Jaarbericht Opvallende cijfers uit het jaarverslag Fruit om te drinken 4. Verborgen Buitens: Verborgen, maar niet onzichtbaar 6

Inhoudsopgave Jaarbericht Opvallende cijfers uit het jaarverslag 2009

2

Fruit om te drinken

4

Verborgen Buitens: Verborgen, maar niet onzichtbaar

6

Akkerranden voor (Akker)natuur

10

Altijd hetzelfde rondje wandelen? Nee hoor!

12

En verder Erven leven! Het “mooiste” erf van Zeeland in 2010

14

De Hans Warren Wandeling - Een ontdekkingstocht binnen het wandelnetwerk

18

Gids voor het herstel van cultuurhistorische elementen - Een vooruitblik

20

Zuid-Beveland verkennen per fiets

22

Leilinden gered

24

Stier Brammetje is niet meer - Bacterievuurbestrijding weer veilig

26

Steenuilen in de Zak - Een rommelig erf heeft de voorkeur

30

Kort nieuws

32

1

Opvallende cijfers

uit het jaarverslag 2009

Jaarbericht

Leerlingen van CBS De dubbele punt uit Geersdijk tijdens Boomfeestdag 2009 Foto: Ton de Koning Door: Sandra Dobbelaar, medewerker SLZ

• • •

• •

•

• • • •

2

2.423 vrijwilligers werkten via SLZ 33.485 uur in het landschap; 12 mensen liepen stage bij SLZ; 4 op kantoor en 8 in de uitvoeringsploegen; In totaal hebben 469 eigenaren een VOL-overeenkomst met SLZ. Daarin zijn 413 knotbomen, 18 drinkputten, 55 hoogstamfruitbomen, 9795 m haag en 1640 m2 bloemdijk opgenomen; Via de actie ‘Boeren Planten Bomen’ zijn 32.602 stuks bosplantsoen besteld en 1565 bomen, waarvan 837 hoogstamfruitbomen, 57 walnoten en 3 leibomen; Medewerkers van SLZ bezochten vele erven. Een aantal voorbeelden: 59 erven via het project herstel ‘Streekeigen erven’, 36 via project ‘Herstel kleine cultuurhistorische elementen’, 27 om een nieuw VOL-overeenkomst af te sluiten en 111 om een overeenkomst te verlengen, 352 om een doelsubsidie af te sluiten en uit te voeren, 274 voor het geven van algemeen advies, 77 voor advies over een historische element, 106 m.b.t. bacterievuurcontrole, 27 om er wilgenpoten te leveren en 37 om een hoogstamabonnementen af te sluiten of te vernieuwen; 43 medewerkers van gemeenten, waterschappen, Rijkswaterstaat, adviesbureaus en Dienst Landelijk Gebied deden mee aan de door SLZ en SCEZ georganiseerde cursus Buitenkansen; De restauratie van de Zwartenhoekse zeesluis werd voltooid. Tijdens de feestelijke onthulling, waren 127 mensen aanwezig; 329 nesten van weidevogels werden opgespoord en beschermd; 91 kerkuilenparen werden in door SLZ opgehangen uilenkasten aangetroffen en 43 jongen kregen een ring aan de poot; 24 keer werd een melding gedaan m.b.t. vleermuizen. Het ging om 22 kraamkolonies en 2 gevonden vleermuizen;

• •

• • • • •

• •

• •

Op de Middelplaten in het Veerse Meer is 784 uur beheerswerk gedaan t.b.v. de noordse woelmuis; In 8 duinvalleien werd gemaaid, geharkt en is struweel afgezet. Het beheer heeft succes, want de beoogde kleine parelmoervlinder, blauwvleugelsprinkhaan en levendbarende hagedis werden er waargenomen; 59 vegetatieopnamen middels streeplijsten werden gedaan voor verschillende projecten; 16.950m bloemdijk werd hersteld en geïnventariseerd; 23 agrariërs legden 30 ha akkerrand aan t.b.v. het creëren van meer akkernatuur (zie ook artikel); 30 bijzondere rassen werden opnieuw opgekweekt, 9 collectieboomgaarden gerealiseerd; Tijdens de 3 publieksdagen hoogstamfruit werden 73 verschillende oude fruitrassen tentoongesteld, 70 mensen lieten in totaal zo’n 11.000 kg fruit verwerken tot sap en 45 keer werd een beroep gedaan op het vrijwilligerspanel om fruitrassen op naam te brengen (zie ook artikel); 1 september werd de nieuwe website gelanceerd. Tot en met 31 december bezochten 3192 mensen de nieuwe website. De helft daarvan had onze site nog nooit bezocht; SLZ was op 8 verschillende locaties met een informatiestand aanwezig, heeft 11 lezingen gegeven, 19 keer een excursie verzorgd, 11 bijeenkomsten georganiseerd buiten projecten om en daarnaast nog 12 activiteiten speciaal voor buitenlui; Daarnaast werden er 10 cursussen voor vrijwilligers, 5 voor medewerkers en 4 voor particulieren georganiseerd; De Boom In verscheen 4x per jaar in een oplage van 1350 exemplaren. Een nieuwe redactie werd samengesteld bestaande uit 4 personen.

3

Jaarbericht

Fruit om te drinken

Door: Caroline Geluk, medewerker SLZ

De meesten mensen weten wel dat fruit gezond is en naast het eten van fruit kun je het ook drinken. Naast de bekende Jus ‘d Orange en diverse sappen is er natuurlijk ook wijn en fruitbier; de Kelten dronken al bier dat gemaakt werd van appels. En in België kent men een honderden jaren oude traditie om fruitbieren te maken. De meest bekende soort is de Kriek Lambiek, en kriek is een Belgisch woord voor kers. Het maken van wijn is waarschijnlijk nog ouder dan de weg naar Rome. Echter willen we het in dit artikel niet hebben over de alcoholische variant, maar over het pure sap. Mocht iemand meer weten over het maken van wijn of bier van streekvruchten dan houden we ons aanbevolen. Fruit uit een flesje, pakje of zakje is erg hip Fruitsappen worden tegenwoordig zelfs aanbevolen door gerenommeerde voedingsdeskundigen. Want ze zijn een goede bron van vitamine C en vocht. De producenten van fruitsappen zijn het daarmee eens en hun product wordt op de markt gezet als een ongelooflijk gezonde bron die rijk is aan vitaminen. Zo neem je een ‘Fruitdrinkontbijt’ om de dag goed te starten, een ‘Fruit to go’ voor onderweg, bij de lunch neem je een ‘Milk & Fruit’ en voor de lekkere trek tussendoor een ‘Fruit milkshake’ na het avondeten neem je als toetje gewoon een ‘Fruit Smoothie’ en ‘s avonds op de bank lekker nog een ‘Fruit2day’. Ook voor de slanke lijn zijn er diverse ‘Weightloss diet fruitdrinks’ op de markt. En allerlei marketingtrucs komen tevoorschijn om je kind fruit te laten eten uh drinken: neem de ‘Fruit Fusion’, het 100% puur fruitsapje, waardoor je kind zo in één teug mango, sinaasappel én banaan door een rietje naar binnen slurpt.

