ISBN:

Toegepaste  biometrie  op  Rudolf  Hess,  Adolf   Hitler,  Bernard  Montgomery  en  de  Noord-­ Koreaanse  dictator  Kim  Jong-­il  

Dubbelgangers   Ontmaskerd  

Met  een  andere  manier  van  observeren  één   van  de  allerlaatste  raadsels  van  de  Tweede   Wereldoorlog  opgelost!  

At Voorhorst

ISBN: 978 90 81 5545 1 0   0  

Disclaimer Titel:  Dubbelgangers  Ontmaskerd,  2010  At  Voorhorst   Website en -­redactie:  Alexandra  van  Schubert   Webontwerp en techniek:  Helga  de  Boer     ISBN:  978  90  815545  1  0       Onafhankelijk Hierbij  verklaart  de  auteur  dat  dit  onderzoek  tot  stand  kwam  zonder  belangenconflict  en  zonder financiële  ondersteuning  van  derden.   Alle rechten voorbehouden Dit  e-­book  mag  slechts  gedownload  worden  voor  privédoeleinden.  Ander  gebruik  is  slechts  toegestaan   met  voorafgaande  schriftelijke  toestemming  van  de  schrijver.     Hoewel  dit  e-­book  met  de  grootst  mogelijke  zorgvuldigheid  is  opgesteld,  aanvaardt  de  schrijver  geen   enkele  aansprakelijkheid  voor  eventuele  schrijf-­/typefouten,  onjuistheden  en/of  onvolledigheden.  De   schrijver  aanvaardt  evenmin  aansprakelijkheid  voor  mogelijke  directe  of  indirecte  schade  die  zou   kunnen  zijn  ontstaan  door  technische  storingen  of  door  gebruik  van  de  op  de  website  aangeboden   informatie.  Aan  de  inhoud  van  deze  website  kunnen  op  geen  enkele  wijze  rechten  worden  ontleend  of   aanspraken  worden  gemaakt.   Wat  betreft  de  gebruikte  afbeeldingen  moet  vermeld  dat  die  nergens  bedoeld  zijn  als  illustraties  maar   steeds  als  noodzakelijke  elementen  voor  het  betoog,  waarbij  de  schrijver  zich  beroept  op  het   beeldcitaatrecht.   Er  werd  waar  mogelijk  getracht  de  rechthebbenden  van  het  in  dit  boek  besproken  beeldmateriaal,  te   achterhalen.  In  het  geval  van  onbedoeld  onjuiste  bronvermeldingen  wordt  rechthebbenden  verzocht  dit   kenbaar  te  maken  zodat  de  juiste  bron  alsnog  bij  het  betreffende  beeldmateriaal  vermeld  kan  worden.   All rights reserved No  part  of  this  book  may  be  reproduced  in  any  form,  by  print,  photoprint,  microfilm  or  any  other  means   whithout  written  permission  from  the  author.  Downloading  is  accepted  just  for  private  use  when  not  for   commercial  reasons.

  1  

Dubbelgangers   Ontmaskerd   Men  kan  alleen  zien  wat  men  waarneemt,  en  men   neemt  alleen  die  dingen  waar  die  al  in  de  geest   aanwezig  zijn.   Alphonse  Bertillon  (1853/1914),  pionier  op  het  gebied  van  de  biometrie  en  de  antropometrie  

                                                       

  2  

Over de auteur

  At Voorhorst  (1953,  Zwolle)   Ik  ben  van  beroep  fysiotherapeut  en  manueeltherapeut.  Naast  mijn   werk  verdiepte  me  in  de  concentratiekampen  van  het  Derde  Rijk,  op   zoek  naar  de  donkerste  krochten  in  de  menselijke  geest  en  de  uiterste   grenzen  van  het  menselijk  incasseringsvermogen.  Tot  op  een  mooie   zondagmiddag  een  vriend  op  bezoek  kwam  met  een  bijzonder  boek:   µ+LHUPRHWMHGLWHHQVOH]HQRQJHORIHOLMN«¶+HWERHNKHHWDe  moord  op   Rudolf  Hess  en  is  geschreven  door  Hugh  Thomas,  een  Brits  chirurg  die   het  lichaam  van  de  Duitse  oorlogsmisdadiger  Rudolf  Hess  onderzocht   en  zeer  goede  redenen  had  om  te  veronderstellen  dat  er  een   dubbelganger  tussen  de  muren  van  het  gevangeniscomplex  in  Spandau   huisde.  Het  boek  was  zo  bizar  en  intrigerend,  dat  mijn  vriend  het  nooit   heeft  teruggezien.  Twee  volle  jaren  lag  het  op  mijn  nachtkastje  totdat  ik   het,  bij  gebrek  aan  andere  literatuur,  ging  herlezen.  Ondertussen  had  ik   me  bijna  wanhopig  afgevraagd  of  er  een  oplossing  was  te  bedenken  voor  de   dubbelgangerproblematiek.  Ik  kreeg  plotseling  een  ingeving  toen  ik,  om  Rudolf  Hess  µbeter  te  leren   kennen¶,  digitale  fotodatabanken  ging  bezoeken  en  duizenden  afbeeldingen  aantrof.   2SPHHUGHUHIRWR¶VVWRQG+HVVWRHYDOOLJDIJHEHHOGLQYRRUNHXUVKRXGLQJen  die  ik  onmiddellijk  als   zodanig  herkende  omdat  ze  een  belangrijke  rol  spelen  in  het  Systeem  Van  der  Bijl,  een   behandelmethode  voor  slecht  functionerende  wervels  in  de  rug.  Ervan  overtuigd  dat  ik  daarmee  een   sleutel  in  handen  had  gekregen  om  de  zaak-­Hess  op  te  lossen  liet  ik  een  notariële  akte  opmaken  om   het  idee  vast  te  leggen  en  begon  mijn  onderzoek.     Mijn  manier  van  werken  is  niet  alleen  toepasbaar  op  Rudolf  Hess,  maar  ook  op  andere  -­  veronderstelde   -­  dubbelgangers.  Steeds  weer  duiken  er  verhalen  op  over  al  dan  niet  geregisseerde   persoonsverwisselingen  waarbij  te  denken  valt  aan  Saddam  Hussein,  Kim  Jong-­il  en  John  Demjanjuk.   Met  de  kennis  en  de  ervaringen  die  in  dit  e-­book  zijn  vastgelegd  kan  iedereen  een  onderzoek  naar   zijn/haar  favoriete  dubbelganger  opstarten.  Helemaal  probleemloos  zal  een  dergelijk  onderzoek  niet   YHUORSHQRPGDWHUUHNHQLQJJHKRXGHQPRHWZRUGHQPHWQRJDOZDWµPLWVHQHQPDUHQ¶'LHKRHYHQ echter  niet  af  te  schrikken,  u  vindt  ze  allemaal  in  deze  publicatie.   Mijn  vriend  -­  die  van  het  boek  -­  is  nog  steeds  een  goede  vriend  en  hij  vindt  het  geen  probleem  dat  ik  het   min  of  meer  in  beslag  nam,  mijn  fascinatie  voor  de  materie  was  een  afdoend  excuus  daarvoor.                

  3  

Deel 1   De  voorkeursbewegingen    59   Het  armenkruisen    59     Andersom  kruisen    59   +RHYDDNGHµUHFKWHUDUPYRRU¶    61   Resultaat    61   Het  handenvouwen    63     +HWµDUPenVWUHQJHOHQ¶    67   Disclaimer    1   Resultaat    71   Over  de  auteur    3   Armen  op  de  rug    72       Links-­  of  rechtshandig?    75   Hoe  zit  dit  e-­book  in  elkaar    5     Een  niet  alledaags  experiment    77     Nog  meer  aanwijzingen    78   Inleiding Conclusie    79     Voorwoord 7 Deel 2 Een  woord  van  dank    9     Het  mysterie    10   Vijf  lichaamkenmerken  en  één   Doelstellingen    15   gedragskenmerk    80 De  vragen    17   De  stand  van  de  oren    80   Werkwijze  en  methode    20   Een  kale  kruin    83   Literatuuronderzoek    22   Een  litteken?    84   Rimpels  tussen  de     Hoofdstuk 1 wenkbrauwen    85   Een  vingerafdruk  van  de  tijd    85   Het  systeem  Van  der  Bijl    24   Resultaten    90   Theoretische  achtergronden    25   De  lichaamslengte    91     Adolphe  Quételet  en  Alphonse  Bertillon     De  intelligentie    93   25   De  gewoonte  µkakenklemmen¶   Samenvatting    28   Het  anatomische  verloop  van  de   De  biometrie    30   kauwspieren    97   Doel  van  de  biometrie    32     De  echte  Hess  een  kakenklemmer?    97   Het  handschrift    33   Hoe  vaak  kakenklemmen?    99   De  betrouwbaarheid  van  de  metingen         34   Deel 3

Inhoud

Dubbelgangers Ontmaskerd

Hoofdstuk 2 Rudolf  Hess    37   Ernstig  ziek    38   Alles  gehuld  in  dichte  mist  41   Jeugd    42   In  Duitsland    43   Ten  strijde    44   De  verwondingen  en  littekens    44   Het  einde    46   De  tweede  lijkschouwing    47   De  nederlaag    48   Na  de  Eerste  Wereldoorlog    49   Hess  leert  Hitler  kennen    50   1932  en  daarna    51   Naar  Schotland    53   Hoofdstuk 3 Inleiding    56   Lichaamskenmerken    57    

Over  de  brieven  en  een verkeerde     foto    100 De  brieven    100   Een  verkeerde  foto    104   Een  oplichter?    106   Vervalsingen  zijn  niet  uniek    107     Deel 4 Op  dood  spoor    109   Spitten    109   In  de  handen  klappen    109   Het  vaatpatroon    109   Het  handschrift  en  de  oren    112   Gebit    112   De  hoeken  van  de  neus    113   De  poriën    115     Hoofdstuk 4 Statistiek  en  kansrekening    117   Probleemstelling    117  

De  controverse    118   De  Bayesiaanse  statistiek    120   De  wiskundige  kans    124   Gelijkend  maar  oneindig  anders  126   Samenvatting    130   Het  bewijs  verwoord    132   Overzicht  van  de  afhankelijke  en   onafhankelijke  kenmerken    133   Conclusies  135   Tenslotte    138     Hoofdstuk 5 Dubbelgangers  ontmaskerd    140   Saddam  en  McCartney    141   Adolf  Hitler    142   Bernard  Law  Montgomery    145   Kim  Jong-­il    151   Toshimitsu  Shigemura    152   Aan  de  slag    153   Voorkeursbewegingen    154   Aselect    155   Afbeeldingen  handenvouwen  voor  en  na   2003    156   Afbeeldingen  handenklappen  voor  en  na   2003    157   Afbeeldingen  armenkruisen  voor  en  na   2003    157   .LP¶VµODQJHUHFKWHUDUP¶   Nog  een  aanwijzing    159   Een  dubbelganger?  160     Terugblik 163   Appendix Historisch  perspectief  van  de     manuele  therapie    168   De  chiropraxie    169     De  osteopathie    170   De  manuele  geneeskunde    171   De  orthomanuele  geneeskunde    171   Samengevat    172     De secties Eerste  sectie (Duitstalig)    173   Tweede  sectie  (Duitstalig)    180     Literatuur    186   Elektronische  bronnen    188   Fotodatabanken    190   Zoekmachines    190   'YG¶V    190   Televisiedocumentaires    190   Dagbladen    191   Tijdschriften    191   Register    192  

  4  

Hoe zit dit e-­book in elkaar    

Dit  e-­book  kan  gezien  worden  als  een  studie  naar  dubbelgangers  en  de  rol  die  lichaamskenmerken  -­  bij   de  verificatie  van  de  identiteit  -­  spelen.  Ik  maakte  daarbij  gebruik  van  de  uitgangspunten  van  de   manuele  therapie  volgens  het  Systeem  Van  der  Bijl  en  van  de  biometrie.     Na  de  Inleiding  is  in  Hoofdstuk  1  ruimte  gemaakt  om  kennis  te  maken  met  het  Systeem  Van  der  Bijl  en   uit  te  leggen  waar  biometrie  nu  eigenlijk  voor  staat.  Hoe  betrouwbaar  zijn  de  biometrische   lichaamskenmerken  waar  we  tegenwoordig  allemaal  -­  gedwongen  -­  zoveel  veel  mee  te  maken  hebben?   En,  hebben  we  hier  eigenlijk  wel  te  maken  met  wetenschap  in  de  meest  pure  vorm?  Daarna  volgt  in   Hoofdstuk  2  de  kennismaking  met  Rudolf  Hess  en  zijn  familie,  daaruit  blijkt  dat  de  literatuur  nog  steeds   niet  al  zijn  geheimen  prijsgaf.  Gericht  zoeken  bracht  opmerkelijke  zaken  aan  het  licht!   Vervolgens  komt  in  Hoofdstuk  3,  dat  uit  drie  delen  bestaat,  de  praktische  toepassing  van  de  biometrie   aan  bod.  Na  de  conclusies  en  de  wetenschappelijke  verantwoording  in  Hoofdstuk  4,  worden  de   opgedane  ervaringen  toegepast  in  Hoofdstuk  5.  Daarin  acteren  Adolf  Hitler,  Bernard  Montgomery  en  de   Noord-­Koreaanse  dictator  Kim  Jong-­il.     In  Terugblik  vat  ik  de  opgedane  ervaringen  samen.  Dit  deel  kan  als  voorafje  -­  na  de  inleiding  -­  gelezen   worden  om  sneller  een  indruk  te  krijgen  wat  zich  in  het  voorgaande  afspeelde.     Aan  het  eind  van  elk  hoofdstuk,  of  deel  daarvan,  vindt  u  een  verkorte  bronvermelding  van  de  literatuur.   De  titels  van  de  elektronische  bronnen  worden  daarin  cursief  en  meer  uitgebreid  weergegeven  om   verwarring  met  de  gedrukte  bronnen  te  voorkomen.  Helemaal  achterin  dit  e-­book  staat  de  literatuurlijst   in  alfabetische  volgorde  en  een  lijst  van  de  bronnen  die  met  internet  verkregen  zijn;;  ook  hier  worden  de   titels  cursief  weergegeven.  De  internetadressen  van  de  diverse  databanken  worden  ook  vermeld,  zodat   iedereen  zonder  al  te  veel  zoekwerk  de  fotoarchieven  vanuit  de  thuissituatie  kan  bezoeken.   'HIRWR¶VGLHLQGLWH-­ERRNRSJHQRPHQ]LMQKHEEHQVWHHGVLHWVELM]RQGHUVWHµYHUWHOOHQ¶HQ]LMQQRRLW bedoeld  als  illustratie  op  zich.  In  de  bijschriften  onder  de  afbeeldingen  en  filmfragmenten  worden  waar   mogelijk  de  rechthebbenden  vermeld.     Tenslotte  vindt  u  in  de  Appendix  HHQRYHU]LFKWYDQGHµDQGHUHVRRUWHQPDQXHOHWKHUDSLH¶'DDUQDDVW zijn  voor  de  geïnteresseerde  lezer  -­  in  de  Duitse  taal  -­  de  volledige  sectierapporten  van  Rudolf  Hess   opgenomen  waaruit  niet  alleen  blijkt  dat  Hess  diverse  littekens  had,  maar  vooral  dat  hij  bepaalde   verwondingen  nooit  heeft  opgelopen.  De  rapporten  geven  tevens  voeding  aan  de  veronderstelling  dat   de  hoogbejaarde  gevangene  op  laffe  wijze  van  het  leven  werd  beroofd.  

  5  

Inleiding

  6  

Voorwoord De  zaak  Rudolf  Hess  sprak  vanwege  zijn  intrigerende  karakter  heel  lang  tot  de  verbeelding  en  doet  dat   nu  nog  steeds  omdat  tientallen  jaren  na  dato  niet  onomstotelijk  vaststaat  of  de  man  -­  die  jarenlang  als   oorlogsmisdadiger  gevangen  werd  gehouden  in  de  gevangenis  van  Spandau  -­  de  enige  echte  Hess   was.   De  Engelse  chirurg  Hugh  Thomas  onderzocht  de  gevangene  en  toonde  aan  dat  die  niet  de  littekens  op   zijn  borstkas  had  die  op  grond  van  zijn  verwondingen  -­  opgelopen  in  de  Eerste  Wereldoorlog  -­  aanwezig   moesten  zijn.  Daarmee  bewees  hij  dat  er  een  onbekende  vervanger  tussen  de  muren  van  het   naargeestige  complex  huisde.  Het  bewijs  van  Thomas  ging  er  bij  vele  historici  niet  in,  die  hielden  zich   liever  aan  de  officiële  berichtgevingen  van  de  autoriteiten.   Tot  op  heden  weet  niemand  wie  we  nu  eigenlijk  moeten  geloven.  Rudolf  Hess,  zijn  vrouw  en  hun  enige   zoon  zijn  overleden  net  als  de  meeste  tijdgenoten.  Daarom  zijn  er  geen  getuigen  meer  die  nog  iets  aan   deze  zaak  kunnen  toevoegen,  waarmee  het  raadsel  dreigt  weg  te  zakken  in  de  vergetelheid.     Dubbelgangers  houden  de  gemoederen  wel  vaker  bezig.  Steeds  weer  duiken  er  verhalen  op  dat   µZHUHOGEHURHPGH¶SHUVRRQOLMNKHGHQ]LFK-­  meestal  om  veiligheidsredenen  -­  laten  vervangen  door  een   look-­alike.  Wat  daarvan  waar  is  weten  we  niet.  Dat  er  af  en  toe  van  vervangers  gebruik  gemaakt  wordt   op  het  wereldtoneel,  lijkt  wel  zeker.  Toch  maken  we  zeer  zelden  kennis  met  een  echte  dubbelganger,   maar  in  dit  boek  zullen  wel  een  man  leren  kennen  die  echt  als  dubbelganger  is  ingezet.   'HYHUKDOHQRYHUµGXEEHOV¶]LMQGXVYDDNQLHWPHHUGDQJHUXFKWHQGLHDOGDQQLHWEHZXVWZRUGHQ verspreid,  en  kunnen  door  media-­aandacht  uitgroeien  tot  mythen.  Sommige  van  die  raadsels  lijken  het   eeuwige  leven  te  hebben,  zoals  de  zaak-­Hess.   Hess  is  niet  de  enige  die  zich  mocht  verheugen  in  wereldwijde  aandacht  vanwege  een  vermeende   dubbelganger  ook  Adolf    Hitler,  Bernard  Montgomery,  Saddam  Hussein,  Paul  McCartney  en  -­   tegenwoordig  -­  John  Demjanjuk  en  Kim  Jong-­il  hielden  de  gemoederen  bezig.   +HWµDEVROXWHEHZLMV¶RYHULHPDQGVLGHQWLWHLWNDQVOHFKWVJHOHYHUGZRUGHQGRRU'1$-­onderzoek,   vingerafdrukken  en  gebitsanalyses.  Als  dat  materiaal  niet  bestaat  of  niet  ter  beschikking  gesteld  wordt,   ontstaat  er  meteen  een  impasse  omdat  niet  duidelijk  is  hoe  we  de  identiteit  van  een  persoon  dan   moeten  verifiëren.   Dat  was  dus  mijn  probleem;;  hoe  kan  ik  met  de  mogelijkheden  die  mij  nu  nog  ten  dienste  staan  tóch   uitspraken  doen  over  de  authenticiteit  van  personen  die  mogelijk  als  dubbelganger  werden  ingezet?   Als  manueeltherapeut  volgens  het  Nederlandse  Systeem  Van  der  Bijl  werd  de  oplossing  mij  aangereikt.   Ik  was  dagelijks  met  dat  systeem  bezig,  maar  had  me  niet  gerealiseerd  dat  ik  daarmee  de  sleutel  voor   een  mogelijke  oplossing  in  handen  had!  Toen  ik  me  daarvan  bewust  werd,  was  een  project  geboren  dat   HQNHOHMDUHQYDQPLMQOHYHQLQEHVODJ]RXQHPHQ1DNRUWHWLMGKDGLNµPLMQPHWKRGH¶EHGDFKWPDDUGH uitwerking  daarvan  bleek  noeste  arbeid.  Doorzettingsvermogen  hield  me  op  de  been,  daarbij  geholpen   door  af  en  toe  een  beetje  geluk,  omdat  ik  soms  onverwachts  tegen  beeldmateriaal  aanliep  dat  me  de   juiste  informatie  gaf.   Beeldmateriaalvergelijking  en  literatuuronderzoek  bleken  onontbeerlijk  om  de  raadsels  op  te  lossen.   Steeds  was  het  QRGLJRPGHWHRQGHU]RHNHQSHUVRRQWHSODDWVHQLQGHWLMGµNHQQLVWHPDNHQ¶PHWGH familie  en  te  zoeken  naar  typerende  gedragselementen  en  karaktertrekken.  Zonder  dat  alles  is  de  kans   op  succes  niet  onmogelijk  maar  de  factor  geluk  komt  dan  wel  om  de  hoek  kijken.   Indien  men  literatuur  raadpleegt,  is  het  vaak  een  hele  klus  de  bijbehorende  bronnen  op  te  zoeken  om   zeker  te  weten  dat  de  gedane  beweringen  daadwerkelijk  in  overeenstemming  zijn  met  de   gepubliceerde.  Het  komt  ook  wel  eens  voor  dat  een  auteur  de  bron  anders  interpreteert,  niet  in  de  geest   van  de  oorspronkelijke  tekst.  Dat  kan  op  dit  onderzoek  ook  van  toepassing  zijn;;  maar  door  simpelweg  in   een  aantal  zoekmachines  van  het  internet  de  namen  Hess,  Montgomery,  Kim  Jong-­il  enzovoorts  in  te   typen  en  daarna  afbeeldingen  te  selecteren  kunt  u  als  lezer  meedenken  en  zelf  waarnemingen   verrichten.  Daarnaast  vindt  u  achterin  dit  werk  de  adressen  van  de  geraadpleegde  fotodatabanken  en     7  

een  overzicht  van  de  gebruikte  bronnen.  De  databanken  zijn  vrij  toegankelijk  en  leveren  een  schat  aan   informatie  op.   Het  zwaartepunt  van  dit  e-­book  ligt  duidelijk  op  de  zaak-­Hess;;  de  ervaringen  die  ik  daarbij  opdeed   kwamen  goed  van  pas  bij  Hitler,  Montgomery,  Kim  Jong-­il  en  hun  veronderstelde  dubbelgangers.   Daarbij  bleek  dat  het  niet  altijd  nodig  is  om  diepgaand  bronnenonderzoek  te  doen.  Soms  loopt  een   vervanger  onverwachts  tegen  de  lamp.  Een  andere  keer  is  intensief  speurwerk  een  absolute  noodzaak,   vooral  als  -­  achteraf  -­  blijkt  dat  er  van  een  dubbelganger  helemaal  geen  sprake  is.   Mijn  onderzoek  is  waar  mogelijk  wetenschappelijk  van  opzet,  maar  wil  buiten  dat  een  praktische   handleiding  zijn  voor  iedereen  die  zelf  dubbelgangers  te  lijf  wil  gaan  en  daarmee  de  jacht  opent  naar  de   waarheid  achter  de  mythe.     At  Voorhorst,  maart  2011.  

  8  

Een woord van dank Enkele  metingen  uit  dit  onderzoek  zijn  afkomstig  uit  de  manuele  therapie.  Van  de  kennis  ontwikkeld   door  Van  der  Bijl  senior  en  junior,  en  de  jarenlange  inspanningen  van  vele  anderen  ter  verdieping  van   het  theoretisch  fundament  van  het  Systeem  Van  der  Bijl,  heb  ik  dankbaar  gebruik  gemaakt.  De   uitgangspunten  van  de  manuele  therapie  waren  een  voortdurende  bron  van  inspiratie.     (HQZRRUGYDQGDQNLVHUYRRUGHWLHQPDQQHQGLH]RNRHOEORHGLJPHHZHUNWHQDDQPLMQµH[SHULPHQW PHWKHWPHV¶HQYRRUDQGHUHQGLHNZDPHQDDQGUDJHQPHWGLYHUVHGYG¶VDDQJHPRHGLJGGRRUPLMQ verhalen  over  de  geheimzinnige  gevangene  in  Spandau.  Een  ieder  die  welwillend  een  oor  gaf  aan  mijn   theorieën,  en  er  voorzichtig  geformuleerde  vragen  over  stelde,  ben  ik  ook  dank  verschuldigd.  Het  drong   tot  me  door  dat  de  materie  niet  voor  iedereen  even  makkelijk  te  doorgronden  was;;  mijn  verteltrant  was   daar  ongetwijfeld  debet  aan.  Een  extra  punt  van  aandacht  was  daarom  Dubbelgangers  ontmaskerd  zo   duidelijk  mogelijk  aan  het  papier  toe  te  vertrouwen  en  daarmee  misverstanden  uit  te  sluiten.     Een  apart  dankwoord  is  er  voor  de  mensen  die  me  met  professionele  raad  en  daad  op  weg  hielpen  bij   de  realisatie  van  dit  boek.  Ik  noem  ze  in  alfabetische  volgorde:  Xander  Bakker,  drs.  Cees  Blaauwhof,   drs.  mr.  Adri  Blomme,  dr.  Wim  Coster,  dr.  Frits  van  Engeldorp  Gastelaars,  Marc  Freriks,  Peter  Hanning,   Frank  Janssen,  drs.  Joop  de  Jonge,  drs.  Han  Kouveld,  dr.  Nico  Lettinck,  mr.  Martijn  Limberger,  drs.   Pieter  Jan  de  Loor,  Ton  Nauta,  prof.  ir.  Cor  Schiebroek,  Jan  Stavenuiter,  Filippa  Twijnstra-­Lugtenburg,   Herbert  Wennekes,  Robert  Wonink  en  drs.  Tjeerd  van  der  Zwan.  Nooit  klopte  ik  tevergeefs  bij  jullie  aan,   bedankt  daarvoor.     Dan  mijn  gezin.  Jarenlang  hebben  ze  mij  moeten  aanhoren  over  de  zaak-­Hess,  vaak  was  dat  leuk  en   LQWHUHVVDQWPDDUVRPVZHUGPHWHYHUVWDDQJHJHYHQµGDWZHWHQZHDOOHPDDODO¶  Tijdens  een  vakantie   in  2007  werd  het  graf  van  de  familie  Hess  bezocht  in  Wunsiedel,  we  vonden  in  Berchtesgaden  de   Berghof  en  stonden  op  de  plek  waar  zich  eens  het  bekende  terras  bevond  met  het  -­  in  die  tijd  -­  meest   beroemde  uitzicht  ter  wereld.  We  liepen  een  wandelpad  af  in  de  sporen  van  Adolf  Hitler,  op  zoek  naar   het  voormalige  Theehuis*op  de  Mooslahnerkopf,  hingen  daar  over  het  hek  en  zagen  Salzburg  in  de   verte  liggen.  Programmeerden  onze  TomTom  en  reden  naar  de  Harthauserstraße  in  München,  daar   waar  de  stadsvilla  van  de  familie  Hess  ooit  stond.  Dat  alles  in  één  vakantie  was  misschien  iets  teveel   van  het  goede,  maar  het  bracht  ons  wel  op  plaatsen  waar  we  anders  nooit  gekomen  waren,  stelde  ik   met  een  glimlach.  Bedankt  Annemieke,  Arne  en  Milan  voor  het  meelezen  van  de  concepten,  het   FRPPHQWDDUHQKHWEHNLMNHQYDQGHGYG¶VLNKHEHUYHHODDQJHKDG     Hugh  Thomas  schrijft  in  het  voorwoord  van  zijn  veelbesproken  boek  De  moord  op  Rudolf  Hess:  µ0DDULN hoop,  dat  mijn  eigen  onderzoek  andere  historici,  zowel  professioneel  als  amateur,  zal  uitdagen   RQYHUPRHLEDDUGHZDDUKHLGQDWHMDJHQ¶   Dat  heb  ik  gedaan.                   *Tijdens  zijn  verblijf  op  de  Berghof  wandelde  Hitler  vrijwel  dagelijks  naar  het  ODJHUJHOHJHQµ7HHKDXV¶HHQZDQGHOingetje  van   ongeveer  20  minuten;;  de  weg  terug  werd  per  auto  afgelegd.  +HWKRJHUJHOHJHQµ$GOHUQHVW¶GDWWHQRQUHFKWHµ7HHKDXV¶ZRUGW genoemd  bezocht  hij  hoogst  zelden.  

  9  

Het mysterie  

*RHULQJµ7XVVHQKDDNMHV+ess,  wanneer  ga  je  ons   MHJURWHJHKHLPYHUWHOOHQ"¶   Hermann  Goering  tijdens  de  processen  van  Neurenberg    

 

Over Rudolf Hess, de plaatsvervanger van Hitler*is veel geschreven;; zijn jeugd werd nageplozen, zijn carrière doorvorst, zijn woorden gewogen, geïnterpreteerd en nogmaals beschouwd en de relatie met Hitler werd onder de loep gelegd. Er werd getwijfeld aan zijn libido;; er werd zelfs gesuggereerd dat de man homoseksuele trekjes had omdat er na zijn huwelijk tien jaren verstreken voordat zijn enige zoon Wolf Rüdiger geboren werd.

Hess  oogt  op  het  eerste  gezicht  als  saai  en  degelijk.  Bij  zijn  ingetogen  karakter  pasten  geen  frivoliteiten;;   hij  lachte  weinig,  at  geen  vlees  en  rookte  niet.  Moedig  en  sportief  was  hij  wel,  maar  daarnaast  ook   punctueel,  een  beetje  naief  en  buitengewoon  beleefd;;  voorkomendheid  was  zijn  handelskenmerk.   Hij  werd  na  zijn  spectaculaire  en  levensgevaarlijke  vlucht  naar  Groot-­Brittannië  een  dankbaar   onderwerp  voor  discussies  aan  de  borreltafel.  Maar,  hij  mocht  zich  ook  verheugen  in  de  serieuze   belangstelling  van  historici.  Het  medische  dossier  van  Hess  werd  uitgeplozen,  gebitsstatussen  werden   tevergeefs  bestudeerd,  en  allerlei  littekens  -­  opgelopen  in  de  Eerste  Wereldoorlog  -­  werden  samen  met   die  van  diverse  zelfmoordpogingen  in  kaart  gebracht.  Op  zijn  dode  lichaam  werd  tenslotte  door   gerenommeerde  pathologen  meermalen  sectie  verricht  omdat  er  over  de  doodsoorzaak  twijfel  bestond. 1   De  vragen  over  zijn  authenticiteit  in  Spandau  en  de  plotselinge  dood  in  het  tuinhuisje  zijn  tot  op  de  dag   van  vandaag  niet  beantwoord,  want  op  het  internet  gonst  het  nog  steeds  van  de  geruchten  dat  er  in  de   gevangenis  van  Spandau**een  dubbelganger  gevangen  heeft  vastgezeten.  Na  de  dood  van  Rudolf   Hess  werd  de  gevangenis  onmiddellijk  afgebroken,  bang  als  de  autoriteiten  waren  voor  het  ontstaan   van  een  bedevaartsoord.2                              

   

*In  Neurenberg  (1945)  luidde  -­  een  deel  van  -­  GHDDQNODFKWWHJHQ+HVVµ'HYHUGDFKWH+HVVZDVWXVVHQHQOLG

van  de  NSDAP,  plaatsvervanger  van  de  Führer,  rijksminister  zonder  portefeuille,  lid  van  de  Rijksdag,  lid  van  de  raad  van   ministers  voor  de  verdediging  van  het  Rijk,  lid  van  de  geheime  kabinetsraad,  benoemd  als  opvolger  van  de  Führer  na   YHUGDFKWH*|ULQJJHQHUDDOELMGH66HQJHQHUDDOELMGH6$¶   **Spandau  Prison  was  gelegen  in  de  West-­Berlijnse  wijk  Spandau.  De  Duitse  keizer  liet  het  complex  in  1876  bouwen  als   militaire  gevangenis.  Later  werden  er  burgers  afgestraft.  In  1946  volgde  tenslotte  in  beslagname  door  de  vier  zegemachten,   om  de  belangrijkste  oorlogsmisdadigers  te  huisvesten.  

  10  

:H]LMQGXVQRJQLHWVWHHGVQLHWNODDUPHWGHµ6WHOOYHUWUHWHU¶YDQGH)KUHU1LHXZHLQIRUPDWLHRYHUKHP komt  voorlopig  niet  meer  boven  tafel,  want  de  archieven  over  de  zaak-­Hess  zijn  gesloten  tot  2017.  Zijn   lichaam  moest  aanvankelijk  worden  gecremeerd,  zo  hadden  de  geallieerden  beslist,  maar  als  een  daad   YDQµFKULVWHOLMNHEDUPKDUWLJKHLG¶ZHUGKHWGHIDPLOLHXLWHLQGHOLMNWRHJHVWDDQKHPELMWH]HWWHQLQKHW familiegraf  dat  gelegen  is  op  de  begraafplaats  van  het  Duitse  dorpje  Wunsiedel,  vlakbij  de  Tsjechische   grens  in  Oost-­Beieren.  Bij  leven  werd  Hess  legendarisch  als  de  eenzaamste  en  tevens  duurste   JHYDQJHQHWHUZHUHOGHQQD]LMQGRRGZHUGKLMHHQLQWHUQDWLRQDDOV\PERROYDQQHRQD]L¶VHQDQGHUH rechtse  groeperingen,  die  op  zijn  sterfdag  nog  MDDUOLMNVGHGHPRQVWUDWLHYHµ5XGROI+HVVJHGHQNPDUV¶ RUJDQLVHUHQLQ:XQVLHGHO'DDUPHHZHUGKLMHHQµPDUWHODDUYRRUGHYUHGH¶*Van  1991  tot  2000  werd  de   mars  verboden,  maar  desondanks  kon  deze  in  andere  plaatsen  doorgang  vinden,  zowel  in  Duitsland   zelf,  alsook  in  landen  als  Denemarken,  de  Verenigde  Staten  en  Nederland.   Stapels  documentatie  is  er  te  vinden  waarin  Hess  de  hoofdrol  speelt,  maar  desondanks  bleef  Hess  voor   velen  een  merkwaardig  heerschap  die  veel  van  zijn  geheimen  mee  zou  nemen  in  zijn  graf.  Hij  hield   mensen  uit  de  slaap,  geobsedeerd  als  ze  waren  door  zijn  raadselachtige  gedrag.  Hess  besmeurde  de   wanden  van  zijn  cel  met  leuzen,  was  ervan  overtuigd  dat  zijn  eten  vergiftigd  was,  kreeg  plotseling   geheugenverlies,  en  even  abrupt  was  hij  weer  bij  zijn  volle  verstand.  Zijn  ondervragers  krabden  zich   achter  de  oren,  glimlachten  vermoeid  en  lieten  tenslotte  hun  hoofd  op  de  armen  rusten,  wanhopig   zoekend  naar  een  geraffineerde  valstrik.  Maar  Hess  liet  zich  niet  in  de  val  lokken.  Telkens  als  het  net   zich  om  hem  dreigde  te  sluiten  met  als  instinker  bedoelde  vragen,  ontsnapte  hij  met  een  even  simpel  als   sluw  antwoord,  glad  als  een  aal.   Hess  werd  tijdens  de  processen  van  Neurenberg  veroordeeld  tot  levenslange  gevangenisstraf;;  een  straf   die  hij  voor  het  grootste  deel  doorbracht  in  eenzame  -­  en  daarom  onmenselijke  -­  opsluiting  in  de   gevangenis  van  Spandau.   Menigeen  vindt  het  een  reële  optie  te  veronderstellen  dat  de  man  uiteindelijk  werd  vermoord  in  een   tuinhuisje  op  het  gevangenisterrein.  Immers:  een  93-­jarige  grijsaard  die  op  het  punt  staat  vrijgelaten  te   worden,  half  blind,  nauwelijks  in  staat  zijn  veters  te  strikken  en  zijn  armen  op  te  tillen,  pleegt  geen   zelfmoord  en  verkiest  zeker  geen  ophanging  aan  de  klink  van  een  raam,  een  voor  hem  fysiek  vrijwel   onmogelijke  opgave.  Hess,  of  zo  u  wilt  zijn  look-­alike,  deed  dat  echter  wél,  zo  wil  ons  de  officiële   berichtgeving  van  de  gevangenisdirectie  doen  geloven.   De  vermeende  zelfmoord  en  zijn  bizarre  attitude  zijn  niet  de  enige  mysteries  die  ons  bezighouden.  Over   de  vredesmissie  naar  Groot  Brittannië  bestaan  nog  vele  onopgeloste  vragen.  We  weten  immers  niet   zeker  of  Hess  deze  missie  ondernam  met  toestemming  van  Hitler.  Evenmin  is  duidelijk  of  er  in   Schotland  al  sprake  was  van  een  dubbelganger,  die  mogelijk  door  Hess  zélf  opgepikt  werd  bij  een   tussenlanding  op  Schiphol.  En,  wat  was  de  rol  van  Bernhard  van  Lippe-­Biesterfeld  op  de  vooravond  van   de  noodlottige  µYUHGHVvlucht¶  richting  Zweden  en  wie  was  de  onbekende  passagier  in  het  verongelukte   vliegtuig?3  

             

*Hess  wordt  in  H[WUHHPUHFKWVHNULQJHQQRJVWHHGVEHVFKRXZGDOVµPDUWHODDUYRRUGHYUHGH¶+LMYORRJLPPHUVPHWJHYDDU

YRRUHLJHQOHYHQQDDU6FKRWODQGVOHFKWVµJHZDSHQG¶PHWYUHGHVYRRUVWHOOHQGLHPRHVWHQOHLGHQWRWHHQGXXU]DPHYUHGH+LM wilde  daarmee  verder  -­  onnodig  -­  bloedvergieten  voorkomen.  Zijn  initiatief  werd  echter  niet  op  waarde  geschat  en   gevangenisstraf  onder  erbarmelijke  omstandigheden  werd  zijn  deel.  Tenslotte  werd  hij  onder  buitengewoon  verdachte   omstandigheden  dood  aangetroffen  in  een  tuinhuisje  op  het  gHYDQJHQLVWHUUHLQµ=HOIPRRUGGRRURSKDQJLQJ¶ZDVGHRIILFLsOH YHUNODULQJµ0RRUG¶VWHOGH]LMQ]RRQ:ROI5+HVVYDVWQDGDWHHQ-­  tweede  -­  lijkschouwing  had  uitgewezen  dat  de   wurgsporen  rondom  de  nek  van  zijn  vader  over  de  gehele  lengte  een  (vrijwel)  horizontaal  verloop  hadden.  

  11  

Als  we  de  boeken  lezen  met  Hess  in  de  hoofdrol  dan  valt  er  een  aantal  in  het  bijzonder  op.  Rudolf  Hess,   der  Mann  an  Hitlers  Seite4  is  een  bijzonder  degelijke  biografie  waarin  geen  ogenblik  getwijfeld  wordt  aan   de  identiteit  van  gevangene  nummer  7  in  Spandau;;  het  boek  volgt  kritiekloos  de  officiele  lezing  waarin   Hess  zelfmoord  pleegt.  Ook  het  werk  van  David  Irving  The  Missing  Years5  is  onderhoudend,  vlot   geschreven  en  bevat  een  schat  aan  informatie.  Het  is  een  aanrader  voor  ieder  die  meer  wil  weten,   YRRUDORYHUGHMDUHQGLH+HVVGRRUEUDFKWLQ%ULWVHJHYDQJHQVFKDS,UYLQJODDWHHQSRJLQJGRHQ+HVV¶ gebit  te  analyseren  maar  veel  verder  dan  een  tandartsverklaring  over  de  aanzienlijke  hoeveelheid  aan   gebruikt  gouden  materiaal  komt  het  niet.   Daarnaast  is  het  boek  van  Wolf  R.  Hess:  Mijn  Vader  Rudolf  Hess6  lezenswaardig.  Wolf  Rüdiger  laat   geen  gelegenheid  onbenut  zijn  vader  te  verdedigen  en  hij  levert  voortdurend  kritiek  op  de  handelwijze   van  de  geallieerden.   Onthullend  is  het  werk  van  Hugh  Thomas  uit  1976:  De  moord  op  Rudolf  Hess7  waarin  Thomas  beweert   GDW+HVVWLMGHQV]LMQYOXFKWRYHUGH1RRUG]HHPRHW]LMQQHHUJHVFKRWHQLQRSGUDFKWYDQ]LMQFROOHJD¶VLQ Duitsland,  en  dat  de  man  die  uiteindelijk  in  Neurenberg  terechtstond  daarom  wel  een  dubbelganger   JHZHHVWPRHW]LMQ+LMYRHUW]LFK]HOIRSDOVRRJJHWXLJHHQFRQVWDWHHUWGDWGHµ+HVV¶LQ6SDQGDXQLHWGH littekens  had  die  men  had  mogen  verwachten  op  grond  van  zijn  oorlogsverwondingen  opgelopen  in  de   Eerste  Wereldoorlog!  Het  boek  zorgde  voor  veel  commotie  en  leidde  zelfs  tot  vragen  in  het  Engelse   Lagerhuis.  Frau  Hess  en  haar  zoon  -­  die  overigens  op  goede  voet  stonden  met  Thomas  -­  namen   afstand  van  de  constateringen  in  het  boek.   Dan  is  er  het  werk  van  Lynn  Picnett  e.a.:  Double  Standards8;;  daarin  wordt  waardering  uitgesproken  voor   het  werk  van  Thomas.  De  drie  auteurs  concluderen  dat  er  inderdaad  onmiskenbare  aanwijzingen  zijn   dat  de  gevangene  niet  de  echte  Rudolf  Hess  geweest  kán  zijn.  Ook  de  Nederlandse  schrijver  van   historische  (fictie-­)romans  Tomas  Ross  laat  zich  door  die  vermoedens  inspireren  in  zijn  boek  De   Dubbelganger.9   Zelfs  Hitler  deed  kort  na  de  vlucht  van  Hess  naar  Schotland  een  duit  in  het  zakje  van  de  toen  al   heersende  verwarring  door  te  veronderstellen  dat  men  een  stand-­in  van  Hess  wel  eens  zou  kunnen   PLVEUXLNHQYRRUDQWLQD]LJHWLQWHUDGLRSURJUDPPD¶V0HGHGDDURPYHUNODDUGHKLM]LMQSODDWVYHUYDQJHU voor  een  geestelijk  gestoorde  figuur,  die  al  geruime  tijd  voor  zijn  vlucht  tekenen  had  vertoond  van   mentale  instabiliteit.   Na  al  die  jaren  weten  we  dus  nog  niet  zeker  of  de  man  in  Spandau  wellicht  een  geraffineerd   geselecteerde  dubbelganger  was.   Aan  de  ene  kant  zien  we  een  groep  van  onderzoekers  die  zich  hierover  niet  uitlaten  zoals  Kurt   Pätzold10,  Martin  Allen11,  Roger  Manvell12    en  Ian  Kershaw13  en  aan  de  andere  kant  staan  daar  Thomas   en  Lynn  Picknett  met  zijn  co-­auteurs.  Daarbij  komen  nog  de  verklaringen  van  Allen  Welsh  Dulles,  de   latere  baas  van  de  CIA,  die  in  1945  al  overtuigd  was  van  een  dubbelganger  in  de  verdachtenbank  van   Neurenberg.  Toen  de  gevangene  door  de  Amerikaanse  psychiater  Cameron  onderzocht  diende  te   worden,  moest  die  aan  Dulles  vooraf  geheimhouding  beloven.  Daarna  werd  hem  verteld  dat  de   plaatsvervanger  van  Hitler,  op  bevel  van  Churchill,  mogelijk  in  het  geheim  was  geëxecuteerd.  Het  bewijs   daarvoor  zou  geleverd  kunnen  worden  door  de  borstkas  van  de  gevangene  aan  een  nauwkeurige   inspectie  te  onderwerpen,  want  de  echte  Hess  moest  littekens  hebben  ter  hoogte  van  de  linkerlong,   veroorzaakt  door  een  schotwond  opgelopen  tijdens  de  Eerste  Wereldoorlog  (onderzoek  van  de  borstkas   vond  uiteindelijk  niet  plaats  omdat  de  bewaking  weigerde  de  handboeien  van  de  gevangene  te   verwijderen).14   7LMGHQVKHWSURFHVOLHWHQHQNHOHYDQ+HVV¶PHGHYHUGDFKWHQRRNDOGRRUVFKHPHUHQWZLMIHOVWHKHEEHQ over  hun  FROOHJD]RDOV-RDFKLPYRQ5LEEHQWURSµ+HVV"8EHGRHOWRQ]H+HVV"'HPDQGLHKLHU]LW"¶ 15   )RWR¶VYDQHHQEURRGPDJHUHµ+HVV¶LQ1HXUHQEHUJZHUGHQJHSXEOLFHHUGLQDOOHNUDQWHQWHUZHUHOGHQ gaven  mede  voeding  aan  de  aanzwellende  geruchtenstroom  van  een  dubbelganger  in  de   verdachtenbank.   Wereldwijd  is  dus  bekend  dat  er  twijfel  bestaat  aan  de  identiteit  van  Hess.  Waarom  doen  diverse   historici  er  dan  het  zwijgen  toe,  is  een  terechte  vraag.  Het  antwoord  is  simpel:  ze  kunnen  slechts       12  

gelóven  dat  de  man  in  Spandau  de  echte  Hess  was.  Hugh  Thomas  onderzocht  het  bovenlichaam  van   Hess  en  zag  geen  littekens,  maar  als  getuige  stond  hij  alleen.*Daarom  kon  zijn  bewijs  genegeerd   worden.   Ik  heb  lang  over  de  oplossing  van  de  dubbelgangerproblematiek  gedacht.  Vergelijking  van   vingerafdrukken  had  het  mysterie  indertijd  kunnen  oplossen.  Verwantschapsonderzoek,  met  gebruik   van  DNA,  afkomstig  van  skeletmateriaal,  kan  nu  nog  uitkomst  bieden,  maar  daartoe  zou  na   gerechtelijke  toestemming  het  familiegraf  moeten  worden  geopend.  Dat  is  geen  voor  de  hand  liggende   optie.   Gelukkig  bedacht  ik  uiteindelijk  dat  de  enige  manier  om  meer  te  weten  te  komen  over  Rudolf  Hess  en   de  treurniswekkende  figuur  in  de  gevangenis,  was  gelegen  in  het  vergelijken  van  lichaamskenmerken.   Leidraad  daarbij  was  de  theorie  over  de  houdings-­  en  bewegingsasymmetrieen  van  de  grondlegger  van   de  manuele  therapie  G.  van  der  Bijl  senior.16   Daarmee  begaf  ik  me  op  onbekend  terrein;;  is  een  dergelijk  onderzoek  al  eens  eerder  gedaan  en  door   wie?  Kan  men  inderdaad  lichaamskenmerken  vinden  die  niet  veranderen  tijdens  de  levensloop?  Is  foto-­   en  filmmatriaal  wel  geschikt  voor  dit  onderzoek?  In  hoeverre  is  de  objectivieteit  van  de  waarnemingen   gewaarborgd?  En:  is  deze  manier  van  onderzoek  ook  toepasbaar  op  andere  dubbelgangers?     Dit  boek  geeft  antwoord  op  veel  van  de  gestelde  vragen.  Die  antwoorden  waren  zelfs  zo  opmerkelijk  dat   ik  met  plezier  een  aantal  andere  dubbelgangers  tegen  het  licht  hield.   (HQµQLHXZHPDQLHUYDQREVHUYHUHQ¶LVGDDUYRRUZHOQRRG]DNHlijk  en  dat  is  mogelijk  als  de  de  lezer   bereid  is  de  uniciteitsassumptie  van  de  Belgische  wetenschapper  Quételet  -­  een  axioma  dat  stelt  dat  de   natuur  zich  nooit  herhaalt  -­  te  accepteren  als  praktisch  uitgangspunt.     Dubbelgangers  ontmaskerd  laat  zien  dat  er  van  een  dubbelganger  in  Neurenberg/Spandau  µvrijwel   ]HNHU¶  geen  sprake  geweest  kan  zijn  en  dat  het  heel  goed  mogelijk  is  om  aan  de  hand  van  -­  combinaties   van  -­  lichaamskenmerken  uitspraken  te  doen  over  de  authenticiteit  van  dubbelgangers  in  het  algemeen.   Dat  is  voldoende  reden  de  resultaten  in  de  openbaarheid  te  brengen.        

                               

*De  bevindingen  van  Hugh  Thomas  werden  later  bevestigd  door  de  resultaten  van  twee  secties  op  het  lichaam  van  Hess.  In   geen  van  de  twee  sectierapporten  wordt  melding  gemaakt  van  littekens  die  overeen  kunnen  komen  met  de  verwondingen  uit   de  Eerste  Wereldoorlog.  

  13  

Bronnen: Het mysterie 1.    Irving,  D,  years;;  Thomas,  H,  moord.   2.    Hess,  Wolf  R.,  vader.   3.    Picknett,  Lynn,  double  standards;;  Ross,  Tomas,         iiiiiiidubbelganger.   4.    Pätzold,  Kurt,  Rudolf  Hess.   5.    Irving,  D,  years.   6.    Hess,  Wolf  R.,  vader.   7.    Thomas,  H,  moord.   8.    Picknett,  Lynn,  double  standards.  

