FACULTEIT RECHTSGELEERDHEID
Islam en geweld. Een analyse van radicale uitingen op Nederlandstalige internetfora.
Masterproef neergelegd tot het behalen van de graad van Master in de criminologische wetenschappen door (20055564) Bracke Jeroen
Academiejaar 2011-2012
Promotor :
Commissarissen :
Dr. Antoinette Verhage
Lic. Noppe Jannie Lic. Van Daele Stijn
Verklaring inzake toegankelijkheid van de masterproef criminologische wetenschappen
Ondergetekende, Bracke Jeroen (20055564) geeft hierbij aan derden, zijnde andere personen dan de promotor (en eventuele co-promotor), de commissarissen of leden van de examencommissie van de master in de criminologische wetenschappen, [de toelating] [geen toelating] om deze masterproef in te zien, deze geheel of gedeeltelijk te kopiëren of er, indien beschikbaar, een elektronische kopie van te bekomen, waarbij deze derden er uiteraard slechts zullen kunnen naar verwijzen of uit citeren mits zij correct en volledig de bron vermelden. Deze verklaring wordt in zoveel exemplaren opgemaakt als het aantal exemplaren waarin de masterproef moet worden ingediend, en dient in elk van die exemplaren ingebonden onmiddellijk na het titelblad. Datum: 14/05/2012
Handtekening: Jeroen Bracke
Trefwoorden -
Radicalisering Islam Geweld Internetfora Nederlandstalig
Woord vooraf
Deze masterproef kadert in het behalen van het diploma master in de criminologische wetenschappen aan de universiteit Gent. Graag zou ik enkele personen willen bedanken voor hun begeleiding en steun tijdens het tot stand komen van deze masterproef.
In de eerste plaats gaat mijn dank uit naar dr. Antoinette Verhage, de promotor van deze masterproef, voor de goede begeleiding en voor de nuttige feedback. Daarnaast zou ik ook Nele Schils willen bedanken voor haar advies. Tenslotte wil ik nog mijn dank betuigen aan mijn ouders en vriendin voor de steun tijdens het schrijven van deze masterproef.
Inhoudstafel
INLEIDING -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 1 DEEL 1: THEORETISCH KADER ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 7 HOOFDSTUK 1: DE ISLAM-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 7 1. Inleiding ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 7 2. De geschiedenis van de islam --------------------------------------------------------------------------------------------- 7 2.1 2.2 2.3
3.
Ontstaan van de islam --------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 8 Expansie van de islam na de dood van Mohammed: de vier opvolgers ------------------------------------------------- 8 De twee eerste islamitische dynastieën ---------------------------------------------------------------------------------------- 9
De islam: inhoudelijke kennismaking ---------------------------------------------------------------------------------- 10 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5
4.
De Koran ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 10 Hadith --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 10 Sharia ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 10 Qiyas en Ijma ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 11 De vijf zuilen van de islam -------------------------------------------------------------------------------------------------------- 12
Extremistische stromingen binnen de islam ------------------------------------------------------------------------- 13 4.1 4.2 4.3 4.4
5.
Wahhabisme ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 13 Salafisme------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 13 De Moslimbroederschap---------------------------------------------------------------------------------------------------------- 14 Al-Qaida ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 15
Moslims in België en Nederland ---------------------------------------------------------------------------------------- 16 5.1
Nederland ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 16 5.1.1 De moslimpopulatie ------------------------------------------------------------------------------------------------------- 16 5.1.2 Radicale islam --------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 16 5.2 België ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 17 5.2.1 De moslimpopulatie ------------------------------------------------------------------------------------------------------- 17 5.2.2 Radicale islam --------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 18
6. Conclusie ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 18 HOOFDSTUK 2: THEORETISCHE VERKLARINGEN VAN RADICALISERING ------------------------------------------------------------------- 20 1. Inleiding ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 20 2. Differentiële associatietheorie ------------------------------------------------------------------------------------------ 20 3. Referentiegroeptheorie --------------------------------------------------------------------------------------------------- 21 4. Bedreiging van de groep -------------------------------------------------------------------------------------------------- 22 5. Psychopathologische theorieën ----------------------------------------------------------------------------------------- 22 6. Symbolische bekrachtigingmodel van Juergensmeyer ------------------------------------------------------------ 23 7. Piramidemodel van McCauley en Moskalenko ---------------------------------------------------------------------- 24 8. Model van Wiktorowicz --------------------------------------------------------------------------------------------------- 25 9. De trap naar terrorisme van Moghaddam --------------------------------------------------------------------------- 26 10. De viertand van Sageman ------------------------------------------------------------------------------------------------ 27 11. Conclusie ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 28 HOOFDSTUK 3: DE ROL VAN HET INTERNET BIJ RADICALISERING ------------------------------------------------------------------------- 31 1. Inleiding ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 31 2. Radicalisering van individuen via internet --------------------------------------------------------------------------- 32 3. Verspreiding van jihadistisch propagandamateriaal -------------------------------------------------------------- 33 3.1 3.2 3.3 3.4
4.
Mediaorganisaties ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 33 Kernfora------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 33 Secundaire fora --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 34 Oppervlakteweb -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 34
Conclusie ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 35
DEEL II: EMPIRISCH LUIK ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 37 HOOFDSTUK 1: METHODOLOGIE ---------------------------------------------------------------------------------------------------------- 37 1. Inleiding ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 37 2. Keuze voor een forum------------------------------------------------------------------------------------------------------ 37 3. Analyse van onderzoekseenheden: frame analyse van berichten op een website forum --------------- 40
4. Case studies van vijf individuen ----------------------------------------------------------------------------------------- 43 HOOFDSTUK 2: RESULTATEN VAN DE FRAMEANALYSE------------------------------------------------------------------------------------ 45 1. Inleiding ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 45 2. Interpretatiekaders die een morele verontwaardiging tonen --------------------------------------------------- 46 2.1 2.2 2.3 2.4
3.
Inleiding ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 46 Vrees voor identiteitsverlies ----------------------------------------------------------------------------------------------------- 46 Beledigingen van de islam -------------------------------------------------------------------------------------------------------- 49 Militaire conflicten ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 50
Rechtvaardiging van geweld --------------------------------------------------------------------------------------------- 51 3.1 3.2 3.3 3.4
4.
Inleiding ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 51 Tegenover personen die spotten met de islam ----------------------------------------------------------------------------- 51 Tegenover soldaten in moslimlanden ter verdediging -------------------------------------------------------------------- 52 Tegenover burgers in westerse landen --------------------------------------------------------------------------------------- 52
Interpretatiekaders die een westers complot tegen de islam beschrijven ----------------------------------- 53 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6
5.
Inleiding ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 53 Het Westen wordt geleid door Satan ------------------------------------------------------------------------------------------ 53 Een beleid gericht tegen Europese moslims --------------------------------------------------------------------------------- 54 Moslimlanden worden militair aangevallen --------------------------------------------------------------------------------- 55 Moslims worden strafrechtelijk vervolgd ------------------------------------------------------------------------------------- 55 Moslimhaat wordt aangewakkerd---------------------------------------------------------------------------------------------- 56
Het westerse politieke systeem is in strijd met de islam ---------------------------------------------------------- 57 5.1 5.2 5.3
6.
Inleiding ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 57 Democratische stelsels zijn niet islamitisch ---------------------------------------------------------------------------------- 57 Burgerlijke wetgeving moet vervangen worden door de Sharia -------------------------------------------------------- 57
De moslims in het Westen moeten opkomen voor hun geloof -------------------------------------------------- 58 6.1 6.2 6.3
Inleiding ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 58 Door de islam / Sharia te verspreiden in het Westen---------------------------------------------------------------------- 58 Door de moslimidentiteit te versterken -------------------------------------------------------------------------------------- 58
7. Conclusie ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 59 HOOFDSTUK 3: RESULTATEN VAN DE CASE STUDIES -------------------------------------------------------------------------------------- 61 1. Inleiding ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 61 2. “Abu-Imran” ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 61 3. Mullah Omar ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 67 3.1 3.2 3.3
4.
“Ali” ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 72 4.1 4.2 4.3
5.
Algemene informatie -------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 72 Bespreking van berichten--------------------------------------------------------------------------------------------------------- 72 Conclusie ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 76
Ahmed ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 78 5.1 5.2 5.3
6.
Algemene informatie -------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 78 Bespreking van de berichten ---------------------------------------------------------------------------------------------------- 78 conclusie ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 82
Yasmine ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 84 6.1 6.2 6.3
7.
Algemene informatie -------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 67 Bespreking van de berichten ---------------------------------------------------------------------------------------------------- 67 Conclusie ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 70
Algemene informatie -------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 84 Bespreking van de berichten ---------------------------------------------------------------------------------------------------- 85 Conclusie ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 88
Conclusie ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 90
CONCLUSIE ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 92 BIBLIOGRAFIE -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 98
Lijst met figuren
AFBEELDING ÉÉN – TOEGANKELIJKHEID VAN WEBSITE FORA----------------------------------------------------------------- 38 AFBEELDING TWEE – AANTAL WEBSITE FORA NAAR TOEGANKELIJKHEID VAN DE FORA ---------------------------- 39 AFBEELDING DRIE – INTERPRETATIEKADERS OP ANSAAR.NL ----------------------------------------------------------------- 45
Inleiding
Het verband tussen islamfundamentalisme en de uitvoering van gewelddadige handelingen is een onderwerp dat aandacht krijgt in zowel beleidskringen als academisch onderzoek (Dalgaard-Nielsen, 2010, 797). Sinds de aanslagen in de Verenigde Staten op 11 september 2001 is de wereld in de ban van islamfundamentalisme. Volgens Castells (2004, 13-23) betekent islam in het Arabisch “staat van onderwerping”. Castels definieert fundamentalisme verder als “the construction of collective identity under the identification of individual behavior and society’s institutions to the norms derived from God’s law, interpreted by a definite authority that intermediates between God and humanity” (Castells, 2004, 13). In het islamfundamentalisme worden de principes in de Koran als ahistorisch en onveranderlijk beschouwd.
Sinds de aanslagen 11 september 2001 gebeurden nog andere gewelddadige handelingen die met islamfundamentalisme verbonden konden worden. De terreur naar aanleiding van de Mohammed cartoons is een voorbeeld. Door dergelijke schokkende gebeurtenissen is de aandacht voor de islam steeds toegenomen, vooral in negatieve zin. In 2005 kwam de Deense krant, Jyllands-Posten, namelijk in opspraak na het publiceren van een serie spotprenten over de profeet Mohammed. De profeet werd hierin afgebeeld als een terrorist. Dit zorgde voor grote woede: ten eerste omdat de profeet volgens de islam niet mag afgebeeld worden, ten tweede omdat de cartoons moslims in verband brengen met aanslagen. Deze cartoons zorgden voor onrust bij moslims in Denemarken en West-Europa, maar ook in de moslimlanden zelf. Sommige landen zoals Libië sloten zelfs hun ambassade in Kopenhagen. De affaire leidde ook tot een boycot van Deense producten. Op andere plaatsen was het protest minder vredelievend. In Israel trokken tien Palestijnen gewapend met geweren en granaatwerpers naar het hoofdkwartier van de Europese Unie in Gaza stad. Ze vuurden in de lucht, eisten een verontschuldiging en dreigden dat de veiligheid van Denen en Noren niet gegarandeerd was. Daarop staken ze de vlaggen van Noorwegen en Denemarken in brand. In Syrië en Libanon werden Deense ambassades in brand gestoken. Deze aanslagen werden door Al-Qaida opgeëist.1 Op één januari 2010 waren de cartoons blijkbaar nog niet verwerkt: de
1
X, (05/06/2008) Al-Qaida eist aanslag Deense ambassade op http://www.depers.nl/buitenland/209122/Al-Qaida-eist-aanslag-ambassade-op.html
[WWW]
De
pers:
1
politie kon op het nippertje een aanslag op tekenaar Kurt Westergaard voorkomen. De gearresteerde was een Somalische moslim die nauwe banden met de Somalische terroristische organisatie Al-Shabaab en leiders van Al-Qaida in Oost-Afrika had.2
islamfundamentalistisch geïnspireerde gewelddadige handelingen, waar zonet een voorbeeld van gegeven werd, kunnen het resultaat zijn van een proces van radicalisering. In de nota van de Nederlandse Directie Algemene Justitiële Strategie (nota radicalisme en radicalisering) wordt radicalisme als volgt gedefinieerd: “Radicalisme is een geesteshouding. We duiden er de bereidheid mee aan om de uiterste consequentie uit een denkwijze te aanvaarden en die in daden om te zetten. Die daden kunnen maken dat op zichzelf hanteerbare tegenstellingen escaleren tot een niveau waarop ze de samenleving ontwrichten. Doordat er geweld aan te pas komt, of ander gedrag dat mensen diep kwetst of in hun vrijheid raakt. Of doordat hele groepen zich afkeren van de samenleving” (Ministerie van Justitie, 2005, 6). In deze definitie zijn de volgende elementen van een proces van radicalisering benadrukt: 1) een specifieke fundamentalistische denkwijze die 2) potentieel kan leiden tot (psychische en/of fysieke) schade. Een dergelijke denkwijze kan een belangrijke voorwaarde zijn voor potentiële gewelddadige handelingen en verdient om deze reden onze aandacht. Meer specifiek, is het belangrijk om de denkbeelden bij islamfundamentalistisch geïnspireerde gewelddaden te bestuderen. Dit wordt bijvoorbeeld aangetoond door de opmars van het salafisme in West-Europa (Abbas, 2007, 4) en België in het bijzonder. salafisme is niet per definitie gewelddadig maar het kan wel leiden tot gewelddadige handelingen. De Veiligheid van de Staat heeft de laatste jaren veel aandacht voor islamfundamentalisme (VSSE, 2010). In het jaarverslag van 2010 wordt opgemerkt dat het salafisme in ons land aan een opmars bezig is de laatste jaren. De beweging “Sharia4Belgium” is de meest zichtbare uiting van deze opmars. Door zich heel bewust te profileren in het straatbeeld is deze groepering het afgelopen jaar geregeld in de media geweest. De internet videofragmenten van die beweging werden ook massaal door de populaire media overgenomen. In het jaarverslag van de Veiligheid van de Staat wordt zelfs een aparte paragraaf gewijd aan “Sharia4Belgium” (VSSE, 2010, 42-43). Deze masterproef wil inzicht geven in de denkbeelden die aan de basis liggen van islamfundamentalistische radicalisering. Deze denkbeelden zetten niet steeds aan tot 2
X, (03/02/2011) Cartoon trial: Kurt Westergaard's http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-12353863
attacker
convicted,
[WWW]
BBC:
2
gewelddaden (Bartlett & Miller, 2012, 1-2). McCauley en Moskalenko (2008) zien de gewelddadige handelingen als de top van een piramide. De basis van die piramide wordt gevormd door een groep mensen die het gedachtegoed wel steunt maar die zelf geen geweld gebruikt. Het is duidelijk dat zich hier een proces van radicalisering kan afspelen dat niet altijd zichtbaar is als alleen de gewelddadige handelingen in beschouwing worden genomen. Om de uiteindelijke gewelddadige handelingen te kunnen begrijpen, is het belangrijk om deze processen aan de basis van die metaforische piramide te bestuderen.
Het internet kan een rol spelen bij islamfundamentalistische radicalisering. Het zijn namelijk (digitale) plaatsen of netwerken waar mensen in contact kunnen komen met allerlei ideeën van verschillende strekkingen waaronder islamfundamentalistische denkwijzen. Meer bepaald kunnen internetfora een gelegenheid bieden om ideeën relatief ongehinderd te verspreiden en om anderen voor islamfundamentalistische organisaties proberen te winnen. Ook Sageman (2008, 121) stelt dat het internet een cruciale rol kan spelen in islamfundamentalistisch geïnspireerde radicalisering. Hij stelt dat extremistische boodschappen verspreid worden door Arabische moedersites maar ook via niet-jihadistische websites zoals Youtube, of via sociale netwerksites. Dit zorgt voor een groot bereik. Ook op websites die zich in het algemeen richten tot moslims worden berichten en oproepen geplaatst. Sageman is niet alleen in zijn beschrijving van de potentiële rol van het internet bij radicalisering. De algemene inlichtingen- en veiligheidsdienst stelt namelijk ook dat het medium van internet een belangrijke rol kan spelen bij een islamfundamentalistisch geïnspireerde radicalisering. In het rapport: het jihadistisch internet: kraamkamer van de hedendaagse jihad staat dat “vaak onderscheiden personen die radicaliseren zich als eerste op het oppervlakteweb en dan met name op sociale mediasites en op mainstream (moslim-)sites binnen hun eigen taalgebied. Zij vallen daar op door hun radicale statements en ze consumeren
en
distribueren
op
het
oppervlakteweb
gevonden
jihadistisch
propagandamateriaal. Op deze sites vinden ze al snel gelijkgestemde individuen met wie zij over hun radicale passie kunnen praten en die hen helpen en sterken in hun ideologische vorming” (AIVD, 2012, 9). Deze masterproef wil een bijdrage leveren aan het onderzoeksveld van islamitisch geïnspireerde radicalisering die potentieel kan leiden tot gewelddadige handelingen. Meer specifiek kijken we naar radicalisering die zich op internetfora kunnen afspelen gezien de mogelijke relevantie van dergelijke fora bij de basis van de metaforische piramide van radicalisering. De keuze van het onderwerp van de masterproef is ook tot stand gekomen 3
vanuit persoonlijke overwegingen. Het is door mijn stage van vorig academiejaar dat ik besloot mijn masterproef hieraan te wijden. Tijdens deze periode bestudeerde ik bijvoorbeeld het onderzoeksrapport “Polarisering en radicalisering: een integrale preventieve aanpak” (Noppe, Hellinckx & Van de Velde, 2010) waarin gevalstudies en interviews te lezen waren in verband met moslims en terrorisme. Ik las ook literatuur over de preventie van radicalisering en het fenomeen begon mij te fascineren. De keuze van het onderwerp werd mede bepaald doordat islamfundamentalistische radicalisering de jongste jaren een actueel onderwerp is, zowel wereldwijd als in ons land. Dit wordt in voorgaande paragrafen reeds beschreven. Steeds meer interesseerde ik mij voor de achterliggende motivaties van groeperingen zoals “Sharia4Belgium”. Ook doorheen mijn opleiding criminologie was ik al sterk geïnteresseerd in de vraag waarom iemand een misdrijf pleegt.
De volgende onderzoeksvraag staat centraal in de masterproef: welke rol spelen internetfora bij processen van islamfundamentalistische radicalisering die uiteindelijk kunnen leiden tot geweld? Om deze onderzoeksvraag te kunnen beantwoorden moeten we kennis hebben over het verband tussen islamfundamentalisme en gewelddadige handelingen en de verklaringen voor een islamfundamentalistisch radicaliseringproces. We moeten ook weten welke islamfundamentalistische denkwijzen er op zo’n forum kunnen circuleren. Dan pas zijn we in staat om de rol van internetfora bij processen van islamfundamentalistische radicalisering te duiden. Om de centrale onderzoeksvraag te beantwoorden, zullen de volgende twee deelvragen worden beantwoord:
a. Welke verklaringen bestaan er voor het verband tussen islamfundamentalistische radicalisering en gewelddadige handelingen? b. Welke islamfundamentalistische denkwijzen kunnen circuleren op dergelijke fora?
Deze masterproef bestaat uit twee grote delen: een theoretisch deel (deel één) en een empirisch deel (deel twee). In het theoretische gedeelte wordt op basis van een literatuurstudie de eerste deelvraag beantwoord. De gebruikte bronnen (wetenschappelijke tijdschriftartikels en boeken, verslagen van veiligheidsactoren en grijze literatuur) bestaan zowel in een digitale als in schriftelijke vorm. Een eerste stap in de masterproef is om deze bronnen te raadplegen en samen te vatten. De kennis die we dan verzameld hebben zal een belangrijke context bieden voor het empirische gedeelte van de masterproef. De tweede deelvraag wordt gedeeltelijk in het theoretische deel en het empirische deel beantwoord. In het theoretische 4
deel
worden
verklaringen
besproken.
Deze
verklaringen
identificeren
islamfundamentalistische denkwijzen die mogelijk in de vorm van berichten op internetfora circuleren. In het empirische luik wordt nagegaan welke islamfundamentalistische denkwijzen op een geselecteerd internetforum aanwezig zijn. De methodologische verantwoording van de empirische studie (waaronder de keuze van de selectie van een internetforum) gebeurt in deel twee, hoofdstuk één.
In deel één wordt eerst en vooral aan de hand van literatuur een beeld geschetst van de islam, omdat het belangrijk is voor de lezer om een globaal beeld te hebben van die godsdienst. Dit gebeurt in hoofdstuk één. Eerst wordt stilgestaan bij de ontstaansgeschiedenis van de islam. Dit is van belang om te begrijpen waarom sommige moslims de dag van vandaag verlangend terugkijken naar deze periode. Vervolgens wordt ook inhoudelijk kennisgemaakt met de islam, met aandacht voor de belangrijkste bronnen en gebruiken. Ook dit is noodzakelijk om deel twee (het empirische gedeelte) goed te contextualiseren. Concepten zoals Sharia en salafisme die belangrijk zijn om het huidige islamfundamentalisme te duiden passeren de revue. In hoofdstuk één wordt verder ook aandacht besteed aan radicale stromingen en bewegingen binnen de islam. Tenslotte is er een deel gewijd aan de moslims in België en Nederland, waarbij ook meer specifiek gefocust wordt op de aanwezigheid van fundamentalistische stromingen in deze twee landen.
In hoofdstuk twee wordt de huidige kennis over de relatie tussen de ideeën in islamfundamentalisme en geweld uiteengezet, waarbij aandacht besteed wordt aan het verloop en de voedingsbodems van radicaliseringprocessen. Er wordt stilgestaan bij vier wetenschappelijke theorieën die radicalisering en terrorisme kunnen verklaren. Er wordt ook aandacht
besteed
aan
enkele
theoretische
modellen
uit
de
literatuur
die
een
islamfundamentalistisch radicaliseringproces kunnen verklaren. Hoofdstuk drie beschrijft de rol van internet bij islamfundamentalisme. Aan de hand van rapporten van veiligheidsdiensten wordt onderzocht hoe propagandamateriaal online verspreid wordt. Daarnaast werd literatuur opgezocht over virtuele radicaliseringprocessen. Deze kennis is relevant met het oog op het empirisch onderzoek (deel twee).
In deel twee, het empirische luik, wordt de tweede deelvraag (gedeeltelijk) beantwoord. Het theoretisch deel zal deze deelvraag reeds gedeeltelijk beantwoord hebben. Het empirisch deel bestaat uit drie afzonderlijke hoofdstukken. Hoofdstuk één is methodologisch van aard. Eerst 5
wordt de keuze voor het geselecteerde forum gemotiveerd (het forum Ansaar.nl). Vervolgens wordt stilgestaan bij de keuze van een frame analyse als onderzoeksmethode. Er wordt in dit hoofdstuk ook beschreven op welke manier tewerk wordt gegaan bij het identificeren van de verschillende frames (betekeniskaders) en bij de case studies die uitgevoerd werden. In hoofdstuk twee worden de resultaten weergegeven van de frame analyse. Via een figuur wordt eerst een schematisch overzicht gegeven van de verschillende denkwijzen die geïdentificeerd werden op het geselecteerde forum. Daarna wordt elk frame afzonderlijk besproken en voorzien van citaten. Bij de verschillende frames wordt ook teruggekoppeld naar wetenschappelijke literatuur. Er worden eerst vijf geïdentificeerde algemene frames besproken, vervolgens worden die elk verder onderverdeeld in subtypes. Op die manier wordt een gedetailleerd overzicht gegeven van de fundamentalistische denkwijzen die circuleren op het internetforum dat kwalitatief geanalyseerd werd. Hoofdstuk drie geeft de resultaten van de case studies weer. De vijf personen worden afzonderlijk besproken waarbij eerst aandacht wordt besteed aan achtergrondinformatie die kon ontsloten worden over de forumgebruikers in kwestie. Daarna worden berichten van forumgebruikers chronologisch besproken. Vervolgens wordt bij elke persoon gekeken welke frames uit hoofdstuk vijf (de frame analyse van het forum in zijn geheel) terugkomen en welke frames nu kenmerkend zijn voor de onderzochte berichten van de vijf personen. Tenslotte wordt gekeken of er sprake is van evoluties doorheen de berichten. Tenslotte is er een conclusie. Daarin worden de resultaten van de masterproef samengevat en wordt ook een antwoord op de onderzoeksvraag gegeven. Er wordt ook gereflecteerd over de sterktes en beperkingen van het empirische luik.
6
DEEL 1: Theoretisch kader Hoofdstuk 1: de islam 1. Inleiding
Om inzicht te krijgen in islamitisch geïnspireerde radicalisering is het belangrijk om inzicht te hebben in de godsdienst zelf en in de geschiedenis ervan. In deel twee van dit hoofdstuk wordt ingegaan op het ontstaan en op de begingeschiedenis van de islam. Deel drie van dit hoofdstuk is een korte inhoudelijke kennismaking met de islam. Eerst en vooral wordt kort ingegaan op de belangrijkste bronnen van de religie: de Koran, Hadith, Qiyas en Ijma. Daarna wordt stilgestaan bij een concept dat een belangrijke plaats inneemt in het hedendaagse moslimfundamentalisme: Sharia. Vervolgens wordt in dit deel stilgestaan bij de vijf zuilen van de islam om een beter inzicht te krijgen in de leefwereld van moslims. In het vierde deel van dit hoofdstuk worden vier radicale bewegingen of stromingen binnen de islam besproken die in de literatuur als radicaal aangemerkt worden: wahhabisme, moslimbroederschap, salafisme en Al-Qaida. In het vijfde deel van dit hoofdstuk wordt kort aandacht besteed aan de moslims in België en Nederland. Hierbij wordt enerzijds stilgestaan bij de moslimpopulatie in het algemeen, anderzijds bij de radicale stromingen in België en Nederland.
2. De geschiedenis van de islam
Er wordt een historisch overzicht gegeven vanaf de geboorte van Mohammed tot en met de val van de Abbassieden. In deze periode was er sprake van één samenhangend islamitisch rijk. De dag van vandaag zijn er veel moslims die deze periode als ideaal beschouwen. Het grote succes van de islam de eerste duizend jaar werd door de moslims beschouwd als een teken dat God hen welgezind was. De voorsprong van de islamitische wereld op Europa was enorm op alle gebieden: onderwijs, geneeskunde, wetenschap, handel, militaire macht. Er is een deel van de moslims dat terug wil naar deze periode en pleit voor het heroprichten van één islamitische staat, onder leiding van een khalief (Clark, 2004, 25). Dit is ook de belangrijkste reden om in deze masterproef te focussen op deze tijdsperiode. Een andere reden is dat een volledig overzicht van de verspreiding van de islam ons te ver zou leiden. 7
2.1 Ontstaan van de islam
De islam werd gesticht door de profeet Mohammed. Mohammed werd geboren in Mekka, een stad die gelegen is in het huidige Saoedi-Arabië, in het jaar 570 na Christus (Berry, 2007, 17). Zijn vader stierf voor zijn geboorte en hij verloor zijn moeder op jonge leeftijd (Margoliouth, 2010, 45). Rond het jaar 610 na Christus kreeg Mohammed een verschijning van de aartsengel Gabriel die hem vertelde dat hij uitverkozen was als profeet. Hij moest het woord van god, de Koran, overbrengen aan de mensen. Tot aan zijn dood in 632 bleef hij deze openbaringen ontvangen. In deze tijd was er een enorme diversiteit aan godsdiensten in de Arabische wereld, ook in Mekka. Omdat de inwoners van Mekka geen gehoor gaven aan zijn oproep om in één god, Allah, te geloven besloot Mohammed te verhuizen. De islam bestond in deze begintijd uit een kleine groep gelovigen. In 622 verhuisde Mohammed met deze eerste moslimgemeenschap naar Yatrib, dat ze van dan af aan Medina noemden. 622 werd later gekozen als het eerste jaar van de islamitische kalender. Tijdens zijn leven heeft Mohammed een politieke gemeenschap bijeengebracht die bestond uit verschillende Arabische stammen (Clark, 2004, 15).
2.2 Expansie van de islam na de dood van Mohammed: de vier opvolgers
Na de dood van Mohammed begon de islam aan een snelle expansie (Kocak, 2010, 79). Eerst werd een compromis gesloten tussen de inwoners van medina en tussen de leiders van de belangrijkste stammen. Het was Uba Bakr die als opvolger werd aangeduid. Moslims hebben een specifiek woord voor opvolger: “kalief”. Hij werd vooral gekozen omwille van zijn eerlijke reputatie. Abu Bakr zorgde ervoor dat de rest van de stammen van het Arabische schiereiland zich bekeerden tot de islam (Clark, 2004, 19).
De opvolger die Abu Bakr op zijn sterfbed aanduidde was Umar (634-644). Hij zorgde voor een eerste grootschalige uitbreiding buiten het Arabisch schiereiland: het huidige Syrië, Irak, Egypte, Palestina en Iran werden veroverd. Een belangrijke reden voor deze successen was dat de plaatselijke bevolking van de genoemde gebieden, niet tevreden was met het Byzantijnse en Sasanidische bewind dat in die tijd heerste. De kaliefen werkten ook samen met de bevolking in plaats van ze te onderdrukken. Een andere reden was dat de moslims enkele zeer intelligente leiders hadden. Het geloof versterkte daarnaast ook de motivatie van het islamitische leger (Clark, 2004, 19-20). 8
De derde opvolger van Mohammed was Uthman (644-656) Tijdens zijn regeerperiode werd de staat verder uitgebreid naar Libië en Tunesië. Veel belangrijker was dat Uthman diegene was die een eerste algemeen aanvaarde versie van de Koran liet schrijven (Clark, 2004, 22). De vierde kalief was Ali (656-661), de zoon van de nonkel van Mohammed. Door interne conflicten was hij echter nooit echt een onbetwiste leider. Deze interne machtsstrijd wordt de eerste fitna genoemd (Clark, 2004, 23).
