ISLAM, EEN RIJKE GODSDIENST

1

ISLAM, EEN RIJKE GODSDIENST De islam is een van de vijf grote godsdiensten in de wereld. De gelovigen, moslims, wonen vooral in Noord-Afrika, het Midden-Oosten en andere delen van Azië, met name in Indonesië. Er zijn naar schatting 1,6 miljard moslims, ongeveer 23% van alle mensen. De islam is de laatste tijd veel in het nieuws in verband met aanslagen en andere wreedheden. Heel veel moslims hebben het daar erg moeilijk mee. Ze willen niet dat mensen in naam van hun godsdienst dergelijke dingen doen. Voor hen is de islam een godsdienst van vrede en verdraagzaamheid. Er bestaan veel misverstanden over de islam. Er zijn mensen in Nederland die zich bij het vormen van een mening laten leiden door angst, of behoefte hebben aan een zondebok. Het is belangrijk om serieus te luisteren naar de mensen die negatief ­denken over moslims. Maar het is nog belangrijker om te laten zien hoeveel moeilijk­ heden zulke vooroordelen veroorzaken in de samenleving. Zo’n vijf procent van de Nederlandse bevolking is moslim en dat aandeel zal in de toekomst waarschijnlijk niet heel veel groeien. Ook in landen als België en Duitsland ligt het percentage moslims onder de vijf procent. Dat betekent dat in West-Europa van elke twintig mensen er negentien geen moslim zijn en het aantal mensen dat zich tot deze godsdienst bekeert, is erg klein in het Westen. Toch is vijf procent ook een aanzienlijk deel van de bevolking. Daarom is het nodig dat iedereen iets weet over deze groep mensen, zoals van migranten en hun nakomelingen ook wordt verwacht dat ze zich verdiepen in de Nederlandse cultuur. Het uitwisselen van elkaars cultuur kan heel interessant zijn.

OPDRACHTEN

1. Wat is een zondebok? 2. Wat is het verschil tussen en misverstand en een vooroordeel?

Het is belangrijk dat misverstanden over de islam worden bestreden, zonder dat eventuele negatieve zaken worden verzwegen. Pas als je enige kennis hebt over de achtergronden van een bevolkingsgroep kun je er een oordeel over hebben.

De meeste mensen op de wereld geloven ergens in. Zij zijn veelal aanhanger van een godsdienst (religie) die ze met anderen delen. Dat geeft een gevoel van verbondenheid.

2

Godsdienst kan mensen verenigen maar er zijn ook vele oorlogen gevoerd over wat mensen zouden moeten of mogen geloven. Mensen die oorlog voeren over het geloof willen hun eigen denkbeelden opleggen aan andere mensen en zijn dus niet tolerant. Zij geloven in een enkele waarheid die iedereen zou moeten aanhangen.

WAAROM GELOVEN MENSEN?

Geloven geeft het leven zin. Dankzij een godsdienst hebben gelovige mensen het gevoel dat het leven zich in een bepaalde richting ontwikkelt en dat wij op aarde zijn met een doel. Dat betekent dat er hier op aarde een taak voor je ligt, dat er iets ‘hogers’ is om je best voor te doen. Dan bestaan er dus ‘hogere machten’. Je gelooft in OPDRACHTEN een diepere waarheid achter het bestaan die 1. Wat is tolerantie? Ken je gelovige mensen niet wetenschappelijk die wel tolerant zijn ten opzichte van te bewijzen is, maar wel andere geloven? Ben je zelf tolerant? steun en houvast biedt. Zonder geloof zou het 2. Ken je voorbeelden van leven volgens jou geen godsdienstoorlogen? zin hebben. 3. Wat maakt het leven voor jou zinvol?