9.    iiiRoss,  Tomas,  dubbelganger.   10.    Pätzold,  Kurt,  Rudolf  Hess.   11.    Allen,  Martin,  Hitler-­Hess.   12.    Manvell,  Roger,  Rudolf  Hess.   13.    Kershaw,  Ian,  Hitler.   14.    Picknett,  Lynn,  double  standards.   15.    Idem.   16.    Bijl  G.  van  der,  Manipulaties;;  Bijl  G.  van  der,   iiiiiiiiiifunctiemodel;;  De  Cock,  Johan  iJ.,  Begrippen.

  14  

Doelstellingen

µ«,FKZDUGHU0DQQGHUVLFKIUGLH)UHLKHLWLQGHU Welt  einsetzte,  und  weil  ich  das  getan  habe,  muß   LFKQXQDPOlQJVWHQLP*HIlQJQLVVLW]HQ«¶    

µ+HVV¶LQ6SDQGDXWHJHQJHYDQJHQLVGLUHFWHXU%LUG  

In eerste instantie had ik één doel voor ogen en dat was het oplossen van de zaak-­Hess met behulp van het registreren van zoveel mogelijk bewegingsvoorkeuren, lichaamshoudingen en andere lichaamskenmerken, afkomstig van foto-­ en filmmateriaal. Al snel werd het bestuderen van geschreven bronnen als noodzakelijk ervaren omdat na oriënterend onderzoek bleek, dat de opbrengst van alleen ¶SODDWMHVNLMNHQ·ZHOHHQVVXPPLHUNRQXLWSDNNHQ,NKRRSWHLQGHEURQQHQEHVFKULMYLQJHQYDQ-­ of verwijzingen naar -­ lichaamskenmerken te vinden. De statistiek zou uiteindelijk het laatste woord hebben, zo was mijn veronderstelling, waarna de zaak-­Hess al dan niet opgelost was.

Geleidelijk  werd  me  duidelijk  dat  deze  denktrant  te  kort  door  de  bocht  was,  want  als  het  lukt  de   gevangene  van  Spandau  te  identificeren  als  Hess,  of  hem  als  dubbelganger  te  ontmaskeren,  dan  is  er   misschien  een  nieuwe  manier  van  onderzoek  ontwikkeld  die  losgelaten  kan  worden  op  dubbelgangers   in  het  algemeen.  Een  manier  van  onderzoek  die  alleen  voor  Rudolf  Hess  werkt  is  nogal   ongeloofwaardig,  en  daarom  besloot  ik  mijn  manier  van  werken  te  toetsen  op  Adolf  Hitler,  Bernard   Montgomery  en  Kim  Jong-­il  en  hun  dubbelgangers,  omdat  van  deze  heren  voldoende  beeldmateriaal  en   achtergrondinformatie  beschikbaar  bleek  te  zijn.   Voorts  ontstond  er  enige  twijfel  of  de  statistiek  uiteindelijk  een  beslissende  rol  moest  gaan  spelen  want   in  de  media  vlogen  diverse  statistici  van  naam  elkaar  in  de  haren  omdat  ze  het  niet  eens  konden   ZRUGHQRYHUµGHNDQVRSVFKXOG¶LQGHJHUXFKWPDNHQGHPRRUG]DDNYDQ/XFLDGH%0LVVFKLHQZDVKHW GDDURPEHWHUGHORJLFDWHODWHQSUHYDOHUHQHQµPRHLOLMNH¶VWDWLVWLVFKHEHUHkeningen  achterwege  te  laten,   want  specialisten  die  het  niet  met  elkaar  eens  kunnen  worden  doen  naar  buiten  toe  hun  beroep  geen   goed.  Pas  toen  ik  kennis  nam  van  de  boeken  van  Broeders  en  Sjerps,  Op  zoek  naar  de  bron1  en  Het   onzekere  bewijs2  werd  duidelijk  dat  de  Bayesiaanse  statistiek  me  uitstekend  van  pas  kwam  om   inzichtelijk  te  maken  in  welke  mate  de  registratie  van  lichaamskenmerken  een  bijdrage  levert  aan   uitspraken  over  de  identiteit  van  personen.     Ik  was  me  ervan  bewust  dat  een  onderzoek  naar  dubbelgangers  op  deze  manier  nog  niet  eerder  werd   gedaan.  Mijn  belangrijkste  inspiratiebron  het  Systeem  Van  der  Bijl  is  ontwikkeld  voor  het  diagnosticeren   van  bewegingsstoringen  in  het  menselijk  bewegingsapparaat  en  voor  de  behandeling  daarvan,  niet  om   de  identiteit  van  dubbelgangers  te  verifiëren.*Dat  laatste  deed  ik  wel.  Ook  betrok  ik  de  uiterste   consequentie  van  dat  systeem  in  mijn  onderzoek,  namelijk  dat  symmetrie  -­  in  het  menselijk  lichaam  -­   QLHWEHVWDDW'DDUPHHHQPHWGHVWHOOLQJYDQ4XpWHOHWµGHQDWXXUKHUKDDOG]LFKQRRLW¶ZHUGKHW mogelijk  lichaamskenmerken  te  vinden  die  meestal  verborgen  blijven.  Ik  baseerde  mij  op  bekende   ideeën  die  weliswaar  algemeen  worden  aanvaard,  maar  waar  weinig  onderzoek  naar  is  gedaan.  Pas   toen  het  onderzoek  vorderde  en  er  kleine  succesjes  werden  behaald,  raakte  ik  ervan  overtuigd  dat  ik   met  het  verzamelen  van  biometrische  kenmerken  inderdaad  een  bijdrage  kan  leveren  aan  de  oplossing   van  de  dubbelgangerproblematiek.     Het  tijdpad  dat  ik  voor  dit  onderzoek  uitzette  behoefde  voortdurend  aanpassing  omdat  ik  niet  vooraf  kon   inschatten  op  welke  problemen  ik  überhaupt  zou  stuiten:  is  er  wel  voldoende  beeldmateriaal,  kan  ik   genoeg  lichaamshoudingen  en  lichaamskenmerken  vinden,  hoeveel  heb  ik  er  dan  nodig  en  wat  gaat     15  

bronnenonderzoek  mij  brengen?  Daarbij  kwam  nog  een  ander  en  misschien  wel  het  grootste  vraagstuk:   heeft  het  registreren  van  lichaamskenmerken  voldoende  wetenschappelijke  pretentie  om  serieus   genomen  te  worden?  Daarover  handelt  het  hoofdstuk  Statistiek  en  kansrekening.    

Bronnen: Doelstellingen 1. 2.

Broeders,  A.P.A.,  bron.   Sjerps,  M.J.,  bewijs.  

*Als  referentie  voor  de  verificatie  dient  de  identiteit.  De  identiteit  van  Rudolf  Hess  berust  in  dit  onderzoek  op  het   beeldmateriaal  dat  er  van  hem  in  omloop  is  uit  de  tijd  voordat  hij  naar  Engeland  vloog.  

  16  

 

De vragen   Het officiële verhaal over de vlucht van Rudolf Hess luidt dat hij op 10 mei 1941 per vliegtuig vertrok uit Augsburg en per parachute landde in het Schotse Dungavel met de bedoeling te onderhandelen over een duurzame vrede tussen Duitsland en Groot-­Brittannië. Bij zijn gevangenneming maakte hij zich aanvankelijk bekend als Alfred Horn, maar werd later geïdentificeerd als Rudolf Hess. Na de Tweede Wereldoorlog werd Hess per vliegtuig overgebracht naar 1HXUHQEHUJZDDUKLMPHW]LMQYRRUPDOLJH¶FROOHJD·V·WHUHFKWVWRQGHQWRWOHYHQVODQJHJHYDQJHQVFKDSZHUG veroordeeld. Die straf zat hij uit tot 1987 toen hij -­ volgens de gevangenisdirectie -­ in het tuinhuisje van de gevangenis in Spandau zelfmoord pleegde door ophanging met een stuk elektriciteitssnoer aan de klink YDQHHQUDDP+HVV·OLFKDDPZHUGRYHUJHGUDJHQDDQ]LMQIDPLOLHGLHKHWOLHWELM]HWWHQLQKHWIDPLOLHJUDIWH Wunsiedel.

De  meest  in  het  oog  springende  vragen  zijn  in  chronologische  volgorde:   1:  Was  de  man  die  in  Schotland  landde  werkelijk  Rudolf  Hess?  Zo  niet,  werd  de  echte  Hess  dan  op   bevel  van  Goering,  tijdens  zijn  vlucht  naar  Groot-­Brittannië,  neergeschoten  boven  de  Noordzee  en   daarna  vervangen  door  een  dubbelganger? 1     2:  Er  bestaat  onenigheid  over  de  vraag  of  het  vredesinitiatief  van  Hess  oprecht  was.  Kwam  hij  met   voorstellen  voor  een  duurzame  vrede  of  wilde  hij  slechts  vrede  met  Engeland  bewerkstelliggen  zodat   Duitsland  de  handen  vrij  had  om  oorlog  te  voeren  in  het  oosten? 2     3:  Was  Hitler  op  de  hoogte  was  van  de  vlucht?3     4:  Als  het  Rudolf  Hess  was  die  gevangen  gehouden  werd  in  Engeland  en  Schotland,  was  hij  het  dan  die   omkwam  kwam  bij  het  vliegtuigongeluk  in  1942? 4     5:  Was  er  in  Engeland  sprake  van  één  of  meerdere  dubbelgangers? 5     6:  Was  de  gevangene  die  in  1945  van  Engeland  naar  Neurenberg  werd  overgevlogen  Rudolf  Hess  zelf   of  een  vervanger?6     7:  Was  het  Hess  of  zijn  dubbelganger  die  zelfmoord  pleegde  in  het  tuinhuisje  op  het  gevangenisterrein?   Was  er  misschien  sprake  van  moord? 7     8:  Ervan  uitgaande  dat  de  man  die  in  Spandau  overleed  inderdaad  Hess  was,  werd  zijn  lichaam  dan   ook  daadwerkelijk  bijgezet  in  het  familiegraf  te  Wunsiedel,  of  was  de  begrafenis  een  fakevoorstelling   [ARV]?     Over  vraag  drie  werd  veel  gespeculeerd.  Diverse  ooggetuigen  werden  gehoord  naar  aanleiding  van   Hitlers  reactie  op  de  vlucht,  maar  de  verklaringen  van  diverse  getuigen  waren  niet  eenduidig.  Tot  op   heden  weet  niemand  zeker  of  de  woede-­uitbarsting  van  Hitler,  op  het  bericht  dat  zijn  goede  vriend  Hess   naar  Schotland  was  gevlogen,  spontaan  was  of  het  product  van  een  goed  ingestudeerd  toneelstukje.   Vraag  acht  voegde  ik  toe  aan  de  lijst  van  de  meest  in  het  oog  springende  vragen.  Naar  mijn  weten  is  die   niet  eerder  gesteld,  maar  is  een  logisch  vervolg  op  de  andere  vragen.  Na  zijn  dood  werd  de  gevangene   van  Spandau  aanvankelijk  op  een  geheime  locatie  begraven.  Men  had  er  alle  belang  bij  dat  de  rust   rondom  de  persoon  Hess  zou  terugkeren,  bang  als  men  was  dat  een  begrafenis  met  media-­aandacht   zou  culmineren  in  pro-­nazidemonstraWLHVHQLQRQJHZHQVWHFXOWYRUPLQJYDQZHJHGHµYHUPRRUGH   17  

YUHGHVWLFKWHU¶'DDURPZHUGKLMLQRYHUOHJPHWGHIDPLOLHSDV]HYHQPDDQGHQQD]LMQGRRGWLMGHQVHHQ strikt  besloten  plechtigheid  bijgezet  in  het  familiegraf.  De  rust  was  toen  inderdaad  weergekeerd,  getuige   de  bescheiden  berichtgeving  over  de  begrafenis  in  de  Nederlandse  kranten   (1,  2).8     Dit  boek  doet  in  eerste  instantie  een  poging  antwoord  te  geven  op  de  vragen  een,  vier  en  zes.  Als  dat   lukt,  wordt  het  eveneens  duidelijk  of  het  Hess  zélf  was  die  in  het  tuinhuisje  overleed  (vraag  7).   9HUYROJHQVZRUGWGHPDQLHUYDQZHUNHQDOVµSURHIRSGHVRP¶WRHJHSDVWRSDQGHUHSHUVRQHQHQKXQ veronderstelde  dubbelgangers.                                         1:  De  Telegraaf  doet  verslag  van  de  bijzetting  van  Rudolf  Hess  in  het  familiegraf.  Wolf  Hess  (gebukt)  tilt  de  kist  op  de  juiste   plaats.     2:  Leeuwarder  Courant.  

  Het  identiteitsvraagstuk  van  Hess  heeft  de  proportie  van  een  mythe  aangenomen;;  de  officiële   verklaringen  van  overheidsinstanties  gaan  uit  van  een  echte  Hess  in  Groot  Brittannië  en  in   Neurenberg/Spandau,  terwijl  Hugh  Thomas,  diverse  onderzoekers  en  vele  anderen  (Dulles,  het  grote   publiek,  de  media)  daar  ernstige  en  gegronde  twijfels  over  hadden.  Het  is  niet  mogelijk  gebleken  om   met  officiële  verklaringen  die  twijfels  weg  te  nemen.  De  formuleringen  bleken  steeds  zo  ongelukkig   gekozen  dat  ze  voor  meerdere  interpretaties  vatbaar  bleken  te  zijn.  Daardoor  ontstond  er  uiteindelijk   alleen  maar  meer  onduidelijkheid  en  ze  veroorzaakten  daarmee  hernieuwde  speculaties  over  de  ware   loop  van  de  gebeurtenissen.   Er  valt  niets  te  bewijzen  met  de  middelen  die  ons  normaal  gesproken  ten  dienste  staan.  Gebitsanalyses   leverden  niets  op,  we  hebben  geen  DNA,  geen  vingerafdrukken  en  de  gegevens  van  de  militaire  keuring   van  Hess  zijn  zoek.  De  handschriften  van  Hess  en  die  van  de  gevangene  zijn  wel  bewaard  gebleven,   maar  handschriften  zijn  helaas  gevoelig  voor  manipulatie  en  mogen  daarom  niet  de  enige  leidraad  zijn   in  serieus  onderzoek.   Literatuuronderzoek  bevestigt  de  algemene  verwarring  die  er  over  dit  onderwerp  bestaat.  Joachim  von   Ribbentrop  en  Hermann  Goering  uitten  zich  in  dubbelzinnige  bewoordingen  over  hun  medegevangene   µ+HVV¶$OEHUW6SHHUZDVHFKWHUZHORYHUWXLJGYDQ]LMQDXWKHQWLFLWHLW6SHHUHQ9RQ6FKLUDFK]DWHQ jarenlang  samen  met  de  gevangene  opgesloten  in  Spandau.  Ze  bekommerden  zich  regelmatig  om  hun   medegevangene,  die  door  zijn  excentrieke  gedrag  zowel  irritant  als  meelijwekkend  was  geworden.   Beiden  spraken  hun  oprechte  bezorgdheid  uit  over  de  man  die  ze  na  hun  invrijheidsstelling,  twintig   lange  jaren  later,  alleen  moesten  achterlaten.9  Nergens  in  zijn  Herinneringen10  noch  tijdens  de  latere   gesprekken  met  Sereny  en  Fest11  laat  Speer  blijken  twijfels  te  hebben  aan  de  identiteit  van  de     18  

gevangene.  Al  met  al  ziet  er  nu  naar  uit  dat  de  dubbelgangerproblematiek  nooit  tot  een  oplossing  komt,   de  deur  zit  in  het  slot.     %LMKHWEHNLMNHQYDQIRWR¶VYDQKHW1HXUHQEHUJWULEXQDDOYLHOPHRSGDWGHJHYDQJHQHQYDDNPHWGH armen  over  elkaar  in  de  verdachtenbank  zaten.  Dat  bracht  me  op  het  idee  meer  lichaamshoudingen  en   -­standen  te  onderzoeken,  toegespitst  op  het  beeldmateriaal  van  Rudolf  Hess  en  dat  van  de  gevangene   in  Neurenberg/Spandau.  De  resultaten  daarvan  waren  zo  veelbelovend  dat  ik  na  wat  oriënterend   gezoek  met  internet  besloot  dit  onderzoek  een  systematisch  vervolg  te  geven.  Aanvankelijk  gebruikte  ik   alleen  de  bewegingsvoorkeuren  uit  het  Systeem  Van  der  Bijl,  maar  al  snel  kwam  ik  (andere)   lichaamskenmerken  op  het  spoor  die  niet  buiten  dit  onderzoek  mochten  vallen.                                                          

   

                    19  

Werkwijze en methode De methodiek is die van het registreren van lichaamshoudingen op foto-­ en filmmateriaal van de echte Hess en van de veronderstelde dubbel. Er wordt steeds gezocht naar houdings-­ en bewegingsasymmetrieën afkomstig uit de manuele therapie Systeem  Van  der  Bijl. Daarnaast worden lichaamseigen kenmerken onder de loep genomen die bij beide personen duidelijk waarneembaar zijn en daarmee voor vergelijking in aanmerking komen;; ook wordt in de literatuur -­ over Hess en de gevangene -­ gezocht naar verwijzingen of beschrijvingen van lichaamskenmerken.

+HWLVHYLGHQWGDWHUVOHFKWVGDQNDQVLVRSVXFFHVDOVHUYDQµEHLGH¶SHUVRQHQYROGRHQGH beeldmateriaal  beschikbaar  is  om  meerdere  lichaamskenmerken  vast  te  kunnen  leggen.  Om  daar  een   eerste  indruk  van  te  krijgen  keek  ik  of  er  voldoende  afbeeldingen  in  digitale  vorm  beschikbaar  waren  om   een  onderzoek  aan  te  vangen.  Daartoe  werd  gebruik  gemaakt  van  Google  en  andere  zoekmachines   GRRUVLPSHOZHJµ5XGROI+HVV¶DOV]RHNRSGUDFKWLQWHYRHUHQHQGDDrna  afbeeldingen  te  selecteren.  Dat   leverde  veel  materiaal  op.  'HUHVROXWLHYDQGHIRWR¶VLVPHHVWDOQLHWRSWLPDDOPDDUPHHUGDQYROGRHQGH om  lichaamshoudingen  te  registreren.   Vervolgens  werd  gezocht  in  diverse  beelddatabanken  van  onder  andere  Corbis,  Beeldbank  WO2,  ANP,   Imperial  War  Museum,  Bildarchiv  Preusißer  Kulturbesitz,  TopFoto,  Ullstein  Bild  en  Keystone.   Omdat  de  behoefte  aan  meer  vergelijkingsmateriaal  zich  steeds  deed  gelden,  en  ik  ook  graag   bewegende  beelden  wilde  bestuderen,  begon  ik  naar  documentaires  te  kijken  over  het  proces  van   Neurenberg,  verzamelde  dvd¶s  van  de  Tweede  Wereldoorlog  en  bekeek  de  filmfragmenten  die  met   YouTube  te  vinden  zijn.     Het  registreren  van  lichaamsstanden  en  bewegingsvoorkeuren  wordt  in  de  manuele  therapie  gebruikt   met  als  doel  het  stellen  van  een  individuspecifieke  diagnose.  Uit  het  Systeem  Van  der  Bijl  werden  de   metingen*geïnventariseerd  die  mogelijk  van  toepassing  konden  zijn  op  de  zaak-­Hess.12  Niet  van  alle   metingen  had  ik  even  hoge  verwachtingen.  Ik  verwachtte  natuurlijk  niet  dat  het  tot  een  vergelijking  zou   komen  van  de  stand  van  de  bilnaad,  de  dikte  van  de  polsen  of  van  de  lengte  van  de  onderbenen.   Andere  metingen  waren  bepaald  meer  kansrijk,  zoals  het  kruisen  van  de  armen  en  het  vouwen  van  de   handen.  Door  zoveel  mogelijk  overeenkomsten  of  verschillen  tussen  Hess  en  de  verdachte  vast  te   OHJJHQNDQGHVWDWLVWLHNXLWHLQGHOLMNPHGH GXLGHOLMNKHLGYHUVFKDIIHQRYHUGHµNDQV¶RSHHQ dubbelganger.   De  metingen  die  ik  deed  hebben  steeds  een  dichotoom  karakter,  wat  hier  betekent  dat  er  µslechts¶   onderscheid  gemaakt  wordt  tussen  links/rechts,  boven/onder,  lang/kort  enzovoorts.  Absolute  lengtes   van  bijvoorbeeld  de  neusrug,  de  breedte  van  de  oogkas  of  de  omvang  van  de  oren  werden  niet   vastgelegd.  Gelukkig  is  dat  niet  nodig,  want  die  metingen  zijn  vaak  voer  voor  eindeloze  discussies  met   als  inzet  de  betrouwbaarheid  van  het  gemetene.  Diverse  -­  dichotome  -­  metingen  uit  de  manuele   therapie  hebben  een  zeer  grote  intra-­reliabiliteit;;  terwijl  de  interreliabiliteit**nog  onderzocht  moet   worden.13          

     

*9RRUGHGXLGHOLMNKHLGZRUGWRYHUµPHWLQJHQ¶JHVSURNHQ%HGRHOGZRUGHQPHWLQJHQDDQKHWPHQVHOLMNOLFKDDP]RDOVGHGLNWH

YDQGHSROVRIGHOHQJWHYDQGHRQGHUEHQHQ'DDUQDDVWZRUGWKLHURQGHUµPHWLQJHQ¶GHUHJLVWUDWLHYHUVWDDQYDQGHHLQGstand   van  een  aantal  voorkeursbewegingen,  bijvoorbeeld:  in  de  handen  klappen,  de  armen  kruisen,  het  handenvouwen   enzovoorts.   **µ2EMHFWLYLWHLWYDQGHPHWLQJHQLV>YDQ]HOIVSUHNHQG@HUJEHODQJULMNHUPRHWGDDURPPHHUDDQGDFKWZRUGHQEHVWHHGDDQGH standaardisatie  van  het  meetmateriaal,  van  de  meettechniek,  van  de  meetinterpretatie  en  van  eenduidige  notatie  van  de   meetinterpretatie.¶(De  Cock,  Begrippen,  140.)  

  20  

Inspiratie  putte  ik  vooral  uit  de  lezingenbundel  Manipulaties  van  alfa  tot  omega.14  De  scherpe,   eigenzinnige  manier  van  observeren  en  redeneren  van  auteur  G.  van  der  Bijl  senior  was  bijzonder   leerzaam.  Van  der  Bijl  introduceerde  het  idee  dat  de  asymmetrische  ligging  van  de  deelzwaartepunten   van  het  lichaam  karakteristieke  lichaamsbewegingen  tot  gevolg  hebben;;  het  is  daarom  dat  mensen,   vaak  al  van  veraf,  herkend  worden.  Juist  dankzij  de  asymmetrische  ligging  van  deelzwaartepunten   kunnen  wij  functioneren  zoals  we  doen,  en  zijn  we  in  staat  te  bewegen  zonder  daar  vooraf  over  te   hoeven  nadenken,  want  de  voorkeursbewegingen  dicteren  de  motoriek  van  ons  handelen.15   De  Cock  stelt  in  zijn  boek  Begrippen  van  de  manuele  therapie  dat  symmetrie  in  ons  lichaam  eerder   regel  is  dan  uitzondering;;  dat  geldt  zowel  voor  de  vorm,  de  stand  van  de  lichaamsdelen,  de  houding  als   de  beweging.  Deze  bewering  is  gebaseerd  op  een  veelheid  van  internationale  studies.  De  Cock  stelde   PHWHQLJHUHVHUYHµV\PPHWULHLVHHUGHUHHQ  XLW]RQGHULQJGDQHHQUHJHO¶,16  maar  naar  mijn  overtuiging  is   asymmetrie  in  het  menselijk  lichaam  de  regel.*Dat  betekent  dat  iedereen  anders  asymmetrisch  is  en   daarmee  een  geheel  eigen,  unieke  presentatie  heeft  naar  de  buitenwereld.   De  manuele  therapie  maakt  dankbaar  gebruik  van  de  lichaamsasymmetrie  als  axioma.  De   manueeltherapeutische  metingen  zijn  daarom  niet  de  enige  mogelijkheden  tot  registratie  van  unieke   lichaamsgebonden  kenmerken.   Alle  metingen  die  aan  of  in  het  menselijk  lichaam  worden  verricht,  kunnen  ondergebracht  worden  onder   de  noemer  biometrie.  We  kunnen  bijvoorbeeld  denken  aan  het  vastleggen  van  lichaamsgeur,  de   hartslag,  het  irispatroon,  vingerafdrukkenen  en  aan  DNA-­onderzoek.  Daarbij  moeten  we  ons  realiseren   dat  niet  alle  biometrie  per  definitie  lichaamseigen  gegevens  oplevert  die  consistent  en  invariabel  zijn  in   de  tijd  gedurende  een  relevante  periode.  Veel  metingen,  zoals  die  van  de  bloeddruk  en  de  hartslag,   variëren  van  dag  tot  dag  en  van  moment  tot  moment  en  zouden  daarmee  niet  geschikt  zijn  voor  dit   onderzoek.   Als  we  voortborduren  op  asymmetrische  uiterlijke  lichaamspresentaties  zijn  er  nauwelijks  beperkingen   en  kunnen  we  zelfs  kijken  naar  zaken  als  het  aderpatroon  op  de  handen  of  op  de  voeten,  het   poriënpatroon  in  de  huid,  rimpelvorming  in  het  gezicht  en  ook  naar  bijvoorbeeld  de  stand  van  de  oren.                                           *De  asymmetrische  presentatie  van  het  bewegingsapparaat  zie  ik  dagelijks.  Met  regelmaat  vragen  de  patiënten  die  ik  in  mijn   praktijk  behandel  met  nadruk  of  hun  rug  wel  recht  staat.  Om  duidelijk  te  maken  dat  het  menselijk  lichaam  asymmetrisch  is   verzamelde  ik  skeletmateriaal  en  laat  zien  dat  geen  enkele  wervel  symmetrisch  is.  De  wedervraag  aan  de  patiënt  is   vervolgens  of  het  reëel  is  te  veronderstellen  dat  van  al  deze  schots  en  scheve  wervels  een  rechte  toren  (wervelkolom)  kan   worden  samengesteld.  

  21  

Literatuuronderzoek Er  werd  al  gesteld  dat  literatuuronderzoek  tot  op  heden  niets  heeft  opgeleverd  dat  zou  kunnen  bijdragen   aan  de  oplossing  van  de  zaak-­Hess.  In  het  bijna  vuistdikke  boek  Hess17  van  Lynn  Picknett  e.a.  wordt   verondersteld  dat  Hugh  Thomas  zich  vergist  moet  hebben  wat  betreft  het  vliegtuignummer*,  maar  een   dubbelganger  in  Spandau  wordt  niet  onwaarschijnlijk  geacht  en  moord  -­  in  het  tuinhuisje  op  het   gevangenisterrein  -­  is  voor  de  schrijvers  een  reële  optie.   Zelfs  Wolf  Rüdiger  Hess  kon  niet  ontkennen  dat  de  littekens  op  de  borstkas  van  zijn  vader  ten  tijde  van   de  secties  afwezig  waren,  maar  de  dramatische  en  onvermijdelijke  conclusie  van  Thomas  kon  hij  niet   RYHUQHPHQZDQW]HJWKLMµPLMQPRHGHUNDQ]LFKQDDOGLHMDUHQQLHWYHUJLVWKHEEHQ¶µ6HOHFWLHYH hysterische  depressie  van  de  waarheid¶zegt  Thomas  GDDURYHURPGDWµ:ROI5GLJHUde  sprong  niet   NRQPDNHQYDQKHWHQHGHHOYDQGHZDDUKHLGQDDUKHWDQGHUHGHHO¶ 18   Literatuuronderzoek  kan  slechts  bij  toeval  nieuws  opleveren  als  men  niet  weet  waarnaar  te  zoeken.  Met   µKHW]RHNHQQDDUbeschrijvingen  YDQDV\PPHWULVFKHOLFKDDPVSUHVHQWDWLHV¶YHUVFKDIWHLNPHHHQ perfecte  legitimatie  de  geschreven  bronnen  na  te  pluizen  op  zaken  die  voor  de  argeloze  lezer  als   bijzaak  worden  gezien,  maar  in  het  licht  van  dit  boek  wel  een  prominente  rol  kunnen  spelen.  Verder   hoopte  ik  te  stuiten  op  feitelijkheden  en  ongerijmdheden  die  mijn  bevindingen  konden  bevestigen  of   tegenspreken,  want  ik  voelde  vooraf  bijna  intuïtief  aan  dat  de  statistiek  alléén  me  onvoldoende   zekerheid  bieden  kon.       Bronnen: De vragen/Werkwijze en methode 1. Picnett,  Hess;;  Thomas,  moord.   2. Douglas-­Hamilton,  Motive;;  Picnett,  Hess;;  Thomas,  moord.   3. Allen,  Hitler-­Hess;;  Douglas-­Hamilton,  Motive;;  Picnett,  Hess;;  Thomas,  moord.   4. Picnett,  Hess.   5. Thomas,  moord.   6. Picnett,  Hess;;  Thomas,  moord.   7. De  Telegraaf,  18-­03-­1988;;  Leeuwarder  Courant,  18-­03-­1988.   8. Bird,  Hess.   9. Speer,  herinneringen;;  Speer,  herinneringen      vervolg.   10. Sereny,  Albert  Speer;;  Fest,  vragen.   11. De  Cock,  Begrippen  123-­143;;  Bijl  van  der,  Manipulaties;;  Bijl  van  der,  functiemodel  465-­543.   12. De  Cock,  Begrippen,  140.   13. Bijl  van  der,  Manipulaties.   14. De  Cock,  Begrippen;;  Bijl  van  der,  Manipulaties;;  Bijl  van  der,  functiemodel.   15. De  Cock,  Begrippen,  51.   16. Picnett,  Hess.   17. Thomas,  moord,  243.  

                        *Bedoeld  wordt  het  registratienummer  van  de  BF110  waarmee  Rudolf  Hess  vanuit  Duitsland  naar  Groot-­  Brittannië  vloog.    

  22  

Hoofdstuk 1

  23  

Het Systeem Van der Bijl  

µ(UZRUGWQLHWJHVWUHHIGKHWµNURPPH¶UHFKWWH PDNHQKHWLV]HOIVPRJHOLMNGDWKHWµNURPPH¶QRJ NURPPHUJHPDDNWPRHWZRUGHQ¶      

Van  der  Bijl  senior  in  Manipulaties  van  alpha  tot  omega  

In de jaren tachtig van de vorige eeuw liep ik -­ in mijn beroep als algemeen fysiotherapeut -­ vast in de mij tot dan toe onderwezen mobilisatietechnieken van de wervelkolom. Een studie chiropraxie of osteopathie lag voor de hand vanwege de snel te behalen therapeutische resultaten, maar het kraken van gewrichten VWRQGRRNEHNHQGDOVQLHWYDQULVLFR·VRQWGDDQ'DDURPEHVORRWLNPDQXHOHWKHUDSLHWHJDDQVWXGHUHQ volgens het Systeem  Van  der  Bijl.  

  De  verhalen  over  nekmanipulaties  die  fracturen  van  de  wervelkolom  veroorzaakten,  en  soms  zelfs   verlammingen  tot  gevolg  hadden,  klonken  nogal  dramatisch.  Het  aantrekkelijke  voor  de  therapeut  was   vooral  dat  met  slechts  enkele  manipulaties  -­  die  een  krakend  geluid  teweeg  brachten  -­  de  patiënt  verlost   kon  worden  van  allerlei  kwalen.  Met  de  gelukzalige  glimlach  van  een  wonderdokter  constateerde  de   behandelaar  vervolgens  dat  de  wervelkolom  weer  in  het  gelid  stond.  Als  het  aan  hem  lag  zou  dat  ook  zo   blijven.  Een  voorwaarde  daarvoor  was  evenwel  dat  de  patiënt  geeQµIRXWH¶EHZHJLQJHQPHHUPRFKW maken.  Desgevraagd  kwam  de  patiënt  aan  de  weet  dat  hij/zij  daartoe  de  rug  vooral  recht  moest  houden   ]RGDWGHZHUYHOVQLHWPHHUNRQGHQµWHUXJVFKLHWHQ¶XLWGHMXLVWHVWDQG9DQGHU%LMOKDGJURWHEH]ZDUHQ tegen  deze  benadering  en  ontwikkelde  een  subtiele  methode  waarbij  botstukken,  door  externe  sturing   van  de  behandelaar,  een  individueel  bepaalde  bewegingsrichting  opgedrongen  krijgen.  Voor  grof   geweld  was  geen  plaats  ingeruimd  en  alle  wervels  werden  stuk  voor  stuk  behandeld  omdat  de   beweging  van  het  ene  botstuk  een  beweging  van  het  andere  uitlokt.  Daarmee  gaf  hij  blijk  van  een   holistische  visie  op  het  bewegen.  Tegenwoordig  is  een  holistische  kijk  op  de  mens  welhaast  de   gewoonste  zaak  van  de  wereld  geworden  maar  in  de  tijd  van  de  ontwikkeling  van  het  Systeem  Van  der   Bijl  was  het  een  uitdagende  en  prikkelende  visie  die  kon  rekenen  op  nogal  wat  verzet  van   beroepsgenoten.   Om  inzicht  te  krijgen  in  de  plaats  die  de  manuele  therapie  volgens  grondlegger  Van  der  Bijl  inneemt   worden  diverse  andere  behandelmethoden  in  de  Appendix  besproken.     Gerrit  van  der  Bijl  (1909/1977)  haalde  zijn  titel  Doctor  of  Osteopathie  in  Frankrijk.  Van  de  osteopathie   zag  hij  al  snel  de  beperkingen.  Hij  had  veel  kritiek  op  de  manier  waarop  de  diagnose  werd  gesteld.  Een   belangrijke  plaats  binnen  -­  zowel  de  chiropraxie  als  de  osteopathie  -­  was  namelijk  ingeruimd  voor  de   palpatie  van  botstukken  met  de  bedoeling  om  scheefstanden  te  beoordelen.  Herhaaldelijk  onderzoek   had  echter  uitgewezen  dat  met  palperen  uiterst  onbetrouwbare  gegevens  werden  verkregen.  Uit  diverse   onderzoeken  daartoe  opgezet,  bleek  dat  zelfs  de  waarnemingen  van  één  en  dezelfde  therapeut   gemakkelijk  van  dag  tot  dag  en  zelfs  van  uur  tot  uur  konden  verschillen.   Als  de  diagnose  niet  objectief  gesteld  kan  worden,  hoe  effectief  zal  dan  de  behandeling  zijn  die  daarop   is  gebaseerd?  Daarom  ontwikkelde  Van  der  Bijl  een  manier  van  diagnosticeren  die  niet  gebaseerd  is  op   subjectieve  criteria;;  daardoor  stelt  iedere  -­  in  de  manuele  therapie  geschoolde  therapeut  -­  dezelfde   diagnose.  Dat  is  een  van  de  sterke  punten  van  het  systeem  waartoe  hij  de  aanzet  gaf  en  dat  later  door   vele  anderen  theoretisch  en  praktisch  verder  is  vormgegeven.     Een  belangrijk  punt  van  kritiek  op  de  osteopathie  en  de  chiropraxie  was  ook  dat  de  discipelen  van   Palmer  en  Still  te  dicht  bij  de  theoretische  basis  van  hun  leermeesters  waren  gebleven  en  dus  niet       24  

waren  meegegaan  in  de  modernere  ideeën  over  het  bewegingsapparaat.  Het  kritiekloos  volgen  van   verouderde  gedachten  zou  volgens  Van  der  Bijl  geleid  hebben  tot  driekwart  eeuw   ontwikkelingsachterstand.  Deze  stellingname  kwam  hem  natuurlijk  op  veel  commentaar  te  staan  van   critici  die  de  manuele  therapie  meestal  niet  inhoudelijk  trachtten  te  doorgronden  maar  eenvoudigweg   afdeden  als  apekool  en  panacee.  Van  der  Bijl  daarover:    

 

µ>«@XLWJDDQGHYDQGHYHURQGHUVWHOOLQJGDWYDQYHUGDFKWPDNLQJHQDOWLMGZHOZDWEOLMIW hangen  groeit  het  panaceeplantje  nog  steeds  in  de  kassen  van  hen  die  ziende  blind   willen  blijven.¶1  

Theoretische achtergronden Het  Systeem  Van  der  Bijl  werd  ontwikkeld  op  de  pijlers  van  de  formele  logica,  de  biomechanica  en  de   functionele  morfologie.  Het  menselijke  lichaam  wordt  samengesteld  geacht  uit  de  deelzwaartepunten   van  het  hoofd  (met  de  nek),  de  borst  (met  de  armen),  en  de  buik  (met  de  benen).  Het  gezamenlijke   zwaartepunt  ligt  ergens  voor  het  heiligbeen,  maar  bij  niemand  op  precies  dezelfde  plek.  Dat  geldt  ook   voor  de  deelzwaartepunten,  die  liggen  -­  ten  opzichte  van  een  denkbeeldig  assenstelsel  in  het   horizontale  vlak  -­  nooit  precies  op  de  lichaamsas.   'HGHHOPDVVD¶VVWDDQRQGHULQYORHGYDQGHIRUPHUHQGHNUDFKWHQ]RDOVGH]ZDDUWHNUDFKW HQYDQ reformerende  krachten  die  gegenereerd  worden  door  spieren,  gewrichtskapsels  en  de  banden.  Is  er   evenwicht  in  dit  krachtenspel  dan  kan  mens  (en  dier)  functioneren  op  een  manier  die  de  minste  energie   kost.  Dit  wordt  het  minimum  principle  genoemd,  een  axioma  dat  dicteert  dat  een  ieder  bij  voorkeur   beweegt  op  een  manier  die  in  de  gegeven  situatie  het  minste  energieverlies  oplevert.   Het  bewegen  wordt,  met  andere  woorden,  zo  ingericht  dat  de  evenwichtstoestand  niet  of  zo  weinig   mogelijk  wordt  verstoord.  De  deelzwaartepunten  dringen  aan  het  lichaam  bewegingspatronen  op  die   gekoppeld  zijn  aan  het  individu.  Het  zou  volgens  Van  der  Bijl  ideaal  zijn  als  de  ligging  van  de   zwaartepunten  exact  berekend  konden  worden,  maar  dat  stuitte  op  nogal  wat  praktische  bezwaren.   Daarom  werd  de  redenering  omgedraaid:  als  de  zwaartepunten  individuele  bewegingspatronen   uitlokken  dan  hebben  die  patronen  een  voorspellende  waarde  ten  aanzien  van  de  ligging  van  de   deelzwaartepunten.     Adolphe Quételet en Alphonse Bertillon µ,HGHUPHQVRQWZLNNHOWRSEDVLVYDQYRRUJHYRUPGHDQDWRPLVFKHVWUXFWXUHQ]RDOVGLHLQDDQOHJ aanwezig  zijn,  tijdens  het  leven  onder  inwerking  van  de  zwaartekracht  en  spierkracht  én  onder  controle   van  individuele  neurale  stuurmechanismen  de  individuele  neutraalhoXGLQJ¶(vrij  naar  Gutmann,  1985)   De  neutraalhouding  zoals  Gutmann  die  beschrijft  wordt  in  de  manuele  therapie  de  grondvorm  genoemd.   De  grondvorm  dicteert  zowel  de  houding  als  de  bewegingen  die  persoonsgebonden  zijn.  Daardoor   kunnen  bij  observaties  bewegingsverschillen  tussen  personen  worden  opgemerkt.     Wij  mensen  vertonen  inter-­individueel  veel  gelijkenis:  we  hebben  allemaal  twee  armen  en  benen  en  één   hoofd,  maar  bij  nadere  beschouwing  vertonen  die  onderdelen  nogal  wat  verschillen  in  bouw  en   vormgeving.  Ook  intra-­individueel  bestaan  grote  verschillen  bijvoorbeeld  tussen  links  en  rechts:   niemand  heeft  twee  benen  die  exact  even  lang  zijn,  twee  polsen  die  even  dik  zijn,  een  symmetrisch   gebit  of  twee  nieren  die  precies  even  groot  zijn.  Voor  de  gewrichten  betekent  dit  dat  gepaarde   gewrichten  van  één  en  dezelfde  persoon  oppervlakkig  gezien  wel  enige  gelijkenis  vertonen  maar  er,  bij   nadere  beschouwing,  heel  anders  uitzien;;  van  symmetrie  is  geen  sprake.     Ook  in  het  boek  Begrippen  van  manuele  therapie  'H&RFN LVPHQKLHUYULMGXLGHOLMNRYHUµ$V\PPHWULH in  ons  lichaam  is  eerder  regel  dan  uitzondering.  Dit  geldt  zowel  voor  de  vorm,  de  stand  van   lichaamsdelen,  de  houding  en  de  beweging.  Deze  stelling  is  mede  gebaseerd  op  een  veelheid  van   LQWHUQDWLRQDOHVWXGLHV¶  zegt  De  Cock.  Mogelijk  doelt  hij  hier  ook  op  de  uniciteitsassumptie,*de  aanname   dat  de  natuur  zichzelf  nooit  herhaalt.  Voor  de  mens  betekent  dit  niet  alleen  dat  er  geen  twee  lichamen     25  

onderling  gelijk  zijn,  maar  ook  dat  geen  bot  in  één  lichaam  precies  even  groot  is,  dezelfde  vorm  heeft  en   bijvoorbeeld  even  zwaar  is  als  een  corresponderend  botstuk  in  datzelfde  lichaam.  Geen  twee  benen  zijn   even  lang  en  geen  twee  handen  of  voeten  even  groot.     Het  axioma  van  de  uniciteitsassumptie**schrijft  men  meestal  toe  aan  Adolphe  Quételet  (1796/1874),   een  Belgisch  astronoom  en  statisticus.  De  assumptie  wordt  in  zijn  algemeenheid  (ook)  toegepast  in  de   criminologie.  In  Het  onzekere  bewijs  van  M.J.  Sjerps  wordt  P.L.  Kirk  als  volgt  geciteerd:     µ,GHQWLW\LVGHILQHGE\DOOSKLORVRSKLFDODXWKRULWLHVDVXQLTXHQHVV$WKLQJFDQEHLGHQWLFDO only  with  itself,  never  with  any  other  object,  since  all  objects  in  the  universe  are  unique.  It   has  been  stated  that  nature  never  duplicates  herself,  so  that  no  two  objects  are  ever   completely  alike.  ,QWKHPRVWSUHFLVHWHUPVWKLVLVDEVROXWHO\WUXH¶2  

 

In  de  praktijk  komt  het  er  volgens  de  schrijvers  op  neer  dat  geen  twee  numeriek  verschillende   voorwerpen  kwalitatief  identiek  zijn:     µ*HHQWZHHERPHQEODGHUHQJUDVVSULHWHQSLQJXwQVRIPLHUHQ]LMQKHW]HOIGHJHHQWZHH personen  hebben  dezelfde  handtekening  of  vingerafdrukken,  geen  wapens  hebben   dezelfde  loop  en  geen  scherven  dezelfde  vorm.  De  belangrijke  implicatie  van  deze  stelling   >«@LVGDWalle  objecten  [en  individuen,  ARV@LQSULQFLSHYDQHONDDU]LMQWHRQGHUVFKHLGHQ¶3  

  Het  uitgangspunt  van  de  uniciteitstheorie  werd  toegepast  in  de  forensische  antropometrie,  ontwikkeld   door  de  Fransman  Alphonse  Bertillon.  Hij  legde  twaalf  metingen  (lichaamskenmerken)  aan  het   menselijk  lichaam  vast  in  de  veronderstelling  dat  die  -­  bij  volwassen  personen  -­  in  de  loop  van  het  leven   onveranderd  blijven  en  hij  berekende  ook  de  uiterst  kleine  kans  dat  er  twee  personen  rondlopen  met   exact  dezelfde  groep  kenmerken.   Toen  het  Bertillon  inderdaad  lukte  om  met  zijn  methode  personen  te  identificeren  maakte  hij  naam  en   werd  de  Bertillonage  als  methode  bij  veel  Europese  politiecorpsen  ingevoerd.  Het  vastleggen  van  de   kwantitatieve  maten  met  passer  en  schuifmaat,  bleek  erg  omslachtig  en  werd  uiteindelijk  ingehaald  door   de  introductie  van  de  vingerafdruk  als  zeer  onderscheidend  lichaamskenmerk.  Vanuit  de  forensische   criminologie  bezien  was  dat  logisch  omdat  er  veel  tijdwinst  werd  geboekt  en  omdat  op  de  plaats  van   een  delict  vaak  vingerafdrukken  achter  blijven.   Terugkomend  op  de  theoretische  grondslagen  van  Van  der  Bijl  kunnen  we  stellen  dat  asymmetrisch   georiënteerde  deelzwaartepunten  verschillend  gebouwde  gewrichtsoppervlakten  ten  gevolge  hebben   die  daarom  leiden  tot  anders  uitgevoerde  bewegingen.                      

*uniciteitsassumptie  ook  wel  uniciteitsaanname  of  uniciteitsprincipe.  

**In  strikt  wetenschappelijke  zin  ontbreekt  het  bewijs  voor  de  uniciteitsassumptie.  Misschien  lijkt  het  er  alleen      maar  op  dat   de  natuur  zich  niet  herhaalt  doordat  het  totaal  aantal  beschikbare  vormen  zoveel  groter  is  dan  het  aantal  daadwerkelijk   JHUHDOLVHHUGHYRUPHQ'HNDQVRSKHUKDOLQJLVGDDURP]HHUNOHLQ¶%HUHNHQLQJYDQGHPRJHOLMNHDDQWDOOHQYHUVFKLOOHQGH vingerafdrukken,  DNA-­profielen  en  gebitten  gebaseerd  op  het  totale  aantal  mogelijke  combinaties  leveren  extreem  hoge   aantallen  op  die  niet  zozeer  steun  geven  aan  de  uniciteitsassumptie  als  aan  de  stelling  dar  de  kans  op  duplicatie   verwaarloosbaar  klein  zou  (kunnen)  zLMQ¶4  

  26  

De  manier  waarop  een  individu  beweegt  is  zeer  constant  en  de  bewegingspatronen  -­  zoals  gebruikt  in   de  manuele  therapie  van  Van  der  Bijl  -­  zijn  niet  tijdgebonden.  Daarmee  wil  gezegd  zijn  dat  een   voorkeursbeweging,  zoals  armenkruisen  voor  de  borst  dat  is,  in  iemands  twintigste  levensjaar  op   dezelfde  manier  wordt  uitgevoerd  als  ten  tijde  dat  die  persoon  bijvoorbeeld  tachtig  jaar  oud  is!   Als  de  man  in  Spandau  de  echte  Hess  is  dan  zal  hij  op  zijn  90-­ste  in  de  gevangenis  nog  steeds  op   dezelfde  manier  zijn  armen  kruisen  en  handen  vouwen  als  hij  vroeger  in  vrijheid  deed.   µ(HQDDQWDOYRRUNHXUVEHZHJLQJHQNXQQHQGRRUDXWRPDWLVDWLHQDDUKHWRQGHUEHZXVW]LMQZRUGHQ JHWUDQVIRUPHHUG¶VWHOW'H&RFNHQKLMJDDWYHUGHU     µNaast  die  bewegingen  bestaan  nog  andere  die  aan  het  bewustzijn  ontsnappen.  Vanuit   biomechanisch  oogpunt  heeft  ieder  mens,  ongeacht  zijn  kleur  (ras),  sekse,  leeftijd,   gewicht,  typologie,  beroep  etcetera  een  individueel  bepaalde  voorkeur  om  bewegingen  uit   te  voeren  of  houdingen  aan  te  nemen,  ten  gevolge  van  de  kenmerken  van  de   gewrichtsvlakken,  het  individuele  karakter  ervan  alsmede  de  intra-­individuele  asymmetrie   van  houding  en  beweging-­  RIYRUPHQIXQFWLH¶5  

 

Armenkruisen  voor  de  borst  is  een  van  de  vele  voorkeursbewegingen.  Kruis  de  armen  voor  de  borst:  de   ene  persoon  plaatst  daarbij  de  linkerarm  voor,  een  ander  geeft  de  voorkeur  aan  de  rechterarm  voor.   Hebt  u  de  linkerarm  voor?  Kruis  dan  de  armen  opnieuw  en  probeer  daarbij  de  rechterarm  voor  te   plaatsen.  Veel  mensen  kijken  nu  min  of  meer  verbaasd  naar  de  positie  van  de  armen  en  voeren  de   beweging  nogmaals  ter  controle  uit,  want  onmiddellijk  werd  ervaren  dat  de  nieuwe  positie  van  de  armen   QLHWGHPHHVWSUHWWLJHLVµKHWYRHOWQLHWOHNNHUDDQ¶2QJHYHHUHYHQYHHOPHQVHQKHHIWHHQYRRUNHXUYRRU µUHFKWVYRRU¶DOVµOLQNVYRRU¶ZDDUELMRSJHPHUNWZRUGWGDWGLWQLHWVWHPDNHQKHHIWPHWKHWDOGDQQLHW links-­  of  rechtshandig  zijn.  Rudolf  Hess,  de  man  in  Neurenberg  en  de  geïnterneerde  man  in  Spandau   hebben  zoals  zal  blijken  HHQYRRUNHXUYRRUµUHFKWVYRRU¶     Hoe  men  uiteindelijk  exact  de  manueeltherapeutische  diagnose  bepaalt  vergt  veel  technische  uitleg  en   valt  daarmee  buiten  het  kader  van  deze  studie.  Voor  de  geïnteresseerde  lezer  wordt  verwezen  naar  de   boeken  van  G.  van  der  Bijl  junior  en  het  boek  van  Johan  J.  De  Cock.  Het  komt  er  in  het  kort  op  neer  dat   met  behulp  van  acht  basisparameters*een  bewegingsmodel  wordt  opgesteld  (het  mobileschema)  en   met  achttien  bijkomende  parameters**worden  vervolgens  verfijningen  in  dit  model  aangebracht.   De  reproduceerbaarheid  van  de  acht  basisparameters  blijkt  zeer  groot  te  zijn.  Voor  wat  betreft  de   achttien  bijkomende  parameters  is  de  betrouwbaarheid  redelijk  maar  is  wel  voor  verbetering  vatbaar.   Verbeteringen  worden  vooral  gezocht  in  de  standaardisatie  van  het  meetmateriaal,  de  meettechniek  en   de  interpretatie.         *De  voorkeursbewegingen,  de  voorkeurshoudingen,  de  vorm  van  de  wervelkolom  en  de  individuele  vormverschillen  in  bouw   zijn  bruikbaar  om  de  ligging  van  de  deelzwaartepunten  te  berekenen.  Daartoe  worden  acht  basisparameters  gebruikt  te   weten:    

+HWYRRUNHXUVRRJKHWRRJZDDUPHHPHQELMYRRUNHXUULFKW'LWKRHIWQLHWSHUVHKHWµVWHUNVWH¶RIEHVWHRRJWH]LMQ   2.  De  oogrotatie  (endo-­  of  exoforie):  hiermee  wordt  de  scheve  oogas  bedoeld  die  het  oog  maakt  in  het  horizontale  vlak.   3.  Het  kruisen  van  de  armen:  welke  arm  wordt  boven  geplaatst?   4.  Het  duimkruisen,  ook  wel  bidgreep  genoemd:  welke  duim  ligt  achter/boven?   5.  Bovenhands  werpen:  met  welke  hand  gooit  men  bij  voorkeur  een  balletje?  Van  der  Bijl  jr.  (1986)  stelt  dat  in  theorie  hier  niet  gesproken  wordt  van  links-­  of     rechtshandigheid,  maar  slechts  van  een  voorkeur  voor  links-­  of  rechtshandig  werpen.  (Dit  geldt  ook  voor  schoppen  tegen  een  bal.)   6.  Schoppen  tegen  een  bal:  met  welk  been  schopt  men  bij  voorkeur  tegen  een  bal?   7.  Spitten/vegen:  welke  hand  houdt  men  onder  bij  het  gebruik  van  een  spade  of  een  bezem?   8.  Glijden:  met  welk  been  glijdt  men  voor  op  een  ijsbaantje?  