2.3 De twee eerste islamitische dynastieën
In de periode 661-750 heersten de Omayyaden. Dit was de eerste dynastie: het leiderschap bleef binnen één familie. De islamitische gemeenschap breidde zich uit naar Spanje en Marokko tot aan de Indische grens (Sonn, 2004, 32). In deze periode was Damascus de hoofdstad. De omayyadische kaliefen waren geslaagde heersers. Een belangrijke verwezenlijking was dat de overheid geïslamiseerd werd: heel de staatsorganisatie was gebaseerd op de islam.
De Abbassieden verdreven vervolgens de Omayyaden van de macht. Deze dynastie was in de periode 750-1258 aan de macht en Bagdad werd het nieuwe politieke en culturele centrum van de islam. Dit was een periode van politieke teloorgang: er ontstonden onafhankelijke deelstaten en het centrale gezag van de kalief brokkelde af. Dit was ook de periode van de kruistochten, die het islamitische rijk echter niet serieus in gevaar brachten. Op gebied van religie hadden de Abbassieden wel succes: ze slaagden erin om de meerderheid van de bevolking effectief tot de islam te bekeren. Daarnaast werden de eerste islamitische rechtsscholen opgericht (Clark, 2004, 27-28).
Vanuit Centraal Azië kwamen de Mongolen de islamitische wereld veroveren. In 1258 vernietigden ze Bagdad, waarmee er een einde kwam aan de tijd van één verenigde islamitische staat. De laatste kalief werd geëxecuteerd (Adamec, 2009, 130).
9
3. De islam: inhoudelijke kennismaking
3.1 De Koran
De Koran is het heilige boek van de moslims en bevat de tekst zoals die door de profeet Mohammed ontvangen werd van God. Het werk bevat uit 114 soera’s die elk een eigen naam hebben. Deze soera’s bestaan op hun beurt uit afzonderlijke verzen (Koerts, 20012, 84). De thema’s die behandeld worden in de Koran variëren. Eerst en vooral gaat het over de verantwoordelijkheid van de mens om te leven zoals god het wil. Daarnaast wordt het verhaal verteld van de vroegere profeten en van het leven van Mohammed zelf. Tenslotte zijn er nog een groot aantal gedragsvoorschriften voor het leven op het Arabische schiereiland in die tijd (Ozkaptan, 2010, 29).
3.2 Hadith De vertaling van Hadith is ‘verslag’. Het gaat om tradities die doorverteld werden en in de 8 e en 9e eeuw neergeschreven werden. Deze Hadiths gaan vooral over de levenswijze en over de uitspraken van Mohammed. Ook preken, interpretaties van de Koran en verhalen die niet in de Koran terug zijn te vinden, komen aan bod. De Hadith kunnen beschouwd worden als een aanvulling op en interpretatie van de leefregels in de Koran (Clark, 2004, 130-131).
3.3 Sharia
In de islam ligt de nadruk sterk op de juistheid van het handelen. De Sharia is de islamitische wet: het zijn gedragsverplichtingen die voortvloeien uit de islam. Moslims zien recht dus als een gevolg van hun geloof. Er bestaat in de islam zelf geen behoefte aan wetgeving die voortvloeit uit de wil van de mensen. In de eerste plaats worden de Koran en de Hadith als bron beschouwd als de Sharia. Hieruit worden door rechtsgeleerden rechtsregels afgeleid, want er staan weinig rechtstreekse voorschriften in. De interpretatie is dus cruciaal: er zijn belangrijke verschillen tussen sjiieten en sunnieten en tussen verschillende rechtsscholen (Brusse & Schoonenboom, 2006, 109-111) Op het onderscheid tussen sunietten en sjieten wordt in deze masterproef niet verder ingaan omdat het verschil niet relevant is voor het beantwoorden van de onderzoeksvraag. Door de
10
veelheid aan rechtsscholen is het eigenlijk onmogelijk om te spreken van ‘de’ Sharia. Het is de leider van een land die bepaald welke rechtsschool geldig is.
De Sharia deelt gedrag op in vijf verschillende categorieën: verplichte, aanbevolen, neutrale, afkeurenswaardige en verboden handelingen. Ook worden misdaadcategorieën en straffen voorgeschreven door de Koran (Brusse & Schoonenboom, 2006, 123). Velen vinden dat deze Sharia universele mensenrechten afwijst door onmenselijke straffen voorop te stellen zoals het amputeren van lichaamsdelen. Ook op gebied van procesvoering en rechten van de vrouw zijn er twistpunten met het internationaal recht (Brusse & Schoonenboom, 2006, 109).
Sommige moderne islamitische godgeleerden erkennen dat de principes uit de Koran aangepast moeten worden aan de moderne tijdsperiode van vandaag. De traditionelen maken daarentegen geen onderscheid tussen verschillende tijdsperioden: volgens hen moeten de principes van de islamitische ethiek onveranderlijk toegepast worden. Ook op gebied van democratie is er veel onenigheid. Democratie impliceert dat de macht van de regering is afgeleid van het volk. Een deel van de moslims wijzen deze regeringsvorm af en verkiezen een islamitische regering die de wil van God vertegenwoordigt op basis van de Sharia, het islamitisch recht. Democratie zien ze als iets westers. Veel moslimlanden hebben dan ook op papier een democratie maar worden in de praktijk geleid door één sterke man of een militaire elite die regeert in naam van God (Clark, 2004, 309).
3.4 Qiyas en Ijma
Qiyas verwijst naar een juridische praktijk: deductieve analogie. Hierbij worden bestaande regels uit de Koran of de hadith uitgebreid naar vergelijkbare situaties waarvoor geen expliciete regels bestaan in deze twee geschriften. Juristen redeneren van volgens analogie om een beslissing te nemen. (Waines 1995, 80)
Ijma is een consensus van meningen onder juristen over een bepaalde rechtvraag. Het gaat dus eigelijk over rechtspraak die door een meerderheid van de juristen aanvaard wordt. Er kunnen op dit vlak verschillen zijn tussen verschillende rechtsscholen en doorheen de tijd kan deze consensus onder druk komen te staan. Ijma wordt in de islamitische rechtpraktijk niet als een absolute regel beschouwd, er kan onder bepaalde omstandigheden van af worden geweken. (Ali, 1990, 79-81) 11
3.5 De vijf zuilen van de islam
De vijf zuilen staan niet letterlijk in de Koran maar zijn pas achteraf vastgelegd (Van Den Broeck, 2002, 80-84; Clark, 2004, 151). Ze beschrijven de minimumvereisten voor een gelovige, praktiserende moslim. Omdat ze de basis vormen van het geloof worden ze in deze masterproef kort besproken, zodat de lezer er een idee van krijgt hoe het leven van een moslim eruitziet. Sjahada (geloofsbelijdenis): dit is een verklaring die elk moslims moet doen: “Ik getuig dat er geen andere god bestaat dan Allah en dat Mohammed de boodschapper van Allah is”. Deze woorden worden een pasgeboren baby toegefluisterd en worden uitgesproken als een moslim gaat slapen, als hij wakker wordt en als hij bidt.
Salaat (gebed): het rituele gebed bestaat gebeurt dagelijks vijf maal op een vastgelegd tijdstip. Er bestaat wel variatie in het aantal keren dat in de praktijk gebeden wordt. Het gebed kan uitgevoerd worden op elke plaats maar moet steeds in de richting van Mekka gebeuren.
Zakaat (armenbelasting): in de islam is liefdadigheid verplicht. Elke moslim moet ongeveer 2,5 procent van zijn inkomen afstaan om de armen en de zieken te ondersteunen en om onderwijs te ondersteunen (zie ook Penney, 1999, 14-15)
Saum (vasten): de ramadan is de vastenmaand van de moslims. Moslims onthouden zich tijdens deze periode van voedsel, drank en seks tussen ochtendgloren en zonsondergang. Na zonsondergang wordt gebroken met de vasten en moeten moslims ten minste een dadel eten of wat water drinken. De bedoeling is dat tijdens de ramadan de gelovigen zich op Allah concentreren en mediteren, daarnaast worden er bijkomende gebeden verricht die typisch zijn voor de ramadan.
Hadjj (bedevaart): de hadjj is een pelgrimstocht naar mekka. Elk moslim die volwassen en gezond is heeft de plicht om eenmaal in zijn leven de hadjj te doen, op voorwaarde dat men over voldoende geld beschikt. Er zijn jaarlijks om en bij de 3 miljoen moslims die de pelgrimstocht maken. Voorafgaand vindt een rituele wassing plaats, even buiten mekka. De kleren worden ingeruild voor witte doeken: op die manier is er geen onderscheid meer tussen rijk en arm. Daarna lopen de pelgrims zeven maal rond de kabaa, terwijl ze bidden. 12
Vervolgens lopen ze zeven maal tussen twee heuvels (Safa en Marwah) heen en weer. De pelgrims brengen de nacht door in de woestijn en de volgende dag verzamelen ze 49 steentjes waarmee ze ritueel de duivel stenigen.
4.
Extremistische stromingen binnen de islam
In vrijwel elke religie bestaan er stromingen of organisaties die als extremitisch aan te merken zijn. Het kan gaan van zeer strikte religieuze voorschriften tot het goedkeuren van geweld tegen andersgelovigen. In dit deel worden eerst twee islamitische stromingen en vervolgens twee islamitische organisaties besproken die bekendstaan als extremitisch.
4.1 Wahhabisme
Wahhabisme staat voor de beweging rond de godgeleerde Al-Wahhab rond 1780. Al-wahhab wou de bevolking een strenge vorm van islam opleggen en riep op tot een jihad tegen alle moslims die er andere standpunten op na hielden. Geweld werd dus niet geschuwd. Hij wou terugkeren naar de Koran en de Hadiths en verzette zich tegen alle vormen van innovatie (bid’a).
Gedrag
moest
volgens
Al-Wahhab
gebaseerd
worden
op
de
eerste
moslimgemeenschappen in Mekka. Nadat een alliantie gesloten werd met de plaatselijke stam werd het grootste deel van het Arabische schiereiland veroverd, dit is het huidige SaoediArabië. Vanaf 1950 werd het Wahhabisme ook verspreid over de rest van de islamwereld maar de invloed buiten het Arabische schiereiland is de invloed van deze stroming klein. Deze islamitische stroming heeft de dag van vandaag wel nog steeds invloed op radicale moslims (Clark, 2004, 217).
4.2 Salafisme
salafisme is sterk verbonden met het Wahhabisme. De salafisten streven naar een terugkeer naar de authentieke islam’ zoals uit de begintijd van de islam (‘salaf’ wil zeggen ‘voorloper’). Ze stellen dat de Tawhied, de eenheid van god, ook geldt op politiek gebied. De ideale samenleving draait volgens hen volledig rond Gods plan. De mensen in democratieën in het westen en in sommige moslimlanden beschouwen ze als zondaars omdat ze het recht niet hebben om zelf wetten te maken. Het salafisme richt zich vooral tegen wat ze noemen de
13
vervallen moslimwereld, landen waar de islam weinig invloed heeft. Dit verval komt er enerzijds voor slechte moslims, anderzijds door externe vijanden van de islam.
Het salafisme is zichtbaar over de hele wereld en kan beschouwd worden als een transnationale sociale beweging van netwerken van salafistische imams, predikers en participanten. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen drie soorten salafisten: apolitieke, politieke en jihadistische (Fermin, 2009, 13). Het apolitiek salafisme houdt zich niet bezig met politiek, enkel met religie. Toch valt het binnen radicalisering in brede zin omdat het ervoor zorgt dan men zich afkeert van de westerse samenleving. Het politieke salafisme is wel politiek actief en probeert de samenleving te islamiseren door politieke en maatschappelijke deelname. Men wijst de democratische rechtsorde en de seculiere rechtstaat af. Om de hervormingen te realiseren wijzen ze in eerste instantie geweld af, maar in specifieke omstandigheden kan het geoorloofd zijn. Binnen het jihadistisch salafisme kunnen twee subgroepen onderscheiden worden. De ene groep rechtvaardigt een gewelddadige jihad ter verdediging van bedreigde moslims in bijvoorbeeld in Afghanistan en Irak. De andere subgroep ziet ook het Westen als een gebied waar gewelddadige strijd een vereiste is (De Koning, 2008, 375).
Volgens het takfier principe zijn moslims die zich niet onderwerpen aan de strenge principes van de salafistische geloofsleer, geloofsafvalligen die de doodstraf verdienen. Dit gedachtegoed is het sterkt te herkennen bij de zogenaamde salafi-jihadi’s, die ervan overtuigd zijn dat zij de enige overgebleven goeie moslims zijn. Om deze reden noemen ze zich zelf ook meestal geen wahhabisten of salafisten, maar gewoon moslims die de Koran volgen. Ze zijn van mening dat het verval van de moslimwereld alleen kan stoppen als overal de islamitische staat wordt opgericht, waar geregeerd wordt met de wetten van Allah, de Sharia. Om dit te verwezenlijken is jihad tegenover ongelovige moslimregeringen en tegen niet-moslims die de moslims onderdrukken verplicht voor elke individuele moslim (De Poot en Sonnenschein, 2009, 22-23).
4.3 De Moslimbroederschap
De Moslimbroederschap is opgericht in 1928 in Egypte (Tamerus, Horsten & Van den Bogert, 2007, 85). Het motto van de organisatie luidt: “Allah is ons doel, de Koran is onze grondwet, de Profeet onze leider, strijd onze weg, en dood voor Allah onze hoogste aspiratie.” Tussen 14
1949 en 1966 was Said Qutb de informele leider van de Broederschap. Diens oordeel was dat geweld geoorloofd was tegen moslims die zich niet als goede moslim gedroegen. Hij pleitte voor een meer militante strijd tegen “goddeloze regeringen” en streed voor een maatschappij die volledig georganiseerd moest worden volgens de letter van de Koran. Hij ziet democratie en andere godsdiensten als een heidense samenzwering tegen de islam. Ook na zijn dood in 1966 bleef hij een grote invloed hebben om islamitische radicalen. Later steunde de broederschap de strijd in Irak tegen de Amerikaanse bezetter. De beweging is de dag van vandaag actief over heel de wereld en is officieel niet meer gewelddadig van aard (Van Den Broeck, 2002, 189).
4.4 Al-Qaida
Al-Qaida is de laatste tien jaar zonder twijfel wereldwijd de meest gekende en gevreesde terroristische groepering. In de inleiding werden al enkele aanslagen besproken waarvoor AlQaida verantwoordelijk is en daarom wordt er in dit deel dieper ingegaan op deze organisatie. Al-Qaida is een organisatie die gebaseerd is op het jihadistisch-salafisme (Turner, 2010, 543). Het ideaalbeeld is een islamitische staat zoals in de beginperiode van de geschiedenis van de islam. Osama bin Laden, geboren in Saoedi-Arabië in 1957, ligt aan de basis van de organisatie. Osama Bin laden was een radicale moslim die in 1984 een centrum op voor islamitische vrijheidstrijders op weg naar Afghanistan om te strijden tegen Sovjet-Unie. Vanaf 1986 begon hij een eigen groep strijders op, “Al-Qaida” (Clark, 2004, 325). In 1996 riep hij in een verklaring een jihad uit tegen het Westen en de Verenigde Staten, die volgens hem bezig waren met een kruistocht tegen de islam. Volgens Bin Laden hadden alle moslims de verplichting om de Amerikanen te doden. Om deze verplichting te legitimeren grijpt AlQaida terug naar de tijd waarin Mohammed leefde en moest vechten tegen tegenstanders van de islam. In deze periode bood de Taliban hem onderdak. Dit is dan ook de reden dat de V.S. Afghanistan binnenviel na de aanslagen van 11 september en de Taliban van de macht verdreef (Turner, 2010, 553). Al-Qaida eiste een groot aantal dodelijke aanslagen op in westerse landen of in landen die volgens hen niet islamitisch genoeg waren.
De dag van vandaag wordt Al-Qaida over het algemeen beschouwd als een ideologie eerder dan als een echte organisatie. De invloed op het zogenaamd “homegrown-terrorism” blijft groot, wat bijvoorbeeld resulteerde in de aanslagen in Madrid waarbij 191 mensen om het leven kwamen. Met de term “homegrown-terrorism” wordt bedoeld dat mensen aanslagen 15
plegen in het land waarin ze zelf wonen. (Bergen, 2008, 15). Het gaat dan eerder over ideologische invloed van Al-Qaida op groepjes mensen die aanslagen plegen, eerder dan rechtreekse contacten met de organisatie. Toch is Al-Qaida nog steeds springlevend, vooral in Pakistan zijn er nog trainingskampen waar opleiding gegeven wordt aan zelfmoordterroristen met als doel het plegen van aanslagen in Afghanistan (Bergen, 2008, 18).
5. Moslims in België en Nederland
In dit deel wordt kort stilgestaan bij de moslimpopulatie in het algemeen en bij de aanwezigheid van radicale moslims in het bijzonder in Nederland en België. Dit is interessant als achtergrond bij de berichten geplaatst op een Nederlandstalig islamitisch forum die werden bestudeerd in het empirisch luik van deze masterproef.
5.1 Nederland
5.1.1 De moslimpopulatie
De moslimpopulatie in Nederland wordt geschat op 900 000, wat overeenkomt met 5,5 procent van de 16 miljoen inwoners (Buijs, 2009, 424). Er zijn naar schatting 475 Moskeeën. De eerste golf van islamitische migranten kwam er na de tweede wereldoorlog. Het ging vooral om migranten uit het voormalig Nederlands-Indië. In de periode 1960-1980 kwamen daar nog eens een grote groep Turken, Marokkanen en Surinamers bij. Tot op heden blijft er een constante instroom van Turken en Marokkanen door gezinsvorming (moslims uit Nederland die trouwen met een partner uit het land van herkomst) en gezinshereniging. De meerderheid van de migranten komt er door de behoefte aan arbeidskrachten en ten gevolge van burgeroorlogen, onderdrukking en economische problemen in het thuisland (FORUM, 2010, 6).
5.1.2 Radicale islam
Wat betreft radicale islam is het salafisme veruit de gevaarlijkste en meest aanwezige stroming in Nederland. Het AIVD3 heeft het salafisme in Nederland uitgebreid bestudeerd.
3
Algemene inlichtingen – en veiligheidsdienst van Nederland
16
Volgens de dienst ontwikkelden zich de eerste organisaties en netwerken van radicale islamitische organisaties, gesteund door islamitische landen vanaf midden jaren tachtig. Vanaf 2001 ontstaan dan onder de tweede generatie moslims jihadistische groepjes zoals de hofstadgroep. Ze gebruiken zogenoemde knip - en plak ideologieën, d.w.z. ze selecteren islamitische bronnen en halen hier bepaalde stukken uit om hun gelijk te bewijzen. Na de moord op Theo van Gogh wordt geweld in het Westen meer en meer afgewezen door de salafistische beweging in Nederland. Het AIVD stelt dat er sinds midden 2005 sprake is van een derde generatie radicale moslims, die beseffen dat de islam geschaad wordt door gewelddadige acties. Ze dragen nog steeds een antidemocratische boodschap uit maar keuren het gebruik van geweld af (AIVD, 2007, 83-84). Volgens het laatste beschikbare jaarrapport van de AIVD, dat van 2010, is de groei van het salafisme in Nederland gestagneerd. Dit is volgens het rapport te wijten aan de toenemende weerstand tegen het gedachtegoed van de salafisten van de moslimgemeenschap in Nederland. Steeds meer moslims hebben zich uitgesproken voor meer verdraagzaamheid en hebben in tegenstelling tot de salafisten gepleit voor integratie van moslims. Een andere vaststelling is dat de salafisten zich openlijk distantiëren van het jihadistische gedachtegoed (AIVD, 2011, 14).
5.2 België
5.2.1 De moslimpopulatie
Volgens berekeningen van de socioloog Jan Hertogen wonen in België 628751 moslims, wat overeenkomt met 6,0% van de bevolking (Hertogen, 2008). In België kwam de eerste golf islamitische migranten uit Turkije en Marokko. Net zoals in Nederland ging het vooral om arbeidsmigratie met daaropvolgend gezinsvorming en –hereniging. Vanaf 1960 kwamen ze vooral in de mijnbouw en in de metaalsector het tekort aan Belgische arbeidskrachten opvangen. Door de blijvende islamitische aanwezigheid in België en Nederland ontwikkelden zich allerlei instellingen in de groeiende nieuwe gemeenschap. Het ging om moskeeën, scholen en verschillende religieuze en sociale organisaties (De Raedt, 2004, 15).
17
5.2.2 Radicale islam
Een gekend en extreem voorbeeld van islamitische radicalisering in België is het geval Muriel Degauque. Ze probeerde in 2005 een aanslag te plegen tegen een Amerikaans doelwit in Irak maar was zelf het enige dodelijke slachtoffer. Muriel bekeerde zich tot de islam nadat ze een moslim huwde. Ze begon zich enorm te verdiepen in de islam en werd steeds strikter in haar geloof. Enkele jaren later hertrouwde ze met een strenge salafist. Vele individueelpsychologische maar ook socio-economische factoren lagen aan de basis van dit steeds verdergaand radicaliseringproces. Ook de interactie met gelijkgestemden in Sint-Joost-TenNode speelde een grote rol hierbij. In deze gemeente was er in die periode een vereniging actief die het salafisme onder de jongeren verspreidde. Uiteindelijk nam ze dus de beslissing om in naam van de islam te sterven (Noppe, Hellinckx & Vande Velde, 2010, 93-104).
De veiligheid van staat stelt in zijn rapport dat in de loop van 2010 het salafisme in België een opmerkelijke ontwikkeling doormaakte. Net zoals in Nederland is deze stroming het zwaartepunt van de radicale islam in België. In het jaarrapport 2010 wordt er op gewezen dat de stroming bestaat uit diverse etnische groeperingen: gaande van Arabieren en Afrikanen tot bekeerde Belgen. De dienst besteedt ook apart aandacht aan Sharia4Belgium, de salafistische groepering die het meest zichtbaar is in het straatbeeld en in de media. Er wordt benadrukt dat de website openlijk terreur promoot en dat leden van de organisatie overgingen tot intimidatie van andersdenkenden en tot het verstoren van de openbare orde (VSSE 2010, 42). 6. Conclusie De islam ontstond in het huidige Saoedi-Arabië waar Mohammed openbaringen ontving van Allah. Deze openbaringen zijn neergeschreven in de Koran, het heilige boek van de moslims. Daarnaast hechten moslims ook veel waarde aan uitspraken en gewoonten die aan de profeet Mohammed worden toegeschreven, de Hadith. Na de dood van Mohammed kende de islam een snelle uitbreiding. Eerst volgden vier kaliefen, opvolgers: Umar, Abu Bakr, Uthman en Ali. Daarna volgden twee dynastieën: de Omayyaden en de Abbassieden. Sommige moslims verlangen nog altijd naar deze periode omdat de islam toen verenigd was in één staat.
18
De Sharia is de islamitische wet: het zijn gedragsverplichtingen voortvloeiend uit de islam. Er zijn verschillende interpretaties hiervan, afhankelijk van de rechtsschool. De vijf zuilen van de islam vormen de basis van het geloof in de praktijk. Het gaat om de geloofsbelijdenis, het gebed, de religieuze belasting, de vasten en de hadjj.
Er worden vier religieuze stromingen besproken. Het Wahhabisme is een strenge vorm van islam die pleit voor een terugkeer naar de manier van leven zoals in de tijd van het ontstaan van de islam. De moslimbroederschap is een organisatie die pleit vooral voor een politieke vorm van islam, waarbij de staat volledig georganiseerd is rond islam. Het salafisme is een stroming die lijkt op het Wahhabisme: de nadruk ligt op de eenheid van God, ook op politiek gebied. Ze ijveren vooral voor de invoer van de Sharia. Er kan een onderscheid worden gemaakt tussen apolitieke, politieke en jihadistische salafisten. Al-Qaida is de organisatie rond Osama bin Laden die vooral fysiek geweld gebruikt tegen tegenstanders van de islam. Het is ook een ideologie die terroristen over de hele wereld inspireert.
Zowel in België als in Nederland is er een belangrijke moslimpopulatie die er na de tweede wereldoorlog gekomen is door economische migratie. Sindsdien bleef hun aantal toenemen onder andere door gezinshereniging, economische problemen en conflicten in het thuisland. Het gaat vooral over mensen van Turkse en Marokkaanse origine, in Nederland ook over personen van Surinaamse afkomst.
Wat betreft radicale stromingen wijzen de veiligheidsdiensten van België en Nederland vooral op het gevaar van het salafisme. Sinds de moord op Theo van Gogh is het gewelddadige salafisme wel op de terugweg. In België is het opmerkelijk dat in de loop van 2010 Sharia4Belgium is opgedoken, een groepering die valt onder het jihadistische salafisme.
19
Hoofdstuk 2: Theoretische verklaringen van radicalisering 1. Inleiding
islamitisch geïnspireerde radicalisering is van een zodanige complexe aard dat verschillende theorieën nodig zijn om het overzichtelijk te maken. Er bestaan diverse wetenschappelijke verklaringen van het bestudeerde gedrag die relevant kunnen zijn. Door de enorme hoeveelheid literatuur uit verschillende wetenschappelijke disciplines is het dan ook onmogelijk om in deze masterproef een volledig overzicht te gegeven van de theoretische stand van zaken. Om deze reden beperken we ons tot de enkele theorieën en modellen die in de literatuur vaak terugkomen.
Eerst en vooral wordt beschreven hoe twee belangrijke, algemeen sociologische theorieën een rol kunnen spelen in het radicaliseringproces: de differentiële associatietheorie (deel twee van dit hoofdstuk) en de referentiegroeptheorie (deel drie van dit hoofdstuk). Vervolgens wordt ingegaan op twee types van verklaringsgronden die in de literatuur vaak genoemd worden als voedingsbodem voor (religieuze) radicalisering: bedreiging van de groep (deel vier van dit hoofdstuk) en psychopathologische verklaringen (deel vijf van dit hoofdstuk).
Vervolgens komen gaan we kort in op vier verschillende theoretische modellen: het symbolische bekrachtigingmodel van Juergensmeyer (deel zes), het piramidemodel van McCauley en Moskalenko (deel zeven), een model ontwikkeld door Wiktorowicz (deel acht) het model van Moghaddam (deel negen) en tenslotte het viertandmodel van Sageman (deel tien).
2. Differentiële associatietheorie
Deze theorie van Sutherland en Cressey is sociaalpsychologisch van karakter en stelt dat crimineel gedrag aangeleerd is. Het leerproces vindt plaats via interactie in kleine groepen of via media. Er worden naast technieken om een misdaad te plegen ook attitudes die de misdaad rechtvaardigen aangeleerd. Wanneer er een meerderheid van normovertredende definities is tegenover niet-criminele, dan zal crimineel gedrag optreden (Tittle, Burke & Jackson, 1986, 405-406). 20
Toegepast op fundamentalisme kan men stellen dat hoe meer een individu in contact komt met radicale standpunten, hoe meer hij geneigd zal zijn deze zelf over te nemen. Deze contacten kunnen in eerste instantie plaatsvinden in moskeeën, theehuizen, gevangenissen, betogingen, of via familie. In religieuze scholen voor jonge moslimjongens in Pakistan en Palestina wordt extremistisch gedachtegoed bewust aangeleerd. (Victoroff, 2005, 18). Conventionele waarden worden ingeruild voor de waarden van de organisatie (King en Taylor, 2011, 606). Dit leerproces gaat niet enkel over waarden maar ook over de methoden. Er worden bijvoorbeeld technieken doorgegeven voor het maken van explosieven of er worden tips uitgewisseld om uit de handen te blijven van de politie en veiligheidsdienst.
Dit leerproces kan ook via internet plaatsvinden. Bepaalde websites en discussiefora hebben een sterk invloed op jongeren. Het gaat dan van berichten en beeldmateriaal die aanzetten tot radicale gedachten en geweld, tot zelfs online-trainingen voor het maken van bommen en het plegen van aanslagen. De propaganda wordt steeds meer aangeboden in het Engels zodat ook westerse jongeren ze kunnen verstaan. Zelfrekrutering via internet wordt een steeds belangrijker probleem (Ariza, 2006, 19). Nadat men lid is geworden van een radicale groepering wordt het gedachtegoed verder ontwikkeld door middel van leerprocessen. Door de groepsinteractie bekrachtigt men elkaars standpunten en worden de meningen extremer (Crenshaw, 2000, 409).
3. Referentiegroeptheorie
Vaak wordt in de literatuur aangenomen dat de perceptie van economische omstandigheden aan de basis ligt van radicalisering (Kavanagh, 2011, 127). Het vertrekpunt van de referentiegroeptheorie is dat mensen in een samenleving de eigen economische situatie steeds met die van een andere groep dan degene waartoe men behoort vergelijken. Als deze vergelijking voor een subjectief gevoel van ontevredenheid over de eigen groep zorgt, spreekt men van relatieve groepsdeprivatie. Deze deprivatie kan leiden tot een meer radicale islambeleving. Deze situatie komt bijvoorbeeld voor bij migrantengroepen die het economisch minder goed hebben dan hun referentiegroep (bijvoorbeeld leeftijdsgenoten op school). Relatieve deprivatie is dus een sociale factor die de reactie van een individu op zijn omgeving beïnvloedt (Veldhuis & Bakker 2007, 451-452). De vaststelling dat veel terroristen tot de middenklasse blijken te behoren wil niet zeggen dat relatieve groepsdeprivatie geen verklaringsgrond kan zijn: het gaat om het gevoel waarbij 21
men ontevreden is over de situatie van de groep waartoe men behoort, niet over de persoonlijke situatie. Ook al is men dus zelf bevoordeeld, dan nog kan relatieve groepsdeprivatie een verklaringsgrond zijn voor radicalisering en eventueel fysiek gewelddadig gedrag (King en Taylor, 2011, 609).