3 MONOTHEÏSME EN POLYTHEÏSME Mensen die in meerdere goden geloven noemen we polytheïstisch. Het meest verbreide polytheïstische geloof is het hindoeïsme, maar ook bijvoorbeeld de oude Grieken en Romeinen geloofden in meerdere godheden, denk aan Zeus en Poseidon. Er zijn ook veel mensen die in een enkele god geloven. Die noemen we monotheïstisch. De bekendste monotheïstische godsdiensten zijn het jodendom, het christendom en de islam, alle drie ontstaan in het Midden-Oosten. Sommige aanhangers van monotheïstische godsdiensten kijken neer op mensen die meerdere goden vereren. Ook onderling zijn de aanhangers van de drie monotheïstische godsdiensten het meestal oneens, terwijl er in de basis veel gelijkenissen zijn tussen wat zij geloven. Zo zijn in alle drie de geloven Adam, Abraham en Mozes belangrijk. En zowel voor christenen als de aanhangers van de islam is Jezus (Isa) een centrale persoonlijkheid. Moslims geloven echter niet dat Jezus de zoon van God was en dat hij terechtgesteld is door kruisiging (degene die destijds terechtgesteld is, was iemand die uiterlijk op hem leek). Ook de rol van diegene die volgens sommigen de eerste mens was, Adam, zien moslims anders dan christenen. Volgens moslims toonde Adam berouw voor het eten van de appel van de boom der kennis en vergaf God hem dit uiteindelijk. Moslims gaan ook niet uit van een uitverkoren volk, zoals de joden, maar menen dat hun geloof voor iedereen zou kunnen gelden. Voor alle drie deze gelovigen is bidden belangrijk: het kan voor iemand een erkenning zijn van de betekenis van God. De drie genoemde monotheïstische godsdiensten worden wel openbaringsgodsdiensten genoemd. Het geloof werd volgens de gelovigen geopenbaard aan bijzondere mensen die hun overtuiging vervolgens verspreidden. Zij bestreden vaak mensen die zij als ‘heidenen’ zagen, omdat zij een andere visie hadden op de zin van het bestaan.

OPDRACHTEN

1. Wat spreekt je meer aan: polytheïsme of monotheïsme? 2. Wat zijn ‘heidenen’? Vind je dat die term nog gebruikt kan worden?

4

DE KORAN De Koran is het heilige boek van de moslims. De tekst van de Koran werd volgens de ­gelovigen door God (Allah) aan Mohammed (die leefde van 570 tot 632) geopenbaard. De Koran bevat, in het Arabisch, orakeltaal (bezweringen), gebeden, profetengeschiedenissen en godsdienstige wetten. Anders dan in de christelijke Bijbel, waarin het leven van Jezus beschreven wordt, bevat de Koran geen levensverhaal van Mohammed of teksten van zijn volgelingen. Het gaat hierin puur om het woord van God die (via de engel Gabriël) tot de profeet gesproken heeft. De Koran is zo ontstaan in een periode van drieëntwintig jaar en bevat geen bepaalde tijdsvolgorde. Er wordt begonnen met de langste stukken, daarom is het niet voor iedereen een toegankelijk boek. Modern onderzoek heeft uitgewezen dat de tekst van de Koran door een en dezelfde geest is geschapen, volgens de moslims is het de exacte visie van hun God. Daarom mag er ook niets aan gewijzigd of toegevoegd worden. De engel Gabriël was hierbij alleen de boodschapper, die ook de volgorde aangaf voor de gedeelten in de Koran. Er zijn moslims die vinden dat de Koran niet uit het Arabisch naar andere talen vertaald kan worden, omdat er bij vertalingen altijd iets van de oorspronkelijke betekenis verloren gaat, hoe goed de vertaler ook oplet. Een echte moslim zou dus Arabisch moeten leren.

OPDRACHTEN 1. Allah schiep de wereld in zes dagen. Wat weet je van het scheppingsverhaal van de christenen? 2. Zou het voor niet-moslims nuttig kunnen zijn om de Koran te lezen? Waarom wel of niet?

Moslims gaan ervan uit dat de Koran stukken bevat uit op een lei geschreven boek dat zich bij Allah bevindt. Allah is volgens hun over­ tuiging onzichtbaar en zonder gestalte. Volgens de Koran schiep God de wereld in zes dagen: op de eerste twee dagen de aarde, op de twee volgende alles op de aarde en op de laatste twee de hemelen. De Koran bestaat uit 114 soera’s, paragrafen, stukken tekst. Voor een westerse belangstellende is het zinvol om bij de bestudering van het boek te beginnen met het slot, omdat je dan meteen de kern van de leer meekrijgt.

Mohammed werd geboren in de Arabische stad Mekka, waar hij ook woonde. Mohammed (wat staat voor de geprezene) geldt binnen de islam als de laatste en belangrijkste profeet. ‘Profeet’ houdt in: boodschapper van God. Het geloof dat Mohammed op verzoek van God verspreidde heet islam, wat vrede stichten door zich over te geven aan de wil van Allah betekent. Vrede moet niet per se letterlijk worden genomen. Bij de verspreiding van de islam werd mede gebruik gemaakt van ver­ overing of andere machtsuitoefening, zoals dat ook het geval was bij de invoering van het christendom in Europa. Daarbij zijn veel doden gevallen. Mensen die bereid waren zich te bekeren of zich overgaven, bleven ongedeerd. Dieren, kinderen, vrouwen en ouderen mochten niet worden gedood en ook bomen, planten, waterputten en huizen moesten intact blijven.

