/9 t/m 5/12. Museum Küppersmühle. www.museum-kueppersmuehle.de > Düsseldorf – CORRELATIONS. Glass from the Malou Majerus collection. T/m 4/4. Von Murano bis Mempis. Van 27/3 t/m 27/6. Le Grand Geste. Van 10/4 t/m 1/8. Museum Kunstpalat. www.museum-kunst-palast.de > Düsseldorf – Seen from here. Van 20/3 t/m 24/5. Kunsthalle Düsseldorf. www.kunsthalle-duesseldorf > Düsseldorf - Silent Revolution. Van

Agenda (vervolg)

27/2 t/m 13/6. Ana Torfs. Van 27/2 t/m 18/7. Kultur club. www.kulturclub.de > Echt – Clemens en Lucas Maassen. Van 7/3 t/m 1/5. Galerie Graus, Wijnstraat 41. > Eijsden – Cor van Noorden. Van 13/5 t/m 24/5. Sint Christinakerk. afrit57.nl > Eijsden – Kunsj aon de Grens 2010. 24 en 25/04 Zaal Wijnands, Rijksweg 258 Mariadorp, Eijsden. > Eindhoven – Lissitzky. T/m 5/9. Play Van Abbe. Van 28/11/09 t/m 1/6/11. Tijdmachines. Van 10/4 t/m 1/9. Ik kon nergens heen. Museummodules. Tussen minimalismen. Van 10/4 t/m 12/9. Written Matter, Simon Benson. t/m 23/4. Het oog, Antonis Pittas. Van 20/1 t/m 5/10. Het oog, Ahmet Ogut. Van 25/7 t/m 1/1/11. Sol LeWitt. Van 3/5 t/m 20/7. Van Abbemusuem. www.vanabbemuseum.nl > Essen - Das schönste Museum der Welt - Museum Folkwang bis 1933. van 20/03 t/m 25/07 Museum Folkwang. www.dasschoenstemuseumderwelt.de > Geleen – Werk van Rob Johannesma en Piet Berghs. Van 30/4 t/m 20/6. In Bis 71.www.bis71.nl > Gelsenkirchen -Der Kreis um Anton Stankowski. Van 21/2 t/m 18/4. Kunstmuseum. www.gelsenkirchen.de > Genk – Theo Wouters. t/m 30/6. Genk/bibliotheek. www.bibliotheekgenk.be > Hasselt – Sonia Aniceto en Ivo Strauven. Van 28/3 t/m 21/4. Galerie de Oude Barrier. www.galeriedeoudebarrier.be > Heerlen - Collectie Schunck. T/m 7/5. Fluorescent Adolescent. T/m 25/4. The Anarchy of silence. Van 10/9 t/m 28/11. Schunck. www.schunck.nl > Heerlen – Shirley Hundscheid. Van 2/4 t/m 27/4. Victor4art. www.victor.nl > Heusden-Zolder - Keramiek Peter Vanbekbergen-Figure it out!? Van 7/2 t/m 18/4. Kunstgalerij de Mijlpaal. www.demijlpaal.com > Heythuysen - Gard van Wegberg. Van 21/3 t/m 18/4. Leudal gemeentehuis en de Rabobank Maas en Leudal. www.kunstenencultuurleudal.nl > Horst – Wat is nieuw op deze wereld? Van 21/3 t/m 25/4. Galerie Judy Straten. www.galeriejudystraten.nl > Houthem – KiV, Kunst in Valkenburg. Van 3/4 t/m 5/4. in de kloostergang van Château St. Gerlach en de schatkamer van de Sint Gerlachuskerk. www.kunstinvalkenburg.nl > Jabeek-Onderbanken – Galerie en kunstuitleen Rem. T/m 28/4. Galerie Rem. Spiegelroute. Op 4/4. www.galerierem.nl > Kalkriese - Tentoonstelling Colossal met oa Hans Lemmen, Yves Maes, Wim Delvoye, Rui Chafes, Pedro