 

**De  verfijning  van  het  basismodel  wordt  tot  stand  gebracht  door  achttien  extra  parameters.  Hieronder  worden  enkele   genoemd.  Het  mag  duidelijk  zijn  dat  ik  probeerde  zoveel  mogelijk  voorkeurshoudingen,  standen  en  bewegingen  bij  dit  

  27  

onderzoek  te  betrekken,  want  hoe  meer  overeenkomsten  of  verschillen  tussen  de  pertinent  echte  Hess  en  de  gevangene,   hoe  zekerder  de  conclusies  kunnen  luiden.   Van  een  aantal  parameters  was  van  te  voren  al  duidelijk  dat  ze  geen  informatie  zouden  kunnen  geven.  Wat  te  denken  van   GHµSROVEUHHGWH¶RIGHVWDQGYDQGHµELOQDDG¶'H]HPHWLQJHQ]LMQLQGLHWLMGQRRLWYHUULFKWRPGDWKHWSysteem  Van  der  Bijl   toen  nog  niet  bestond.  Bovendien  kan  foto-­  of  filmmateriaal  hier  geen  uitsluitsel  over  geven.  Wat  betreft  de   voorkeursbewegingen  kan  nog  opgemerkt  worden  dat  personen  die  bij  voorkeur  op  een  bepaalde  manier  uitvoeren,   waarmee  niet  gezegd  is  dat  men  de  bewegingen  af  en  toe  niet  op  een  andere  manier  uitvoert.  Mijn  observaties  bij   honderden  patiënten  leerde  echter  dat  dit  zelden  voorkomt.  Soms  moet  de  patiënt  wel  even  µzoeken¶HQ  twee  mogelijkheden   vergelijken,  waarna  men  (meestal)  stellig  de  bewegingsvoorkeur  kan  aangeven.     Enkele  van  de  achttien  extra  parameters:     1.  De  gezichtsscoliose:  de  hoek  wordt  bepaald  die  de  gehele  neus  maakt  ten  opzichte  van  het  voorhoofd.  De  neus  staat  naar  links  of  rechts.   2.  De  intranasale  hoek:  de  hoek  wordt  bepaald  tussen  het  benige  neusbeen  en  het  kraakbenige  deel  van  de  neus.   3.  Handen  klappen:  wordt  de  linker-­  of  de  rechterhand  onder  gehouden  bij  klappen?   4.  Armenstrengelen:  voor  de  romp  worden  de  armen  in  elkaar  gestrengeld.  Welke  arm  wordt  voor  gehouden  of  ligt  boven?   5.  Kleermakerszit:  welk  onderbeen  ligt  voor  bij  het  maken  van  een  kleermakerszit?   6.  Vegen  of  spitten:  welke  hand  wordt  onder  gehouden  bij  het  vegen  van  de  vloer  of  bij  het  spitten?

  De  gedetailleerde  totaalanalyse  is  dus  gebaseerd  op  zesentwintig  parameters,  waarmee  inzicht  wordt   gekregen  in  de  optimale  ligging  van  de  draaiingsassen  van  de  gewrichten  van  de  betreffende  patiënt.   =LMQHUNODFKWHQGDQLVKLHULQYHUDQGHULQJRSJHWUHGHQPHQVSUHHNWGDQYDQµJHVWRRUGEHZHJHQ¶RIZHO YDQHHQYHUDQGHUGµMRLQWSOD\¶'HEHKDQGHOLQJEHVWDDWHUXLWGDWDOOHJHZULFKWHQLQKHWOLFKDDPGHMXLVWH draaiingsassen  krijgen  opgedrongen  door  ze  ritmisch,  binnen  de  gewrichtsgrenzen,  te  bewegen  in  de   juist  geachte  -­  drie  dimensionale  -­  bewegingsrichtingen.  De  manuele  therapie  volgens  het  Systeem  Van   der  Bijl  behandelt  daarmee  functiestoornissen  in  gewrichten  en  bewegingsketens,  maar  geen   structuurdiagnoses  zoals  een  tenniselleboog,  ischias  en  heupslijtage.     Samenvatting Van  der  Bijl  ontwikkelde  -­  uit  onvrede  met  de  vigerende  manuele  technieken  in  zijn  tijd  -­  een  systeem   GDWKHWPRJHOLMNPDDNWHSDWLsQWHQWHEHKDQGHOHQQDDULQGLYLGXHOHEHZHJLQJVYRRUNHXU+HWµLQGLYLGXHOH IXQFWLHPRGHO¶GDWKLMXLWGDFKWKDGHHQYROVWUHNWQLHXZHEHQDGHULQJYDQKHWPHQVHOLMNEHZHJHQWHQ grondslag:  ieder  mens  beweegt  anders  en  dat  moet  in  de  behandeling  tot  uiting  komen.   De  zwaartekracht  probeert  het  lichaam  te  vervormen  en  de  spieren  moeten  daaraan  weerstand  bieden.   Om  de  ligging  van  de  zwaartepunten  te  berekenen  wordt  gebruik  gemaakt  van  een  aantal   voorkeursbewegingen  en  voorkeurshoudingen.  Het  gaat  hierbij  om  kwalitatieve  bepalingen  van  de   zwaartepuntliggingen:  waar  ligt  het  zwaartepunt  in  een  denkbeeldig  horizontaal  opgesteld  assenstelsel?   Over  exacte  plaats  van  de  deelzwaartepunten  in  het  assenstelsel  worden,  en  kunnen,  geen  uitspraken   gedaan.   Naast  de  in  het  Systeem  Van  der  Bijl  gebruikte  voorkeurbewegingen  bestaan  er  nog  talloze  bewegingen   die  (samen)  typerend  zijn  voor  het  individu.  Hoe  trekt  iemand  bijvoorbeeld  een  broek  aan:  eerst  met  zijn   linkerbeen  in  een  pijp  en  daarna  het  rechter  of  andersom?  Aan  welke  kant  loopt  men  het  liefst  met  de   fiets  in  de  hand?  Met  welk  been  start  men  bij  voorkeur  na  het  opstaan  uit  een  stoel?  Deze  bewegingen   worden  levenslang  (indien  er  geen  sprake  is  van  optredende  relevante  pathologie)  op  dezelfde  manier   XLWJHYRHUG'HFRPELQDWLHYDQDOGH]HEHZHJLQJVYRRUNHXUHQPDDNWHHQSHUVRRQµHQLJLQ]LMQVRRUW¶ Tevens  wordt  -­  met  de  voorkeursbewegingen  -­  voldaan  aan  het  minimum  principle  want  er  wordt   bewogen  met  een  minimum  verbruik  van  energie.   Kenmerkend  voor  voorkeursbewegingen  is  dat  ze  zich  meestal  onttrekken  aan  de  bewuste  waarneming   tenzij  er  de  aandacht  op  wordt  gevestigd.     Lichaamskenmerken  zoals  pigmentvlekken,  bewegingsvoorkeuren  en  voorkeursstanden  kunnen  in   meer  of  mindere  mate  bepalend  zijn  voor  de  uniciteit  van  een  persoon.  Bij  een  corresponderend  DNA-­ profiel  of  vingerafdruk  is  aanvullend  bewijs  meestal  niet  nodig  om  de  identiteit  van  personen  aan  te  

  28  

tonen.  Voor  een  flapoor  of  een  kale  plek  op  het  achterhoofd  geldt  dat  niet.  Lichaamskenmerken  kennen   dus  een  gradatie  voor  de  mate  waarin  ze  typerend  zijn.   De  uniciteitsassumptie,  en  daarmee  de  bewering  dat  symmetrie  in  de  natuur  niet  voorkomt,  is  geen   wetmatigheid  maar  een  axioma  om  de  eenvoudige  reden  dat  de  stelling  niet  bewezen  kan  worden;;   daarmee  plaatst  ze  zich  buiten  het  zuiver  wetenschappelijke  terrein.  Het  verzamelen  van  zoveel   mogelijk  (lichaams)kenmerken  in  de  verwachting  dat  daarmee  de  uniciteit  van  een  voorwerp  of  een   persoon  kan  worden  aangetoond  is  wel  werkbaar  in  de  praktijk  en  geeft  bij  toename  van  het  aantal   correspondeerde  kenmerken  een  toenemende  kans  op  zekerheid;;  dat  zal  in  het  vervolg  van  dit   onderzoek  blijken.  Door  stapeling  van  bewijs  kan  elke  mate  van  zekerheid  verkregen  worden  behalve   de  absolute  omdat  er  altijd  een  kans  blijft  bestaan  op  een  toevallige  match  van  corresponderende   kenmerken.       Bronnen: Het Systeem Van der Bijl

 

1. 2. 3. 4. 5.

Bijl  van  der,  Manipulaties.   Sjerps;;  Coster  van  Voorhout,  bewijs,  74.   Ibidem.   Broeders,    bron,  139.   De  Cock,  Begrippen.  

  29  

De biometrie Biometrie is het meten van eigenschappen en kenmerken van levende wezens. 1 Alle soorten metingen in of aan het menselijke lichaam vallen daaronder. De hoeveelheid metingen is daarom enorm en divers;; ze variëren van het opstellen van DNA-­profielen tot het meten van staplengten en het vaststellen van de lichaamsgeur. Er wordt ook wel gesteld dat biometrie het gebruik is van lichaamskenmerken of gedragseigenschappen, met als doel de identiteit van iemand te verifiëren of vast te stellen. %LRPHWULVFKHJHJHYHQV]LMQJHJHYHQVYDQELM]RQGHUHDDUG¶ZDQW]HKHEEHQEHWUHNNLQJRSGHI\VLHNH-­ en gedragseigenschappen van een persoon en maken het mogelijk deze met een grote mate van QDXZNHXULJKHLGWHLGHQWLILFHUHQ·2 In de politiek staat de biometrie sinds de aanslagen van 11 september 2001 in Amerika hoog op de agenda. Naarstig wordt gezocht naar biometrische persoonsgegevens die betrouwbaar genoeg zijn om te kunnen koppelen aan paspoorten en identiteitskaarten.

We  dienen  onderscheid  te  maken  tussen  technieken  die  fysiologische  kenmerken  vastleggen  zoals   DNA-­patroonanalyse,  irisherkenning,  oorvormherkenning,  stemherkenning,  lichaamsgeurdetectie   enzovoorts  en  methoden  die  gedragskenmerken  registreren  zoals  loopanalyse  en  het  plaatsen  van   handtekeningen.   0HWµJHGUDJVNHQPHUNHQUHJLVWUHUHQ¶NDQRRNEHGRHOGZRUGHQGDWHUSHUVRRQOLMNHNDUDNWHUSURILHOHQ worden  gecreëerd  waarbij,  nog  meer  dan  bij  andere  profielen,  de  vraag  gesteld  kan  worden  in  hoeverre   de  regels  van  ethiek  en  privacy  overschreden  worden.  Het  hek  lijkt  hier  van  de  dam  indien  de  gegevens   worden  opgeslagen  in  centrale  databanken.3   'HELRPHWULVFKHJHJHYHQVKHEEHQLQPHHURIPLQGHUHPDWHGHHLJHQVFKDSGDW]Hµuniverseel  zijn  want   alle  mensen  hebben  het;;  ze  zijn  permanent,  dus  niet  te  veranderen,  en  ze  zijn  uniek  want  geen  twee   SHUVRQHQKHEEHQ>H[DFW@KHW]HOIGHNHQPHUN¶ 4     Veel  biometrische  kenmerken  zijn  gevoelig  voor  manipulatie  zodat  de  invoering  ervan  nog  veel   moeilijkheden  met  zich  meebrengt.  Het  scanapparaat  van  vingerafdrukken  kan  bijvoorbeeld  eenvoudig   worden  gefopt  door  het  aanbrengen  van  een  uiterst  dun  laagje  rubber  op  de  vinger.  De  irisscan  is   evenmin  betrouwbaar  indien  er  geprepareerde  contactlenzen  worden  gebruikt.  Dat  hoeft  niet  altijd  een   probleem  te  zijn  omdat  mensen  die  gebruik  willen  of  moeten  maken  van  autorisatiekaarten,  meestal   geen  reden  hebben  de  apparatuur  op  het  verkeerde  been  te  zetten.  Zonder  werkzame  kaart  krijgt  men   immers  geen  toegang  tot  de  plek  waar  men  moet  zijn.  Dat  de  fundamentele  vrijheid  en  de  rechten  van   mensen  met  de  verregaande  invoering  van  biometrie  onder  druk  staat,  is  zonneklaar.  Er  zit  een  duidelijk   JHYDDULQKHWVOXLSHQGHUZLMVLQYRHUHQYDQVWHHGVPHHUµSHUVRRQVJHERQGHQ¶JHJHYHQVZDDUGRRU gewenning  bij  het  grote  publiek  optreedt.  De  werkgroep  biometrie  van  het  Europese  Parlement   (opgericht  in  1995)  onderkent  dit  probleem  en  stelt  dat  het  gebruik  van  biometrie  in  bijvoorbeeld   VFKRROELEOLRWKHNHQµHUWRHOHLGHQNDQGDWNLQGHUHQ]LFKPLQGHUEHZXVWZRUGHQYDQKHWULVLFRYDQ gegevensbescherming  waarmee  zij  in  hun  ODWHUHOHYHQNXQQHQZRUGHQJHFRQIURQWHHUG¶5  Bovendien  ziet   men  het  gevaar  dat  gedecentraliseerd  opgeslagen  gegevens  worden  gekoppeld  zodat  er  een  centrale   biometriebank  ontstaat.  Tenslotte  wordt  erop  gewezen  dat  een  aantal  biometrische  gegevens,  vooral   vingerafdrukken,  kan  worden  verkregen  zonder  dat  de  betreffende  persoon  daar  toestemming  voor   geeft  (bijvoorbeeld  vingerafdrukken  van  een  glas).     Een  schat  aan  biometrische  gegevens  kan  verkregen  worden  door  het  zorgvuldig  uitpluizen  van   vuilniscontainers  van  burgers.  Het  opstellen  van  een  DNA-­profiel  van  alle  gezinsleden  wordt  immers   een  peulenschil  indien  men  gebruik  kan  maken  van  nagels,  haren  en  maandverband.  Tevens  is  het   PRJHOLMNHHQSURILHORSWHVWHOOHQYDQGHµVRFLDOHVWDWXV¶DDQGHKDQGYDQUHVWDQWHn  van  verscheurde   bankpapieren,  adreslabels  en  resten  verpakkingsmateriaal.  Zo  bezien  zetten  de  meeste  van  ons  een       30  

RQEHGRHOGHµVFKDWNLVW¶PHWLQIRUPDWLHRSGHVWUDDW  µ'H]RUJRPRQ]HSULYDF\LVHFKWHUDOODQJKHW SUREOHHPQLHWPHHU¶VWHOWGHPLVGDDGVFKULjver  Den  Tex  in  het  NRC  Handelsblad:     µ«+HWQLHXZHSUREOHHPJDDWYHHOGLHSHU-­  de  bescherming  van  onze  identiteit.  Het   gaat  er  niet  meer  omdat  anderen  weten  wie  ik  ben  of  wat  ik  doe;;  het  gaat  erom  dat   anderen  mijn  identiteitsgegevens  kunnen  gebruiken  om  iets  te  doen  wat  ik  helemaal   niet  wil,  iets  illegaals  waarvoor  ik  kan  opdraaien.  Privacy  is  een  achterhoedegevecht.   In  de  voorhoede  gaat  er  iemand  met  onze  identiteit  vandoor.  Iedereen  die  denkt  dat   ZHµEHVWHHQEHHWMHSULYDF\NXQQHQLQOHYHUHQYRRUGHEHVFKHUPLQJWHJHQWHUURULVPH¶ werkt  mee  aan  de  verhoging  van  het  risico  dat  op  een  dag  zijn  eigen  identiteit  wordt   misbruikt.  Terwijl  de  overheid  verkondigt  dat  ze  ons  beschermt  tegen  terreur,  stelt  ze   RQVEORRWDDQHHQEHGUHLJLQJZDDU]HJHHQYDWRSKHHIW«¶6  

 

Ook  hoogleraar  Bert-­Jaap  Koops  (universiteit  Tilburg/Nederland)  is  bezorgd  over  verdere  afkalving  van   RQ]HSULYDF\µ:HZRUGHQYDQDOOHNDQWHQJHFRQWUROHHUGHQKHWOLMNWDOVRIZHVFKXOGLJ]LMQ>«@WHQ]LMZH onze  onschuld  kunnen  bewijzen.  Dit  is  een  gevaarlijke  omkering  in  onze  maatschappij.  Maatregelen  die   EHGRHOG]LMQRPGHJURWHFULPLQHOHQDDQWHSDNNHQUDNHQYRRUDOGHRQVFKXOGLJHEXUJHU¶ 7   Anderen  stellen  dat  privacyschending  door  de  overheid  weliswaar  een  probleem  is  maar  dat  we  de   overheid  op  de  voet  kuQQHQYROJHQHULVGXVSXEOLHNHFRQWUROHRSKDDUKDQGHOHQµ'DWDEDQNHQYDQGH overheid  verbleken  bij  de  vrijwillig  achtergelaten  sporen;;  het  schenden  van  de  privacy  is  de  orde  van  de   dag.  De  online  beschikbare  gegevens,  dataminingtechnologieën,  gecombineerd  met  de  winstprikkels   GLHEHGULMYHQKHEEHQOHYHUHQEHODQJULMNHQLHXZHULVLFR¶VRS¶ 8  Een  bron  van  zorg  is  hierbij  bovendien   GDWµYHHOPHQVHQQLHWDOOHHQPDDUQDwHI]LMQPDDUYRRUDOGDW]HEHZXVWVSRUHQDFKWHUODWHQRPGDWKHW ze  iets  oplevert:  je  hoort  eUELMMHNXQWSUDWHQPHWORWJHQRWHQHQKHWLVHHQYRUPYDQ]HOIH[SUHVVLH¶ 9     Privacybescherming  is  kennelijk  een  achterhoedegevecht  geworden.  Ons  doen  en  laten  wordt  al   YDVWJHOHJGZHZRUGHQDIJHOXLVWHUGHQPHWEHZDNLQJVFDPHUD¶VEHVSLHGRQ]HOLFKDPHQZRUGen  met   bodyscanners  afgetast  wanneer  we  willen  vliegen  en  de  gegevens  worden  -­  of  u  nu  wilt  of  niet  -­   opgeslagen,  in  het  beste  geval  ten  dele  gedecentraliseerd.  De  combinatie  van  al  die  deelgegevens  is   uniek,  en  daarmee  specifiek  voor  het  individu  en  levert  een  identiteitsprofiel  op  waarmee  criminelen  aan   de  slag  kunnen.   Bovendien  is  het  tegenwoordig  veel  eenvoudiger  persoonlijke  profielen  vast  te  leggen  dan  voorheen   omdat  de  opslagcapaciteit  voor  digitale  informatie  zo  groot  is  geworden  dat  zelfs  de,  op  het  eerste   gezicht,  meest  banale  informatie  over  personen  langdurig  kan  worden  bewaard.  Hierbij  kan  gedacht   ZRUGHQDDQGHRSVODJYDQVPV¶MHVHQKHWYDVWOHJJHQYDQLQWHUQHWJHGUDJLQJHQ:DQQHHUDOGDWVRRUW gegevens  worden  gecombineerd  met  biometrische  data  is  een  persoonlijk  profiel  gerealiseerd.   In  de  huidige  toepassing  worden  biometrische  gegevens  niet  steeds  als  zodanig  weergegeven  op   identificatie-­  RIYHULILFDWLHGRFXPHQWHQPDDUZRUGHQWRWµWHPSODWHV¶RIµJHQHULFV¶YHUZHUNWGDW]LMQ computertaalsjablonen  die  karakteristiek  zijn  voor  één  persoon.10    

$OVZHKHWRYHUµFRPSXWHUWDDOVMDEORQHQ¶KHEEHQGULQJW  zich  de  vergelijking  op  met  de   ponskaarttechnologie  zoals  die  gebruikt  werd  bij  de  grote  Duitse  volkstelling  in  1933  toen  Hitler  net  aan   de  macht  was  gekomen.  Speciaal  opgeleide  enquêteurs  gingen  van  deur  tot  deur  en  vroegen  de  burger   het  hemd  van  het  lijf  over  voorouders,  kinderen,  burgerlijke  staat,  geloof,  werk  en  afkomst.  Vervolgens   werd  de  verkregen  informatie  centraal  verwerkt  op  ponskaarten  waarbij  elk  genummerd  gaatje   belangrijke  informatie  verschafte  over  de  persoon  in  kwestie.  De  ponskaart  als  geheel  droeg  daarmee  in   belangrijke  mate  bij  aan  de  karakterisering  van  het  individu.  De  zogenaamde  Hollerith-­systemen  die   hiervoor  werden  gebruikt  waren  afkomstig  van  het  Amerikaanse  IBM  dat  een  in  Duitsland  gevestigde   dochteronderneming  had  (Dehomag).   In  IBM  and  the  Holocaust  11  beschrijft  Edwin  Black  het  in  zijn  ogen  strategische  verbond  tussen  IBM  en   nazi-­Duitsland,  waarbij  de  ponskaarttechnologie  een  vrijwel  doorslaggevende  rol  heeft  gespeeld  bij  de     31  

identificatie  van  de  joden  en  vervolgens,  in  de  jaren  die  erop  volgden,  rechtstreeks  bij  de  genocide.  De   theorie  van  Black,  die  IBM  voor  een  belangrijk  deel  medeschuldig  houdt  voor  de  nazimisdaden,  wordt   door  historici  uitgebreid  bekritiseerd  omdat  IBM  niet  kon  weten  welke  misdagen  er  uiteindelijk  zouden   worden  gepleegd  en  daarbij  is  het  ook  nog  de  vraag  in  hoeverre  de  informatie  op  de  kaarten  wezenlijk   bijdroeg  aan  het  identificatieproces  van  joden  en  andere  minderheden.       Intermezzo  

(HQJUDSSLJYRRUEHHOGYDQµLGHQWLWHLWVIUDXGH¶ZRUGWDDQJHYRHUGGRRU3HWDU*OXPDFHHQJHEHGVJHQH]HUXLW Servië.  Hij  stelt  dat  de  van  oorlogsmisdaden  verdachte  Radovan  Karadzic,  die  ]LFKYRRUGHHGDOVHHQµ1HZ$JH hHDOHU¶RQGHUGHQDDPYDQ'U'UDJDQ'DELF]LMQLGHQWLWHLWJHVWROHQKHHIWµ+HFRXOGKDYHVHHQPHLQGH QHZVSDSHUVDQGWRRNP\FKDUDFWHU¶YHUWHOGH*OXPDFDDQGHSHUV12  Geloofwaardig  is  deze  bewering  niet  omdat   Karadzic  juist  behoefte  had  aan  een  nieuwe  identiteit;;  het  ligt  voRUGHKDQGGDWWZHHSHUVRQHQPHWµKHW]HOIGH¶ gezicht,  die  zich  bovendien  allebei  in  het  openbare  leven  profileren,  vooral  aandacht  trekken  (3,  4,  5).                          

           

3,  4  en  5:  Lichaamskenmerken  zijn  typerend  voor  het  individu,  zoals  het  kuiltje  in  de  kin  op  de  rechter  foto.  Door   overvloedige  beharing  zijn  op  de  middelste  foto  veel  kenmerken  bewust  aan  de  waarneming  onttrokken  maar  de  vorm  van   de  wenkbrauwen  lijkt  overeen  te  komen  met  die  op  de  rechter  foto.  2SGHOLQNHUIRWR3HWHU*OXPDFPLGGHQµ'U'DELF¶ (beeldcitaten:  Reuters/Stringer)  en  rechts  Radovan  Karadzic  (beeldcitaat:  Mikhail  Evstafiev).      

Doel van de biometrie   De  biometrische  technologieën  hebben  ten  doel  bij  te  dragen  aan  de  identificatie,  de  authenticatie,  of   aan  de  verificatie  van  personen.  De  identificatie  is  het  proces  dat  de  identiteit  van  de  persoon  vaststelt.   $XWKHQWLFDWLHLVKHWYDVWVWHOOHQYDQGHLGHQWLWHLWPHWEHKXOSYDQGULHYUDJHQµZDWMHZHHW¶SLQFRGH UHNHQLQJQXPPHUV µZDWMHKHEW¶  VOHXWHOVSDVSRRUWULMEHZLMV HQµZDWMHEHQW¶GLWLVKHWGRPHLQYDQGH biometrie).  Bij  verificatie  wordt  de  vraag  gesteld  of  de  persoon  degene  is  die  hij  zegt  te  zijn  door   vergelijking  van  biometrische  gegevens.13  ,QKHWµJHYDO-­+HVV¶JDDWKHWHURPRIGHYHUGDFKWHGHSHUVRRQ is  die  hij  suggereert  te  zijn  en  waarvan  wordt  beweerd  dat  hij  het  is.  Is  de  verdachte  dat  niet  dan  is  het   bovendien  heel  interessant  te  weten  welke  identiteit  hij  dan  wel  heeft.  Helaas  hebben  we  niet  de   beschikking  over  de  gangbare  biometrische  gegevens  van  Rudolf  Hess.  We  mogen  aannemen  dat  er   ooit  vingerafdrukken  bij  de  man  zijn  afgenomen  en  dat  zijn  bloedgroep  werd  bepaald,  maar  zeker  is  dat   niet.  Dat  de  bloedgroep  van  de  gevangene  in  Spandau  werd  bepaald  is  zeker  omdat  hij  een  periode  in   het  ziekenhuis  heeft  doorgebracht.  Gebitsanalyse  faalde  ook  omdat  er  geen  gebitstatussen  gevonden   ZHUGHQXLW]LMQ'XLWVODQGSHULRGH=HNHULVGDWHUELMµEHLGHPDQQHQ¶DDQKHWJHELWLVJHVOHXWHOG  want  de     32  

HFKWH+HVVLVRSVRPPLJHIRWR¶VYyyU]LMQ(QJHODQGYOXFKWWH]LHQPHWHHQVSOHHWMHWXVVHn  de   YRRUWDQGHQGDWRSDQGHUHIRWR¶VLQ1HXUHQEHUJ6SDQGDX DIZH]LJLV 14   ,QKHWµJHYDO-­+HVV¶]RFKWLNQDDU]RYHHOPRJHOLMNELRPHWULHGLHYHUJHOLMNEDDULVHQZDDUPHHXLWHLQGHOLMN met  behulp  van  de  statistiek  een  waarschijnlijkheidsdiagnose  opgesteld  kan  worden:  µ+RHJURRWLVGH NDQVGDW+HVVHQGHGXEEHOJDQJHUppQHQGH]HOIGHSHUVRRQ]LMQRIDOVZHGHYUDDJRPGUDDLHQµ+RH JURRWLVGHNDQVGDW+HVVQLHWGH]HOIGHLVDOVGHYHUGDFKWHLQ1HXUHQEHUJ¶   Ik  gebruikte  biometrische  variabelen  afkomstig  uit  de  manuele  therapie,  aangevuld  met   voorkeursbewegingen,  voorkeurshoudingen  en  andere  lichaamskenmerken.  Daarnaast  vergeleek  ik  het   intelligentiequotiënt  van  beide  mannen,  het  rimpelpatroon  in  het  gezicht,  en  zelfs  de  stand  van  de  oren.   Bij  toeval  stuitte  ik  op  een  typerende  gewoonte  van  Hess  die  mijn  hart  sneller  deed  kloppen  en  vroeg   me  verwonderd  af  hoe  het  mogelijk  is  dat  niemand  deze  gewoonte  opviel  als  (mede)  typerend  voor  de   persoon  Hess.   =R¶QRSVWHNHULVDOWLMGPHHJHQRPHQKHWLVHHQVWLPXODQVLQGHGDJHQdat  het  onderzoek  maar  niet  wil   vlotten,  want  er  waren  natuurlijk  ook  nogal  wat  tegenvallers  te  betreuren.  Ik  verwachtte  bijvoorbeeld  de   PDQLHUYDQµDSSODXGLVVHUHQ¶YDQEHLGHPDQQHQWHNXQQHQYHUJHOLMNHQOLQNHUKDQGRQGHURIUHFKWHUKDQG onder?)  maar  kwam  geen  afbeeldingen  tegen  waarop  door  Hess  geklapt  wordt.  Ook  het  onderzoek  naar   de  vorm  van  de  oren  liep  vast.  Het  forensisch  instituut  dat  ik  hiervoor  benaderde  kon  niets  met  het   DDQJHOHYHUGHJHDQRQLPLVHHUGH PDWHULDDORPGDWGHIRWR¶VYDQGHRUHQQLHWJHPDakt  werden  onder   JHVWDQGDDUGLVHHUGHRPVWDQGLJKHGHQ$OOHHQRQGHUEHSDDOGHRPVWDQGLJKHGHQZDQQHHUGHIRWR¶VUHFKW van  opzij  zijn  genomen  en  waarbij  de  lichtval  ook  nog  eens  dezelfde  is,  wordt  reële  vergelijking  mogelijk.     Het handschrift Als  we  weinig  informatie  hebben  over  een  persoon,  maar  wel  kunnen  beschikken  over  handgeschreven   materiaal  dan  is  het  erg  verleidelijk  de  handschriften te vergelijken.  Hess  schreef  als  jongeman  veel   brieven  aan  zijn  ouders  en  de  gevangene  schreef  met  grote  regelmaat  brieven  aan  zijn  familie  (6)  en   ook  briefjes  bedoeld  voor  zijn  verzorgers  en  de  gevangenisautoriteiten.  Voor  de  leek  lijkt  het  erop  dat  de   handschriften  uit  Duitsland,  Engeland  en  Neurenberg/Spandau  inderdaad  van  één  en  dezelfde  persoon   zijn.   Bij  het  wetenschappelijk  beoordelen  van  handschriften  en  handtekeningen  kijkt  men  naar  het  statische   en  naar  het  dynamische  aspect.  Het  statische  aspect  betreft  de  grootte  en  de  vorm  van  het  handschrift;;   het  dynamische  aspect  behelst  de  snelheid  waarmee  geschreven  wordt  en  de  druk  van  de  pen  op  het   papier.  Het  geluid  dat  een  pen  op  papier  maakt  kan  ook  aan  analyse  worden  onderworpen. 15  Of  er  ooit   gekeken  is  naar  consequente  stijl-­  ,  spelling-­  of  grammaticafouten  in  de  teksten  van  Hess  en  de   verdachte  is  onbekend  [ARV]. Hugh  ThRPDVPHUNWLQ]LMQERHNRSGDWGHEULHYHQYDQµ+HVV¶JHVFKUHYHQYDQXLW6SDQGDXJHNHQPHUNW ZRUGHQGRRUYHUUHJDDQGHRSSHUYODNNLJKHLGµ+HVV¶]RXSDVLQJDDQRSEHSDDOGHRQGHUZHUSHQQDGDWGH familie  hem  voldoende  informatie  ter  zake  had  verschaft.  Wat  betreft  die  oppervlakkigheid  heeft  Thomas   het  hier  ten  dele  bij  het  rechte  eind;;  de  brieven  verschaffen,  na  de  eindeloos  lange  jaren  van   gevangenschap  in  Spandau,  geleidelijk  minder  details  uit  het  verleden  en  kunnen  daardoor  oppervlakkig   overkomen.  De  gevangene  gaf  vooral  in  de  beginperiode  van  zijn  gevangenschap  wel  degelijk  een   VFKDWDDQµLQVLGHUVLQIRUPDWLRQ¶RYHUIDPLOLDLUHDDQJHOHJHQKHGHQ'LHYDOWYRRUDOLQGHEULHYHQDDQ]LMQ moeder  en  broer  te  lezen  (zie:  De  brieven).  Opvallend  is  dat  Thomas  de  gelijkenis  in  de  handschriften   XLW+HVV¶'XLWVODQGSHULRGHHQGLHJHVFhreven  vanuit  Spandau,  negeert.     Of  het  vergelijken  van  de  handschriften  van  Hess  en  de  gevangene  een  zinvolle  bezigheid  is  valt  nog  te   bezien  want  de  status  van  het  handschriftonderzoek  is  nog  aOWLMGHHQSXQWYDQGLVFXVVLHµ$OLQ werd  een  poging  ondernomen  handschriftbewijs  [in  een  rechtszaak  waarin  het  deskundigenonderzoek   zich  richtte  op  de  vraag  naar  de  authenticiteit  van  een  aantal  handtekeningen]  als  niet  wetenschappelijk   te  verklaren,¶VFKULMIW%URHGHUVLQ]LMQSURHIVFKULIWOp  zoek  naar  de  bron  en  hij  vervolgt:       33  

µ>«@5HFKWHU0F.HQQDRRUGHHOGHGDWKHWKDQGVFKULIWRQGHU]RHNQLHWKHWSUHGLNDDW wetenschappelijk  toekwam  ook  al  houden  de  beoefenaars  regelmatig  congressen,   schrijven  ze  artikelen  in  wetenschappelijk  ogende  tijdschriften,  hebben  ze   FHUWLILFHULQJSURJUDPPD¶VHQWXLJHQ]LM]LFKPHWZDWKLM>GHUHFKWHU@RPVFKUHHIDOVGH ³WUDSSLQJVRIVFLHQFH´De  afloop  [van  de  zaak]  was  in  zoverre  onverwacht  dat  de  rechter   de  handschriftexpertise  weliswaar  niet  als  wetenschappelijk  bewijs  maar  wel  als   µWHFKQLVFK¶EHZLMVWRHODDWEDDUDFKWWHRPGDWKHWJHEDVHHUG]RX]LMQRSSUDNWLVFKHNHQQLV HQHUYDULQJ>«@¶16  

  Dat  was  de  reden  om  me  niet  te  begeven  op  dit  gebied  en  slechts  te  constateren  dat  de  handschriften   van  Hess  en  de  gevangene  gelijkenis  vertonen.  Deze  constatering  heb  ik  niet  bewust  meegewogen  bij   de  a-­priori  inschatting  van  de  kans  op  een  echte  Hess  in  Spandau  (zie  over  het  proces  van  de  a-­priori   inschatting  Hoofdstuk  4).                                    

6:  ,Q6SDQGDXJHVFKUHYHQRSPHLHHQEULHIYDQµ+HVV¶DDQ]LMQIDPLOLH+HWKDQGVFKULIWYHUWRRQWYHHOJHOLMNHQLVPHW dat  van  voor  de  oorlog.  Handschriften  zijn  manipuleerbaar  en  handschriftonderzoek  vereist  daarom  veel  specialistische   kennis  (beeldcitaat:  Manvell/Fraenkel,  Rudolf  Hess,  de  eerste  volledige  biografie).    

De betrouwbaarheid van de metingen Als  we  serieus  onderzoek  willen  uitvoeren  dan  moet  het  testen  van  bewegingsvoorkeuren  en  het  meten   van  asymmetrieen  reproduceerbaar  zijn  bij  één  en  dezelfde  persoon,  en  uitgevoerd  kunnen  worden   door  verschillende  beoordelaars,  met  als  uitkomst  hetzelfde  resultaat.  Hier  wordt  gesproken  over  de   mate  van  intra-­reliabiliteit  en  interreliabiliteit  van  de  metingen.  Wat  betreft  de  groep  van  acht   basisparameters  uit  het  Systeem  Van  der  Bijl  is  volgens  De  Cock  de  intra-­reliabiliteit  zeer  hoog;;  in  één   van  de  onderzoeken  zelfs  100%  (r=1;;  n=232),  en  in  het  andere  onderzoek  98,67%  (r=0,99;;  n=600).   Deze  resultaten  komen  overeen  met  mijn  eigen  indrukken  uit  de  praktijk;;  het  komt  zelden  voor  dat  één   van  de  eerste  acht  metingen  niet  uitvoerbaar  is  of  dat  bij  her-­testen  een  andere  uitkomst  verkregen   wordt.  Bij  de  bepaling  van  de  andere  achttien  parameters  zijn  bij  her-­testen  wel  regelmatig  verschillende   meetuitkomsten  geconstateerd.  Er  werden  afwijkingen  gevonden  bij  het  bepalen  van  de  hoek  in  de  neus   (7,07%),  de  hoek  van  de  neus  met  het  voorhoofd  (3,26%),  het  armenstrengelen  (2,72%)  en  de   NOHHUPDNHUV]LW 'H]HPHWLQJHQZRUGHQELMGHµ]DDN-­+HVV¶HQGHDQGHUHYHUPHHQde   dubbelgangers  niet  gebruikt.   De  interreliabiliteit  moet  nog  onderzocht  worden.  Daarbij  gaat  de  aandacht  uit  naar  de  standaardisatie   van  de  testen  waardoor  het  mogelijk  wordt  een  test  exact  te  herhalen.17      

  34  

Bronnen: De biometrie 1. Haaster  van,  Kennismaking  biometrie.   2. De  Europese  Toezichthouder  voor   gegevensbescherming,  Advies.   3. Groep  gegevensbescherming,  Werkdocument;;   Staatscourant,  Raad  van  Europa;;  Bos,  Biometrische   gegevens;;  Europese  Toezichthouder,  Advies;;   Buuren,  Visum  Informatiesysteem.   4. Groep  gegevensbescherming,Werkdocument.   5. Idem.   6. Tex  den,  Privacy  (NRC  Handelsblad).  

7.  In  gesprek  met  Bert-­Jaap  Koops,  (Frontier,  52-­53).   8.  Huijboom  en  Kool,  Privacy  (NRC  Handelsblad).   9.  Ibidem.   10.    Haaster  van,  Kennismaking  biometrie.   11.  Black,  IBM.   12.  Charter,  Karadzic  (The  Times).   13.  Haaster  van,  Kennismaking  biometrie.   14.  Irving,  Years;;  Thomas,  moord.   15.  Haaster  van,  Kennismaking  biometrie.   16.  Broeders,  bron,  61.   17.  De  Cock,  Begrippen,  136-­140.  

  35  

Hoofdstuk 2

  36  

Rudolf Hess

  µ9DWHUZLHJHKWHVGLU"¶     Wolf  R.  Hess  begroet  zijn  vader*   In het begin van dit hoofdstuk leren we de familie Hess kennen. De innige relatie tussen vader en zoon komt aan bod, en daarna al hink-­stap-­springend door de tijd: de jeugd van Rudolf Hess, de activiteiten in de Eerste Wereldoorlog, de kennismaking met Hitler, zijn rijzende ster in de politiek die hem de titel ¶6WHOOYHUWUHWHUGHV)KUHUV·EUDFKWGHYDOYDQKHWSROLWLHNHWRQHHOLQJHOXLGGRRUGHGUDPDWLVFKHYOXFKW naar Groot Brittannië, en de berechting in Neurenberg met de levenslange gevangenschap in Spandau.

Zo vader, zoon en kleinzoon Elke  vader  wenst  zich  een  liefhebbende  zoon  als  Wolf  Rüdiger.  Hij  kon  zich  later  maar  weinig  van  zijn   vader  herinneren  uit  de  tijd  van  zijn  onbezorgde  jeugd  in  München-­Harlaching**(7).  Wolf  wist  jaren  later   nog  wel  hoe  zijn  vader,  met  kalme  stem,  een  vleermuis  die  eens  het  huis  binnen  was  komen  vliegen   weer  naar  buiten  bracht.1  De  band  met  zijn  vader  bleef  ondanks  alles  bestaan  en  zou  zich  zelfs  in  de   Spandau-­SHULRGHJHGXUHQGHGHPHHUGDQYHHUWLJODQJHMDUHQJHYDQJHQVFKDSYDQµ+HVV¶,  verdiepen.       :ROI5GLJHUKHHWWHYROXLW:ROI$GROI.DUO5GLJHUµ+HUU:ROI¶ZDVRRLW+LWOHUVDOLDVLQGHEHJLQWLMGYDQ GH16'$30HWµ$GROI¶ZHUGQRJPDDOVYHUZH]HQQDDU+LWOHUHQPHWµ.DUO¶NUHHJGHERUHOLQJGH voornaam  van  professor  Haushofer  toebedeeld.  Wolf  Rüdiger  werd  later  een  succesvol  ingenieur  en   bleef  tot  zijn  dood  in  2001  een  aanhanger  van  Adolf  Hitler.  Wolf  Andreas  Hess,  de  kleinzoon  van  Rudolf   Hess,  lijkt  uit  hetzelfde  hout  gesneden  als  zijn  vader  en  opa  want  hij  werd  in  2002  veroordeeld  door  een   districtsrechtbank  in  München  tot  het  betalen  van  een  boete  van  1184,-­  dollar  omdat  hij  op  internet  de   Amerikanen  beschuldigde  van  het  bouwen  van  de  gaskamers  in  Dachau. 2   Nadat  Rudolf  Hess  in  1941  met  vredesvoorstellen  naar  Engeland  vloog,  duurde  het  nog  28  jaar  voordat   vader  en  zoon  elkaar  -­  onder  gearrangeerde  omstandigheden  -­  weer  zouden  ontmoeten  in  de   gevangenis  van  Spandau.                       *Zoon  Wolf  Rüdiger  begroet  zijn  vader  Rudolf  Hess  in  het  ziekenhuis  waar  hij  tijdelijk  is  opgenomen.  Op  dat  moment  zag   µ+HVV¶QDMDDU]HVPDDQGHQHQGDJHQ]LMQIDPLOLHYRRUKHWHHUVWWHUXJ   **De  villa  die  Hess  samen  met  zijn  vrouw  in  1933  kocht,  was  gelegen  in  de  deftige  buitenwijk  Harlaching  van  München.  In   1944  werd  het  huis  getroffen  bij  een  geallieerd  bombardement  en  na  de  oorlog  tot  op  de  grond  afgebroken  door  de   Amerikanen.  Een  geïnteresseerde  bezoeker  kan  daar,  met  enige  moeite,  nog  steeds  sporen  vinden  die  terugverwijzen  naar   die  tijd.  

  37  

  7:  Slechts  de  entree  van  het  perceel  is  anno  2011  nog  hetzelfde  als  toen.  De  huidige  bebouwing  op  de  achtergrond  doet   GLHQVWDOV6WDDWVWKHDWHU+HWERUGMHPHWµ+DUWKDXVHUVWUDVVH¶GDWERYHQGHWHJHQZRRUGLJH  brievenbus  was  gemonteerd,  is   WHQSURRLJHYDOOHQDDQVRXYHQLUMDJHUV1D+HVV¶YOXFKWZDV,OVH+HVVQLHWPHHUin  staat  het  onderhoud  van  de  villa  te   bekostigen.  Voor  haar  levensonderhoud  moest  ze  zelfs  bedelen  bij  Heinrich  Himmler  (foto:Voorhorst,  2007).  