5

DE PROFEET

Mohammed werd op zijn veertigste, in 610, profeet. De jaren die eraan voorafgingen gelden als een periode van voorbereiding op zijn roeping. Mohammed was al jong wees en werd onder de hoede genomen van een oom. Hij was onder meer herder en kameeldrijver totdat hij een rijke koopmansweduwe trouwde, Khadija, later een van de eerste bekeerlingen. Ook na zijn huwelijk bleef hij een herder en een kameeldrijver. Elk jaar trok hij zich een maand terug in de Hira-grot, in de buurt van Mekka, om tot bezinning te komen. Het was dus al vroeg duidelijk dat hij een gelovig man was. Uiteindelijk werd het – volgens hem – ware geloof aan hem geopenbaard. Wat er voor die tijd was, geldt voor moslims als een voorfase die belangrijk is, maar pas met islam konden de mensen werkelijk goed geloven. Mohammed schiep niet een nieuw geloof maar gaf een sinds Adam bestaande oergodsdienst een definitieve vorm, menen veel moslims.

OPDRACHTEN 1. Vertel het leven van Mohammed in het kort. Vul het aan met gegevens die je in de andere hoofdstukken leest. 2. Ken je nog andere profeten dan Mohammed? 3. Hoeveel jongens ken je die Mohammed heten?

6

GESCHIEDENIS VAN DE ISLAM Een belangrijk jaar in de geschiedenis van de islam is 622, toen Mohammed en andere gelovigen van Mekka naar een andere Arabische plaats, Medina (destijds Jatrib) vertrokken. Medina betekent stad van de profeet. Het geloof kon zich in Medina gemakkelijker verbreiden dan in Mekka. De migratie naar Medina, de hijra, was een gevolg van een boycot tegen moslims door de verschillende stammen. Moslims konden hierdoor geen voedsel meer kopen. Mohammed maakte veel indruk met zijn beleid van oorlog en overvallen op karavanen. In 630 trok hij Mekka weer binnen, waar het traditionele heiligdom de Kaaba al een belangrijke plaats had in het geloof. Mohammed ontdeed het van ‘afgodsbeelden’. De profeet overleed in 632. Vanuit Medina en Mekka verspreidde de islam zich in de honderd jaar daarna over de Arabische wereld, grote delen van Azië en Noord-Afrika. De veldheren van Mohammeds opvolgers boekten grote successen en ze veroverden Perzië (nu Iran) in 636, Syrië in 638 en Egypte in 642. De moslims veroverden in de achtste eeuw Spanje en rukten nog verder op in Europa tot ze tot staan werden gebracht door Karel Martel in de slag bij Poitiers in 732. Een nieuwe confrontatie tussen West-Europa en de islam vormden de kruistochten. De paus riep christelijke ridders op het Heilige Land, waar Jezus was geboren, te veroveren. In de periode 1050-1250 waren er diverse van dergelijke kruistochten, maar de Europeanen wisten het gebied niet blijvend in handen te krijgen. De daden van kruisvaarders worden het huidige Westen OPDRACHTEN door sommige moslims nog steeds verweten. Zoals 1. Waarom nam Mohammed het heiligdom bepaalde westerlingen alle de Kaaba op in de islamitische religie? moslims als ‘extreem’ zien, zo zien bepaalde moslims 2. Wat is jouw mening over kruisvaarders? veel westerlingen als botte Zie je overeenkomsten met hedendaags ‘kruisvaarders’ die andere westers ingrijpen in het Midden-Oosten, geloven niet accepteren. of juist niet? Momenteel is de islam na het christendom de grootste 3. Zoek informatie op over Karel Martel. Is hij religie ter wereld. voor jou een held? Waarom wel of niet?

7

KUNST EN WETEN­SCHAP Moslims houden niet van beelden. Het is bijvoorbeeld streng verboden om een afbeelding van Mohammed te maken. Mede doordat ze niet met beelden werk(t)en, werd de kalligrafie belangrijk. Kalligrafie betekent sierlijk schrijven. De moslimwereld oefende veel invloed uit op Europa, zo werden landbouwmethoden en irrigatie overgenomen en golden Arabische schrijvers als invloedrijk. Ook wiskundige inzichten verspreidden zich vanuit de Arabische gebieden in Europa. Daaraan danken we onder meer de zogenaamde Arabische cijfers. De periode van 800 tot 1200 geldt als een bloeiperiode van de islam: men bestudeerde planeten, schreef gedichten en in ziekenhuizen in Bagdad werden al operaties onder narcose uitgevoerd. Ook moslimfilosofen (denkers) gelden als belangrijk. Bekend waren onder meer Ibn Sina ( Avicenna) en Ibn Roesjd ( Averroes). Via hen maakten Europeanen (opnieuw) kennis met onder meer de geschriften van de Griek Aristoteles uit de Oudheid. Het is mede aan de moslimOPDRACHTEN: wereld te danken dat veel inzichten uit de Oudheid niet 1. De Middeleeuwen, de periode tussen verloren zijn gegaan. 500-1500, worden vaak als de ‘donkeVooral Ibn Sina was van re Middeleeuwen’ beschreven. Die vele markten thuis: hij was negatieve omschrijving geldt juist niet politicus, schrijver, filosoof voor de situatie in de moslimwereld. en bestudeerde de sterren. Waarom is dat zo? Ook was hij arts, wiskundige en natuurkundige. 2. Waarom zouden strenge moslims beelden als iets negatiefs zien?