34

Vabrita Reis en Yue Minjun. T/m 31/12/11. Museum & park Kalkriese bij Osnabruck. > Kleve – Ewald Mataré, een particuliere collectie uit het Rijnland. Van 14/3 t/m 20/6. Museum Kurhaus. www.musuemkurhaus.de > Linnich – Thomas Kellner. Van 13/3 t/m 25/4. Die Kevelaerer GlasmalereiWerkstatt Hein Derix. Van 22/9 t/m 29/8. Internationaler Museumtag, Museeen für ein Gesellschaftliches Miteinander. Op 16/5. Musikalische Weltreise mit Pura Crema. Op 16/5. Deutsches Glasmalerei-Museum Linnich. www.glasmalerei-museum.de > Luik – Untitled. Van 26/3 t/m 20/6. Monos Art Gallery. www.monosgallery.com > Maastricht – Augenspiel. Vanaf 12/3. Op weg naar het zuiden. Van 12/3 t/m 6/6. Palazzo: vroeg-Italiaanse kunst in Nederland (1900-1940). T/m 31/12/12. Bonnefantenmuseum. www.bonnefanten.nl > Maastricht – Hans Lemmen, recente sculpturen en tekeningen. Van 14/3 t/m 18/4. Galerie Wansink. www.galeriewansink.nl > Maastricht – Beyond The Amateur, a collector’s perspective on the history of photography. Van 14/3 t/m 30/5. Marres, centrum voor contemporaine cultuur. www.museum.nl > Maastricht – Let’s dance on seascapes. Bart Drost / Hiroshi Sugimoto. 3, 11 en 18/4 Undeground gallery Hagengaard 49. 043 3616916 > Marl - Mapping the Region. Van 11/4 t/m 6/6. Almauftrieb 2010. Op 16/4. Ausstellung zum 14. Marler VideoKunst-Preis. Van 20/6 t/m 8/10. Ausstellung Deutscher Klangkunst-Preis 2010. Van 22/8 t/m 3/10. Ausstellung V.A. Wölfl „Neuer Tanz“. Van 24/10 t/m 1/1/2011. Skulpturenmuseum Glaskasten. www.marl.de > Middelburg – Werken uit De Vleeshal collectie 02. Van 21/2 t/m 5/4. De Vleeshal & de kabinetten van de vleeshal. www.vleeshal.nl > Neuss - Xiaobai Su - Die Dynastie der Farben. Van 17/1 t/m 24/5. Museum Insel Hombroich. www.inselhombroich.de > Nijmegen - The Valkhof Experience. Van 13/2 t/m 22/8. BarbaraPolderman. Van 23/1 t/m 9/5. De firma Arens. Een passie voor edelsmeedkunst. Van 10/4 t/m 6/6. Expeditie Steentijd. Van 11/9 t/m 31/10. Mikhael Karasik.Van 13/11 t/m 23/1/11. Museum het Valkhof. www.museumhetvalkhof.nl > Roermond - Expositie ‘Amicizia’. Van 21/2 t/m 18/4. DZD Art. www.dzdart.nl > Roermond – Schoonheid en schone schijn bij Henk Verbeek. Van 14/3 t/m 25/4. Kartuizerklooster. www.museum.roermond.nl > Schimmert – Kunst op 10, a walkabout art in Schimmert. Van 24/4 t/m 25/4. Hoeve de binnenplaets, Oensel 10. www.vvvzuidlimburg.nl > Sittard - Beelden brons Wies van Dort, schilderijen Martina Zilles. Van 26/3 t/m 2/5. Norbert Dabekaussen Kunst. www.art.dabekaussen.nl > Sittard - Groepstentoonstelling. Van 31/3 t/m 15/5 in Galerie 3G. www.galerie3g.nl > Sittard – Pocket Cinema, Sarah Vanagt. Van 23/1 t/m 11/4. Guest room #10, HISK Gent. Van 23/1 t/m 11/4. Museum Het Domein. www.hetdomein.nl

Deutschland geht einkaufen. foto’s van Maarten Kuypers, te zien op diverse locaties in Venlo