  Ernstig ziek In  november  1969  -­  Hess  zat  toen  al  drie  jaar  als  enige  gevangene  opgesloten  -­  werd  hij  plotseling  erg   ziek.  Aanvankelijk  zagen  de  doktoren  de  ernst  van  de  ziekte  niet  in,  gewend  als  men  was  geraakt  aan   zijn  klagerig  gedrag,  dat  meestal  betrekking  had  op  zijn  ingewanden.  Nu  leek  de  situatie  echter  ernstiger   dan  voorheen,  want  de  inmiddels  75-­jarige  bejaarde  bleef  kreunend  op  bed  liggen  en  schoor  zich  niet   meer.   Wolf  beschrijft  deze  gebeurtenissen  uitgebreid  in  zijn  boek  Mijn  vader  Rudolf  Hess.3  De  vier   gevangenisdirecteuren,  verlegen  met  de  situatie,  gingen  zoals  gebruikelijk  langdurig  in  conclaaf  om  na   dagen  onderhandelen  tot  de  conclusie  te  komen  dat  de  gevangene  met  spoed  diende  te  worden   overgebracht  naar  het  Brits  Militair  Hospitaal  aan  de  Heerstrasse  in  Berlijn.  In  dat  ziekenhuis  was  in  het   begin  van  de  jaren  zestig  een  speciale  suite  ingericht  voor  het  geval  Hess  iets  mocht  mankeren  en   opgenomen  diende  te  worden.  De  wetenschap  dat  er  voorzien  was  in  een  speciale  afdeling  voor  de   enig  overgebleven  gevangene,  stemde  de  familie  bitter  omdat  hiermee  een  signaal  afgegeven  werd  dat   µ+HVV¶KRHGDQRRNQLet  vervroegd  vrijgelaten  zou  worden.   Uit  röntgenbeelden  bleek  dat  een  darmperforatie,  wonder  boven  wonder,  vanzelf  weer  was   GLFKWJHJURHLG/DQJGXULJHYHUSOHJLQJZDVQLHWWHPLQQRRG]DNHOLMNµ'H]HYHUSOHJLQJHQYRRUDOKHW menselijke  aspect  daarvan,  deed  de  oude  man  zoveel  goed  dat  hij  uiteindelijk  toestemming  gaf  voor  het   RQWYDQJHQYDQ]LMQYURXZ,OVH3U|KOHQ]LMQ]RRQ¶YHUWHOW  zoon  Wolf.   Er  werd  veel  gespeculeerd  over  het  stelselmatig  weigeren  van  bezoek.  Voor  µ+HVV¶zou  het  goed   uitkomen  dat  er  heel  veel  tijd  overheen  ging  alvorens  het  op  een  confrontatie  met  µzijn  familie¶  aan  te   sturen,  zo  werd  verondersteld.  De  tijd  zou  immers  in  zijn  voordeel  werken  en  hem  zo  goed  als   onherkenbaar  maken,  zegt  Hugh  Thomas;;  daarmee  inspelend  op  het  gerucht  dat  er  een  dubbelganger   in  Spandau  gevangen  werd  gehouden,  terwijl  de  echte  Hess  tijdens  de  oorlogsjaren  ergens  boven  de   1RRUG]HHRILQ(QJHODQGZDVYHUGZHQHQ'UDVWLVFKHYHUDQGHULQJHQYDQ]LMQµORRNV¶ZDUHQGXVLQKHW voordeel  van  de  gevangene  zo  werd  alom  verondersteld.     38  

Alvorens  toestemming  te  geven  voor  bezoek  moest  er  volgens  de  gevangene  éérst  iets  fundamenteels   in  de  deprimerende  situatie  zijn  veranderd,  dat  was  voor  hem  al  die  jaren  steeds  een  dwingende   voorwaarde  geweest.  Die  verandering  kan  erin  gelegen  hebben  dat  de  gevangene  tijdens  diens   ziekteperiode  in  het  hospitaal  zich  voor  het  eerst  in  al  die  jaren  menswaardig  behandeld  voelde  en  dat   hij,  nu  hij  de  dood  in  de  ogen  had  gezien,  graag  weer  hernieuwd  kennis  met  zijn  familie  wilde  maken.   Wolf  komt  met  een  andere  reden  voor  het  jarenlange  vrijwillig  gekozen  isolement  van  zijn  vader:     µ>«@DOVPLMQYDGHUGH]HJHPDFKWHQKHWUHFKWRQW]HJGHRYHUGHYHUOLH]HQGHPDFKW-­  Duitsland   -­  een  gerechtelijk  oordeel  te  vellen,  moest  hij  het  zéker  als  politieke  willekeur  beschouwen  dat   ze  hem  in  Spandau  -­  en  dan  nog  onder  dergelijke  omstandigheden  -­  JHYDQJHQKLHOGHQ¶4  

  Tenslotte  speelde  mee  dat  de  gevangene  mentaal  overeind  wilde  blijven  in  de  uitzichtloze  situatie  en   onder  de  vernederende  gevangenisomstandigheden.   Wat  voor  Hess  of  diens  dubbelganger  precies  de  doorslag  gegeven  heeft  weten  we  niet  met  zekerheid,   maar  hij  koesterde  nu  wel  de  nadrukkelijke  wens  om,  na  al  die  jaren  eenzaamheid  en  lang  volgehouden   principes,  samen  met  vrouw  en  zoon  de  kerstmaaltijd  te  gebruiken.  Dat  was  voor  de  autoriteiten   duidelijk  een  brug  te  ver  en  daarom  gaf  men  toestemming  voor  een  bezoek  dat  slechts  een  half  uur   mocht  duren.       Op  de  24-­ste  december  was  de  ziekenkamer  in  kerstsfeer  versierd,  en  Hess  gestoken  in  een  nieuwe   broek,  zat  klaar  om  zLMQIDPLOLHWHRQWYDQJHQµ0LMQPRHGHUPDDNWHODWHUGHRSPHUNLQJGDDURYHUGDWGH autoriteiten  met  humaan  kleurengeknoei  de  onmenselijke  alleen-­hechtenis  een  vriendelijk  cachet  wilden   JHYHQ¶5  zegt  Wolf  letterlijk  in  zijn  boek.     Om  toegelaten  te  worden  diende  de  familie  eerst  het  bezoekreglement  te  ondertekenen  wat  onmiddellijk   de  nodige  consternatie  gaf  omdat  Wolf  niet  als  een  strafgevangene  gefouilleerd  wenste  te  worden.  Een   ander  punt  van  ondertekening  was  belangrijker,  het  verbood  de  bezoekers  namelijk  de  pers  te  woord  te   staan  over  wat  hen  tijdens  het  bezoek  bekend  werd.  Daarover  liepen  de  spanningen  hoog  op,  zodanig   dat  het  er  even  op  leek  dat  het  bezoek  helemaal  geen  doorgang  kon  vinden  omdat  de  gevangene,  zwak   als  hij  was,  niet  al  te  lang  op  mocht  blijven.  Gedwongen  door  de  tijdsdruk  werden  de  handtekeningen   daarom  uiteindelijk  geplaatst  en  kon  het  bezoek  beginnen.     µ+HVV¶EOHHNLQHHQRQYHUZDFKWJRHGHJH]RQGKHLGWHYHUNHUHQHQPDDNWHHHQRSJHZHNWHLQGUXN Nergens  in  het  verslag  over  dit  bezoek  tekent  Wolf  op  dat  zijn  moeder  ook  maar  de  geringste  twijfel  had   over  de  identiteit  van  de  man  die  tegenover  haar  zat.  Het  verslag  vermeldt  overigens  niet  dat  zijn   PRHGHUµGH*URWH¶]RDOV+HVVLQIDPLOLHNULQJZHOJHQRHPGZHUG,  daadwerkelijk  herkende.  Dit  item   speelt  in  het  boek  van  Wolf  R.  nog  geen  rol  maar  zou  dat  in  de  loop  van  de  jaren  uiteindelijk  wel  gaan   doen,  vooral  toen  Hugh  Thomas  zijn  opmerkelijke  bevindingen  publiceerde.   Tijdens  het  bezoek  werden  de  groeten  van  diverse  familieleden  overgebracht.  Het  was  nogal   YHUUDVVHQGGDWµ+HVV¶EHgon  over  zijn  privésecretaresse  van  weleer  Hildegard  Fath,  aan  wie  men  vooral   GHJURHWHQPRHWGRHQ,Q1HXUHQEHUJKDGPHQµ+HVV¶WLMGHQVHHQYHUKRRUHHQVJHFRQIURQWHHUGPHW]LMQ toenmalige  secretaresses,  in  een  uiterste  poging  LHWVYDQ]LMQJHKHXJHQWHUXJWHODWHQNRPHQµ+HVV¶ gedrag  verbaasde  de  vrouwen  destijds  doordat  de  man,  die  zij  herkenden  als  hun  voormalig  werkgever,   nauwelijks  van  enige  herkenning  blijk  gaf.    

Hugh  Thomas,  die  meer  bewijzen  zoekt  dan  alleen  de  ontbrekende  littekens,  geeft  in  zijn  boek  De   moord  op  Rudolf  Hess  zeer  gedetailleerd  delen  van  het  gesprek  weer  die  tijdens  het  bezoek  met  zijn   vrouw  en  zoon  hebben  plaatsgevonden:     µ-HEHQWYHUDQGHUG¶]HJW+HVVWHJHQ]LMQYURXZµHQMLMRRN¶JOLPODFKW,OVHWHUXJ  µ-RXZVWHP is  heel  anders  dan  ik  me  herinnHU¶µ+RH]R"¶YURHJ+HVVQLHWEHJULMSHQGµ-HVWHPLVGLHSHU

  39  

YHHOGLHSHUGDQYURHJHU¶µ2MHEHGRHOWGDWKLMYHHOPDQQHOLMNHULV"¶JUDSWGHJHYDQJHQH ZDDURS]HEHLGHQODFKWHQ¶*6  

  Thomas  stelt  dat  het  medisch  gezien  niet  mogelijk  is  dat  de  stem  tijdens  het  ouder  worden  lager  wordt,   tenzij  er  sprake  is  van  een  ziekte  van  de  stembanden.  Hier  heeft  hij  inderdaad  een  punt  dat  perfect  past   in  de  door  hem  geponeerde  dubbelgangertheorie  die  later  uitvoerig  aan  de  orde  zal  komen.   Een  vrolijk  weerzien  was  het  uiteindelijk  dus  niet  geweest,  daarvoor  zat  de  pijn  bij  de  familie  te  diep.   Wat  resteerde  was  het  besef  dat  er  een  historische  verandering  had  plaatsgevonden  in  de  houding  van   µ+HVV¶GLHWHQJRHGHNRQNRPHQDDQGHRQGHrlinge  band  en  die  mogelijk  aanknopingspunten  kon   bieden  voor  het  opzetten  van  een  nieuwe  strategie,  die  uiteindelijk  moest  leiden  tot  vrijlating.   Ondertussen  ondernam  zoon  Wolff  talloze  pogingen  om  de  leefomstandigheden  van  zijn  vader  in  de   gevangenis  te  verbeteren.  Verder  diende  hij  gratieverzoeken  in,  mobiliseerde  de  publieke  opinie  en   ]RFKWZDDUPRJHOLMNGHSXEOLFLWHLW+LMVWHOGHHHQYHUNODULQJRSDDQJDDQGHKHWµJHYDO-­+HVV¶PHWµHHQ YHU]RHNRPDDQGDFKW¶HQVWXXUGHGDWDDQSDXV3DXOXV9,DDQGH:HUHOGUaad  van  Kerken,  aan  de   Verenigde  Naties  en  aan  de  vier  toezichthoudende  machten  van  Spandau.     Zelfs  nadat  alle  pogingen  tot  vervroegde  vrijlating  waren  mislukt  en  zijn  vader  tenslotte  onder  verdachte   omstandigheden  in  het  tuinhuisje  van  de  gevangenis  dood  was  aangetroffen,  liet  hij  niets  na  om  de   mogelijke  moord  op  zijn  vader  aan  de  kaak  te  stellen.   Wolf  Rüdiger  had  zichzelf  met  al  die  activiteiten  als  het  ware  levenslang  gegeven.  Tot  zijn  eigen   overlijden  in  oktober  2001,  bleef  hij  volhardend  strijden  voor  zijn  vaders  eerherstel.  In  de  laatste  fase   van  zijn  leven  schreef  hij  vanaf  zijn  ziekbed  zelfs  nog  een  brief  ter  ondersteuning  van  de  jaarlijkse  mars   YDQQHRQD]L¶VQDDUKHWJUDIYDQ5XGROI+HVVLQ:XQVLHGHO     Hess  was  na  30  september  1966  de  enig  overgebleven  gevangene  in  Spandau.  Albert  Speer  en  Baldur   von  Schirach  hadden  op  die  dag  hun  straf  van  twintig  jaar  erop  zitten  en  mochten  hun  spullen  pakken,   de  vrijheid  tegemoet.  De  andere  vier  veroordeelden  waren  óf  vervroegd  vrijgelaten  óf  hadden  de  straf   opgelegd  door  het  Tribunaal  van  Neurenberg  uitgezeten.  Konstantin  von  Neurath  was  de  eerste  die  -­   om  gezondheidsredenen  -­  werd  vrijgelaten;;  daarna  volgden  in  1955,  1956,  en  1957  Erich  Raeder,  Karl   Dönitz  en  Walter  Funk.   In  het  naargeestige  gevangeniscomplex  moest  de  nu  eenzaamste  en  tevens  duurste  gevangene  ter   wereld  zijn  levenslange  straf  verder  uitzitten.  Zijn  cel  mat  ongeveer  twee  bij  drie  meter,  met  een  hoog   venster  waardoor  hij  niet  naar  buiten  kijken  kon.  De  ruimte  was  voorzien  van  een  toiletpot,  een  tafel  met   stoel,  en  een  bed.  Op  een  plankje  aan  de  muur  kon  hij  zijn  toiletspulletjes  kwijt.  Hier  werd  de  gevangene   geacht  zijn  dagen  te  slijten  in  ledigheid.   Na  de  ziekenhuisopname  in  1969  kreeg  hij  een  ruimere  cel  en  hij  mocht  zelfs  zijn  ziekenhuisbed   meenemHQHHQJXQVWYDQGHJRGHQ]ROHHNKHW7HYHQVNUHHJµ+HVV¶GHEHVFKLNNLQJRYHUHHQ waterkoker  en  een  Dual  draaitafel.                   *Thomas  put  uit  het  ooggetuigenverslag  van  luitenant  kolonel  Eugene  K.  Bird.  Die  was  van  1964  tot  1972  directeur  van  de   Spandau-­gevangenis.  Bird  bouwde  in  de  loop  van  de  jaren  een  -­  verboden  -­  relatie  op  met  Rudolf  Hess  en  deed  daarvan   verslag  in  zijn  boek  Rudolf  Hess,  de  eenzaamste  gevangene  ter  wereld.  Hij  werd  daarop  ontslagen  als  directeur  en  plaatste   later  grote  vraagtekens  bij  de  zogenaamde  zelfmoord  van  de  gevangene  omdat  die  voor  zelfmoord  te  fragiel  zou  zijn   geweest  en  daarom  fysiek  niet  in  staat  zichzelf  door  ophanging  van  het  leven  te  beroven.  

  40  

Een  troosteloze  toestand  was  het,  in  een  omgeving  die  doelbewust  gecreëerd  leek  om  gevangenen  te   deprimeren.  Enige  afleiding  werd  nog  verkregen  door  het  lezen  van  geselecteerde  boeken  uit  de   gevangenisbibliotheek.  Vier  boeken  per  maand  was  aanvankelijk  het  rantsoen.  Volgens  Wolf  las  zijn   YDGHUJHHQURPDQVPDDUYRRUDOµYRONVHFRQRPLVFKH¶HQµVWDDWVZHWHQVFKDSSHOLMNH¶OLWHUDWXXU+HWOXFKWHQ vond  aanvankelijk  plaats  op  het  gevangenisplein,  maar  de  gevangenen  kregen  al  snel  de  gelegenheid   ]RZHOµVRFKWHQGVDOVµVPLGGDJVLQGHWXLQWHZHUNHQ2QGHUGHEH]LHOHQGHOHLGLQJYDQ$OEHUW6SHHU weUGLQGLHEHJLQMDUHQGH]DQGHULJHZRHVWHQLMGLHµWXLQ¶KHHWWHRPJHWRYHUGLQHHQHFKWHµJDUGHQ¶ZDDULQ allerlei  groenten  werden  verbouwd  en  bloemen  geplant.  Raeder  pootte  een  populier,  die  in  de  loop  der   jaren  uit  zou  groeien  tot  een  kolossaal  monument.  µHess¶,  die  tuinieren  onder  zijn  stand  vond,  hield  zich   bezig  met  het  verbouwen  van  aardbeien  en  tomaten.  Al  schoffelend  en  spittend  brachten  de  voormalig   heersers  van  het  Derde  Rijk  zo  hun  dagen  door,  af  en  toe  kibbelend  over  het  tuingereedschap  en  een   enkele  keer  discussierend  over  de  tijden  van  weleer.     Alles is gehuld in een dichte mist $DQGHGXEEHOJDQJHUWKHRULHJDIµ+HVV¶]HOIYRHGLQJGRRU]LMQPHUNZDDUGLJHJHGUDJWLMGHQVGH Neurenbergse  processen.  Hij  stelde  het  slachtoffer  te  zijn  van  geheugenverlies,  en  bracht  tijdens  de   zittingen  veel  tijd  door  met  boeken  lezen.  Zich  afzijdig  houdend  van  de  gebeurtenissen  om  zich  heen,   kijkt  hij  af  en  toe  onnozel  de  rechtszaal  in.  Zijn  gedrag  oogt  bizar  maar  is  af  en  toe  ook  komisch;;   menigeen  in  de  zaal  kan  een  glimlaFKQDXZHOLMNVRQGHUGUXNNHQDOVµ+HVV¶KHWZRRUGYRHUWRf  moet   antwoorden  op  een  vraag.   7LMGHQVHHQLQWHUPH]]RLQGHUHFKWV]DDOULFKW+HUPDQQ*RHULQJ]LFKWRW]LMQEXXUPDQHQYUDDJWµ+HVV ZDQQHHUJDMHRQVMHJURWHJHKHLPYHUWHOOHQ"¶   Wie  is  deze  merkwaardige  man  vraagt  menigeen  zich  dan  ook  af.  Als  hij  ooit  de  plaatsvervanger  was   van  de  Führer,  wat  is  er  dan  in  hemelsnaam  met  hem  gebeurd  tijdens  de  jaren  van  gevangenschap  in   (QJHODQG"+HHIWPHQGHJHYDQJHQHGDDUJHGURJHHUGJHPDUWHOGRIXLWJHKRQJHUG"µ+HVV¶  oogt  zittend   naast  de  ook  al  vermagerde  Hermann  Goering  immers  als  een  schaduw;;  een  schaduw  van  zichzelf?   Men  meent  de  Hess  van  vroeger  te  herkennen  aan  zijn  borstelige  wenkbrauwen,  ooit  zijn  handelsmerk.   Het  geleende  colbertje  van  de  gevangene  is  te  groot  en  hangt  om  hem  heen  als  slappe  was,  en  als  hij   beweegt  lijkt  het  wel  of  de  rugwervels  zich  een  weg  naar  buiten  zoeken.  Daar  in  de  beklaagdenbank   tussen  Goering  en  Von  Ribbentrop  zou  de  eens  zo  machtige  Stellvertreter  van  de  Führer  moeten  zitten.   De  jukbeenderen  zijn  geprononceerd,  de  wangen  ingevallen.  De  wangen  ingevallen!?  Na  het  veelvuldig   bestuderen  van  bewegende  beelden  bleken  juist  die  wangen  een  gegeven  te  bedekken  dat  tot  nu  toe  in   GHOLWHUDWXXUQLHWEHVFKUHYHQZHUG«     Het  geheugenverlies  van  Rudolf  Hess  komt  tijdens  het  proces  niet  helemaal  onverwacht  uit  de  lucht   YDOOHQ$OLQVFKUHHIµ+HVV¶YDQXLW(QJHODQGDDQ]LMQYURXZGDWKHWKHPPDDUQLHWOXNWHHQEULHI naar  huis  te  schrijven  want  eULVKHPLHWVRYHUNRPHQµ>«@ik  ben  volkomen  mijn  verstand  kwijt  >«@¶7   Zoon  Wolf  is  ervan  overtuigd  dat  zijn  vader  verstoppertje  speelde  en  het  geheugenverlies  om  tactische   redenen  voorwendt.  Wat  die  tactiek  mag  zijn  geweest  is  eigenlijk  altijd  een  vraag  gebleven.  Logisch  zou   zijn  dat  de  gevangene  er  winst  uit  dacht  te  kunnen  halen,  bijvoorbeeld  in  de  vorm  van  verbeterde   leefomstandigheden.  Het  kan  ook  zijn  dat  hij  al  een  vermoeden  had  van  het  militaire  tribunaal  dat  na  de   oorlog  in  het  leven  zou  worden  geroepen.  Daarvoor  zou  hij  dan  zeker  moeten  acteren  en  over  een   meelijwekkende  patiënt  werd  allicht  een  milder  oordeel  uitgesproken.  Des  te  vreemder  was  het  daarom   dat  de  verdachte  tijdens  het  proces  plotseling  stelde  dat  zijn  geheugen  weer  prima  in  orde  was,  en  dat   hij  slechts  wat  problemen  met  zijn  concentratie  had  gekend.     In  ieder  geval  drukte  het  geheugenverlies  hem  in  Engeland  nog  dieper  in  het  isolement  dan  voorheen   RPGDWHHQµQRUPDOH¶EULHIZLVVHOLQJPHWWKXLVQXQLHWPHHUPRJHOLMNZDV'HYHUGDFKWHGLHWHQVORWWHRS oktober  1945  naar  Neurenberg  overgevlogen  werd,  is  een  merkwaardig  heerschap  geworden.  Hij  weet    

  41  

het,  al  dan  niet  gesimuleerde,  geheugenverlies  met  veel  overtuigingskracht  uit  te  dragen.  Dat  zou  leiden   tot  merkwaardige  verhoren,  vertwijfelde  ondervragers  en  verdrietige  familieleden.     Jeugd µ:DVLVW*HRSROLWLHN"'LHNU]HVWH)RUPXOLHUXQJGUIWHVHLQGLH/HKUHYRP(LQIOX‰GHU*HRJUDILHDXIGLH3ROLWLHN¶     µ5XGROI+HVV¶LQHHQEULHIYDQXLW6SDQGDXRS8  augustus  1953  

,QZHUG+HVV¶RSD-RKDQQ&KULVWLDQ+HVVJHERUHQLQ:XQVLHGHO,Q  verliet  de   ondernemende  jongeling  zijn  familie  en  ging  op  reis  naar  het  Zwitserse  Livorno.  Daarna  trok  hij  naar   Triëst  om  in  dienst  te  gaan  bij  de  koopman  Johannes  Bühler.  In  1862  trouwde  hij  met  Margarete,  een   van  de  dochters  van  de  koopman,  en  richtte  iQ]LMQHLJHQILUPDRSµ+HVV &R¶.  De  in-­  en   exportfirma  was  gevestigd  in  Alexandrië  (Egypte)  en  werd  later  voortgezet  door  zijn  zonen  Fritz  en   Adolf.     +HVV¶YDGHU)ULW]WURXZGHPHW&ODUD0XHQFK+HWJLQJGHIDPLOLHILQDQFLHHOYRRUGHZLQGJH]LHQGH riante  villa  met  een  fraaie  tuin  die  ze  bewoonden  in  Ibrahimieh,  vlak  aan  de  Egyptische  kust.  Rudolf   werd  daar  op  26  april  1894  geboren.  Hij  had  nog  een  jongere  broer  Alfred  (1897)  en  een  veertien  jaar   jongere  zus  Margarete.   Enkele  auteurs  zitten  hier  op  het  verkeerde  spoor  wanneer  zij  spreken  over  vier  kinderen,  twee  jongens   en  twee  meisjes.*    

Het  gezin  ging  regelmatig  op  vakantie  naar  Duitsland  waar  ze  sinds  1900  een  landgoed  bezaten  in   Reicholdgrun,  gelegen  in  het  Fichtelgebergte  10  kilometer  verwijderd  van  het  plaatsje  Wunschiedel   waar  de  familieleden  later  bijgezet  zouden  worden  in  hun  familiegraf.   +HVV¶YDGHUNRPWXLWGHEURQQHQQDDUYRUHQDOVHHQQRJDOJHVORWHQHQHLJHQ]LQQLJHSHUVRRQOLMNKHLGGLH een  beklemmende  invloed  kon  hebben  op  zijn  omgeving;;  de  maaltijden  verliepen  in  stilte  en  de  kinderen   GXUIGHQSDVWHJDDQVSHOHQDOVKXQYDGHUQDDUZHHUQDDU]LMQZHUNYHUWURNNHQZDV+HVV¶PRHGHU&ODUD QDPGH]RUJYRRUGHNLQGHUHQRS]LFKHQJDIYHHODDQGDFKWDDQKHWµJHYRHOLJHHQLQWHOOLJHQWHNLQG¶ Rudolf.  VaQKDDU]RXKLMHHQµIDVFLQDWLHRYHUKRXGHQYRRUKHWP\VWLHNHHQKHWVSLULWXHOHHQHHQ OHYHQVODQJHOLHIGHYRRUDVWURQRPLHHQDVWURORJLHSOXVHHQGLHSJHORRILQKRPHRSDWKLVFKHPHGLFLMQHQ¶   Op  6  jarige  leeftijd  werd  Rudolf  korte  tijd  naar  een  kleine  Duits-­Evangelische  school  gestuurd,  maar  zijn   ouders  regelden  al  gauw  privéonderwijs  YRRUKHP+HVV¶YDGHUZLOGHKHPJUDDJHUIJHQDDPPDNHQYDQ de  firma  om  zo  zijn  opvolging  veilig  te  stellen.  Rudolf  zag  het  leven  als  koopman  echter  niet  zo  zitten,   lezen  we  steeds  in  de  biografieën.     In  1908  reist  de  familie  per  boot  naar  Duitsland.  Daarover  schrijft  de  veroordeelde  in  Spandau  later   uitvoerig  en  gedetailleerd  aan  zijn  moeder:**     µ,QUHLVGHQZHQDDU'XLWVODQGGH(J\SWLVFKHNXVWZDDURSGH]XLOHQYDQ3RPSHLLGH vuurtoren  en  wat  palmen  als  laatste  objecten  zichtbaar  waren,  verdwenen  langzaam  achter   RQV0LMQYDGHUNHHUGH]LFKQDDUPHRPHQ]HL¶.LMNPDDUJRHGQDDUGLWODQGKHWNDQZHO YHUVFKHLGHQHMDUHQGXUHQYRRUGDWMHKHWZHHUWHUXJ]LHW¶8          

  *De  psychiater  J.  R.  Rees  in  The  case  of  Rudolf  Hess  en  de  journalist  J.  Bernard  Hutton  in  Hess:  The  man  and  his  mission.   **Deze  gedetailleerde  beschrijvingen  doen  geen  recht  aan  de  stelling  van  Hugh  Thomas  dat  de  gevangene  slechts   oppervlakkige  brieven  schreef  aan  het  thuisfront,  en  dat  hij  pas  dieper  op  bepaalde  onderwerpen  inging  als  hij  eerst  de   benodigde  informatie  van  de  familie  zelf  had  gekregen.  

  42  

Ook  beschrijft  hij  vanuit  Spandau  in  een  brief  aan  zijn  moeder  het  Egyptische  landschap:    

µ«GHWXLQYDQ,EUDKLPLHKPHW  ]¶QEORHPHQHQ]¶QJHXUHQHQGHKHOHRQEHVFKULMIOLMNH QLHWZHHUWHJHYHQVIHHUGHYUHVHOLMNKHWHµ&KDPVLQ¶GHNRHOH]RXWLJH]HHOXFKWGH winterstormen,  wanneer  de  zee  helemaal  tot  aan  de  horizon  vol  was  met  witte   schuimkoppen,  het  gekrijs  van  de  zeemeeuwen  en  het  doffe  ritme  van  de  golven,   waarvan  we  de  melodie  konden  horen  totdat  we  in  slaap  vielen.  En  dan  waren  er  de   warme,  zoele,  maanverlichte  nachten  met  het  onafgebroken  gehuil  van  de  honden   buiten  in  de  woestijn  ±  dat  de  stilte  alleen  maar  beter  deed  uitkomen.  Hoe  vaak  moet  u   niet  met  ons  als  kinderen  op  een  bank  gezeten  hebben  onder  de  door  sterren  verlicht   hemel  van  Egypte  en  ons  hebben  verteld  over  de  grote  flonkerende  sterren  en  die  alle   ELMQDDPJHQRHPG«ZDWZDVKHWHHQSDUDGLMVLQRQ]HWXLQDan  de  rand  van  de  woestijn.   Herinnert  u  zich  hoe  we  samen  viooltjes  plukten  en  hoe  verrukkelijk  ze  roken?...En  wat   was  het  heerlijk  op  het  strand  in  die  tijd,  toen  er  nog  geen  kaden  waren  gebouwd.  Je   was  er  helemaal  omgeven  door  een  geweldige  natuur  waar  zee  en  woestijn  elkaar   ontmoeten.  Meestal  was  de  zee  idyllisch  en  kalm  en  konden  we  naar  de  krabbenrotsen   ZDGHQ¶9  

 

In Duitsland Rudolf  wordt,  in  Duitland  aangekomen,  naar  een  jongenskostschool  met  een  goede  naam  gestuurd  in   Godesberg-­am-­Rhein.  Hij  blonk  uit  in  natuurwetenschappen  en  had  een  voorkeur  voor  wiskunde  en   fysica.  Wolf  R.  Hess  spreekt  in  zijn  boek  Mijn  vader  Rudolf  Hess  over  een  begaafde  leerling.10  Een   zelfde  constatering  doet  Roger  Manvell  in  zijn  boek  Rudolf  Hess11µHHQJHZLOOLJHHQLQWHOOLJHQte   OHHUOLQJ¶*Ook  Pätzold/Weißbecker  maken  melding  van  de  goede  leerprestaties  van  Rudolf;;  hij  schrijft   trots  aan  zijn  ouders  wanneer  hij  goede  of  zeer  goede  cijfers  haalt.    Rudolf  blijkt  op  school  een   zwijgzaam  kind  en  daarom  schrijft  zijn  moeder  hem  een  bezorgde  brief  waarin  ze  hem  aanraadt  toch   vooral  wat  meer  van  zichzelf  te  laten  zien  en  wat  mededeelzamer  te  worden:  µ«HVZLUGZRKOJHKHQXQG LVWVLFKHUIU'LFKIUVSlWHUDXFKJXW>«@'XZHL‰W3DSDVSULFKWDXFKVHKUZHQLJXQGEHGDXHUWLPPHU nicht  als  Junge  veranlaßt  zum  Reden  worden  zu  sein.¶12     Vader  Hess  was  nog  steeds  besloten  dat  Rudolfs  WRHNRPVWµLQGHKDQGHO¶ODJHQGDDURPZHUGKLMQD]LMQ tiende  schooljaar  naar  de  Ecole  Supérieur  de  Commerce  in  Zwitserland  gestuurd,  waarna  hij  bij  een   handelsfirma  in  Hamburg  terecht  kwam  als  stagiaire.  Dat  de  handel  voor  Hess  geen  roeping  was  zou   blijken  uit  zijn  grote  interesse  in  lezen,  de  bestudering  van  de  nautische  geschiedenis  en  de  zeevaart.   Dat  hij  een  carrière  in  de  handel  echter  zou  verafschuwen,  zoals  dikwijls  wordt  gesteld,  gaat  veel  te  ver.   In  Hamburg  wist  Hess  zich  in  de  weekeinden  prima  te  vermaken,  hij  speelde  tennis,  bezocht   theatervoorstellingen  en  ging  naar  het  paardenrennen.  Hij  veranderde  zijn  kapsel  en  ging  een  monocle   GUDJHQ'DWVWDDWMHµJUR‰DUWLJ¶VFKUHHI]LMQPRHGHUKHPHQYRHJGHHUDDQWRHµHLQ2UDQJ8WDQVHLNDXP VFK|QHU¶13                          

*Herhaaldelijk  wordt  hier  vermeld  dat  Rudolf  een  intelligente  leerling  was  omdat  dit  een  belangrijk  gegeven  is  in   Dubbelgangers  ontmaskerd.  

  43  

Ten strijde   Toen  de  Eerste  Wereldoorlog  uitbrak  schreef  Hess  zich  al  snel  in  als  vrijwilliger;;  hij  was  toen  inmiddels   20  jaar.14  Het  ging  hier  niet  om  een  overhaast  besluit  maar  om  een  weloverwogen  beslissing  want  hij   zou  toch  zeer  snel  opgeroepen  worden  om  dienst  te  nemen,  daarom  maakte  het  een  betere  indruk  als   hij  zich  vrijwillig  meldde.   Als  lid  van  het  Beierse  Regiment  Infanterie  raakte  hij  in  1916  gewond  aan  zijn  linker  arm,  en  in  1917   ZHUGKLMHUQVWLJµLQppQYDQGHORQJHQJHWURIIHQ¶  Wolf  Rüdiger  geeft  aan  daWGHNZHWVXUHQµWDPHOLMN ]ZDDU¶ZDUHQHQGDWGHODDWVWHYHUZRQGLQJGHOLQNHUORQJEHWURI 15   µ7DPHOLMN]ZDDU¶OLMNWKLHUHHQHXIHPLVPHZDQW3lW]ROGFLWHHUWµein  glatter  Durchschuß  unterhalb  der   linken  Schulter  hinein,  am  Rücken  heraus.¶16  [mijn  cursivering]     Hess  diende  onder  andere  in  het  List  Regiment  dat  niet  alleen  bekend  stond  vanwege  het  grote  aantal   intellectuelen,  maar  ook  om  het  grote  aantal  gesneuvelden.  Dit  was  het  regiment  waarin  ook  ene  Hitler   diende,  maar  voor  zover  bekend  kwam  het  nooit  tot  een  bewuste  ontmoeting  tussen  de  twee  mannen.   +HVVVWRQGLQGHORRSJUDYHQRRUORJYROJHQV]RRQ:ROI5EHNHQGDOVµ]HHUPRHGLJ¶HQDOVHHQ µRQEHULVSHOLMNNDPHUDDG¶,QGHFHPEHUVFKUHHI+HVVXLW5RHPHQLHLQHHQµMXEHOEULHI¶DDQ]LMQ ouders  dat  hij  de  mooiste  dag  van  de  oorlog  had  beleefd,  want  toen  de  Russen  vanuit  hun  loopgraven   keken  om  te  gaan  schieten:        

µVFKRVVHQZLUVLHYRQGHU.DQWHDE:LHDXI6FKHLEHQKDEHQZLUDXI6FKULWWDXIGLH Russenköpfe  gezielt.  Ich  habe  nach  den  Schuß  manchen  zurücksinken  sehen,  nachher  im   feindlichen  Graben  die  Toten  mit  den  Kopfschüssen  gefunden.  Dann  haben  wir  gestürmt,   durch  das  Dorf  durch  und  auch  in  die  fliehenden  Russenmassen  vom  anderen  Rand  aus   KLQHLQJHVFKRVVHQ¶17  

 

Hess  was  dus  fanatiek  en  maakte  al  snel  carriqUH2SDSULOZHUGKLMEHYRUGHUGWRWµ*HIUHLWHU¶RS PHLWRW8QWHURIIL]LHURSRNWREHUWRWµ9L]HIHOGZHEHO¶RSGHFHPEHUWRW µ=XJIKUHU¶HQRSRNWREHUWRWµ/HXWQDQW¶2QGHUWXVVHQZHUG hem  op  27april  1915  -­  wegens   moedig  gedrag,  het  IJzeren  Kruis  2de  klasse  opgespeld.   Na  zijn  zware  verwonding  en  de  langdurige  revalidatie  trad  Hess  in  1918  vrijwillig  toe  tot  het  Keizerlijke   Korps  Vliegeniers  en  voerde  enkele  operationele  vluchten  uit  voordat  de  wapenstilstand  een  feit  was.     De verwondingen en de littekens +XJK7KRPDVVWHOGHHHQRQGHU]RHNLQQDDUGHGRFXPHQWHQYDQ+HVV¶VWDDWYDQGLHQVWWLMGHQVGH Eerste  Wereldoorlog,  om  zekerheid  te  verkrijgen  over  de  toen  opgelopen  littekens.  Een  officiële   samenvatting  daarvan  vond  hij  in  het  Document  Centre  in  Berlijn.  Dit  soort  samenvattingen  zijn   JHEUXLNHOLMNDOVDIVOXLWLQJYDQHHQDFWLHYHFDUULqUH'HSDVVDJHVRYHU+HVV¶YHUZRQGLQJHQOXLGHQDOV volgt:18     12-­6-­1916:  gewond  geraakt  bij  Douaumont,  artillerieprojectiel  linkerhand  en  bovenarm   13-­6-­1916:  opgenomen  in  reservistenhospitaal,  Bad  Homburg  v.d.H.   28-­6-­1916:  opgenomen  in  reservistenhospitaal,  Ilsenburg,  Harz   14-­7-­1916:  ingedeeld  bij  reservetroepen   25-­7-­1917:  gewond  geraakt  in  de  bergen  tussen  Ojtztal  en  Slanic  (linker  bovenarm);;  bij  eenheid  gebleven   8-­8-­1917:  ernstig  gewond  bij  de  bestorming  van  de  Ungureana  (schotwond  linker  long)   25-­81917:  opgenomen  in  het  veldhospitaal,  afdeling  B.  Sepsiszentgyörgi   11-­9-­1917:  geëvacueerd   17-­9-­1917:  opgenomen  in  reservistenhospitaal,  Meissen,  Sachsen   10-­12-­1917:  ingedeeld  bij  de  reservetroepen   11-­12-­1917/31-­12-­1917:  met  verlof  naar  Reichsholdgrün   22-­1-­1918/4-­2-­1918:  met  ziekteverlof   27-­11-­1918:  met  verlof  naar  Reichsholdgrün  tot  aan  ontslag  uit  dienst  

  44  

Uit  dit  overzicht  blijkt  dat  Hess  driemaal  gewond  raakte.  De  eerste  keer  in  1916  door  een   artilleriegranaat  aan  zijn  linkerhand  en  bovenarm.  De  verwonding  moet  vrij  ernstig  zijn  geweest  omdat   hij  daarmee  een  maand  in  het  ziekenhuis  heeft  gelegen.  Natuurlijk  bekeek  ik  -­  waar  mogelijk  -­  het   fotomateriaal  op  littekens  van  de  linkerhand  en  op  een  zichtbare  aanpassing  van  de  handfunctie.  De   handpalm  was  nooit  zichtbaar,  maar  op  de  bovenkant  van  de  linkerhand  waren  nooit  littekens   waarneembaar  (zie:  Op  dood  spoor).   Een  volgende  verwonding  aan  de  linker  arm  lijkt  minder  ernstig,  maar  de  schotwond  in  de  linkerlong   maakte  een  definitief  einde  aan  zijn  actieve  carrière  bij  de  infanterie.  Die  wond  maakte  het  bovendien   noodzakelijk  dat  er  een  levensreddende  operatie  uitgevoerd  werd.  De  operatie  moet  littekens  hebben   veroorzaakt  die  normaal  gesproken  een  levenslang  brandmerk  achterlaten.     Thomas  concludeerde  na  onderzoek  van  de  gevangene  van  Spandau  dat  die  géén  littekens  op  zijn   linkerarm  had  en  géén  littekens  op  zijn  borstkas.  Een  mogelijke  verklaring  daarvoor  kon  zijn  dat  het   bovenstaande  uittreksel  was  vervalst  op  instigatie  van  Hess  zelf.  Maar,  concludeert  Thomas  terecht:   µ«,QWRHQKHWGRFXPHQWZHUGDIJHVWHPSHOGKDGKLMHUERYHQGLHQKHOHPDDOJHHQEHKRHIWHDDQ zijn  militaire  reputatie  op  te  blazen.  In  dat  stadium  had  hij  zich  al  een  vaste  positie  verworven  als  Hitlers   UHFKWHUKDQG¶19   ,QVHSWHPEHUZHUGGHJHYDQJHQHWZHHPDDOLQKHW]LHNHQKXLVRQGHU]RFKWHUZHUGHQU|QWJHQIRWR¶V gemaakt  en  zijn  maag-­darmkanaal  werd  met  behulp  van  bariumpap  in  beeld  gebracht.  Thomas  die  als   algemeen  chirurg  verbonden  was  aan  het  Britse  Militaire  Hospitaal  van  Berlijn  was  toen  enkele   ogenblikken  in  de  gelegenheid  de  borstkas  van  de  gevangene  aan  een  inspectie  te  onderwerpen.   Afgezien  van  twee  kleine  littekens  op  de  borstkas  eQHHQOLWWHNHQRSµHHQYDQGHSROVHQ¶*zag  hij  geen   HQNHOUHVWDQWYDQHHQYHUZRQGLQJ7KRPDVVFKULMIWµ«PDDUDIJH]LHQYDQGH]HOLWWHNHQVZDVHUJHHQ VSRRUWHEHNHQQHQYDQHHQYURHJHUHZRQG¶ 20   Frau  Hess  verklaarde  in  1978  tijdens  een  persoonlijk  gesprek  aan  Thomas  dat  ze  nooit  getwijfeld  heeft   aan  de  identiteit  van  haar  man  in  Spandau.  Verder  verklaarde  ze  in  een  brief  dat  hij  inderdaad  een   schot  door  zijn  long  had  opgelopen**en  dat  bij  bergopwaarts  lopen,  slechts  tijdens  de  eerste  duizend   meter  van  een  klim,  de  gevolgen  van  de  wond  hinderlijk  waren.  Tijdens  sporten  als  tennis  en  zwemmen   had  hij  nergens  last  van.  In  het  dagelijks  leven  herinnerden  hem  alleen  de  littekens  aan  borst-­  en   rugzijde  aan  de  wond.21   'HHHUVWHHGLWLHYDQ7KRPDV¶ERHNGDWHHUWXLW  Zijn  bevindingen  veroorzaakten  nogal  wat   commotie.  Frau  Hess  verklaarde  dat  Hugh  Thomas  niet  goed  bij  zijn  hoofd  was.  Anderen  uitten  hun   twijfels  over  zijn  betrouwbaarheid,  en  weer  anderen  beweerden  dat  hij  zich  moet  hebben  vergist.  In  het   Britse  Lagerhuis  werd  zelfs  een  vraag  gesteld  over  de  identiteit  van  de  gevangene,  maar  zegt  Thomas:   µ«GH%ULWVHUHJHULQJYHHJGHGH]DDN]RDOVJHZRRQOLMNRQGHUKHWNOHHGPHWGHZRRUGHQGDWHUELMKHQ JHHQWZLMIHORYHUEHVWRQGGDWGHJHYDQJHQH+HVVZDV¶25               *Het  OLWWHNHQRSµHHQYDQGHSROVHQ¶ZDVDINRPVWLJYDQHHQHHUGHUHµ]HOIPRRUGSRJLQJ¶LQ   Tijdens  het  tweede  onderzoek  stond  Thomas  een  ogenblik  naast  de  goedgehumeurde  gevangene  toen  deze  zijn   ziekenhuisjasje  uittrok  en  een  warme  kamerjas  begon  aan  te  trekken.  Wederom  zag  hij  geen  spoor  van  littekens.  Thomas   vroeg  de  gevangene  vriendelijk:  µ:DVLVWSDVVLHUWPLWGHQ.ULHJVXQIlOOH"1LFKWKDXWWLHI"¶ 22   De  stemming  van  de  patiënt  sloeg  na  deze  provocerende  opmerking  onmiddellijk  om,  hij  begon  te  beven  en  mompelGHµ=X VSDW]XVSDW¶  Hij  was  zo  van  de  kaart  geraakt  dat  hij  op  weg  naar  het  kleedhokje  zijn  ontlasting,  vermengd  met  de   bariumpap,  over  de  vloer  liet  lopen.  Zelfs  nadat  hij  zich  had  aangekleed  was  hij  nog  volkomen  overstuur.  Thomas  vreesde   geschrokken  dat  een  hartaanval  het  einde  kon  betekenen  voor  de  toen  79  jaar  oude  man.  Niet  alleen  de  gevangene  was   gechoqueerd  maar  Thomas  zelf  was  ook  aangeslagen  van  de  gebeurtenis,  en  hij  kon  nu  niet  anders  meer  dan  concluderen   dat  deze  gevangene  niet  Hess  in  eigen  persoon  was.23   **Frau  Hess  schrijft  letterlijk:  µ1XUGLH0DUNHQYRUQXQGKLQWHQHULQQHUWHQDQGLHVHQ'XUFKVFKXVV¶ 24  

  45  

In  1988  hoorde  Hugh  Thomas  uit  de  mond  van  Wolf  R.  Hess  dat  zijn  vader  in  de  gevangenis  indertijd   kennis  genomen  had  van  de  conclusies  in  7KRPDV¶ERHNµ0DDU¶KDGKLMDDQ)UDX+HVVJHVFKUHYHQµ]H PRHVW]LFKJHHQ]RUJHQPRHVWPDNHQZDQWKLMKDGGDWOLWWHNHQRSGHERUVWQRJVWHHGV¶9DQHHQOLWWHNHQ RS]LMQUXJNRQKLMQLHW]HNHU]LMQVFKUHHIKLMYHUGHUµZDQWKLMKDGJHHQWZHHGHVSLHJHORPdat  vast  te   VWHOOHQ¶26  'LWZDVW\SLVFKµ+HVV¶ZDQWZDDURP]RXKLMHHQWZHHGHVSLHJHOQRGLJKHEEHQJHKDGRP zeker  te  zijn  van  zijn  verwondingen?  Kennelijk  speelde  hij  in  die  tijd  weer  de  rol  van  de  onnozele  met   geheugenverlies  of  er  was  sprake  van  een  staDOWMHW\SLVFKH+HVVKXPRU+HVV¶VFKRRQGRFKWHU$QGUHD Hess  vertelde  mij  tijdens  een  telefonisch  onderhoud  eind  2009,  dat  haar  schoonvader  in  de  familiekring   bekend  stond  om  zijn  aparte  gevoel  voor  humor.     Het einde Op  17  augustus  1987  kwam  er  plotseling  een  eind  aan  het  leven  van  gevangene  nummer  7.   Hij  zou  toen  ongeveer  93  zijn  geweest  stelt  Thomas  en  hij  beschrijft  tot  in  detail  de  lichamelijke  toestand   van  de  gevangene  vlak  voor  zijn  dood.  Hij  was  erg  verzwakt  en  slechts  in  staat  tot  een  zeer  bescheiden   inspanning;;  hij  had  al  eens  een  beroerte  gehad  en  de  gezichtsscherpte  van  vooral  zijn  linkeroog  was   zeer  beperkt.  Zijn  grijpvermogen  (van  de  linkerhand)  werd  gesteld  op  5,  dat  komt  overeen  met  de   VSLHUNUDFKWYDQHHQNLQG'RRUHHQµIUR]HQVFKRXOGHU¶NRQKLj  zijn  linkerarm  niet  meer  optillen  boven  de   horizontaal.  Zijn  evenwichtsgevoel  was  beperkt,  de  linkerknie  dreigde  tijdens  het  lopen  steeds  door  te   zakken  en  zijn  wervelkolom  was  buitengewoon  vervormd  door  een  bochel. 27   5RQGYLHUXXU¶VPLGGDJVZHUGGHJHYangene  in  het  tuinhuisje  van  de  gevangenis  door  de  bewaking   aangetroffen,  ineengezakt  op  de  vloer,  met  een  stuk  elektriciteitssnoer  rond  zijn  nek.  Toen  de  bewaking   hulp  had  ingeroepen  werden  er  wanhopige  pogingen  tot  reanimatie  ondernomen  door  middel  van  mond   op  mondbeademing  en  hartmassage.  Er  ontstonden  meteen  diverse  geruchten:  de  gevangene  was   µKDQJHQGDDQKHWVQRHUDDQJHWURIIHQ¶HQHHQYDULDQWGDDURSµGHJHYDQJHQHKDG]LFK]HOIJHZXUJGGRRU een  knoop  te  leggen  in  het  snoeUHQGDWVWUDNDDQWHWUHNNHQ¶     In  een  ambulance  werd  hij  met  loeiende  sirenes  naar  het  Britse  Militaire  Hospitaal  gebracht  waar  het   dienstdoende  personeel,  na  een  laatste  reanimatiepoging  niets  anders  kon  doen  dan  de  gevangene,   om  16.10  uur  die  dag,  dood  te  verklaren.28   Na  het  overlijden  werden  er  twee  lijkschouwingen  verricht,  de  laatste  in  opdracht  van  de  familie  die  al   snel  het  vermoeden  had  dat  de  doodsoorzaak  niet  vrijwillig  was  maar  gezocht  moest  worden  in   verwurging.  Professor  J.  M.  Cameron,  verbonden  aan  de  Universiteit  van  Londen  voerde  in  opdracht   YDQGHDXWRULWHLWHQGHHHUVWHOLMNVFKRXZLQJXLW(UPRFKWHQJHHQIRWR¶VZRUGHQJHPDDNWPDDUGH gevangenisdirecteuren  konden  via  een  gesloten  televisienetwerk  de  gebeurtenissen  in  de  snijzaal   volgen.  Toen  de  kleding  van  de  gevangene  verwijderd  werd  vond  men  in  zijn  rechter  jaszakje  een   DIVFKHLGVEULHIMHµ%HVWH,OVHEHGDQNWZDWMHYRRUPLMKHEWJHGDDQHQYRRUZDWMHSUREHHUGHWHGRHQ¶       Intermezzo Tijdens  de  eerste  lijkschouwing  werden  de  zakken  van  de  gevangene  doorzocht  en  vond  men  een  briefje  met  de   korte  afscheidsgroet,  gekrabbeld  op  de  achterkant  van  een  brief.  Dit  briefje  was  om  twee  redenen  aanleiding  voor   wilde  speculaties  omdat  de  timing  van  de  vondst  riekte  naar  manipulatie  van  de  publieke  opinie.  De  familie  had   het  vermoeden  GDWGHHQYHORSSDVQDGHGRRGLQGHMDV]DNYDQµ+HVV¶ZDVJHVWRSWRPKHWODWHUDOVRSPHUNHOLMNH YRQGVWWHNXQQHQSUHVHQWHUHQ%RYHQGLHQZDVGHEULHIRQGHUWHNHQGPHWµMXOOLHJURWH¶HHQXLWGUXNNLQJGLHGH gevangene  al  tientallen  jaren  niet  meer  had  gebruikt!  