8

DE VIJF ZUILEN Het gaat voor moslims niet zozeer om opvattingen, maar om daden. Wat iemand doet, maakt hem of haar tot moslim. Geloven gaat om geloven met het hart, spreken met de tong en praktiseren met de lichaamsdelen. Belangrijk zijn de zogenaamde vijf zuilen: gelovige moslims bidden vijfmaal per dag, eenmaal per jaar vasten ze een maand, maken als ze er de middelen voor hebben een bedevaart naar Mekka, zeggen de geloofsbelijdenis (‘Ik getuig dat er geen god is die het recht heeft aanbeden te worden behalve Allah, en ik getuig dat Mohammed zijn dienaar en boodschapper is’) en ze betalen een verplichte aalmoes ten behoeve van arme gelovigen. Naast deze regels die met handelen te maken hebben, zijn er ook zes pilaren van Al-Imaan, die allemaal gaan over het geloven, zoals het geloof in Allah en in zijn profeten. In Nederland komt vaak het woord jihad naar voren, dat door de een als ‘heilige oorlog’ wordt vertaald en door de ander als ‘strijd tegen het kwaad’, wat ook over kwaad in jezelf kan gaan. In feite betekent het ‘strijd’ en dat kan dus ook een oorlog zijn. Een ander veelgebruikt begrip is sharia, dat zijn de regels of voorschriften waaraan moslims zich dienen te houden. In verschillende islamitische landen is er een wetgeving op basis van de sharia, wat voor aangeklaagden tot harde straffen kan leiden, zoals het afhakken van de hand van een dief. In de sharia staan ook regels voor hoe je moet vasten en bijvoorbeeld ook voor de omgang met mensen om je OPDRACHTEN: heen. 1. Welke van de vijf zuilen De sharia is dus een beschrijving van de spreekt je het meest aan? plichten van een moslim en geldt niet voor niet-moslims. Er is dus geen reden 2. Waaraan denk je als je de om te denken dat de sharia kan worden term jihad hoort? opgelegd aan iedereen in een land waar de regering niet islamitisch is.

Veel gelovigen kennen bedevaarten. Een bedevaart is een pelgrimstocht naar een plaats die belangrijk is geweest in de geschiedenis van het geloof. Zo gaan veel katholieken naar Santiago de Compostela (Spanje) of Lourdes (Frankrijk), om zich zo verbonden te voelen met belangrijke plaatsen uit hun geloof, of om genezen te worden van ziekten en kwalen.

9

BEDEVAART Voor moslims is Mekka de heilige plaats. Iedere moslim zou eigenlijk minstens eenmaal in zijn leven Mekka moeten bezoeken als hij of zij hier financieel toe in staat is, de pubertijd heeft bereikt en gezond is. De bedevaart, steeds in de eerste tien dagen van de twaalfde maand van de islamitische kalender, heet hadj. Elk jaar gaan een paar duizend Nederlandse moslims naar Mekka. Zij zijn maar een kleine groep binnen de totale groep van bedevaartgangers, jaarlijks zo’n drie miljoen. Op de hadj volgt het Offerfeest. De mannen scheren zich dan kaal en vrouwen knippen een stukje van hun haar af. Dit symboliseert de nieuwe fase nadat de gelovige is gereinigd van zonden. Daarna wordt er een dier geofferd. Dat kan een schaap zijn, of een koe of een kameel bijvoorbeeld. In Mekka is een bouwwerk met de naam Kaaba het allerbelangrijkst. Alleen moslims mogen er naar binnen. Kaaba betekent in het Arabisch ‘dobbelsteen’ en het gebouw heeft dan ook die vorm. Het heiligdom bestaat uit grijze stenen en is met een zwarte zijden doek bedekt, in de bedevaartsperiode gaat er een witte doek overheen om de originele doek schoon te houden. Tijdens de bedevaart lopen de moslims onder andere zevenmaal om de Kaaba (dit OPDRACHTEN heet de tawaaf). In de Kabaa bevindt zich een heilige zwarte steen die door de engel Gabriël naar 1. Zoek op de kaart op de aarde zou zijn gebracht. De verering van de waar Mekka ligt. steen gaat terug tot de tijden voordat de islam opkwam. 2. Wat is een pelgrim?