> Thorn - Madonna’s van Marliz Frencken, recente vrouwenbeelden. Van 7/3 t/m 24/5. Gemeentemuseum Het land van Thorn. www.museumhetlandvanthorn.nl >Thorn – Herdenkingsvieringen Ansfried, stichter van Thorn. Op 25 april (vanaf 14.30) en 2 mei (vanaf 14 uur) in de Abdijkerk. > Tilburg – Paul van Dongen. Van 21/3 t/m 25/4. Studio van Dusseldorp. www.paulvandongen.com > Valkenburg - !RUÏNE. Van 26/3 t/m 1/9. Kasteelruïne Valkenburg. > Valkenburg – Wil van der Laan. Van 13/3 t/m 9/5. Museum Land van Valkenburg. www.museumlandvanvalkenburg.nl > Venlo - Entlang dem Rande des Mondes, Horst Keining (D) en Ton Slits (NL). Van 7/2 t/m 23/5. Uit de verzameling, collectieverhalen. Van 7/2 t/m 5/9. Museum van Bommel van Dam. www.vanbommelvandam.nl > Venlo – Henk Olijve. Van 21/3 t/m 2/5. Maurice Thomassen. Van 9/5 t/m 19/6. Galerie New Untitled. www.galerienewuntitled.nl > Venlo – Martijn Engelbregt. T/m 30/9. Stadhuis Venlo. www.egbg.nl > Venlo – Marie Hendriks. T/m 4/4. Het Raam. www.odapark.nl > Venray – Marie Hendriks Van 21/3 t/m 30/5. Dirk Claesen. Van 13/6 t/m 12/9. Haïdee Henry. Van 26/9 t/m 28/11. Fardou Keuning. Van 23/1 t/m 3/4. NL70 / Limburgse fotografen. Van 12/12 t/m 9/1/11. www.odapark.nl > Wessem – Frans van den Berg terug in Wessem. Van 3/4 t/m 2/5 (in de weekenden). Voormalig gemeentehuis. www.stichtingfransvandenberg.nl

Fotografie en film > Hasselt – Smile. Hasselt als canvas

www.zuiderlucht.eu

april 2010

voor het werk van talentvolle fotografen. Grote foto’s door de hele stad. Routes verkrijgbaar bij Toerisme Hasselt. www.smilehasselt.be > Heerlen – Fluorescent Adolescent groepstentoonstelling in kader Biënnale Luik. Van 27/2 t/m 24/4. Schunck* Glaspaleis. > Heerlen – Limburgse filmdagen. Van 24/4 t/m 25/4. Schunck en verschillende locaties. www.schunck.nl > Kerkrade – Miryam Schobben. Van 29/1 t/m 2/4. Vrije Academie. > Knokke-Heist – Internationaal Fotofestival, Stars & Models. Van 28/3 t/m 13/6. www.fotofestival.be > Luik - 7de Internationale Biënnale van Fotografie en Visuele Kunsten. Van 27/2 t/m 24/4. Centre culturel de Liège. www.bip-liege.org > Maasmechelen – Breekbaar Verleden, unieke fotocollectie voor het eerst openbaar. Van 22/3 t/m 25/4. Cultuurcentrum. www.werkmannen.be > Oberhausen - International Short Film Festival Oberhausen. Van 29/4 t/m 4/5. Grillostr. 34. www.kurzfilmtage.de > Sittard - Frozen Heart- Beats. Van 7/3 t/m 11/4. Het Stadslab. www.fotoexpositie.nl > Utrecht – Intensive Care. Van 6/5 t/m 6/6. CBKU. www.cbk-utrecht.nl > Venlo – Vrij-ruimtes…in Venlo. Van 21/2 t/m 30/6. Julianapark. www.vanbommelvandam.nl > Venlo – Deutschland geht einkaufen. expositie van Maarten Kuypers. Van 2/4 t/m 30/5. Diverse locaties. www.maartenkuypers.nl

Literatuur > Hasselt - Fons Van Dyck: De kracht van wit. Op 8/5. Fons Van Dyck: De kracht van wit. Op 12/6. Provinciale bibliotheek Limburg. www.limburg.be

> Hasselt – Shaun Tan. Van 7/3 t/m 15/5. Literair museum. www.literairmuseum.be > maastricht - René Gabriëls in gesprek met Govert Derix. 18/04 om 14.00 in Selexyz Dominicanen.