4

Maar…wat is er nu lekkerder dan je EIGEN fruit drinken! Ja, dat kan ook. En het is vast nog veel lekkerder dan uit een, in de supermarkt gekocht, flesje, pakje of zakje. Je éigen appeltjes of peren uit je éigen boomgaard. Het idee alleen al! Heerlijk! Of je nu een paar fruitbomen hebt of een hele boomgaard, vaak is het fruit tegelijk rijp en dat krijg je niet allemaal tegelijk op. Dat is zonde! Wat te doen? Pluk het en kom naar de Fruitdagen die SLZ elk jaar organiseert. Op deze Fruitdagen laten wij de zogenaamde ‘Mobipers’ komen. Dit is een mobile fruitpers die het fruit perst tot sap. Er wordt niets aan toegevoegd en het sap blijft lang houdbaar; zo’n 2 jaar in de standaard vijf-liter verpakking. Eenmaal geopend is het sap nog 2 maanden houdbaar. Dit komt doordat het wordt gepasteuriseerd, dat betekent dat het heel kort wordt verhit tot 80 graden. Deskundigen Niet alleen de Mobipers is een succesvol onderdeel van onze Fruitdagen, maar ook onze ‘Fruitdeskundigen’. Dit team van fruitkenners zit klaar om appels en peren te determineren. Mocht je fruitsoorten hebben waarvan je het ras niet weet, neem dan een paar exemplaren mee naar dit panel en zij proberen, op basis van hun ervaring, kennis en inzicht, vast te stellen welk ras het is. Vooral oude fruitrassen zijn hun specialiteit. Zij kunnen van alles vertellen over (oude) hoogstamfruitbomen en hun vruchten, over de meest voorkomende ziektes en de benodigde verzorging van deze prachtige fruitbomen.

Hoogstamfruitdagen in 2009 waren een succes, in totaal werd 11.000 kg fruit tot sap geperst. Foto: Sandra Dobbelaar

Fruitdagen In 2009 waren onze fruitdagen zo succesvol dat we zelfs mensen moesten teleurstellen. In september 2009 hebben we twee dagen bij Hoeve van der Meulen te ’s-Heer Abtskerke met de Mobipers gestaan. De eerste dag zijn er 18 mensen langs geweest (± 3700 kg) om hun fruit te persen en de tweede dag 32 mensen (± 4000 kg). De tweede dag was een publieksdag. Er zijn een paar honderd bezoekers langs de kraam gekomen. Ook maakten velen gebruik van de informatie die de fruitdeskundigen verschaften. Door te discussiëren, kijken, ruiken en zelfs een stukje te proeven konden ze het samen eens worden welk ras iemand had meegenomen. Een groepje (oudere) bezoekers was het er helemaal mee eens: oude rassen smaken beter dan de nieuw geïmporteerde exemplaren. In oktober 2009 is de Mobipers 1 dag in Zaamslag geweest en ook deze dag was de Mobipers de hele dag bezig om het fruit van de 30 eigenaren te persen.

Fruitdeskundigen aan het werk. Foto: Sandra Dobbelaar

In 2010 laten we de Mobipers ook weer naar Zeeland komen. Vanwege het succes van vorig jaar, komt de Mobipers nu 4 dagen naar Zeeland. Op vrijdag 24 september staan we met de Mobipers op het terrein van het landbouwmuseum Goemanszorg in Dreischor op Schouwen-Duiveland, op zaterdag 25 september zijn we te gast bij de familie Buijsse te Aardenburg in Zeeuws-Vlaanderen en op vrijdag 8 en zaterdag 9 oktober staan we in Veere (Walcheren) bij Theeschenkerij De Blauwe Reiger. Heb je minimaal 3 fruitkisten vol met fruit, dan kun je je eigen fruit al laten persen tegen een vergoeding van € 1,- per liter. Aanmelden is verplicht, want er is maar beperkte ruimte. Kijk op onze website (www.landschapsbeheerzeeland.nl/agenda) voor meer informatie en hoe je je kunt aanmelden (in het hoogseizoen worden alleen appels en peren geperst).

5

Jaarbericht

Verborgen Buitens Verborgen, maar niet onzichtbaar

Door: Iman Labruyère, medewerker SLZ

Sommige onderdelen zijn nog goed zichtbaar, hier het toegangshek van ’t Buiten “Zeeduin” te Oostkapelle.

Veel van de voormalige buitenplaatsen op Walcheren zijn in de afgelopen eeuwen verloren gegaan. Verworden tot een gewone boerderij of zelfs helemaal van de kaart verdwenen. Toch zijn er nog een aantal buitenplaatsen terug te vinden. Dan denk ik niet alleen aan de verschillende plaatsen in de Manteling waar sommige buitenplaatsen hun status nog steeds hebben. Maar verspreid over Walcheren zijn er nog verschillende ‘verborgen buitens’. In het derde nummer van De Boom In van 2009 is al

6

over de verborgen buitens geschreven. Toen stond het project echter nog aan het begin van de uitvoeringsfase. In het afgelopen winterseizoen zijn er op een aantal locaties werkzaamheden verricht; Het Munnikenhof te Grijpskerke, ’t Hof Zoetendale te Serooskerke, Huize De Griffioen en Hof Welgelegen te Middelburg. Daarvoor waren er in de nazomer al graaf en bagger werkzaamheden verricht op de volgende locaties: Huis ten Duine en Hofstede Duno te Oostkapelle en Ravenstein te Grijpskerke. Verschillende van deze activiteiten hebben ook de krant gehaald. In dit stukje worden de werkzaamheden op twee

verborgen buitens uitgelicht, namelijk ’t Hof Zoetendale en Huize De Griffioen. ‘t Hof Zoetendale Deze voormalige buitenplaats ligt aan de Zoetendaalseweg, halverwege tussen Grijpskerke en Serooskerke. In de Middeleeuwen stond op deze plaats een klooster en in de 17e eeuw is het terrein omgevormd tot buitenplaats. Aan het einde van de 18e eeuw is er eigenlijk al geen sprake meer van een buitenplaats. Nu zijn er op deze buitenplaats nog slechts een aantal elementen van vroeger aanwezig. Zo zijn er nog gedeelten van de oude gracht en lanen



zichtbaar. Het idee op deze locatie was om het laantje naast de oude gracht beter zichtbaar te maken en te accentueren door middel van de aanplant van een dubbele rij lindes. De plantwerkzaamheden zijn uitgevoerd door de uitvoerings- en vrijwilligersploeg van SLZ in samenwerking met de eigenaar. In een vervolgfase van het project is het de bedoeling dat vroegere zichtlijnen weer beter zichtbaar worden vanaf de Zoetendaalseweg en vanaf het dorp Serooskerke. Hierdoor krijgt de voorbijganger een indruk van de grootsheid van deze voormalige buitenplaats.

Zoetendale aan het begin van de 17e eeuw.

Huize De Griffioen Deze buitenplaats ligt in Middelburg en grenst aan de Domburgse watergang en Park De Griffioen. In de 17e en 18e eeuw was dit een grote buitenplaats die zelfs aan de overzijde van de Domburgse watergang een overtuin had. Nu is enkel het gerenoveerde gebouw met bijbehorende theekoepel en het Grand Canal nog zichtbaar. Deze waterpartij is vrij uniek omdat er aan het uiteinde een exedra ligt. Dit is een kom waarin het water uitkomt. Dit is niet altijd zo geweest. Op kaarten van rond 1800 is te zien dat het eerst twee gescheiden waterpartijen zijn geweest die later aan elkaar zijn gevoegd.

De werkzaamheden die plaats hebben gevonden waren gericht op het water. Het is namelijk de bedoeling dat het niet zomaar gezien wordt als sloot, maar als onderdeel van de voormalige buitenplaats. Er zijn daarom aan weerszijden een aantal laanbomen geplant om de loop van de waterpartij te accentueren. In de zomer van 2010 wordt aan het begin van het Grand Canal een informatiepaneel geplaatst. In totaal zijn er in het project Verborgen Buitens inmiddels 32 aanmeldingen binnen gekomen. Hiervan zijn er echter al acht definitief afgevallen om diverse redenen.