    Het  ontklede  lichaam  werd  uitgebreid  onderzocht  op  littekens,  met  en  zonder  gebruikmaking  van   ultraviolet  licht.  Cameron  merkte  een  oud  litteken  op  dat  zich  op  de  linkerzijde  van  de  borst  bevond  126   centimeter  van  de  hiel  en  7  centimeter  vanuit  de  middellijn.     46  

De  grootte  van  het  litteken  werd  niet  beschreven  en  bovendien  werd  een  kleiner  litteken  vlak  erboven   niet  opgemerkt!  Verder  werden  de  strepen  rond  de  nek  gedocumenteerd  in  lengte  en  breedte,  maar   over  het  richtingsverloop  werd  geen  melding  gemaakt,  terwijl  dat  nu  juist  voor  de  doodsoorzaak  een   cruciaal  punt  was.  De  lengte  van  het  lichaam  bedroeg  toen  175  centimeter,  maar  in  zijn  jeugd  moet  de   gevangene  ongeveer  6  voet  en  1  inch  lang  zijn  geweest,  wat  overeenkomt  met  185  centimeter.  De   lengteafname  was  het  gevolg  van  een  ernstige  kromming  van  de  ruggengraat.   Op  het  geschoren  achterhoofd  vond  men  een  kneuzing  met  een  diameter  van  twee  inches,  een  halve   inch  dik.  De  huid  was  niet  onderbroken  en  er  werd  daarom  geconcludeerd  dat  de  kneuzing  was   veroorzaDNWGRRUµHHQNODSPHWDDQ]LHQOLMNHNUDFKWYDQRIWHJHQHHQVWRPSYRRUZHUS¶ 29    Opmerkelijk   [A.R.V.]  is  dat  de  huid  van  het  achterhoofd  uitvoerig  werd  bestudeerd  maar  dat  er  geen  melding  werd   gemaakt  van  het  litteken  dat  de  echte  Hess  had  opgelopen  tijdens  gevechten  in  de  bierkelders.30     Afgezien  van  het  kleine  litteken  op  de  borst*werden  dus  géén  littekens  aangetroffen.  Hoogst   opmerkelijk,  want  Frau  Hess  had  toch  steeds  volgehouden  dat  haar  man  de  littekens  wel  degelijk  had.   Ter  ondersteuning  van  zijn  bevindingen  merkt  Thomas  op  dat  Cameron  niet  de  eerste  chirurg  was  die   de  borstkas  van  de  gevangene  had  onderzocht,  57  medici  waren  hem  voorgegaan  maar  niemand  had   melding  gemaakt  van  schotwonden!  Na  opening  van  de  b orstkas  en  het  nemen  van  bloed-­,  haar-­  en   urinemonsters  concludeert  CaPHURQµDe  dood  kan  niet  aan  natuurlijke  oorzaken  toegeschreven   worden.  In  mijn  opinie  was  de  doodsoorzaak:  asphyxie**FRPSUHVVLHYDQGHQHNHQRSKDQJLQJ¶+LHU zegt  Thomas  over  dat:  µ&DPHURQKHWZRRUG  zelfmoord  nergens  in  de  moQGQHHPW¶31     De tweede lijkschouwing Advocaat  Seidl  verklaarde  -­  na  overdracht  van  het  lichaam  aan  de  familie  Hess  -­  in  de  pers  dat  hij  het   onvoorstelbaar  vond  dat  de  gevangene  in  staat  geweest  zou  zijn  om  zelfmoord  te  plegen  en  dat  men  de   patholoog  professor  Spann,  verbonden  aan  de  Universiteit  van  München,  opdracht  had  gegeven  een   tweede  lijkschouwing  uit  te  voeren.  Die  vond  plaats  op  21  augustus.   2SGHOLQNHU]LMGHYDQGHERUVWYRQG6SDQQµQLHWppQPDDUWZHHHQNHOYRXGLJHRXGHOLWWHNHQVGLH evenwijdig  naast  elkaar  lagen,  de  onderste  2,5  centimeter  lang,  de  bovenste  2  centimeter.  Bovendien   YRQGKLMLQGHRPJHYLQJYDQGHOLWWHNHQVµVSRUHQYDQKHFKWLQJHQ.¶32   Over  andere  littekens  heeft  Spann  het  niet  maar  hij  gaat  wel  uitvoerig  in  op  de  sporen  rondom  de  nek:   µDe  breedte  varieerde  van  6  millimeter  tot  20  millimeter.  Overdwars  aan  de  achterkant  verliepen  twee   evenwijdige  strepen,  die  werden  beschreven  als  strepen  van  roodachtige  verkleuring,  1  millimeter   breed,  gescheiden  door  een  andere  verkleuring  van  6  millLPHWHUEUHHGYULMZHOKRUL]RQWDDO¶33   De  precieze  beschrijving  van  sporen  rondom  de  nek  gaven  al  snel  voeding  aan  het  gerucht  dat  de   gevangene  zichzelf  niet  opgehangen  had  en  ook  niet  opgehangen  was  door  anderen,  omdat  de  sporen   rond  de  nek  aan  de  achterkant  dan  schuin  omhoog  moeten  lopen  en  aan  de  voorkant  een  vrijwel   horizontaal  verloop  zullen  hebben.  Tevens  zijn  in  dat  geval  de  sporen  over  hun  hele  lengte  van  gelijke   breedte.34                     *Het  bedoelde  litteken  was  afkomstig  van  een  zelfmoordpoging  in  Engeland.  De  gevangene  had  een  huidplooi  opgepakt  en   die  doorboord  met  een  mes.   **Verstikking.  

  47  

Om  zeker  te  zijn  van  de  juistheid  van  zijn  conclusies  vroeg  Thomas  aan  vier  dienstplichtigen  hem  met   een  stuk  elektriciteitssnoer  om  beurten  aan  te  vallen  in  een  zogenaamde  poging  hem  te  wurgen.  Hij   schrijft  daarover:     µ+HWZDVELMQDJULH]HOLJRPWH]LHQGDWHONYDQGHDDQYDOOHUVLQVWLQFWPDWLJGH]HOIGHKRXGLQJ en  methode  aannam,  omhoog  trekkend  met  de  rechterhand  en  omlaag  met  de  linker,   teneinde  een  snelle  wurggreep  te  verkrijgen  op  een  slachtoffer  dat  beneden  taillehoogte   LQHHQJH]DNWZDVRSGHYORHU¶35    

 

*HFRQIURQWHHUGPHW7KRPDV¶EHYLQGLQJHQJDIKHW%ULWV0LOLWDLU*H]DJJHHQNULPSHQVWHOGHGDW     µGHJHYDQJHQHHHQHOHNWULVFKVQRHUKDGDDQJHWURIIHQGDWDODDQHHn  raamklink  was   bevestigd  en  dat  hij  het  vrije  uiteinde  in  een  lus  rond  zijn  nek  had  gehangen,  vervolgens   achterover  viel,  daardoor  zijn  hoofd  stootte  en  de  ernstige  kneuzing  (aan  het  achterhoofd)   opliep.¶36    

 

Tijdens  beide  secties  werd  het  lichaam  van  de  gevangene  dus  nauwkeurig  onderzocht  op  littekens  maar   men  vond  slechts  onbeduidende  littekens  die  in  verband  konden  worden  gebracht  met  die  van  de   zelfmoordpogingen  in  Engeland  (borst)  en  Spandau  (pols).  Van  de  andere,  veel  oudere  littekens,  was   niets  te  vLQGHQ]RGDW7KRPDVFRQFOXGHHUGHGDWGHµJHYDQJHQHYDQ6SDQGDX¶HHQGXEEHOJDQJHUZDV die  tenslotte  werd  vermoord  in  het  tuinhuisje.   7LMGHQVGHHHUVWHOLMNVFKRXZLQJZHUGHQHUJHHQIRWR¶VJHPDDNWPDDUWLMGHQVGHWZHHGHGLHLQRSGUDFKW van  de  advocaat  van  de  familie  werd  uitgevoerd,  wel.  Twee  afbeeldingen  (8,  9)  zijn  te  vinden  met   internet  maar  zijn  helaas  niet  scherp  genoeg  om  op  littekens  te  kunnen  controleren.    

 

8:  De  nek  van  de  gevangene  is  -­  gedeeltelijk-­  geschoren  om  de  striemen  beter  te  kunnen  beoordelen.  Het  horizontale   verloop  aan  de  voor-­  en  achterkant  zou  zelfdoding  door  ophanging  uitsluiten.   9:  Na  de  eerste  lijkschouwing  door  Professor  J.  M.  Cameron;;  de  afbeelding  is  van  onvoldoende  kwaliteit  om  littekens  waar  te   nemen  of  om  moedervlekken  vast  te  lHJJHQHQWHYHUJHOLMNHQPHWMHXJGIRWR¶VGLHWLMGHQVHHQ]ZHPSDUWLMWMHZHUGHQJHPDDNW (beeldcitaten:  Google,  afbeeldingen  en  YouTube;;  rechthebbenden  onbekend).    

De nederlaag De  Duitse  nederlaag  en  het  verdrag  van  Versailles  kwamen  bij  Rudolf  Hess  keihard  aan.  Ook  zoon  Wolf   5+HVVLVYHUEROJHQDOVKLMLQ]LMQERHNVFKULMIWRYHUGHµKRQJHUEORNNDGHYDQ'XLWVODQG¶GH µYHUGHOJLQJVYUHGH¶HQRYHUGHµRYHUZLQQDDUVGLHJHVFKLHGHQLVVFKUHYHQ¶ 37    Hess  zelf  schrijft  daarover   aan  een  nicht  in  1927:     µ«MHZHHWKRH]HHUik  onder  de  toestand  lijd,  waarin  men  onze  eens  zo  trotse  natie  gebracht   heeft.  Ik  heb  voor  de  eer  van  ons  vaandel  gestreden.  Daar,  waar  een  man  van  mijn  leeftijd   vanzelfsprekend  te  strijden  had.  Dáár  waar  het  er  het  hardst  aan  toe  ging.  In  drek  en  slijk.  In   de  hel  van  Verdun,  Artois,  of  waar  dan  ook.  Ik  heb  de  griezel  des  doods  in  alle  vormen  leren  

  48  

kennen,  heb  dagenlang  onder  trommelvuur  gehuiverd,  sliep  in  een  schuilplaats  waarin  een   )UDQVPDQODJ«,NKHEKRQJHUJHOHGHQHQHOOHQGHJHNHQG]RDOVIURQWVROGDWHn  nu  eenmaal   lijden  en  ellende  ondergaan.  En  dat  alles  zou  tevergeefs  zijn?  En  het  lijden  van  alle   fatsoenlijke  burgers  in  de  heimat  zou  tevergeefs  geweest  zijn?  Ik  weet  wat  jullie  vrouwen   meegemaakt  hebben!  Neen,  indien  dit  alles  voor  niets  zou  gebeurd  zijn,  zou  het  mij  nu  nog   spijten  dat  ik  mij  geen  kogel  door  de  hersens  joeg,  de  dag  dat  die  monstrueuze   wapenstilstandsvoorwaarden    -­  en  het  aanvaarden  daarvan  -­  EHNHQGZHUGHQJHPDDNW¶38  

Na de Eerste Wereldoorlog µ9RRUWDDQ]RXKHWKHP>+HVV@DOOHHQQRg  gaan  om  de  dag  van  de  wraak  en  om  een  zegevierend  Groot-­ 'XLWVODQG«¶     Pätzold  /Weißbecker,  uitspraak  over  Hess  naar  aanleiding  van  de  Vrede  van  Versailles  

 

Rudolf  Hess  probeerde  na  zijn  demobilisatie  aanvankelijk  werk  te  vinden  om  in  zijn  levensonderhoud  te   voorzien,  voor  piloot  had  hij  te  weinig  ervaring.  Teruggaan  naar  Egypte,  en  daar  de  handelsfirma  weer   opbouwen,  was  voor  de  familie  geen  optie  meer  omdat  de  regio  inmiddels  viel  onder  Engels   protectoraat.   Hess  schreef  zich  in  1920  in  aan  de  Universiteit  van  München  en  ging  geschiedenis,  economie  en   JHRSROLWLHNVWXGHUHQ,QZDVKLMOLGJHZRUGHQYDQppQYDQGHµ9ULMH.RUSVHQ¶GLHGHFRPPXQLVWHQ bestreden  die  in  de  deelstaat  Beieren  aan  de  macht  waren  gekomen.  Tijdens  de  diverse   straatgevechten  raakte  hij  wederom  gewond,  dit  keer  aan  zijn  been.39  Of  deze  verwonding  wellicht   sporen  achterliet  wordt  nergens  vermeld,  en  in  de  sectie-­  rapporten  wordt  er  geen  melding  van   gemaakt.  [ARV]   Ondertussen  was  Hess  ook  lid  geworden  van  het  Thule-­Gesellschaft,  een  nationalistische  groepering   met  uitgesproken  antisemitische  ideeën.*     Hess  ontmoette  zijn  toekomstige  vrouw  Ilse  Pröhl  voor  het  eerst  in  1920.  Ze  woonden  toevallig  in   hetzelfde  kosthuis  in  München.  Aanvankelijk  toonde  hij  weinig  belangstelling  voor  haar,  vertelde  Ilse   Pröhl  omdat  hij  volkomen  leek  op  te  gaan  in  zijn  politieke  activiteiten.   Op  28  januari  1920  leerde  Hess  Karl  Haushofer*kennen  die  in  1921  aan  de  universiteit  als  professor   werd  benoemd  aan  de  universiteit  van  München.  Hess  raakte  al  snel  bevriend  met  de  familie  Haushofer   en  met  zijn  zoon  Albrecht  die  later  ook  professor  zou  worden.                         *Het  Thule-­Gesellschaft  was  een  groepering  die  in  1918  opgericht  werd  door  de  puissant  rijke  occultist  baron Rudolf  Freiherr   von  Sebottendorf.  Officieel  kwam  men  bij  elkaar  om  de  Duitse  oudheid  te  bestuderen,  de  Duitse  mythologie,  de  folklore  en   GHOLWHUDWXXUµ*URWHQGHHOVZDVKHWJHQRRWVFKDSHFKWHUHHQGHNPDQWHOYRRUSROLWLHNHDJLWDWLHHQLQWULJHV¶  Sebottendorf  was   tevens  lid  van  de  in  1912  opgerichte  Germanenorde.  Deze  occulte  groepering  leunde  voornamelijk  op  twee  concepten:  de   mystieke  zuiverheid  van  het  Duitse  bloed  en  een  wereldwijde  samenzwering  van  joden  en  vrijmetselaars,  bedoeld  om  de   wereldheerschappij  te  verkrijgen.  Het  is  niet  zeker  of  de  latere  nazi-­leiders  actief  bij  het  occulte  betrokken  waren,  maar  dat   ze  zich  er  door  hebben  laten  inspireren  lijkt  duidelijk.  

  49  

Karl  Haushofer  was  in  de  Eerste  Wereldoorlog  brigadegeneraal  geweest  en  had  uitgesproken  ideeën   over  de  oorzaken  van  de  Duitse  nederlaag+LMRQWZLNNHOGHGHµJHRSROLWLHN¶ZDDULQKHWWKHPD µ/HEHQVUDXP¶HHQFHQWUDOHSODDWVLQQDPµHONHVWULMGRPKHWEHVWDDQZDVHHQVWULMGRPGHUXLPWHZDDULQ GDWEHVWDDQ]LFKPRHVWDIVSHOHQ¶'DWZDVRS]LFKJHHQQLHXZHJHGDFKWHPDDU+DXVKRIHUYHUWDDOGH die  naar  de  Duitse  situatie  waardoor  er  een  racistisch-­imperialistische  lading  aan  gegeven  werd.   'HLQYORHGYDQGH]HWKHRULHRSKHWGRHQHQODWHQYDQGHQD]L¶VZDVJURRWHQ+LWOHUKDDOGHXLWGH µEHWUHNNHOLMNDFDGHPLVFKHEHQDGHULQJYDQGHZHUHOGSUREOHPHQ¶YDQ+aushofer  wat  hij  kon  gebruiken;;   de  filosofieën  van  Alfred  Rosenberg*en  Walter  Darré**verschaften  hem  tenslotte  de  legitimatie  tot  het   brute  optreden  van  de  Duitse  legers  in  Oost-­Europa.    

Hess leert Hitler kennen In  1920  bezocht  Hess  een  bijeenkomst  van  de  Deutsche  Arbeiter-­Partei  (DAP)  die  gehouden  werd  in   een  bierbrouwerij.  Daar  hoorde  hij  de  rechtse  agitator  Adolf  Hitler  spreken.  Hess  was  meteen   enthousiast  en  herkende  in  Hitler  meteen  de  man  die  Duitsland  kon  ontdoen  van  de  ketenen  van   Versailles.  Onder  Hitlers  leiding  werd  de  partij  omgezet  in  de  Nationalsozialistische  Deutsche  Arbeiter-­ Partei  (NSDAP),  waarbij  Hess  als  zestiende  lid  werd  ingeschreven.   De  nieuwe  partij  nam  het  hakenkruis  van  het  Thule-­Gesellschaft  over  als  symbool  en  op  aanwijzing  van   Hitler  werd  de  draairichting  van  het  wiel  omgekeerd.  Hess  behoorde  al  snel  tot  de  inner  circle  van  de   mensen  om  Hitler  en  werd  diens  persoonlijke  adviseur.  Hess  was  niet  alleen  adviseur  en  spreker  voor   de  partij,  maar  was  tevens  actief  binnen  de  gelederen  van  de  SA.  Op  4  november  1921  nam  hij  deel   aan  hevige  gevechten  tussen  communisten  en  sociaaldemocraten  waarbij  hij  een  gapende  wonde  aan   zijn  (achter)hoofd  opliep  toen  hij  probeerde  te  verhinderen  dat  Hitler  getroffen  werd  door  een  bierpul. 40   Het  is  zeker  dat  die  wond  een  litteken  heeft  achtergelaten,  en  het  is  daarom  nogal  raadselachtig   waarom  ook  dat  litteken  tijdens  de  secties  niet  werd  opgemerkt.     Na  de  mislukte  Bierhalle-­Putsch  op  8  november  1923  werden  Hitler  en  -­  enige  tijd  later  -­  Hess   veroordeeld  tot  lichte  gevangenisstraffen  die  uitgezeten  moesten  worden  in  de  gevangenis  van   Landsberg.  Hitler  werd  veroordeeld  tot  vijf  jaar  straf,  maar  zat  daar  maar  negen  maanden  van  uit.  Hess,   die  zichzelf  had  aangegeven,  nadat  bleek  dat  de  straffen  mild  uitvielen,  werd  veroordeeld  tot  achttien   maanden  waarvan  hij  uiteindelijk  zeven  doorbracht  in  gevangenschap.                                 *Alfred  Ernst  Rosenberg  (1893/1946):  lid  van  het  Thule-­Gesellschaft,  publiceerde  in  1930  Der  Mythus  des  20.  Jahrhunderts  

waarin  het  Arische  ras  een  superieure  rol  kreeg  toebedeeld.  Rosenberg  werd  tijdens  het  proces  van  Neurenberg  veroordeeld   tot  de  doodstraf;;  op  16  oktober  1946  werd  hij  opgehangen.   **Richard  Walter  Darré  (1895/1953):  partij-­ideoloog  van  de  NSDAP  die  zich  had  ontpopt  als  een  racist  en  vurig  antisemiet.  In   1945  werd  hij  gearresteerd  en  tijdens  het  Neurenbergtribunaal  berecht.  Hij  werd  in  1950  vrijgelaten  en  stierf  in  1953  aan  de   gevolgen  van  kanker  en  overvloedig  alcoholgebruik.  

  50  

In  Landsberg  schreef  Hitler  Mein  Kampf  waarbij  Hess  fXQJHHUGHDOV+LWOHUV¶SDUWLFXOLHUVHFUHWDULV+RH groot  de  invloed  van  Hess  op  Hitler  in  die  tijd  precies  was  is  nooit  helemaal  duidelijk  geworden  maar  er   zijn  aanwijzingen  dat  Hess  bij  het  schrijven  van  Mein  Kampf  redigeerde,  reorganiseerde  en  ideeën   inbracht.¶41   In  1927  trouwt  Hess  met  Ilse  Pröhl  nadat  Hitler  nadrukkelijk  op  een  bruiloft  had  aangedrongen.  Hess   schrijft  daarover:  µDer  Tribun*VWUDKOWGD‰ZLUHQGOLFKVRZHLWVLQGHUZDUVFKRQODQJHIUV+HLUDWHQ¶ 42   Het  paar  kocht  een  villa  in  de  Münchense  wijk  Harlaching  waar  het  later  een  komen  en  gaan  zou   worden  van  partijbonzen.  Ondertussen  had  Hess  zijn  hobby  als  vlieger  weer  opgepakt  en  wilde  in   navolging  van  Charles  Lindbergh  over  de  oceaan  vliegen,  maar  dan  in  omgekeerde  richting.  Die  poging   kon  tot  grote  teleurstelling  van  Hess  geen  doorgang  vinden  omdat  hij  de  benodigde  financiën  niet  bij   HONDDUNRQNULMJHQ,QHFKWHUZHUGKHPµHLQJDQ]UHL]HQGHV  PRGHUQVWHV0DVFKLQFKHQ¶>+HVV@  ter   beschikking  gesteld  waarmee  hij  een  tweede  plaats  behaalde  bij  een  wedstrijd  om  de  Zugspitze.**Twee   jaar  later  won  hij  de  wedstrijd.     +LWOHUZDVQLHWDOWHJHFKDUPHHUGYDQGHµYOLHJNXQGLJHHVFDSDGHV¶YDQ+HVVHQWHOHJUDIHHUGH     µNiettegenstaande  gemengde  gevoelens  wou  ik  u  toch,  mijn  beste  Hess,  hartelijk  feliciteren   met  uw  triomf  -­  stop-­  Ik  hoop  dat,  nu  uw  vliegkundige  talenten  beslist  erkend  zijn,  uw   behoeften  naar  verdere  vliegkundige  prestaties  zullen  afnemen.  In  deze  stille,  doch  oprecht   JHPHHQGHKRRSQRJPDDOVPLMQKDUWHOLMNVWHJHOXNZHQVHQ8Z$GROI+LWOHU¶43  

  1932 en daarna   Hess  trad  in  1932  in  overheidsdienst  maar  had  geen  dienstverband  binnen  de  NSDAP.   Hitler  bestuurde  het  land  vanaf  1933,  en  Hess  had  de  feitelijke  leiding  van  de  partij  in  handen.  In  april   1933  werd  hij  benoemd  tot  Stellvertreter  van  Hitler,  nadat  hij  in  1932  al  benoemd  was  tot  hoofd  van  de   Centrale  Politieke  Commissie;;  een  orgaan  dat  het  beleid  van  de  Duitse  regering  coördineerde.  In   GHFHPEHUZHUGKLMPLQLVWHU]RQGHUSRUWHIHXLOOHHHQEDDQGLHKHPµGHFRQWUROHUHQGHPDFKWJDI over  alle  aspHFWHQYDQGHUHJHULQJEHKDOYHEXLWHQODQGVEHOHLGHQVWULMGNUDFKWHQ¶+HVVVWRQGEHNHQGDOV het  geweten  van  de  partij  en  zijn  macht  groeide  in  die  jaren  tot  ongekende  hoogte.  Als  echte  antisemiet   ondertekende  hij  tussen  1933  en  1938  een  hele  reeks  van  wetten  die  rechtstreeks  tegen  de  joden   gericht  waren.   7RFKZDVHUVSUDNHYDQPRUHOHWZHHGHOLQJLQ+HVV¶EHKDQGHOLQJYDQGHMRGHQVWHOOHQ/\QQ3LFNQHWW HDZDQWLQEHYDOKLMGDWµDDQGHMRGHQRQGHUJHHQHQNHOHRPVWDQGLJKHLGKXQUHFKWRSVRFLDOH voorzieniQJHQPDJZRUGHQJHZHLJHUG¶                                 *+LWOHUZHUGGRRU+HVVYDDNµGHU7ULEXQ¶JHQRHPG   **De  Zugspitze,  gelegen  in  Zuid-­Beieren,  is  met  2962  meter  de  hoogste  berg  van  Duitsland.     51  

Men  kan  er  slechts  naar  raden  hoe  Hess  op  de  Endlösung*  (1942)  gereageerd  zou  hebben  want  hij  zat   toen  gevangen  in  Engeland.  De  gruwelijkheden  van  het  bewind  werden  hem  -­  evenals  Operatie   Barbarossa**-­  tijdens  het  proces  van  Neurenberg  wel  degelijk  aangerekend.   Veel  van  de  wetgeving,  die  als  inleiding  op  de  Endlösung  beschouwd  kan  worden,  werd  door  Hess   immers  ondertekend.  In  hun  oordeel  stelden  de  rechters  in  1946  bovendien,  dat  Hess  zo  dicht  bij  Hitler   had  gestaan,  en  hem  daarom  zó  goed  gekend  had,  dat  hij  zijn  boosaardig  brein  had  kunnen   doorgronden.  Dat  Hess  Hitler  vanaf  het  begin  zeer  goed  kende,  en  een  persoonlijke  relatie  met  hem  had   opgebouwd,  bleek  wel  uit  de  brief  die  Hess  in  1921  stuurde  aan  de  Beierse  premier  Gustav  von  Kahr:   µ«:DW+HUU+LWOHUEHWUHIWLNNHQKHPHUJJRHGZDQWLNVSUHHNKHPELMQDGDJHOLMNVHQKHEHen   GLHSJDDQGHSHUVRRQOLMNHYHUVWDQGKRXGLQJPHWKHP¶ 44   Kortom:  Hess  had  beter  moeten  weten,  en  had  afstand  moeten  nemen  van  deze  misdadige  figuur   voordat  het  te  laat  was,  dat  blijkt  expliciet  uit  onderstaande  tekst  van  de  rechtbank:     µ«daß  keiner  der  Angeklagten  besser  als  Hess  wüßte,  wie  fest  entschlossen  Hitler  zur   Verwirklichung  seiner  ehrgeizigen  Ziele  war,  keiner  kannte  so  gut  den  Fanatismus  und  die   Gewalttätigkeit  dieses  Mannes  und  wie  sehr  unwahrscheinlich  es  war,  daß  dieser  von  der   Anwendung  von  Gewalt  absehen  würde,  falls  diese  als  einziges  Mittel  zur  Erreichung  seiner   =LHOHEULJEOLHE¶45  

 

De  opmaat  voor  de  systematische  volkerenmoord  was  dus  mede  gelegen  in  de  wetgeving  waarvoor   Hess  persoonlijk  verantwoordelijk  was  en  wordt  naast  Endlösung  ook  vaak  de  Holocaust  genoemd.   Angela  Lambert***gebruikt  in  plaats  daarvan,  in  haar  bijna  vuistdikke  biografie  Het  verloren  leven  van   Eva  Braun,  liever  de  aanduiding  Duistere  Gebeurtenissen.  Daar  valt  wat  voor  te  zeggen  want  het  woord   Holocaust  wordt  zo  vaak  gebUXLNWGDWKHWµELMQDHHQFOLFKpLVJHZRUGHQHQGDDUPHHLHWVYDQ]LMQ vroegere  impact  heeft  verloren.¶46  Met  Holocaust  wordt  tegenwoordig  vooral  gedacht  aan  de  uitroeiing   van  de  joden,  maar  er  zijn  ook  nog  zo  veel  andere  slachtoffers  te  betreuren  zoals  de  miljoenen   katholieke  Polen,  de  zigeuners,  de  miljoenen  Russen,  de  bolsjewieken,  de  homoseksuelen,  de   jehovagetuigen,  de  lichamelijk  en  geestelijk  gehandicapten,  de  zo  onschuldige  kinderen  en  de  vele,  vele   anderen.  Lambert  haalt  Gitta  Sereny****aan  die  in  de  televisiedocumentaire  Adolf  and  Eva  uit  2000  (ook   op  dvd)  uitlegt,  dat  het  slechts  gedeeltelijk  waar  is  dat  de  vernietiging  van  de  joden  dé  doelstelling  van   het  nazisme  was;;  het  was  [vooral]  één  van  de  doelstellingen. 47                              

*µEntlösung  der  JudeQYUDJH¶  RRNZHOµHolocaust¶µShoa¶RIµ)LQDO6ROXWLRQ¶  genoemd,  behelst  de  systematische  genocide  op   het  joodse  volk.  Entlösen  betekent  letterlijk:  bevrijden,  vrij  maken.   **Codenaam  voor  de  aanval  op  de  Sovjet-­Unie  (22  juni  1941).   ***Angela  Lambert  (1940/2007):  Engels  journalist,  schrijfster  en  kunstcriticus;;  overleden  na  een  langdurige  ziekte.  

*****LWWD6HUHQ\ ZHUGJHERUHQLQ:HQHQHQYOXFKWWHLQYRRUGHQD]L¶VPHWKDDUIDPLOLHQDDU)UDQNULMNHQODWHU naar  Engeland.  Ze  is  bekend  als  journalist  en  schreef  meerdere  biografieën.  

  52  

Naar Schotland   De  vlucht  van  Hess  naar  Schotland  op  zaterdag  10  mei  1941  was  even  avontuurlijk  als  bizar  en  roept   nog  steeds  veel  vragen  op.  De  belangrijkste  daarvan  is  of  Hitler  nu  wel  of  niet  op  de  hoogte  was  van   +HVV¶vertrek.  Dat  Hitler  een  vergelijk  met  Engeland  voorstond  is  bekend,  in  diverse  redevoeringen   stuurde  hij  daar  expliciet  op  aan.  De  Engelsen  reageerden  daarop  met  zulk  een  oorverdovend  zwijgen   dat  hij  tegen  Hess  verzuchtte  of  hij  dan  misschien  zélf  naar  Groot-­Brittannië  moest  vliegen  om  daarover   te  onderhandelen.  Het  is  speculatie,  maar  wellicht  was  deze  opmerking  inspirerend  genoeg  voor  Hess   om  plannen  te  ontwikkelen  in  die  richting.  Over  de  precieze  gebeurtenissen  rond  de  vlucht  is  veel   geschreven;;  het  hele  verhaal  kan  makkelijk  gevonden  worden  in  De  Moord  op  Rudolf  Hess  en  Rudolf   Hess,  de  eerste  volledige  biografie.  Dit  bestek  biedt  onvoldoende  ruimte  om  dieper  op  alle  details  in  te   gaan,  maar  ik  wil  toch  één  speciale  gebeurtenis  onder  de  aandacht  brengen.  Hess  heeft  altijd   volgehouden  dat  hij  op  de  bewuste  zaterdagavond  enkele  keren  heen  en  weer  vloog  boven  de   Noordzee  totdat  het  voldoende  donker  was  om  onopgemerkt  het  Britse  territorium  binnen  te  vliegen.  Het   waarheidsgehalte  van  deze  verklaring  werd  betwijfeld,  ook  omdat  hij  voor  een  rechtstreekse  vlucht   onvoldoende  brandstof  bij  zich  had.  Thomas  dacht  daarom  dat  de  echte  Hess  boven  de  Noordzee  werd   neergeschoten  op  bevel  van  Goering;;  vervolgens  zou  een  vervanger  vanuit  Denemarken  koers  hebben   gezet  naar  Dungavel  House,  het  huis  van  de  Duke  of  Hamilton  die  het  contact  moest  leggen  met  hoge   regeringsfunctionarissen.  In  het  (fictie)boek  De  dubbelganger  laat  de  schrijver  Hess  een  tussenlanding   uitvoeren  op  Schiphol,  niet  alleen  om  bij  te  tanken,  maar  ook  om  ruimte  te  maken  voor  zijn  look-­alike.   Allemaal  fantasie  was  mijn  veronderstelling  totdat  Varekamp  en  Peet  in  het  Nederlandse  stripboek   Agent  Oranje,  de  oorlogsjaren  van  prins  Bernhard  een  officieel  document  opnamen  van  de   Amerikaanse  consul  John  Lord  in  Amsterdam,  gedateerd  8  augustus  1941,  waaruit  blijkt  dat  Hess   inderdaad  vanaf  Schiphol  zijn  reis  naar  het  westen  vervolgde:     µAs  a  fact  which  is  not  generally  known,  I  can  report  on  the  best  authority  that  Hess   refueled  his  plane  at  Schiphol,  the  Amsterdam  airport.  The  airport  received  a   telephone  call  from  Augsburg  to  refuel  the  plane  which  Hess  was  flying.  I  do  not   know,  however,  whether  the  airport    officials  at  Schiphol  knew  the  identity  of  the   pilot.¶48  

  Deze  verklaring  lost  weer  een  deel  van  het  raadsel  op,  maar  waarom  Hess  deze  tussenstop  zijn  leven   lang  verzweeg  is  een  nieuwe  vraag.                                         53  

Bronnen: Rudolf Hess 1.        Hess,  Wolf  R.,  vader.   2.        Media  Life,  Grandson;;  Action  Report,  Nazi         kiiiiiiileader's  grandson.   3.        Hess,  Wolf  R.,  vader.   4.        Idem,  294.   5.        Idem,  306.   6.        Thomas,  moord,  183.   7.        Hess,  Wolf  R.,  vader,  212.   8.        Manvell,  Hess,  12-­13.   9.        Idem,  12.   10.    Hess,  vader,  19.   11.    Manvell,  Hess.   12.    Pätzold,  Hess,  19.   13.    Idem,  20.   14.    Hess  Wolf  R.,  vader,  20.     15.    Idem,  20-­21.   16.    Pätzold,  Hess,  27.   17.    Hess,  Briefe,  190.   18.    Thomas,  moord,  32-­33.   19.    Idem,  38.   20.    Idem,  25.   21.    Idem,  39.   22.    Idem,  28.   23.    Idem,  39.  

24.    Ibidem.   25.    Thomas,  moord,  209.   26.    Idem,  210.   27.    Idem,  212  e.v.   28.    Idem,  214-­223.   29.    Idem,  231.   30.    Manvell,  Hess,  20.   31.    Thomas,  moord,  231.   32.    Idem,  236.   33.    Idem,  237.   34.    Idem,  237-­238.   35.    Idem,  239.   36.    Ibidem.   37.    Hess  R.,  vader,  21.   38.    Idem,  23-­24.   39.    Manvell,  Hess,  15.   40.    Thomas,  moord,  63.   41.    Pätzold,  Hess,  72  e.v.;;  Hess,  vader,  29.   42.    Idem,  77.   43.    Hess  R.,  vader,  36-­37.   44.    Pätzold,  Hess,  19.   45.    Hess  R.,  England,  64.   46.    Lambert,  leven,  466.   47.    Ibidem.   48.    Varekamp,  Agent,  88-­89.

  54  

 

Hoofdstuk 3

                                                                                                55  

Inleiding In het eerste deel van dit hoofdstuk wordt in  De  Voorkeursbewegingen op zoek gegaan naar de voorkeursbewegingen van Hess en die van de gevangene in Neurenberg/Spandau. In het tweede deel Vijf   kenmerken  en  één  gewoonte komen vier lichaamskenmerken en één gewoonte aan bod. Daarna komen in deel drie Over  de  brieven  en  een  verkeerde  foto,  de brieven voor het voetlicht die  Hess aan zijn thuisfront heeft geschreven. Tenslotte wordt in deel vier Op  dood  spoor een indruk gegeven van hetgeen niet als vergelijkingsmateriaal gebruikt kon worden.   2PSUDNWLVFKHUHGHQHQZRUGWVWHHGVKHWRQGHUVFKHLGJHPDDNWWXVVHQ¶YRRUNHXUVEHZHJLQJHQ·HQ ¶OLFKDDPVNHQPHUNHQ·ZHWHQGGDWGHYRRUNHXUVEHZHJLQJHQPHWHYHQYHHOUHFKWRQGHU lichaamskenmerken kunnen worden gerangschikt.

  Het  verzamelen  van  lichaamskenmerken  ter  bepaling  van  de  identiteit  of  authenticiteit  van  personen   werd  als  eerste  systematisch  aangepakt  door  de  Fransman  Alphonse  Bertillon  (1853/1914).  Hij  legde   diverse  metingen  van  lichaamsdelen  vast  en  ordende  die  tot  een  logisch  systeem,  met  de  bedoeling   criminelen  te  kunnen  opsporen.  Tevens  werden  andere  kenmerken  zoals  tatoeages,  littekens  en   persoonlijkheidskenmerken  in  zijn  kaartsysteem  opgenomen.  Bertillon  wordt  daarmee  beschouwd  als   een  van  de  grondleggers  van  de  antropometrie.  Zijn  methode,  die  nog  steeds  enige  bekendheid  geniet   als  Bertillonage,  raakte  in  onbruik  door  de  opkomst  van  de  vingerafdruk.  Bertillon  was  zijn  tijd  ver  vooruit   en  met  zijn  manier  van  werken  dwong  hij  dan  ook  veel  respect  af,  ook  internationaal.  Dat  neemt  niet   weg  dat  aan  het  meten  en  interpreteren  van  de  metingen,  geen  moeilijkheden  waren  verbonden.  Het   systeem  was  omslachtig;;  de  onderzoekers  moesten  grondig  worden  opgeleid  en  de  eisen  die  aan  de   meetapparatuur  gesteld  werden  waren  hoog.   Het  lijkt  er  in  eerste  instantie  misschien  op  dat  met  dit  onderzoek  in  de  voetsporen  van  Bertillon  wordt   getreden  maar  een  wezenlijk  verschil  zit  hem  in  het  soort  metingen.  Bertillon  legde  zaken  vast  als   lichaamslengte,  schedelomvang,  lengte  van  de  onderarmen  en  de  voetmaat.  Het  ging  steeds  om   kwantitatieve  metingen.  Bij  die  manier  van  meten  kunnen  veel  vraagtekens  gesteld  worden  bij  de  intra-­   en  interbeoordeleaarsbetrouwbaarheid.  Afgezien  van  de  gebruikte  apparatuur  is  het  namelijk  een  groot   probleem  om  de  exacte  plaatsen  aan  het  menselijk  lichaam  te  bepalen  waartussen  gemeten  wordt,  ook   al  omdat  de  anatomie  van  persoon  tot  persoon  aanmerkelijk  kan  variëren.  Daarbij  komt  dan  nog  de   kwestie  van  het  juiste  gebruik  van  de  apparatuur  en  het  aflezen  daarvan.   %HUWLOORQNRQDDQKHWOLFKDDPPHWHQKLMKDG]LMQNODQWHQµELMGHKDQG¶KHWZDUHQFULPLQHOHQHQ verdachten  die  hij  letterlijk  de  maat  kon  nemen.  Bij  dit  onderzoek  kan  van  kwantitatief  meten  geen   sprake  zijn,  zelfs  al  was  dat  mijn  wens.  Daarom  legde  ik  ter  bepaling  van  de  identiteit  van  de  gevangene   LQ6SDQGDXHQGHDQGHUHGXEEHOJDQJHUVNZDOLWDWLHYHµPHWLQJHQ¶YDVWGLHYHUNUHJHQNXQQHQZRUGHQ GRRUKHWEHNLMNHQYDQIRWR¶VHQKHWDIVSHOHQYDQILOPPDWHULDDO(UZHUG-­  waar  mogelijk  -­  gezocht  naar   kwalitatieve  metingen  die  boven  de  discussie  staan  wat  betreft  interbeoordelaarsbetrouwbaarheid  en   die  voldoen  aan  de  voorwaarden  van  continu  en  invariabel.   Dat  betekent  niet  dat  mijn  metingen  de  subjectiviteit  ontstijgen  want  er  wordt  steeds  gezocht  naar   overeenkomenGHNHQPHUNHQRSEDVLVYDQµJURWHJHOLMNHQLV¶2IHUDOVFRQFOXVLHDOGDQQLHWVSUDNHLV van  dubbelgangers  kan  met  absolute  zekerheid  nooit  bewezen  worden  omdat  onzekerheid  inherent  aan   DOOHEHZLMV'DDURPLVKHWXLWHLQGHOLMNµVOHFKWV¶PRJHOLMNZDDUVFKLMQlijkheidsuitspraken  te  doen.  Op  zich   hoeft  dat  helemaal  geen  teleurstellende  mededeling  te  zijn,  want  in  het  boek  Op  zoek  naar  de  bron1    van   Broeders  wordt  uitgebreid  uit  de  doeken  gedaan  hoe  een  rechter  forensisch  bewijsmateriaal  weet  te   accepteren,  namelijk  niet  op  basis  van  wetenschappelijke  onderbouwing  maar  wel  op   overtuigingskracht.  In  het  hoofdstuk  Statistiek  en  wetenschap  wordt  hier  nader  op  ingegaan.     Bron: Inleiding 1.

Broeders,  bron.  

  56  

Lichaamskenmerken   Lichaamskenmerken  zijn  individuele,  unieke  kenmerken  die  teruggevoerd  kunnen  worden  tot  een   enkele  persoon.  Een  verklaring  van  hun  voorkomen  is  de  oneindige  natuurlijke  variatie  die  terugkomt  in   de  stelling  van  Quételet  dat  de  natuur  zichzelf  nooit  herhaalt.  Of  een  kenmerk  inderdaad  kan  worden   opgevat  als  individueel,  kan  niet  beantwoord  worden  omdat  we  niet  alle  variabelen  kennen  binnen  een   open  populatie.1   Wat  betreft  het  onderzoek  naar  dubbelgangers  geldt  dit  in  veel  mindere  mate,  want  de  populatie  beperkt   zich  in  dit  onderzoek  steeds  tot  twee  personen.  Indien  een  kenmerk  aangetroffen  wordt  bij  de  ene   persoon  en  bij  de  andere  niet  dan  kan  er  van  een  dubbelganger  in  principe  geen  sprake  zijn.  Toch  is  het   niet  zo  dat  één  verschillend  lichaamskenmerk  in  alle  gevallen  voldoende  is  voor  het  trekken  van   vergaande  conclusies.  Dat  hangt  in  hoge  mate  van  het  lichaamskenmerk  in  kwestie  af,  want  niet  alle   kenmerken  hebben  een  even  hoog  onderscheidend  vermogen.  Daarom  is  het  in  eerste  instantie  beter   een  kenmerk  op  te  vatten  als  typerend  voor  een  individu  dan  als  specifiek.2     Volgens  de  uniciteitsassumptie  van  Quételet  is  elk  kenmerk  naar  de  letter  specifiek  voor  één  bepaalde   persoon,  maar  in  de  praktijk  is  de  uniciteit  niet  altijd  gemakkelijk  aantoonbaar.  Dat  geldt  ook  voor  de   lichaamskenmerken  die  in  dit  onderzoek  de  revue  passeren.  We  baseren  ons  daarbij  op  de  gelijkenis,  of   ook  wel  de  kwalitatieve  identiteit,  van  lichaamskenmerken  en  bewegingsvoorkeuren.     +HWµULPSHOSDWURRQWXVVHQGHZHQNEUDXZHQ¶GDWLQGLWKRRIGVWXNZDDUJHQRPHQZRUGWELM5XGROI+HVVHQ zijn  dubbelganger,  is  een  voorbeeld  van  sterke  gelijkenis.  Deze  rimpels  zijn  typerend  voor  beide   personen  maar  het  is  niet  zo  dat  het  voor  ons  in  de  dagelijkse  praktijk  gaat  om  een  uniek  kenmerk,   omdat  veel  meer  personen  rimpels  tussen  de  ogen  hebben  met  een  vergelijkbaar  verloop.  De  uniciteit   van  deze  rimpels  zou  dan  niet  alleen  betrekking  hebben  op  de  exacte  lengte,  richting  en  diepte,  met   andere  woorden  de  driedimensionale  presentatie,  maar  ook  op  het  tijdstip  van  ontstaan  en  de  mogelijke   veranderingen  in  de  tiMG$OGH]HµNHQPHUNHQYDQKHWOLFKDDPVNHQPHUN¶]LMQQLHWPHHWEDDUZDDUXLWQRJ HHQVEOLMNWGDW4XpWHOHW¶VVWHOOLQJSODXVLEHOPDJNOLQNHQPDDUQLHWEHZH]HQNDQZRUGHQ   In  het  Systeem  Van  der  Bijl  wordt  -­  onder  andere  -­  de  eindstand  van  bewegingsvoorkeuren  vastgelegd.   Het  proces  YDQµKDQGHQYRXZHQ¶HLQGLJWELMYRRUEHHOGPHWGHOLQNHUGXLPDFKWHUERYHQ'DWZHKLHUQLHWWH PDNHQKHEEHQPHWHHQµXQLHNHHLQGVWDQG¶LVPHWHHQGXLGHOLMNRPGDWXLWGLYHUVHDVHOHFWHVWHHNSURHYHQ blijkt  dat  ongeveer  de  helft  van  de  proefpersonen  de  beweging  beëindigt  met  de  linkerduim   achter/boven.  De  registratie  van  de  bewegingsvoorkeuren  lijkt  op  gespannen  voet  te  staan  met  de   stelling  van  Quételet,  maar  nadere  bestudering  leert  dat  niemand  de  voorkeursbewegingen  op  precies   dezelfde  maniHUXLWYRHUW'HHLQGVWDQGYDQµKDQGHQYRXZHQ¶PDJGDQKHW]HOIGHOLMNHQGHXLWYRHULQJLV dat  bepaald  niet.  Bij  het  zoeken  naar  (lichaams)kenmerken:    

 

µ>LVKHW@YDQHPLQHQWEHODQJ>«@GDWGHJHNR]HQNHQPHUNHQRIHLJHQVFKDSSHQ constant,  dat  wil  zeggen  invariant  en  stabiel  moeten  zijn.  Immers  kenmerken  die  in   de  tijd  veranderen  zijn  niet  bijzonder  bruikbaar.  Anders  gezegd,  een  object  dat  een   definiërend  kenmerk  verliest,  houdt  op  lid  te  zijn  van  de  klasse  waartoe  het  behoort   en  kan  daaraan  ook  niet  meer  worden  tRHJHZH]HQ¶3  

Niet  alle  lichaamskenmerken  zijn  dus  even  bruikbaar  bij  de  zoektocht  naar  de  identiteit  van   dubbelgangers.  Een  krasje  op  de  huid  of  een  vetbultje  mogen  voor  een  korte  periode  typerend  zijn  voor   een  bepaalde  persoon  maar  op  de  lange  duur  hebben  we  daar  niets  aan.  Daarom  zocht  ik  steeds  naar   lichaamspresentaties  die  een  duurzaam  karakter  hebben  tijdens  een  relevante  periode.   Bewegingsvoorkeuren,  rimpels,  littekens  en  intelligentie  hebben  een  duurzaam  karakter  maar  kunnen   niet  helemaal  voldoen  aaQGHERYHQJHVWHOGHHLVYDQµLQYDULDQWHQVWDELHO¶GDWPDDNWPHGH GDWHUQLHW voldaan  kan  worden  aan  de  (mogelijke)  wens  naar  absolute,  categorische  uitspraken  over  de  identiteit   van  een  individu.     Met  één  kenmerk  kan  meestal  geen  uitspraak  worden  gedaan,  maar  met  een  combinatie  daarvan  zijn       57  

wel  waarschijnlijkheidsuitspraken  mogelijk.  Daarmee  wordt  buiten  de  strikte  wetenschap  getreden  en   wordt  aanspraak  gedaan  op  het  objectiviteitgevoel.       Bronnen: Lichaamskenmerken*     1. Sjerps,  M.J.;; Het  onzekere  bewijs,  79. 2. 3.

Ibidem;;  79.   Sjerps,  M.J.;; Het  onzekere  bewijs,  83.  

                                               

*In  deze  bronvermeldingen  wordt  verwezen  naar  het  boek  Het  onzekere  bewijs,  dat  tot  stand  is  gekomen  onder  redactie  van   M.J.  Sjerps  en  J.A.  Coster  van  Voorhout.  De  paginavermeldingen  betreffen  de  bijdrage  van  prof.  dr.  A.P.A.  Broeders.  Hij   promoveerde  in  2003  aan  de  Universiteit  Leiden  op  een  proefschrift  getiteld  Op  zoek  naar  de  bron.  In  2006  kreeg  hij   daarvoor  de  Moddermanprijs.  In  2007  werd  Broeders  benoemd  tot  hoogleraar/directeur  van  het  forensisch  instituut  van  de   Universiteit  Maastricht.  