Muziek > Arcen – Tijn Ponjee en Bart van der Wal. Op 4/4. Franz Pfanner Huis. www.franzpfannerhuis.nl > Eijsden – Gala concert o.l.v. Alice Hendriks. Op 10/4 om 20.00 uur. Cultureel centrum Eijsden. www.eijsden.nl > Hasselt – Le nozze di Figaro. 30/4 om 20.00 uur Zaal Conservatorium Kunstlaan 12. > Heerlen - ParkCity Live met o.a. Kane, Ilse de Lange, Alain Clark en The Scene. Van 26/6 t/m 27/6. Park Bekkerveld. www.parkcitylife.nl > Heerlen - Jodymoon, try out nieuwe cd, 5/4, 15.30 uur. Theater Lexor > Heerlen - Lunchpauzeconcert: MUZ Blokfluitensemble Lunet. Op 1/4 om 12.30 uur. Jazz on the Roof. Roelofs, Roelofs & Lautscher. Op 6/4 om 21.00 uur. 25 Jaar Charles Hennen Concours: Liza Ferschtman & Combattimento Consort. Op 11/4 om 20.00 uur. 25 Jaar Charles Hennen Concours: Dag van de Moderne Kamermuziek. Op 13/4 om 15.00 en 19.00 uur. 25 Jaar Charles Hennen Concours: Dag van de Nederlandse Kamermuziek. Op 14/4 om 20.30 uur. 25 Jaar Charles Hennen Concours: Skampa Quartet . Op 16/4 om 20.30 uur. 100 jaar Charles Hennen’s Music’s cool. Op 17/4 om 20.00 uur. 25 Jaar Charles Hennen Concours: Strij-

Uitgelicht

kers Plus. Op 18/4. 25 Jaar Charles Hennen Concours: finale Strijkers Plus. Op 18/4 om 19.00 uur. 100 Jaar Muziekschool in Heerlen: ‘Van Toren naar Paleis’. T/m 26/4. The anarchy of silence. Van 10/9 t/m 28/11. Schunck. www.schunck.nl > Heerlen – Limburgs Symfonie Orkest, Strijdbaar. Op 23/4 om 20.00 uur. Theater Heerlen. www.lso.nl > Hoensbroek - 25 Jaar Charles Hennen Concours: 1e ronde. Op 15/4. 25 Jaar Charles Hennen Concours: vervolg 1e ronde. Op 16/4. 25 Jaar Charles Hennen Concours: 2e ronde . Op 17/4. Muziekschool Hoensbroek. www.schunck.nl > Kerkrade – Pollux. Op 3/4. Moya Brennan. Op 17/4. Motownhead. Op 24/4. Kerkrade theater. www.parkstadlimburgtheaters.nl > Maastricht - Jodymoon, try out nieuwe cd, 10/4 Theater Kumulus Maastricht > Maastricht – Jubileum, Piano centraal in 10e Music Award Maas-

Leonard Nolens te gast op Poëziefestival Landgraaf. foto Wim Smeets

• De (negende) Dag van de Poëzie. Dichters o.a. Najiba Abdellaoui, Anneke Brassinga, Tom van Deel, Joke van Leeuwen en vele anderen. Op 24 en 25/4 in Landgraaf. www.poeziefestival.nl • Jeroen van Bergen. T/m 31/5 expositie DSM kantoor in Sittard. www.dsm.com

• Bart Drost/ Hiroshi Sugimoto, let’s dance on seascapes. Op 3/4 van 16 tot 19 uur, op 11 en 18/4 van 14 tot 19 uur in Underground Gallery van Sint Fiet in Maastricht. • Charles Hennen Concours. International chambermusic competition. Van 15 t/m 18/4 in Heerlen. www.chc.nl • Complot rond een vierkant. De goodwillpublicaties van drukkerij Rosbeek. T/m 21/5 in Gouvernement Maastricht. www.hklimburg.nl/beeldendekunst