7

Werkzaamheden langs het Crand Canal van Huize Griffioen. Foto: Iman Labruyère

Bijvoorbeeld omdat het erf geen buitenplaats geweest bleek te zijn of omdat de eigenaar toch niet meer wilde meewerken. Er zijn echter maar 20 plaatsen beschikbaar in het project en die zijn nu dus allemaal bezet. De overige vier buitenplaatsen staan nog op een wachtlijst. Voor de looptijd van het project is verlenging aangevraagd, zodat de einddatum niet in november 2010 valt, maar in mei 2011. Excursies Verborgen Buitens Om ook eens andere verborgen buitens te bekijken, hebben wij onlangs een fietsexcursie rond Oostkapelle georganiseerd. Zo kwamen we onder andere langs Cranenstein, waar een gedeelte van de oude gracht wordt hersteld. Leuk om te vertellen is dat hiervoor eerst een archeologisch onderzoek uitgevoerd moest worden door de Walcherse

8

Een Verborgen Buiten, Swanenburg. Foto: Iman Labruyère

Archeologische Dienst (WAD). Ook fietsten we langs Swanenburg, waar verschillende elementen worden opgeknapt. De voortuin krijgt een nieuwe uitstraling met meer structuur. Dit gebeurt door middel van grindpaadjes en buxushaagjes. Aan de oostgevel van het woonhuis is het oude centrale punt van de buitenplaats gelegen. Om dit meer accent te geven komt er een halve cirkelvormige ligusterhaag en een aantal laanbomen. In het weiland ernaast planten we nieuwe laanbomen aan om de oude lanenstructuur meer te laten opvallen.

Neringweg 11, 4501 PB Oostburg telefoon: 0117-474000 www.leenhoutssluis.nl

nieuwbouw verbouw restauratie asbestsanering

In het najaar houden we een excursie voor het grote publiek. De plaats en datum worden later bekend gemaakt en kun je te zijner tijd vinden op onze website www.landschapsbeheerzeeland.nl.

Excursie langs de Verborgen Buitens. Foto: Ton de Koning

Werkplaats Goes Industriestraat 7 Werkplaats Goes 0113-232484

Werkplaats Terneuzen

Lange Reksestraat 19 Werkplaats Terneuzen 0115-630164 Lange Reksestraat 19b Industriestraat 7 0115-630164 0113-232484 www.bouwopleidingzeeland.nl

b

www.bouwopleidingzeeland.nl

erkend restauratieaannemer

De Casembrootstraat 6 4697 DC St. Annaland T: 0166 65 32 46

E: [email protected] W: www.hagebouwadvies.nl M: 0629 15 63 11

n Brandveiligheid

n Bouwkundig tekenwerk

n Bouwadvies

n Kostencalculatie

n Bouwbegeleiding

n Second opinion

n Bouwkundige

n Vergunningen



keuringen

9

Akkerranden voor (Akker)natuur

Door: Alex Wieland, medewerker SLZ

Jaarbericht Stichting Landschapsbeheer Zeeland (SLZ) werkt samen met de Zuidelijke Land- en Tuinbouw Organisatie, Stichting Het Zeeuwse Landschap, Provincie Zeeland en Vogelbescherming Nederland aan het optimaliseren van het akkerrandenbeheer. Verspreid over Zeeland ligt circa 500 hectare akkerranden waarvoor landbouwers van het ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Voedselkwaliteit een vergoeding krijgen. Daarnaast zijn er ook nog andere randen die vergoed worden door burgers, bedrijven en gemeenten. Dit zijn meestal de kleurrijke bloemenranden met uitheemse soorten, die minder interessant zijn voor de kritische akkervogels.

Door een lage zaaidichtheid krijgen akkervogels en andere akkerplanten meer ruimte. Foto: Theo Aernoudts 10

Natuurwaarden De randen die vergoed worden door LNV zijn bedoeld om natuurwaarden van het agrarisch gebied te behouden en verder te ontwikkelen. Met name de kritische akkervogels als Veldleeuwerik en Patrijs profiteren onvoldoende van deze randen. Ook de ouderwetse en nu bedreigde akkerkruiden zijn er amper in te vinden. In de opgestarte proefprojecten hopen we hier verandering in te brengen. Er wordt gekeken hoe deze randen beter kunnen functioneren voor bedreigde akkernatuur. Verspreid over het gehele jaar dienen de randen functioneel te zijn voor akkervogels. Naast broedgelegenheid dienen ze te voorzien in dekking en voedsel in zowel zomer als winter. Graanmengsel De randen worden jaarlijks ingezaaid met een graanmengsel. De zaaidichtheid is lager dan de zaaidichtheid in de gangbare landbouw. Ook wordt er niet bemest of gespoten. Het gewas blijft hierdoor opener waardoor er meer foerageergelegenheid ontstaat voor

akkervogels en er ruimte ontstaat voor akkerplanten. Van sommige planten blijven de zaden vele tientallen jaren kiemkrachtig en komen bij goed beheer spontaan weer op. Het graanmengsel bevat ook zaden van eenjarige akkerplanten die in het verleden volop op de Zeeuwse akkers voorkwamen. Deze zaden zijn meestal maar kort (1 jaar) kiemkrachtig dus kunnen ze zich niet meer spontaan uit de aanwezige zaadbank vestigen. Het betreft soorten die zijn verdwenen doordat het zaaizaad tegenwoordig beter geschoond wordt dan vroeger en zijn geen plaagonkruiden voor de boer. Deze planten bloeien fraai en zorgen ervoor dat de akkerrand er visueel aantrekkelijk uitziet. De granen worden niet geoogst. Er wordt gezocht naar graanrassen waarvan de korrels niet snel uit de aar vallen. Zo blijven ze in de winter beschikbaar voor de vogels. Monitoring De natuurwaarden in de randen worden nauwkeurig gevolgd. Het is de bedoeling dat er uiteindelijk een rand ontwikkeld wordt die goed is voor de akkernatuur en ook goed inpasbaar is in de huidige landbouwkundige bedrijfsvoering. De eerste ervaringen van het project ‘Integrale Impuls Akkernatuur Zeeland’ zijn positief. Verspreid over de provincie is 30 hectare rand bij circa 20 landbouwers ingezaaid. De meegezaaide akkerkruiden kwamen goed op. In iedere rand was de spontane opkomst van akkerkruiden die nog in de oude zaadbank in de bodem zaten anders. Dit was afhankelijk van

de grondsamenstelling en het gebruik van de grond in het verleden. Gemiddeld werden 40 tot 100 soorten akkerplantjes gevonden, waaronder enkele Rode Lijst soorten. In de gangbare landbouwgewassen worden gemiddeld 10 soorten aangetroffen. Vogels Ook overwinterende vogels zijn volop aangetroffen. In enkele randen zaten in de sneeuwperiode in december honderden Leeuweriken en tientallen Rietgorzen. In andere randen zaten bijna geen overwinterende vogels. Dit is sterk afhankelijk van de locatie van de rand. Het landschap moet geschikt zijn anders komen de vogels niet. Bijzonder waren de vondsten van zeldzame soorten als: Grauwe gors, Geelgors en Boomleeuwerik. Ook roofvogels, Blauwe kiekendief, Torenvalk en Buizerd zijn veelvuldig gezien in de meeste randen. Het aantal waargenomen Patrijzen in de winter viel nog wat tegen. In sommige gevallen was de hoeveelheid beschikbaar voedsel te snel op. Hier hopen we in de aankomende jaren een oplossing voor te vinden. SLZ ondersteunt agrarische natuurverenigingen en boeren, doet ecologische voorstellen en verzorgt een deel van de monitoring. Wil je zelf een akkerrand voor de kwetsbare soorten? Neem dan contact op met de locale agrarische natuurvereniging.

De Geelgors: één van de bijzondere soorten die gevonden is in de akkerranden. 11

Jaarbericht

Altijd hetzelfde rondje wandelen? Nee hoor!