  58  

Deel 1    

De voorkeursbewegingingen Bij de zoektocht naar de identiteit van de gevangene-­Hess worden vier voorkeursbewegingen gevonden WHZHWHQKHW¶DUPHQNUXLVHQ·KHW¶KDQGHQYRXZHQ·KHW¶DUPHQVWUHQJHOHQ·HQ¶KDQGHQRSGHUXJ· Daarnaast wordt duidelijk welke voorkeurshand Hess had, en welke die van de gevangene was. Ik keek steeds naar de eindstand van voorkeursbewegingen. Worden bijvoorbeeld, de armen zodanig voor de borst gekruist daWGHUHFKWHUDUPYRRUERYHQNRPWGDQZRUGWJHQRWHHUG¶UHFKWVYRRU·LQKHW geval dat de linkerarm voor/boven kruist woUGWGXVJHQRWHHUG¶OLQNVYRRU·

Het armenkruisen Kruist  men  de  armen  voor  de  borst,  dan  komt  óf  de  linker-­  óf  de  rechterarm  boven/voor  te  liggen.  In  de   manuele  therapie  is  deze  meting  van  belang  voor  het  bepalen  van  de  voorkeursrotatie  van  de  romp  in   het  horizontale  vlak;;  ligt  de  linkerarm  voor  dan  draait  de  romp  in  het  horizontale  vlak  bij  voorkeur   rechtsom.1   Vraagt  men  een  proefpersoon  de  voorkeursbeweging  andersom  uit  te  voeren  dan  levert  dat  meestal   een  vragende  blik  op  waarna  men,  vaak  pas  na  enkele  pogingen  de  niet-­voorkeursarm  vóór  plaatst;;  de   aarzeling  wordt  veroorzaakt  doordat  de  voorkeursbeweging  sterk  aan  de  persoon  gebonden  is,  net  als   het  handenvouwen.   Een  enkele  keer  gebeurt  het  dat  een  proefpersoon  verklaart  dat  het  logisch  is  dat  zijn  rechterarm  µvoor¶   kwam,  want  hij  is  immers  rechtshandig,  tevens  rechtsbenig,  en  bovendien  zitten  alle  klachten  rechts:  µIk   heb  altijd  alles  rechWVZDQWLNEHQUHFKWV¶  is  voor  sommigen  een  ijzeren  logica,  net  als  voor  een  ander   juist  het  omgekeerde  kan  gelden.   Nogmaals  wordt  hier  gesteld  dat  alle  bewegingscombinaties  uit  het  Systeem  Van  der  Bijl  voorkomen   maar  sommige  combinaties  vaker  dan  andere;;  dat  komt  omdat  uit  empirisch  onderzoek  blijkt  dat  de   bewegingsvoorkeuren  zich  niet  geheel  onafhankelijk  van  elkaar  gedragen.   +HWµDUPHQNUXLVHQ¶ZDVGHYRRUNHXUVEHZHJLQJGLHPHXLWHLQGHOLMNRSKHWLGHHEUDFKWGHELRPHWULHµORVWH ODWHQ¶RS+HVVHQGHYHUGDFKWH2SGHUHFKWEDQNIRWR¶V12,  13)  zag  ik  de  magere  schim  uit  vervlogen   tijden  in  het  verdachtenbankje  zitten  met  de  armen  zo  nadrukkelijk  over  elkaar  dat  ik,  nieuwsgierig   geworden,  eens  wat  afbeeldingen  opzocht  van  de  echte  Hess.  Op  afbeelding  14  is  de  veroordeelde   µ+HVV¶WH]LHQLQGHJHYDQJHQLVWXLQYDQ6SDQGDXKLMNUXLVW]LMQDUPHQUHFKWVRYHUOLQNVQHWDOVYURHJHU in  de  rechtbank  en  net  zo  als  hij  altijd  heeft  gedaan  (10,  11),  want  bewegingsvoorkeuren  manifesteren   zich  een  leven  lang  op  dezelfde  manier.     Andersom kruisen µ%HLGHPDQnen  kruisen  de  armen  rechtsvoor¶,  was  de  eerste  indruk  die  -­  na  consultatie  van   afbeeldingen  uit  meerdere  fotodatabases  -­  werd  bevestigd.  Andersom  kruisen  van  de  armen  komt   evenwel  een  enkele  keer  voor.  We  zien  Hess  dat  doen  op  afbeelding  15.  Die  werd  kennelijk  niet  in   spiegelbeeld  afgedrukt  want  Albert  Speer  draagt  zijn  scheiding  rechts,  de  jasjes  van  Speer  en  Hitler   VOXLWHQOLQNVRYHUUHFKWVHQ+HVV¶EURHNHYHQHHns.  Van  Hitler  kwam  ik  ook  een  afbeelding  tegen   waarop  hij  staat  met  de  rechterarm  voor  de  linker,  terwijl  hij  zijn  armen  normaliter  andersom  kruist  (zie:   het  hoofdstuk  Dubbelgangers  ontmaskerd).   De  verdachte-­µ+HVV¶NUXLVWLQ1HXUHQEHUJRRNHHQNHHU]LMQDUPHQDQGHUVRPLQGHYHUGDFKWHQEDQNGDW is  te  zien  op  een  filmpje  dat  met  YouTube  gevonden  kan  worden.  Onmogelijk  is  de  andere  armpositie   GXVQLHWZDQWµUHFKWVYRRU¶LVHHQEHZHJLQJVYRRUNHXUGLHµOLQNVYRRU¶QLHWXLWVOXLWDe   voorkeursbewegingen  zijn  niet  per  definitie  dwingend.2    

   

  59  

                                    10:  Hess  in  1939,  afgebeeld  op  een  schilderij  van  Walter  Einbeck  (1890-­1968),  zijn  rechterarm  kruist  voor.  Het  schilderij  is   een  ogenblik  in  zijn  geheel  te  zien  in  de  op  Canvas  uitgezonden  film:  µ,QORYHZLWK$GROI+LWOHU¶.   11:  Berlijn;;  feest  van  de  Duitse  Volkssturm.  M iddenvoor  zit  Hess  met  zijn  rechterarm  voor  gekruist;;  geflankeerd  door  Ley   (links)  en  Haverbeck  (beeldcitaat:  met  dank  aan  Beeldbank  WO2/NIOD).                                 12:  In  de  rechtszaal  staart  de  verdachte  voor  zich  uit.  We  zien  weer  de  eigenaardige  gelaatsuitdrukking  die  voor  de   ondervragers  niet  veel  goeds  beloofde.  Voorste  rij  van  links  naar  rechts:  Goering,  Hess  en  Von  Ribbentrop.  Achterste  rij:   Dönitz,  Raeder  met  envelop  voor  zijn  gezicht,  en  Von  Schirach  (beeldcitaat:  Bildarchiv  Preussischer  Kulturbesitz).   13:  Goering  neemt  in  de  rechtszaal  nog  wat  stukken  door.  Onze  verdachte  gelooft  het  allemaal  wel,  want  voor  hem  ligt  zijn   leesboek.  De  verdachte  kruist  zijn  armen  met  de  rechterarm  voor  (beeldcitaat:  Corbis).                      

  60  

                                              14:  De  oud  geworden  gevangene  in  de  tuin  van  de  gevangenis  in  Spandau.  Gewillig  poseert  hij  voor  de   fotograaf.  Dat  er  hier  geen  sprake  is  van  een  spiegelbeeldige  weergave  is  duidelijk  te  zien  want  het  colbertje  en   het  overhemd  sluiten  links  over  rechts  en  het  borstzakje  zit  aan  de  linkerkant  (beeldcitaat:  ANP).   15:  Hess  op  de  voorgrond  in  spreidstand,  samen  met  Albert  Speer*en  Hitler.  De  heren  bekijken  de  plannen   voor  het  gebouw  waarin  later  de  nazipartij-­UDOO\¶VJHKRXGHQ]RXGHQZRUGHQGHIRWRZHUGJHPDDNWRPVWUHHNV 1934/1935.  Hess  kruist  zijn  armen  linksvoor  (beeldcitaat:  Corbis)!                                                           *$OEHUW6SHHU+LWOHU¶VIDYRULHWHDUFKLWHFW,  kreeg  QDGH7ZHHGH:HUHOGRRUORJGHELMQDDPµDUFKLWHFWYDQGHGXLYHO¶1DGHGRRG van  Fritz  Todt,  werd  hij  in  1942  vanwege  zijn  buitengewoon  organisatorisch  talent  benoemd  tot  Rijksminister  voor   Bewapening  en  Munitie.  Hij  gaf  in  die  functie  de  Duitse  oorlogsindustie  een  geweldige  impuls.  

  61  

Hoe vaak rechterarm voor   Omdat  zowel  Hess  als  de  verdachte  een  keer  de  voorkeursbeweging  andersom  uitvoert  zocht  ik  in   GLYHUVHGDWDEDQNHQQDDUDOOHIRWR¶VZDDURS+HVVHQGHYHUGDFKWHGHDUPHQNUXLVHQ$OV]RHNRSGUDFKW ZHUGWHONHQVµ5XGROI+HVV¶JHEUXLNW'H]HPHWKRGHLPSOLFHHUWQLHWGDWGDQDOKHWJHZHQVWHIRWRPDWULDDO gevonden  wordt,  want  afbeelding  15  kwam  ik  toevallig  tegen  bij  het  doorzoeken  van  de  fotobase  van   Corbis  naar  materiaal  over  Albert  Speer.     Resultaat Op  alle  JHYRQGHQIRWR¶VZRUGWGRRU+HVVpn  de  verdachte  gekruist  met  de  rechterarm  voor.  Hess  doet   dat  6  maal,  de  verdachte  13  maal.*'HEHZHJLQJVYRRUNHXUYDQµEHLGH¶PDQQHQLVGDDUPHHEHNHQG2S diverse  filmpjes,  die  met  YouTube  te  vinden  zijn,  zien  we  de  verdachte  in  Neurenberg  zitten  met  de   rechterarm  voor.  In  de  documentaire  In  love  with  Adolf  Hitler3,  zien  we  Hess  nog  eens  op  het  zonnige   WHUUDVYDQGH%HUJKRIVWDDQPHWGHDUPHQµUHFKWVYRRU¶JHNUXLVW+HWEHZXVWHILOPSMHZDDURSGH YHUGDFKWHHHQNHHUµDQGHUVRPNUXLVW¶NDQJHYRQGHQZRUGHQPHWYouTube.4       Bronnen: Het armenkruisen   1. Bijl  van  der,  Manipulaties;;  Bijl  van  der,  functiemodel;;  De  Cock,  Begrippen.   2. Idem.   3. (2007),  Canvas,  In  love  with  Adolf  Hitler.   4. Rudolf  Heß  Rai  3,  YouTube.  

                                             

*ANP:  Hess  voor  Engelandvlucht:  geen.Verdachte  Neurenberg/Spandau:  1353518.  

Bildarchiv  Koblenz:  Hess  voor  Engelandvlucht:  30009107.  Verdachte  Neurenberg/Spandau:  30019924,  30018071,   30018083,  30018171   Corbis:  Hess  voor  de  Engelandvlucht:  HU006836  ,  HU061364.  Verdachte  Neurenberg/Spandau:  U783287ACME,   U778925ACME,  BE067784,  HU036554,  BE048474   Imperial  War  Museum:  geen.   Beeldbank  WO2/NIOD:  Hess  voor  Engelandvlucht:  29660,  46563.  Verdachte  Neurenberg/Spandau:  2209,  2216,  2243.   TopFoto:  Hess  voor  Engelandvlucht:  ali033183.  Verdachte  Neurenberg/Spandau:  geen.  

  62  

Het handenvouwen   %LMKHWµKDQGHQYRXZHQ¶RRNZHOµGXLPNUXLVHQ¶JHQRHPGVWHOW  de  onderzoeker  zich  de  vraag  welke  duim   ELMKHWDDQQHPHQYDQGHELGJUHHSRIJHEHGVKRXGLQJDFKWHUERYHQZRUGWJHSODDWVW+HWµKDQGHQYRXZHQ¶ NHQWHHQXLWJHVSURNHQEHZHJLQJVYRRUNHXUQHWDOVKHWµDUPHQNUXLVHQ¶HQis  onafhankelijk*van  andere   bewegingsvoorkeuren,  zegt  van  der  Bijl  senior.1  Van  der  Bijl  stelt  ook  dat  zowel  het  duimkruisen  als  het   armkruisen  sterk  aan  het  individu  gebonden  bewegingen  zijn.     Intermezzo µ7ZHHVWHUNDDQKHWLQGLYLGXJHERQGHQEHZHJLQJHQZRUGHQLQGH1HGHUODQGVHPDQXHOHWKHUDSLHJHEUXikt  om   inzicht  te  krijgen  in  de  statiek  van  het  gehele  lichaam.  Deze  bewegingen  zijn  het  duimkruisen  (de   gebedshouding),  en  het  armkruisen.  Bij  800  proefpersonen  werd  geconstateerd  dat  bij  het  duimkruisen  447  maal   de  linkerduim  boven  kwam  te  liggen.  313  maal  werd  de  gebedshouding  gemaakt  met  de  rechterduim   ERYHQOLJJHQG9DQGH]HSHUVRHQHQEOHNHQVOHFKWVOLQNVKDQGLJWH]LMQ¶2    

De  beweging  wordt  door  een  proefpersoon  niet  gauw  µbuiten  de  bewegingsvoorkeur  om¶  uitgevoerd  en   men  zal  vrijwel  nooit  moeite  hebben  om  aan  te  geven  op  welke  manier  hij/zij  de  beweging  -­  bij  voorkeur   -­  uitvoert.   Ik  vond  slechts  twee  afbeeldingen  (16,  17)  ZDDURSKHWµGXLPNUXLVHQ¶YDQ+HVVHQGHYHUGDFKte  goed   beoordeeld  kan  worden.  (ULVELMKHWµGXLPNUXLVHQ¶QRFKELMKHWµDUPNUXLVHQ¶HHQYHUEDQGPHWOLQNV-­  of   rechtshandigheid,  zo  toonde  Van  der  Bijl  senior  aan  in  een  onderzoek  onder  800  patiënten.  Dat  werd   later  onderschreven  door  Van  der  Bijl  junior  en  De  Cock.  De  voorkeursbewegingen  en   houdingsasymmetrieën  gedragen  zich  onafhankelijk  van  elkaar;;  wel  is  het  zo  dat  bepaalde  combinaties   van  bewegingen  en  standen  vaker  voorkomen  dan  andere. 3     Vouwt  men  de  handen  en  de  linkerduim  komt  daarbij  boven/achter,  dan  betekent  dit  dat  de  rechterpink   onder  wordt  gepositioneerd.  Dat  gegeven  weUGDOVFRQWUROHJHEUXLNWELMKHWEHRRUGHOHQYDQGHIRWR¶V +HWLVQDPHOLMNPRJHOLMNGDWPHQELMKHWODQJGXULJDDQQHPHQYDQGHELGJUHHSJDDWµVSHOHQ¶PHWGH duimpositie  zodat  in  het  voorbeeld  hierboven  de  linkerduim  onder  komt  te  liggen  (terwijl  de  vingers  de   oorspronkelijke  positie  behouden).  Dat  lijkt  in  strijd  is  met  de  bewegingsvoorkeur  maar  is  daarom  niet   onmogelijk.  Als  controle  kan  men  tevens  de  positie  van  de  wijsvingers  beoordelen  (in  dit  geval   linkerwijsvinger  boven  de  rechter).  De  bewegingsvoorkHXUELMKHWµGXLPNUXLVHQ¶LV]RXLWJHVSURNHQGDW het  nauwelijks  mogelijk  blijkt  spontaan  KHWµKDQGHQYRXZHQ¶DQGHUVRPXLWWHYRHUHQ]RQGHUGDWGH beweging  gaat  haperen  en  zonder  dat  de  vingers  onwennig  tegen  elkaar  stoten.  Met  de  ogen  dicht  blijkt   de  beweging  nog  moeilijker  te  maken,  zonder  dat  herhaaldelijk  motorisch  bijgestuurd  moet  worden.     Ik  vond  één  afbeelding  van  Hess  uit  1940,  en  één  van  de  verdachte  in  de  rechtszaal  van  Neurenberg   zittend  naast  Hermann  Goering,  waarop  de  handen  werden  gevouwen.  Van  een  eventueel   spiegelbeeldige  afdruk  is  geen  sprake  want  de  verdachten  kregen  bij  aanvang  van  het  proces,  in   volgorde  van  belangrijkheid,  alle  een  vaste  plaats  toebedeeld;;  Goering  zit  daarom  voor  de  toeschouwer   OLQNVYDQµ+HVV¶(HQLOOXVWUDWLHIYRRUEHHOGvoor  het  gedrag  van  beide  heren  tijdens  de  zittingen  wordt   beschreven  in  het  onderstaande  intermezzo.   Op  meerdere  afbeeldingen  was  helaas  sprake  van  onvolledig  gevouwen  handen,  daarom  werden  die   buiten  beschouwing  gelaten.  Bovendien  was  de  belichting  soms  zo  matig  dat  slechts  onbetrouwbare   beoordeling  mogelijk  was.  Kijkt  men  naar  de  afbeeldingen  16  en  17  dan  blijkt  dat  Hess  én  de   gevangene  de  rechterduim  boven  plaatsen  (en  dus  de  linkerpink  onder).           *Empirisch  onderzoek  naar  groepen  bewegingsvoorkeuren  doet  vermoeden  dat  er  wel  degelijk  een  -­  onbegrepen  -­  relatie   tussen  bewegingsvoorkeuren  bestaat.  

  63  

   

 

 

16:  en  detail  rechts:  In  een  veldkeuken  aan  het  westelijk  front  op  PHL'HUHFKWHUGXLPOLJWµDFKWHU¶GHOLQNHUSLQN µRQGHU¶SLMOen 'HIRWRLVQLHWLQVSLHJHOEHHOGDIJHGUXNWZDQWGHOHSHORS+HVV¶ERUGOLJWQDDUUechts,  de  opscheplepel  in  de   terrine  voor  hem  eveneens  en  de  man  op  de  voorgrond  heeft  zijn  lepel  in  de  rechterhand.  Bovendien  droeg  Hess  zijn   scheiding  rechts.  Met  YouTube  is  een  filmpje  te  vinden  waarop  te  zien  is  dat  Hess  zijn  soep  inderdaad  eet  met  de  lepel  in  de   rechterhand  (beeldcitaat:  Google,  afbeeldingen,  rechthebbende  onbekend).                                           17:  en  detail  rechtsµ$OWH.DPHUDGHQ¶WLMGHQVGHHHUVWHprocesdag  op  27  november  1945  in  Neurenberg.   2RNKLHUOLJWGHUHFKWHUGXLPµDFKWHU¶HQGHOLQNHUSLQNRQGHU'HEXOWSLMO GLHRS*RHULQJ¶VZDQJ]LFKWEDDULVLVHHQOLSRom  of   een  atheroomcyste.  DHEXOWLVHYHQHHQV]LFKWEDDURSIRWR¶VGLHJHPDDNW]LMQ  na  zijn  overlijden.  De  pijl  op  het  gezicht  van   Hess  wijst  naar  de  op  dit  moment  aangespannen  kauwspier  (beeldcitaat:  De  Nationale  Beeldbank).  

  64  

Intermezzo   Daar  zitten  ze  dan,  naast  elkaar  in  de  verdachtenbank.  Eens  twee  helden  uit  de  Eerste  Wereldoorlog,   gedecoreerd  wegens  moedig  gedrag  met  het  IJzeren  Kruis,  en  nu  van  oorlogsmisdaden  verdacht  in  het  proces   van  de  eeuw.  Op  afbeelding  17  zien  we  de  broodmagere  verdachte  Hess  naast  Goering  zitten,  zijn  rechterduim   µDFKWHU¶JHSRVLWLRQHHUG   Goering  had  een  dynamische  persoonlijkheid,  terwijl  Hess  doorging  voor  de  onkreukbare  nazi.  Voor  Goering  gold   weliswaar  µNOHLQLQJRHGH¶,  maar  vooral:  µJURRWLQKHWNZDDG¶>$59]  Hij  bracht  de  rechters  tijdens  het  proces  tot   wanhoop  met  zijn  fenomenale  geheugen  en  ging  een  machtstrijd  aan  met  de  president  van  de  rechtbank   Geoffrey  Lawren  en  met  de  openbare  aanklager  Justice  Jackson.4  De  kruisverhoren  met  Goering  verliepen  vaak   uiterst  moeizaam;;  hij  verdedigde  zich  taai  en  lieW]LFKQLHWRSZRRUGHQSDNNHQµDat  heb  ik  niet  gezegd;;  dat  heb  ik   anders  bedoeld;;  als  mijn  handtekening  eronder  staat  dan  heb  ik  dat  getekend,  inderdaad;;  de  geheime  raad   [Reichsverteidigungsrat]  waarop  u  doelt,  heeft  nooit  bestaan;;  ja,  hij  heeft  wel  bestaan  maar  is  nooit  bij  elkaar   gekomen,  dat  bedoelde  ik;;  die  opmerking  over  de  joden  heb  ik  wel  gemaakt  maar  ik  was  geïrriteerd  omdat   Goebbels  zo  zat  door  te  zeuren,  we  hadden  wel  belangrijker  dingen  te  doen;;  dat  moet  ik  eerst  doorlezen;;  dat  ik   maatregelen  verbood  te  nemen  wil  niet  zeggen  dat  er  geen  maatregelen  genomen  moesten  worden,  ik  wilde  ze   namelijk  zelf  nemen;;  dat  kan  ik  me  niet  herinneren,  dat  is  onmogelijk;;  nee,  dat  is  niet  wat  er  staat;;  dat  heb  ik  al   JH]HJGKLHUPDDNWXDOHHQIRXWNDQLNXPLVVFKLHQEHKXOS]DDP]LMQ¶5  Dit  alles  was  de  tactiek  en  het  jargon   waar  hij  zich  van  bediende.     µ1LHPDQGVFKHHQYRRUDIJDDQGDDQKHWSURFHVJRHGYRRUEHUHLGWH]LMQRS]LMQJHZHOGLJHJDYHQHQNHQQLV«HQ]LMQ YROPDDNWHPHHVWHUVFKDSHQEHJULSYDQGHEXLWJHQDDNWHGRFXPHQWHQ¶6  ,Q0RVOH\¶VELRJUDILHDe  Rijksmaarschalk   wordt  een  uiterst  levendig  beeld  van  Goering  geschetst,  maar  hij  wordt  zo  kritiekloos  neergezet  dat  het  de  lezer   makkelijk  in  verwarring  achter  kan  laten;;  Mosley  lijkt  een  nauwelijks  verholen  bewondering  voor  Goering  te   hebben.     De  geallieerden  maakten  zich  zorJHQRYHU*RHULQJ¶VRSWUHGHQWLMGHQVKHWSURFHV]RDOVSODDWVYHUYDQJHQGUHFKWHU Norman  Birkett:     µ*|ULQJLVGHPDQGLHKHWSURFHVGRPLQHHUWHQGDWRSPHUNHOLMNJHQRHJ]RQGHULQ het  publiek  een  woord  te  zeggen  tot  het  moment  dat  hij  in  de  getuigenbank  komt.   Dat  is  op  zichzelf  al  iets  heel  merkwaardigs  en  werpt  een  scherp  licht  op  veel  wat   duister  was  in  de  afgelopen  jaren.  Hij  [Goering]  volgt  de  getuigenissen  met  grote   belangstelling  als  dat  nodig  is  en  slaapt  als  een  kind  als  dat  niet  hoeft.  Het  is   duidelijk  geworden  dat  er  een  persoon  van  uitzonderlijke  hoewel  mogelijk  duivelse   NZDOLWHLWLQGHEDQN]LW¶7     Over  Goering  zij  Jackson  samenvattend:     µ+LMZDVKDOIHHQPLOLWDULVWKDOIHHQJDQJVWHU+LMVWDNRYHUDO]LMQZRUVWDFKWLJHYLQJHU LQ«+LMKDGQHW]R¶QJURWe  ervaring  in  het  uitmoorden  van  zijn  tegenstanders  als  in   het  uitdenken  van  schandalen  om  weerspannige  generaals  kwijt  te  raken.  Hij   bouwde  de  Luftwaffe  op  en  richtte  die  tegen  weerloze  naburen.  Hij  stond  vooraan   WRHQGHMRGHQKHWODQGZHUGHQXLWJHMDDJG¶8    

,Q2YHU\¶VERHNDe  verhoren  staat  een  uittreksel  van  het  verhoor  van  Rudolf  Hess  door  kolonel  Amen  op  9   oktober  1945  in  Neurenberg.  Illustratief  voor  het  geheugenverlies  van  Hess  is  de  confrontatie  die  Amen  Hess  laat   aangaan  met  Goering:     Kolonel  Amen:  µ:LOWXQDDUUHFKWVNLMNHQQDDUGH]HKHHUKLHU"¶   5XGROI+HVVµ1DDUKHP"¶>*RHULQJ@   .RORQHO$PHQ¶-D¶   +HUPDQQ*|ULQJµ.HQMHPHQLHW"¶   5XGROI+HVVµ:LHEHQWX"¶   +HUPDQQ*|ULQJµ-HPRHWPHNHQQHQ:HKHEEHQMDUHQODQJVDPHQRSJHWURNNHQ¶  

  65  

5XGROI +HVV µ'Dt   moet   in   dezelfde   tijd   geweest   zijn   als   het   boek   dat   me   vanmorgen  is  voorgelegd.  Ik  ben  mijn  geheugen  een  poosje  kwijt  speciaal  nu  voor   KHWSURFHV+HWLVYHUVFKULNNHOLMNHQGHGRNWHU]HJWGDWKHWZHOWHUXJNRPW¶   +HUPDQQ*|ULQJµ.HQMHPLMQLHW"+HUNHQMHPLMQLHW"¶   5XGROI+HVVµ1LHWDOVSHUVRRQPDDULNKHULQQHUPHXZQDDP¶   +HUPDQQ*|ULQJµ0DDUZHKHEEHQKHHOYHHOPHWHONDDUJHSUDDW¶   5XGROI+HVVµ:HKHEEHQHONDDURQWPRHW'DWPRHW]R]LMQ'DWPRHW]RJHZHHVW ]LMQ>«@LNPRHWRRNDQGHUHKRJHSHUVRRnlijkheden  zoals  u  hebben  ontmoet,  maar   LNNDQPHQLHPDQGPHHUKHULQQHUHQDOZLOLNKHWQRJ]RJUDDJ¶   >«@ +HUPDQQ *|ULQJ µWeet   je   nog   dat   de   Führer   op   een   bijeenkomst   in   de   Reichstag   aankondigde   dat   als   hem   iets   mocht   overkomen,   ik   zijn   opvolger   zou   zijn,  en  dat  als  mij  LHWV]RXRYHUNRPHQMLMPLMQRSYROJHU]RXZRUGHQ¶   5XGROI+HVVµ1HH¶   +HUPDQQ*|ULQJµ'DWZHHWMHQLHWPHHU":HKHEEHQHUKHWPHWRQVWZHHsQQRJ lang  over  gehad.   5XGROI+HVVµ'LWLVYUHVHOLMN$OVGHDUWVHQPHQLHWVWHHGV]RXGHQYHU]HNeren  dat   PLMQJHKHXJHQRSHHQGDJZHHUWHUXJNRPW]RXLNGHZDQKRRSQDELM]LMQ¶   >«@ +HUPDQQ *|ULQJ µ+HULQQHU MH MH GDW MH LQ HHQ YOLHJWXLJ MLM ]HOI WLMGHQV GH]H RRUORJLQHHQYOLHJWXLJQDDU(QJHODQGYORRJ"¶   5XGROI+HVVµ1HH¶   +HUPDQQ*RHULQJµ-HJHEruikte  daarvoor  een  Messerschmitt.  Weet  je  nog  dat  je   HHQODQJHEULHIKHEWJHVFKUHYHQDDQGH)KUHU"¶   5XGROI+HVVµ:DDURYHU¶   +HUPDQQ *|ULQJ µ2YHU ZDW MH LQ (QJHODQG JLQJ GRHQ 'DW MH YRRU YUHGH ]RX ]RUJHQ¶   5XGROI+HVVµ,NKHEHUJHHQLGHHYDQ¶   HermanQ *|ULQJ µ,N EHQ DDQ KHW HLQG YDQ PLMQ /DWLMQ ,N NDQ KHP QLHWV PHHU YUDJHQ¶9     Tijdens  het  verloop  van  het  proces  toonde  Goering  zich  bezorgd  over  het  gedrag  van  de  andere  verdachten.  Hij   wilde  graag  als  groep  van  verdachten  één  front  vormen  om  zo  een  sterkere  verdediging  te  kunnen  voeren.   0HGHYHUGDFKWH5REHUW/H\KDGDO]HOIPRRUGZHWHQWHSOHJHQ'DDURYHU]HJWKLMµ+HWLVPDDUJRHGGDWKLM>/H\@ dood  is,  want  ik  was  bang  dat  hij  zich  voor  de  rechtbank  niet  zou  weten  te  gedragen.  Hij  is  altijd  zo  verward   JHZHHVW«¶10  2YHUGHµVROGDWHQ¶RQGHU]LMQFROOHJD¶VZDV*RHULQJPLQGHUEH]RUJGPDDUZHOKDGKLM]LMQ]RUJHQ RYHU9RQ5LEEHQWURS2YHU+HVV]HJWKLMµ0DDU+HVV«+LMLVQLHWJRHGELM]LMQYHUVWDQG+LMLVDOODQJHWLMGQLHW JH]RQG¶11  Speer  en  Hess  zouden  *RHULQJ¶VVWUDWHJLHGRRUEUHNHQ6SHHUGRRUDOVHQLJHYHUGDFKWHJHGHHOWHOLMN  VFKXOGWHEHNHQQHQHQµ+HVV¶GRRUGHLGLRRWPHWJHKHXJHQYHUOLHVXLWWHKDQJHQ       Bronnen: Het handenvouwen   1. Bijl  van  der,  Manipulaties;;  Bijl  van  der,  functiemodel;;  De  Cock,  Begrippen.   2. Bijl  van  der,  Manipulaties,  68.   3. Bijl  van  der,  functiemodel,  494-­496;;  De  Cock,  Begrippen,  141.   4. Mosley,  Rijksmaarschalk.   5. Mosley,  Rijksmaarschalk,  390;;  Verhoor  1946-­03-­20  Hermann  Göring  6.   6. Mosley,  Rijksmaarschalk,  390.   7. Ibidem.   8. Idem,  392-­393.   9. Overy,  verhoren,  454-­457.   10. Mosley,  379.   11. Ibidem.  

  66  

Het armstrengelen   In  de  manuele  therapie  wordt  onder  deze  voorkeursbeweging  verstaan  dat  de  naar  beneden  gestrekte   armen  voor  de  romp  over  elkaar  gelegd  worden,  waarbij  de  handen  in  elkaar  grijpen.  De  bovenliggende   arm  wordt  genoteerd  als  de  arm  die  in  de  rusthouding,  dus  -­  met  de  armen  langs  het  lichaam  hangend  -­   het  meest  naar  binnen  gedraaid  staat.1   De  meting  kan  gecontroleerd  worden  door  (in  stand)  te  kijken  of  bij  een  persoon  die  de  armen  losjes   langs  het  lichaam  laat  hangen  inderdaad  de  arm  -­  GLHELMKHWµVWUHQJHOHQ¶ERYHQRSGHDQGHUHJHOHJG wordt  -­  meer  naar  binnen  gedraaid  staat  dan  de  andere.   'H]HYRRUNHXUVEHZHJLQJLVDDQGHKDQGYDQIRWR¶VRIILOPPDWHULDDOELM+HVVQLHWPHHUH[DFWWH achterhalen  omdat  de  gevraagde  eindstand  slechts  verkregen  wordt  door  het  uitvoeren  van  een   JHGHWDLOOHHUGHRSGUDFKWGDDUWRH+HWµDUPVWUHQJHOHQ¶ZDVZHOGHLQVSLUDWLHRPWHNLMNHQQDDUGHPDQLHU waarop  Hess  en  de  gevangene  de  armen  -­  bij  voorkeur  -­  voor  het  lichaam  houden.     Ronduit  verrassend  was  het  om  te  zien  dat  Hess  consequent  met  de  rechter  hand  zijn  linkerpols  en     linkerhand  (bovenlangs)  vastpakt.  Ik  kwam  geen  beelden  tegen  waarop  hij  dat  andersom  doet.   7LHQWDOOHQIRWR¶VEHZLM]HQ  Hess  houdt  bij  voorkeur  zijn  linkerhand  vast  met  zijn  rechter  (19,  20,  21,  26   en  27)!   We  zien  Hess  dikwijls  op  deze  manier  tussen  anderen  in  staan,  waarbij  meerdere  mensen  die  houding   aannemen,  soms  met  de  rechterarm  voor,  soms  andersom.  De  beelden  kunnen  arbitrair  zijn  omdat  het   voor  de  hand  ligt  te  veronderstellen  dat  echogedrag  een  mogelijke  bewegingsvoorkeur  overstemt.*   %LMGHIRWR¶VZDDURS+HVVWH]LHQLVPHW]LMQSHWLQGHOLQNHUKDQGWHUZLMOKLMPHWGHUHFKWHUKDQG]LMQ DQGHUHSROVYDVWKRXGWZHUGUHNHQLQJJHKRXGHQPHWHHQPRJHOLMNHµJHZRRQWH¶Set  opzetten  met  de   linkerhand  om  daarna  met  de  rechterarm  de  Hitlergroet  te  kunnen  brengen.   Gelukkig  houden  we  na  deze  fotoselectie  nog  genoeg  vergelijkingsmateriaal  over.     Hoe  zit  het  nu  eigenlijk  bij  de  gevangene  in  Neurenberg?  Na  enig  zoeken  werd  een  aantal  beelden   gevonden  waarop  die  staat  met  zijn  armen  in  dezelfde  stand  als  we  bij  Hess  zagen  (22,  23).  Zelfs  bij  het   binnenkomen  in  de  rechtszaal,  tijdens  het  proces  dat  in  1945  begon,  zien  we  de  verdachte  zo   binnenkomen  (18,  24,  25).  Met  een  verwilderde  blik  (18)  komt  de  verdachte  de  rechtszaal  binnen  en   houdt  zijn  linkerpols  en  -­hand  stevig  vast  met  de  rechterhand.   De  fotobases  van  het  Algemeen  Nederlands  Persbureau/ANP,  Corbis,  Beeldbank  WO2/NIOD,   Bildarchiv  Preussischer  Kulturbesitz/PKB  en  TopFoto  werden  doorgenomen  met  het  oog  op  deze   voorkeurshouding.  De  opbrengst  daarvan  staat  in  deze  paraaf  ERYHQµ5HVXOWDDW¶   Een  enkele  keer  komt  het  voor  dat  dezelfde  afbeelding  aangetroffen  wordt  in  meerdere  fotobases.  Ook   is  het  mogelijk  dat  dezelfde  afbeelding  meerdere  keren  voorkomt,  maar  met  een  andere  uitsnede.  Dat   was  het  geval  bij  diverse  plaatjes  gemaakt  in  de  gevangenistuin  van  Spandau,  die  te  zien  zijn  in  het   archief  van  TopFoto  (ook  gratis  toegankelijk).  Sommige  afbeeldingen  staan  bovendien  afgedrukt  in   spiegelbeeld,  dat  is  te  zien  aan  de  stand  van  de  oren,  de  scheiding  in  het  haar,  de  rimpels  tussen  de   ogen,  de  sluiting  van  het  colbertje  en  aan  de  sluiting  van  het  overhemd.   Ronduit  opmerkelijk  is  dat  zowel  Hess  als  de  gevangene  -­  op  alle  afbeeldingen  en  ook  op  film  -­  staat  of   loopt  met  de  rechterhand  die  de  linkerSROVYDVWKRXGW'H]HVWDQGLVYRRUµEHLGH¶LQGLYLGXHQNHQQHOLMN sterk  aan  de  persoon  gebonden.             *Het  is  zeer  de  vraag  of  het  bedoelde  echogedrag  de  bewegingsvoorkeur  overstemt.  Schoolkinderen  die  met  de  armen  over   HONDDUµQHWMHV¶PRHWHQ]LWWHQNUXLVHQGHDUPHQQLHWRSHHQLGHQWLHNHPDQLHUPDDULHGHUQDDUSHUVRRQOLMNHYRRUNHXU   Net  als  Hess  lijkt  ook  Hitler  een  voorkeur  te  hebben  om  te  staan  (en  te  lopen)  met  een  rechter  hand  die  de  linker  vasthoudt.   Op  enkele  beelden  doet  Hitler  dat  echter  andersom.  

  67  

                                       

   

  18:  De  verdachte  komt  de  rechtszaal  binnenlopen,  de  rechterhand  houdt  de  linker  vast.  Hier  dacht  ik  een   moment  dat  hij  stilstond,  omdat  dit  beeld  als  foto  circuleert  op  het  internet.  Op  videomateriaal  zien  we  hem  echter   zo  (binnen)lopen.  De  jonge  Amerikaanse  militaire  politie  is  met  de  bewaking  belast  en  is  herkenbaar  aan  de   bekende  witte  helmen  (beeldcitaat:  frame  gevonden  met  YouTube,  rechthebbende  onbekend).  

   

                             

19:  Ten  huize  van  de  familie  Hess  (10  november  1938)  een  gezellig  samenzijn,  één  dag  na  het  begin  van  de   gewelddadigheden  tegen  de  joodse  bevolking;;  foto  in  spiegelbeeld!  Links  Ilse  Hess,  midden  Hitler  met  de  kleine   Wolf  Rüdiger,  rechts  Hess  (beeldcitaat:  Bildarchiv  Preussischer  Kulturbesitz)   20:  Rudolf  Hess  houdt  een  speech  in  Weimar,  zijn  rechterhand  houdt  de  linker  vast  (beeldcitaat:  Algemeen   Nederlands  Persbureau).      

  68  

Op  afbeelding  19  zien  we  Hess,  die  met  zijn  linkerhand  de  rechter  vasthoudt!  Dat  is  in  eerste  instantie   misschien  verrassend  maar  bij  nadere  bestudering  niet,  want  de  foto  werd  door  het  Bildarchiv  in   spiegelbeeld  afgedrukt.  Dat  is  te  zien  aan  de  sluiting  van  de  jasjes  en  aan  de  scheiding  in  het  haar.   Hitler  is  op  deze  bijzonGHUHGDJELMGHIDPLOLH+HVVWHJDVWRPGHµ1DPHQVJHEXQJ¶YDQ]LMQSHHWNLQG Wolf  te  vieren.  De  foto  werd  de  dag  na  de  Kristalnacht  genomen.   'HQDDPµ.ULVWDOQDFKW¶VXJJHUHHUWGDWGHSURJURPWHJHQGHMRGHQHQKXQEH]LWWLQJHQVOHFKWVppQQDFKW duurde,  maar  in  werkelijkheid  ging  het  geweld  langer  door,  op  sommige  plaatsen  zelfs  drie  dagen  en   nachten.2  In  een  radiorede  maakte  Hess  nadien  bezwaar  over  alle  ophef  die  erover  in  het  buitenland   was  ontstaan,  terwijl  er  slechts  sprake  van  was  geweest  dat  µHUVOHFKWVELj  een  paar  joden  wat  ramen   LQJHJRRLGZDUHQ¶   3lW]ROG:HLVEHFNHUPHUNHQKLHURSGDWµKHWVSRRUGDWGHDQWLVHPLHW+HVVWURNODQJHQRQRQGHUEURNHQ ZDVKHWODDW]LFKWHUXJ YROJHQWRW]LMQHHUVWHSROLWLHNHXLWODWLQJHQLQ¶ 3  De  Kristalnacht  wordt   gezien  als  hét  (openlijke)  begin  van  de  jodenvervolging  in  Duitsland,  maar  in  wezen  werd  hiermee   µVOHFKWVHHQSHULRGHYDQJHZHOGRSVWUDDWEHsLQGLJGRPSODDWVWHPDNHQYRRUHHQWLMGSHUNYDQNLO bureaucratisch  geweld.4      

  21:  In  het  stadion  van  Neurenberg  (1936).  Hess  links,  naast  hem  Baldur  von  Schirach  die  sinds  1933  Jugendführer  is.   +LWOHUVSUHHNWYRRUGHHQWKRXVLDVWHMHXJGHHQEHNOHPPHQGHUHGHXLWµVoor  ons  ligt  Duitsland!,  in  ons  marcheert   Duitsland!HQDFKWHURQVNRPW'XLWVODQG¶.  Hess  luistert,  zijn  rechterhand  houdt  de  linkerpols  vast  (beeldcitaat:  met  dank   aan  Beeldbank  WO2/NIOD).  

 

  69  

22:  Tijdens  de  proceshandelingen  op  31  augustus  1946,  de  verdachte  voert  zijn  pleidooi  voor  het  hof.  Goering  (links)  heeft   hier  een  koptelefoon  op  voor  de  integrale  vertalingen.  Regelmatig  zien  we  de  verdachten  met  een  donkere  bril;;  die  werd   uitgereikt  ter  bescherming  van  de  ogen  vanwege  het  flitslicht  van  de  fotografen  aan  het  begin  van  een  rechtszitting   (beeldcitaat:  Bildarchiv  Preussischer  Kulturbesitz).   23:  Op  een  mooie  dag  in  de  tuin  van  de  gevangenis  (9  juli  1982).  De  gevangene  is  hier inmiddels  88  jaar   (beeldcitaat:Algemeen  Nederlands  Persbureau/ANP).  

                                          24  en  25:  Goering  kijkt  ontspannen  (foto  links  boven)  terwijl  de  verdachte  de  rechtszaal  binnenwandelt  met  papieren  onder   ]LMQDUP5HJHOPDWLJWUHIIHQZHYHUGDFKWH+HVVDDQLQKHWµ'RF¶OH]HQGLQ(UQHVW&ODHV¶ERHNµ-XJHQG¶*(beeldcitaten:   frames  gevonden  met  YouTube,  rechthebbenden  onbekend).   26  en  27:  Hess  voor  zijn  Engeland-­vlucht  uit  het  vliegtuig  lopend;;  met  de  rechterhand  houdt  hij  de  linker  vast.  Daarnaast   tijdens  de  inspectie  van  een  fabriek  (beeldcitaten:  frames  gevonden  met  YouTube,  rechthebbenden  onbekend).           *Ernest  Claes:  Vlaams  schrijver  en  nationalist,  werd  na  de  Tweede  Wereldoorlog  bekritiseerd  wegens  vermeende  Nazi-­ sympathieën.5  

  70  

$IEHHOGLQJHQ¶DUPVWUHQJHOHQ·   Algemeen  Nederlands  Persbureau/ANP:  afbeeldingen  van  Hess  1369020,  1350617,  922950,  1351630,1351629,  1355792,     1354776,  1351630,  1351629,  1369020,  1355792,  1350617.  Verdachte  Neurenberg/Spandau:  922950     Corbis:  afbeeldingen  van  Hess:  SF166,  IH000468,  AU002804,  SF  166,  IH000468  en  AU002804     Beeldbank  WO2/NIOD:  afbeeldingen  van  Hess:  29638,  29643,  29647,29650,  29685,  46318,  47152.     Preußischer  Kulturbesitz:  Afbeeldingen  van  Hess:  30030199,  30028199,  30028192,  30028191,  30027931,  30014747,   30026665,  30026703,  30026879,  30026878,  30026859,  30025191,  30025122,  30023701,  30022695,  30023522,  30022264,   30022695,  00016402,  10008253.   Verdachte  Neurenberg/Spandau:  309018123.   TopFoto:  Afbeeldingen  van  Hess:  ali007436,  0197228.  Verdachte  van  Neurenberg/Spandau:key0010775  (spiegelbeeld),   key0010774  (spiegelbeeld),  key0010622  (spiegelbeeld),  key0010620  (spiegelbeeld),  key0010619  (spiegelbeeld),   key0010618  (spiegelbeeld),  key0010617  (spiegelbeeld),  key0010616  (spiegelbeeld).    

Resultaat   De  voorkeurspositie  van  de  armen  van  Hess  en  de  gevangene  in  deze  houding  is  nu  bekend  omdat  op   alle  afbeeldingen  die  ik  vond  de  linkerhand/pols  met  de  rechter  wordt  omvat.  Op  YouTube  circuleren   HHQSDDUILOPSMHVZDDURSµEHLGH¶PDQQHQORSHQGWH]LHQ]LMQ2SGHIUDPHV24  en  25  ziet  men  de   verdachte  in  Neurenberg  en  daaronder  op  de  frames  26  en  27,  Hess  voordat  hij  naar  Engeland  vloog.   Consequent  wordt  de  linkerhand  omvat  door  de  rechter,  ook  tijdens  het  lopen.       Bronnen: Het armstrengelen 1. 2. 3. 4. 5.

Bijl  van  der,  functiemodel  520;;  De  Cock,  Begrippen,131.   Lambert,  leven,  291.   Pätzold,  Rudolf  Heß       Lambert,  leven,  290.   Ernest  Claesgenootschap;;  André  Demets,  Ernest  Claes.  

  71  

Armen op de rug   We  hebben  gezien  dat  zowel  Hess  als  de  veroordeelde  man  in  Neurenberg/Spandau  een  voorkeur   heeft  om  de  linkerpols  met  de  rechterhand  te  omvatten,  waarbij  de  armen  voor  het  lichaam  gestrekt   naar  beneden  worden  gehouden.  Daarom  dacht  ik  dat  het  heel  goed  voorstelbaar  is  dat  er  bij  beide   mannen  ook  een  voorkeurspositie  bestaat  voor  het  vasthouden  van  één  der  polsen  achter  de  rug.   %LMKHWGRRU]RHNHQYDQGHIRWRGDWDEDVHVNZDPLNJHHQIRWR¶VWHJHQZDDUELMGHSRVLWLHYDQGHKDQGHQ op  de  rug  bij  de  gevangene  is  te  zien.  Wel  werd  duidelijk  dat  Hess  met  grote  regelmaat  zijn  armen  op  de   rug  houdt.  Naarstig  speurwerk  met  internet  leverde  geen  aanwijzingen  op  voor  deze  armpositie  bij  de   gevangene.  Op  één  filmpje  is  wel  te  zien  hoe  de  gevangene  lopend  in  de  gevangenistuin  van  Spandau  -­   met  de  handen  op  de  rug  -­  naar  de  camera  toeloopt,  zich  half  omdraait  zodat  zijn  rugzijde  net  te  zien  is,   maar  onvoldoende  om  uitspraken  te  kunnen  doen  over  de  armpositie.  Daarna  draait  hij  zich  weer  om   waarbij  de  rugzijde  aan  de  andere  kant  net  niet  te  zien  is.  Bovendien  is  de  beeldkwaliteit  erg  matig  (28,   29,  30).    

 

28,  29  en  30,QGHWXLQYDQ6SDQGDXµ+HVV¶SUHVHQWHHUW]LFKDDQGHFDPHUDGHH[DFWHSRVLWLHYDQGHKDQGHQDFKWHUGHUXJ is  niet  waarneembaar.  Albert  Speer  is  ten  tijde  van  dit  filmpje  al  lang  in  vrijheid  gesteld  en  de  tuin  op  de  achtergrond  maakt   nu  weer  een  rommelige  indruk  (beeldcitaten:  frames  gevonden  met  YouTube,  rechthebbende  onbekend).    

Uitsluitsel  over  deze  armpositie  van  de  gevangene  geeft  Eugene  K.  Bird,  de  Amerikaanse   gevangenisdirecteur  van  Spandau.  Hij  voert  tegen  alle  voorschriften  in  lange  gesprekken  met  de   veroordeelde  en  ze  wandelen  daartoe  vaak  samen  in  de  gevangenistuin.  Bird  observeert  hem  uiterst   nauwkeurig.  Volgen  wij  de  letterlijke  tekst  in  zijn  boek  Hess:  Der  Stellvertreter  des  Führers:      

 

µ$PQlFKVWHQ7DJHLQHPKHL‰HQWURFNHQHQ%HUOLQHU6RPPHUWDJJLQJLFKPLW Heß  im  Garten  spazieren.  Trotz  der  Hitze  trug  er  seine  langen  Unterhosen,  die  er   unter  dem  Knie  abgeschnitten  hatte.  Nur  der  Kragen  seines  Drillichanzuges  war   offen,  und  er  lief  in  seiner  gewohnten  Haltung  mit  hängenden  Schultern,  die  Arme   hinter  dem  Rücken,  den  linken  Arm  mit  der  rechten  Hand  am Handgelenk   umklammert  [mijn  cursivering]  .  Dann  und  wann  verjagte  er  eine  Fliege  von   seinem  Gesicht,  während  er  über  die  britischen  Wahlen  sprach,  über  die  er  in   GHQ=HLWXQJHQJHOHVHQKDWWH¶1  

Deze  tekst  is  maar  voor  één  uitleg  vatbaar:  de  gevangene  houdt  -­  achter  zijn  rug  -­  bij  voorkeur,  de   linkerpols  vast  met  de  rechterhand!  

  72  

                                               

31:  Hess  in  1935.  Zijn  rechter  elleboog  wordt  meer  gebogen  dan  de  linker,  daarom  omklemt  zijn  rechter  hand  -­  met  grote   waarschijnlijkheid  -­  de  linker  pols*(beeldcitaat:  Bundesarchiv).      

Een  uitgebreide  speurtocht  naar  beeld-­  en  fotomateriaal  van  Hess  leverde  in  eerste  instantie  geen   EUXLNEDDUPDWHULDDOµYDQDFKWHU¶RS,  maar  wel  talloze  beelden  waarop  de  veronderstelde  armpositie  van   voren  valt  te  observeren.  Net  als  bij  de  armpositie  die  beschreven  werd  in  het  vorige  hoofdstuk  is  het   vasthouden  van  de  linkerpols  met  de  rechterhand  in  deze  positie  slechts  mogelijk  wanneer  de  rechter   elleboog  meer  gebogen  wordt  dan  de  linker,  hetgeen  aan  de  voorkant  zichtbaar  is  (31).**Uiteindelijk   vond  ik  bij  het  nogmaals  bekijken  van  Hitlers  handlangers:  Hess,  de  pose  waarbij  +HVV¶  handen  µvan   achter¶  te  zien  zijn.  Aanvankelijk  waren  die  beelden  van  de  dvd  aan  de  aandacht  ontsnapt  omdat  ik  toen   QLHWQDDURS]RHNZDVQDDUDUPSRVLWLHVPHWµGHDUPHQRSGHUXJ¶'HUHFKWHUhand  houdt  de  linker  pols   omvat  (32).                     *+HVV¶OLQNHURRUVWDDW]LFKWEDar  verder  van  zijn  schedel  dan  het  rechter.   **Het  is  niet  onmogelijk  om  de  rechter  elleboog  meer  gestrekt  te  houden  dan  de  linker;;  daartoe  dient  echter  de  rechter  hand   de  linker  pols  van  onder  af  te  benaderen  waardoor  de  linker  elleboog  als  het  ware  omhoog  kan  worden  gedrukt.  Een  andere   mogelijkheid  is  gelegen  in  het  zijwaarts  buigen  met  de  romp  naar  links:  de  linker  elleboog  gaat  zich  steeds  meer  buigen,  de   rechter  gaat  meer  strekken.  Bij  het  zijwaarts  buigen  naar  rechts  treedt  het  omgekeerde  effect  op.  Hess  maakte  dit  soort   acrobatische  toeren  niet  als  hij  op  de  foto  werd  gezet.  