4. Bedreiging van de groep
Een andere voedingsbodem die vaak geassocieerd wordt met (islam)fundamentalisme is een bedreiging van de groep waartoe men behoort. De basis van die bedreiging zijn vaak politieke veranderingen. Mensen identificeren zich met sociale groepen en halen er hun sociale identiteit uit. Hoe sterker een groep wordt bedreigd, hoe belangrijker lidmaatschap van de groep en sociale identiteit worden (Noppe, Hellinckx & Vande Velde, 2010,
23). Uit
onderzoek is naar voor gekomen dat het vooral jongeren zijn die het meest vatbaar zijn voor deze dreiging, omdat ze vaak onzeker zijn over hun identititeit en over hun toekomst in de samenleving (Van Der Valk, 2010, 89). Het westerse imperialisme wordt vaak gezien als een belangrijke oorzaak van radicalisering. In gekoloniseerde landen werden eigen cultuur, religie en maatschappelijke systemen van de bevolking vaak onderdrukt door het westerse, koloniserende land. Mensen zijn in deze context vaak bang dat hun cultuur en daarmee hun sociale identiteit verloren zal gaan. In Oost-Europa werden moslimgemeenschappen bijvoorbeeld onderdrukt door de bezetter, die de bevolking een politiek systeem en waarden oplegde. De vrees voor verlies van de eigen identiteit en eigen waarden fungeerde als voedingsbodem voor radicalisme. De onderdrukte bevolkingsgroep identificeerde zich sterk met zijn religie en op die manier ontstonden religieuze politieke bewegingen. Deze bewegingen werden als oplossing gezien om zich te bevrijden van de onderdrukker (Vorster, 2007, 13). Globalisering fungeert in dit opzicht ook als een voedingsbodem van radicalisme. Sommige moslims bekijken globalisering als een soort culturele kolonisatiegolf waardoor eigen traditionele waarden en normen uitgehold worden en vervangen worden door een meer modernistische, westerse cultuur (Vorster, 2007, 16).
5. Psychopathologische theorieën
Er
werd
in
het
verleden
vaak
onderzoek
gedaan
naar
het
verband
tussen
persoonlijkheidsstoornissen zoals narcisme of paranoia en terrorisme (Crenshaw, 2000, 40822
409). Sommige beleidsmakers ontwikkelden een “terroristisch profiel”: een lijst met eigenschappen die terroristen of potentiële terroristen zouden onderscheiden van de rest van de bevolking. Ook werd vermoed dat een laag zelfbeeld zou leiden tot radicalisering doordat individuen in hun zoektocht naar een persoonlijke identiteit een nieuwe, terroristische identiteit aannemen. Specifiek voor vrouwelijke terroristen werden verklaringen gezocht in de ontwikkelingspsychologie, met name in een gezinssituatie met een tirannieke vader in combinatie met een zwakke moeder. Er bestaat echter geen empirisch bewijsmateriaal dat aantoont dat terrorisme het gevolg is van persoonlijkheidsstoornissen. In de literatuur worden psychopathologische theorieën dan ook als achterhaald beschouwd.
6. Symbolische bekrachtigingmodel van Juergensmeyer
Juergensmeyer ontwikkelde een theoretisch model specifiek voor religieus terrorisme. Terrorisme komt slechts voor op het hoogste niveau in zijn model. Juergensmeyer stelt dat religie een rol speelt bij terrorisme. Dit wil niet zeggen dat volgens dit model religie op zich voldoende is om te leiden tot terrorisme: er moet een combinatie zijn met sociaal-politieke problemen. Verder ziet deze auteur terrorisme als een symbolische daad en onderscheidt hij vier verschillende fasen in zijn model (Juergensmeyer, 2000, 184-185): 1: “A world gone awry”: Sociaal-politieke problemen fungeren volgens Juergensmeyer als voedingsbodem voor terrorisme. Als voorbeeld geeft hij de Israëlische bezetting van Palestina. De meerderheid van de mensen vindt een manier om met de situatie om te gaan. Daartegenover staat een groep die zich deze situatie zwaar aantrekt en de wereld als slecht en oneerlijk percipieert. 2: “The foreclosure of ordinary options”: De meerderheid van deze laatste groep wil verandering bekomen door legale politieke en sociale acties. Ze zijn ervan overtuigd dat nieuwe verkiezingen bijvoorbeeld een oplossing kunnen bieden. Daartegenover staan mensen die enkel geweld zien als de oplossing voor problemen. De frustratie over de “oneerlijke wereld” resulteert voor hen in een gevoel van persoonlijk falen en ontbreken van zingeving. 3: “Satanisation and cosmic war”: In deze fase wordt naar religie gegrepen: de tegenstanders die verantwoordelijk worden gehouden voor de problemen worden beschouwd als duivelse krachten. De onderdrukten snappen nu waarom ze in hun situatie verkeren en geloven dat de situatie zal keren omdat ze geloven dat God achter hen staat. 23
4. “Symbolic acts of power”: In deze ultieme fase zijn er individuen en groepen die acties ondernemen om de kracht die ze dankzij hun geloof nu voelen, te symboliseren. Dit komt tot uiting in kranten en boeken waarin de “duivelse vijand” vernederd wordt, maar ook door het verzamelen van wapens om militaire kracht aan te tonen. Daarnaast ontwikkelen zich structuren met leiders en communicatiesystemen. De meest gewelddadige individuen uit deze structuren kunnen ervoor kiezen om hun machtsgevoel uit te drukken door terrorisme: ofwel onder de vorm van geïsoleerde, terroristische aanslagen ofwel door een guerrillaoorlog tegen de vijand te beginnen.
7. Piramidemodel van McCauley en Moskalenko
McCauley en Moskalenko gebruiken een piramide om het radicaliseringproces schematisch voor te stellen en om de sociale steun te verklaren die terroristische groeperingen soms hebben bij grote delen van de bevolking (McCauley en Moskalenko, 2008, 416-417). Ze beschouwen individuen die overgaan tot illegale, fysiek gewelddadige handelingen als de top van een piramide. De piramidemetafoor wordt gebruikt omdat deze terroristen steunen op een brede basis van medestanders. Zijzelf zijn het kleinst in aantal in vergelijking met de onderliggende niveaus. Ze vormen de kleine minderheid van een veel grotere groep individuen die dezelfde overtuiging hebben maar fysiek geweld niet aanvaarden als oplossing. De basis van de piramide is numeriek de grootste groep: “the base of the pyramid is composed of all who sympathize with the goals the terrorists say they are fighting for” (McCauley en Moskalenko, 2008, 417). Deze mensen ondersteunen de ideologie en hebben grotendeels dezelfde gevoelens als de terroristen, maar toch vinden ze geweld niet gerechtvaardigd om deze ideologie in de praktijk te brengen. In geval van islamitisch geïnspireerde gewelddadige handelingen gaat dit om de groep antiwesterse mensen die vindt dat de Verenigde Staten de moslims vernedert (Kurglanski en Fishman, 2006, 199). Gewelddadige handelingen kunnen zowel in grote, georganiseerde groepen voorkomen als in kleine onafhankelijke groepen waarin alle leden elkaar persoonlijk kennen. Tussen de basis en de top van de piramide is er een continuüm wat betreft de mate van radicalisering, vertaald in overtuigingen, emoties en gedrag. Hoe hoger men zich bevindt in de piramide, hoe meer men zich associeert met de overtuigingen van de radicalen (het al dan niet rechtvaardigen van geweld) en hoe meer men bereid is om effectief zelf geweld te gebruiken om de doelen te bereiken. Wat emoties betreft worden haat en woede tegenover de 24
vijanden van het groepsbelang sterker naarmate men zich op hoger niveau in de piramide bevindt (McCauley en Moskalenko, 2008, 417).
Verder schreven McCauley en Moskalenko in een artikel van 2009 dat ze een stapsgewijze benadering van radicalisering verwerpen. Dit houdt in dat volgens hen iemand rechtreeks van de basis van de piramide naar de top kan stijgen, zonder geleidelijk aan tussenliggende fasen te doorlopen. Dit kan volgens hen door ontevredenheid op persoonlijk niveau of op groepsniveau, maar ook uit liefde. Als iemand door een geliefde, die al terrorist is, uitgenodigd wordt om toe te treden tot de groep, kan het sneller gaan dan bij de staircase benadering van Moghaddam (zie supra). Dit wil dus ook zeggen dat er veel radicalen zijn zonder een voorgeschiedenis van niet-gewelddadig activisme. Door deze nuance worden sociale bewegingen minder benadrukt als kweekvijvers van terroristen. De auteurs stellen dat er zelfs een concurrentiestrijd bestaat tussen de groepen die opkomen voor het belang van moslims zonder geweld en terroristische groeperingen die wel geweld gebruiken. Deze twee types van organisaties zouden een strijd voeren om leden te rekruteren (Moskalenko en McCauley, 2009, 240).
8. Model van Wiktorowicz
Wiktorowicz baseerde zijn model op een etnografische casestudy met leden van de AlMuhajiroun beweging, een transnationale islamitische organisatie met het Verenigd Koninkrijk als thuisbasis. Deze organisatie promoot een wereldwijde islamitische revolutie en heeft als doel militaire staatsgrepen te plegen overal waar moslims leven, om uiteindelijk een eigen islamitische staat te stichten. Wiktorowicz onderscheid vier fasen die leiden tot lidmaatschap van een islamitische groepering (King en Taylor, 2011, 605-606). De basis en eerste fase noemt hij de “cognitieve opening”, die vaak resulteert uit wat hij noemt een persoonlijke crisis: bijvoorbeeld jobverlies of het ondergaan van discriminatie. Deze cognitieve opening kan ook het gevolg zijn van een gesprek met iemand van een islamitische groepering. In een tweede fase, “religieuze zoektocht”, wordt de cognitieve opening uit fase één verbonden aan religie. Het is hier dat de personen die er ontvankelijk voor zijn, zich beginnen te verdiepen in denkbeelden en interpretatiekaders van extremistische islamitische organisaties en ook beginnen debatteren met extremisten.
25
De derde fase “frame alignment” houdt in dat het interpretatiekader van het individu in overeenstemming gebracht werd met dat van de islamitische organisatie. Op dit punt heeft men respect gekregen voor de radicale religieuze denkbeelden en beschouwt men deze als de waarheid. Dit proces van “frame alignment” kan ook plaats vinden via internet, bijvoorbeeld via private chatrooms. Toch zouden face to face interacties krachtiger zijn. De laatste fase is die van de socialisatie en het lidmaatschap: het individu wordt nu officieel lid van de groep. De groepsidentiteit en ideologie wordt aangeleerd en onderhouden in een interactie met andere leden. Na een tijdje lid van de groep te zijn wordt de eigen identiteit als het ware ingeruild voor die van de groep.
9. De trap naar terrorisme van Moghaddam
Moghaddam stelt het radicaliseringproces schematisch voor als een getrapt proces dat bestaat uit vijf fasen (Moghaddam, 2005, 161-166). Hij gaat er van uit dat personen die geen oplossingen vinden op een lager niveau, verder klimmen op de symbolische trap. Vooraleer iemand een terrorist wordt moet hij de voorafgaande treden “beklimmen”. De grote meerderheid bereikt de bovenste trap niet. Het gelijkvloers symboliseert de basis van fundamentalisme volgens de auteur. Moghaddam stelt dat twee factoren aan de basis liggen van radicalisering: relatieve groepsdeprivatie en perceptie van onrechtvaardige behandeling. Mensen die de slechte materiële omstandigheden wijten aan een onrechtvaardige behandeling en hiertegen willen opkomen, gaan verder naar de eerste verdieping. Op de eerste verdieping zijn twee factoren bepalend: persoonlijke sociale mobiliteit en rechtvaardigheid van de beslissingsprocessen. Als men van de mening is dat men kan opklimmen in de sociale hiërarchie van de maatschappij, zal er een kleinere kans zijn dat men radicaliseert. Ook als men de beslissingsprocessen in de maatschappij als rechtvaardig beschouwt zal de kans op radicalisering minder groot zijn. Indien iemand echter niet gelooft in persoonlijke sociale mobiliteit of in rechtvaardige beslissingprocessen zal de ontevredenheid verder leiden naar de tweede verdieping. Op de tweede verdieping ruimen de reële oorzaken van de ontevredenheid plaats voor andere. De personen die zich als groep onrechtvaardig behandeld voelen leggen nu de schuld daarvoor bij het onrechtvaardige Westen. Een deel van deze groep begint radicale ideeën te ontwikkelen en groeit door naar de derde verdieping.
26
De derde verdieping is die van “moral engagement”. Het gaat hier vooral om jonge mannen die samen met gelijkgestemden gewelddadige handelingen moreel goedkeuren en bereid zijn tot de uitvoering van gewelddadige handelingen. Ze verenigen zich en delen hun frustraties waardoor ze elkaar verder radicaliseren. Hierdoor raakt de groep geïsoleerd van de maatschappij. Ze vergroten op deze manier het contrast tussen zichzelf en “de vijand”. Conventionele democratische waarden en normen worden ingeruild voor de normen en waarden van terroristische organisaties. Deze organisaties gaan mensen die zich op de deze verdieping bevinden actief rekruteren. Diegene die zich officieel aansluiten bij een terroristische organisatie, gaan naar de vierde verdieping. Op de vierde verdieping worden volgens Moghaddam kleine terroristische cellen gevormd van ongeveer vijf personen, die elk een eigen leider hebben. De personen zijn nu lid van de organisatie en gehoorzamen de leider. Het “wij tegen hen” en het “goed tegen kwaad” gevoel wordt hierbij verder uitvergroot. Op dit niveau bevinden zich bijvoorbeeld de rekruteerders, de bommenmakers en de sponsors. De vijfde verdieping geeft diegenen weer die zelf fysiek geweld tegen burgers willen gebruiken. Alle burgers buiten de eigen groep worden als vijand beschouwd om geweld te rechtvaardigen.
10. De viertand van Sageman
Sageman stelt dat radicalisering het gevolg is van een samenspel van vier factoren, die elkaar onderling beïnvloeden (King en Taylor, 2011, 608). Het gaat hier dus niet om fases die in een welbepaalde volgorde voorkomen. De eerste drie factoren zijn van cognitieve aard, de vierde factor is situationeel. Factor 1: “moral outrage”: deze verontwaardiging is het gevolg van een specifieke interpretatie van een gebeurtenis zoals de invasie van Irak. Vele moslims vonden de westerse militaire aanwezigheid een schending van de morele regels. Factor 2: “the frame used to interpret the world”: in het huidig islamitisch extremisme worden gebeurtenissen geïnterpreteerd vanuit het idee dat het Westen wereldwijd een oorlog tegen de islam voert. Men gelooft in een samenzwering tegen moslims en het “wij tegen hen” gevoel ontstaat. Factor 3: “resonance with personal experience”: de persoon ondervindt morele schendingen op persoonlijk vlak, bijvoorbeeld door discriminatie of werkloosheid.
27
Factor 4: mobilisatie door netwerken: dit zijn de interacties met gelijkgestemden. Hier worden de ideeën uit de eerste drie factoren bevestigd en versterkt door de gebeurtenissen samen in een netwerk te bespreken. Er worden sociale netwerken gevormd van radicalen. Sageman ziet dit dus niet zozeer als een effectieve, hiërarchische organisatie maar eerder als een sociale beweging die gevormd wordt waarbij internet een even grote rol speelt als persoonlijke netwerken.
11. Conclusie
In dit hoofdstuk worden vier algemene theoretische verklaringsgronden besproken. De differentiële associatietheorie verklaart hoe radicaal gedrag ontstaat door interactie met anderen. Het is een sociaal proces waarbij denkwijzen worden overgenomen. Sommige personen gaan bewust extremistisch gedachtegoed aan anderen doorgeven. Hoe meer een individu in contact komt met dit gedachtegoed, hoe groter de kans is dat hij dit zelf gaat overnemen. Deze theorie is van groot belang bij (zelf)rekrutering. Het proces kan zich ook online afspelen.
De referentiegroeptheorie vertrekt van subjectieve gevoelens van ontevredenheid. Volgens de literatuur kan deze ontevredenheid een aanleiding vormen voor extremisme. Ook de bedreiging van de groep wordt in de literatuur aangehaald als een verklaringsgrond voor fundamentalisme. Dit hangt sterk samen met een vrees voor een verlies van groepsidentiteit. Psychopathologische theorieën blijken geen causaal verband te hebben met terrorisme, hoewel dit in het verleden vaak werd aangenomen.
Wat betreft samenhang tussen de drie relevante theoriëen hebben de referentiegroeptheorie en de bedreiging van de groep betrekking op een eerste fase in het radicaliseringsproces. Individuen die relatieve deprivatie ondervinden of die een sterke groepsdreiging ervaren zullen ontvankelijk zijn voor radicalisering. In een volgende fase, eens men bij een radicale groep wil behoren, wordt de differentiële associatietheorie van belang. Men zal dan radicale denkwijzen en gedragpatronen aanleren in sociale interactie.
Vervolgens worden vijf verschillende theoretische modellen beschreven. Juergensmeyer beschrijft in zijn model hoe een combinatie van sociaaleconomische problemen en religie kan leiden tot terrorisme. Hij onderscheidt vier opeenvolgende stappen waarbij alles begint met 28
een probleemsituatie. Wanneer deze situatie als oneerlijk wordt gezien kan naar religie worden gegrepen om de problemen toe te schrijven aan duivelse krachten. In een ultieme fase worden symbolische acties ondernomen waaronder eventueel terroristische aanslagen.
McCauley en Moskalenko gebruiken een piramide als metafoor om het radicaliseringproces te beschrijven. De basis wordt gevormd door een grote groep mensen die de gewelddadige ideologie steunt. Het is slechts een minderheid, voorgesteld als de top van de piramide, die uiteindelijk geweld zal gebruiken. De auteurs stellen wel dat het niet noodzakelijk is dat iemand geleidelijk aan radicaliseert.
Wiktorowicz ontwikkelde een model om een lidmaatschap van een terroristische groepering te verklaren. Als verschillende fasen onderscheidt hij de cognitieve opening, de religieuze zoektocht, frame alignment en socialisatie. Het belang van dit model voor het empirische gedeelte van deze masterproef ligt eerder bij de derde fase, waar radicale religieuze denkbeelden worden overgenomen, eventueel via het internet.
Moghaddam vergelijkt het radicaliseringproces met het beklimmen van een trap. Hij onderscheidt zes verschillende niveaus. De hoogste niveaus weerspiegelen het ontstaan van terroristische organisaties, terwijl de lagere trappen de voedingsbodem voorstellen. Volgens deze auteur kan een persoon geleidelijk aan lid worden van een terroristische organisatie. De meerderheid blijft echter hangen op de lagere verdiepingen/trappen.
Het model van Sageman onderscheidt vier verschillende factoren die elkaar onderling beïnvloeden: morele verontwaardiging, interpretatiekaders, persoonlijke ervaring en mobilisatie door netwerken. Vooral de frames (dit zijn interpretatiekaders) en de morele verontwaardiging komen in het empirische luik van de masterproef terug. Ook de sociale netwerken uit de laatste factor van Sageman zijn relevant.
Als we de vijf modellen met elkaar vergelijken vallen de gelijkenissen op tussen de modellen van Juergensmeyer, Wiktorowicz en Moghaddam. Bij deze drie modellen wordt het onstaan van terrorisme namelijk voorgesteld als een stapgewijs proces waarbij de fasen elkaar chronologisch opvolgen. Een terrorist moet volgens hen dus al deze stappen één voor één doorlopen. Wat betreft de beginfase -de oorzaak of voedingsbodem van het uiteindelijk fysiek geweld- zijn er wel verschillen bij de drie modellen. Juergensmeyer beschouwt sociaal29
politieke problemen als de voedingsbodem. Wiktorowicz schuift meer algemeen een cognitieve opening naar voor als eerste fase. Deze opening kan volgens hem verscheidene oorzaken hebben, gaande van discriminatie tot een gesprek met een terrorist. Moghaddam stelt dan weer dat de eerste fase bestaat uit ofwel relatieve groepsdeprivatie, ofwel perceptie van onrechtvaardige behandeling. Wat betreft de latere fasen zijn er wel duidelijk overeenkomsten tussen de drie modellen: in de eerste plaats resulteert het proces uiteindelijk telkens in een aansluiting bij een groep die geweld gebruikt. Als we kijken naar de manier waarop iemand deze ultieme stap bereikt, zijn er in zekere mate ook gelijkenissen te vinden. Bij de drie modellen is er bij de tussenliggende fasen telkens op een bepaald moment sprake van een morele goedkeuring van geweld. Ook is er telkens een bepaald interpretatiekader dat zich vormt. Bij Juergensmeyer worden de eigenlijke problemen geïnterpreteerd als zijnde een gevolg van een duivels complot. Wiktorowicz heeft het bij de fase van frame alignment algemeen over radicale religieuze denkbeelden. Moghadam’s model impliceert een fase van schuldverlegging, waarbij de problemen geïnterpreteerd worden als een gevolg van westerse onrechtvaardigheid. We kunnen door deze gemeenschappelijke elementen dus besluiten dat bij deze drie modellen theoretische integratie mogelijk is.
De modellen van Juergenmeyer en Wiktorowicz zijn het sterkst gelijklopend omdat het religieuze element bij beiden aanwezig is, in tegenstelling tot bij de trap naar terrorisme van Moghaddam.
Het piramidemodel van McCauley en Moskalenko verschilt van de andere vier omdat het niet verklaart hoe terrorisme ontstaat, maar enkel aantoont dat bepaalde denkbeelden bij de meerderheid van de aanhangers niet leiden tot geweld. De voedingsbodem en het radicaliseringproces op zich worden buiten beschouwing gelaten in dit model. Het model van Sageman is uniek ten opzichte van de andere vier modellen in die zin dat Sageman de stapsgewijze benadering verwerpt en uitgaat van een samenspel van factoren.
30
Hoofdstuk 3: de rol van het internet bij radicalisering 1. Inleiding
Sinds de jaren negentig heeft het internet zich razendsnel ontwikkeld. Internetaansluiting is beschikbaar voor iedereen die het wil en kan betalen. Dit heeft ervoor gezorgd dat mensen steeds meer online zijn en op die manier communiceren met elkaar. Via nieuwswebsites worden commentaren geschreven bij nieuwsberichten en sociale media websites zoals Facebook en Twitter. Het is duidelijk dat de invloed van het internet op het dagelijkse leven groter is dan ooit tevoren. Ook extremistische organisaties passen zich aan de tijdsgeest en gebruiken het internet ook meer en meer om hun gedachtegoed te verspreiden en om mensen te rekruteren. Sageman stelt dat de rol van het internet niet gepland is maar eerder spontaan gebeurde (Sageman, 2008, 110). De Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) stelt in zijn publicatie Het jihadistisch internet dat het internet anno 2012 een belangrijke motor achter de internationale gewelddadige jihad is: “De doorbraak vanaf 2002 van nieuwe interactieve en anonieme webtechnieken, veelal aangeduid onder de noemer Web 2.0, heeft ervoor gezorgd dat het jihadistische gedachtegoed ruim baan krijgt. De virtuele interactie tussen de aanhangers van dit gedachtegoed heeft een radicaliserend effect en leidt tot de vorming van nieuwe netwerken en aanslagcellen. Hierdoor is het internet anno 2012 uitgegroeid tot de kraamkamer van nieuwe jihadisten en jihadistische netwerken” (AIVD, 2012, 3). Met het begrip “jihadisme” wordt in dit deel bedoeld (NCTb, 2010, 92): “Een stroming binnen de politieke islam die op basis van een specifieke invulling van de salafistische leer en op basis van het gedachtegoed van Sayyid Qutb door middel van een gewapende strijd(jihad) streeft naar een mondiale heerschappij van de islam en de heroprichting van de islamitische Staat (Kalifaat)” We gaan in dit hoofdstuk in op jihadisme omdat het een uitgesproken gewelddadig subtype is van islamitisch extremisme. In deel twee van dit hoofdstuk wordt kort ingegaan op het proces van radicalisering via internet. Deel drie besteedt aandacht aan de verspreiding van propagandamateriaal.
31
2. Radicalisering van individuen via internet
Volgens de AIVD kan kan men via het internet eenvoudig en snel in interactie treden met gelijkgestemden (AIVD, 2012, 9). Via deze contacten kan men snel de eigen ideologie versterken of ontwikkelen. Radicaliserende personen zijn in een eerste fase vaak eerst actief op algemene moslimsites die binnen het eigen taalgebied vallen en waar men op zoek gaat naar gelijkgestemden. Als iemand meer geïnteresseerd geraakt in het jihadistische gedachtegoed, verhoogt de kans dat deze persoon lid wordt van een secundair forum, waar ze veel meer gelijkgestemden ontmoeten en waar ze een grote hoeveelheid propagandamateriaal terugvinden. Men trekt zich dus terug uit het zichtbare online gebeuren. Deze evolutie houdt een totale terugtrekking uit de maatschappij in. Noppe, Vande Velde en Hellinckx (2010, 158) merkten al op in hun rapport dat een radicaliseringsproces steeds een vorm van isolatie inhoudt. Op secundaire internetfora wordt de ideologie verder versterkt. Dit komt ook omdat er op deze fora geen negatieve commentaar wordt gegeven op extremitische uitlatingen, wat op openbare fora wél meestal het geval is. Gaat het discours op deze secundaire fora nog niet ver genoeg, kan de overstap gemaakt worden naar een kernforum. Naarmate een individu verder radicaliseert, begeeft hij zich dus in het meer onzichtbare web. Dit wil niet zeggen dat dit uiteindelijk leidt tot gewelddadige handelingen. Slechts een minderheid van de leden van deze kernfora gaan over tot gewelddaden (AIVD, 2012, 11). Deze vaststelling van de AIVD komt overeen met het piramidemodel van McCauley en Moskalenko, zie hoofdstuk twee deel zeven. Leeuwen (2005, 88) heeft het over “autonome rekrutering” of zelfrekrutering. Hierbij gaan individuen over tot gewelddadige handelingen zonder fysiek contact met een externe persoon te hebben. Het gaat hier dan over personen die via het internet zelf actief op zoek gaan naar radicale websites en medestanders.
Toch zijn leden van extremitische organisaties er ook bewust op uit om actief personen te winnen voor hun gedachtengoed. Fermin (2009, 30) stelt dat virtuele jihadisten aanwezig zijn op allerlei interactieve websites waar moslims te vinden zijn. Op internetfora gaan ze constant in discussie over politieke en religieuze onderwerpen. Ze reageren bijvoorbeeld op westerse nieuwsberichten en benadrukken daarbij de beledigingen van de islam. Om hun argumenten kracht bij te zetten citeren ze vaak delen uit de Koran of de Hadith, om die dan in hun eigen voordeel te interpreteren. 32
Geeraerts (2012, 27) merkte op dat er jongeren zijn die kwetsbaar zijn voor radicalisering via internet. Ze brengen veel tijd online door en omdat ze vaak meer kennis hebben wat betreft surfen op het internet is hun internetgebruik moeilijk te controleren. Een andere reden voor deze kwetsbaarheid is dat adolescenten vaak op zoek zijn naar een eigen identiteit, waardoor ze een relatief grotere kans maken om zich te laten meeslepen door extremistische groeperingen die ze via internet leren kennen.
3. Verspreiding van jihadistisch propagandamateriaal
In dit deel wordt beschreven hoe jihadistisch propagandamateriaal verspreid wordt. Eerst wordt aandacht besteed aan de mediaorganisaties die de drijvende kracht zijn achter de productie van dit materiaal. Vervolgens wordt beschreven hoe dit materiaal verspreid wordt over het internet, via kernfora en secundaire fora naar het oppervlakteweb.
3.1 Mediaorganisaties Volgens de NCTb4 spelen drie mediaorganisaties op wereldvlak een grote rol bij het produceren van het oorspronkelijke virtuele materiaal: As-sahab, GIMF en Al-Fajr. GIMF is een mediaorganisatie die digitale boeken en tijdschriften uitgeeft en online reportages ontwikkelt. De organisatie ontwikkelde zelfs videotrainingen voor het omgaan met wapens en explosieve middelen. Al-Fajr legt zich toe op jihadistische groepen in Irak, Noord-Afrika en het Arabische schiereiland. Deze organisatie werd opgericht in 2006 en steunt de websites van Al-Qaida en ontwikkelt ook zelfstandig mediaproducties en een tijdschrift. As-sahab is de mediaorganisatie van Al-Qaida en de enige organisatie die fysiek contact heeft met de leiding ervan. De berichten worden in verschillende talen gepubliceerd en zijn gericht op een breed publiek (NCTb, 2010, 44-45).