10

MOSKEE Een moskee is de plaats waar moslims samenkomen om hun geloof te belijden. Moskee betekent letterlijk: plaats waar men zich te gronde werpt. Een gelovige moslim kan alle plekken waar hij kan bidden als een moskee beschouwen, maar meestal bedoelen we met het woord de opvallende gebouwen waar grote groepen moslims op vrijdag samenkomen, niet alleen om te bidden, maar ook om samen het geloof uit te dragen en nieuws uit te wisselen. In de moskee bidden vrouwen en mannen meestal van elkaar afgezonderd. Dit is onder andere omdat men anders afgeleid zou kunnen worden en de aandacht niet op het bidden kan richten. Belangrijk in een moskee is de mihrab, de plek waar de imam staat en die de gebedsrichting aangeeft. Bij het bidden richt men zich naar Mekka. Ook de minaret is belangrijk in een OPDRACHTEN: moskee, dat is de lange smalle toren vanwaar de gelovigen bij 1. Vind je moskeeën er mooi uitzien? de moskeeën tot gebed worden Vind je ze bij hun omgeving opgeroepen. In Nederland ­passen? Leg uit. gebeurt dat maar bij een paar moskeeën. 2. Kerken mogen hun klokken luiden, maar de oproep tot het gebed vanaf de moskee mag niet altijd in Nederland. Wat vind je hiervan?

RAMADAN EN SUIKERFEEST

De negende maand van de moslimkalender is de belangrijkste maand van het jaar: Ramadan. Tijdens deze maand wordt de openbaring van de Koran aan Mohammed herdacht. In deze periode mogen gelovige moslims, iedereen vanaf twaalf jaar, van zonsopgang tot zonsondergang niet eten, drinken, seks hebben of roken. Doordat alle moslims dit gezamenlijk zo doen, zorgt dit voor veel verbondenheid. Er zijn ook uitzonderingen: ouderen, zieken en zwangere vrouwen hoeven bijvoorbeeld niet mee te doen omdat hun gezondheid anders gevaar zou lopen. Na afloop van de Ramadan is het Suikerfeest, waarmee de vastenperiode wordt afgesloten. Daar komt veel zoetigheid aan te pas, vandaar de naam. Tijdens het Suikerfeest (een dag die onderdeel is van het offerfeest dat drie dagen duurt) bezoekt men veel vrienden en familie. De Ramadan en het Suikerfeest vallen elk jaar in een andere periode. Dit komt doordat de moslims bij hun tijdsrekening van de maankalender uitgaan en niet van de zonnekalender, waardoor hun jaar elf dagen korter duurt en de feesten naar het gevoel van niet-moslims steeds verschuiven in het jaar. Zo is het soms Ramadan in de winter en soms in de zomer. Dit maakt voor de gelovigen uit, omdat de periode tussen zonsopgang en zonsondergang in de zomer veel langer duurt dan in de winter.

OPDRACHTEN : 1. Het samen vasten kan zorgen voor verbondenheid. Sommige critici spreken echter over ‘sociale druk’ om de Ramadan in ere te houden. Wat bedoelen zij daarmee? 2. Wat zijn de overeenkomsten en verschillen tussen de vastenperiode van katholieken voor Pasen en de Ramadan? 3. Wanneer is de Ramadan erg zwaar?

11

12

STROMINGEN BINNEN DE ISLAM De twee grootste stromingen binnen de islam zijn de soennieten en de sjiieten. De eerste groep is het grootste met zo’n 85-90% van de moslims. De benaming verwijst naar het woord soenna, dat staat voor traditie of gewoonte. Ongeveer 10% van de gelovigen is sjiiet. Alleen in Iran zijn de sjiieten in de meerderheid, daar is de sjiitische variant van het geloof de staatsgodsdienst. De sjiieten baseren zich mede op de interpretatie van het geloof door Ali, de schoonzoon van Mohammed. Hierin verschillen zij van de soennieten. Ook in Irak en Azerbeidzjan wonen veel sjiieten. Soennieten en sjiieten hebben onderling oorlogen gevoerd, bijvoorbeeld die tussen Iran en Irak in de jaren tachtig. In de moslimwereld is al even weinig eenheid als tussen protestanten en katholieken ten tijde van de godsdienstoorlogen van een paar honderd jaar geleden. In beide stromingen zijn er ook aanhangers van het soefisme. Zij zien OPDRACHTEN zichzelf als vertegenwoordigers van de pure 1. Wat weet je van de tegenstelling tussen islam, maar worden door sjiieten en soennieten in Irak? Denk je andere moslims niet dat de problemen daar ooit opgelost altijd gewaardeerd. kunnen worden? En hoe dan, of waarom Soefi-geestelijken die niet? de gelofte van armoede hebben afgelegd, wor2. Waarom is de geschiedenis zo belangrijk den derwisjen genoemd. voor veel geloven (naast de islam bijvoorHun vorm van dansen is beeld ook voor het jodendom en het in Turkije populair onder christendom)? toeristen.