  73  

   

  32:  Hess  ontmoet  kinderen  op  het  strand;;  een  fraai  shot  (datum  onbekend).  De  rechterarm  wordt  meer  gebogen  in  het   ellebooggewricht  dan  de  linker;;  de  positie  van  de  handen  is  conform  de  beschrijving  van  Eugene  K.  Bird.  Het  frame  is   zichtbaar  niet  in  spiegelbeeld  want  de  jasjes  van  de  kinderen  sluiten  links  over  rechts  (beeldcitaat:  frame  van  de  dvd:  Hitlers   handlangers,  Bright  Vision  Entertainment).2  

  Bronnen: Armen op de rug

 

1. Bird,  Hess,  234.   2. Filmfragmenten:                    Afbeelding:  28,  29  en  30  frames  van  YouTube,  Hess  (The  Deputy)  -­  6/6                                                                                               mmmhttp://nl.youtube.com/watch?v=Zca9t6Eggg0        

                   

  74  

Links-­ of rechtshandig? Rechtshandigheid  komt  meer  voor  dan  linkshandigheid;;  het  percentage  voor  linkshandigheid  varieert   van  5-­20%,  tot  2-­0HWµUHFKWVKDQGLJ]LMQ¶ZRUGWPHHVWDOEHGRHOGGDWLHPDQGGHUHFKWHUKDQG JHEUXLNWDOVYRRUNHXUVKDQG$OVWZHHKDQGHQJHOLMNWLMGLJZHUNHQGRHWGHµKDQGLJVWHKDQG¶KHWPRHLOLMNVWH deel  van  het  werk.   Als  de  rechterhand  de  beweging  uitvoert  assisteert  de  linkerhand  daarbij,  andersom  geldt  hetzelfde:   indien  de  linkerhand  de  beweging  uitvoert  assisteert  rechterhand. 1    

Aangenomen  wordt  dat  het  proces  van  deze  voorkeursontwikkeling  een  fase  is  in  de  neuromotorische   ontwikkeling,  die  lateralisatie  wordt  genoemd;;  de  linker-­  of  rechterhersenhelft  verkrijgt  daarmee  zijn   dominantie.2  Er  ontstaat  daarmee  tevens  een  voorkeur  voor  het  linker-­  of  rechterbeen,  waarbij   opgemerkt  moet  worden  dat  rechtshandigheid  niet  per  se  betekent  dat  er  dús  een  voorkeur  ontstaat   voor  het  rechterbeen.  Rechtshandigheid  samen  met  rechtsbenigheid  komt  echter  wel  vaker  voor  dan  de   combinatie  rechtshandig/linksbenig.  Alle  mogelijke  combinaties  komen  voor,  hetzij  niet  in  gelijke  mate.   In  het  algemeen  wordt  verondersteld  dat  bovengenoemd  proces  van  lateralisatie  zich  voltrokken  heeft   rond  het  zesde  levensjaar  en  daarna  een  leven  lang  onveranderd  aanwezig  blijft.     Niet  alleen  de  motorische  functies  worden  -­  meer  of  minder  -­  door  de  ene,  dan  wel  de  andere   hersenhelft  uitgevoerd.  Dit  geldt  tevens  voor  complexe  cognitieve  functies  en  voor  emoties.   ,QGHPDQXHOHWKHUDSLHZRUGWRQGHUµUHFKWVKDQGLJKHLG¶YHUVWDDQGDWHHQSURHISHUVRRQHHQ bovenhandse  werpbeweging  met  een  bal  bij  voorkeur  uitvoert  met  de  rechterarm.  Met  die  constatering   kan  er  een  uitspraak  worden  gedaan  over  de  relatieve  ligging  van  het  deelzwaartepunt  van  de  borstkas.   De  positie  van  dit  deelzwaartepunt  is  mede  bepalend  voor  de  functieanalyse. 3   Over  de  natuurlijke  voorkeur  van  het  gebruik  van  de  linker-­  of  de  rechterhand  bij  andere  éénhandige   handelingen  wordt  geen  uitspraak  gedaan.  Van  der  Bijl  senior  merkt  op  dat  het  aannemelijk  is  de   éénhandige  handelingen,  zoals  gooien,  wrijven  en  oprapen,  tot  één  groep  te  rekenen.  Maar:     µ7RFKLVKHWJRRLHQPHW  een  bal  een  heel  andere  beweging  dan  wrijven  of   oprapen.  Het  zijn  geen  vergelijkbare  handelingen.  Het  enige  dat  zij  gemeen   hebben  is  het  feit  dat  de  beweging  met  één  hand  gebeurt.  Met  hetzelfde  recht   zouden  we  het  paren  van  honden  gelijk  kunnen  stellen  met  het  paren  van  katten   HQGDQVWHOOHQGDWKHWUHVXOWDDWYDQGHµKDQGHOLQJHQ¶JHOLMN]RXPRHWHQ]LMQ¶ 4  

 

Meestal  is  het  echter  zo  dat  -­  als  de  rechterarm  als  voorkeursarm  voor  de  werpbeweging  wordt  gebruikt,   de  rechterhand  óók  een  voorkeur  heeft  voor  het  uitvoeren  van  taken  waarbij  aan  de  fijne  motoriek  hoge   eisen  worden  gesteld,  zoals  het  geval  is  bij  knippen,  zagen,  timmeren  en  dergelijke.  Schrijven  is  zeker   niet  alleen  bepalend  voor  rechts-­  of  linkshandigheid,  omdat  tot  ver  in  de  jaren  zestig  van  de  vorige  eeuw   het  schrijven  met  de  linkerhand  op  scholen  niet  werd  getolereerd.  Kinderen  werden  gedwongen  met  de   rechterhand  het  schrijven  aan  te  leren,  ook  al  omdat  schrijven  met  een  kroontjespen  in  de  linker  zo  zijn   nadelen  kent.   Tevens  speelden  hier  esthetische  overwegingen  een  rol  en  ook  een  hang  naar  orde  en  uniformiteit.  Het   is  merkwaardig  dat  men  de  kindertjes  wel  aanleerde  om  rechts  te  schrijven,  maar  dat  ze  niet  werden   gedwongen  allemaal  netjes  te  zitten  met  de  rechterarm  voor  gekruist  (of  andersom).     Onderzoek  uit  2007  van  Clyde  Francks  e.a.  heeft  aangetoond  dat  linkshandigheid  -­  voorkomend  bij   ongeveer  10%  van  de  mensen  -­  (mede)  genetisch  wordt  bepaald.5  Een  nieuw  ontdekt  gen,  LRRTM1  op   chromosoom  2p12,  verhoogt  de  kans  op  linkshandigheid  en  verhoogt  tevens  de  kans  op  schizofrenie,   zo  wordt  gesteld.  Verder  merkt  Francks  op  dat  asymmetrie  een  cruciaal  kenmerk  is  van  het  menselijk   brein  dat  bij  vele  psychische  aandoeningen  ontwricht  is.  Overigens,  linkshandigen  hoeven  zich  over   schizofrenie  niet  direct  zorgen  te  maken  want:       75  

µ7KHUHDUHPDQ\IDFWRUVZKLFKPDNHLQGLYLGXDOVPRUHOLNHO\WRGHYHORS VFKL]RSKUHQLD¶KHVDLGµDQGWKHYDVWPDMRULW\RIOHIW-­handers  will  never  develop  a   SUREOHP¶6    

Om  te  bepalen  of  Hess  links-­  dan  wel  rechtshandig  is  geweest,  bekeek  ik  zoveel  mogelijk   beeldmateriaal  waarop  één  van  de  handen  een  voorkeur  voor  een  fijne  sturende  beweging  aangeeft.   Die  hand  wordt  dan  beschouwd  als  de  dominante/sturende  hand.  We  vinden  afbeeldingen  waarop  Hess   rechtshandig  schrijft  (33,  35)  en  rechtshandig  zijn  bestek  hanteert  (36,  37,  38).  Op  foto  29644  van   Beeldbank  WO2/NIOD  zien  we  Hess  rechtshandig  uit  een  kopje  drinken  (de  betreffende  afbeelding  is   niet  in  dit  e-­book  opgenomen).  In  het  boek  van  Wolf  Rüdiger  een  afbeelding  aan  waarop  Hess  een   rechtshandige  voorkeur  vertoont  voor  het  bovenhands  werpen  of  slaan  (34).  Hiermee  werd  nog  geen   definitief  bewijs  geleverd  voor  een  natuurlijke  voorkeur  voor  rechtshandigheid.  Meestal  heeft  een   persoon  die  bovenhands  werpt  met  rechts,  wél  een  voorkeur  voor  het  gebruik  van  de  rechterhand.   Echter  niet  altijd.  Het  rechtshandig  schrijven  en  bestek  hanteren  kunnen  immers  aangeleerde   vaardigheden  zijn,  zodat  we  over  de  voorkeurshand  met  deze  gegevens  geen  definitieve  uitspraak   kunnen  doen.                                  

33  en  34:  Voor  de  Engeland-­vlucht  (1935),  in  Duitsland;;  Hess  schrijft  rechts  (beeldcitaat;;  Corbis)  Rechts  Hess  in  actie  bij  het   vuistbalspel;;  hij  slaat  met  zijn  rechterhand  (beeldcitaat:  afbeelding  uit  Mijn  Vader  Rudolf  Hess).  

  Dat  is  jammer,  maar  er  werd  onverwacht  toch  een  oplossing  voor  dit  vraagstuk  gevonden  in  het  boek   van  Hugh  Thomas:  De  moord  op  Rudolf  Hess.  Daarin  beschrijft  hij  de  zelfmoordpoging  (op  4  februari   1945)  van  de  Hess  in  Engeland  (voor  alle  duidelijkheid:  Thomas  denkt  op  dat  moment  te  maken  te   hebben  met  de  dubbelganger  die  een  zelfmoordpoging  onderneemt).  Volgen  wij  de  passage  in  het   boek:     µ>«@'LHPLGGDJNZDPKLM>+HVVGHJHYDQJHQH@LQGHNHXNHQHHQPHVOHQHQPHW een  dun  lemmet  van  ongeveer  10  centimeter.  Hij  had  een  mes  nodig,  zei  hij,  om  er   sneden  brood  aan  te  rijgen  zodat  hij  ze  kon  roosteren.  De  verpleger,  soldaat  James   Reigate,  zag  dat  hij  zijn  Luftwaffe-­uniform  aanhad.  De  gevangene  bracht  Reigate   een  nazi-­groet  alvorens  naar  zijn  kamer  op  de  begane  grond  terug  te  keren.  Tien   minuten  later  belde  hij  om  hulp.  Reigate  ging  erop  af  en  trof  hem  zittend  aan  in  zijn   leunstoel.  Hij  had  zijn  jasje  uitgetrokken.  In  zijn  overhemd  zat  een  bloederig  gat   met  overal  bloed  er  omheen.  Het  mes  met  het  in  bloed  gedrenkte  lemmet,  lag  op   de  leuning  van  de  stoel.  De  JHYDQJHQH]HL¶,NKHEJHSUREHHUGELMPLMQKDUWWH NRPHQPDDULNJHORRIGDWKHWQLHWJHOXNWLV¶/DWHUEHZHHUGHKLMKHWPHVWLHQ centimeter  diep  in  de  borstkas  te  hebben  gestoken.  

  76  

  NRPHQPDDULNJHORRIGDWKHWQLHWJHOXNWLV¶/DWHUEHZHHUGHKLMKHWPHV  tien   centimeter  diep  in  de  borstkas  te  hebben  gestoken.   Het  bleek  al  gauw  dat  daar  geen  sprake  van  was.  Reigate  haalde  snel  dr.  Jones,   de  twee  hoofdverplegers  en  de  arts  erbij;;  ze  constateerden  dat  de  wond  slechts   oppervlakkig  was  en  naaiden  hem  dicht  zonder  plaatselijke  verdoving.  De  aard  van   de  twee  parallelle  sneden  ±  een  snee  van  2,5  centimeter  en  een  van  2  centimeter  ±   maakte  duidelijk  dat  de  gevangene  met  zijn  linkerhand  een  huidplooi  van  zijn   borstkas  had  afgetrokken  en  het  mes  met  zijn  rechterhand  door  de  huidplooi  had   heengestoken.[mijn  cursivering]   Toen  hij  de  plooi  losliet,  nam  die  natuurlijk  weer  zijn  normale  plaats  in  zodat  de   WZHHVQHGHQKRUL]RQWDDONZDPHQWHOLJJHQ¶7    

De  gevangene  verklaarde  later  dat  het  mes  door  de  joden  voor  hem  was  klaargelegd;;  hij  alleen  had  hun   K\SQRWLVFKHYHUPRJHQVGRRU]LHQ+HWJDDWHUKLHUYRRUDORPGDWµ+HVV¶]LMQ]HOIPRRUGSRJLQJRIZDW daarvoor  moet  doorgaan,  ondernam  met  het  mes  in  zijn  rechterhand.  Verder  is  het  van  groot  belang  dat   het  mes  steekverwondingen  achterliet,  twee  parallelle  sneden  van  2  en  2,5  centimeter  die  twee  vrijwel   even  grote  littekens  achterlieten.  Die  littekens  werden  later,  in  1987,  in  beide  autopsierapporten   beschreven,  waarmee  het  bewijs  geleverd  werd  dat  de  gevangene  in  Engeland  en  de  verdachte  van   Neurenberg  en  Spandau  een  en  dezelfde  persoon  waren.     Een niet alledaags experiment De  man  in  Engeland  schreef  rechts*en  voerde  de  steekbeweging  met  het  mes  uit  met  de  rechterhand.   De  vraag  is  nu  of  een  linkshandige  dat  laatste  op  dezelfde  manier  gedaan  zou  hebben,  dus  met  de   rechterhand.  Of  zou  hij  wellicht  de  keuze  toch  op  de  linker  laten  vallen,  omdat  met  die  hand  immers  een   fijnere  sturing  mogelijk  is?  Tevens  is  het  de  vraag  of  andere  rechtshandigen  de  steekbeweging  met  de   rechterhand  uitvoeren.   Dat  bracht  me  ertoe  een  niet  alledaags  experiment  op  te  zetten.  Ik  zocht  vijf  kennissen  uit  waarvan  ik   weet  dat  ze  linkshandig  zijn  in  de  fijne  motoriek,  en  tevens  vijf  rechtshandige  kennissen.  Allen  waren   van  het  mannelijke  geslacht.  De  proefpersonen  werden  om  beurten  apart  genomen  en  gevraagd  een   steekbeweging  door  de  huid  van  de  borstkas  te  enscenerenPHWDQGHUHZRRUGHQµWHGRHQDOVRI¶2P alles  goed  te  laten  verlopen  zat  de  te  testen  proefpersoon  op  een  stoel.  Voor  hem  (in  het  midden)  op  de   tafel  lag  een  keukenmes  met  de  punt  van  hem  af  gericht.   Om  duidelijk  te  maken  wat  er  verwacht  werd,  liet  ik  vooraf  zien  hoe  ik  met  beide  handen  een  huidplooi   ERYHQPLMQKDUWYDQGHERUVWNDVOLFKWWHHQ]HLµ.LMNMHKDDOW]RPHWéén  hand  een  huidplooi  op  deze  plek   van  de  borstkas,  die  hou  je  vast,  daarna  pak  je  het  mes  en  je  maakt  een  steekbeweging  van  onder  naar   ERYHQ-HVWHHNWQDWXXUOLMNQLHWHFKW¶YRHJGHLNHUYROOHGLJKHLGVKDOYHDDQWRe  om  calamiteiten  te   voorkomen.   Het  resultaat  van  dit  experiment  was  boven  verwachting  want  alle  linkshandigen  voerden  de   steekbeweging  uit  met  het  mes  in  de  linkerhand,  de  rechtshandigen  gebruikten  daarvoor  hun   rechterhand.           *Hier  beweer  ik  dat  de  gevangene  rechtshandig  schreef.  Daar  vond  ik  geen  directe  aanwijzingen  voor,  maar  ging  er  van  uit   dat  linkshandig  schrijven  zeker  zou  zijn  opgevallen  in  Engeland,  en  als  zodanig  zou  worden  vastgelegd  in   observatierapporten.   :H]LHQGDWGHJHYDQJHQHPHWHHQQD]LMQµLQEHZDULQJVWHOOLQJ¶LQ6FKRWODQGODQJHHSLVWHOVEHJRQRSWHVWHOOHQ  wat  voor  een   linkshandige  die  rechts  is  gaan  schrijven  een  hele  opgave  moet  zijn  geweest.  Daarbij  komt  dat  de  handschriften  van  de   gevangene  een  zeer  regelmatige  en  geroutineerde  indruk  maakten  wat  -­  al  met  al  -­  afgeleerd  linkshandig  schrijven  (vrijwel)   uitsluit.  

  77  

     

                 

35,  36,  37  en  38  van  links  naar  rechts   35:  Tijdens  de  proceshandelingen  in  Neurenberg;;  de  gevangene  schrijft  met  de  rechterhand  (beeldcitaat:TopFoto).   36,37  en  38:  Lunchpauze  tijdens  het  proces;;  de  gevangene  hanteert  zijn  lepel  met  de  rechterhand  (beeldcitaten:  Imperial   War  Museum).      

Nog meer aanwijzingen In  het  boek  van  Eugene  Bird  Hess  vinden  we  ook  een  belangrijke  aanwijzing  voor  rechtshandigheid  van   de  gevangene  in  Spandau.  Het  is  1959  en  het  gevangeniscomplex  wordt  nog  bewoond  door  Speer,  Von   6FKLUDFKHQµ+HVV¶'HMDUHQKHEEHQGLHSHVSRUHQQDJHODWHQLQKHWZHOEHYLQGHQYDQGHPDQQHQ+HW JHGUDJYDQJHYDQJHQHµ+HVV¶EDDUWGHPHHVWH]RUJHQHQPHQYUDDJW]LFKDIRIRSQDPHLQHHQ gekkenhuis  niet  de  beste  oplossing  zou  zijn.  Bang  als  men  is  dat  een  van  de  bewakers  het  geduld  kan   verliezen  en  de  gevangene  in  elkaar  zou  slaan.  Een  onvoorstelbaar  scenario  was  dat  niet  omdat  de   bewakers  regelmatig  geïrriteerd  reageerden  RSµ+HVV¶  bizarre  gedrag  en  ze  beweerden  dat  de  beste   behandeling  bestRQGXLWHHQµVFKRSRQGHU]LMQNRQW¶0HQKDGKHPDOHHQVUXZXLWEHGJHKDDOGGRRU HHQYRXGLJZHJGHPDWUDVRQGHU]LMQOLFKDDPZHJWHWUHNNHQ]RGDWµ+HVV¶NHUPHQGHQZHORSGHYORHU van  zijn  cel  belandde.   De  gevangene  woog  in  november  van  dat  jaar  nog  maar  45,5  kilo  en  was  in  drie  weken  tijd  meer  dan  10   kilo  afgevallen.  Toen  men  op  een  middag,  net  na  twaalven,  zijn  cel  betrad  lag  hij  in  elkaar  gerold  op  bed   HQKDGHHQKHYLJEORHGHQGHVQLMZRQG0HWHHQVWXNJODVXLW]LMQEULOKDGKLM]LFKLQµGHJURWHDGHUYDQ zijn  linker  SROVJHVQHGHQ¶8   Of  hier  werkelijk  sprake  was  een  gerichte  poging  tot  zelfdoding  is  twijfelachtig;;  het  doorsnijden  van  een   ader  geeft  wel  veel  bloedverlies  maar  is  niet  snel  dodelijk.  Daartoe  had  de  gevangene  zijn  slagader   moeten  doorsnijden.  Hoe  dan  ook,  men  nam  in  het  vervolg  extra  voorzorgsmaatregelen:  alle  scherpe   YRRUZHUSHQZHUGHQKHPµVDYRQGVDIJHQRPHQ]HOIV]LMQJHELWGHFHOGHXUZHUGQLHWPHHUJHVORWHQHQ elk  uur  was  er  controle.  Albert  Speer  vertelt  in  zijn  Spandauer  Tagebücher  de  gebeurtenissen  rond  de   ]HOIPRRUGSRJLQJµ+HVVVWHXQWHQMDPPHUWGDJHQQDFKWKLMLVYROOHGLJDSDWKLsch.  In  7  weken  tijd  is  hij   14  kilo  afgevallen  en  weegt  bij  een  lichaamslengte  van  175  cm  nog  maar  45  kilo.  Hij  kan  zich  zonder   KXOSQLHWPHHUYHUSODDWVHQ¶9  Beeldend  beschrijft  hij:     µHeute  Vormittag  gelang  es  mir,  Heß  zu  besuchen.  Er  lag  auf  seinem  Bett,  sein   Handgelenk  war  dick  verbunden.  Mit  wächsernem  Gesicht  sah  er,  als  ich  eintraf,   müde  auf.  Dennoch  machte  er  den  Eindruck  eines  Kindes,  dem  eine  Überraschung   gelungen  ist.  Fast  aufgeräumt  begann  er  sofort  zu  erzählen:  µ$ls  Sie  gestern  im   Garten  waren  und  kein  Wärter  in  der  Gegend,  habe  ich  rasch  meine  Brille   zertrümmert  und  mir  mit  einer  Scherbe  die  Pulsadern  aufgeschnitten.  Drei  Stunden   lang  hat  keiner  was  EHPHUNW¶IXKUHUIDVW  glücklich  fort,  unbeachtet  lag  ich  in  der   Zelle  und  hatte  richtig  schön  Zeit,  um  zu  verbluten.  Dann  wäre  ich  meine   Schmerzen  für  immer  losgewesen.  Mir  war  schon  ganz  schwach  und  wohlig.  Aber   da  hörte  ich  plötzlich  wie  ganz  von  weitem  Lärm,  das  war  dieser  Unglücksmensch,   der  sowjetische  Oberstarzt,  bei  seiner  Runde.  Er  sah  mich  hier  liegen  und  nähte  

  78  

sofort  den  Schnitt.¶(UVDKPLFKWLHIWUDXULFKDQ  ¶Bin  ich  ein  Pechvogel!  Sagen  sie   VHOEVW¶$EHULFKJUDWXOLHUWH+H‰]XP0L‰HUYROJZDVHr  eher  freundlich  aufnahm.   Mittags  verschlang  Heß  ganze  Berge:  Milch,  Brei,  Eierspeisen,  Bouillon,  Käse,   Apfelsinen.  Auch  abends  aß  er  mit  besten  Appetit.  Ich  habe  den  Eindruck,  dass  er   eine  µ$NWLRQ¶DEJHEURFKHQKDW.¶10    

Op  11  december  1959  vervolgt  Speer:  µ+H‰LVLQWZHHZHNHn  tijd  14  NLORDDQJHNRPHQ¶*Hess  zelf  voelt   ]LFKGDDURYHUQRJDORQJHPDNNHOLMNHQ]HJWµ+LHULVWHEHQDOOHVYHUUFNWDXFKGLH  Waage!¶11    

Conclusie De  gevangene  in  Engeland  én  die  van  na  de  oorlog  in  Duitsland  was  rechtshandig.  Tevens  wordt  nu   duidelijk  dat  het  in  Engeland  en  Spandau  gaat  om  één  en  dezelfde  persoon  omdat  de  littekens   (veroorzaakt  door  het  mes)  tijdens  de  twee  autopsies  in  1987  werden  beschreven. Rudolf  Hess,  onze  man  in  het  Duitsland  van  vóór  de  oorlog,  was  óók  rechtshandig.  De  gevangene  in   Engeland/Neurenberg/Spandau  eveneens.  Dat  maakte  het  zoeken  naar  een  geschikte  dubbel  een  klein   beetje  moeilijker  want  linkshandige  kandidaten  vielen  af  voor  de  twijfelachtige  eer  of  moesten  getraind   worden  in  rechtshandigheid.      

Bronnen: Links-­ of rechtshandig?     1. Bijl  van  der,  Manipulaties,  61.   2. Wikipedia,  Lateralisatie;;  Wikipedia,  Rechtshandigheid.   3. Bijl  van  der,  functiemodel;;  De  Cock,  Begrippen.   4. Bijl  van  der,  Manipulaties,  61.   5. BBC,  Linkshandigheid;;  Francks,  LRRTM1.   6. Ravilious,  Kate,  Gene.   7. Thomas,  moord,  142.   8. Bird,  Hess,  150.   9. Speer,  Tagebücher,  518.   10. idem,  518-­519.   11. idem,  519.                                                 *Speer  heeft  het  over  een  lichaamslengte  van  175  cm.  Bij  de  secties  in  1987  werd  geconstateerd  dat  de  gevangene  ooit  een   lichaamslengte  van  ongeveer  185,5  centimeter  had.  

  79  

Deel 2  

  Vijf lichaamskenmerken en één gedragskenmerk In deel 1 werd ingegaan op drie gevonden voorkeursbewegingen uit het Systeem  Van  der  Bijl  en één die GDDULQQLHWJHEUXLNWZRUGWQDPHOLMN¶KDQGHQRSGHUXJ·+HWJLQJRPGH¶UHJLVWUDWLHYDQGHHLQGVWDQGYDQ LQGLYLGXHHOEHSDDOGHEHZHJLQJHQ·KHW]LMQDOOHmaal bewegingen die grotendeels buiten het bewustzijn RPJDDQ1XZRUGHQGHYROJHQGHOLFKDDPVNHQPHUNHQEHVSURNHQGH¶VWDQGYDQGHRUHQ·HHQ¶NDOHNUXLQ· GH¶ULPSHOVWXVVHQGH wenkbrauwen·GH¶OLFKDDPVOHQJWH·HQGH¶LQWHOOLJHQWLH·'DDUQDNRPWHHQ gedragskenmerk aan bod waarvan nog nooit melding werd gemaakt!

De stand van de oren 'HµJHKHLPHQ¶YDQGHJHYDQJHQH]LWWHQ-­  onder  andere  -­  verstopt  in  filmbeelden  van  het  proces  van   Neurenberg.  Tijdens  de  televisiedocumentaire  Goering  in  Neurenberg,  begin  2006  te  zien  op  Canvas,   worden  de  televisiekijkers  weer  dezelfde  beelden  als  zo  vaak  gepresenteerd.  De  verdachten  komen  de   zaal  inlopen,  gaan  zitten,  doen  hun  koptelefoon  op,  gaan  verzitten,  staan  weer  op  en  worden  onder   geleide  afgevoerd.  Het  nadeel  van  dit  soort  documentaires  is  dat  de  camera  authentieke  beelden  maar   enkele  seconden  laat  zien,  waarna  men  weer  snel  overstapt  naar  een  persoon  in  de  tegenwoordige  tijd   die  dan  weer  wat  mag  vertellen  over  het  verleden.  Daardoor  is  het  lastig  de  beelden  rustig  te  bekijken,   RP]HWHNXQQHQµFRQVXPHUHQ¶'DWLVYHUYHOHQGHQLQGLWJHYDO]HOIVRQJHZHQVWZDQWLNZLOGHQLHWV liever  dan  de  verdachten  langdurig  observeren.  Om  informatie  te  vergaren  dienden  de  beelden  na  een   uitzending  dan  ook  herhaaldelijk  teruggespoeld  en  stopgezet  te  worden  om  bepaalde  details  nogmaals   in  ogenschouw  te  nemen.     Afbeelding  39  is  met  de  digitale  camera  gemaakt  vanaf  een  videoband,  juist  op  het  moment  dat  de   verdachte  aan  het  eind  van  een  zitting  opstaat  en  ons  de  rug  toekeert.  Hij  is  doende  zich,  samen  met   ]LMQFROOHJD¶VWHYHUZLMGHUHQXLWGHUHFKWV]DDO/LQNVYDQKHPVWDDWKLHUQLHW]LFKWEDDU+HUPDQQ Goering.  Duidelijk  is  te  zien  hoe  mager  de  gevangene  is.  De  contouren  van  zijn  nekspieren  tekenen  zich   scherp  af.  Op  de  videoband  is  tevens  te  zien  dat  de  gevangene  vel  over  been  is,  want  zijn  borstwervels   zijn  soms  zichtbaar  door  het  rugpand  van  zijn  geleende  colbertje.  Het  matige  fysieke  gestel  van   YHUGDFKWHµ+HVV¶PRHWvoor  aanhangers  van  de  dubbelgangertheorie  wel  vragen  oproepen,  want  het  is   onwaarschijnlijk  dat  de  Britten  een  stand-­in  naar  Neurenberg  stuurden,  in  een  zo  slechte  gezondheid,   dat  het  nog  maar  de  vraag  was  of  die  de  proceshandelingen  wel  -­  blijvend  -­  kon  volgen.  Ook  op  de   mentale  veerkracht  van  de  verdachte  zou  dat  zijn  invloed  hebben  gehad;;  daar  komt  nog  bij  dat  de  Britse   inlichtingendienst  zich  geen  fiasco  kon  permitteren  met  een  gevangene  die  tijdens  het  proces  zou   onthullen  dat  hij  niet  de  echte  Hess  was.                                 80  

                                         

39:  De  verdachte  van  achteren  gezien  in  Neurenberg;;  zijn  linker  oor  staat  verder  van  de  schedel  af  dan  het  rechter   (beeldcitaat:  frame  uit  een  documentaire  van  Canvas  over  de  Neurenbergse  processen  begin  2006).  

Toen  ik  de  foto  bekeek  viel  het  me  meteen  op  dat  het  linker  oor  van  de  verdachte  meer  van  de  schedel   afstaat  dan  het  rechter.  Recht  van  voren  is  dat  minder  goed  te  zien.  Als  we  ervan  uit  gaan  dat   asymmetrie  de  norm  is,  is  het  gebruikelijk  dat  één  oor  meer  van  de  schedel  afstaat  dan  het  andere.   Anders  gezegd:  één  der  oren  ligt  meer  tegen  de  schedel  dan  het  andere.   Nu  we  weten  dat  het  linker  oor  meer  afstaat,  blijkt  dat  gegeven  ook  op  te  vallen  bij  het  bestuderen  van   andere  afbeeldingen  (40,  42,  43).  Ook  zocht  ik  wederom  filmmateriaal  van  de  echte  Hess.  Op  de  dvd:   Hitlers  beulen:  Ribbentrop  de  handlanger  die  hiervoor  werd  gebruikt  vond  ik  dat  Hess  bij  het  rondkijken   in  de  zaal,  fraai  zijn  linkeroor  van  opzij  en  iets  van  achter  laat  zien.  Duidelijk  is  dat  zijn  linkeroor  van  de   schedel  afstaat!  Het  rechter  is  helaas  niet  te  zien,  maar  op  andere  afbeeldingen  zag  ik  dat  het   rechteroor  nooit  meer  van  de  schedel  afstaat  dan  het  linker.   Bij  het  beeldonderzoek  valt  op  dat  we  steeds  geconfronteerd  worden  met  beelden  van  voor  1941  en   beelden  uit  Neurenberg  en  Spandau.  Uit  de  Engelandperiode  is  geen  beeldmateriaal  aan  de   openbaarheid  vrijgegeven.   Op  afbeelding  40  ziet  u  hoe  verwarrend  het  bekijken  van  de  afbeeldingen  soms  kon  zijn.  De  gevangene   is  een  oude  baas  geworden  als  hij  in  de  camera  kijkt.  Tot  mijn  verbazing  staat  zijn  rechteroor  hier  meer   van  de  schedel  af,  terwijl  ik  beweerde  dat  het  linkeroor  dat  deed.  Nogmaals  kijken  leerde  al  snel  dat  de   foto  hier  in  spiegelbeeld  staat  afgedrukt,  wat  niet  alleen  te  zien  is  aan  de  letters  (ANP)  maar  ook  aan  de   rimpels  tussen  de  ogen  (zie  aldaar).   Nog  meer  verwarring  leverde  afbeelding  41  op.  Hess  zit  naast  zijn  grote  voorbeeld.  De  cameraopstelling   is  hier  links  en  iets  vanonder  voor  de  kijker.  Ook  nu  staat  het  linkeroor  van  Hess  meer  van  de  schedel   DI'DWOLMNWLQGLWJHYDODOOHHQPDDU]RZDQWEHWHUNLMNHQOHHUWGDWKHWµOLQNHURRU¶WRHEHKRRUWDDQGHPDQ die  achter  Hess  zit.  De  valkuilen  zijn  dus  aanwezig  om  opzichtig  te  blunderen.  Maar  meestal  is  het  niet   al  te  moeilijk  om  uit  te  maken  of  een  foto  in  spiegelbeeld  is  afgedrukt.  Het  hakenkruisembleem  wordt   altijd  rond  de  linkerbovenarm  gedragen;;  de  jasjes  en  de  broeken  sluiten  links  over  rechts  en  Hess  en   Hitler  hebben  hun  scheiding  rechts.       81  

                                    40  en  41µ+HVV¶  in  Spandau;;  ogenschijnlijk  staat  nu  het  rechteroor  van  de  gevangene  meer  naar  buiten  (beeldcitaat:  ANP).   Rechts:  Hitler  en  Hess;;  achter  Hess  is  het  linkeroor  van  een  ander  ter  zien  (beeldcitaat:  TopFoto).  

                                          42  en  43:  Op  deze  afbeeldingen  staan  de  linker  oren  zichtbaar  meer  van  de  schedel  af  (pijlen).  Afbeelding  42  is  rechtsonder   gesigneerd  en  kennelijk  bedoeld  voor  representatiedoeleinden;;  de  opname  is  van  rond  1936.  De  onderlip  is  zichtbaar   geretoucheerd,  daarom  is  dit  beeld  minder  geschikt  voor  vergelijkende  biometrie,  ook  de  neus  lijkt   µUHFKWJHPDDNW¶beeldcitaten:  afbeelding  links  Bildarchiv  Preussischer  Kulturbesitz  en  rechts:  Corbis).      

 

  82  

Een kale kruin Een  opvallend  lichaamskenmerk  werd  gevonden  toen  ik  de  kruinen  van  beide  mannen  met  elkaar   vergeleek.  Zowel  Hess  als  de  man  in  Neurenberg/Spandau  hebben  een  kalend  achterhoofd.  Als  dit  de   achterhoofden  zijn  van  dezelfde  man  (44,  45)  dan  is  hij  in  de  loop  der  jaren  iets  kaler  geworden.   Wanneer  de  verdachte  in  Neurenberg  echt  een  dubbelganger  is,  dan  heeft  men  bij  het  selecteren  van   GXEEHOJDQJHUNDQGLGDWHQPHWKHWJHJHYHQYDQµGHNDOHNUXLQ¶UHNHQLQJPRHWHQKRXGHQ6DPHQPHWGH DQGHUHNHQPHUNHQGHFLPHHUWGLWKHWDDQWDOVROOLFLWDQWHQQDDUGHµHHUYROOH¶EDDQ'DDURPZHUGGH dubbelgangertheorie  voor  mij  langzamerhand  steeds  minder  geloofwaardig.     Een  haarspecialist  werd  de  afbeeldingen  46  en  47  getoond  met  de  vraag  of  aan  de  kalende   achterhoofden  te  zien  is  dat  we  te  maken  hebben  met  twee  verschillende  mannen  of  dat  het  hier   wellicht  om  dezelfde  persoon  gaat.  Om  de  objectiviteit  niet  op  de  proef  te  stellen  werden  slechts  de   achterhoofden  getoond  en  aan  beoordeling  onderworpen;;  er  werd  geen  melding  gemaakt  van  de   historische  context  van  de  afbeeldingen.  Voor  de  zekerheid  werd  dezelfde  vraag  aan  een  dermatoloog   gesteld.  Tevens  vroeg  ik  of  er  op  de  afbeeldingen  een  dermatologische  afwijking  zichtbaar  is.  Geen  van   beide  specialisten  kon  stellen  dat  er  sprake  was  van  herkenbare  afwijkingen  in  het  beharingspatroon  of   van  de  huid.  Men  merkte  op  dat  -­  op  grond  het  getoonde  materiaal  -­  de  gestelde  vragen  onbeantwoord   moeten  blijven.  Anders  geformuleerd:  beide  mannen  kunnen  wel  dezelfde  persoon  zijn,  maar  dat  hoeft   niet  per  se.*      

                               

44:  Himmler  en  Hess  (rechts)  voor  de  wegwijzer  naar  KZ  Dachau  op  8  mei1936;;  de  kale  kruin  is  duidelijk  zichtbaar   (beeldcitaat:  Bildarchiv  Preussischer  Kulturbesitz).   45:  De  schrijvende  verdachte;;  ook  hier  zien  we  weer  een  kale  kruin.  Aan  zijn  rechterhand  Goering  en  aan  de  andere  kant   Von  Ribbentrop  (beeldcitaat:  TopFoto).                 *Een  kalend  achterhoofd  heeft  als  losstaand  kenmerk  weinig  onderscheidende  waarde.  Als  het  gecombineerd  kan  worden   met  meerdere  kenmerken  dan  neemt  de  (totale)  onderscheidende  waarde  uiteraard  toe.  Dit  kenmerk  kan  als  typerend   worden  beschouwd  voor  een  persoon  maar  is  niet  meer  dan  dat.  Dat  geldt  niet  voor  DNA,  vingerafdrukken  en  het  gebit;;  die   kenmerken  zijn  specifiek  voor  de  persoon  vanwege  de  hoge  onderscheidende  waarde.  

  83  

                                          46  en  47:  Slechts  de  achterhoofden  werden  ter  beoordeling  voorgelegd  (details  van  de  afbeeldingen  44  en  45).    

Een litteken? In  verschillende  levensbeschrijvingen  van  Rudolf  Hess  wordt  melding  gemaakt  van  zijn   vechtersbazenmentaliteit  in  de  periode  van  de  bierkeldertoespraken  in  München.  Om  Hitler  te   beschermen  is  hij  eens  geraakt  door  een  stoelpoot  óf  een  rondvliegende  bierpul,  daarover  bestaat  geen   eenduidigheid.  Zeker  is  dat  hij  daarbij  een  verwonding  aan  zijn  achterhoofd  heeft  opgelopen  die  een   litteken  achterliet.  Het  litteken  werd  nooit  opgemerkt  tijdens  de  talloze  medische  onderzoekingen  die   hem  later  ten  deel  vielen.  Er  werd  in  elk  geval  geen  melding  van  gemaakt,  zelfs  niet  in  de  twee   autopsierapporten  (1987).1  Het  is  mogelijk  dat  het  litteken  zich  verscholen  hield  tussen  het  hoofdhaar,   maar  zeker  is  dat  niet.       Bronnen: Een kale kruin 1.

Thomas,  moord.  

                           

  84  

Rimpels tussen de wenkbrauwen   'RRUNHQPHUNHQWHµVWDSHOHQ¶ZLOLNVWHHGVPHHUJHJHYHQVYHU]DPHOHQGLHals  groep  meer  informatie   geven  over  de  identiteit  van  de  gevangene.  Als  de  identiteit  van  de  gevangene  µklopt¶  is  hij  in   Neurenberg/Spandau  dezelfde  man  als  de  persoon  die  uit  Augsburg  vertrok  richting  Schotland.   Vervolgens  mogen  we  dan  ook  aannemen  dat  de  man  die  met  een  parachute  landde  nabij  het  plaatsje   Dungavel  in  Schotland,  Hess  in  eigen  persoon  was.     Het  ligt  ook  nu  voor  de  hand  om  beeldmateriaal  te  vergelijken  van  Hess  (in  Duitsland)  van  vóór  1941,  en   dat  naast  afbeeldingen  te  leggen  van  de  gevangene  in  Neurenberg/Spandau.  Afbeeldingen  van  de  man   in  Engeland  worden  buiten  beschouwing  gelaten.  Dat  kan  ook  moeilijk  anders  want  afbeeldingen  die   daar  van  hem  gemaakt  zijn  werden  nooit  vrijgegeven  voor  publicatie.  Van  de  gevangene  in  Engeland   werden  zeer  weinig  afbeeldingen  gemaakt,  vermelden  de  bronnen;;  maar,  zo  wordt  gesteld:  het  is   EHNHQGGDWHUHHQVHULHYDQµ+HVV¶XLWGLHWLMGEHVWDDWZDDURSKLMJXQVWLJVWDDWDIJHEHHOGpQHHQVHULH waarop  hij  een  armoedige  indruk  maakt.  Al  naar  gelang  de  intentie  van  de  toenmalige  propaganda  in   Engeland  zou  men  daar  de  meest  geschikte  afbeelding  bij  kunnen  kiezen.     Lang  niet  alle  afbeeldingen  ]LMQJRHGWHYHUJHOLMNHQRPGDWGHNZDOLWHLWYDDNWHZHQVHQRYHUODDWµ+HVV¶ zelf  schreef  vanuit  gevangenschap  in  Neurenberg  al  eens  aan  zijn  familie  dat  men  zich  niet  moet   EOLQGVWDUHQRSGHIRWR¶VGLHtijdens  het  proces  van  hem  gemaakt  werden,  omdat  ze  meestal  van  slechte   kwaliteit  zijn  door  het  gebruikte  flitslicht.  Kennelijk  vond  de  gevangene  dat  hij  niet  veel  meer  leek  op  de   Hess  van  weleer  en  dat  zelfs  zijn  familie  twijfels  kon  hebben  over  zijn  verschijning;;  een  verschijning  die   voor  de  buitenwereld  alles  weg  had  van  een  metamorfose.  Het  was  een  nogal  merkwaardige   boodschap  aan  het  thuisfront,  omdat  hij  er  toch  vanuit  mocht  gaan  dat  zijn  brieven  voldoende   overtuigingskracht  hadden.  Misschien  was  het  tot  hem  doorgedrongen  dat  nogal  wat  mensen  van   mening  waren  dat  er  een  vreemd  heerschap  in  de  verdachtenbank  had  plaatsgenomen  en  daarom   twijfelden  aan  zijn  ware  identiteit.  De  gedachte  in  de  media  was  bovendien,  dat  iemand  die  zich  zó   wereldvreemd  en  bizar  gedraagt,  heel  goed  een  dekmantel  -­  zoals  geheugenverlies  -­  kan  gebruiken  om   niet  door  de  mand  te  vallen  als  dubbelganger.     Een vingerafdruk van de tijd Een  zeer  onderscheidend  lichaamskenmerk  is  de  rimpelvorming  in  het  gezicht.  Rimpels  komen,  maar   gaan  niet  meer  weg.  Ze  ontwikkelen  zich  onder  andere  op  plaatsen  waar  huidplooien  zich  manifesteren.   Door  afname  van  de  hoeveelheid  elastische  vezels  in  het  bindweefsel  verliest  de  huid  zijn  veerkracht  en   er  ontstaat  een  rimpel.  Rimpels  in  het  gezicht  komen  vooral  voor  op  plaatsen  waar  de  onderliggende   mimische  spieren  zich  veelvuldig  aanspannen.  In  de  loop  der  tijd  komen  er  steeds  meer  rimpels  bij,   terwijl  de  andere  zich  verdiepen  en/of  verlengen.  Oppervlakkig  bezien  kan  het  rimpelpatroon  tussen   mensen  onderling  wel  overeenkomst  vertonen,  maar  bij  nauwkeurige  observatie  komen  we  al  gauw  tot   GHFRQFOXVLHGDWHONPHQVDQGHUVµULPSHOW¶5LPSHOVNXQQHQGXVJH]LHQZRUGHQ DOVHHQµYLQJHUDIGUXN YDQGHWLMG¶. Dat  gegeven  bracht  mij  ertoe  de  plooi-­  en  rimpelvorming  in  het  gezicht  van  beide  mannen  te  vergelijken.   Allereerst  viel  op  dat  Hess  een  frons  tussen  zijn  wenkbrauwen  ging  ontwikkelen,  die  geleidelijk  een   permanent  karakter  kreeg  (48,  49,  50,  51,  52).     Eerst  zien  we  één  lijntje  naast  zijn  linker  wenkbrauw  dat  schuin  naar  boven  loopt,  voor  de  toeschouwer   van  rechtsonder  naar  links  boven  (49,  50,  51).  Later  ontstaat  er  nog  een  rimpel  naast  zijn  rechter   wenkbrauw,  die  vrijwel  loodrecht  naar  boven  loopt  (52).     Bij  de  gevangene  zien  we  op  de  afbeeldingen  53  en  54,  genomen  in  zijn  Neurenbergse  cel  en  in  de   gevangenistuin,  rimpels  met  een  identiek  verloop  tussen  de  wenkbrauwen.  

  85  

                                                48:  Hess  kijkt  met  een  eigenaardig  starende  blik  in  de  lens.  Later  zien  we  die  gelaatsuitdrukking  ook  terug  bij  de  verdachte  in   Neurenberg.  Er  zijn  op  zijn  voorhoofd  al  wel  rimpels  zichtbaar  maar  tussen  de  wenkbrauwen  nog  niet.  Merk  op  dat  zijn  linker   oor  meer  van  de  schedel  af  lijkt  te  staan  dan  het  rechter  (beeldcitaat:  Bildarchiv  Preussischer  Kulturbesitz).   49:  De  eerste  rimpel  tussen  de  wenkbrauwen  ogen  wordt  zichtbaar  (pijlpunt).  De  foto  werd  ooit  geretoucheerd  maar  de   rimpel  is  ongemoeid  gelaten  (beeldcitaat:  Bildarchiv  Preussischer  Kulturbesitz).  

                         

  86  

                                                                                  50:  Boven  en  detail  51  linksonder:  In  een  veldkeuken  aan  het  westelijk  front.  Op  de  bovenste  foto  is  de  rimpel  nauwelijks  te   zien,  maar  op  de  inzet  linksonder  wel  (beeldcitaat:  Corbis).   52:  Rechtsonder.  Een  paar  jaar  later:  een  tweede  rimpel  is  tussen  zijn  wenkbrauwen  ontstaan.  Merk  op  dat  ook  nu  zijn  linker   oor  meer  van  de  schedel  af  lijkt  te  staan  dan  het  rechter  (beeldcitaat  Google  afbeeldingen  rechthebbende  onbekend).    

            87  

                                           

53:  De  gevangene  in  Neurenberg  op  24  november  1945:  de  rimpels  verlopen  in  dezelfde  richting  als  op  afbeelding  52   (beeldcitaat:TopFoto).   54:  In  de  tuin  van  de  gevangenis  (zie  ook  het  armen  kruisen).  De  rimpels  tussen  de  wenkbrauwen  hebben  nog  steeds   hetzelfde  verloop.  Het  linkeroor  staat  meer  van  de  schedel  dan  het  rechter  (beeldcitaat:  Algemeen  Nederlands  Persbureau).    

De  vraag  drong  zich  op  hoe  kenmerkend  deze  twee  rimpels  voor  een  individu  zijn.  Daarom  voerde  ik   een  aselecte  steekproef  uit  die  hierover  duidelijkheid  moest  verschaffen.  Tot  mijn  aanvankelijke   verbazing  bleken  meerdere  mannen  rimpels  tussen  de  wenkbrauwen  te  hebben  waarbij  de  linker  rimpel   langer  is  dan  de  rechter  en  eveneens  schuin  naar  rechts  boven  verloopt  (gezien  vanuit  de   proefpersoon).  Dat  was  althans  de  eerste  indruk.  Hoe  vaker  ik  deze  rimpelvorming  bekeek  hoe  meer   het  opviel  dat  de  verscheidenheid  in  lengte,  richting  en  diepte  groot  is.  Bovendien  viel  op  dat  Hess  en   de  verdachte  meer  rimpels  in  het  gelaat  vertonen  die  duidelijk  genoeg  waren  om  vastgelegd  te  worden;;   daarom  konden  ze  gemakkelijk  in  de  steekproef  worden  opgenomen,  althans  dat  was  mijn   veronderstelling.   Op  de  afbeeldingen  56  en  57  staan  die  rimpels  met  pijlen  aangegeven.  De  rimpel  vlak  boven  het   linkeroog  op  afbeelding  56  is  net  zichtbaar  maar  lijkt  in  de  lengterichting  onderbroken  door  een  lichte   vlek  die  waarschijnlijk  veroorzaakt  werd  door  de  belichting.   Op  afbeelding  57  zien  we  een  lachende  verdachte,  de  plooivorming  boven  de  ogen  is  evident;;  de  huid   plooit  op  de  plaats  van  de  rimpels.  Tevens  vallen  net  als  op  afbeelding  56  de  twee  huidplooien  onder   het  linker  oog  op.              

  88  

                                                        55  en  detail  56:  Hess  in  zijn  vliegeruniform,  een  zelfverzekerde  persoonlijkheid.  Hess  was  bijzonder  op  dit  uniform  gesteld   (beeldcitaat:  Bildarchiv  Preussischer  Kulturbesitz).   57:  De  gevangene  grijnst  onnozel,  in  niets  doet  hij  denken  aan  de  zelfverzekerde  Hess  (op  afbeelding  52).  Deze  foto  is  een   van  de  scherpste  afbeeldingen  die  te  vinden  was  (beeldcitaat:  Brigadier  D.  Murphy).  