3.2 Kernfora
Al-Qaida geeft zijn goedkeuring aan verborgen online fora. Op die manier wordt aan leden van deze fora de zekerheid geboden dat het gaat om authentiek jihadistisch materiaal. Het AIVD schat dat er wereldwijd een honderdtal “kernfora” zijn en beschouwt die als de motor 4
Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid in Nederland
33
van het virtuele jihadisme (AIVD, 2012, 6). Op dergelijke fora discussiëren leden over de actualiteit en over hier aangeboden propagandamateriaal. Ook worden mogelijke doelwitten voor aanslagen voorgesteld en worden martelaren vereerd. Op deze manier wordt de gewelddadige ideologie verder versterkt. Een ander belangrijk aspect van deze fora is dat westerse jihadisten hier de mogelijkheid krijgen om rechtstreeks in contact te komen met strijdgebieden zoals Afghanistan en Jemen. Deze kernfora maken deel uit van het “onzichtbare web”. Ze zijn niet geïndexeerd en dus niet terug te vinden aan de hand van openbaar toegankelijke zoekmachines. Volgens de NCTb lieten veiligheidsdiensten sinds 2006 op grote schaal jihadistische sites offline halen. Deze worden echter snel vervangen door nieuwe websites die dan hun plek en rol overnemen. Bezoekers van de websites worden zich ook steeds bewuster van de mogelijke infiltraties van veiligheidsdiensten (NCTb, 2010, 48-49). Een strafrechtelijke aanpak lijkt dus weinig effectief en naar de toekomst toe zou men dus beter meer middelen besteden aan een preventieve aanpak van radicalisering. De NCTb wijst er in zijn rapport ook op dat vertalers zeer belangrijk zijn om de moslimjongeren die in het Westen wonen te kunnen bereiken. Het zijn vaak vrijwilligers. De vertalingen van jihadistische literatuur en preken zijn hun hoofdactiviteit op het internet. Daarnaast zijn er ook nog de gewone sympathisanten die op allerlei discussie fora het gedachtegoed verspreiden over de wereld. Sageman vindt het internet zelfs het zwaartepunt van het salafistische terrorisme (NCTb, 2010, 43).
3.3 Secundaire fora
Zogenoemde secundaire fora spelen een belangrijke rol bij het verspreiden van propagandamateriaal op de kernfora. Deze fora zijn niet uitgesproken gewelddadig maar hebben wel een salafistisch karakter. Ze maken net als de kernfora deel uit van het verborgen internet, dat wil zeggen dat ze niet via een klassieke internetbrowser zoals internet explorer kunnen worden teruggevonden of geopend. Leden van de kernfora plaatsen op deze secundaire fora links naar het nieuwe jihadistische materiaal (AIVD, 2012, 7).
3.4 Oppervlakteweb
Op de secundaire fora wordt dit materiaal dan verspreid naar het zogenaamde “oppervlakteweb”, het deel van het internet dat niet verborgen is. Het gaat bijvoorbeeld over 34
Youtube of Facebook. Hoe radicaler een individu is, hoe meer hij zich bewust is van het gevaar van het openbare internet en hoe meer de activiteiten zich verplaatsten naar het onzichtbare web (AIVD, 2012, 7). Uit het onderzoek van de NCTb blijkt dat hoewel de uitingen van jihadisme afgenomen zijn sinds 2006, ze nog steeds te vinden zijn op het (Nederlandse) internet. Deze afname wordt verklaard door het strengere beleid van moderators van mainstreamwebsites en door het toegenomen bewustzijn van de jihadisten zelf dat er door Nederlandse strafrechtelijk instanties kan meegelezen worden. Zo stellen de onderzoekers dat op Marokko.nl, de grootste islamitische Nederlandstalige site, het aantal jihadistische uitingen sterk is afgenomen. Op de website Ansaar.nl merkten de onderzoekers dat er wel degelijk jihadistische leden actief zijn, maar dat hun berichten waarin opgeroepen wordt tot geweld, meestal voor grote discussie zorgen met andere leden. In deze discussies wordt vaak ingegaan tegen deze gewelddadige ideologie. Op Youtube zijn Nederlandstalige videofragmenten geplaatst die een haat tegenover het Westen trachten op te wekken. Vaak wordt dit beeld - en/of geluidsmateriaal druk bekeken en becommentarieerd. Op Youtube blijkt er bij de commentaren weinig kritiek te bestaan op de inhoud, in tegenstelling tot op internetfora (NCTb, 2010: 72-75). Sommige propagandavideos zijn tienduizenden keren bekeken. Vaak echter zijn ze na verloop van tijd niet meer te bekijken omdat de inhoud ervan als aanstootgevend werd aangemerkt door kijkers.
4. Conclusie
Wetenschappers en veiligheidsdiensten geven aan dat het internet een grote rol speelt in het hedendaagse jihadisme. Het is mogelijk dat personen radicaliseren en zelfs overgaan tot gewelddadige handelingen, zonder fysiek contact met andere personen. Het proces speelt zich dan volledig online af. Via internet kan men in contact komen met het fundamentalistische gedachtegoed. Naarmate men meer contact heeft met andere radicale leden, kan men dit gedachtegoed overnemen. Als het discours op algemeen toegankelijke websites niet verregaand genoeg is kan men de overstap maken naar secundaire fora of eventueel zelfs kernfora.
Via propagandamateriaal worden de denkbeelden snel verspreid over de hele wereld. Een eerste stap in dit proces is de productie: drie mediaorganisaties, As-sahab, GIMF en Al-Fajr vormen de basis van het virtuele materiaal. Deze zijn verbonden aan terroristische 35
groeperingen. Dit materiaal wordt eerst aangeboden op kernfora. Kernfora zijn verborgen virtuele ontmoetingsplaatsen waar er een intensief contact is tussen gelijkgezinden uit Europa en uit strijdgebieden zoals Afghanistan. Men discussieert er over het propagandamateriaal en over mogelijke doelwitten. Secundaire fora zijn minder uitgesproken gewelddadig. Ze kunnen eerder als salafistisch worden aangemerkt. Ze maken ook deel uit van het verborgen internet. Deze secundaire fora vormen een belangrijke tussenschakel tussen de kernfora en het oppervlakteweb. Het oppervlakteweb is het internet dat voor iedereen toegankelijk is. Uiteindelijk komt het propagandamateriaal ook daar terecht.
36
DEEL II: Empirisch luik Hoofdstuk 1: Methodologie 1. Inleiding
In het empirische gedeelte van de masterproef (deelvraag twee) zullen berichten op één internetforum over de islam op een kwalitatieve wijze bestudeerd worden. Op dergelijk forum schrijven mensen berichten over de islam en over alle mogelijke onderwerpen die hiermee verband houden. Een studie van een ruimer aantal fora is niet haalbaar in het kader van de masterproef. Het is de bedoeling om het gekozen forum volledig in de diepte te bestuderen, vandaar dat de analyse beperkt blijft tot één website. Op die moesten we ons niet beperken tot bepaalde subfora. We kunnen op basis van de literatuur (zie de inleiding en het theoretische deel) veronderstellen dat de nieuwe media (internet, andere telecommunicatie) een rol spelen bij radicalisering. Internetfora kunnen een gelegenheid bieden om ideeën relatief ongehinderd te verspreiden en om anderen voor gewelddadige islamitische organisaties proberen te winnen. Door berichten op een internetforum te bestuderen richten we ons op een specifiek medium waar islamfundamentalistische ideeën kunnen circuleren.
2. Keuze voor een forum
Er wordt op een doelgerichte wijze één forum geselecteerd. De berichten op het forum zijn in de diepte bestudeerd zodat er ruim aandacht besteed kon worden aan de inhoud ervan. Op deze wijze wordt de reikwijdte van het empirische luik beperkt om zo de haalbaarheid van de studie te verhogen. Door enkel een Nederlandstalige website forum te bekijken verhoogt de relevantie van de resultaten voor het eigen grondgebied. Wat betreft Nederlandstalige internetfora
gericht
op
moslims
bestaan
er
vijf
grote
fora:
ontdekislam.nl5,
moslimjongeren.be6, forums.marokko.nl7 en ansaar.nl8 en marok.nl9.
5
http://www.ontdekislam.nl/forum/ http://www.moslimjongeren.be/ 7 http://forums.marokko.nl/ 8 http://forums.ansaar.nl/ 9 http://www.maroc.nl/forums/forum.php 6
37
Internetfora kunnen theoretisch opgedeeld worden aan de hand van de toegankelijkheid (afbeelding één). Afbeelding één – Toegankelijkheid van website fora
Gesloten Restrictief Open
Beperktere toegankelijkheid
Bron: eigen constructie
Open internetfora vereisen geen registratie voor het plaatsen van berichten en modereren illegale zaken. Restrictieve fora vereisen relatief meer registratie van leden en zullen minder toegankelijk zijn voor mensen. Gesloten website fora zullen hun toegankelijkheid sterk beperken. Het is te verwachten dat naarmate website fora meer gesloten zijn ze meer een preselectie van leden doen. Het is te verwachten dat fora die illegale zaken willen promoten meer gesloten zullen zijn. Aan de hand van het piramidemodel van McCauley en Moskalenko kunnen we veronderstellen dat er meer open dan gesloten webites zijn, zie afbeelding twee. De publicatie van de algemene inlichtingen- en veiligheidsdienst over het jihadistisch internet maakt een gelijkaardige indeling van websites wanneer het gaat over het zogenaamde zichtbare en het onzichtbare web (AIVD, 2012, 5).
38
Afbeelding twee – Aantal website fora naar toegankelijkheid van de fora
Gesloten
Restrictief
Open
Bron: eigen constructie
In deze masterproef richten we ons op een specifiek deel van het continuüm in afbeelding één. We richten ons op het stuk van de open website fora. De relatief meer gesloten websites zijn moeilijker toegankelijk dan de relatief open websites. Dit is een eerste reden om ons te richten op een open forum in deze masterproef. Een belangrijkere reden is dat open fora het vertrekpunt vormen van een mogelijk radicaliseringproces. In hoofdstuk drie werd uitgelegd hoe mensen die via openbare fora in aanraking komen met extremitische berichten of ander propagandamateriaal, kunnen terechtkomen op meer verborgen, gesloten fora. Het is dus met oog op het beantwoorden van de centrale onderzoekvraag relevant om te gaan kijken of er fundamentalistische denkbeelden circuleren op een dergelijk open forum.
De keuze van een website forum is gevallen op Ansaar.nl. De makers van deze website beschrijven de website als “de snelst groeiende islamitische community van België en Nederland.” Dit is de eerste belangrijke reden voor de keuze van dit forum: Ansaar.nl is een uitgebreide website die professioneel oogt en drukbezocht is. Volgens de website zijn er 32615 geregistreerde leden op het forum. Informatie over de islam is terug te vinden, gaande van video’s tot recepten. Het forum is onderverdeeld in een groot aantal subfora. Er is een apart gedeelte “islam en levensbeschouwing” maar voor de rest discussiëren de gebruikers over alle mogelijke onderwerpen. Het actualiteitsgedeelte van het forum is drukbezocht en bevat vooral nieuwsberichten in verband met de islam. Daarnaast is er een uitgebreide nieuwsrubriek, met aparte delen met nieuws uit Turkije en Marokko. De nieuwsberichten hebben betrekking op zowel islamgerelateerde als algemene onderwerpen. Voor de rest wordt info gegeven over carrièreplanning, is er een gedeelte apart voor moslima’s, een gedeelte gericht op ontspanning, een gedeelte voor kinderen, een chatkanaal en een mediatheek. Wat
39
betreft de toegankelijkheid van het forum: om berichten te kunnen plaatsen is een registratie vereist. Berichten lezen kan voor iedereen zonder registratie. De site Ansaar.nl is “opgericht op 8 oktober 2009 door moslim studenten die op internet de aandacht wilden vestigen op de negatieve berichtgeving in de media over de moslims in Nederland en de rest van de wereld.”10 Dit is een tweede reden waarom dit forum geselecteerd werd om te analyseren. In tegenstelling tot de vier andere grote fora gericht op Nederlandstalige moslims is de insteek van Ansaar.nl duidelijk anders. De reden waarom de site is opgericht impliceert al een zeker onrechtvaardigheidsgevoel tegenover het Westen, in tegenstelling tot de vier andere websites die neutraler zijn.
Een derde reden is dat het rapport van de Nationale coördinator voor terrorismebestrijding vermelding maakt van Ansaar.nl. De onderzoekers in dit rapport merkten op dat er wel degelijk jihadistische leden actief zijn: “op het belangrijkste salafistisch-geörienteerde webforum Ansaar.nl blijken echter wel enkele jihadistische forumleden actief te zijn, hoewel ze veruit in de minderheid zijn” (NCTb, 2010, 73 ).
Een vierde reden is dat na een eerste oppervlakkige analyse, waarbij via de zoekfunctie gezocht werd naar onder andere berichten die extremistisch lijken, al snel duidelijk werd dat er op Ansaar.nl in vergelijking met de vier andere grote fora meer berichten gepost worden die blijk geven van extremistische denkbeelden. Op het eerste zicht werd duidelijk dat de antiwesterse teneur op Ansaar.nl het sterkst aanwezig was.
3. Analyse van onderzoekseenheden: frame analyse van berichten op een website forum
Er werd een specifieke methodologie gebruikt om de berichten die op het geselecteerde internetforum geschreven staan te analyseren. Het forum van ansaar.nl wordt in deze masterproef in zijn geheel bestudeerd, dat wil zeggen dat berichten uit elk subforum in aanmerking komen. Om te onderzoeken welk discours er op het forum bestaat werden de berichten bestudeerd door middel van een een specifieke vorm van discours analyse: frame analyse. Dit wordt nu verder uit de doeken gedaan.
10
Zie http://home.ansaar.nl/index.php?option=com_content&view=category&id=96:cyberteam&Itemid=55
40
Frame analyse is een vorm van discours analyse. Discours analyse is “the analysis of language as it is used to enact activities, perspectives, and identities” (Gee, 1999, 4). Frame analyse houdt een studie in van frames. Volgens Goffman zijn frames “definitions of a situation […] built up in accordance with principles of organization which govern events – at least social ones – and our subjective involvement in them" (Goffman, 1974, 10-11). Verder schrijft Goffman dat “frame analysis is a slogan to refer to the examination in these terms of the organization of experience” (Goffman, 1974, 11). Snow, Rochford, Worden en Benford schrijven dat frames dienen om ervaring en actie te structureren, zowel op individueel als op collectief vlak. Zij bestuderen vooral de mobilisering en participatie van mensen in sociale bewegingen en technieken die hierbij gebruikt worden. Een islamfundamentalistische beweging is ook een sociale beweging. Een sociale beweging wil leden ronselen en mobiliseren om bepaalde doeleinden te bereiken net zoals een islamfundamentalistische beweging. Het voert hiervoor een ideologische strijd om mensen te overtuigen van het eigen grote gelijk. Het is interessant om deze ideologische strijd na te gaan door berichten op een website forum over de islam te onderzoeken. Een studie van interpretatiekaders bij berichtgeving op een website forum kan belangrijk zijn om radicaliseringprocessen te bestuderen (Snow, Rochford, Worden en Benford, 1986, 464). Om het met eigen woorden samen te vatten: een frame is een interpretatiekader om de sociale realiteit te duiden (bijvoorbeeld als iemand resoluut van mening is dat zijn buur een psychopaat is dan kan het zo zijn dat hij alle handelingen van die buur consequent in het licht van dit idee zal interpreteren ook al is de buur geen psychopaat). Een frame analyse bestudeert die interpretatiekaders. Een frame analyse identificeert alle vormen van ideeën die wijzen op een specifieke interpretatie van de sociale realiteit. Het beschrijft vervolgens die verschillende frames of interpretatiekaders op een overzichtelijke wijze.
De frame analyse in deze masterproef houdt specifiek in:
Een identificatie van verschillende interpretatiekaders die circuleren op het geselecteerde internet forum. Dit gebeurt deels op basis van de literatuurstudie, deels op basis van de empirische studie. Het was van belang om een literatuurstudie te doen om vooraf een beeld te krijgen van de verschillende mogelijke interpretatiekaders van radicale stromingen binnen het islamfundamentalisme. De literatuurstudie geeft dus deels een antwoord op deelvraag twee door de verschillende mogelijke radicaliserende interpretatiekaders te identificeren
41
(bijvoorbeeld het gevoel van “moral outrage” in het model van Sageman). Deze denkbeelden kunnen mogelijk ook circuleren op internetfora.
De berichten op het forum van Ansaar.nl zijn de basis van de dataverzameling. De dataanalyse verloopt in twee fasen. In de eerste fase werden berichten van het forum van Ansaar.nl een eerste keer doorgelezen. Deze fase diende om wegwijs te worden op het forum en om al mogelijke interpretatiekaders te identificeren die circuleren onder de leden van het forum. Het theoretisch gedeelte van de masterproef is een belangrijke context voor de data-analyse. Dit theoretisch kader vormt een belangrijke leiddraad en sturing van het onderzoek. In deze fase van de data-analyse wordt open gecodeerd (met een sturing van het theoretisch kader): berichten op het forum worden begrippen toegekend naargelang de betekenis van de inhoud. Dit betekent dat er inductief te werk wordt gegaan. De berichten vanaf 8 juni 2008 (het ontstaan van het forum) tot einde maart 2012 worden geanalyseerd. Het resultaat is een eerste verkenning van berichten op het forum en een eerste lijst met codes op basis van de betekenis van de berichten (Boeije, 2005, 85-98). Die eerste brede coderingen, die later verder verfijnd worden, noemd Herbert Blumer in 1954 “Sensitizing concepts” (Stinchcombe, 2005, 80). De tweede was een meer doelgerichte zoektocht naar berichten die duiden op frames met radicaliserende denkwijzen. De open codering van de vorige fase is de grondslag van deze fase van de data-analyse. Nieuwe berichten worden bekeken en de codes van de vorige fase worden verder verfijnd (Boeije, 2005, 98-110). Op deze wijze kan uiteindelijk een overzicht van radicaliserende frames op het forum van Ansaar.nl gegeven worden.
Er worden frames (interpretatiekaders) opgezocht en geanalyseerd in het eerste algemene deel van de frame analyse. De focus van dit eerste facet van het empirische luik ligt dus uitsluitend op de ontdekking en beschrijving van die frames, en niet op de personen die deze frames uitten. Pas in het tweede deel van het empirische luik worden individuen an sich de focus van het onderzoek.
Er werd niet aan het forum deelgenomen. Er werden dus geen berichten geplaatst op het forum om reacties uit te lokken. Een voordeel van een dergelijke kwalitatieve analyse van berichten is dat het een onderzoeksstrategie is waarbij er geen beïnvloeding van eventueel radicaliserende individuen inhoudt. De vertekening is miniem, ook omdat de onderzoeker als
42
het ware onzichtbaar blijft. Een nadeel is het omgekeerde van de medaille: de individuen van de berichten kunnen niet altijd verder diepgaand (face to face) bestudeerd worden.
4. Case studies van vijf individuen
De berichten van vijf individuen worden in de tijd gevolgd (vanaf het moment van hun registratie tot en met einde maart 2012). De selectie van die vijf individuen gebeurt op basis van de frame analyse van de berichten van het forum in zijn geheel in het vorige deel. Op basis van de berichten met radicaliserende frames kunnen we een selectie maken van vijf individuen. Er werden ook twee individuen geïdentificeerd die algemeen bekend staan als woordvoerders van de Sharia4Belgium en Sharia4Holland. Die werden doelbewust opgenomen in de case selectie. Zij produceerden ook vele radicale berichten. De drie andere individuen werden gekozen omdat de frames die in de vorige fases werden geïdentificeerd opvallend vaak terugkwamen doorheen hun berichten. Er waren daarnaast nog meer individuen die evengoed in aanmerking kwamen voor een casestudy, maar omwille van de tijdsintensieve aard van kwalitatief onderzoek konden er echter slechts vijf diepgaand opgevolgd en bestudeerd worden. Hier werd dus een pragmatische keuze gemaakt. Er werd wel bewust voor gekozen om ook een vrouwelijk forumlid te analyseren. Op die manier wordt het evenwicht bewaard tussen de geslachten.
Eerst trachten we een globaal beeld te krijgen van de persoon. Er wordt weergegeven hoeveel berichten in totaal gepost werden en hoeveel discussies geopend werden. Daarnaast wordt vermeld wanneer de persoon zich registreerde. We vermelden ook of geslacht en de woonplaats, voor zover dit vermeld is op de profielpagina van het forumlid of voor zover dit eventueel af te leiden is uit de geplaatste berichten. Daarnaast wordt een fictieve naam gekozen met oog op anonimiteit. Twee van de vijf besproken individuen blijken bekende personen te zijn, die ook in de media komen. Aangezien ze zich ook persoonlijk bekend maakten op het openbare forum en aangezien dit interessant is voor ons onderzoek kiezen we er voor om bij deze twee leden de echte naam te gebruiken.
Vervolgens worden de berichten van elk individu apart bekeken met behulp van de zoekfunctie van het forum. Uit het totaal van de berichten van de vijf individuen worden de relevante bijdragen geciteerd en verder besproken in een chronologische volgorde. De chronologische weergave maakt het mogelijk voor de lezer om eventuele evoluties doorheen 43
de berichten te kunnen volgen. De relevantie wordt bepaald door de aanwezigheid van de frames die vooraf tijdens het bestuderen van het volledige forum werden geïdentificeerd.
Nadat deze berichten besproken zijn volgt een conclusie. Hierin wordt eerst gekeken welke interpretatiekaders terug te vinden zijn in de berichten van de persoon en welke niet terug te vinden waren. De frames die terug te vinden zijn worden per individu kort besproken. Daarna wordt ook samenvattend weergegeven op welk(e) interpretatiekader(s) de nadruk ligt. Het derde onderdeel van de conclusie is chronologisch van aard: er wordt gekeken of er doorheen de tijd evoluties zijn vast te stellen. Er wordt bijvoorbeeld gekeken of er sprake is van een radicalisering van de berichten van die individuen tijdens hun aanwezigheid op Ansaar.nl. Ook kan het zijn dat op het gebied van frames bepaalde trends zijn vast te stellen.
44
Hoofdstuk 2: Resultaten van de frameanalyse 1. Inleiding
De rapportage van de data analyse van berichten op het forum van Ansaar.nl gebeurt in dit hoofdstuk. Het resultaat van die frameanalyse is een overzicht van radicaliserende frames op het forum van Ansaar.nl die misschien ook kunnen circuleren op andere fora (zie afbeelding drie). Maar dit vereist verder onderzoek naar andere (gelijkaardige) fora. Berichten vanaf 8 juni 2008 (het ontstaan van het forum) tot einde maart 2012 waren de basis voor de data verzameling en data analyse. De volgende interpretatiekaders die verband houden met radicalisering werden ontdekt op het forum: interpretatiekaders die een morele verontwaardiging tonen, een rechtvaardiging van geweld inhouden, een westers complot tegen de islam beschrijven, die moslims oproepen om op te komen voor hun geloof en een interpretatiekader dat stelt dat het westerse politieke systeem in strijd is met de islam. Berichten kunnen soms in meer dan één categorie onderverdeeld worden. Afbeelding drie hieronder weergegeven - stelt schematisch voor hoe de gevonden berichten naar eigen inzicht onderverdeeld worden in categorieën en subcategorieën. De benamingen werden zelf gekozen. Afbeelding drie – Interpretatiekaders op Ansaar.nl – Bron: eigen onderzoek
45
2. Interpretatiekaders die een morele verontwaardiging tonen
2.1 Inleiding Sageman wijst op “moral outrage” als een cognitieve factor die mede aan de oorzaak kan liggen van radicalisering. Het gaat dan over een specifieke interpretatie van een gebeurtenis (King & Taylor, 2011, 608). In dit deel gaan we kijken of er inderdaad berichten te vinden zijn die duiden op een verontwaardiging over bepaalde gebeurtenissen. De volgende elementen kunnen wijzen op een verontwaardiging over bepaalde gebeurtenissen: een gebeurtenis die een vrees voor identiteitsverlies opwekt, beledigingen van de islam en militaire conflicten. Zoals aangetoond wordt door middel van citaten, is de verontwaardiging over bepaalde gebeurtenissen groot bij bepaalde individuen op het forum. Dergelijke verontwaardiging kan volgens de literatuur dus een voedingsbodem vormen voor het ontstaan van radicalisering.
2.2 Vrees voor identiteitsverlies
De vrees voor een verlies van de eigen identiteit kan fungeren als een voedingsbodem voor radicalisering (Vorster, 2007, 13). Op het forum van Ansaar.nl kan men berichten lezen die wijzen op een vrees voor een verlies van identiteit. Uit verschillende reacties blijkt dat sommige forumleden gehecht zijn aan de traditie van de hoofddoek. Toen een nieuw onderwerp in een topic werd geopend waarin de vraag werd gesteld wat men zou doen moest een hoofddoekenverbod van kracht worden in Nederland was de meerderheid van de reacties heftig: “Ik doe voor niemand mijn hijab eraf. En al helemaal niet voor die gek. Lekker thuis zitten en anders imigreren.” (18/10/2010) “Voor niets of niemand doe ik mijn hijaab af! Ik zou lak hebben aan zo´n belachelijk regel/wet en gewoon met hijaab naar buiten gaan.” (18/04/2011) “kinderen vanuit 'moslimgemeenschap' kunnen zeker niet op scholen zitten van hollanders of belgen”(29/06/2011) “als de hoofddoek wordt verboden dan doe ik em niet af en ik ga ook niet thuis zitten want een mens moet soms toch naar buiten naar, winkel,dokter,kinderen naar school brengen,naar mijn familie ik bedoel je kan niet altijd thuis zitten. wie gaat me tegen houden de politie kom maar ik zou zeggen dan moeten ze wel een sterk persoon sturen 46
want, krijg mij maar neer, want de eerste beste kaffir die aan mij zit die verliest zijn tanden “(10/07/2011) Het verbod op minaretten in Zwitserland lokte ook verontwaardigde reacties uit. Er werd zelf opgeroepen om Zwitserse producten te boycotten. Ook hieruit blijkt dat men gehecht is aan uiterlijke symbolen van de islam: “Alle producten vanuit Switzerland, SWISS of hoe dan ook vermelden we hier. We gaan het boycotten. Jarenlang weten we dat dit land altijd neutraal was, maar die kruis op hun vlag verteld ons genoeg. Haal je geld weg van de banken en stop met producten van hun.” (30/11/2009) “je denkt misschien "nou het is maar een minaret" maar wat zal het morgen zijn, helemaal geen moskee!!!?? ik wens alvast onze broeders en zusters in zwitserland veel suc6 gair inch'allah” (30/11/2009) “het doel is alles wat met islam te maken heeft te onderdrukken. het is nu mischien maar een minaret, morgen iets anders...ze hebben zelf aangegeven dat ze het ook willen doen met hoofddoekjes“(01/12/2009) Uit de volgende reacties blijkt dat het schrikbeeld leeft van een overheid die wil dat moslims hun identiteit aanpassen aan de westerse maatschappij. Sommige forumleden zien het integratiebeleid als een inmenging in de godsdienstbeleving en als een manier om de islam te onderdrukken. Dit zorgt ervoor dat men zich als groep bedreigd voelt. Men vreest te moeten gehoorzamen aan de ongelovigen: “Multiculti is een politiek verzinsel om alles wat niet autochtoon is te laten racen wie het meest op een Nederlander lijkt. Met alle respect voor Nederlanders, ik blijf liever wat ik ben, dat is namelijk Moslim en ik wil dat voor geen goud veranderen.” (09/10/2010) “Een van de belangrijkste middelen die ingezet wordt is het islamitische gezin te breken door emancipatie van de islamitische vrouw op af te dwingen ten gunste van de 24-uurs consumptiemaatschappij.” (23/11/2010) “In de stad waar ik woon in Nederland is het experimenteertuin van Nederland om moslims te nauwgezet van geboorte tot dood te volgen met als doel de assimilatie en mate van moslim zijn te meten. In hun taal noemen ze het radicalisering te monitoren. Allerlei mensen van gynacologen, huisartsen, leraren, maatschappelijk werk etc.. worden ingeschakeld als spionen.” (23/11/2010) “Daaruit kunnen we concluderen dat een doel van het integratiebeleid dan ook de ontmanteling is van het traditionele moslimgezin.” (23/11/2010) 47
“Het gaat erom hoe de kafir 0verheid zich met de religieuze overtuiging bemoeit van moslims en deze wil breken door inzet van emancipatie ten gunste van de 24 uurs consumptie-economie.” (23/11/2010) “de toekomst ziet somber uit voor de moslims in Europa. We moeten letterlijk afvalligen worden, zodat ze kufaar tevreden met ons zullen zijn en daardoor zullen vele munafiqeen en moslims met zwakke imaan hun islamitische identiteit snel kwijt gaan raken.” (29/09/2011) In een onderwerp over feesten in het Westen wordt aangeraden zoveel mogelijk afstand de houden van de westerse cultuur om zo de eigen identiteit niet te verliezen: “En toch is dat precies wat er gebeurt met het sinterklaasfeest. De Islâm is niet gekomen om te volgen, maar om gevolgd te worden. Daarom dienen de moslims zoveel mogelijk afstand te nemen van de leefwijze van de niet-moslims en zij dienen zoveel mogelijk te identificeren met de leefwijze die de Islâm hun voorschrijft opdat onze identiteit en waardigheid bewaard worden.” (21/11/2011) Een enkeling ziet in de toekomst zelfs een totaal verbod op alles wat met de islam te maken heeft en vreest zelfs een massa doding van moslims in Europa: “Moslims moeten integreren (afvallige) worden, anders gedood of uit Europa worden gezet! En tot op de dag vandaag wordt deze Islaam bestreden. Dit heeft er allemaal toe geleid dat er fascisten kunnen opstaan die ons vlees verbieden! Onze besnijdenissen ter discussie stellen! En zelfs zo ver willen gaan, om onze gebedshuizen af te schaffen, het bidden in het openbaar willen verbieden en ga zo maar door. Wij zullen niet gaan schuilen en wachten totdat we uitgemoord worden.” (03/10/2011) “Demonstreren is handig zodat er lawaai wordt gemaakt en wij ons standpunt duidelijk maken. Doordat moslims zo stil zijn in nederland kunnen de kuffar zo ver doorgaan in hun anti moslimwetgeving.” (22/12/2011) De vrees voor identiteitsverlies is aanwezig op het forum van Ansaar.nl. Het is duidelijk dat uiterlijke
religieuze
symbolen
belangrijk
zijn
en
dat
men
gevoelig
is
voor
overheidstussenkomst hieromtrent. Men leidt uit bepaalde wetgeving af dat de staat de bedoeling heeft om de islam de verdrukken. Uit de berichten is af te leiden dat de angst voor het verlies van islamitische tradities groot is. Omdat men de eigenheid wil bewaren staat men afkerig tegenover enige vorm van aanpassing van het eigen geloof. Bepaalde maatregelen die de islam rechtstreeks of onrechtstreeks kunnen treffen worden bekeken vanuit een specifiek interpretatiekader. In dit interpretatiekader gaat men er van uit dat het Westen een strijd voert tegen de islam. Zo worden maatregelen ter bevordering van de 48
emancipatie van de vrouw vanuit dit interpretatiekader beschouwd als een poging om het zogenaamde traditionele moslimgezin te breken. Er is bevestiging in de literatuur dat de angst voor identiteitsverlies een belangrijke rol kan spelen bij gewelddadige handelingen. Cavanaugh (1997, 46) heeft bijvoorbeeld een reeks van etnografische studies in Belfast uitgevoerd en ontdekte dat een angst voor identiteitsverlies een rol speelde bij paramilitaire rekrutering. Hoewel de context bij dit onderzoek anders was, geeft dit toch aan dat angst voor identiteitsverlies kan leiden tot gewelddadige handelingen.