Toen Nederland Nederlands-Indië ( Indonesië) bestuurde, kende het koninkrijk veel moslims onder de inwoners, meer dan christenen. De eerste moslims die naar Nederland kwamen, waren afkomstig uit Indonesië en ook uit een andere kolonie, Suriname. In de jaren zestig van de twintigste eeuw groeide in Nederland (en ook elders in West-Europa) de behoefte aan arbeidskrachten uit andere landen. Vanaf die periode kwamen er onder meer veel Turkse en Marokkaanse migranten naar Nederland. Zij deden vaak werk waarvoor geen mensen te vinden waren.

NEDERLAND EN DE ISLAM OPDRACHTEN: 1. Wat zou jij het meest missen als je Nederland zou verlaten voor een ander land? 2. Zijn er zaken die altijd belangrijk voor je zullen zijn, ook al zou je in een ander land gaan wonen en zo ja, welke dan?

Mensen die van het ene land naar het andere land verhuizen, noemen we migranten. Migranten hebben het vaak moeilijk. Zij missen hun geboorteland, hebben dan heimwee en begrijpen de denkbeelden op de plek waar ze zijn komen wonen niet altijd, of ze willen hun eigen tradities niet opgeven.

13

14 DE ROL VAN DE VROUW De rol van de vrouw in de islam wordt door moderne westerse mensen vaak gezien als ondergeschikt. De enige vrouw die in de Koran bij naam wordt genoemd is de moeder van Jezus, Maria (of Maryam in het Arabisch). Toch is een lang hoofdstuk in de Koran gewijd aan de vrouwen en gaven vrouwen in de tijd van de profeet bijvoorbeeld ook lessen. In de tijd voor de islam vermoordden de mannen soms hun dochters omdat die in hun ogen geen waarde hadden. Bij de invoering van de islam werd deze praktijk verboden. Ook was vanaf die tijd de vrouw niet meer onderdeel van de erfenis als haar man overleed, maar kreeg zij recht op die erfenis. In de islam is de rolverdeling van mannen en vrouwen gebaseerd op de kracht van de man en de zachtheid van de vrouw. Net zoals vroeger in Nederland wordt de vrouw geschikter geacht om voor de kinderen en het huishouden te zorgen en doet de man het zware werk. Moslimvrouwen bezien de kwestie van hun eigen positie vaak heel anders dan niet-moslims. Evenals vroeger in Nederland heeft de man het laatste woord. Toch kan hij zijn vrouw bijvoorbeeld niet verbieden om bijvoorbeeld een opleiding te volgen, want dat valt binnen het voorschrift van Mohammed dat mannen en vrouwen hun hele leven lang kennis op moeten doen, ‘van de wieg tot het graf’. Volgens de islam kan een man meerdere vrouwen hebben. Op het moment dat deze tekst in de Koran kwam, was het een verbetering van de toen bestaande situatie, omdat het aantal echtgenotes hiermee werd beperkt tot vier. Het wordt inmiddels door allerlei nieuwe regels moeilijker gemaakt om meer vrouwen te hebben. Zo mag het alleen nog maar met toestemming van de eerste echtgenote of in geval van onvruchtbaarheid en dergelijke. Omgekeerd geldt deze regel niet, een vrouw mag niet meerdere mannen hebben. OPDRACHTEN Soms valt het erg op dat ­vrouwen niet als gelijken van mannen worden behandeld. Zo mogen vrouwen in SaoediArabië niet autorijden. In andere islamitische landen mag het overigens wel.

1. Zou het voor mannen in SaoediArabië belangrijk zijn dat vrouwen niet autorijden? Waarom? 2. Denk je dat binnen de islam de standpunten over de rol van vrouwen op den duur zullen veranderen, zoals zij in het Westen veranderd zijn?