Door: Caroline Geluk, medewerker SLZ

Wethouder Adriaanse tijdens opening van Personeelspad. Foto: Arjan de Hulster

Opening wandelnet “Sporen in de Zak” mei 2010. Foto: Meet Me

Was je vroeger al blij dat er een fatsoenlijk begaanbaar pad was waarover je fijn kon wandelen, tegenwoordig zijn er diverse routes te kiezen. Als het aan de Provincie Zeeland ligt komt er de komende 7 jaar zo’n 1200 kilometer aan routes bij, waarvan ruim 100 km over boerenland of onverhard terrein en worden, waar mogelijk, gecombineerd met landschapsversterking. Lees verder en je zult ontdekken dat onze vrijwilligers en SLZ de afgelopen jaren veel hebben gedaan om deze doelstelling te bereiken. Team Infra Voor de werkzaamheden rond de aanleg van de wandelpaden is nu een speciale vrijwilligersgroep, team “Infra”, geformeerd. Deze groep van ca. 35 mensen voert regelmatig controles uit en verricht reparaties. Door middel van (gps-)kaarten en inventarisaties zijn de routes in kaart gebracht. Vrijwilligers controleren deze routes en geven eventueel gebreken door. De onderhoudsploeg van SLZ of team “Infra” zelf zorgt vervolgens voor het herstel.

12

Leden van team Infra bezig met het inventariseren in de Zak van Zuid-Beveland.

Wandelnetwerken in 2009 en 2010 De eerste fase van het project ‘Sporen in de Zak van Zuid-Beveland’ is in 2009 afgerond. Naast de aanleg van routes is op diverse plaatsen beplanting aangelegd of vernieuwd. Er is hard gewerkt want zelfs fase twee van dit project; de aanleg in de rest van de Zak en het maken van verbindingen naar Walcheren en het Kiekendiefpad, is op donderdag 27 mei jl. officieel geopend. Langs de routes leer je veel over de ontstaansgeschiedenis van het gebied via het ‘Zakboekje’. Dit is een naslagwerk om bezoekers te informeren over de (gehele) omgeving. Hierin wordt het gebied beschreven aan de hand van tien thema-wandelingen, o.a. over de ontstaansgeschiedenis, cultuur via gedichten en een belevingspad voor kinderen. Dit Zakboekje en de bijbehorende routekaart is te koop bij het VVV. In 2009 is ook een start

gemaakt met het wandelnetwerk Walcheren. De eerste stap is het opstellen van een wensenkaart voor de toekomstige routes, een groep van ongeveer 20 vrijwilligers is hiermee bezig en zal in 2010 verder gestalte krijgen. Ommetjes in 2009 en 2010 Ommetjes zijn kleine wandelingen van drie tot zeven kilometer, meestal rond de kern van een dorp, een woonkern of een bezoekerscentrum. In 2009 hebben we vier nieuwe ommetjes gerealiseerd. Het ommetje St. Laurens (Middelburg) werd op “Walcherse wijze” bij Hof Popkensburch door Wethouder Kool-Blokland geopend. Door het snoeien van wat takken kwam de toegang tot het oude kerkpad vrij waardoor een wandelend echtpaar in Walcherse kledij het wandelpad kon betreden. In Goes werd het pad naar het zogenaamde Vrouweputje geopend. Wethouder Adriaanse kreeg het even zwaar toen hij het ‘Personeelspad’ (tussen Wilhelminadorp en Kattendijke), moest

openen. Hij ‘mocht’ een kruiwagen vol met aardappels over het wandelpad duwen. Dit liet hij zich natuurlijk geen tweede keer gebeuren, dus zetelde hij zich gemakkelijk in een antieke koets om zich over de Napoleonroute (’s-Heer Hendrikskinderen/ Wissekerke) te laten rijden, die hij vervolgens officieel voor geopend verklaarde. De Napoleonroute is onderdeel van het onlangs geopende Jacoba van Beierenpad. In april dit jaar is het themaommetje “De Zeêuwse Riempjesroute” in Ellewoutsdijk geopend door mevrouw M. Eveleens. Niet alleen het zonnige weer en het gezellige draaiorgel hebben de opening tot een succes gemaakt, maar zeker ook de inspanningen van diverse vrijwilligers waaronder Joop Rooze. In Zeeuws-Vlaanderen is verder gewerkt aan het ommetje Hoofdplaat, wat 10 juni j.l. is geopend. Ook het ommetje ‘’s-Heer Arendskerke’, ’t Hogepad’ (tussen Kloetinge en Wemeldinge) en ommetje Ritthem staan in de planning van de tweede helft van 2010. Verder borrelen er volop nieuwe ideeën voor wandelpaden bij SLZ en haar (wandel)vrijwilligers, zo wordt er bijvoorbeeld nagedacht over het Parlevinkerspad (Hansweert) en het Hollestellepad (Wemeldinge). Kortom, wandelaars en vrijwilligers hoeven zich in Zeeland de komende jaren niet te vervelen! Opening Napoleonpad. Foto: Sylvia Tuider

13

Erftrofee 2010

Houdt uw de weegs l tussen streekeigen cuerf ltuur en chraaa& fauna in evenwichflo t?

Erven leven! Het “mooiste” erf van Zeeland in 2010 Door: Sylvia Tuinder, medewerker SLZ

Het erf leeft en ook de Erftrofee leeft bij inwoners van Zeeland. Nu we dit jaar de Erftrofee hebben uitgebreid met een publieksprijs hebben vele Zeeuwen gekozen welk erf zij het mooiste sieraad van Zeeland vinden. Lezers van de PZC en van BN/De Stem vonden een overzicht met foto’s van 6 geselecteerde boerderijen in hun vertrouwde krant. De website van de PZC stond bol van de informatie over deze erven en met een druk op de knop kon je stemmen op jouw favoriete erf.

Kaartenboekje Zo mooi waren de erven van de inzenders dat we hier met de twee andere organisaties (Zeeuwse Land- en Tuinbouw Organisatie/ ZLTO en de Boerderijen Stichting Zeeland/ BSZ) een visitekaartje voor het streekeigen erf in zien. Dat hebben we dan ook gemaakt in de vorm van een kaartenboekje waarin 24 erven, of delen ervan, staan afgebeeld. Deze ansichtkaarten kun je uitscheuren en versturen of gewoon zelf houden. Meer informatie hierover kan je vinden op onze website. Ook hoe je aan dit prachtige kaartenboekje kunt komen.

de Koeijer, maakte zichtbaar dat de agrarische ondernemers, naast een economische, ook een maatschappelijke rol vervullen. De ZLTO stimuleert ondernemers dan ook om te kijken naar landschappelijke inpassing. De voorzitter van SLZ, Lous Coppoolse, is enthousiast over de samenwerking tussen de drie organisaties die in het belang van het landschap samenwerken. Hij nodigde de aanwezigen uit om de kennis en ondersteuning van SLZ erbij te betrekken.

“Soms zijn er subsidiemogelijkheden of kunnen we advies geven over onderhoud of streekeigen beplanting”. Harry van Waveren benadrukte de eigen verantwoordelijkheid van de burger en het belang van een mooi landschap voor alle inwoners in de gehele provincie Zeeland. Na deze toespraakjes werd het stil en mocht hij de winnaars bekendmaken.

De winnaars

naars : eikt aan de win ee 2010 uitger of ftr Er de is mei Op vrijdag 28 oeve uit Tholen van de Kettingh el pp ta Po endskerke sen e uit ‘s-Heer Ar Familie Bier ev ho ds en ijs Ar pr Eerste lburg op van de legen in Midde Familie Honko van ‘t Hof Welge ke Tweede prijs ee Kr de n Familie va tdijk Derde prijs r Tas uit Hengs Familie Van de ijs pr ks ie Publ

Er hebben maar liefst 442 mensen gestemd. Toelichting Van de erven die hiervoor geselecteerd waren De voorzitter van de BSZ, Johanna Boogaardheeft Familie Van der Tas de publieksprijs Quaack, benadrukte de rol van de erfeigenaar, gewonnen. Veel erven waren erg mooi, met die toch vaak zelf veel investeert om de boereen grote soortenrijkdom van steenuilen derij goed op te knappen en te onderhouden. tot kamsalamanders, van beuken tot lei“We kijken zowel moerbeien. Uit de inzendingen blijkt dat naar historische er enorm veel evol. Historische waarde is nwaard ader. grootv als naar moderne erfeigenaren zoals bij onze We willen het houde evol. Dat is voor ons waard boerderijen. Ze gemotiveerd Oog en Erv kunnen allemaal bezig zijn met voor in het landschap een streekeigen een levend beeld nastreven”. streekeigen erf, De spreker van passend in ons de ZLTO, Peter landschap. rten van de deelnemende

Een boekje met ansichtkaa

14

boerderijen.