2.3 Beledigingen van de islam
Beledigingen van de islam lokken verontwaardigde reacties uit op het forum. In februari 2012 werd de Egyptische filmster Adel Imam veroordeeld tot een celstraf voor het beledigen van de islam. Dit lokte een reactie uit van een forumlid waarbij eigenlijk de doodstraf gevraagd werd. Beledigingen van de islam kunnen een morele verontwaardiging veroorzaken. Zo stelt Nesser dat jihadisten aansporen om te vechten tegen het Westen. Morele verontwaardiging kan hierbij een belangrijke prikkel zijn: “as a rationale for targeting European interests the militants not only pointed to the deployment of troops in Afghanistan and Iraq, but also to ‘‘insults’’ against Muslims, such as the ban on veils and the publishing of the Prophet Mohammed caricatures by the Danish newspaper Jyllandsposten in 2005 (Nesser 2011, 185).” “Ik vind celstraf sowieso geen passende straf voor vijanden van Allah, ze moeten eigenlijk opgehangen worden en zeker in het geval van moubarak en die achterlijke komiek die denkt grappig te zijn want ze spotten met islam” (05/02/2012) Na een persbericht over een Amerikaanse marinier die urineerde op de dode lichamen van Afghaanse soldaten waren er ook een aantal verontwaardigde reacties op het forum te lezen. “Shayateen, moge Allah hen in dit leven en hiernamaals straffen amin” (13/01/2012) “Maar wilde zwijnen kennen uiteraard geen grenzen, ze rollebollen graag ook in hun eigen uitwerpselen, misbruiken zonder enig schuldgevoel zelfs hun eigen kinderen dus niets gaat ze te ver, na3alahoem Allah!!!” (13/01/2012) Sommige reacties op een video waarin te zien is hoe moslims de tekenaar van de Mohammed cartoons (Lars Vilk) aanvallen, geven aan dat zwaar wordt getild aan beledigingen van de
49
islam. Bepaalde forumleden schreven plaatsten berichten waarin ze de daden van de moslims te zien in deze video prijzen:
“Moge Allah subhanah wa ta'ala deze broeder belonen met een ontmoeting met zijn Heer subhanah wa ta'ala en met een ontmoeting met Onze Geliefde Profeet Sallah ou 3alayhi wa salam. Moge Allah subhanah wa ta'ala ons de overwinning schenken over de kufar en hun snel het zwijgen opleggen.”(12/05/2010) “Moge Allah swt deze broeders belonen inshaAllah, en moge Allah swt deze dieren vernietigen.”(12/05/2010) Moge Allah ta'ala hun en ons rijkelijk Moge Allah ta'ala de vervloekte Lars Vilks nek breken. (12/05/2010)
belonen.
2.4 Militaire conflicten
De militaire conflicten in Israël en Afghanistan zetten kwaad bloed bij sommige Nederlandstalige moslims op Ansaar.nl. De berichten die we nu weergegeven worden tonen aan dat militaire conflicten als trigger kunnen functioneren voor radicalisering. Dit werd ook geclaimed door Juergensmeyer, Sageman en onrechtreeks ook door Wiktorowicz in hun modellen. Sommigen interpreteren militaire operaties als het uitmoorden en onderdrukken van moslims. Aanslagen in de conflictgebieden tegen westerse legers kunnen rekenen op bijval. Militaire
acties
tegen
moslims
kunnen
duidelijk
aanleiding
geven
tot
morele
verontwaardiging. Deze morele verontwaardiging leidt tot heftige anti-Amerikaanse reacties. Dergelijke reacties zijn veelvuldig terug te vinden op het forum van ansaar.nl.
Naar aanleiding van een video over het Israëlisch Palestijns conflict schreven twee forumleden het volgende: “Deze boevenbendes hebben nu inmiddels in 10 jaar 2 miljoen moslims vermoord.” (20/11/2010) “Moge Allah TA3ALLAH DIE ONGELOVIGEN, DIE AMERIKANEN DIE SMERIGE KUFFARS DE ERGSTE GRAAD IN DE HEL GEVEN!!!” (21/11/2010)
Er waren blije reacties naar aanleiding van het persbericht dat de NAVO tien soldaten verloor in Afghanistan. 50
“spijtig dat t er geen 100 zijn dan was de vreugde groter maar lhamdoulilaah iedere onderdrukker minder is al iets” (20/01/2012) “Insha ALLAH zullen er meer volgen bi idn ALLAH ta3ala!!! laten we de du3aas vooral niet vergeten.” (20/01/2012) 3. Rechtvaardiging van geweld
3.1 Inleiding
Rechtvaardigingen voor islamfundamentalistisch geweld zijn belangrijk om terreurdaden te begrijpen. In recent onderzoek naar rechtvaardigingen bij zelfmoordterroristen werd dit duidelijk benadrukt: “other islamist doctrines justifying the use and different tactics of violence against Muslims and non-Muslims should also be deconstructed” (Slavicek 2008, 564). Dit is wat dan ook gebeurd in deze masterproef. Op het forum neemt het rechtvaardigen van geweld soms ook de vorm aan van letterlijke oproepen tot geweld.
3.2 Tegenover personen die spotten met de islam
Er waren een aantal berichten op het forum te vinden die geweld tegenover personen die spotten met de islam rechtvaardigden. We geven hier één voorbeeld. Over de moord van Theo van Gogh zei bijvoorbeeld iemand: “het was de plicht van iedere moslim om die hond te onthoofden.” (21/11/2011) Geweld wordt hier gerechtvaardigd omdat de islam beledigd werd. Uit bovenstaand citaat wordt duidelijk dat er zwaar getild wordt aan beledigingen. De teneur in het bericht is dat diegene die de islam beledigen, vijanden van Allah zijn en gedood mogen worden.
Naar aanleiding van een video waarin Lars Vilk, één van de tekenaars van de islam-cartoons, wordt aangevallen door moslims worden de volgende commentaren geplaatst. Uit deze berichten kan worden afgeleid dat men geweld toegestaan acht tegenover personen die de islam beledigen:
51
“En dat is het minste dat ze kunnen doen, zijn hoofd moest afgehakt worden! De Profeet Mohammed (vrede zij met hem) zei: Wie mij of éénieder Profeet van Allah SWT beledigd dood hem! HARD TEGEN DE ONGELOVIGEN & ZACHT TEGEN DE GELOVIGEN” (12/05/2010) “Moge Allah swt deze broeders belonen inshaAllah, en moge Allah swt deze dieren vernietigen.”(12/05/2010) 3.3 Tegenover soldaten in moslimlanden ter verdediging
Op het forum berichtte men ook dat geweld tegenover soldaten in moslimlanden gerechtvaardigd kan zijn. Enkele voorbeelden van berichten zullen dit aantonen. “als jij wordt aangevallen door amerikaanse terroristen die in naam van democratie of welke onzin dan ook moslimbevolking aanvallen dan heb jij het recht om je te verdedigen als moslim.”(29/06/2011) “Degene die naar landen vertrekken om onderdrukte broeders en zusters te helpen of bevrijden van de onderdrukking zijn GEEN extremisten” (29/06/2011) “Ik vind het goed dat je gaat strijden voor je broeder of zuster in de islam. Als je sterft dan ga je naar het paradijs. 1 uur meedoen met jihad is net alsof je 60 jaar naar de ka'abaa bent geweest. Dus dat is het bewijs!”(29/06/2011) “islaam is vrede maar wanneer er moslims of islaam wordt aangevallen gelden er andere regels.”(29/06/2011) Het geweld wordt gerechtvaardigd vanuit het recht op zelfverdediging. Moslims voelen zich aangevallen door de situaties in Israël en Irak en vinden dat geweld tegenover militairen die deze landen bezetten rechtvaardig is. Daarnaast wordt dit ook gerechtvaardigd aan de hand van de Koran en Hadith die een defensieve jihad toestaan. Het is als het ware een recht door God gegeven. Sterven terwijl men de godsdienst verdedigt wordt zo beloond met een toegang tot het paradijs.
3.4 Tegenover burgers in westerse landen
Ook over een rechtvaardiging van geweld tegenover burgers in westerse landen zijn er berichten op het forum te vinden, een voorbeeld: “Iemand die vandaag een trein op blaast in madrid of amerika of waar dan ook. Allahu A3lam!! Ik heb ooit een hadith gehoord, die ik niet kan bevestigen, dat wanneer 52
de vijand jou aanvalt door middel van kinderen en vrouwen te raken. Je dit terug mag doen in gelijke maat, totdat zij stoppen.” (26/03/2010) De redenering is hier dat geweld tegen westerse burgers gerechtvaardigd wordt door het feit dat in moslimlanden ook burgerslachtoffers vallen. Op deze manier worden aanslagen zoals in Madrid of New York beschouwd als een vorm van vergelding. Iemand schrijft ook hoe het in de Koran staat hoe men niet-gelovigen moet terroriseren: “Er staat zelfs in de Qoran dat we de ontkenners van het geloof moeten terroriseren zie soerat an Nisa ayat 151 ik bedoel, kan het nog radicaler.” (23/09/2010) 4. Interpretatiekaders die een westers complot tegen de islam beschrijven
4.1 Inleiding
Een westers complot tegen de islam is een ander interpretatiekader. Uit interviews met jonge salafi-jihadisch bleek dat deze jongeren ervan overtuigd zijn dat de islam wereldwijd bedreigd wordt (Slootman & Tillie, 2006, 102). Vijf varianten van dit interpretatiekader zijn op het forum terug te vinden: het Westen wordt geleid door Satan, er is een beleid gericht tegen Europese moslims, moslimlanden worden op militaire wijze aangevallen, moslims worden strafrechtelijk vervolgd en moslimhaat wordt aangewakkerd.
4.2 Het Westen wordt geleid door Satan
Volgens een aantal individuen op het forum is het Westen geleid door Satan. Enkele voorbeelden zullen dit aantonen. Naar aanleiding van het persbericht over een Italiaan die zijn zoontje in de rivier gooide, schreef iemand: “kuffar kunen mij echt niet veel meer verbazen lijkt het wel. Hoever gaan die wel niet? Wow, ze luisteren echt overdreven erg naar de influisteringen van shaytaan, hoe kun je een onschuldige baby zoiets aandoen denken we altijd? Terwijl het antwoord is, een ieder die het bestaan van Allah ontkent, of een van zijn tekenen kan alles doen want de shaytaaan heeft zo iemand volledig in zijn macht.” (05/02/2012) Naar aanleiding van een persbericht over Britse soldaten die Afghaanse kinderen misbruikt hebben: 53
“Ik wil deze soldaten van de duivel ook wel aanraken(met een hele hete ijzere staaf).” (21/01/2012) Ook ex president George Bush is de “devil in disguise”: “En zoals de satanist bush heeft beloofd in zijn 911 speech, hij zal alles aan doen om de 'terrorists'te elimineren, zelfs tgen elkaar opzetten.” Jurgensmeyer stelt dat de derde fase in zijn symbolische bekrachtigingmodel de fase is van ”satanisation and cosmic war”. Tegenstanders die verantwoordelijk worden gehouden voor de problemen worden beschouwd als duivelse krachten. De onderdrukten snappen zo waarom ze in hun situatie verkeren en geloven dat de situatie kunnen keren. Ze denken dat God aan hun zijde staat (Juergensmeyer 2000, 184-185). Er is ook een sterke polariserende ondertoon bij vele berichten. De goede staan tegenover de slechte mensen en die laatstgenoemde moeten tegengehouden worden. Gebeurtenissen worden bekeken in het licht van een strijd tussen moslims en het westen. Vanuit dit denkkader interpreteert men persberichten over westerlingen die verwerpelijke dingen doen (zoals pedofilie, kindermoord) als bewijzen dat het Westen ingepalmd is door de duivel. Over het algemeen worden vermeende en echte tegenstanders van de islam (extreem rechtse politici, het Westen) beschouwd als duivelse krachten en als tegenstander van de goddelijke islam.
4.3 Een beleid gericht tegen Europese moslims
Volgens sommige individuen op het forum bestaat er een beleid gericht tegen Europese moslims. Die mening kan eventueel ontstaan wanneer men bijvoorbeeld de partijlijnen van de partij voor de vrijheid (PVV) van Geert Wilders gadeslaat. In een partijdocument over “de agenda voor hoop en optimisme: een tijd om te kiezen: PVV 2010-2015” wordt op pagina dertien geschreven over “islambestrijding” (PVV 2010, 13).11 In de volgende citaten kan men lezen dat de opinie dat er een beleid gericht tegen Europese moslims zou bestaan een interpretatiekader biedt voor sommige forumleden om reële gebeurtenissen te begrijpen.
11
http://www.pvv.nl/images/stories/Webversie_VerkiezingsProgrammaPVV.pdf
54
“Er gaat nadrukkelijk een dwangmatige werking uit van het emancipatieproject. Daaruit kunnen we concluderen dat een doel van het integratiebeleid dan ook de ontmanteling is van het traditionele moslimgezin.” (23/11/2010) “Het gaat erom hoe de kafir 0verheid zich met de religieuze overtuiging bemoeit van moslims en deze wil breken door inzet van emancipatie ten gunste van de 24 uurs consumptie-economie.” (23/11/2010) “Het gaat er om dat de Nederlandse overheid de moslims wil breken en ze geen religieuze overtuiging gunt zoals in de grondwet staat, dat is een duidelijk bewijs dat de Nederlandse overheid de moslims onderdrukt “(24/11/2011) “Veel van deze anti-islamitische zaken gebeuren in Europa tegelijkertijd, er zijn ook duidelijke aanwijzing dat dit in West-Europa centraal wordt aangestuurt. Al die hijaabddiscussies en islamgedoe en de strenge maatregelen die daarna volgen komen niet zomaar uit de lucht vallen.” (23/11/2010) “Zoals datgene gebeurde met de moslims in Andalusië, zal binnenkort ook in Europa weer gaan gebeuren. op een gegeven moment moesten de moslims in Andalusië hun geloof afzweren (afvallig) worden of ze werden door de inquisitie aangepakt, ze werden afgeslacht of uit het land verdreven. voordat het zover was werd er een ideologische strijd gevoerd tegen islam en moslims, dus onze religieuze symbolen, heilige boek en onze profeet (vrede zij met hem) werd aangevallen en beledigd. Precies hetzelfde wat vandaag de dag ook gebeurt” (29/09/2011) 4.4 Moslimlanden worden militair aangevallen
Interpretatiekaders handelen ook over het Israëlisch Palestijns conflict: “Deze boevenbendes hebben nu inmiddels in 10 jaar 2 miljoen moslims vermoord.” (20/11/2010) Ook over Afghanistan stellen forumleden dat het een schending is: “als jij wordt aangevallen door amerikaanse terroristen die in naam van democratie of welke onzin dan ook moslimbevolking aanvallen” (29/06/2011)
4.5 Moslims worden strafrechtelijk vervolgd
Sommige forumleden kunnen paranoïde zijn wat betreft een mogelijke strafrechtelijke vervolging van moslims.
55
-“aivd en al die anti-terroristen eenheden en de munafiqun speuren dagelijks het internet af op zoek naar "potentiele fundamentele moslims. Ze tappen telefoons af, ze bekijken internetverbindingen realtime en zien wat je doet en naartoe gaat, de hele dag door worden er profielen gemaakt en sommige profielen worden, naarmate hun islamitische stem groeit, steeds vaker gecontroleerd. Deze boeven op deze site proberen je ook te pushen om dingen te zeggen zodat we in die profielen passen.” (18/11/2010) “maar over "verdachte" mensen, meestal moslims zoals wij die nonconformist zijn, worden dossiers bijgehouden. Nederland is het land met de meeste telefoontaps per jaar per burger”. Maar nogmaals, dit is ook een beetje bangmakerij, ze willen gewoon dat je conformeert. Dus wees gewoon voorzichtig, laat mobiel thuis, buiten internetten, verander mailadres...zulke soort zaken.” (19/01/201) 4.6 Moslimhaat wordt aangewakkerd
Ayman Al-Zawahiri wordt beschouwd als de huidige leider van Al-Qaida. Hij sprak over een “historic hatred” van westerse instanties voor de islam (Raphaeli 2002, 12). De mening dat er een haat voor moslims in het Westen bestaat kan men ook terugvinden bij berichten op het forum, meer bepaald over manipulatie door de media. In context van een artikel over de moslimwereld die maar 500 universiteiten zou hebben: “Het doel van de media tegenwoordig is om de islam zoveel mogelijk neer te halen. Het lijk erop dat men wil zeggen jullie moslims zijn domme mensen.” (20/06/2011) Een artikel in de Washington Post over de Taliban lokte ook wat reacties uit. Het artikel ging over de Taliban die kinderen zouden gebruiken voor zelfmoordaanslagen. “stagfirullah geloof niet de kufarmedia men probeert ons uit elkaar te drijven” (05/07/2009) “Mensen trap er niet in. Het zijn media die over taliban een slechte beeld heeft gemaakt.” (05/07/2009) “trap niet in zulke bedorven nieuws die taliban slecht maken.” (06/07/2009) “DE kuffaars slagen er nog steeds in om door een kleine leugentje te verspreiden om zo fitna tussen ons te veroorzaken.” (14/10/2010)
56
5. Het westerse politieke systeem is in strijd met de islam
5.1 Inleiding
Een voorlaatste interpretatiekader dat gehanteerd wordt op het forum van Ansaar.nl is de mening dat het westerse politieke systeem in strijd is met de islam. Twee varianten van dit kader zijn te onderscheiden: “burgerlijke wetgeving moet vervangen worden door de Sharia”, “democratische stelsels zijn niet islamitisch”.
5.2 Democratische stelsels zijn niet islamitisch
Er zijn leden op het forum die stellen dat democratie sowieso niet te rijmen valt met de islam. Het is strijdig met de islam. “Stemmen voor Democratie is pure baatil (valsheid) en heeft geen plaats in de islam; helaas zijn sommige zogeheten moslims de dupe geworden van de mooie verpakking van de democratische verkiezingen, en zelfs achter de koeffar aanracen om dit valse systeem te verspreiden” (18/12/2011) “stemmen is niet van het geloof, stemmen is een grote fout dat moslims maken. Voor wat stem je? Je stemt voor democratie, je stemt voor mensen die zelf hun wetten maken en die gaan opdringen op iedereen.. Deze kufar willen helemaal niets goed voor de moslims, ze haten ons” (31/05/2010) 5.3 Burgerlijke wetgeving moet vervangen worden door de Sharia
In het islamfundamentalisme circuleren ideeën dat regelgeving die door mensen gemaakt wordt ongeldig is. “The use of human-made laws is tantamount to obeying or worshipping other than God and thus apostasy. Mawdudi adopted this position and drew a sharp bifurcation between the “party of God” and the “party of Satan,” which included Muslims who adhered to human-made law” (Wiktorowicz 2005, 78).
Burgerlijke wetgeving zou dus strijdig zijn met de Sharia. “iemand die instemt met andere wetten is geen moslim” (05/02/2012)
57
“Waarom zou je niet instemmen met hun wetten? Geef me een reden waarom niet? omdat het mens gemaakte wetten zijn, in de islam zijn er alleen de wetten van ALLAH geldig de Shariah.” (27/01/2012) “opkomen voor de rechtheid van de mensen? die recht zul je nooit vinden in de mens gemaakte wetten, de Shariah is perfect indien de Shariah overal op de wereld zou zijn, zou er geen elende zijn, ieder zou zijn recht hebben gekregen. die recht zul je nooit vinden in de mens gemaakte wetten, de Shariah is perfect indien de Shariah overal op de wereld zou zijn, zou er geen elende zijn, ieder zou zijn recht hebben gekregen.” (27/01/2012) 6. De moslims in het Westen moeten opkomen voor hun geloof
6.1 Inleiding
Het laatste interpretatiekader dat op het forum geïdentificeerd werd is de mening dat moslims moeten opkomen voor hun geloof. Dit zou ten eerste moeten gebeuren door de islam te verspreiden in het Westen en ten tweede door de moslimidentiteit te versterken.
6.2 Door de islam / Sharia te verspreiden in het Westen Een verspreiding van de islam en de Sharia in het Westen staat op de agenda van sommige forumleden. “Je kan ook door middel van het uitdelen van artikelen op straat aan je medemoslims of niet moslims moslims wakker maken en de kuffar oproepen naar islam.” (22/12/2011) “Als wij niet voor onszelf en ons religie gaan opkomen zal niemand dat voor ons doen! En als je dawah doet, moet je niet verwachten dat iedereen de waarheid zal accepteren, want vele kufaar kennen de waarheid, maar ze accepteren het niet, komt soms door arrogantie, soms door hoogmoed, soms omdat ze niet hun lusten en begeerten onder controle kunnen houden, soms door jaloezie en haat tegenover moslims en islam! Dus onze taak is alleen om de boodschap op de beste wijze over te brengen.” (29/09/2011) 6.3 Door de moslimidentiteit te versterken
Een laatste variant is de oproep om de moslimidentiteit te versterken. Dit komt veelvuldig voor op het forum. We geven enkele voorbeelden.
58
“De Islâm is niet gekomen om te volgen, maar om gevolgd te worden. Daarom dienen de moslims zoveel mogelijk afstand te nemen van de leefwijze van de niet-moslims en zij dienen zoveel mogelijk te identificeren met de leefwijze die de Islâm hun voorschrijft opdat onze identiteit en waardigheid bewaard worden.” (21/11/2011) “Wij moslims moeten terug naar ons deen en zelf initiatief nemen, onze eigen scholen stichten. We worden niet echt geaccepteerd door deze maatschappij en daardoor zoeken wij naar onze identiteit en leren wij meer en meer over ons geloof, wat ervoor zorgt dat wij sterker worden als mens zijnde en als moslim zijnde.” (24/08/2009) 7. Conclusie
Bij de frame analyse werden vijf algemene interpretatiekaders gevonden, die elk op hun beurt verfijnd kunnen worden naar subtypes. We kunnen ook opmerken dat de frames elkaar onderling beïnvloeden. Militaire conflicten zorgen bijvoorbeeld voor zowel morele verontwaardiging, voor rechtvaardigingen van geweld als voor de perceptie dat er een wereldwijd westers complot aan de gang is tegen de islam.
Een eerste frame is morele verontwaardiging. Dit kan worden opgedeeld in drie subtypes. Bij vrees voor identiteitsverlies reageert men verontwaardigd over gebeurtenissen die de islamitische eigenheid dreigen aan te tasten. Hierbij heeft men de indruk dat maatregelen gericht op integratie bedoeld zijn om de islam willen onderdrukken. Ook beledigingen van de islam zorgen voor grote verontwaardiging. Daarnaast is er een derde subtype terug te vinden: militaire conflicten. Oorlogssituaties vooral in Afghanistan, Irak en Israël zorgen bij enkele moslims voor sterke negatieve gevoelens.
Een tweede interpretatiekader is de rechtvaardiging van geweld. Dit kan worden onderverdeeld in drie subtypes. Ten eerste zijn er rechtvaardigingen tegenover personen die spotten met de islam. Ten tweede wordt geweld gerechtvaardigd tegenover de westerse soldaten in moslimlanden waar militaire conflicten aan de gang zijn. Ten derde zijn er ook rechtvaardigingen terug te vinden voor geweld tegenover burgers in westerse landen.
Een derde frame is het Westers complot tegen de islam. Gebeurtenissen worden vaak gezien als een onderdeel van een wereldwijde strijd van Europa, Israël en de Verenigde Staten tegen de moslimwereld. Een eerste subtype hiervan is de satanisering: men gelooft dat de vermeende vijanden van de islam eigenlijk geleid worden door de duivel. Een tweede subtype is een beleid gericht tegen Europese moslims: men interpreteert bepaalde maatregelen in 59
Europa als een onderdeel van het grote complot. Ook aan de militaire aanvallen tegen moslimlanden worden via deze complottheorie betekenis gegeven. Een vierde subtype is de strafrechtelijke vervolging van moslims. Volgens deze subframe worden moslims in de gaten gehouden door veiligheidsdiensten, die er zelfs niet voor terugschrikken om strafbare uitingen uit te lokken. Tot slot kan een vijfde subtype worden onderscheiden als onderdeel van dit complot: de aanwakkering van moslimhaat. Op het forum komen geregeld berichten voor die de eerlijkheid van westerse mediaberichtgeving in twijfel trekken. Ze zien berichtgeving over terrorisme dan als bewuste manipulatie van de media om de islam in een slecht daglicht te stellen.
Een vierde frame heeft betrekking op het westerse politieke systeem dat in strijd is met de islam. Dit wordt onderverdeeld in twee subframes. Enerzijds ziet men democratie in strijd met de islam. Anderzijds gaat het over burgerlijke wetgeving die volgens de islam niet geldig zou zijn. Moslims mogen alleen maar de wetten van God gehoorzamen, de Sharia.
Een vijfde frame heeft betrekking op het denkbeeld dat moslims moeten opkomen voor hun geloof. Dit wordt opgesplitst in twee subtypes: het verspreiden van islam/Sharia en het versterken van de moslimidentiteit. In dit eerste denkkader wordt geredeneerd dat moslims actief het geloof en de Sharia moeten versterken in westerse landen. Men vindt dat zoveel mogelijk mensen moeten bekeerd worden tot de islam en dat de huidige wetgeving moet vervangen worden door de islamitische wetgeving, de Sharia. Het tweede subtype draait rond het behouden van de moslimcultuur. Er wordt geredeneerd dat men zo weinig mogelijk mag integreren om de identiteit te beschermen.
60
Hoofdstuk 3: resultaten van de case studies 1. Inleiding
In dit deel worden de resultaten van de case studies weergegeven. De berichten op het forum van Ansaar.nl van vijf individuen worden in de tijd gevolgd: Abu Imran, Maiwand AlAfghani, Ahmed, Ali en Yasmine. Bij de eerst twee werd gekozen om de eigenlijke gebruikersnaam op het forum te behouden, omdat het publieke figuren zijn die openlijk met hun standpunten in de media gekomen zijn. De drie laatstgenoemde personen werden voorzien van een fictieve, zelfgekozen naam om hun anonimiteit te bewaren. Hoe deze personen precies geselecteerd zijn werd reeds in het methodologisch hoofdstuk uitgelegd. In dit deel wordt eerst bij elke persoon algemene informatie gegeven zoals geslacht, woonplaats, datum van registratie en aantal berichten. Vervolgens worden in het deel bespreking van de berichten de relevante bijdragen in een chronologische volgorde besproken. In de conclusie wordt dan gekeken en besproken welke frames terug te vinden zijn, zoals eerder geïdentificeerd werd op het forum in zijn geheel. Daarnaast wordt in deze conclusie aandacht besteed aan de vraag: op welk(e) frame(s) ligt de nadruk bij deze persoon? Een laatste punt dat in de conclusie aan bod komt is de chronologische evolutie van de berichten van de individuen.
2.
“Abu-Imran”
2.1 Algemene informatie
De gebruiker “Abu-Imran” registreerde zich op het forum op zes september 2009. Hij plaatste in totaal 180 berichten en startte 36 discussies. Zijn laatste geplaatste bericht dateert van zeven februari 2012. Uit de berichten blijkt dat achter de gebruiker Abu-Imran effectief de leider van Sharia4Belgium schuilgaat, Fouad Belcacem, algemeen bekend als Abu Imran. Dat schrijft hij op een bepaald moment zelf en bewijst hij ook door informatie op het forum te plaatsten over zijn arrestatie in Frankrijk, nog vooraleer die informatie in de media kwam. Omdat dit belangrijk gegeven niet te verwaarlozen, kiezen we ervoor om geen fictieve naam te gebruiken maar om zijn gebruikersnaam van ansaar.nl te behouden. De man kwam al herhaaldelijk in de nieuws met zijn organisatie en op Youtube zijn tientallen video’s te vinden
61
waarin hij te zien is. Hij werd dit jaar nog veroordeeld voor het aanzetten van haat en geweld tegen niet-moslims.