• Konono nr 1, in concert. Op 28/4 in Casino Modern in Genk. www.uitingenk.nl • KVS/ Bruno Vanden Broecke, Missie. Op 20, 21, 23, 24/4 in Casino Modern in Genk. www.uitingenk.be • Maand van de filosofie. Filosofische beschouwingen over vrijheid. De hele maand april in Schunck in Heerlen. www.schunck.nl • Museumweekend. Musea gratis toegankelijk. Op 10 en 11/4 in Bonnefantenmuseum in Maastricht,

tricht 2010. Op 17/4om 20.00 uur. Conservatorium Maastricht. www.conservatoriummaastricht.nl > Maastricht - Proudly Presents: Elle Bandita + Pandora. Op 9/4 om 20.00 uur. Villeneuve`s Honky tonk. Op 15/4 om 19.00 uur. Jonge Helden Halve Finale 1. Op 17/4 om 20.00 uur. Jonge Helden halve finale 2. Op 23/4 om 20.00 uur. Homerecording event. Op 24/4 Vanaf 11.00 uur. Muziekgieterij. www.muziekgieterij.nl > Maastricht – Limburgs Symfonie Orkest, Hartstocht. Op 16/4 om 20.15 uur. Strijdbaar. Op 24/4 om 20.15 uur. Theater aan het vrijthof. www.lso.nl > Maastricht - Les Freres Guissé met Paul van Kemendade Quintet. Op 30/5 om 15.00 uur. Barnicle Bill. Op 30/5 om 20.00 uur. Café Thembi. www.thembi.nl > Maastricht - Mirko Uhlig & N en Mathijs Vincent Kouw. Op 16/4 om 20.00 uur. Klankenfestival 2010. Op 10/4 om 19.00 uur. Intro In Suto. www.introinsuto.nl > Maastricht – Kamerkoor Maastricht. Op 2/4. St. Janskerk Maastricht. www.kamerkoormaastricht.nl > Roermond – Diverse Cuypers Kamerconcerten. Statenzaal van het stadhuis. www.museum.roermond.nl > Sittard - Diverse concerten Limburgs Symfonie orkest. Stadsschouwburg. www.lso.nl > Venlo - Concert Limburgs Symfonie orkest, strijdbaar. Op 29/4 om 20.15 uur. Theater de Maaspoort. www.lso.nl

Museum Het Domein in Sittard, Stedelijk Museum in Roermond, Museum van Bommel van Dam in Venlo en Limburgs Museum in Venlo. www.museumweekend.nl • Music Award Maastricht. Op 17/4 om 20.00 uur in het Conservatorium Maastricht. www.conservatoriummaastricht.nl/ www.musicawardmaastricht.nl • No dreams, no screams, Marie Hendriks. T/m 30/5 in Odapark in Venlo.www.odapark.nl • Rob Johannesma, probability space en Piet Berghs, sculpturen. Van 30/3 t/m 20/6 in B!S 71 in Geleen. Opening B!S 71 op 29/4 van 17.30 tot 19.30 uur. www.bis71.nl • Sidi El Karchi/ Bas de Wit. Van 11/4 tot 27/6 in Bonnefantenmuseum in Maastricht. www.bonnefanten.nl

Uitgelicht is een extra service aan de adverteerders in Zuiderlucht. Meer info via [email protected] of 043 3500591.

35

www.zuiderlucht.eu

april 2010

Theater > Heerlen – Home. Op 24/4 om 20.00 uur. Parkstad Limburg Theaters. www.parkstadlimburgtheaters.nl > Heerlen, Venlo, Weert, Eindhoven, Tilburg, Breda, Middelburg– Dansfestival Next Stop: Home, Van 3/3 t/m 30/5. Dansoptredens door de hele stad. www.stationzuid.com > Weert – Home. Op 14/4 om 20.15 uur. Munttheater. www.munttheater.nl