15

VERHALEN UIT DE MOSLIMWERELD Als men in West-Europa denkt aan verhalen uit de moslimwereld noemt men vaak de verzameling Sprookjes van 1001 nacht. Deze verhalen zijn niet-specifiek islamitisch, maar ze spelen zich wel af in de Arabische wereld. Scheherazade, de vrouw van sultan, vertelt hem iedere nacht spannende verhalen, om te voorkomen dat zij terechtgesteld zal worden. De Sprookjes van 1001 nacht omvatten onder meer de verhalen over Aladdin en de wonderlamp, Sinbad de Zeeman en Ali Baba en de veertig rovers. Deze verhalen stonden niet in de oudste versies van de tekst, ze zijn er later aan toegevoegd door een Franse vertaler. Andere verhalen uit de Sprookjes van 1001 nacht ontstonden al ver vóór de invoering van de islam. Het moslimgeloof speelt dus geen hoofdrol in de verhalen, die echter wel een voorbeeld zijn van de rijkdom van de Arabische cultuur. Niet uit Arabië, maar uit Turkije stammen de verhalen over Nasreddin Hodja, over wie tal van grappige verhalen bewaard zijn. In heel de moslimwereld worden verhalen over hem verteld. Hij gold als een wijze man die leefde in de dertiende eeuw. Hij was anderen steeds te slim af. Meer dan de Sprookjes uit 1001 nacht horen de verhalen bij de cultuur van de islam.

OPDRACHTEN: 1. Wat is het verband tussen de attractie Fata morgana in de Efteling en de sprookjes van 1001 nacht? 2. Nasreddin Hodja wordt weleens vergeleken met Tijl Uilenspiegel of Reinaert de Vos. Waarom?

Kleding is belangrijk voor de identiteit van mensen. Identiteit heeft te maken met hoe iemand zichzelf ziet. Voor identiteit zijn zowel de eigenschappen die je bij je geboorte hebt meegekregen, als die van de cultuur waarin je opgroeit van belang. Kledingstukken horen bij de cultuur van mensen over heel de wereld. Met kleding laten zij onder meer zien tot welke groep zij behoren. Zij laten zien dat ze trots zijn op hun culturele tradities.

16

ISLAM EN KLEDING Vrouwen in de moslimwereld dragen veelal kleding die het lichaam grotendeels bedekt. Soms heb je geen idee hoe ze eruitzien, omdat zelfs hun gezicht wordt bedekt. Het bekendste kledingstuk van moslimvrouwen is de hoofddoek (hijab), die hun haar bedekt. Niet alleen moslimvrouwen dragen hoofddoeken, ook in andere culturen religies komen ze voor. Bekend en omstreden is de boerka, die het hele lichaam OPDRACHTEN bedekt en waardoor de vrouwen alleen via een stukje gaas 1. Waarom denk je dat sommige ­kunnen kijken. moslimvrouwen grote delen van hun lichaam en hoofd bedekken? Ook moslimmannen kleden zich Waarom is de boerka omstreden? soms anders dan niet-moslims,

2. Vind je dat moslimvrouwen zelf mogen weten hoe ze zich kleden, of zouden andere mensen daar ook iets over mogen zeggen?

bijvoorbeeld in gewaden. Dit is hun eigen keuze en ze willen er vooral mee laten zien dat ze moslim zijn.

17

TRADITIES

Tradities zijn gebruiken die worden doorgegeven van ouders op kinderen, of van onderwijzers op leerlingen. Dankzij tradities weet je veel over hoe dingen verlopen in de samenleving: je hoeft niet over alles wat je doet na te denken omdat je weet hoe het gedurende lange tijd gegaan is. Het gebruikelijke gedrag is je dan tot voorbeeld. Bijna alle geloven hechten sterk aan tradities: zo is het onder christenen gebruikelijk om in de kerk te trouwen en voor hindoes om in de rivier de Ganges in India te baden om hun ziel te reinigen. Ook moslims kennen veel van dergelijke tradities. Die hebben bijvoorbeeld te maken met voedsel: moslims eten (net als joden) geen varkensvlees en drinken geen alcohol. De manier waarop ze zich kleden is ook een traditie, dankzij hun kleding tonen moslims verbondenheid met voorgaande generaties. Het gescheiden bidden van mannen en vrouwen in de moskee is ook een traditie. Dat gebeurt vooral om praktische redenen, niet omdat het in de Koran zou staan. Omdat de profeet het heeft aanbevolen, eten moslims vaak dadels en melk. Zeven dadels per dag op een lege maag en melk zouden de gezondheid bevorderen. Vooral de dadels van de palmen in Medina zouden daar erg goed voor zijn. Een traditie die tegenwoordig ook wel populair is bij Nederlandse vrouwen, is de bruidshenna. De handen van de bruid worden voor de huwelijksvoltrekking met symbolische motieven versierd. Ook op het gebied van de dood hebben moslims diverse tradities. Zo moet een gestorvene zo snel mogelijk begraven worden, in ieder OPDRACHTEN: geval binnen 24 uur. Cremeren is niet toegestaan. 1. Waarom spelen tradities zo’n Zoals opgemerkt, is de bedevaart belangrijke rol in godsdiensten? naar Mekka een van de belangrijkste moslimtradities, naast de vasten2. Welke tradities zijn voor jou maand, de Ramadan. belangrijk? Waarom?