2.2 Bespreking van de berichten
In zijn eerste berichten doet Abu-Imran een oproep om te betogen tegen het hoofddoekenverbod op het Antwerpse atheneum.12 Dit toont aan dat het internet niet enkel gebruikt kan worden om denkbeelden te verspreiden maar ook als communicatiemiddel om bijeenkomsten en betogingen te organiseren. Hij roept op om de islam te verdedigen en roept op om niet te integreren. “De meisjes die hun eer verdedigen of de kouffaar die hen willen uitkleden?Sta op en verdedig u religie want wallahi wa billahi wa tallahi we zullen verantwoordelijk gesteld worden voor deze zaak de dag des oordeels!” (06/09/2009) “Maandag 08/09/2009 om 8.30u is er een betoging voor het atheneum van Antwerpen dus wees erbij” (06/09/2009) “Integratie?tayeb wat is integratie?Laten we hun woordenboek erbij nemen...Waarom moet een persoon trouwen met de lokale bevolking? De mooiste zuiverste edelste prachtigste vrouw op aarde is de moslimvrouw.” (06/09/2009) In de volgende reactie probeert Abu-Imran duidelijk te maken dat democratie door Allah verboden is. Wie voorstander is van verkiezingen is volgens hem geen echte moslim: “alah verbied ons om deze mensen als bondgenoten te nemen en dit is duidelijk terug te vinden in heel wat verzen, degene die oproept tot verkiezingen roept op tot ongeloof dus vrees Allah...” (12/09/2009) In een topic naar aanleiding van een artikel dat verschenen is over Osama bin Laden, die er door zijn ex-vrouw van beschuldigd werd een tiran te zijn, verdedigt hij bin Laden. Hij noemt hem de grootste islamitische strijder van de eeuw en stelt dat dergelijke negatieve nieuwsberichten bewuste pogingen zijn van niet-moslims om Bin Laden te criminaliseren. “weer een poging van de kouffar om de grootste moujahid van deze eeuw te criminaliseren. Zoals een tal van zeer grote geleerden zeggen over deze man moge allah hem beschermen, hij is een ware moujahid en is een doorn in de ogen van de 12
DE HERDT, C (2009/09/02) ‘28 leerlingen weigeren hoofddoek af te doen’ [WWW]. Het Nieuwsblad: http://www.nieuwsblad.be/article/detail.aspx?articleid=OS2ED9A8 [1005/2012]
62
kouffar.Wat deze persmededeling betekent is eigenlijk dat ze hem niet aankunnen dus proberen ze hem te marginaliseren” (15/10/2009) Het volgende bericht toont aan dat hij geweld, terrorisme en haat tegen het westen een logische reactie vindt. Hij stelt dat als de islam met rust zou moeten worden gelaten. Hij zegt ook dat als de westerse troepen zouden terugtrekken uit islamitische landen en als Israël zou worden ontbonden, de problemen van terrorisme en extremisme zichzelf zouden oplossen: “de enige oplossing voor het terrorisme en extremisme, de enige oplossing voor de haat die de moslim dragen voor het westen is op te lossen in 1week!Als het westen nu eens beslist om de islam en moslims met rust te laten?Als het westen haartroepen terugtrekken uit de islamitische landen?Als nu eens de joodse staat binnen het islamitische grondgebied word opgedoekt?Dan ben ik overtuigd dat alle problemen zijn opgelost!!!” (03/11/2009) In een topic over de Nederlandse islampartij (NMP) raadt hij iedereen af zich aan te sluiten bij deze partij. Meedoen aan verkiezingen vindt Abu-Imran duidelijk geen goede manier om de situatie van de moslims in Europa te verbeteren. Voor de eerste keer vermeldt hij Sharia4Belgium en geeft hij een link naar de website van de organisatie: “de kloof dichten de je niet door je aan te sluiten bij hen maar met echte veranderingen zoals bvb. www.Sharia4belgium.com” (06/03/2010) De volgende reacties plaatst hij in een zelfgeopende discussie over Sharia4Belgium. Hierin schrijft hij dat aanhangers van de grondwet en van democratie naar de hel kunnen gaan. Enkel de wetten van Allah mag men gehoorzamen en iedere moslim heeft de verplichting om de ware islam zoveel mogelijk te verkondigen. Hij roept dan ook iedereen op om zijn verantwoordelijkheid op te nemen door Sharia4Belgium te steunen: “wat betreft de grondwet, de democratie en al de aanhangers ervan die kunnen naar de hel!Wij zijn moslims dus is het ons plicht om het woord van allah te verkondigen..” (06/03/2010) “beste moslims bij deze roep ik iedereen op om deze group steunen en de verantwoordelijkheid op te nemen want wallahi we zullen aansprakelijk gesteld worden de dag des oordeels voor onze nalatigheid van de wetten van Allah.” (19/03/2010) Hij zorgt ervoor dat Sharia4Belgium continue in de belangstelling blijft staan door regelmatig het e-mailadres en een link naar de website en naar het Youtube kanaal van de organisatie te geven: 63
“onze site hebben ze weggehaald […]voor info of eventuele nassa'ih kan iedereen ons bereiken op
[email protected]. ons youtube kanaal is actief en iedere dag “word deze bewerkt: www.youtube.com/Sharia4belgiumwa salaam aleikoum” (07/04/2010) “het is weer zover en we zijn er weer op volle kracht ongeacht wat er word gezegd over verspreid. bezoek ons op: www.Shariah4belgium.com” (27/05/2010) “bezoek ons inshallah: Shariah4belgium.com; Sharia4belgium” (13/12/2010)
YouTube
-
Kanaal
van
In een topic naar aanleiding van twee Nederlandse soldaten die sneuvelden bij een aanslag in Afghanistan geeft hij aan achter het gebruik van geweld tegenover bezetters in moslimlanden te staan. Hij schrijft dat het een plicht is voor moslims om dit soort aanvallen te steunen: “wij danken allah voor de dood van deze 2 kruisvaarders[…]broeders en zusters vraag allah de kuffar te vernietigen die onze mede-moslims aanvallen, het is een plicht om hen te steunen dus vervul je plicht als moslim zijnde.” (21/04/2010) Het volgende bericht plaatst hij in een topic die gestart werd naar aanleiding van een nieuwsbericht over de arrestatie van woordvoerders van Sharia4Belgium wegens een verstoring van de openbare orde. Hij schrijft hoe hijzelf ooit werd opgepakt en in de cel de islam verkondigd heeft aan een Nederlander. Hieruit blijkt dat hij een actief lid is van de organisatie: “We werden gearresteerd en hebben echt genoten van ons kort verblijf in de cel, we hebben dawa gedaan bij een nederlander die er ook zat, er waren enkele algerijnse broeders die ook al hamdoulillah wat bagage hebben meegekregen. “(03/05/2010) Om de Sharia te promoten haalt hij een nieuwsbericht over pedofilie aan en stelt hij dat pedofilie een typisch Westers fenomeen is. De Sharia schuift hij naar voor als de enige oplossing hiertegen: “Daarom stellen wij als oplossing voor dit soort pervers gedrag de enige de Sharia implementeren en deze vuile hond en al zijn soortgenoten executeren. De doodstraf lijkt me een aanvaardbare straf voor deze misdaden. Sharia is de oplossing, believe me...” (14/12/2010)
64
Vanaf begin 2011 doet hij ongeveer maandelijks een aankondiging van een lezing in Antwerpen. Hij geeft aan dat er voor mannen en vrouwen aparte lezingen zijn en geeft ook een e-mailadres: “We hebben inshallah iedere zaterdag een lezing in Antwerpen. Aanstaande zaterdag is er een lezing vanaf 19.30u voor broeders.De zusters hebben binnenkort activiteiten waarbij een pand ter beschikking word gesteld voor de zusters met verschillende vrouwelijke sprekers. Voor verder info kan men altijd mailen: (broeders; Shariabelgium@hotmailcom (zusters; Shariabelgium_zusters@hotmailcom)” (30/01/2011)
Op 03/03/2011 plaatst hij vier Youtube video’s waarin hij zelf aan het woord is en zijn standpunten i.v.m. democratie nogmaals duidelijk maakt.
Naar aanleiding van zijn arrestatie in Frankrijk geeft hij meer uitleg bij de situatie en zegt niet langer welkom te zijn in Frankrijk omdat hij de democratie verwerpt: “Om te beginnen was ik uitgenodigd om een speech te geven in Frankrijk door een groep genaamd jamaat at tawhid en natuurlijk ben ik erop in gegaan samen met een team van onze groep. We werden opgewacht aan de grens en péage om niet verder te gaan tot Parijs, eens we werden gearresteerd(met 20 broeders niet enkel ik!!!) heeft de persoonlijke secretaris van Sarkozy gebeld naar het politiekantoor om te zeggen dat ik niet welkom ben omdat ik de democratie verwerp en de Sharia wens in te voeren. Dus bij deze ben ik gebanned uit Frankrijk voor het leven.” (14/05/2011) De gebruiker “Abu-imran” geeft voor de eerste keer toe dat hij effectief Abu-Imran is, de woordvoerder van Sharia4Belgium: “je dacht goed...ik ben ook de woordvoerder van de groep”. (25/05/2011) 2.3 Conclusie Morele verontwaardiging
Uit zijn berichten valt af te leiden dat hij inspeelt op de vrees voor een verlies van de moslimidentiteit. Zo roept hij op voor een betoging tegen het hoofddoekenverbod en geeft hij aan tegen integratie te zijn.
65
Rechtvaardiging van geweld
Enerzijds vindt hij terroristisch geweld t.o.v. niet-gelovigen een logisch gevolg van de gebeurtenissen in Irak, Afghanistan en Israël en uit hij zijn respect voor Osama Bin Laden. Anderzijds geeft hij in een bericht aan dat hij tevreden is met de dood van twee Nederlands soldaten in Afghanistan. Hij noemt het een plicht voor iedere moslim om de strijd te steunen tegen de militaire bezetters in moslimlanden.
Het westerse politieke systeem is in strijd met de islam
Dit denkbeeld komt sterk tot uiting in de berichten van Abu Imran op Ansaar. Dit is ook het belangrijkste standpunt van zijn organisatie. Ten eerste legt hij meermaals uit dat wetgeving in strijd is met de islam: hij probeert de andere forumleden ervan te overtuigen dat enkel de wetten van Allah gelden, waar ook ter wereld. Burgerlijke wetgeving heeft geen waarde voor echte moslims en daarom wil hij het strenge Sharia systeem dan ook invoeren in België. Hij wil de ongelovigen bekeren. Ook democratie is in strijd met de islam: een ware moslim luistert volgens Imram enkel naar Allah en niet naar leiders die door mensen verkozen worden. Iemand die democratie aanvaardt en gaat stemmen, kan dus geen moslim zijn volgens hem.
De moslims in het westen opkomen voor geloof
Volgens Imram moet de islam en de Sharia verspreid worden in België. Hij stelt dat het een plicht is voor iedere moslim om het geloof te verspreiden en dus om anderen te bekeren. De nadruk hier ligt bij de Sharia: hij vindt dat het islamitisch recht in België moet ingevoerd worden.
Samenvattend kunnen we stellen dat de frames in verband met het westerse politieke systeem en de reactie daarop (invoer van Sharia in België) duidelijk het meeste terugkomen doorheen de berichten van Abu Imran. Om zijn doelstellingen te bereiken maakt hij van het forum van Ansaar.nl gebruik om promotie te maken voor zijn organisatie: Sharia4belgium. Via deze organisatie, waarvan hij de woordvoerder en drijvende kracht is, onderneemt hij actie om de Sharia effectief in België in te voeren, in de plaats van het huidige rechterlijke systeem. Hij kondigt lezingen en betogingen aan, post talrijke video’s waarin hij zelf meer uitleg heeft over zijn standpunten en plaatst ook links naar zijn website. Het is duidelijk dat de overgrote meerderheid van de berichten die Abu-imran geplaatst heeft als doel heeft om anderen te overtuigen van zijn standpunten en om mensen te ronselen voor zijn beweging.
66
Op chronologisch vlak is het opvallend dat Abu Imran in één van zijn eerste berichten nog geweld rechtvaardigt tegenover niet-moslims. Vanaf het moment dat de naam van zijn organisatie Sharia4belgium- vernoemt, zwakt het gewelddadige karakter van zijn berichten af en heeft hij het enkel nog eenmaal over geweld tegenover diegene die medemoslims aanvallen. Dit is mogelijk een bewuste keuze om zoveel mogelijk moslims warm te maken voor zijn organisatie en hen niet af te schrikken door zijn té gewelddadig imago.
3. Mullah Omar
3.1 Algemene informatie
De gebruiker Mullah Omar registreerde zich op 25 september 2010. Hij is van het mannelijke geslacht en geeft aan een universitaire opleiding te hebben genoten. Hij plaatste tot nu toe (26/03/2012) in totaal 112 berichten, startte zelf 53 discussies en is tot op heden nog steeds een actief forumlid. Hij zegt op een bepaald moment Maiwand Al-Afghani te zijn, de exwoordvoerder van Sharia4holland. Om dezelfde reden als bij Abu-Imran gebruiken we zijn gebruikersnaam van op ansaar.nl en kiezen we niet voor een schuilnaam. Al-Afghani geeft aan niet langer achter al de standpunten van de organisatie te staan maar gaat daar niet dieper op in. Volgens zijn Facebook pagina is hij van Afghaanse origine, wat zijn naam ook doet vermoeden. Momenteel woont hij in Nederland.
3.2 Bespreking van de berichten
Zijn eerste bericht op het forum is een aankondiging van een lezing over de ware islam. Drie weken later (15/02/2011) plaatste hij een video van deze lezing, “Er is vanaf 20.00 uur een interessante lezing aan de gang op Paltalk. Jullie zijn allemaal uitgenodigd om daar te komen luisteren. Het onderwerp van de lezing is: Wat is de ware godsdienst.”(23/01/2011) Hij plaatste vervolgens een tiental video’s die echter allemaal niet te bekijken zijn wegens “verwijderd door de gebruiker”. De video’s zijn getiteld: “shariah for Holland! Met woordvoerder Maiwand Al-Afghani.” In een topic over Sharia4Belgium post hij volgende reactie:
67
“Dat betekent dat de Sharia de hoogste wetgeving moet worden en dat de moslims weer een eenheid moeten gaan vormen, die hun landen zullen verdedigen tegen externe en interne vijanden” In een topic over “de kruisvaart tegen de islam” geeft Mullah Omar aan te geloven in het feit dat het Westen een oorlog wil ontketenen om de moslims te verdrijven : “De haat vanuit het christelijke Europe tegenover islam en moslims door de eeuwen heen, om te beginnnen in de middeleeuwen. De leugens die verspreid werden in publicaties over de profeet (vrede zij met hem), de islam en de Koran. De islamofobie en haat en vijandschap wordt heden ten dage aangewakkerd door populistische en islaam-hatende partijen en individuen, die een oorlog willen ontketenen in het Westen en de moslims willen verdrijven.” (22/09/2011) Op de vraag “dus jij bent niet maiwand al-afghani, die trots aankondigde (trouwens, met Abu Imran aan zijn zijde) dat hij de shari'a in Nederland wil/zal invoeren?” antwoordde hij: “Ik ben wel degelijk Maiwand Al-Afghani. En ik heb inderdaad aangekondigd dat ik dawah zou doen naar islam en voorstander ben van de Shariah en dat uiteindelijk wil invoeren, zoals alle moslims moeten wensen en naar moeten werken. Maar dat betekent niet dat ik met alles wat s4h of s4b doen of zeggen eens ben, dat is tevens de reden dat ik geen woordvoerder meer ben.” (25/09/2011) Op 29/09/2011 opende Mullah Omar een topic met de titel “Moslims moeten integreren (afvallige) worden, anders gedood of uit Europa worden gezet!” Hierin schreef hij een heel betoog dat moet aantonen dat zowel in de moslimswereld als in het westen, de islam in gevaar is. Hij riep de moslims op om op te komen voor hun geloof door kennis over de islam te verspreiden (“dawah” genoemd): “De toekomst ziet somber uit voor de moslims in Europa. We moeten letterlijk afvalligen worden, zodat ze kufaar tevreden met ons zullen zijn en daardoor zullen vele munafiqeen en moslims met zwakke imaan hun islamitische identiteit snel kwijt gaan raken.” “Als wij niet voor onszelf en ons religie gaan opkomen zal niemand dat voor ons doen! Wordt wakker, neem zoveel mogelijk kennis op van je religie, uit betrouwbare bronnen, laat je niet brainwashen en dwalen door de media, hun "geleerden" en andere bronnen. Lees zelf de Koran, lees de vertaling, luister naar waarachtige geleerden! En doe dawah, op elke manier mogelijk.”
68
Hij plaatste een persbericht “Al-Qaeda-leider Awlaki gedood” en voegt er de volgende commentaar aan toe waaruit zijn appreciatie voor Al-Qaida blijkt: “Als het waar is, dan is hij shaheed inshallah en moge Allah (subhanna wa ta'allah) hem het hoogste rang in het paradijs geven“(30/09/2011) Na negatieve kritiek op Abu imran ging hij in het verweer en riep hij tegelijk weer op om de straat op te gaan om de islam te verspreiden: “vraag ik, wat doen jullie voor de islam? Behalve je medebroeders achter een computer scherm voor kaafir uitmaken of degenen die dawah doen te afkraken? Durven jullie de straat op de gaan om street-dawah te doen?”(01/10/2011) Nogmaals legde hij de nadruk op het gevaar die moslims de dag van vandaag lopen: “Ik vind dat de situatie van de moslims vandaag de dag vele overeenkomsten vertoond met de tijd waarin Salahudeen Ayubi leefde. In zijn tijd waren honderd duizenden kruisvaarders uit verschillende Europese landen samengekomen onder het bevel van de Paus om Jeruzalem te "bevrijden" van de moslims, ze hadden het heilige land (Palestina) en de omliggende landen bezet en de moslim bevolking massaal afgeslacht (de straten waren letterlijk vol van de bloed van de moslims), hadden heilige plaatsen van de moslims vernield en onze profeet en heilige boek beledigd.”(24/01/2012) Recent schreef hij een hele tekst waarin hij “de misdaden van de zionisten en neokruisvaarders tegen de islam” beschrijft waaruit we de belangrijkste citaten weergeven. Kort samengevat stelt hij dat het westen bang is voor een grote, sterke islamitische staat en dat ze sinds de val van het Ottomaanse rijk de moslimlanden onder controle wil houden vanwege economische en politieke belangen: “De neo-kruisvaarders en zionisten hadden lange tijd geprobeerd om de islamitische landen te bezetten en te koloniseren en voorgoed onder hun controle te houden. Dat deden ze ook tijdens de kolonisatie van onze landen, na de ineenstorting van de Ottomaanse khilafah in 1924 en daarvoor. Maar later hebben ze marionettenregeringen geïnstalleerd, met seculaire wetgeving, om op die manier de moslims van hun ware islamitische staat te beroven en hun wederopleving tegen te houden Dit veranderde na de Soviet inval van Afghanistan in 1979. Toen was het in het voordeel van het westen om de jihad en mujahideen in Afghanistan te steunen. 69
Mujahideen kwamen uit de hele moslimwereld naar Afghanistan. En op die manier is er tegelijkertijd iets gebeurd waar het westen achteraf spijt van heeft. Want tijdens de koude oorlog hadden het westen en de mujahideen weliswaar een gezamenlijke vijand, maar nadat door de opofferingen van de mujahideen en de steun van Allah, de Soviet Unie na tien jaar verslagen was en haar troepen moest terugtrekken, was het idee van de ware islam ook teruggekeerd in de harten van de moslims. Ze waren wakker geworden en hun innerlijke kracht en ware overtuiging was tot uiting gekomen. Dus toen probeerde het westen weer op allerlei manieren ervoor te zorgen om de resultaten en vruchten van die islamitische verzet en alliantie te breken en saboteren. Dus heeft het westen Afghanistan gezamenlijk aangevallen. En nu zitten ze meer dan 10 jaar in Afghanistan. Hun ware doel is om de islamitische ontwaking (revival) tegen te houden en de islam en de moslims te bestrijden. Zij hebben daarom miljoenen moslims vermoord, onze landen bezet en verwoest. Niet alleen in Afghanistan overigens, maar ook door steun aan Israel, om de Palestijnen te onderdrukken en vermoorden, door steun aan Rusland om in Tjetchenie moslims te onderdrukken en vermoorden, steun aan India om hetzelfde in Kashmir te doen en nu ook in Somalië, Yemen, Irak, Libië, Syrië, Pakistan en elke andere moslimland op de wereld. Ze willen niet dat de moslim ummah wakker wordt en ze weer de khilafah staat gaan oprichten en op hun eigen benen gaan staan.”(22/03/2012) 3.3 Conclusie
Morele verontwaardiging
In de berichten van Al-Afghani is een sterk morele verontwaardiging terug te vinden. De belangrijkste bron van verontwaardiging zijn de militaire conflicten. Hij spreekt over het systematisch uitmoorden van moslims door het Westen in elk moslimland, niet alleen tijdens recente conflicten maar doorheen de hele geschiedenis. Ten eerste is de verontwaardiging te wijten aan de vrees voor identiteitsverlies: Hij is er van overtuigd, en probeert mede forumleden er ook van te overtuigen, dat het westen de moslims die er wonen wil dwingen een westerse identiteit aan te nemen.
Rechtvaardigen van geweld
In de berichten van dit forumlid werd nergens expliciet gezegd dat het gerechtvaardigd is geweld te gebruiken. Door te vermelden dat een gesneuvelde leider van Al-Qaida de hoogste rang in het paradijs verdient verraadt hij wel dat hij respect heeft voor diegenen die strijden voor de islam. 70
Het westerse complot tegen de islam
Hij opent topics waarin de nadruk ligt op het gevaar dat moslims lopen de dag van vandaag. Hij vergelijkt de huidige tijdsgeest dan ook met die van de tijd van de kruistochten. Het zwaartepunt van zijn berichten ligt op de kruistocht tegen de islam. Hij ziet een wereldwijde westerse militaire aanval op de moslimwereld die al heel de geschiedenis van de islam aan de gang is. Hij meent dat het doel van deze militaire bezettingen het verhinderen van een sterke islamitische staat is, zodat het Westen de controle kan behouden op politiek en economisch gebied. Hij maakt meermaals de vergelijking met de tijd van de kruisvaarders, waarin het christelijke Westen de moslims massaal uitmoordde. Al-Afghani probeert iedereen ervan te overtuigen dat de islam in gevaar is en waarschuwt voor een oorlog tegen de moslims in Europa op korte termijn.
Hij ziet in deze context ook een beleid in Europa dat gericht is tegen de islam. Hij probeert mede forumleden er van te overtuigen dat men in het islamofobe Europa de moslims wil verdrijven of hen wil onderdrukken en dwingen een westerse identiteit aan te nemen.
Ook de westerse media en extreemrechtse partijen zijn volgens hem onderdeel van dit grote anti-islamcomplot. Zij zorgen voor het aanwakkeren van moslimhaat, waarbij men bewust een oorlog wil uitlokken tegen de moslims in Europa.
De moslims in het westen moeten opkomen voor geloof
Hij roept de forumleden op om actief de islam te gaan bestuderen en op straat te gaan om de islam te verspreiden in Nederland. Hij pleit ook voor de invoer van de Sharia. Zijn standpunten maakt hij mede duidelijk door het plaatsten van verschillende video’s op het forum, waarin hij zelf aan het woord is. De inhoud van deze video’s is echter niet meer zichtbaar. Hij doet ook een oproep om naar zijn lezingen te komen.
Samenvattend kunnen we stellen dat de nadruk doorheen zijn berichten ligt op het westerse complot tegen de islam, meerbepaald door militaire bezettingen. Als reactie hierop komt een ander belangrijke denkbeeld naar voren: de moslims in Europa moeten een eenheid vormen en opkomen voor hun geloof door de islam en de Sharia zo veel mogelijk te verspreiden. Dit 71
forumlid gebruikt het forum van Ansaar.nl duidelijk om mensen te winnen voor zijn ideeën. Hij zet zijn mening kracht bij door het plaatsten van video’s waarin hij zelf de zaken grondig uitlegt.
Chronologisch bekeken valt geen tendens af te leiden bij de berichten van dit individu op het forum van Ansaar.nl. 4. “Ali”
4.1 Algemene informatie
Ali (fictieve naam) registreerde zich op het forum op 26 augustus 2009. Op dat moment blijkt hij 24 jaar oud, van het mannelijke geslacht en woonachtig in Borgerhout. In totaal plaatst Ali 271 berichten en opent hij zelf 80 discussies. Zijn laatste bericht dateert van veertien februari 2011.
4.2 Bespreking van berichten
Tijdens de eerste dagen dat hij actief werd op het forum, toonde hij al belang te hechten aan het vechten voor de islam. Hij bewijst meteen sterk anti-Amerikaans ingesteld te zijn door de rol die de VS speelt bij conflicten in moslimlanden op een specifieke manier te bespreken. Ali riep meteen op aan alle echte mannen en vrouwen om naar de slagvelden te trekken: “Moge Allah SWT hem vernietigen voor het leed die hij onze Ummah aandoet!! Moge allah ons allen leiden en de echte mannen en vrouwen naar het Slagveld. “(03/09/2009) “Dit zijn tijden van oorlog dus macheer in de naam van ALLAH swt met de zwaard!”(04/09/2009) Ali plaatst een tijd later beelden van een Al-Qaeda trainingskamp in Afhganisan. Hij schrijft dat in België moslimkinderen beter dit soort trainingen zouden volgen i.p.v. te sporten: “Mashallah, dit is een betere training dan die Olympishe Kuffar Spelen. We moeten inchallah onze kinderen hier laten trainen inplaats van voetbal en andere sporten die uiteindelijk tot niets brengen en ons dan afhouden van het lijden van de Ummah. “(03/11/2009) 72
Enkele dagen later opende hij een nieuwe discussie waarin hij een tekst plaatste met argumenten die moeten aantonen dat martelaarsoperaties toegestaan zijn vanuit islamitisch oogpunt, met daarbij de persoonlijke commentaar: “Ik hoop nu dat de mensen die een uitvlucht zoeken om niet je plicht te vervullen dit gaat laten nadenken.”(05/11/2009) De volgende actie van Ali die relevant is voor deze masterproef is het plaatsen van een Youtube video met gewelddadige beelden van de oorlog in Irak. Hierbij geeft hij aan hoezeer hij ervan geniet om de islamitische strijders de vijand te zien doden. Hij verwijst ook naar een uitspraak van Khalid Ibn Walid, een tijdsgenoot van de profeet Mohammed die gekend staat voor zijn militaire successen: “Genieten hoe dat onze Mujahideen de Taghuts leger afmaken. Zoals Khalid Ibn Walid (R.A) zei: Wij hebben gehoord dat de bloed van romeinen lekker smaakt!” (20/04/2010) Ali probeert diezelfde dag andere moslims aan te sporen tot actie door een uitspraak van de profeet Mohammed m.b.t. vechten voor de islam te citeren: “De Profeet van Allah SWT heeft gezegd: “Deze religie (de islam) zal nooit ophouden te bestaan en een groep mensen (Usba) van onder de moslims zullen blijven vechten om het te beschermen tot dat het Uur is gevestigd.â€Dus trek je conclusies.” (20/04/2010) Hij post op een bepaald moment een video op het forum waarin Lars Vilks, één van de tekenaars van de Mohammed cartoons, te zien is. Hij wordt tijdens een lezing aangevallen door moslims. Hierbij geeft Ali aan dat deze aanvallen niet voldoende te vinden. Hij vindt dat al wie de profeet beledigt, gedood moet worden: “En dat is het minste dat ze kunnen doen, zijn hoofd moest afgehakt worden! De Profeet Mohammed (vrede zij met hem) zei: Wie mij of éénieder Profeet van Allah SWT beledigd dood hem! HARD TEGEN DE ONGELOVIGEN & ZACHT TEGEN DE GELOVIGEN” (12/05/2010) Ali is duidelijk van mening dat elk land bestuurd moet worden volgens de principes van de Sharia. De islam moet desnoods tegen de wil van het volk opgelegd worden: 73
“En wijs niet met de vinger naar mij of andere Muwahideen want WIJ vinden dat er Taghut regeren in Saudie Arabie en ze regeren niet met de Sharia. Spijtig genoeg niet.”(21/04/2010) “Beetje bij beetje word Gewild of Ongewild!!” (30/05/2010)
de
Wet
van
Allah
ingevoerd.