Familie Bierens-Potappel van de Kettinghoeve

15 15

Drukkerij Zoeteweij Familie Honkoop van de Arendshoeve

Oordeel jury Lilianne van de Ha, die namens de ZLTO zitting nam in de jury (overige juryleden waren Co Krijger van de BSZ en Theo Aernoudts van SLZ) belichtte het oordeel van de jury op de 1e prijswinnaar als volgt: “De Kettinghoeve in Tholen is een monumentale en cultuurhistorische boerderij uit 1650 en heeft nog de karakteristieke gebouwen uit die periode. De moderne agrarische bedrijfsgebouwen, met grote loodsen zijn gescheiden van het historische erf. De bebouwing geeft een ontwikkeling weer van de verschillende naoorlogse bouwtypen: stenen gebouwen, loods van betonplaten tot en met de damwandloods. De aanwezige beplanting integreert de modernere bebouwing met het historische complex en zorgt voor landschappelijke inpassing. Met aandacht en zorg is de historische bebouwing gerestaureerd. Het dilemma van instandhouding

16

Familie Van der Tas uit Hengstdijk

Molendijkseweg 2, 4401 NM Yerseke P.O. Box 6, 4400 AA Yerseke The Netherlands T +31(0)113 571404 F +31(0)113 572006 E [email protected] I www.dzy.nl

BOSBOUW, LOON-, GROND-, CULTUURTECHNISCH- & STRAATWERK

Kerkring 7 | 4444AB ‘s-Heer Abtskerke | t: 0113-311363 | f: 0113-311318 | email: [email protected]

Loon- en verhuurbedrijf

Sterk in agrarisch grond- en loonwerk FIXET ’s-GRAVENPOLDER Spoorstraat 51 www.fixetsgravenpolder.nl Familie van de Kreeke van ‘t Hof Welgelegen

en het herbestemmen is onder andere zichtbaar bij de restauratie van de bakkeet, annex het wagenhuis. Deze prijswinnaar is een voorbeeld van hoe een bestaande boerderij zich heeft ontwikkeld tot een modern, hedendaags bedrijf met herbestemming tot gastenverblijf”. Na de uitreiking hebben de drie organisaties verteld

waarom ze deelname aan de Erftrofee zo belangrijk vinden. Als aardigheidje ontvingen alle sprekers en winnaars een biologisch groenteabonnement van het land van ‘t Hof Welgelegen om de smaak van streekeigenheid nog meer te beleven!

Prelaatweg 60, 4363 NJ Aagtekerke Telefoon 0118-58 15 13 Fax 0118-58 41 31 E-mail [email protected] www.melse-maljaars.nl

Aannemersbedrijf

STURM b.v. voor al uw

NIEUWBOUW VERBOUW ONDERHOUD Schellachseweg 1a 4352 AJ Gapinge tel: 0118 591447 / fax: 593556 17

De Hans Warren Wandeling

Een ontdekkingstocht binnen het wandelnetwerk Door: Joke de Witte, wandelnetwerk vrijwilliger SLZ

Op 27 mei 2010 was de opening van “Sporen in de Zak”, het wandelnetwerk in de Zak van Zuid-Beveland. In dit wandelnetwerk zijn een tiental themawandelingen opgenomen. En om je alvast warm te laten lopen voor deze wandeling, hierbij een kort relaas: De relatie tussen Stichting Landschapsbeheer Zeeland en Hans Warren ligt dichterbij dan je denkt: In zijn gedichten en geheime dagboeken schrijft hij veelvuldig over de liefde voor de natuur in Borssele in en om de Westerschelde.

Hans Warren

De Hans Warren Wandeling is een ontdekkingstocht. Deze dichter en schrijver (1921-2001) is geboren in het dorp Borssele, heeft er lange tijd gewoond en zelfs gewerkt. Tijdens de

18

gels me kan, hebben vo en er n in er h e “Zolang ik m uwen en iveren van mee ru e d te ap ra Ik gefascineerd. dlijn, op uit de vloe s el og ev ze e andere grot en maakte er mijn mouwen n aa ie d e gd bevesti gen mee.” vliegbewegin , 1996. ns Warren dagboek van Ha ordnol”, natuur No de ar na g Citaat uit “Ik gin

wandeling kom je langs de punten in zijn leven die betekenis voor hem hadden; woonhuizen, de school, het gemeentehuis, etc. Hans Warren liep door dit dorp, over de Zeedijk. Hier begon zijn liefde voor de natuur, hij beschreef het in zijn gedichten en maakte mooie tekeningen van de vogels. In deze omgeving werd hij van een jongetje een man en ontdekte de erotiek. Daar schreef hij ook over, zijn gedichten zijn altijd erotisch, ook als hij het verbindt met de natuur en zeker als hij in de natuur, het landschap, een mens aantreft die hem raakt. Hij ligt er ook begraven, op hetzelfde kerkhof als zijn moeder. De graven verschillen sterk, zijn moeder heeft alleen

een nummer, want zij was wars van uiterlijkheden. Zelf heeft hij een mooie gedenksteen, maar niet protserig. Het is een liggende plaat met daarop de tekst: “Hans Warren” dichter. Verder niets, geen data. Hij hield dus ook niet van uiterlijkheden. Ga maar eens aan de wandel in Borssele, laat je inspireren door de poëzie van Hans Warren. Op verschillende plekken kan je zijn gedichten lezen. Voel de wind en het zout op je huid, geniet van de wolkenlucht en het water. Een verhaal rijker, innerlijk verkwikt kom je terug. Binnen de knooppunten kan iedere wandelaar zijn/haar eigen wandeling samenstellen.

Langs de route zijn een aantal gedichten van Hans Warren op een niet alledaags paneel gezet. Foto: Joke de Witte

Veel informatie staat op de kaart, maar het verhaal van de streek, dat vind je niet in een kaart. Het ‘Zakboekje’ (achtergrondinformatie over de omgeving) probeert een tipje van de sluier op te lichten en de wandelaar nieuwsgierig te maken om de mooie Zak te gaan ontdekken, met al zijn verhalen. Het Zakboekje en de wandelkaart zijn verkrijgbaar via www.routesinzeeland.nl.

De Hans Warren Wandeling uit het Zakboekje. Knooppunten: start kwekerij Sluishoek, Jurjaneweg 44-43-42-41-48-43-44. Afstand 10.7 km.

19

Gids voor het herstel van cultuurhistorische elementen

Het cultuurhistorisch verantwoord restaureren van gebouwen. Foto: Theo Aernoudts

Een vooruitblik Door: Theo Aernoudts, medewerker SLZ

Ook cultuurhistorisch hang- en sluitwerk komt aan bod. Foto: Tonnie Outermans

Sinds 10 jaar is het mogelijk om subsidie te krijgen voor het herstel van kleine cultuurhistorische elementen. Vaak gaat het om een “steuntje” in de rug. Een belangrijker aspect is misschien wel de vaktechnische achtergrond van de te gebruiken materialen en aan te leggen elementen. Frans Rothuizen heeft SLZ hierbij vanaf het begin af aan met raad en daad bijgestaan als bouwkundig adviseur. Frans is beroepsmatig actief geweest als architect met veel gevoel en respect voor cultuurhistorie. Zijn beroepsmatige kennis en ervaring wordt samen met de praktische ervaring in de vorm van een losbladig systeem aan het papier toevertrouwd. Het doel van het gidsje is een bijdrage te leveren aan het behoud en herstel van kleine cultuurhistorische elementen. Naast de medewerkers van SLZ en de adviseurs van de Boerderijen Stichting Zeeland, kunnen ook eigenaren van de

20

elementen en eventueel ook aannemers, hier waardevolle tips uithalen. Het losbladig systeem zal bestaan uit teksten en technische tekeningen die ondersteund worden met foto’s.