18 NORMEN EN WAARDEN

Binnen alle godsdiensten heb je strenge en minder strenge gelovigen. Dat geldt dus ook voor de islam. De verschillen tussen de moslims onderling liggen in de manier waarop de Koran wordt gelezen. Alle moslims geloven dat er maar een enkele manier is waarop het woord van Allah echt bedoeld is, maar ze zijn het er toch vaak niet over eens hoe bepaalde stukken uit de tekst begrepen moeten worden. Net als verschillende groepen christenen over de Bijbeltekst. Voor gelovige mensen zijn normen en waarden van belang. Normen en waarden bepalen hoe je leeft en hoe je met andere mensen omgaat. In de islam is bijvoorbeeld de religieuze belasting (verplichte ­aalmoes) ten behoeve van de arme gelovigen een belangrijke pijler (zuil). Door armen te helpen betoont men OPDRACHTEN: zich een goede moslim. 1. Wat is het verschil tussen Binnen de islam zijn de onderlinge een ‘norm’ en een verschillen net zo als binnen de meeste ‘waarde’? andere grote groepen in de samenleving. Je kunt ook niet over ‘de‘ islam spreken. 2. Wat heeft het niet drinken De basis van de traditie is bij iedereen van alcohol te maken met hetzelfde, maar er zijn verschillende normen en waarden? interpretaties mogelijk.

ONBEKEND IS ONBEMIND

19

Zonder kennis van de cultuur van andere mensen kun je niet goed over hen oordelen. Als je mening gebaseerd is op vooroordelen ontstaan er tegenstellingen. Zulke tegenstellingen kunnen in het ergste geval tot geweld leiden. Maar ook als er geen regelrechte ruzies ontstaan, kunnen vooroordelen tot onrecht leiden. Zo is het voor jongeren met een Arabische of Turkse achternaam moeilijker om een stage of baan te vinden bij een bedrijf of organisatie. Over de islam bestaan veel vooroordelen. Om moslims rechtvaardig te behandelen, is kennis nodig van hun achtergronden, van de dingen die belangrijk voor hen zijn. Zo is het bijvoorbeeld goed om rekening te houden met een moslim tijdens de soms zware maand Ramadan.

OPDRACHT: 1. Probeer je in te leven hoe het is om iemand anders te zijn: als je christen ( of jood, hindoe, boeddhist) of helemaal niet gelovig bent, hoe zou het dan zijn om als moslim op te groeien, en als je moslim bent hoe het zou zijn om geen moslim te zijn? Schrijf een tekst van een bladzijde (meer mag ook) over hoe je je dan zou voelen. Begrijpen andere mensen jou? Voel je je gediscrimineerd en zo ja, waarom? Welke tradities zouden voor jou het meest belangrijk zijn? Hoe zou je je toekomst zien? Bepaalt jouw culturele achtergrond wie je bent en hoe je je kunt ontwikkelen? Begin je tekst met ‘Als ik een……zou zijn, dan…….’

‘Onbekend maakt onbemind ’ is een bekend gezegde. Als je zelf geen moslim bent, leer je door je te verdiepen in de cultuur van de islam veel over andere mensen. Je wordt dan een completere persoon. De culturele achtergrond van alle groepen mensen uit de samenleving, ook jouw groep, is een mengsel van positieve en negatieve zaken. Als je niets wilt weten van mensen die anders opgroeien dan jij, doe je jezelf tekort.

MEER INFORMATIE H. von Glasenapp, De Islâm H. Hartstein en P. Delius, Islam. Kunst en architectuur M.W. Hofmann, Den Islam verstehen G. Kettermann, Atlas zur Geschichte des Islam B. Lewis, The World of Islam, Faith, people, culture J. Luijkx-Westerop, Islam in Nederland (ao-boekje) Religie in de mensheid: Islam ( uitgave van VOMO) http://www.jefdejager.nl/minderheden.php Wikipedia, Winkler Prins.

COLOFON Nederlands Centrum voor Volkscultuur en Immaterieel Erfgoed F.C. Dondersstraat 1 3572 JA Utrecht www.volkscultuur.nl [email protected] www.immaterieelerfgoed.nl Tekst: Olivier Rieter Redactie: Anneke Munnik Met dank aan: Bouchra Hazzouti Foto’s: Nationale Beeldbank, Roel Wijnants, Anadolu Agency Vormgeving: Icarus, grafisch ontwerp

20