Hij stelt ook dat België en Nederland toebehoren aan Allah: “Belgie of Nederland is niet van de Belgen of Nederlanders maar van Allah SWT de Schepper; of ben je dat vergeten?”(27/05/2010) Bij een persbericht “Britten trekken zich terug uit Afghanistan” schrijft hij als commentaar dat nu ook de Amerikanen zich moeten terugtrekken en dat de Sharia in Afghanistan moet ingevoerd worden: “Nu nog gewoon de Amerikanen en dan Sharia in Afghanistan met de Wil van ALLAH SWT.”(26/05/2010) Filip de Winter associeert hij met de duivel. Hij stelt dat de Sharia in België en in de rest van de wereld zou moeten worden ingevoerd: “Filip de winter, de hond van de hel. De Shariah komt er aan en niet enkel voor Belgie maar voor de gehele wereld.” (26/05/2010) Diezelfde dag plaatste hij een foto van een dode moslimsoldaat met een soort van glimlach op zijn lippen. Waar deze foto genomen is wordt niet vermeld. De bedoeling is aan te tonen dat mensen die sterven om de islam te verdedigen, lachend naar het hiernamaals gaan. Daarnaast doet hij ook een oproep om tot de strijders toe te treden: “Willen we allemaal niet zo sterven en met die glimlach terug opstaan op Dag des Oordeels en Allah SWT ontmoeten? Laten we allemaal Inchallah DUA doen zodat Allah SWT ons op deze manier naar het Hiernamaals laat gaan. Voeg je toe bij de karavaan van de Mujahideen en Allah SWT zal met zijn wil, je zo laten sterven” (26/05/2010) Het volgende bericht toont dat hij een actief lid is van Sharia4Belgium. Hij roept op tot een betoging in Brussel en het gebruik van het woord “we” doet sterk vermoeden dat hij ook zelf aan de betoging zal meedoen. Daarnaast verwijst hij ook naar de website: 74
“Als het niet door kan gaan in Brussel, dan doen we het maar in Londen. Binnenkort met de Wil van Allah zal de betoging in Brussel wel doorgaan. Meer inlichtingen op Shariah4belgium.com” (26/05/2010) In een topic over een campagne die de opkomst van Nederlanders van Marokkaanse origine voor de verkiezingen wil verhogen stelde hij dat gaan stemmen niet toegestaan is volgens de islam en dat wie toch stemt, een niet-moslim wordt: “Wie stemt word automatish Kafir. Zo simpel is dat. Reden: Je vergelijkt mensgemaakte wetten met de wetten van de Schepper.” (26/05/2010) “Dat alleen de Wet van Allah mag overheersen en geen zelfgemaakte wetten” (30/05/2010) Op een artikel “2 nederlanders gedood bij aanslag met bermbom” (in Afghanistan) gaf hij als commentaar “bedankt God”. In dezelfde topic stelde hij dat België en Nederland aan Allah toebehoren: “Hamdoullilah!” (31/10/2010) “Belgie of Nederland is niet van de Belgen of Nederlanders maar van Allah SWT de Schepper; of ben je dat vergeten?” (27/05/2010) Hij plaatste een Youtube video met beelden van een groep islamitische strijders die met zware oorlogswapens schieten in de starten van Irak, voorzien van commentaren die andere forumleden moeten overtuigen om de strijd tegen de vijanden van de moslims te steunen met fysieke handelingen en financiële steun: “Moge Allah de agressors en hun bondgenoten een zware verlies toeleden zoals Allah SWT al heeft voorgedaan met de vijanden van de moslims. AMIEN” (10/10/2011) “AUB DOE DUA, STEUN HUN FINANCIEEL EN DOE ALLES WAT JE KUNT WAT ALLAH EN ZIJN BOODSCHAPPER VZMH ONS HEEFT TOEGELATEN!!” (10/10/2011) “Wanneer gaan ze massaal opstaan zoals zé in Afghanistan, Irak en Somalie doen? Moet het nog verder gaan dan dit? Stilzwijgen is goedkeuren, dus beeld je dan maar alvast in hoe het zal zijn voor ons op Dag Des Oordeels. Inshallah worden we allemaal wakker uit deze zeepbel en inplaats van lezingen te geven aan free mixing (mannen en vrouwen samen in 1ruimte) laten we de Mudjahideen helpen met DUA, Financieel of met wat Allah ons heeft toegelaten. AMIEN” (11/10/2010) 75
Op 12/10/2010 opende hij een topic waarin hij aankondigt dat de website van Sharia4belgium terug online is. Hij plaatste een link naar de website en naar het Youtube kanaal van de beweging. In diezelfde topic promoot hij de gewelddadige jihad, waarbij hij niet specificeert of het nu gaat om een verdedigende jihad of over het plegen van aanslagen en dergelijke meer: “Als de Islaam niet met het zwaard werd verspreid dan waren jij en ik waarschijnlijk geen moslim. En als de Islaam niet met het zwaard werd verspreid waarom is dan Jihaad op de weg van Allah het belangrijkste van onze religie? Dus zoek je kennis bij Geleerdes die oproepen naar Jihaad en/of in de Jihaadvelden zijn.” (12/10/2010) 4.3 Conclusie
Morele verontwaardiging
Uit de geplaatste berichten valt af te leiden dat zijn verontwaardiging van bepaalde gebeurtenissen groot is. Het gaat hierbij meer specifiek over de militaire aanvallen in Afghanistan en Irak en over beledigingen van de islam, met name de cartoons waarin Mohammed wordt afgebeeld. Hij leeft kennelijk sterk mee met deze situaties.
Rechtvaardigen van geweld
Deze verontwaardiging leidt bij Ali duidelijk tot het rechtvaardigen van geweld. Enerzijds promoot hij geweld tegen militairen in moslimlanden. Zo plaatst hij een aantal video’s op het forum waarin de gewapende strijd te zien is in Afghanistan en Irak. De commentaren die door dit forumlid toegevoegd worden duiden aan dat hij veel respect heeft voor diegenen die vechten
in naam van de islam. Ook blijkt uit een reactie zijn tevredenheid wanneer
Nederlandse militairen sneuvelen. Niet alleen uit hij zijn respect, hij roept ook letterlijk op om zelf de wapens op te nemen. Het plaatsen van een overleden strijder met een lach op zijn gezicht gebruikt hij ook om de jihad te promoten. Hij roept op om de strijders te steunen, financieel of met geweld.
76
Anderzijds staat hij positief tegenover het gebruik van geweld tegen mensen die spotten met de islam: de video met bijhorende commentaar die hij plaatst over één van de tekenaars van de beruchte Mohammed cartoons die aangevallen wordt toont aan dat hij ook geweld promoot tegenover mensen die de islam beledigen.
Het westerse complot tegen de islam
Ali is er sterk van overtuigd dat de islam in gevaar is. Hierbij ligt de nadruk op militaire aanvallen tegen moslimlanden. De andere subtypes van frames zijn niet terug te vinden.
Het westers politiek systeem is in strijd met de islam
Democratische stelsels zijn volgens Ali in strijd met de islam. Wie gaat stemmen kan geen moslim zijn en wordt een ongelovige in zijn opinie. Aan burgerlijke wetten, die door de mens gemaakt zijn, hecht hij geen waarde. De Sharia, de wet van Allah, overheerst alles.
Moslims moeten opkomen voor hun geloof
Het verspreiden van islam en Sharia komt heel regelmatig terug in de berichten van Ali. Hij is ervan overtuigd dat de Sharia op korte termijn in de hele wereld moet ingevoerd worden, gewild of ongewild. Hij is van mening dat zowel België als Nederlands toebehoren aan Allah.
Samenvattend kunnen we stellen dat in de berichten van dit forumlid de nadruk enerzijds ligt op militaire aanvallen tegen moslimlanden. Het is duidelijk dat de verontwaardiging over conflicten in Irak en Afghanistan groot is en ertoe leiden dat hij het gevoel heeft dat zijn godsdienst in gevaar is. Hierdoor roept hij op tot geweld tegen de aanwezige bezetters, ter verdediging van de islam. Dit forumlid heeft duidelijk de bedoeling de gemoederen op te hitsen en gebruikt hierbij dreigende taal. Anderzijds is de invoer van de Sharia een tweede belangrijk denkbeeld dat vaak terugkomt. De berichten geplaatst door Abu Imran kunnen ook opvallend vaak op bijval rekenen van Ali.
Op chronologisch vlak kunnen we vaststellen dat eerste berichten die gepost werden al duidelijk aantonen dat het hier om een persoon gaat die geweld promoot. Ali had deze ideeën dus al voor het moment dat hij zich registreerde op Ansaar.nl. Het valt wel op dat er in de 77
eerste berichten vooral sprake is van een gewelddadig te willen opkomen voor de islam, terwijl er vanaf een bepaald moment (21/04/2010) steeds meer berichten betrekking hebben op de invoering van de Sharia. Deze kentering komt er nagenoeg gelijktijdig met de periode dat Abu Imran steeds meer propaganda begint te maken voor zijn organisatie. Op 26/05/2010 geeft hij aan binnenkort zelf te gaan betogen met Sharia4belgium en maakt hij voor de eerste keer zelf promotie voor de organisatie. Het is dus mogelijk dat Ali via het forum van Ansaar.nl in contact is gekomen met de organisatie van Abu Imran, en op die manier ook activist is geworden. Het is ook mogelijk dat Ali op een andere manier met Sharia4Belgium in contact kwam.
5. Ahmed
5.1 Algemene informatie
Ahmed (een fictieve naam) registreerde zich op het forum van Ansaar.nl op 19 september 2010. Hij plaatste tot nu toe (26/03/2012) een totaal van 931 berichten, startte zelf 232 discussies en is tot op heden nog steeds een actief forumlid. Hij stelt zichzelf voor als een moslim van Turks-Koerdische afkomst die op zoek is naar kennis. Hij zou ook bezig zijn met het leren van Arabisch. Hij geeft ook aan zijn cultuur van oorsprong heidens te vinden. Hieruit blijkt dat hij het forum bezoekt met als doelstelling kennis op te doen over een betere, strengere islambeleving. Ahmed geeft op zijn profielpagina aan zich te interesseren voor islamitische theologie, moraliteitsleer en algemene kennis van de islam. Zijn bezigheid is “het zoeken van de waarheid”. Uit zijn berichten blijkt dat hij een inwoner is van Nederland.
5.2 Bespreking van de berichten
Bij één van de eerste berichten die hij geplaatst heeft geeft Ahmed aan dat hij islam een radicaal geloof vindt. Hij schrijft hoe heel zijn leven door de Koran en Soennah wordt bepaald. Anderzijds valt het op hoe hij in tegenstellingen denkt: de gelovigen tegen de ongelovigen. Hij is er van overtuigd dat volgens de Koran niet-gelovigen moeten geterroriseerd worden: “en hoe je neutraal zijn met islam, want islam is een nogal radicale geloof....alle facetten van ons leven worden gedirigeerd door de Qoran en Soennah, Hoe we moeten 78
bidden, hoe we naar de wc moeten, hoe we met moslims omgaan, hoe we met koefr omgaan, hoe we oorlog moeten voeren.Ik bedoel, als je dit niet een radicale geloof vindt, dan snap ik waarschijnlijk islam niet. Er staat zelfs in de Qoran dat we de ontkenners van het geloof moeten terroriseren zie soerat an Nisa ayat 151 ik bedoel, kan het nog radicaler.” (23/09/2010) Hij is sterk anti-Amerikaans. Uit het volgende bericht komt duidelijk de overtuiging naar voor dat de Verenigde staten een wereldwijde strijd tegen de islam voert. Hij spreekt van een moordagenda, waarmee hij hoogstwaarschijnlijk de gewapende conflicten bedoelt in Israël, Afghanistan en Irak, conflicten waarbij zowel de VS als de moslims betrokken zijn. In hetzelfde bericht komt ook de satanisering terug: de Verenigde staten worden demonisch genoemd. “de Amerikaanse agenda is niet veranderd, er is nog steeds een stelselmatige moordagenda over de niet elitaire-mensheid. Hoor je niet tot de elite, dan zit je op het vizier van deze demonische VS om geelimineerd te worden.” (02/10/2010) In de volgende berichten geeft hij aan dat de islam volgens hem geen vredelievende godsdienst is. Hij haalt een Hadith aan waaruit hij afleidt dat de jihad de beste daad is. Jihad interpreteert hij als het voeren van oorlog. Geweld tegenover ongelovigen is volgens hem gerechtvaardigd door God. “Want onze religie propageert geen pacifistisme zoals de kerk dat schijnt te doen. Wij beseffen heel goed dat God ons het recht heeft gegeven om jullie nek van jullie romp te scheiden.” (16/09/2010) “uit de overleveringen kun je dit halen; Bukhari Boek #26, Hadith #595 de moeder van moslims, Aisha (moge god tevreden met haar zijn) zei tegen de boodschapper vrede zij met hem "wij bezien jihad als de beste daad", de boodschapper antwoordde "voor vrouwen is bedevaart naar makkah de beste jihad". Daarmee is het voor veel moslims duidelijk dat het voor de man verplicht is om oorlog te voeren” (05/10/2010) In het volgende bericht geeft hij aan een militaire vernietiging te vrezen van de Europese moslims. Hij roept dan ook op om wapens te gaan kopen om de strijd aan te gaan: “ga niet pacifistisch en onislamitisch tenonder, ga je voorbereiden op een eliminatie van de moslims in europa, koop wapens en ga strijdend fi sebilallah” (25/09/2010)
79
Hij stelt dat xenofobie, in combinatie met het feit dat moslims in een minderheidsgroep zijn, ervoor zorgt dat de moslims in Nederland hun geloof fanatieker gaan beleven: “jullie xenofoben maken de Moslims nog meer Moslim.Want wij beseffen heel goed, dat NL niet van oorsprong ons land is. En wij zitten dus in een minderheidsgroepering. Drie keer raden waar wij op gaan leunen? De islam. En dus worden wij steeds fanatieker” (26/09/2010) Het is duidelijk dat Ahmed zich weinig verbonden voelt met de Nederlandse maatschappij. Uit de volgende berichten blijkt dat hij zijn eigen moslimidentiteit niet wil inruilen voor de Nederlandse. Hij heeft het gevoel dat de Nederlandse maatschappij zijn waarden wil opdringen en geeft aan zich hier sterk tegen te verzetten: “Nu de moslim zelf de handdoek in de ring gooit door steeds meer met de koeffar mee te gaan, eisen ze dingen van de moslim die steeds meer lijken op de meester en slaaf mentaliteit van Kolonistisch Nederland” (02/10/2010) “Multiculti is een politiek verzinsel om alles wat niet autochtoon is te laten racen wie het meest op een Nederlander lijkt. Met alle respect voor Nederlanders, ik blijf liever wat ik ben, dat is namelijk Moslim en ik wil dat voor geen goud veranderen.“ (09/10/2010) In het volgende bericht uit hij voor de eerste keer zijn sympathie voor Sharia4belgium door te reageren op een propagandavideo van de organisatie. Zijn reactie wil zeggen: moge Allah je met goedheid belonen: “jazaak Allahu khayr “ (28/10/2010) Hij begint zelf de ideologie van Sharia4belgium te verspreiden en promoot een maatschappij waarin de islam centraal staat. Hij maakt duidelijk dat islam en democratie niet samengaan. Voor hem is islam meer dan een godsdienst: het is tevens van politieke, sociale en militaire aard: “k snap de combinatie in de naam "islam democraten" niet. islam is naast een religie ook een staatsvorm, dus waar komt dat 'democraten' vandaan. Het is islam en daarmee houdt het op. Je kiest voor democratie of islam.”(05/12/2010) “Ik denk echt dat Islaam de oplossing is voor alle problemen van de de mensheid.Wat vinden jullie?Hebben wij iets anders nodig naast Islaam als politiek of sociaal of militair hulpmiddel?(topic gestart)” (09/12/2010)
80
Hij stelt ook dat de Sharia de wet is voor een moslim, waarmee hij dus impliceert dat officiële wetgeving voor een moslim van minder belang is: “Sharia is onze manier van hoe wij wetten van Allahteala volgen en rechten en plichten uit de Qoran en Soennah halen. Waarom zijn moslims tegen Sharia? Is toch belachelijk? Is hetzelfde als een Vis die allergisch is voor Water. Sharia is onze Huis!” (15/01/2011) In het volgende bericht geeft hij praktisch advies aan medestanders om uit de handen van Nederlandse inlichtingen - en veiligheidsdienst te blijven. Hij noemt zichzelf een nonconformist waardoor hij weer aangeeft dat de Nederlandse overheid de moslimidentiteit wil vervangen door de westerse identiteit, maar dat hijzelf zich daar zeker niet bij neerlegt: “maar over "verdachte" mensen, meestal moslims zoals wij die nonconformist zijn, worden dossiers bijgehouden. Nederland is het land met de meeste telefoontaps per jaar per burger”. Maar nogmaals, dit is ook een beetje bangmakerij, ze willen gewoon dat je conformeert. Dus wees gewoon voorzichtig, laat mobiel thuis, buiten internetten, verander mailadres...zulke soort zaken.” (19/01/2010) Hij is er sterk van overtuigd dat er een wereldwijde strijd aan de gang is tegen de islam, hij noemt het zelfs een kruisvaart. In het volgende pleidooi probeert hij de anderen hiervan te overtuigen. Hij geeft een opsomming van zeven punten die dit moeten bewijzen: “kan iemand nog ontkennen dat dit een Kruisvaart is tegen islam als iemand nog twijfelt, kijk dan naar de feiten en cijfers 1. Moslims zijn degenen die aangevallen en vermoord worden 2. islamitische landen zijn bezet 3. Olie en rijkdom van moslims wordt gestolen 4. Koran verbrandt 5. Hijab verbanning in westerse landen. 6. Alle grote Europese landen en VN werken samen en moorden Moslims 7. Taghout leiders van moslimland die moslimburgers vermoorden, oa Marokko, Syrie, Libie, Yemen, Saudi Arabie, Iraq, Afghanistan, Egypte, Tunesie en ga maar door.” (28/03/2011) Hij post enkele propagandavideo’s van Sharia4belgium die hij positief becommentarieert: “moge Allah inderdaad deze broeders blijven leiden en belonen (over een video van Sharia 4 belgium” (13/04/2011)
81
In het volgende bericht post hij een video met daarin een oproep tot defensieve jihad. Hierbij geeft hij aan dat moslims verplicht zijn op te komen voor hun geloof en hun grondgebieden te verdedigen tegen ongelovigen: “ het is de plicht van alle moslims om gebieden te verdedigen die door heidenen bezet worden.” (25/09/2011) In ander bericht geeft hij aan hoe hij denkt over de media: één grote organisatie van de Verenigde Staten en zijn bondgenoten die het nieuws via televisie, radio en geschreven pers zodanig brengen dat er een negatief beeld wordt gecreëerd over de islam. “jij wilt beweren dat de VS en al haar kolonies niet de machtigste Media-apparaat in de wereld hebben met de beste psychologen aan het werk om een persisterend negatief beeld te creeeren van islam? Een islam dat wordt gehaat vanwege alle brainwashing via tv, radio en kranten?” (07/04/2010) 5.3 conclusie
Morele verontwaardiging
Vrees voor identiteitsverlies: uit de eerste berichten van deze persoon is reeds af te leiden dat hij zich sterk verbonden voelt met zijn geloof. Hij stelt zelf dat deze sterke verbondenheid met de islam te maken heeft met het feit dat hij lid is van een minderheidsgroep in Nederland. Ook xenofobie acht hij verantwoordelijk voor dat een steeds fanatiekere moslim wordt: Ahmed voelt duidelijk een dreigend verlies van zijn moslimidentiteit. Hij ziet maatregelen gericht op integratie als pogingen om de islam te vervangen door de westerse cultuur, en dit zorgt voor een sterk gevoel van verontwaardiging. In de berichten van Ahmed komt ook naar voren dat hij sterke verontwaardiging voor militaire conflicten voelt.
Rechtvaardigen van geweld
Ahmed haalt zijn gewelddadige denkbeelden uit de Koran en de Hadith. De volgende subtypes van rechtvaardigen van geweld komen terug. Ahmed roept op om te strijden tegen militairen in moslimlanden, die de heilige gronden bezetten. Dit zou volgens een Hadith een verplichting zijn. Ook t.o.v. niet-gelovigen acht hij geweld gerechtvaardigd en zelfs verplicht: volgens Ahmed staat er in de Koran dat het een plicht voor moslims is om andersgelovigen te 82
terroriseren. Algemeen roept hij de moslimgemeenschap in Europa op om wapens te kopen met het oog op de nakende vernietiging van de moslims in Europa.
Het westers complot tegen de islam
Uit de berichten valt af te leiden dat deze persoon er rotsvast van overtuigd is dat er een wereldwijd complot aan de gang is tegen de islam. Alle vijf subtypes zijn in de berichten terug te vinden:
Anti-moslimbeleid: de Nederlandse overheid wil volgens hem de islam bestrijden met maatregelen gericht op integratie. Militaire strijd tegen de islam: moslims worden aangevallen en vermoord. Moslimlanden worden bezet. Ook vreest hij in de nabije toekomst een vernietiging van Europese moslims. Aanwakkering van moslimhaat: de Verenigde Staten en zijn kompanen zouden een negatief beeld via de media creëren. Het Westen wordt geleid door satan: Ahmed spreekt van de demonische VS, waarmee duidelijk wordt dat hij de vijanden van de islam gelijkstelt met de duivel. Moslims worden strafrechtelijk vervolgd: diegene die zich niet willen aanpassen worden volgens hem in de gaten gehouden door veiligheidsdiensten. Hij geeft ook praktische tips om niet afgeluisterd te worden.
Het westers politiek systeem is in strijd met de islam
Het is duidelijk dat Ahmed zich sterk aangetrokken voelt tot Sharia4 belgium. Democratische stelsels zijn niet islamitisch en wetgeving moet vervangen worden door Sharia. Deze denkbeelden heeft hij duidelijk.
De moslims in het westen moeten opkomen voor hun geloof
Ook dit denkbeeld komt terug in beide subtypes. Enerzijds roept hij op om de moslimidentiteit te versterken en om zich zeker niet aan te passen aan de westerse maatschappij, anderzijds pleit hij voor het verspreiden van de Sharia in het Westen.
83
Samenvattend kunnen we besluiten dat alle frames terug te vinden zijn in de berichten van Ahmed, behalve diegene betreffende de beledigingen van de islam. Alle denkbeelden komen ongeveer in gelijke mate terug doorheen de geplaatste berichten op Ansaar.nl.
Wat chronologie betreft kunnen we vaststellen dat Ahmed al een radicale manier van denken had toen hij zijn eerste bericht schreef op het forum van Ansaar.nl. We kunnen wel een evolutie vaststellen wat betreft het gedachtegoed van Sharia4Belgium. Op een bepaald moment komt hij in contact komt met video’s van de organisatie en met forumleden zoals Abu-Imran (zie de vorige case-study). Eerst spreekt hij gewoon zijn steun uit voor de organisatie, maar na een tijdje begint niet zelf de organisatie te promoten. Hij begint ook zelf de antidemocratische ideologie uit te leggen en te verdedigen tegenover meer gematigde moslims en plaatst zelfs de link naar de websites van Sharia4belgium en Sharia4holland in zijn onderschrift. Het lijkt er dus sterk op dat hij de organisatie via het forum van Ansaar.nl leerde kennen en een evolutie maakt van sympathisant naar activist.
Een andere evolutie die we kunnen vaststellen is dat in het oudste gedeelte van de berichten vooral het rechtvaardigen van geweld, ook tegenover andersgelovigen terug te vinden was, terwijl dit bij latere berichten niet meer het geval is.
6. Yasmine
6.1 Algemene informatie
Yasmine (een fictieve naam) registreerde zich op acht september 2009. Vanaf dan plaatste ze 208 berichten. Haar laatste bericht dateert van vijf maart 2011 en de laatste keer dat ze zich aanmeldde op het forum was op acht september 2011. Ze startte twintig discussies zelf op. Yasmine is van het vrouwelijke geslacht en uit meerdere berichten is af te leiden dat ze in België woont, meerbepaald in Antwerpen. Haar berichten tonen aan dat het internet radicaliseringsmogelijkheden biedt voor moslimvrouwen die in het echte leven minder bestaan. Het discours van deze gebruikster toont ook aan dat het niet enkel mannen zijn die radicaliseren.
84
6.2 Bespreking van de berichten
Yasmine schrijft dat ze al eens meegegaan is naar een betoging over het hoofddoekenverbod en geeft aan de strijd aan te gaan voor de moslimidentiteit, ook voor islamitische scholen. Ze betreurt dat er weinig moslims zijn die iets ondernemen en dat de meerderheid zich neerleggen bij het beleid: “ik ben al een keer mee gaan betogen en subhanalah het is echt zielig met hoe weinig mensen we zijn. dit is een zaak waar we voor moeten strijden en er zijn er echt veel die het juist leuk vinden om hun hoofddoek af te zetten. er zijn echt meisjes die hun hoofddoek echt niet willen afzetten maar er is weinig hulp. Ik doe du'a dat we inch'allah deze strijd gaan winnen en dat we echt is werk gaan maken van onze islam scholen. de enige reden waarom we hier zijn is voor aanbidding en er is echt echt werk aan de winkel” (08/09/2009) “jah en thuis blijven en je mond houden kijken hoe de kafirs de baas over ons zijn. jah da gaat echt helpen. ik ben al blij dat er slimme moslims zijn en die naar de raad van staten stappan.” (09/09/2009) Naar aanleiding van een persbericht over islamieten die handen en voeten afhakken in Somalië geeft ze aan niet te geloven in de eerlijkheid van westerse media. : “ik geloof niet zo echt in de media ze kunnen ons alles wijs maken” 12/10/2009) Dat de nieuwe directeur van Unesco tegen de burka is ziet ze als bewijs dat het Westen de islam wil veranderen. Ze associeert het westen ook met de hel: “weeral een stap doen om de islam te veranderen.... Och de burka verbieden de hoofddoek en dan een 1ste klass ticket kopen naar de hel.......... da is wat ze willen.”(15/10/2009) Tegen 2025 hoopt ze dat Vlaanderen een onafhankelijk islamitisch land is, waar alle nietmoslims van haar zweepslagen mogen krijgen. “2025 en vlaanderen is onafhankelijk, alle blontjes een boerka en alle asosiale blanke niet moslims de zweep.” (06/11/2009) Naar aanleiding van een negatieve reactie van een ander forumlid over de Taliban (“hun manier van religiebedrijven heeft niets met de vredelievende islam te maken”) verdedigt ze de 85
organisatie en stelt dat de negatieve reputatie het gevolg is van een manipulatie door westerse media: “en wie heeft dat je wijsgemaakt de amerikaanse media of de UN... Doe een onderzoek Moge Allah de talibans de overwinning geven dan zijn te minste mannen die durven te vechten voor de zaak van Allah.” (20/10/2009) Over een nieuwsbericht over Filip Dewinter die stelt dat Mohammed een eigentijdse terrorist was wordt de commentaar gegeven dat in vroegere tijden beledigers van de islam met daden werden aangepakt. Ze betreurt dat dit de dag van vandaag niet meer zo is: “salaam als iemand in de tijd van de profeet vzmh hem beledigde gingen ze daar niet mee om met woorden maar met daden. Het waren de zwaarden en niets anders want zoveel liefde hadden zo voor hem. nu zeggen ze tegen ons negeer dit wees een vroome moslim yeah richt”(20/10/2009) Ook een nieuwsbericht over de Taliban en de drugshandel in Afghanistan doet ze af als verzinsels: “wat een onzin. ze gaan ons nog veel wijsmaken” (22/10/2009) In een topic over een Moslima die opgepakt werd met een bommengordel verdedigt ze de intenties van de terrorist. Volgens haar wordt diegene die sterft voor de islam beloond met een plek in de hemel: “als Allah swt zegt degene die voor hem vechten mojahideen en wanneer er de eerste druppel valt van bloed dan worden al zijn zonde onmiddelijk vergeven. Wat ik daarmee bedoel is mocht die vrouw verder zijn gegaan met haar acties zou ze gestorven zijn als een mujaheed.” (04/11/2009) Op een bericht van een ander forumlid waarin de moord door Mohammed B. van Theo Van Gogh wordt verdedigd, reageert ze instemmend: “goed gesproken” (10/11/2009) Het potentieel hoofddoekenverbod in België ziet ze als een bewijs dat de islam onderdrukt wordt in België. Ze geeft aan dat de vrees voor een identiteitverlies leidt tot radicalisering:
86
“door dat we onderdrukt worden door da kuffar zorgen ze ervoor dat we radicaliseren en daarvoor moeten we ze wel bedanken.”(12/11/2009) Yasmine reageert in een topic met de Nederlandse vertaling van een artikel van Anwar Al Awlaki, een imam uit Yemen die geassocieerd wordt met Al-Qaida. Het artikel legt 44 manieren uit om de Jihad te steunen, waaronder “t bevechten van de Leugens van de westerse Media.” Ze spreekt haar lof uit voor de auteur van het bericht en geeft aan dat ze gelooft hoe de media de publieke opinie misleidt: “prachtig..... Moge Allah anwar al awlaki belonen om ons wat wakker te schudden al zijn lectures zijn gewoon af... wie een andere kijk wil hebben over hoe de media ons misleid moet zeker maar is gaan kijken en luisteren.”(19/11/2009) In een discussie over Osama Bin Laden schrijft ze dat de aanslagen van Bin Laden veel minder erg zijn dan de invallen van de VS in Irak en Afghanistan. Ze laat blijken dat ze aanslagen als vergeldingsactie aanvaardbaar vindt: “ik ben het volledig eens mee met aboe hoed. er bestaat geen oorlog zonder slachtoffers. Als ik zie hoe ze moslims behandelen in irak afganistan dan is het niets vergeleken met wat osama heeft gedaan. ik vind het raar dat sommige mensen het precies vergeten zijn dat die vuile Amerikanen irak zijn binne gevallen en duizende mensen hebben vermoord verkracht mishandeld. Dus als jullie de volgende keer nog willen slechtpraten over osama denk dan aan het leed van die irakezen of afganen” . (23/11/2009) Het blijkt dat ze heel gehecht is aan haar islamitische identiteit. Een islamitische opvoeding ziet ze als de sleutel tot succes. Ze vrees ook dat haar kind op westerse scholen enkel negatieve dingen zal leren in verband met de islam en hoopt op een islamitische school in Antwerpen: “ik heb een kleine van 2 en vind het zo erg dat ik mijn zoon moet sturen naar een niet islamitische school.... ik zou heel graag willen dat er in Antwerpen een islamitische school komt want ik vind een islamitische opvoeding is het succes tot alles. wat leer je nu op een gem onderwijs. echt niets en als ze je iets leren over de islam dan moet het in het voordeel komen van de koeffar”(12/12/2009) Naar aanleiding van een nieuwsbericht op de website van Het Laatste Nieuws over de Taliban die een Pakistaanse kleuterschool opgeblazen hebben trekt ze opnieuw de inhoud in twijfel. Yasmine gaat er vanuit dat elk nieuwsbericht geschreven door niet-moslims als doel heeft moslims in een negatief daglicht te zetten: 87
“ik begrijp niet dat jullie dit soort nieuws geloven.... als de kouffar het hebben gschreven zal het zeker een leugen zijn.... zoals ik al meerder malen zei ze willen de islam zwart maken en het is hun aan het lukken ook nog... kijk is in het vervolg naar aljazeera om ook eens te luisteren naar het ander verhaal en niet zomaar blindelings volgen” (15/12/2009) De acties van Abu-Imran en Sharia4Belgium kunnen duidelijk op haar goedkeuring rekenen: “keep up the good work abu imran and may Allah reward you!!!!” (07/04/2010) Bovendien plaatst ze even later (30/05/2010) zelf een hele tekst, die ze duidelijk niet zelf geschreven heeft maar van een andere website gekopieerd heeft, waarin uitgelegd wordt waarom democratie in de islam verboden is. Aangezien dit denkbeeld in de voorgaande berichten nog nergens terugkwam, kunnen we vermoeden dat ze kennismaakte met het gedachtegoed van Sharia4belgium op het Ansaar forum.