Bouwkunde Het wordt dus een soort handboek, bestaande uit afbeeldingen met toelichting. Het is niet de bedoeling om mensen om te vormen tot bouwkundigen, maar wel dat ze een beetje mee kunnen praten en zich enige bouwkundige termen eigen kunnen maken. Dat is handig wanneer men met restauratie aan de slag wil. De omschrijvingen zijn ook te gebruiken bij een aanvraag voor een prijs bij een aannemer.

Restaureren of nieuw laten maken? Foto: Robert Wielemaker

Status Momenteel vindt de uitwerking van de vormgeving plaats en worden foto’s verzameld ter illustratie. Het streven is om voor de winter van 2010 de eerste 25 hoofdstukken klaar te hebben en te presenteren. Naast het losbladig systeem bestaat het voornemen de informatie via diverse websites beschikbaar te stellen. Wij willen het geheel ook gebundeld te koop aanbieden aan belangstellenden. Onderwerpen die aan bod komen zijn: metselwerk en metselverbanden, voegreparaties, mortel, daken, dakpannen, dakramen, schoorstenen, goten en dakranden, hang- en sluitwerk, kleuren en verf, vochtige muren,

bestrating en terreinverhardingen. Het losbladig systeem heeft het voordeel dat het boekje later nog uitgebreid/ aangepast kan worden met andere onderwerpen. Kritisch De vraag wordt ook niet uit de weg gegaan of je nieuwe materialen en nieuwe technieken mag toepassen bij historische gebouwen. Eigenaren die zelf van plan

zijn om werkzaamheden te verrichten kunnen daarover geïnformeerd worden middels de bladen met het betreffende onderwerp. Zij vinden daar regelmatig een kritische noot. Vanzelfsprekend bij de keuze in materialen en technieken maar zeker ook als het gaat om vormgeving. De adviezen zijn gericht op respectvol behoud van cultuurhistorische elementen en het behoud van de historische en streekeigen waarden. Interesse Zoals gezegd, zijn we nu nog druk bezig om alles in gereedheid te brengen. Zodra het gidsje klaar is, zullen we daarvan melding maken, onder andere via onze website.

21



Zuid-Beveland verkennen per fiets

Door: Pieter Voets, medewerker SLZ

Doordeweekse vrijwilligers op pad. Foto: Chris Louwerse

Dinsdag 27 april jl. hebben we een fietstocht georganiseerd voor de doordeweekse vrijwilligers. We hadden verwacht dat op dat moment de meidoorn wel zou bloeien. Niets bleek minder waar: helaas zat en bleef de meidoorn in knop. 100 jaar oude noot Ondanks de niet bloeiende meidoorns, hebben we genoeg andere mooie natuurelementen kunnen aanschouwen. In het (gekrompen) dorp Sinoutskerke zagen we op de begraafplaats het funerair groen zoals de treur-essen en treur-beuken. Een plaatselijke bewoner wist te vertellen dat de noot op zijn terrein meer dan honderd jaar oud is. Op een oude foto is namelijk zowel de kerk als de notenboom te zien. Aangezien de kerk in 1904 en de toren in 1906 afgebroken is, moet de foto van voor die tijd zijn. Zo doen we tijdens een

spontaan gesprek weer kennis op over de geschiedenis van onze provincie. Oudland en nieuwe polders We vervolgden onze weg door het weidevogelreservaat en belandden zo in Nisse, bij één van de mooiste stukjes van Zeeland: de Valdijk. In het noorden is de structuur van een stukje oudland met hollebollige weitjes en meidoornhagen goed te zien. Meer zuidelijk zie je de nieuwere polders die te herkennen zijn aan de grootschaligheid en weidsheid. Bij de Noordpolderdijk met coupure en voormalig spoortracé kwamen bij sommige

vrijwilligers mooie herinneringen boven. Op deze locatie voert SLZ al jarenlang het ecologisch maaibeheer uit wat heeft geleid tot een interessante vegetatie. Kreek of weel? Na een bezoek aan Fort Ellewoutsdijk zijn we noordwaarts vertrokken richting Kwadendamme. Bij de ‘Zwaakse Weel’ volgde een discussie of het nou een kreek of een weel is, waarbij we tot de bevredigende conclusie kwamen dat het zowel een kreek als een weel is. Want een kreek is een binnengedijkte zeearm en een weel is een dijkdoorbraak of spoelgat. De Zwaakse Weel is eigenlijk het restant van een oude kreek. Deze uitloper van de Schelde werd afgedamd en is geleidelijk aan ingepolderd. De Zwaakse Weel is een van de grootste natuurgebieden in de Zak van Zuid-Beveland. Het gebied heeft een rijke flora en het is zeer belangrijk voor vele soorten watervogels.

Sporen in de Zak Om de rondraaiende beweging van het fietsen eens af te wisselen, hebben we bij de Bergweg een stukje gewandeld door het weitje van de familie Vermin. Door dit mooie weitje loopt een wandelpad die ook opgenomen is in wandelnetwerk ‘Sporen in de Zak’. Arthur Stijns heeft hier, als expert in de aanleg van wandelpaden, wat verteld over zijn werk als vrijwilliger. Ook hebben we nog een blik geworpen op hoeve ‘Van der Meulen’. Aanrader De route die wij deze dag hebben gefietst is een erg mooi traject. Er zijn veel mooie natuur- en landschapswaarden te zien en daarom zeker aan te raden. Met het mooie weer die dag, de sleedoorn en peren die wél in bloei stonden en niet te vergeten de enthousiaste vrijwilligers was het een fantastische dag.

Foto: Ton de Koning 22

23

Leilinden gered Door: Alex Wieland, medewerker SLZ

Op advies en onder begeleiding van Stichting Landschapsbeheer Zeeland (SLZ) is in de winter van 2007-2008 een tweetal meer dan 100 jaar oude leilinden verplaatst.

24

Het verplaatsen van de leilinden in de winter van 2008. Foto: Alex Wieland

Voorjaar 2010, de leilinden hebben het gered. Foto: Alex Wieland

Verplaatsen De bomen stonden op de lijst van beschermde bomen van de gemeente Terneuzen en mochten niet zomaar gekapt worden. Op de oude groeiplaats was de komst van een kassencomplex gepland, waarbij de oude leilinden niet in te passen waren. In overleg is besloten dat de bomen verplaatst zouden worden naar een passende locatie. Dit werd uiteindelijk een oud boerenhuis nabij Zaamslagveer.

Kritische jaren Met een grote kraan werden de bomen voorzichtig uitgegraven en met een dieplader vervoerd naar de nieuwe groeiplaats. Iedere boom had een wortelkluit van circa 2,5 meter bij 2,5 meter en 1 meter diep. De eerste twee jaar zijn de meest kritische jaren. De bomen gaan nu het derde groeiseizoen in en zijn ook dit voorjaar weer goed uitgelopen. Het ziet er naar uit dat de verhuizing gelukt is en dat de bomen nog vele decennia het landschap mogen sieren.

Knotwilgen Ook een 40-tal (oude) knotwilgen zijn verplaatst vanuit het glastuinbouwgebied. Hiervan zijn er twee doodgegaan maar de rest is nog in leven. Het loont dus de moeite om in plaats van een kapvergunning te verstrekken eerst te bekijken of knotbomen en leibomen verplaatst kunnen worden naar een andere groeiplaats. Het verplaatsen van opgaande bomen is in dit opzicht minder relevant. Deze zijn groter van omvang waardoor het transport veel lastiger is en de overlevingskansen een stuk lager zijn.