Diversen > Buggenum – OpenPoortenDag. Op 9/5. Door oude straten en markante tuinen van Buggenum. www.openpoortendag.nl ` > Cadier en Keer – Afrikaanse Markt. Op 5/4. Afrikacentrum. www.afrikacentrum.nl > Genk – Grieken in Limburg. Van 22/2 t/m 11/4. Stadhuis Genk. www.mijnerfgoed.be > Hasselt – Limburg feest! Van 6/3 t/m 25/9. Provinciale Bibliotheek Limburg. www.limburg.be > Heerlen – Cultuurbrouwerij. Elke eerste maandag vd maand. www.cultuurbrouwerij.nl > Heerlen - Wasted. Van 27/3 t/m 25/4. Maand van de filosofie: filosofische filmlezing door Kevin Toma. Op 6/4. Maand van de Filosofie: lezing Eric Bolle. Op 27/4 om 17.30 uur. Schunck. www.schunck.nl > Heerlen – Tweedaags festival voor e-cultuur en creatieve economie in Heerlen: TEDxEutropolis en zacht g event_2010: i_beta. Van 10/6 t/m 11/6. www.ibeta.eu www.zachteg.nl > Maastricht - De Wereld van René Glaser. Vanaf 17/5. Museum de Historische Drukkerij. www.drukmuseum.nl > Meerssen – Verhaalcafé, elke eerste donderdagmiddag van de maand vanaf 13.30 uur. Café L ´Ambiance. > Mönchengladbach – Robert Morris. Van 7/2 t/m 24/5. Gregor Schneider Garage 2009. T/m 1/12. Museum Abteiberg. www.museumabteiberg.de > Sittard – Filosofiecafé. Op 9/4. BiblioNova. www.biblionova.nl > Tongeren – Ambiorix: Koning van de Eburonen. Van 5/12 t/m 13/6. Gallo-Romeins museum. www.galloromeinsmuseum.be > Valkenburg - 125 jaar VVV in Valkenburg. Van 21/3 t/m 10/10. Museum Land van Valkenburg. www.museumlandvanvalkenburg.nl > Venlo – Met de neus omhoeëg - Limburgse begraafplaatsen gefotografeerd door Obie Oberholzer. Van 16/1 t/m 18/4. Een karavaan van komen en gaan. Van 27/3 t/m 1/8. Jubileumexpositie Suske en Wiske. T/m 19/9. Limburgs Museum. www.limburgsmuseum.nl

Jacqueline in het Reddingmuseum Den Helder

Limburgs Museum Venlo

29ste editie

Museumweekend 10 &11 april

Stedelijk Museum Roermond

Museum Het Domein Sittard Museum van Bommel van Dam Venlo / Limburgs Museum Venlo / Museum Het Domein Sittard

Laat je verleiden door een museumstuk

Bonnefantenmuseum Maastricht

Museum van Bommel van Dam Venlo

Een initiatief van de

• Museum Het Domein

Tijdens het museumweekend gratis toegang

• Bonnefantenmuseum

• Museum van Bommel van Dam

Avenue Céramique 250, Maastricht Tel +31 (0)43 32 90 190, www.bonnefanten.nl Museum open: di t/m zo van 11 – 17 uur

Deken van Oppensingel 6, Venlo Tel +31 (0)77 351 34 57, www.vanbommelvandam.nl Museum open: di t/m zo van 11 – 17 uur

Tentoonstellingen: Augenspiel – een selectie hoogtepunten oude, moderne en hedendaagse kunst uit de collectie (eerste verdieping) • Op weg naar het zuiden – Zuidelijke Nederlandse schilderkunst van de 16de en 17de eeuw uit de collectie van Rijksmuseum (tweede verdieping) • Joseph Beuys – werk op papier en nieuwe aanwinst (derde verdieping)

Tentoonstellingen: Ton Slis en Horst Keining: Entlang

tijdens het museumweekend gratis toegang

Tijdens het museumweekend: worden zeventien rondleidingen gehouden. Rondom de tentoonstelling Augenspiel hebben masterstudenten van de Universiteit Maastricht rondleidingen en een workshop voorbereid, opdat er op verschillende niveaus iets aardigs te beleven zal zijn. Daarnaast geven de auteurs Frans Boenders, Luc Devoldere en museumdirecteur Alexander van Grevenstein persoonlijke rondleidingen bij de tentoonstellingen. Reserveren is wenselijk via [email protected].