6.3 Conclusie
Morele verontwaardiging
Vooral een verontwaardiging die gepaard gaat met een vrees voor identiteitsverlies valt af te leiden uit de berichten van Yasmine. Het blijkt dat ze verontwaardigd is over het feit dat er geen islamitische scholen zijn in België en over het hoofddoekenverbod. Ze onderneemt actie en gaat zelf de straat op om te betogen tegen het hoofddoekenverbod. Het is duidelijk dat Yasmine gehecht is aan haar islamitische cultuur en dat ze schrik heeft om die te verliezen. Ook de verontwaardiging over militaire conflicten blijkt aanwezig te zijn. Verschillende berichten zijn gericht tegen de invallen in Irak en Afghanistan. Tenslotte blijkt dit forumlid ook zwaar te tillen aan beledigingen van de islam.
Rechtvaardigen van geweld “Geweld tegen andersgelovigen”: zelfmoordaanslagen dragen haar goedkeuring omdat dit volgens haar sterven voor de islam is en dus een martelaarsdood is die beloond wordt door Allah. Ze laat uit haar berichten ook blijken dat aanslagen zoals op 11 september een terechte vergelding zijn voor het leed van moslims door Amerikaanse invallen in Afghanistan en Irak. 88
Ook “tegenover personen die de islam beledigen” vindt ze geweld gerechtvaardigd. Yasmine betreurt in een bericht dat beledigingen van de islam de dag van vandaag niet meer zo streng bestraft worden. Ook de moordenaar van Theo Van Gogh verdedigt ze in een bericht. Daarnaast promoot ze hevig de strijd tegen bezetters van moslimlanden.
Het westerse complot tegen de islam
islamhaat wordt aangewakkerd: Yasmine geeft systematisch aan te geloven in een aanwakkering van de moslimhaat door middel van de media. Het denkbeeld dat de westerse media leugens verspreiden komt opvallend vaak terug. Ze is van mening dat elk nieuwsbericht geschreven door westerse media waarin moslims worden bekritiseerd wordt een onderdeel is van een complot tegen de islam. Ze probeert de rest van de forumleden dan ook systematisch te overtuigen. Eenmaal wordt het Westen verbonden aan de duivel (het westen wordt geleid door satan). Het is ook duidelijk dat Yasmine vindt dat er een beleid gericht tegen moslims in Europa gevoerd wordt, bijvoorbeeld door het verbieden van hoofddoeken. Ook de militaire aanvallen tegen moslimlanden komen dikwijls terug.
Westers politiek systeem is in strijd met de islam
Ze uit op een bepaald moment haar sympathie en respect voor Sharia4Belgium. Daarna plaatst ze ook een bericht om dergelijk gedachtegoed te promoten. Dit doet vermoeden dat ze via dit forum in contact is gekomen met de organisatie en het gedachtegoed langzaamaan leren kennen heeft en overgenomen heeft. Dit is dan een voorbeeld van “frame alignment”.
Moslims in het westen moeten opkomen voor hun geloof
Samenhangend met haar vrees voor identiteitverlies is Yasmine van mening dat de moslims die in westerse landen wonen moeten opkomen voor hun geloof en hun moslimidentiteit moeten behouden. Dit doet ze dan ook zelf door bijvoorbeeld deel te nemen aan een betoging. Ze betreurt dat er zoveel “zwakke moslims zijn” die zich door de wetten van het Westen laten dicteren.
89
Samenvattend kunnen we stellen dat de grote meerderheid van frames die vooraf geïdentificeerd werden terug te vinden zijn bij dit forumlid. Enkel het denkbeeld dat de Sharia moet verspreid worden in het Westen komt niet expliciet tot uiting in de berichten. Aangezien ze wel positieve commentaren over Sharia4Belgium plaatst kunnen we er wel vanuit gaan dat ze zich ook in dit gedachtegoed kan terugvinden. De nadruk ligt vooral op het rechtvaardigen van geweld en op de aanwakkering van moslimhaat (via de media). Ook moslimidentiteit is een thema waar ze gevoelig is en dat heel vaak in haar berichten terugkomt. Wat chronologie betreft is er geen evolutie vast te stellen. Haar eerste berichten waren reeds als radicaal aan te merken en dit blijft zo gedurende haar hele actieve periode op het forum van Ansaar.nl.
7. Conclusie
Bij Abu Imran ligt de nadruk op het westers politiek systeem dat in strijd is met de islam. Als gevolg daarvan is ook de frame verspreiding van de islam/Sharia heel sterk aanwezig doorheen de berichten. Hij gebruikt het forum van Ansaar.nl om propaganda te maken voor Sharia4Belgium, de salafistische organisatie waarvan hij de woordvoerder is.
Bij Al-Afghani is het vooral het complot tegen de islam het meest aanwezige denkbeeld. Het zijn vooral de militaire aanvallen op moslimlanden die aan de basis lijken te liggen van zijn radicale ideeën. Het feit dat hij van Afghanistan afkomstig is heeft daar wellicht mee te maken. Als oplossing tegen deze wereldwijze hetze tegen de islam schuift hij hetzelfde naar voor als Abu Imran: het verspreiden van de islam en van de Sharia.
Bij Ali ligt de nadruk net als bij Al-Afghani op de militaire aanvallen op moslimlanden. Als reactie hierop wordt de invoer van Sharia naar voor geschoven, net als bij de twee voorgaande personen. het verschil is dat hij Ali ook in een groot aantal berichten geweld rechtvaardigt tegenover deze bezetters. Hij probeert het forum te gebruiken om anderen op te roepen om de gewapende strijd aan te gaan. Opvallend is de invloed van Abu Imran op Ali.
In de berichten van Ahmed zijn alle frames die geïdentificeerd werden terug te vinden. In dit opzicht zouden we hem kunnen aanmerken als de meest radicale van de vijf besproken personen, maar we moeten er wel rekening mee houden dat hij duidelijk meer berichten geplaatst heeft in vergelijking met de andere vier personen. Opvallend is dan ook weer de 90
invloed van Abu Imran en Al-Afghani op Ansaar.nl. Nadat hij in contact kwam met de ideologie van Shariah4Belgium en Sharia4Holland begint hij na verloop van tijd er ook zelf propaganda voor te maken en begint hij ook zelf uit te leggen waarom het westerse politieke systeem in strijd is met de islam.
Bij Yasmine ligt de nadruk veel minder op het verspreiden van de Sharia in vergelijking met de andere vier besproken personen. Centraal in haar berichten staan vooral het rechtvaardigen van geweld en de rol van de media in het aanwakkeren van de moslimhaat. Ook het thema van de moslim identiteit komt vaak terug in haar berichten. Het feit dat ze gaat betogen tegen het hoofddoekenverbod geeft aan dat ze gehecht is aan haar islamitische outfit.
Bij deze vijf personen valt het op dat ze al radicale interpretatiekaders hanteerden bij hun eerste berichten op het forum van Ansaar.nl. We kunnen dus concluderen dat het niet tijdens hun aanwezigheid is op het internet dat ze radicaliseerden. Wel zijn er veranderingen in de gebruikte frames op te merken. Het is vooral opvallend dat zowel Ali en Ahmed beïnvloed lijken te worden door de standpunten van Abu Imran en AlAfghani over democratie en over Sharia. Deze twee laatste personen spelen dan ook de rol van de charismatische figuur. Dit komt wellicht omdat ze ook video’s plaatsten waarin zijzelf te zien zijn en ze op een bepaald moment te kennen geven de woordvoerders te zijn van Sharia4Belgium en Sharia4Holland. Hiermee spelen ze vanaf een bepaald moment in op hun naamsbekendheid. Imran en Al-Afghani geven een onderbouwde argumentatie van hun standpunten en lijken anderen mee te slepen. Ali en Mohammed beginnen opvallend genoeg zelf ook over te gaan tot het uitleggen van deze denkbeelden om op hun beurt andere forumleden te overtuigen.
91
Conclusie De volgende onderzoeksvraag stond centraal in de masterproef: welke rol spelen internetfora bij processen van islamfundamentalistische radicalisering die uiteindelijk kunnen leiden tot geweld? Om deze vraag te beantwoorden werden twee deelvragen beantwoord:
a. Welke verklaringen bestaan er voor het verband tussen islamfundamentalistische radicalisering en gewelddadige handelingen? b. Welke islamfundamentalistische denkwijzen kunnen circuleren op dergelijke fora?
Deze deelvragen werden beantwoord in een theoretisch en een empirisch deel van de masterproef. Eerst werd ingegaan op de islam. Concepten zoals Sharia, Wahhabisme en salafisme zijn belangrijk om islamfundamentalistische radicalisering te kunnen begrijpen. Zo werd duidelijk dat het Wahhabisme en het salafisme gelijkaardige radicale stromingen binnen de islam zijn waarin een eenheid van God centraal staat. Aanhangers van deze stromingen pleiten voor een staat die volledig is gebaseerd op de islam. In het theoretische gedeelte werd op basis van een literatuurstudie de eerste deelvraag beantwoord. Dit gedeelte was ook een belangrijke context voor de empirische studie. Verklaringen over het verband tussen islamfundamentalistische radicalisering en geweld werden behandeld. Het werd duidelijk dat deze theorieën een blik wierpen op mogelijke radicale denkwijzen die aan de basis kunnen liggen van gewelddaden. Verschillende theoretische
verklaringsgronden
over
radicalisering en gewelddaden werden
het
verband
tussen
islamfundamentalistische
besproken. De differentiële associatietheorie kan
verklaren hoe radicaal gedrag ontstaat door interactie met anderen. Het is een sociaal proces waarbij denkwijzen worden overgenomen. Deze theorie is van groot belang bij (zelf)rekrutering (waaronder op het internet). De referentiegroeptheorie vertrekt van subjectieve gevoelens van ontevredenheid. Volgens de literatuur kan deze ontevredenheid een aanleiding vormen voor extremisme. Ook de bedreiging van de groep wordt in de literatuur aangehaald als een verklaringsgrond voor fundamentalisme. Dit hangt sterk samen met een vrees voor een verlies van groepsidentiteit. Juergensmeyer beschrijft in zijn model hoe een combinatie van sociaaleconomische problemen en religie kan leiden tot terrorisme. Hij onderscheidt vier opeenvolgende stappen waarbij alles begint met een probleemsituatie. Wanneer deze situatie als oneerlijk wordt gezien kan naar religie worden gegrepen om de 92
problemen toe te schrijven aan duivelse krachten. In een ultieme fase worden symbolische acties ondernomen waaronder eventueel terroristische aanslagen. McCauley en Moskalenko gebruiken een piramide als metafoor om het radicaliseringproces te beschrijven. De basis wordt gevormd door een grote groep mensen die de gewelddadige ideologie steunt. Het is slechts een minderheid, voorgesteld als de top van de piramide, die uiteindelijk geweld zal gebruiken. De auteurs stellen wel dat het niet noodzakelijk is dat iemand geleidelijk aan radicaliseert. Wiktorowicz ontwikkelde een model om een lidmaatschap van een terroristische groepering te verklaren. Als verschillende fasen onderscheidt hij de cognitieve opening, de religieuze zoektocht, frame alignment en socialisatie. Het belang van dit model voor het empirische gedeelte van deze masterproef ligt eerder bij de derde fase, waar radicale religieuze denkbeelden worden overgenomen, eventueel via het internet. Moghaddam vergelijkt het radicaliseringproces met het beklimmen van een trap. Hij onderscheidt zes verschillende niveaus. De hoogste niveaus weerspiegelen het ontstaan van terroristische organisaties, terwijl de lagere trappen de voedingsbodem voorstellen. Het model van Sageman onderscheidt vier verschillende factoren die elkaar onderling beïnvloeden: morele verontwaardiging, interpretatiekaders, persoonlijke ervaring en mobilisatie door netwerken. Vooral de frames (dit zijn interpretatiekaders) en de morele verontwaardiging komen in het empirische luik van de masterproef terug. Ook de sociale netwerken uit de laatste factor van Sageman zijn relevant. Ook werd er aandacht besteed aan de rol van het internet bij radicalisering. Propaganda materiaal (jihadistisch van aard) wordt eerst aangeboden op kernfora. Vervolgens wordt dit op een snelle of langzame manier verspreid op secundaire en meer toegankelijke fora.
In het empirische luik werd nagegaan welke islamfundamentalistische denkwijzen er uiteindelijk op Ansaar.nl aanwezig zijn. Aan de hand van een frame analyse werd het forum op zijn geheel onderzocht naar radicale frames. Een frame is een interpretatiekader om de sociale realiteit te duiden. Vijf algemene interpretatiekaders die duiden op radicalisme konden geïdentificeerd worden: morele verontwaardiging, rechtvaardiging van geweld, het idee van een westers complet tegen de islam, het idee van een westers politiek systeem dat in strijd zo zijn met de islam en het idee dat moslims moeten opkomen voor hun geloof. Vervolgens voerden we vijf gevalstudies uit. Deze gevalstudies toonden aan dat de vijf algemene frames veelvuldig aanwezig zijn bij radicaliserende/radicale individuen op het forum van Ansaar.nl. Bij deze vijf personen viel het op dat ze al radicale interpretatiekaders hanteerden bij hun eerste berichten op het forum van Ansaar.nl. We kunnen dus concluderen 93
dat het niet tijdens hun aanwezigheid is op het internet dat ze radicaliseerden. Dit is een belangrijke vaststelling die verder onderzoek vereist. Wellicht is het internet eerder een uitlaatklep van radicale uitingen die sommige individuen meer beïnvloedt dan anderen.
We kunnen concluderen dat bij het onderzoek naar de verschillende frames die op het forum circuleren, veel elementen uit de besproken theoriëen en modellen terugkwamen. Vooral de bedreiging van de groep lijkt zwaar door te wegen. Dit uit zich in een vrees voor identiteitsverlies, in het idee van een westers complot tegen de islam en in het feit dat opgeroepen wordt om op te komen voor de islam. Daarnaast kon de bereidheid tot geweld, een element dat in elk van de vijf modellen terugkomt, afgeleid worden uit tal van berichten. Ook werd in de praktijk duidelijk doorheen dit onderzoek dat McCauley en Moskalenko met hun piramidemodel de nagel op de kop slaan: relatief gezien is het aantal berichten dat betrekking heeft op de voedingsbodem (= de basis) veel groter dan het aantal berichten waaruit letterlijk een bereidheid tot geweld af te leiden valt (= de top). Ook het model van Sageman bleek zeer relevant: morele verontwaardiging was bij de meerderheid van de verzamelde reacties een feit. Uitingen van relatieve deprivatie waren opvallend genoeg niet terug te vinden. De relatieve deprivatietheorie en het model van Moghaddam bleken voor het empirische gedeelte van deze masterproef dus weinig relevant.
Wat betreft de centrale onderzoeksvraag kunnen we besluiten dat internetfora op meerdere manieren een rol kunnen spelen bij processen van islamfundamentalistische radicalisering die uiteindelijk kunnen leiden tot geweld.
Het is duidelijk geworden dat het onderzochte (openbare) internetforum een rol kan spelen wat betreft rekrutering. Het bleek dat sommige gebruikers anderen systematisch probeerden overtuigen van hun mening. In dit opzicht was de aanwezigheid van charismatische figuren opvallend, met name de woordvoerders van zowel Sharia4Belgium als van Sharia4Holland. Omdat deze twee personen welbespraakt zijn en ook video’s waarin ze zelf aan het woord zijn plaatsten, lijkt het realistisch te stellen dat ze anderen overtuigen van hun radicaal gedachtegoed. Het gaat bovendien verder dan standpunten: soms wordt het forum ook gebruikt als communicatiemiddel om betogingen en lezingen aan te kondigen. Hun aanwezigheid op ansaar.nl heeft slechts één ultiem doel: mensen proberen te overtuigen om lid te worden van hun organisaties. Dit alles wijst er dus op dat het onderzochte forum gebruikt wordt als medium voor actieve rekrutering. 94
Ook zelfrekrutering via internetfora is mogelijk. Als personen die uit interesse voor de islam ansaar.nl terechtkomen, komen ze quasi zeker in contact komen met de ruimschoots aanwezige radicale boodschappen. Het model van Wiktorowicz toont in dit opzicht aan hoe een gesprek met een lid van een radicale beweging al voldoende kan zijn als trigger voor later lidmaatschap. Dit kan dus gemakkelijker dan ooit in de virtuele wereld op een forum zoals dat van ansaar.nl. De kans is groter bij personen die op zoek zijn naar hun identiteit, op zoek zijn naar een groep om bij te horen, die relatieve deprivatie ondervinden, die zich onrechtvaardig behandeld voelen (cf. Moghadam) of die zich moreel verontwaardigd voelen over bepaalde gebeurtenissen (cf. Sageman). Vooral jongeren zijn een risicogroep. De kans bestaat dat ze zich laten meeslepen door andere gebruikers: het forum fungeert dan als een trigger voor een radicaliseringsproces. Er kunen processen van frame alignment optreden (cf. Wiktorowicz) waardoor ze de radicale interpretatiekaders zelf gaan overnemen. Het gevaar bestaat dan dat ze afglijden naar meer verborgen secundaire fora of kernfora, waar er helemaal geen tegengeluiden meer bestaan voor het extremistische discours (cf. afbeelding twee). Dit radicaliseringsproces kan uiteindelijk uitmonden in het plegen van fysiek geweld.
We willen er wel op wijzen dat de radicale uitingen op ansaar.nl in een groot aantal gevallen kritiek uitlokte van andere gebruikers. Hier konden we in deze masterproef niet verder op ingaan. Het toont wel aan dat de radicale interpretatiekaders niet te veralgemenen zijn naar alle gebruikers. Over het algemeen werden bijvoorbeeld rechtvaardigingen van geweld door de meerderheid van de deelnemers aan een discussie afgekeurd. Toch zijn de radicale berichten geen marginale minderheid. Het gaat om een aanzienlijk deel van de totale geplaatste berichten. In dit opzicht lijkt een belangrijke preventieve rol voor moderators weggelegd. Het zijn in de eerste plaats zij die er voor kunnen zorgen dat radicale gebruikers de toegang tot de website ontzegd worden en dat hun aanstootgevende berichten gewist worden. Het recht op vrije meningsuiting weegt mijns inziens niet op tegen het potentiële gevaar van radicalisering. Ook een systeem van sociale controle waarbij gebruikers ongepaste berichten kunnen melden aan de moderatoren is aangewezen.
Een sterk punt van de gebruikte methodologie is dat de berichten geobserveerd worden zonder tussenkomst van mezelf als onderzoeker. Er spelen dus geen zaken als sociale wenselijke antwoorden en vertekening door de vraagstelling. Het feit dat de personen met elkaar in discussie gaan levert diepgaande kennis op. Door de diversiteit aan meningen is men verplicht de manier van denken duidelijk te verklaren en te motiveren, en dat is een belangrijke 95
meerwaarde van onderzoek van internetfora. Bovendien kan de sociale interactie op zich worden bestudeerd. Een ander voordeel is dat de dataverzameling relatief snel verloopt. Interviews afnemen met alle personen die geciteerd worden doorheen deze masterproef zou veel meer tijd vragen. Ook de frameanalyse op zich heeft een groot voordeel. Doordat men zich als onderzoeker verdiept in de interpretatiekaders, kan men zich in de plaats stellen van de personen die bestudeerd worden. Doordat men hun denkwijzen begrijpt die aan de basis liggen van een abstract concept zoals radicalisering, krijgt men een diepgaand inzicht in het achterliggende fenomeen. In die zin is het opmerkelijk dat een dergelijke methodologie tot nu toe nauwelijks gebruikt is in wetenschappelijk onderzoek naar radicalisering.
Een beperking van het empirische onderzoek is dat de individuen niet face to face konden bestudeerd worden. De twee individuen die in aanraking kwamen met de politie leverden wellicht bijkomende data op. Wellicht is het interessant om deze data te kunnen koppelen met de berichten die ze op ansaar.nl geschreven hebben. Ook het feit dat de activiteiten op het forum beperkt zijn in de tijd is een zwak punt. De tijdsperiode van de geobserveerde berichten is vaak te kort om trends te kunnen waarnemen. Het is ook moeilijk om conclusies te trekken op gebied van zelfrekrutering omdat registratie niet vereist is voor het lezen van de berichten. Het is dus perfect mogelijk dat een persoon al drie jaar de discussies leest, het gedachtegoed begint over te nemen en zich dan pas registreert en zelf actief begint te posten. Op die manier ontstaat dan de verkeerdelijke indruk dat het niet aan het forum te wijten is dat iemand geradicaliseerd is. Private berichten (personal messages) onderling tussen leden van het forum konden ook niet nagegaan worden. Kwalitatieve interviews zijn dus verder nodig om te weten te komen wat nu de rol is van internetfora bij radicalisering.
Verder onderzoek is zeker nodig in dit gebied. Het valt te bekijken in verder onderzoek in welke mate de geïdentificeerde interpretatiekaders terug te vinden zijn op andere (gelijkaardige) fora. Het empirische onderzoek focuste zich ook enkel op één Nederlandstalig forum. Het is belangrijk om in verder onderzoek ook anderstalige fora te bekijken. Ook meer kwantitatief onderzoek als aanvulling hierop zou nuttig zijn: wat is de verhouding tussen radicale en gematigde gebruikers/berichten? Zijn de radicale gebruikers actiever op het forum dan de gematigde? Andere interessante onderzoekspistes zijn bijvoorbeeld: in hoeverre zijn radicale gebruikers actief op meerdere fora? Posten ze al dan niet onder meerdere gebruikersnamen om de overhand te halen in bepaalde discussies?
96
Wat ook opviel is dat België in vergelijking met Nederland wat achterop hinkt wat betreft onderzoek naar radicalisering op zijn grondgebied. Verder zou er ook theoretische integratie moeten komen. Er bestaan enorm veel modellen en theoriëen ter verklaring van radicalisering en terrorisme die sterk gelijken op elkaar, elkaar overlappen en soms ook elkaar tegenspreken.
97
Bibliografie AIVD (2007). Radicale dawa in verandering. De opkomst van islamitisch neoradicalisme.
AIVD (2011). Jaarverslag 2010. Den Haag: Algemene inlichtingen- en veiligheidsdienst.
AIVD (2012). Het jihadistisch internet. Kraamkamer van de hedendaagse jihad. Den Haag: Algemene inlichtingen- en veiligheidsdienst.
ALI, M.M. (1990). The religion of islam. Ohio: Ishaat islam.
ARIZA, L.M. (2006). Virtual Jihad. Scientific American, 294(1), 19.
BENFORD, R.D., SNOW, D.A., ROCHFORD, E.B. & WORDEN, S.K. (1986). Frame alignment processes, micro mobilization, and movement participation. American Sociological Review, 51, 464–481.
BERGEN, P. (2008). Al Qaeda, the Organization: A Five-Year Forecast. The ANNALS of the American Academy of Political and Social Science, 618, 14-30.
BOON, T. (2010) Jurgen Habermas and islamic fundamentalism: on the limits of discourse ethics. Journal of Global Ethics, 6(2), 153–166.
BRUSSE, A. & SCHOONENBOOM, I.J. (2006). Dynamiek is islamitisch activisme. Amsterdam: Amsterdam University press.
BUIJS, F. (2009). Muslims in the Netherlands: social and political developments after 9/11. Journal of ethnic and migration studies, 35(3), 421-438.
BURKE, J.M, JACKSON, E.F. & TITTLE, C.R. (1986). Modeling Sutherland's Theory of Differential Association: Toward an Empirical Clarification. Social forces, 65 (2), 405-432.
98
CASTELLS, M. (1997, second edition, 2004). The Power of Identity, The Information Age: Economy, Society and Culture Vol. II. Oxford: Blackwell.
CAVANAUGH, A. (1997). Interpretations of political violence in ethnically divided societies. Terrorism and Political Violence, 9(3), 33-54.
CRENSHAW, M. (2000). The psychology of terrorism: an agenda for the 21st century. Political psychology, 21(2), 405-420. DE HERDT, C (2009/09/02) ‘28 leerlingen weigeren hoofddoek af te doen’ [WWW]. Het Nieuwsblad: http://www.nieuwsblad.be/article/detail.aspx?articleid=OS2ED9A8 [1005/2012]
DE KONING, M. (2008). Zoeken naar een zuivere islam. Geloofsbeleving en identiteitvorming van Marrokkaans-Nederlandse Moslims. Amsterdam: Bakker.
DE POOT EN SONNENSCHEIN (2011). Jihadi terrorism in the Netherlands, WODC rapport. Boom: Boom juridische uitgevers.
DE RAEDT, T. (2004). Muslims in Belgium: a case study of emerging identities. Journal of Muslim Minority Affairs, 24(1), 9-30.
FERMIN, A. (2009). islamitische en extreem-rechtse radicalisering in Nederland. Den Haag: WODC. FISHMAN, S. & KRUGLANSKI, A.W. (2006). The psychology of terrorism: “syndrome” versus “tool” perspectives. Terrorism and political violence, 18(2), 193-215.
FORUM (2010). De positie van Moslims in Nederland. Factbook 2010. (jaarverslag).
GEE, J.P. (1999). An introduction to discourse analysis: theory and method. London/New York: Routledge.
GEERAERTS, S. (2012). Digital radicalization of youth. Social cosmos, 3(1), 25-32.
99
GOFFMAN, E. (1974). Frame Analysis. Cambridge: Harvard University Press.
HERTOGEN, J. (2008/09/11) De moslimaanwezigheid in België. [WWW]
Npdata:
http://www.npdata.be/BuG/100/) [25/04/2012]
JUERGENSMEYER, M. (2000). Terror in the mind of god. The global rise of religious violence. Berkeley: university of california press.
KAVANAGH, J. (2011). Selection, Availability, and Opportunity: The Conditional Effect of Poverty on Terrorist Group Participation. The journal of conflict resolution, 55(1), 127.
KING, M. & TAYLOR, D.M. (2011). The radicalization of homegrown jihadists: a review of theoretical models and social psychological evidence. Terrorism and political violence, 23, 602-622.
KLANDERMANS, P.G. & STAGGENBORG, S. (2002). Methods of social movement research. Minneapolis: University of Minnesota Press.
KOCAK, S. (2010). Wie is er bang van de islam? Gent : Borgerhoff & Lamberigts
MARGOLIOUTH, D.S. (2010) Mohammed and the Rise of islam. New York: Cosimo Inc.
MCCAULEY, C. & MOSKALENKO, S. (2009). Measuring political mobilization: the distinction between activism and radicalism. Terrorism and political violence, 21(2), 239-260.
MOGHADDAM, F.M. (2005). The staircase to terrorism: a psychological exploration. American Psychologists, 60(2), 161-169.
NCTB (2010) Jihadisten en internet. Update 2009. Den haag: Koninklijke De Swart. (onderzoeksrapport)
NESSER, P. (2011). Ideologies of Jihad in Europe, Terrorism and Political Violence, 23(2), 173-200.
100
NOPPE, J., HELLINCKX, J. & VANDE VELDE, M. (2010). Polarisering en radicalisering: een integrale preventieve aanpak. Gent: Universiteit Gent, Associatieonderzoeksgroep Governance of Security. (onderzoeksrapport)
SAGEMAN (2008). Leaderless Jihad. Terror Networks in the Twenty-First Century. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
SLAVICEK, D.J. (2008). Deconstructing the shariatic sustification of suicide bombings, Studies in conflict & terrorism, 31(6), 553-571.
SLOOTMAN, M. & TILLIE, J. (2006). Processen van radicalisering. Waarom sommige Amsterdamse moslims radicaal worden. Amsterdam: universiteit Amsterdam: instituut voor migratie- en etnische studies.
SONN, T. (2004). A brief history of islam. Oxford: Blackwell.
STINCHCOMBE, A. (2005). The Logic Of Social Research. Chicago: The university of Chicago Press
TURNER, J. (2010). From cottage industry to international organisation: the evolution of Salafi-Jihadism and the emergence of the Al Qaeda ideology. Terrorism and Political Violence, 22, 541–558.
VAN DEN BROECK, L. (2002). De islam in België : bedreiging of verrijking? Antwerpen: Manteau.
VAN DER VALK, I. (2010). Monitor racisme en extremisme. Amsterdam: amsterdam university press.
VELDHUIS, T. & BAKKER, E. (2007). Causale factoren van radicalisering en hun onderlinge samenhang. Vrede en veiligheid, 36 (4), 447-470.
VORSTER, J.M. (2007). Analystical perspectives on religious fundamentalism. Journal for the Study of Religions and Ideologies, 17, 5-20. 101
VSSE (2011). Jaarverslag 2010. Brussel: VSSE. (jaarverslag)
WAINES, D. (1995). An introduction to islam. Cambridge: Cambrigde university Press.
WIKTOROWICZ, Q. (2005). A Genealogy of Radical islam. Studies in Conflict & Terrorism, 28(2), 75-97.
102