25

Stier Brammetje is niet meer



Bacterievuurbestrijding weer veilig

Door: Johan Calle, medewerker SLZ

Al jaren is SLZ actief met het bestrijden van bacterievuur in Zuid-Beveland. Vele meidoorns worden elk jaar op deze ziekte gecontroleerd. In het algemeen vindt dit plaats in een tamelijk veilige werkomgeving. Een uitzondering hierop was het weiland achter het erf van familie Lokerse in ‘s-Heer Arendskerke. Daar lag het domein van stier Brammetje. Zijn naam mag dan vertederend klinken, de werkelijkheid was anders. Brammetje was een gevaarlijke woesteling van groot formaat, zijn reputatie gevreesd. Zaag als wapen De meeste meidoorns die we controleren staan in weilanden. Koeien, paarden en rammen kunnen tijdens bacterievuurbestrijding soms wat lastig doen en ons werk hinderen maar over het algemeen leidt dit niet tot grote problemen. Even dreigen met de grote telescoopzaag en laten zien dat jíj de baas bent helpt al een heel eind. In het weiland bij de familie Lokerse werkte dat echter niet. Bacterievuurbestrijding diende daar met de grootste voorzichtigheid en zeer behoedzaam uitgevoerd te worden. Op dit perceel was Brammetje namelijk de absolute baas.

26

Dit is Brammetje. Foto: Johan Calle

Eerste kennismaking Mijn eerste kennismaking met Brammetje was tijdens bacterievuurbestrijding in 2007. Ik had wel het een en ander gehoord over Brammetje maar dacht aanvankelijk dat het niet zo`n vaart zou lopen. Achter de stallen van de familie Lokerse ligt het beruchte perceel. Gewaarschuwd door collega’s maar vol moed en een beetje stoer loop ik het erf over, op weg naar het weiland. Daar sta ik dan, voor het eerst, oog in oog met Brammetje. Al gauw zie ik in dat bacterievuurcontrole in zijn territorium een hachelijke zaak wordt en besluit deze meidoorns maar op grotere afstand te beoordelen. Voor het naastgelegen perceel hoef ik niet dóór zijn territorium maar wel erlángs. Slechts één enkel dun schrikdraadje scheidt ons van

De boomgaard met minder gevaarlijk vee. Foto: Johan Calle

elkaar. Brammetje is inmiddels al behoorlijk woest en al grommend slaat hij met zijn poten in de grond. Zelfs het naastgelegen perceel controleren lijkt me ondanks het aanwezige schrikdraad een riskante onderneming. Met de kennis dat schrikdraad het enige is waar Brammetje ontzag voor heeft, besluit ik de controle toch maar uit te voeren. Met het angstige gevoel dat hij elk moment kan toeslaan doe ik mijn werk. Gerust ben ik pas als ik weer veilig in de bus zit. Respect Na mijn ervaring en aanhoren van diverse sterke verhalen over Brammetje raak ik gefascineerd en ga voor wat meer informatie op bezoek bij de eigenaar. De gastvrijheid en vriendelijkheid van de familie Lokerse is alom bekend en staat in schril contrast met die van Brammetje. Het is welhaast onmogelijk het erf te betreden zonder een bakje koffie te drinken en er is altijd tijd voor een praatje. Als het gesprek op Brammetje komt krijgt Frans overduidelijk een glinstering in zijn ogen. Hoewel de stier al voor veel problemen heeft gezorgd en Frans en anderen al een aantal malen op het nippertje aan zware verwondingen of erger zijn ontsnapt,

overheerst er toch het gevoel van trots en respect voor Brammetje. Als je het erf en het land rondom bekijkt, zie je overigens dat er ook veel respect is voor de natuur. Zo is er de prachtige oude boomgaard met ‘Goudreinetten’. De appelbomen verkeren al jaren in de aftakelingsfase en een groot aantal is al helemaal dood of kwijnend. Normaal zouden de bomen al lang geruimd zijn maar hier mogen ze blijven staan. Al het dode hout is weer een bron van leven en de nog levende bomen doen dienst als schaduwbomen voor de schapen. In de prachtige weilanden achter de boomgaard vinden we een groot aantal zeer oude autochtone meidoorns. Een aantal van deze meidoorns behoren tot de oudste van onze streek. We controleren deze meidoorns al jaren en hebben er nog zelden bacterievuur op aangetroffen. Dekstier Brammetje was altijd een prima dekstier. Zijn grote waarde was dat de door hem gedekte koeien, 500 stuks, meestal een gemakkelijke bevalling hadden. Brammetje was zelf te vroeg geboren en gaf deze waardevolle eigenschap telkens weer door aan het nageslacht. Op momenten dat

Bacterievuurbestrijding in de Zak van Zuid-Beveland, maar ook op Walcheren en op Zeeuws-Vlaanderen. Foto: Robert Wielemaker

27

Houtkachel

met cv aansluiting

Brammetje in de wei. Foto: Johan Calle

Brammetje’s hormonen opspeelden en hij graag bij de koeien wilde zijn was hij niet op stal te houden. Alles op zijn weg naar buiten werd eenvoudigweg omver geduwd. Muren, deuren, hekken: niets hield hem tegen. In het geval de deur niet kapot te krijgen was, werd deze met post en al uit de muur geramd. Stieren krijgen een stalen neusring in om ze onder controle te kunnen houden. Bij Brammetje werkte dit averechts omdat hij bij pijn door de ring zo woest werd, dat hij de ring uit zijn neus zou trekken, met alle risico van dien. Verhalen Als Frans Lokerse eenmaal begint met zijn verhalen over Brammetje is het met de pen eigenlijk niet meer bij te houden. Het ene verhaal na het andere verhaal rolt over tafel. Zo is er het verhaal van een net bevallen koe met keizersnee waar de baarmoeder van teruggeplaatst moet worden. De koe staat in het weiland en is aan de tractor vast gebonden omdat ze niet mag gaan zitten. De veearts is druk doende met het lastige karwei en

28

het gaat niet de goede kant op. Een tweede veearts is nodig om assistentie te verlenen. Deze veearts is echter onbekend met de veestapel van Lokerse. Juist op het moment van terugplaatsing van de baarmoeder komt Brammetje zich ermee bemoeien. De stier nadert dichter en dichter en de onbekende veearts vraagt of hij niet gevaarlijk is. Om paniek te voorkomen antwoordt de andere veearts resoluut: “hij doet niks” . Frans en broer Rien weten wel beter maar houden wijselijk hun mond. De situatie is inmiddels zeer gevaarlijk. Vluchten of op de tractor kruipen kan niet omdat dat fataal voor de koe zou worden. Als Brammetje nog dichter nadert komt Rien heldhaftig in actie en springt tussen Brammetje en de veeartsen in. Hij moest wel want bij niet ingrijpen zou Brammetje de veeartsen vrijwel zeker gaan aanvallen. Uiteindelijk lukt het Frans en Rien om met een list en veel lef Brammetje weg te lokken. De koe wordt dicht genaaid en het loopt goed af. Voor de andere verhalen is hier geen ruimte meer maar met een beetje geluk krijg je ze bij de familie Lokerse tijdens de koffie nog wel eens te horen.

Bespaar 90% op uw energienota! Met het stoken van een matig houtvuur, uw gehele huis verwarmd

Eenvoudig te realiseren www.houtencvkachel.nl

Versluys te Geersdijk Tel: 0113-30 60 22 / 06-51 25 99 79 Fax: 0113-306023

Noordhoeksewegeling 3 Kapelle-Biezelinge 0113-341170 www.bermanfruitplants.com

Veilig Voorlopig kunnen de bacterievuurcontroles weer veilig plaatsvinden want helaas is Brammetje, na ziekte en ouderdom, overleden. Dat maakt ons werk wel een stuk veiliger. Lang zal dat niet duren want er wordt inmiddels gezocht naar waardige opvolger. Dat zal niet meevallen want Brammetje was “een stier met ballen”.