• Stedelijk Museum Roermond

Tentoonstellingen: Laatste kans om de tentoonstelling:

Swalmerstraat 100, Roermond Tel +31 (0)475 333496, www.museum.roermond.nl Museum open: di t/m vrij 11 – 17 uur, za en zo 14 – 17 uur

Tijdens het museumweekend gratis toegang

Tijdens het museumweekend: Tevens is er op zaterdagmiddag een rondleiding en op zondagmiddag een T-time met Sarah, waarin dieper ingegaan wordt op haar werk. Ook HISK ( Het Hoger Instituut voor Schone Kunsten) is aanwe zig met werk van Femmy Otten en Sara Claes. Dan Campaign for Drawing, workshops om het tekenen te bevorderen voor jong en oud ! En een tipje van de sluier…. van de Toon Hermans tentoonstelling die van 26 april t/m 26 september te zien is in Het Domein. Er is voor iedereen veel te beleven in het domein. Dus kom gewoon!

36

Tijdens het museumweekend gratis toegang

dem Rande des Mondes • De Wonderjaren: Jeugdherinneringen in tekst, beeld en geluid • Uit de Verzameling: Collectieverhalen

Tijdens het museumweekend: The Campaign for dra-

wing: laat je verleiden door de tekenkunst! Laat je onder het motto ‘Turn nature into...’ inspireren door de omringende natuur van het museum. Ga vervolgens zelf aan de slag en maak een giga-tekening. De educatieve ruimte is daarvoor compleet bekleed met papier. Alle muren en de vloer mogen vol getekend worden. Concert Oleg Fateev: solorepertoire voor bayan. Muziek vol passie en dynamiek, lyrisch en ontroerend. Gratis rondleidingen.

• Limburgs Museum

Tijdens het museumweekend gratis toegang

Kapittelstraat 6, Sittard Tel +31 ((0)46 4513460, www.hetdomein.nl Museum open: di t/m zo van 11-17 uur ‘ Pocket Cinema’ van jonge Vlaamse kunstenares: Sarah Vanagt in Museum Het Domein te zien. Ontroerende documentaire films met wondermooie beelden o.a. op piepkleine projectoren en door de ruimte gestrooide schermen.

Stedelijk Museum Roermond

Tentoonstellingen: In de Kruisgang van het voormalige Kartuizerklooster is de tentoonstelling Schoonheid en schone schijn – het kunstenaarschap van Henk Verbeek t/m 25 april. Tijdens het museumweekend: Is de expositie ‘Schoon-

heid en schone schijn’ tussen 14 en 17 uur gratis toegankelijk. Op zondag 11 april is ‘museumstuk’ en kunstenaar Henk Verbeek aanwezig, om uw vragen te beantwoorden. Bij de expositie is een publicatie te koop, deze signeert hij graag voor u.

www.zuiderlucht.eu

Keulsepoort 5, Venlo Tel +31 (0)77 3522112, www.limburgsmuseum.nl Museum open: di t/m zo van 11-17 uur

Tentoonstellingen: Suske en Wiske - de fantasievolle

vertellers (t/m 19 september) • Een karavaan van komen en gaan (t/m 1 augustus) • Met de neus omhoeëg, Limburgse begraafplaatsen gefotografeerd door Obie Oberholzer (t/m 18 april)

Tijdens het museumweekend: Rode draad is het actuele museumproject ‘Kleur bekennen’ dat als doel heeft de migratiegeschiedenis van Limburg een duidelijke plek te geven in het museum. Er zijn verrassende optredens van ’Limburgers met een kleurtje’ (muziek, verhalen, dansen). Zelf actief zijn kan tijdens een salsaworkshop of al tekenend met potlood of wasco onder begeleiding van studenten van de kunstacademie van Maastricht. Deelnemen aan een rondleiding (ook voor kinderen) kan natuurlijk ook.

april 2010