29

Steenuilen in de Zak

Al vele jaren worden er in de Zak van Zuid-Beveland en in delen van ZeeuwsVlaanderen steenuilkasten opgehangen. Liever zouden we ze niét ophangen, maar omdat er steeds minder natuurlijke broedmogelijkheden voor deze kleine rover zijn, moeten we ze de helpende hand bieden. Steenuilroepje Om eigenaren van erven en vrijwilligers te informeren over hoe we deze vogel kunnen helpen hebben we onlangs een tweetal informatieavonden georganiseerd. Als gastspreker was Peter Boelee uitgenodigd. Sinds 2007 plaatst hij, in opdracht van SLZ, nestkasten en adviseert eigenaren. Op de informatieavonden liet Peter in het steenuilengebied een ‘steenuilroepje’, horen vanuit een MP3 speler. En of Peter het zo had geregeld met de steenuilen, zagen de deelnemers vlak voor zich op een tak, de paring van twee steenuilen. Waarom zoveel kasten op de Bevelanden? Steenuilen zijn holenbroeders. En omdat er in de afgelopen 60 jaar op de

30

Een rommelig erf heeft de voorkeur

Door: Peter Boelee en Robert Wielemaker

Steenuil in natuurlijke nestholte, hier in een grenslinde. Foto: Jeroen Antes

Bevelanden veel natuurlijke holtes zijn verdwenen, moeten broedkasten dit tekort aan natuurlijke broedholtes opvangen. Ter vergelijking: in Zeeuws-Vlaanderen zijn ook steenuilkasten geplaatst, maar daar wordt zelden door de steenuilen gebruik van gemaakt. Dit komt omdat daar het kleinschalig cultuurlandschap beter bewaard is gebleven waardoor de steenuilen daar nog volop natuurlijke holtes kunnen vinden. Bijeenkomsten zoals deze maken erfeigenaren bewust van hun mogelijkheden om ook op de Bevelanden de situatie voor uilen te herstellen. Tot het zover is, vullen kasten het tekort aan broedholtes aan. Op zoek naar een kast Door iedere jonge steenuil, die in de kasten geboren is te

Een anti kauwensluis moet voorkomen dat kauwen de kast “kraken”. Foto: Peter Boelee

ringen, zijn we meer te weten gekomen over de steenuilen. Zo werd duidelijk dat steenuilen erg honkvast zijn; in veel kasten wordt ieder jaar door hetzelfde vrouwtje gebroed. Als dat niet het geval is, kan je veronderstellen dat het vrouwtje overleden is. In de winter vindt er veel verplaatsing plaats. Jonge steenuilen vliegen kris kras rond, op zoek naar een geschikt territorium dat nog niet bezet is of waarin een steenuil overleden is. Ieder jaar is het dus weer een verrassing welke steenuil er in de kast wordt aangetroffen.

Deze kerkuil had geen geluk, de eigenaar van de drinkbak had geen trapje in de drinkbak geplaatst. Foto: Peter Boelee

Steeds meer Steenuilen Dat het de goede kant op gaat met de steenuil in de Zak van Zuid-Beveland kun je aan onderstaande getallen zien. Let wel, we tellen alleen de steenuilen die in kasten opgroeien, niet diegene die in natuurlijke holten leven. 2007 23 jonge steenuilen geringd en 2007 23 jonge steenuilen geringd en uitgevlogen. uitgevlogen. 2008 27 jonge steenuilen geringd en 2008 27 jonge steenuilen geringd en uitgevlogen. uitgevlogen. 2009 34 jonge steenuilen geringd en 2009 34 jonge steenuilen geringd en uitgevlogen. uitgevlogen. 2010 Nu (mei 2010) is bekend dat in 2010 Nu (mei 2010) is bekend dat in 25 broedkasten steenuileneieren 25 broedkasten steenuileneieren liggen. Een voorzichtige schatting liggen. Een voorzichtige schatting maakt dat er rond de 36 steenuimaakt dat er rond de 36 steenuilen geringd kunnen worden. len geringd kunnen worden. Het slagen van een broedseizoen is afhankelijk van de beschikbaarheid van broedholtes, maar zeker ook van de weersomstandigheden en het voedselaanbod. In 2008 en 2009 was er een tekort aan muizen en waren de weersomstandigheden tijdens het voorjaar slecht, waardoor veel broedsels verloren zijn gegaan. Nu, in 2010, is het muizenbestand hersteld en zal het alleen aan de weersomstandigheden liggen of het een beter broedseizoen wordt.

Wat is een geschikte steenuilenbiotoop? Je kunt je erf geschikt(er) maken en hopen dat ze het interessant genoeg vinden om te blijven. Een geschikt erf is een beetje rommelig, bewoond en heeft een graslandje. Als er ook nog een weitje (gras niet hoger dan 10 cm) met hoogstamfruitbomen is, dat bij voorkeur begraasd wordt door kleinvee, met hier en daar houtrillen en wat onkruidhoekjes krijg je al een prototype steenuil erf. Nog idealer zal het worden als er een drinkput is en dat de verschillende delen van het erf voorzien zijn van heggen, afgewisseld met een rijtje knotwilgen. Kortom: het traditionele Zeeuwse erf in een kleinschalig landschap. Gevaar Drinkbakken van het vee kun je beste voorzien van een

‘trapje’ omdat steenuilen, kerkuilen en andere vogels in zo’n bak kunnen verdrinken. Elk soort muizen- of rattengif is ook dodelijk voor uilen. Tevens is het raadzaam om de kat tijdens het broedseizoen ’s avonds binnen te houden. Een handje helpen SLZ geeft eigenaren gratis advies over hoe je je erf geschikt(er) kan maken voor de steenuil/kerkuil. Echter niet overal zullen we adviseren om een kast op te hangen want het moet ook nut hebben. Heb je interesse om de uil (terug) op je erf te krijgen, neem dan contact met ons op. De controle van de kasten wordt voornamelijk uitgevoerd door vrijwilligers en wordt als erg leuk ervaren. Wil je zelf een keer mee op controle van steenuilkasten/ kerkuilkasten, neem dan contact met ons op: [email protected] In juni 2011 zullen we de vrijwilligers en eigenaren van de kerkuilenkasten uitnodigen voor een dergelijke informatieavond.

Peter die een kast ophangt. 31

Kort nieuws Erftrofee

Foto’s gevraagd Regelmatig hebben we foto’s nodig voor onze website, foldertjes, maar ook voor ons kwartaalblad “De Boom in”. Het probleem is niet dat we geen foto’s hebben, maar meer dat we vaak aanlopen tegen dezelfde foto’s in ons archief. Wat wij zoeken zijn natuurlijk landschapsfoto’s, foto’s van landschapselementen of foto’s van werkzaamheden die passen bij onze stichting. Diegene die zijn of haar foto op de voorkant van “De Boom in” ziet verschijnen mag een boekje uit onze webshop uitzoeken. Wil je meedoen? Stuur maximaal 5 foto’s naar [email protected] o.v.v. foto’s De Boom in. Meer informatie kun je vinden op onze website onder Nieuws; www.landschapsbeheerzeeland.nl Redactie De Boom in Mede door verschuivingen binnen haar werkzaamheden heeft Nettie Wilderom, de motor achter dit kwartaalblad, haar redactiefunctie neer moeten leggen. Nettie bedankt voor de ruim 18 jaar dat je actief bent geweest binnen de redactie!

32

Cursussen voor iedereen Zoals je vast wel weet, organiseren wij regelmatig diverse cursussen en informatieavonden over allerlei onderwerpen. Vrijwilligers van SLZ mogen deze bijna altijd gratis volgen. Wel even van tevoren aanmelden zodat we weten op hoeveel mensen we kunnen rekenen. Jaarverslag Deze uitgave van “De Boom in” staat ten dele in het teken van het uitkomen van ons jaarverslag. Iedereen die interesse heeft in ons totale jaarverslag met de financiële jaargegevens kan deze vinden op onze website onder het kopje “Wat landschapsbeheer doet”. www.landschapsbeheerzeeland.nl SLZ Vrijwilligersdag Het duurt nog wel even, maar zet alvast in je agenda dat de SLZ Vrijwilligersdag plaatsvindt op zaterdag 12 februari op het eiland Tholen. We zullen dan te gast zijn bij Natuurvereniging Tholen.