  Om  een  indicatie  te  verkrijgen  hoe  vaak  het  rimpelpatroon  tussen  de  wenkbrauwen  voorkomt,  en  hoe   vaak  de  combinatie  van  de  hier  beschreven  rimpels  in  een  grote  groep  mannen  van  35  jaar  en  ouder,   ontwierp  ik  een  eenvoudig  scoreformulier  (58)  met  een  schematisch  gezicht,  waarop  de  rimpels   ingetekend  konden  worden  (59).  Boven  het  formulier  werd  de  observatiedatum  gezet  en  onder  elke   observatie  de  initialen  van  de  betreffende  persoon,  om  doublures  uit  te  sluiten.  De  intekening  van  het   rimpelpatroon  werd  steeds  in  frontaal  aanzien  gemaakt  omdat  de  richting  van  de  rimpels,  van  opzij,  zich   minder  betrouwbaar  laat  vastleggen.  Ook  hier  is  weer  sprake  van  dichotone  metingen:  er  worden  geen   lengtes  gemeten  noch  exacte  hoeken  bepaald.  Alleen  de  tweedeling  links/rechts,  lang/kort,  schuin/recht   deed  ter  zake.            

  89  

                                           

58:  Eenvoudig  scoreformulier  voor  de  rimpels.  De  neus,  ogen  en  wenkbrauwen  zijn  schematisch  weergegeven.   59:  Met  een  snelle  schets  werden  van  de  proefpersonen  de  rimpels  tussen  de  wenkbrauwen,  op  het  voorhoofd  en  rond  de   ogen  ingetekend.  Tevens  werd  genoteerd  of  er  sprake  was  van  het  gedragskenmerk  µkakenklemmen¶.  De  personalia  onder   de  schetsjes  werden  voor  dit  e-­book  onleesbaar  gemaakt  (afbeeldingen:  Voorhorst).  

  Resultaten Om  enige  vaardigheid  te  verkrijgen  in  het  schetsen  van  de  rimpels  oefende  ik  vooraf  met  een  tiental   personen.  Onmiddellijk  doemden  de  nodige  problemen  op  want  ik  wilde  mijn  werk  zo  precies  mogelijk   ten  uitvoer  brengen;;  en  dat  was  nu  juist  het  probleem.  Snel  sloeg  de  twijfel  toe  welke  rimpel  in   aanmerking  kwam  om  ingetekend  te  worden  want  de  diversiteit  van  richting/lengte/diepte  en  aantal  was   enorm.  Ik  werd  dus  onverwachts  geconfronteerd  PHWGHMXLVWKHLGYDQ4XHWHOHW¶VVWHOOLQJRPGDWiedere   rimpel  op  zich  uniek  is.  Ik  wilde  (slechts)  gelijkenissen  vastleggen,  terwijl  die  alleen  maar  bij   oppervlakkige  observatie  bestaan.  Om  toch  mijn  onderzoekje  te  kunnen  uitvoeren  besloot  ik  daarom   intuïtieve  en  dus  snelle  schetsen  te  maken  van  de  rimpelpatronen  waarbij  alleen  de  eerste  indruk  telde.   Het  resultaat  hiervan  was  dat  in  een  groep  van  600  mannen  met  een  geschatte  leeftijd  van  35  jaar  en   ouder,  er  bij  20  van  hen  sprake  was  van  een  rimpelpatroon  tussen  de  wenkbrauwen  dat  grote  gelijkenis   vertoonde  met  Hess  en  de  verdachte.  De  combinatie  van  rimpels  zoals  we  die  op  de  afbeeldingen  56  en   57  zien  kwam  ik  niet  tegen  (bij  de  steekproef  legde  ik  ook  het  aaQWDOµNDNHQNOHPPHUV¶YDVW]LHDe   gewoonte  µkakenklemmen¶   

     

  90  

De lichaamslengte   +HWNHQPHUNGHµOLFKDDPVOHQJWH¶ZRUGWPHHVWDOVWDDQGJHPHWHQYDQDIGHJURQGWRWGHNUXLQ'HOHQJWH is  bij  mensen  van  hetzelfde  geslacht  en  etniciteit  ongeveer  normaal  verdeeld  (de  normale  verdeling  of   Gauss-­verdeling;;  een  begrip  uit  de  kansrekening,  zie  hiervoor  De  intelligentie).  Meestal  wordt  de  lengte   uitgedrukt  in  centimeters,  maar  in  Engelstalige  landen  gebruLNWPHQOLHYHUµIHHW¶HQµLQFKHV¶8LWPHWLQJHQ van  opgegraven  skeletten  bleek  dat  de  gemiddelde  lengte  van  mannen  tijdens  de  Middeleeuwen   ongeveer  160  centimeter  was;;  rond  1700  bedroeg  die  165  centimeter  en  rond  1825  was  de  lengte   inmiddels  toegenomen  tot  ongeveer  169  centimeter  (bij  Nederlandse  mannen).  Bij  militaire  keuringen   bleek  in  1915  de  gemiddelde  lengte  in  een  aantal  Noord-­Europese  landen  bij  benadering  174   centimeter  te  zijn.  Rond  die  tijd  was  Rudolf  Hess  een  volwassen  man  van  21  jaar,  en  indien  hij  de   gemiddelde  lengte  had  gehad  zou  hij  dus  ongeveer  174  centimeter  hebben  gemeten.  Na  1915  nam  de   gemiddelde  lengte  verder  toe;;  in  1990  mat  de  gemiddelde  (Nederlandse)  man  ongeveer  182   centimeter.1   In  de  geraadpleegde  bronnen  kom  ik  niet  tegen  hoe  lang  Hess  precies  geweest  is,  maar  in  het  boek  van   Angela  Lambert  Het  verloren  leven  van  Eva  Braun2  wordt  wel  de  lengte  van  Adolf  Hitler  vermeld:176   centimeter  (volgens  zijn  lijfarts  dr.  Morell).  Eva  Braun  mat  163  centimeter. 3  Hitler  had  dus  een  lengte  net   bovHQKHWJHPLGGHOGHYDQGH'XLWVHPDQ 2SIRWR¶VZDDURS+LWOHUVDPHQPHW+HVVVWDDW afgebeeld  lijkt  Hess  nooit  kleiner  te  zijn  GDQ+LWOHU(HQDDQZLM]LQJYRRUµHHQOLFKDDPVOHQJWHYDQ+HVV ODQJHUGDQKHWJHPLGGHOGH¶LVGDW5XGROI+HVVLQIDPLOLHNULQJPHWUHJHOPDDWµ'HU*UR‰H¶4*werd   genoemd,  een  bijnaam  die  kennelijk  verwijst  naar  zijn  lichaamslengte.  Om  daar  helemaal  zeker  van  te   zijn  nam  ik  telefonisch  contact  op  met  schoondochter  Frau  Andrea  Hess  die  bevestigde  dat  Rudolf  Hess   inderdaad  bekend  stond  vanwege  zijn  rijzige  gestalte.  De  exacte  lichaamslengte  is  niet  meer  te   achterhalen  maar  we  kunnen  er  nu  wel  van  uitgaan  dat  hij  langer  was  dan  de  gemiddelde  Duitser  in  zijn   tijd.     Over  de  lengte  van  de  gevangene  in  Spandau  bestaat  wat  meer  duidelijkheid.  Toen  bij  de  eerste   OLMNVFKRXZLQJKHWOLFKDDPYDQµ+HVV¶ZHUGRSJHPHWHQYDQKHWWRSMHYDQKHWKRRIGWRWGHKLHONZDP professor  Cameron  tot  een  lichaamslengte  van  5  feet  en  9  inch,  wat  overeenkomt  met  ongeveer  175   centimeter.  Bij  de  tweede  lijkschouwing  door  professor  Spann  werd  (echter)  172,5  centimeter  gemeten.   (voor  de  lijkschouwingen  raadplege  men  de  Appendix)  Omdat  de  gevangene  door  zijn  leeftijd   gekrompen  was  en  door  de  forse  verkromming  (kyfose**)  van  zijn  borstwervelkolom  met  daarbij  de   zijwaartse  verkromming  in  zijn  lendenwervelkolom  (scoliose***)  werd  geschat  dat  hij  in  zijn  jeugd  bij   benadering  6  feet  en  1  inch  lang  moet  zijn  geweest.6  Omgerekend  is  dat  ongeveer  185  centimeter;;   daarmee  was  hij  ruim  langer  dan  de  gemiddelde  Duitser  uit  zijn  jeugdjaren.   Beide  mannen  waren  dus  langer  dan  de  meeste  van  hun  sexegenoten.  Door  in  beide  gevallen  te   VSUHNHQYDQµODQJHUGDQJHPLGGHOG¶LVKLHUZHHUVSUDNHYDQHHQGLFKWRQHPHWLQJ                     *'HJHYDQJHQHRQGHUWHNHQGHKHWµ]HOIPRRUGEULHIMH¶LQPHWGHZRRUGHQµ-XOOLHJURWH5XGROI+HVV¶5  Deze  formulering   was  nogal  opmerkelijk  omdat  de  gevangene  deze  al  tien  jaar  niet  meer  gebruikte  volgens  advocaat  Seidl.   **Kyfose:  achterwaartse  verkromming  van  de  wervelkolom.   ***Scoliose:  zijwaartse  verkromming  van  de  wervelkolom.   Binnen  bepaalde  grenzen  zijn  deze  krommingen  fysiologisch  en  spelen  een  cruciale  rol  bij  het  schokdempingssysteem  van   het  lichaam.  

  91  

Bronnen: De lichaamslengte   1. z.n.,  De  vernieuwing  van  mens  en  maatschappij. 2. Lambert,  leven. 3. Idem,  488. 4. Hess,  vader,  307-­315. 5. Thomas,  moord,  253. 6. Thomas,  moord,  231.

  92  

De intelligentie Intelligentie  kan  gezien  worden  als  een  kenmerk  van  de  persoonlijkheid.  Als  men  de  intelligentie   uitgedrukt  wenst  te  zien  als  een  maat  voor  de  functionele  kwaliteit  van  het  neuronennetwerk  waaruit  het   hersenweefsel  is  opgebouwd,  dan  is  de  intelligentie  ook  een  lichaamskenmerk.  Bepaalde  facetten  van   de  intelligentie  kunnen  sterker  ontwikkeld  zijn  dan  andere.  Zo  had  Rudolf  Hess  een  goede  algemene   ontwikkeling;;  op  school  blonk  hij  vooral  uit  in  wis-­  en  natuurkunde;;  met  de  Franse  taal  had  hij  meer   problemen.  Daarnaast  toonde  hij  een  bijzondere  interesse  voor  techniek.   'DWRRNµJHYDQJHQHQXPPHU]HYHQ¶JHHQGRPPHPDQZDVGLHPLQRIPHHUWRHYDOOLJGHKRJHIXQFWLH van  Stellvertreter  zou  hebben  verkregen  -­  als  vriendje  van  Hitler  -­  was  al  langer  bekend.  In  Schotland   had  men  aanvankelijk  wel  twijfels  aan  de  geestelijke  capaciteiten  van  de  gearriveerde  piloot,  maar  die   ZHUGHQYRRUDOLQJHJHYHQGRRU]LMQPHQWDOHLQVWDELOLWHLW7RHQµ+HVV¶]LFK-­  na  de  landing  -­  aan  de  boer,   HHQ]HNHUH'DYLG0F/HDQGLHKHPµDUUHVWHHUGH¶EHNHQGPDDNWHDOV+DXSWPDQQ$OIUHG+RUQPDDNWHKLM een  zelfverzekerde  indruk.  De  mensen  die  hem  die  eerste  nacht  in  Schotland  ontmoetten  waren  onder   de  indruk  van  de  rijzige  gestalte  in  zijn  fraaie  Luftwaffe-­uniform,  een  man  met  uitstekende  manieren  die   behoorlijk  Engels  sprak.  Een  heer,  een  gentleman  met  een  (aanvankelijk)  aristocratische  uitstraling,  die   niets  liever  wilde  dan  een  gesprek  met  de  Duke  of  Hamilton.     $OVQHOZHUGKHWµ+HVV¶GXidelijk  dat  hij  zich  in  een  bijzonder  moeilijke  positie  had  gemanoeuvreerd  en   dat  zijn  missie  waarschijnlijk  was  mislukt.  Hij  werd  niet  met  open  armen  ontvangen  als  vredestichter,   maar  in  hechtenis  genomen  en  uiterst  omzichtig  benaderd.  Tijdens  de  eerste  verhoren  stak  hij  lange   monologen  af  die  in  de  ogen  van  zijn  ondervragers  vooral  van  een  verregaande  politieke  naïviteit   getuigden.  Uit  de  brieven  die  hij  vanuit  Engeland  in  de  jaren  die  volgden,  schreef  was  van  enige   onnozelheid  geen  sprake.  Zijn  twijfelachtige  mentale  gesteldheid  wist  hij  daarin  prima  te  maskeren.  In   gevangenschap  bracht  hij  de  tijd  door  met  lezen  en  wandelingen  maken  (met  begeleider)  in  de   omgeving,  want  men  had  al  snel  begrepen  dat  langdurige  hechtenis  voor  deze  man  een  verwoestende   uitwerking  had  op  zijn  psyche.   ,QGHORRSYDQGHMDUHQERXZGHµ+HVV¶LQ(QJHODQGHHQELEOLRWKHHNRSYDQKRQGHUGHQERHNHQPHW voornamelijk  wetenschappelijke  titels.  Uit  de  latere  brieven  vanuit  Spandau  blijkt  steeds  weer  zijn   belezenheid,  zijn  liefde  voor  de  techniek  en  voor  de  ruimtevaart.  Hij  houdt  zich  -­  heel  veelzijdig  -­  bezig   met  het  transport  van  goederen  over  water  en  ook  met  de  Amerikaanse  maanlandingen.  In  zijn  cel  heeft   hij  ter  inspiratie  een  grote  kaart  van  de  maan  aan  het  hoofdeinde  van  zijn  bed  bevestigd.   Aan  gevangenisdirecteur  Bird  vertelt  hij  enthousiast  over  de  uitvinding  die  hij  heeft  gedaan  om  een  -­   langer  en  veiliger  -­  verblijf  in  de  ruimte  mogelijk  te  maken.  Een  van  de  problemen  betoogt  hij,  is  dat  in   de  ruimte  de  hartspier  vanwege  de  afwezige  zwaartekracht  onvoldoende  wordt  belast,  zodat  de  functie   HUYDQJHYDDUOLMNNDQYHUPLQGHUHQ'DDURPEHGDFKWµ+HVV¶HHQVRRUWFHQWULIXJHDSSDUDDWGDWKHWKDUWLQ de  ruimte,  op  mechanische  wijze  het  bloed  vanuit  de  perifeer  gelegen  lichaamsdelen  aanbiedt,  zodat  de   hartbelasting  toeneemt  en  haar  functie  langer  behouden  kan  blijven.   Aan  Bird  de  vraag  of  hij  die  µoplossing  voor  de  ruimtevaart¶,  afkomstig  van  Hess  de  oorlogsmisdadiger   woonachtig  in  Spandau/Berlijn,  aan  de  Amerikanen  wil  bekendmaken«     Niet  alleen  de  techniek  heeft  zijn  aandacht  maar  ook  zijn  liefde  voor  de  natuur  is  een  opvallend   gegeven.  Daarnaast  bestudeert  hij  met  graagte  geschiedenisboeken,  voor  zover  die  hem  worden   toegestaan  te  lezen.  Verder  vindt  hij  troost  in  het  orgelspel  dat  ten  gehore  gebracht  wordt  door  collega   Funk  en  in  muziek  die  hij  later  op  een  eigen  platenspeler  in  zijn  cel  mag  afdraaien.  Ook  bestudeert  hij   filosofen,  zoals  Schopenhauer  en  Nietsche,  en  toont  een  grote  liefde  voor  literatuur  met  in  het  bijzonder   de  gedichten  van  Goethe.   Dit  alles  maakt  duidelijk  dat  de  gevangene  niet  de  onnozele  hals  was  waarvoor  hij  meermalen  werd   uitgemaakt.  Een  scepticus  kan  beweren  dat  de  brieven  aan  Ilse  Hess  misschien  wel  vervalsingen  zijn   en  dat  de  gevangene  vast  niet  zo  intelligent  en  belezen  is  geweest.  Mosley1  beschrijft  in  zijn  boek  De   Rijksmaarschalk  echter  de  resultaten  van  de  intelligentietesten  die  bij  de  gevangenen  zijn  afgenomen.     93  

Voordat  de  processen  van  Neurenberg  van  start  gingen  stelde  gevangenispsycholoog  dr.  Gustave  M.   Gilbert*de  verveelde  gevangenen  voor,  zich  aan  een  intelligentietest  te  laten  onderwerpen.  Daar   ZHUNWHQ]HPHWJUDDJWHDDQPHH]HOIVµ+HVV¶GLH-­  als  hij  een  dubbelganger  was  geweest  -­  moest   vrezen  voor  een  ongunstige  uitslag,  want  hij  moest  zich  meten  met  de  Stellvertreter  van  de  Führer,  een   man  die  in  zijn  tijd  door  de  Duitse  burger  als  een  geweldenaar  gezien  werd.     Er  werd  voor  het  meten  van  de  cognitieve  intelligentie  gebruik  gemaakt  van  een  Duitse  uitvoering  van   de  Wechsler-­Bellevue  Adult  Intelligence  Scale  (WAIS)  (60).  De  test  werd  in  1939  ontwikkeld  door  David   Wechsler  een  Amerikaans  psycholoog  en  heette  aanvankelijk  de  Wechsler-­Bellevueschaal.  Net  als  bij   GHPHWLQJYDQGHOLFKDDPVOHQJWHLVGHYHUGHOLQJYDQGHVFRUHVµQRUPDDO¶RIWHwel  volgens  de  kromme   van  Gauss.  De  test  is  zo  ontworpen  dat  het  gemiddelde  intelligentiequotiënt  op  100  kan  worden  gesteld;;   de  standaarddeviatie  bedraagt  15.  Allerlei  oorzaken  kunnen  tijdens  het  testen  op  het  eindresultaat  -­  in   negatieve  zin  -­  van  invloed  zijn,  te  denken  valt  aan  stressfactoren,  vermoeidheid  of  ziekte.  Heeft  een   WHVWSHUVRRQHHQVFRUHYDQGDQZRUGWJHVSURNHQYDQHHQµJHPLGGHOGHEHJDDIGKHLG¶                                                                                                                                          60:  Gaussiaanse  verdeling  van  de  testresultaten.  

  De  resultaten  waren  van  de  test  waren  als  volgt:     Hjalmar  Schacht:  143,  Arthur  Seyss-­Inquart:  141,  Hermann  Goering:  138,  Karl  Dönitz:  138,  Franz  von   Papen:  134,  Erich  Raeder:  134,  Hans  Frank:  130,  Hans  Fritzsche:  130,  Baldur  von  Schirach:  130,   Joachim  von  Ribbentrop:  129,  Wilhelm  Keitel:  129,  Albert  Speer:  128,  Alfred  Jodl:  127,  Alfred   Rosenberg:  127,  Konstanttin  von  Neurath:  125,  Walter  Funk:  124,  Wilhelm  Frick:  124,  Rudolf  Hess:  120,   Fritz  Sauckel:  118,  Ernst  Kaltenbrunner:  113,  Julius  Streicher:  106.     De  scores  van  Von  Papen,  Reader,  Schacht  en  Streicher  werden  vanwege  hun  leeftijd  15-­20  punten   aangepast  naar  boven.  De  enige  met  een  -­  bij  benadering  -­  gemiddeld  intelligentiequotiënt  was  Julius   Streicher,  de  rest  zat  daar  duidelijk  boven  en  de  meting  zou  mogelijk  gunstiger  zijn  uitgevallen  als  de   testomstandigheden  niet  beïnvloed  waren  door  de  gevangenschap  en  de  spanning  van  een  naderend   proces  waar  dertien  van  hen  veroordeeld  zouden  worden  tot  de  dood  door  de  strop.  Onze  gevangene   scoorde  120  wat  overeenkomt  met  µERYHQJHPLGGHOGEHJDDIG¶.          

*Gustave  Mark  Gilbert  (1911/1977):  Amerikaans  psycholoog  van  joodse  afkomst.  Kreeg  grote  bekendheid  door  zijn  werk  met   de  verdachten  van  de  Neurenberger  processen.  Hij  publiceerde  meerdere  boeken  waaronder  The  Nuremberg  Diary  en  The   Psychology  of  Dictatorship.  

  94  

9RRU]RYHUEHNHQGLVHUJHHQLQWHOOLJHQWLHWHVWELMGHµHFKWH+HVV¶  in  Duitsland  afgenomen,  zodat  we  het   moeten  doen  met  een  inschatting  van  zijn  capaciteiten.  Hess  blonk  op  school  uit  in  de  technische   vakken  en  had  zoals  gezegd  een  voorliefde  voor  natuur-­  en  wiskunde.  Hij  wordt  in  de  biografieën   beschreven  als  een  intelligente  leerling.  Zijn  vader  zou  in  hem  een  goede  opvolger  zien  voor  zijn   handelsfirma,  maar  Hess  zelf  zag  uiteindelijk  meer  in  een  universitaire  studie.  Hij  schreef  zich  in  aan  de   universiteit  van  München  en  werd  daar  assistent  van  professor  Karl  Haushofer,  werd  huisvriend  van  de   familie  en  sloot  een  innige  vriendschap  met  de  hoogbegaafde  zoon  van  het  gezin  Albrecht*,  die  later   ook  professor  zou  worden.  Tijdens  zijn  gevangenschap  in  Landsberg  had  hij  bemoeienis  met  Hitlers   boek  Mein  Kampf  en  in  de  jaren  daarna  was  hij  Hitlers  steun  en  toeverlaat.  Hij  adviseerde  Hitler  over  de   LQKRXGYDQ]LMQUHGHYRHULQJHQHQGLHQVµFKRUHRJUDILH¶1DWHQVORWWHKLHOGKij  zelf  redevoeringen  in   het  gehele  land,  ontving  hoge  gasten  in  zijn  huis  in  München,  schreef  wetten  uit  en  zag  toe  op  hun   uitvoering.  Dit  alles  maakt  duidelijk  dat  Hess  geen  persoonlijkheid  was  met  middelmatige  kwaliteiten;;   het  was  een  intelligente  man,  maar  wel  één  met  een  neurotische  persoonlijkheidsstructuur.   =RZHOGHJHYDQJHQHLQ6SDQGDXDOVGHµHFKWH+HVV¶EH]DWHQHHQLQWHOOLJHQWLHGLHERYHQKHW gemiddelde  lag  van  de  Duitse  bevolking.   De  WAIS  is  een  kwantitatieve  meting,  omdat  die  uitgedrukt  wordt  in  een  score,  maar  door  er  de   EHWHNHQLVDDQWHJHYHQYDQµKRJHURIODJHUGDQKHWJHPLGGHOGH¶NULMJWGHWHVWHHQNZDOLWDWLHINDUDNWHU Voor  zowel  Hess  als  de  gevangene  geldt  dus  de  kwalifiFDWLHµKRJHUGDQJHPLGGHOG¶     Bron: De intelligentie 1.

Mosley,  Rijksmaarschalk,  375-­376.  

*Albrecht  Haushofer  (1903/1945).  De  zoon  van  Karl  en  Martha  Haushofer  was  een  erudiet  man.  Behalve  geopoliticus  was  hij   schrijver  en  dichter.  Hij  werd  in  december  1944  gearresteerd  op  verdenking  van  betrokkenheid  bij  de  aanslag  op  Hitler.  In  de   Moabit  gevangenis  van  Berlijn  componeerde  hij  aangrijpende  gedichten  die  later  bekend  werden  als  de  Moabit-­sonnetten.   Om  1  uur  µVnachts  werd  hij  samen  met  een  aantal  medegevangenen  geëxecuteerd  toen  ze  zogenaamd  op  transport  waren   naar  een  veiliger  onderkomen,  buiten  de  gevangenis.  Een  van  die  gevangenen  overleefde  de  slachtpartij  en  op  diens   aanwijzing  vond  men  de  lijken.  Op  het  lichaam  van  Albrecht  trof  men  het  bebloede  manuscript  aan  met  de  sonnetten.  

  95  

'HJHZRRQWH¶NDNHQNOHPPHQ· Op  zoek  naar  overeenkomsten  of  verschillen  tussen  de  echte  Hess  en  de  verdachte  in  Neurenberg   ]RFKWLNDDQYDQNHOLMNDOOHHQQDDUYHUJHOLMNEDDUIRWRPDWHULDDO8LWGHYHUVWLOGHKRXGLQJHQRSGHIRWR¶V meende  ik  conclusies  te  kunnen  trekken,  maar  vaak  werd  nét  een  houding  of  stand  gemist  die   belangrijk  zou  kunnen  zijn.  Soms  was  het  zo  dat  er  op  een  bepaald  moment  niet  meer  bruikbaar   materiaal  voorhanden  leek,  tenminste  niet  met  internet  en  in  de  databanken.  Het  zou  er  dus  van  moeten   komen  een  tocht  te  maken  langs  de  diverse  archieven  in  Nederland,  Duitsland  en  wellicht  Engeland  en   $PHULND7RWPLMQYHUUDVVLQJEOHHNGDWQLHWQRGLJRPGDWHURSGYG¶VHQELMYouTube  heel  veel  bewegend   materiaal  voorhanden  is  dat  op  Rudolf  Hess  betrekking  heeft.     Nauwelijks  had  ik  een  dvd  van  Paradiso  entertainment  De  Beulen  van  Adolf  Hitler,  Bormann  de   schaduwman    in  de  recorder  geschoven  of  ik  zag  iets  wat  wel  op  moest  YDOOHQDOVµELM]RQGHU¶.  De   FDPHUD]RHPWLQRSGHEHNODDJGHQEDQNHQVWDDWHHQPRPHQWVWLOELMGHµYHUGDFKWH+HVV¶DOV]LMQQDDP wordt  opgelezen.  Hij  kijkt  onbewogen  voor  zich  uit,  maar  zijn  linkerwang  beweegt  in  een  ritme  dat  ik   onmiddellijk  herkende  als  het  ritmisch  aanspannen  van  één  van  de  kauwspieren,  de  muskulus   masseter.  De  spier  oogt  nogal  geprononceerd,  wat  vaker  voorkomt  bij  mensen  die  van  het  klemmen  van   de  onderkaak  een  gewoonte  hebben  gemaakt.*   Deze  gewoonte  lijkt  wel  wat  op  een  nerveuze  tic**maar  kan  op  verzoek  wel  gecoupeerd  worden.  Een  tic   daarentegen  kan  (soms)  met  enige  moeite  onderdrukt  worden,  maar  komt  daarna  in  versterkte  terug   en/of  met  een  verhoogde  frequentie.   Op  de  afbeeldingen  61  en  62  is  getracht  weer  te  geven  dat  er  van  herhaalde  spierspanning  en   spierontspanning  sprake  is  door  afbeeldingen  te  gebruiken  waarop  de  kauwspier  net  aanspant  en   ZDDURSGLHQHWRQWVSDQWRIQHWEHJLQWDDQWHVSDQQHQ :HOOLFKWLVKHWRYHUWXLJHQGHU]HOIGHGYG¶VWH bekijken,  of  ander  bewegend  beeldmateriaal  met  de  verdachte  erop,  want  op  diverse  filmbeelden  uit  de   rechtszaal  is  deze  gewoonte  duidelijk  zichtbaar.   Een  filmpje  dat  met  YouTube  te  vinden  is  heel  LOOXVWUDWLHIYRRUµ+HVV¶¶JHGUDJLQGHUHFKWEDQN.  We  zien   µ+HVV¶GDDURSWXVVHQ9RQ5LEEHQWURSHQ*RHULQJLQGHYHUGDFKWHQEDQN]LWWHQ1LHWDOOHHQKHWNOHPPHQ van  de  kaken  is  hierop  meerdere  malen  goed  zichtbaar,  maar  ook  zien  we  de  verdachte  die  met  zijn   bovenlichaam  -­  als  in  trance  -­  heen  en  weer  wiegt;;  een  bezorgde  Von  Ribbentrop  die  hem  probeert   JHUXVWWHVWHOOHQHQ+HUPDQQ*RHULQJGLH]LMQODFKHQQDXZHOLMNVNDQLQKRXGHQDOVµ+HVV¶het  woord   voert.                         61  en  62:  De  verdachte  in  de  beklaagdenbank  tijdens  het  proces  van  Neurenberg  op  20  november  1945.  De  m.  masseter  op   de  afbeelding  links  is  aangespannen  (pijl).  Op  de  afbeelding  rechts  presenteert  de  spier  zich  vrijwel  ontspannen  (pijl).  Voor   de  verandering  draagt  de  verdachte  zijn  koptelefoon  om  de  vertaling  van  de  proceshandelingen  te  volgen (beeldcitaten:   frames  van  de  dvd:  De  Beulen  van  Adolf  Hitler,  Bormann  de  schaduwman,  Paradiso).  

    *Omdat  er  -­  door  het  overmatig  spiergebruik  -­  sprake  is  van  hypertrofie. **Een  tic  is  een  onwillekeurige  samentrekking  van  een  verder  gezonde  spier  of  spiergroep,  die  tijdens  de  slaap  afwezig  is.     96  

Het anatomische verloop van de kauwspieren   De  muskulus  masseter  is  één  van  de  vier  spieren  van  het  kauwspierstelsel  en  is,  net  als  de  anderen,   dubbelzijdig  aangelegd.  De  spier  loopt  op  de  buitenzijde  van  de  onderkaak  naar  het  jukbeen  en  bestaat   uit  een  oppervlakkig  gelegen  deel,  het  pars  superficialis  en  een  dieper  gelegen  deel  het  pars  profunda.   Aan  de  voorzijde  lopen  de  delen  in  elkaar  over  maar  naar  achter  toe  worden  ze  gescheiden  door   bindweefsel,  daardoor  is  verschuiving  ten  opzichte  van  elkaar  mogelijk.  Vlak  onder  de  huid  wordt  de   spier  bedekt  door  een  laag  bindweefsel  dat  ook  de  oorspeekselklier  omvat. 1  Door  de  ligging  van  de   speekselklier  op  de  muskulus  masseter,  is  de  spier  vlak  voor  het  oor  minder  goed  te  zien  bij  het   aanspannen,  dan  op  de  onderkaak.  De  spier  is  voor  het  oor  echter  wel  goed  voelbaar.  Het  klemmen   van  de  kaken  is  een  activiteit  die  (meestal)  tweezijdig  uitgevoerd  wordt.  Wél  kan  het  zo  zijn  dat  het   ritmisch  aanspannen  aan  de  ene  of  aan  de  andere  kant  duidelijker  zichtbaar  is.   Het  is  na  enige  oefening  mogelijk  de  muskulus  masseter  aan  één  kant  aan  te  spannen  en  aan  de   andere  kant  de  spier  min  of  meer  te  ontspannen  te  houden.  Daartoe  legt  men  ter  controle  twee  vingers   aan  beide  kanten  voor  en  iets  onder  de  oren  en  klemt  ritmisch  met  de  kaak.  Na  enige  tijd  oefenen  is  het   mogelijk  zodanig  aan  één  kant  aan  te  spannen  dat  de  andere  kant  ontspannen  blijft  aanvoelen   PLQLPDOHVSDQQLQJDDQGLHµDQGHUH¶NDQWLVYULMZHORQRQWNRRPEDDUHQLVGHVJHZHQVWHHQYRXGLJ zichtbaar  te  maken  met  een  apparaat  dat  de  elektrische  activiteit  in  de  spieren  registreert).*  

 

De echte Hess een kakenklemmer?   'HYHUGDFKWHµ+HVV¶NOHPWGXVmet  zijn  kaken;;  zou  dat  ook  het  geval  kunnen  zijn  bij  de  man  die  ook  wel   bekend  stond  als  de  schaduw  van  de  Führer?  Dezelfde  dvd  geeft  daarover  uitsluitsel.  Vlak  voor  een   redevoering  (63)  kijkt  Hess  in  de  zaal  om  zich  om  de  spanning  op  te  voeren;;  hij  maakt  in  eerste  instantie   geen  onsympathieke  indruk.  Dat  moet  één  van  de  redenen  zijn  waarom  Hitler  hem  tot  zijn   plaatsvervanger  benoemde,  hij  had  een  beschaafde  en  uiterst  betrouwbare  uitstraling  op  het  grote   publiek  en  daarmee  stak  hij  in  gunstige  zin  af  ten  opzichte  van  de  meeste  andere  naziebonzen.  Tijdens   zijn  redevoering  (65)  is  er  van  beschaving  echter  niet  veel  meer  te  merken  (dit  beeld  werd  gebruikt  om   een  indruk  te  krijgen  van  de  toestand  van  zijn  gebit).  We  zien  onmiskenbaar  het  ritmisch  aanspannen   van  de  kauwspieren.  Dat  was  een  nogal  opwindende  constatering  en  gaf  voeding  aan  mijn  vermoeden   dat,  ondanks  alle  dubbelgangertheorieën,  er  misschien  toch  wel  sprake  is  van  één  en  dezelfde  persoon.   Maar,  de  gretige  onderzoeker  leidt  wellicht  aan  KHWµZLVKIXO  WKLQNLQJV\QGURRP¶  door  de  opwinding  wordt   alle  gevoel  voor  realiteit  uit  het  oog  verloren.  µ+HWNDQWRFKQLHW]R]LMQGDWGH]HRSYDOOHQGHJHZRRQWH RQEHVSURNHQHQRQEHVFKUHYHQGHJHVFKLHGHQLVLVLQJHJDDQ"¶ZDVGHYUDDJGLHLNPH]HOIELMKHUKDOLQJ stelde2PPLMQREVHUYDWLHVWHFRQWUROHUHQVFKRRILNGHGYG¶VGDDURPWDOOR]HPDOHQLQGHUHFRUGHURP steeds  weer  tot  dezelfde  conclusie  te  komen:  Hess  zowel  als  de  verdachte  klemt  met  de  onderkaak!   Op  de  dvd  van  Paradiso  entertainment  De  beulen  van  Adolf  Hitler,  Ribbentrop:  de  handlanger  is  nog   een  fragment  te  zien  van  Hess  bij  het  staatsbezoek  van  Mussolini  (64);;  slechts  een  enkele  tel  is  Hess  in   beeld,  maar  het  klemmen  van  de  onderkaak  is  duidelijk  zichtbaar.                           *Het  gaat  om  een  zogenaamd  EMG  apparaat,  de  letters  staan  voor  electromyografie.     97  

 

                           

63:  Hess  aan  het  begin  van  zijn  toespraak;;  de  kauwspier  (pijl)  is  duidelijk  zichtbaar  (beeldcitaat:  frame  van  de  dvd  De  beulen   van  Adolf  Hitler,  Bormann  de  schaduwman,  Paradiso).   64:  Hess  uiterst  rechts;;  op  bezoek  bij  Mussolini;;  op  de  dvd  is  het  klemmen  van  de  kaak  duidelijk  zichtbaar  (beeldcitaat:  frame   van  de  dvd:  De  beulen  van  Adolf  Hitler,  Ribbentrop:  de  handlanger,  Paradiso).  

 

 

Die  Partei  ist  Hitler   Hitler  aber  ist  Deutschland   wie  Deutschland  Hitler  ist!   +LWOHU«6LHJ+HLO«6LHJ+HLO«6LHJ+HLO     65:  Hess  aan  het  woord.  Hij  trad  vaker  op  als  inleider  en  stemmingkweker  voordat  Hitler  aan  zijn  redevoering  begon.  Van   nature  geen  redenaar  moest  Hess  zich  forceren  om  af  te  rekenen  met  zijn  nerveusiteit.  Dit  beeld  werd  gebruikt  om  een   LQGUXNWHNULMJHQYDQ+HVV¶ERYHQJHELWbeeldcitaat:  frame  van  de  dvd  De  beulen  van  Adolf  Hitler,  Bormann  de  schaduwman,   Paradiso).  

  Van  Hess  waren  in  zijn  Duitslandperiode  nog  een  paar  andere  nerveuze  trekjes  bekend.  Zijn   herhaaldelijke  gefluit  bijvoorbeeld  werkte  menigeen  in  zijn  directe  omgeving  op  de  zenuwen,  maar  men   waakte  er  wel  voor  deze  hooggeplaatste  persoonlijkheid  op  dit  ergerlijke  gedrag  aan  te  spreken.  Door   degenen  die  geloven  in  de  dubbelgangertheorie  wordt  opgemerkt  dat  het  merkwaardig  is  dat  de   gevangene  in  Spandau  nooit  floot.  Een  andere  gewoonte  was  het  te  pas  en  te  onpas  wippen  op  zijn   stoel;;  ook  dat  zag  men  later  in  gevangenschap  niet  meer  bij  hem  terug.*       *Naar  verluidt  geloofde  Hess  in  telekinese.  

  98  

=RDOVZHQXJH]LHQKHEEHQZDV+HVVHHQµVWRHOZLSSHU¶HHQµIOXLWHU¶  HQHHQµNDNHQNOHPPHU¶'LWDOOHV bevestigt  het  beeld  dat  van  hem  uit  de  bronnen  naar  voren  komt;;  hij  was  een  -­  in  aanleg  -­  nerveuze   man.  Dat  stemt  overeen  met  de  observaties  van  de  Engelsen  en  later  met  die  van  de   gevangenisdirectie  in  Spandau.  Gedurende  al  de  jaren  van  zijn  detentie  in  Berlijn  stond  de  µODVWLJVWHHQ GXXUVWHJHYDQJHQHWHUZHUHOG¶EHNHQGDOVHHQHHUVWHNODVK\SRFKRQGHUGLHPHW]LMQQDFKWHOLMNJHNUHXQ zijn  lotgenoten  tot  wanhoop  dreef.*     Hoe vaak kakenklemmen? Beide  mannen  klemmen  duidelijk  zichtbaar  met  de  onderkaak;;  ze  hebben  beide  dit  gedragskenmerk.   Dat  alleen  maakt  nog  niet  waarschijnlijk  dat  ze  één  en  dezelfde  persoon  zijn.  Indien  bij  de  twee  mannen   meerdere  kenmerken  overeenkomen  neemt  de  kans  op  een  dubbelganger  vanzelfsprekend  af.  Daarom   was  het  zaak  om  een  indruk  te  krijgen  hoeveel  mannen  in  de  leeftijdscategorie  van  Hess  met  de   onderkaak  klemmen.  Bij  Hess  zag  ik  de  gewoonte  voor  het  eerst  in  1923  en  bij  de  verdachte  in  de   verdachtenbank  in  Neurenberg  (1945).  Daarom  nam  ik  een  steekproef  (n=600)  uit  een  willekeurige   populatie  waarbij  mannen  met  een  leeftijd,  geschat  op  35  jaar  en  ouder,  werden  geobserveerd.  Een   enkele  seconde  ritmisch  aanspannen  van  de  kauwspieren  -­  onderbroken  door  (bijvoorbeeld)  spreken  en   daarna  een  herhaald  ritmisch  aanspannen  -­  was  voldoende  om  een  persoon  als  kakenklemmer  te   kwalificeren.  Ik  zocht  alleen  naar  oppervlakkige  gelijkenis  met  de  kakenklemmende  Hess  en  de   verdachte.  Zaken  als  frequentie  en  tijdsduur  van  het  kakenklemmen  bleven  zodoende  onbelicht.  Bij   1:100  mannen  bleek  het  aanspannen  duidelijk  waarneembaar.  Deze  getalsverhouding  moet  vooral   gezien  worden  als  een  indicatieve  waarde.       Bronnen: Een onverwachte ontdekking   1. Lohman,  Vorm  en  beweging.   2. YouTube.com  filmfragment:  Rudolf  Heß  Rai  3  Correva  l'anno  :  (http://nl.youtube.com/watch?v=JkdSx5k2NUo)        

 

*De  gevangene  leed  aan  maag-­  en  darmkrampen.  Zijn  nachtelijk  gekreun  was  soms  in  het  gehele  gevangeniscomplex  te   horen.  

  99  

Deel 3 Over de brieven en een verkeerde foto µ,FKPX‰HVGRFKZLVVHQ¶    

µ+HVV¶LQ6SDQGDXWHJHQJHYDQJHQLVGLUHFWHXU(%LUGDOVKLMPHWHHQµYHUNHHUGHIRWR¶wordt  geconfronteerd.  

  De brieven   Hugh  Thomas  stelt  dat  de  gevangene  in  Neurenberg  en  Spandau  slechts  oppervlakkige  brieven  schreef   aan  het  thuisfront.  Hij  ging  pas  dieper  op  zaken  in  als  de  vooraf  noodzakelijke  informatie  te  destilleren   viel  uit  de  eerder  -­  door  de  gevangenisdirectie-­  uitgereikte  brieven  van  zijn  echtgenote.1  De  gevangene   kon  volgens  Thomas  niet  anders  dan  dat  want  als  vervanger  van  de  echte  Hess  had  hij  over  het   familieleven  en  diens  politieke  carrière  te  weinig  informatie  tot  zijn  beschikking  om  niet  snel  als   bedrieger  door  de  mand  te  vallen.   Deze  bewering  van  Thomas  is  reden  genoeg  om  de  brievenverzameling  eens  nader  te  bekijken.  Ilse   Hess  gaf  ze  uit  in  drie  boeken,  die  gaan  over  de  periode  1941  tot  1966.2  De  lengte  van  de  brieven,   zowel  als  de  inhoud,  waren  aan  de  strenge  regels  van  de  gevangenisdirectie  gebonden.   Op  11  april  1948  schrijft  de  gevangene  daarover  dat  volgens  de  nieuwe  regels,  de  brieflengte  niet  meer   mag  bedragen  dan  1300  woorden  (in  plaats  van  de  voorheen  toegestane  1200  woorden),  er  mogen   geen  woorden  onderstreept  worden,  afkortingen  zijn  verboden,  tekens  zijn  niet  toegestaan  en  zelfs  het   JROYHQGHµODFKOLMQWMH¶~~~~~~,  waar  de  familie  Hess  zich  al  tientallen  jaren  van  bediende,  werd  niet   langer  geaccepteerd.  Ik  zag  het  lachlijntje  voor  het  eerst  opduiken  in  Rudolf  Hess  Briefe  1908-­1933  op   een  briefkaartje  dat  Rudolf  Hess  aan  zijn  ouders  schreef,  gedateerd  10  april  1920.  Het  lijntje  werd  dus   QLHWPHHUJHEUXLNWHQYHUYDQJHQGRRUµ/DFKHU¶DDQKHWHLQGYDQHHQ]LQ'LWVRRUWUHJHOVNRQULGLFXXO uitpakken  ZDQWµ+HVV¶PRFKWRRNJHHQLQLWLDOHQPHHUJHEUXLNHQQDPHQYROXLWVFKULMYHQJDIHYHQ]RJRHG SUREOHPHQ'DDURYHUVFKULMIWKLMµ,FKZHUGHDXFKGLH$QUHGH>YDQGHEULHYHQ@QLFKWPHKULQ Einzelbuchstaben  andeuten;;  ausschreiben  mag  ich  sie  aber  auch  nicht.  So  geh  ich  zur  Gepflogenheit   der  alte  Römer  über  ±  VLHKHREHQ¶0HWµREHQ¶YHUZLMVWKLMQDDUKHWEULHIKRRIGGDDUKHHIWKLMQX JHVFKUHYHQµ5XGROI+HVVJU‰WVHLQ*DWWLQ,OVH+HVV¶3   De  brieven  uit  Neurenberg  en  Spandau  zijn  voornamelijk  gericht  aan  zijn  vrouw  Ilse,  soms  ook  aan  zijn   zoon  Wolf  R.  en  aan  zijn  moeder  en  broer  Alfred.  De  gevangene  grijpt,  vooral  in  de  brieven  aan  zijn   moeder,  vaak  terug  naar  het  verleden  en  geeft  daar  uiterst  gedetailleerde  -­  en  dus  controleerbare  -­   beschrijvingen  van.  De  brief  van  3  juli  1949  is  een  dergelijke  brief  waarin  hij  uitgebreid  ingaat  op  de   periode  dat  de  familie  in  de  wijk  Ibrahimieh  van  Alexandrië  woonde:     µAls  eigenstes  Arbeitsgebiet  [in  de  gevangenistuin]  habe  ich  die  Betreuung   von  ungefähr  150  Tomatenpflanzen  übernommen.  Die  Bewässerung  habe   ich  nach  dem  System  Musas  im  Ibrahimieh  Garten  in  Alexandrien,  unten   beim  Tennisplatz,  [mijn  cursiveringen]  eingerichtet¶4  

 

0HWµ6\VWHP0XVDV¶HQµXQWHQEHLP7HQQLVSODW]¶VFKULMIWGHJHYDQJHQHRYHUFRQWUROHHUEDUH]DNHQELM deze  twee  feitjes  blijft  het  niet  want  in  de  brieven  geeft  hij  stelselmatig  informatie  over  hoe  het  vroeger   was,  waarbij  hij  zijn  nostalgische  inborst  niet  onder  stoelen  of  banken  steekt.  Hij  schrijft  met  weemoed   over  de  tochtjes  samen  met  Ilse  in  de  natuur  en  verwijst  met  enige  regelmaat  naar  politieke   gebeurtenissen.  

  100  

Hieronder  gaat  hij  verder  in  op  het  familieleven:    

µWie  oft  saßest  Du  mit  uns  Kindern  auf  einer  Bank,  der  strahlende   Sternenhimmel  Ägyptens  über  uns  und  Du  erklärtest,  nanntest  diese   großen,  leuchtenden  Sterne  mit  Namen.¶5  

 

En  of  dat  nog  niet  genoeg  is  denkt  hij  terug  aan  de  tochtjes  die  in  alle  vroegte  naar  Gabari  gingen  en  hij   KHULQQHUW]LFK0DQ]XUPHW]LMQJHZHHUHHQYRRUODGHU HQ+HNWRUGHµ+KQHUKXQG¶%LM]RQGHUDDUGLJLV de  familieanekdote  die  de  gevangene  in  1954  beschrijft  nadat  hij,  als  aanleiding  daartoe,  een   kerstcadeautje  met  stukken  lavendelzeep  toegestuurd  kreeg.  Hij  vertelt  over  de  zeeziekte  van  zijn   (inmiddels)  overleden  moeder  op  de  vele  zeereizen  van  Egypte  naar  Duitsland.  Zijn  moeder   besprenkelde  ter  bestrijding  van  de  misselijkheid  haar  hut  met  kunstmatige  bosluchtjes.  In  de  bossen   van  hun  familiehuis  in  het  Beierse  Reicholdsgrün  aangekomen,  associeerde  ze  de  boslucht  echter  weer   met  zeeziekte  zodat  ze  opnieuw  misselijk  werd:     µMeine  Liebe,   Noch  vor  Deinem  Brief  kam  so  eine  Art  Weinachtsmann  -­  früher  habe  ich  ihn  mir   anders  vorgestellt!  (Lacher)  ±  und  brachte  mir  die  schöne  Seife  als  Überraschung   mitsamt  der  Tannenzweigumhüllung.  Gleich  zwei  Stück  an  der  Zahl,  so  das  ich  sie   alVµ&KULVWNLQGO¶YRQ)UDXXQG6RKQQDP1XQGXIWHWPHLQHJDQ]Hµ6WXEH¶QDFK /DYHQGHO'LHVHQµVSH]LILVFKHQ*HUXFK¶GHUYRUHUVWGLH%HKDXVXQJDQQLPWZLUGPLW letzterer  sicher  längst  nicht  mehr  in  Ideenverbindung  stehen,  wenn  ich  einmal  fern   dieses  und  ähnlLFKHUgUWHUVHLQVROOWH>«@bKQOLFKHUJLQJHVXQVHUHUJXWHQ0XWWHU LKUH1HLJXQJ]XU6HHNUDQNKHLWZXUGHQRFKHUK|KWGXUFKGHQµVSH]LVILVFKHQ *HUXFK¶DQ%RUGGHV'DPSIHUVGHUVLFKPLW0DJHQVWOSHQDVVR]LLHUWH6LHYHUYLHO daher  auf  der  Gedanken,  wenigstens  in  ihr  Kabine  die  Luft  von  Grund  auf  zu     verändern  und  zwar  gleich  in  eine  ihrer  Nase  besonders  sympathische,  in  die  des   deutschen  Waldes.  Sie  ließ  sich  daher  durch  Vater  Rülberg,  den  deutschen   $SRWKHNHUXQGVWHWVKLOIVEHUHLWHQµ0lGFKHQIUDOOHV¶LQ$OH[andrien,  eine  große   )ODVFKHµ)LFKWHQQDGHO-­RGHXU¶EHVRUJHQPLWGHPVLHLKU+HLPDXIGHP6FKLII besprengte  wie  ein  Priester  einen  von  Teufel  bedrohten  Ort  mit  Weiwasser.  Und   tatsächlich,  wenn  man  die  Augen  schloß,  die  Ohren  aus-­  und  die  Phantasie   einschaltete,  konnte  man  meinen,  mitten  im  Fichtelgebirge  Ozon  zu  schlürfen.  Nur   blieb  es  leider  nicht  dabei:  das  Schiff  ließ  sich  durch  diese  Illusion  nicht  abhalten,   wild  zu  rollen  und  zu  stampfen,  und  so  wurde  der  Armen  trotz  allem  jämmerlich   schlecht,  tagelang  lDJVLHLQPLWWHQLKUHUµ:DOGOXFKW¶>«@    Als  dann  aber  glücklich  alles  vorüber  war,  und  sie  in  Reicholdsgrünsich  nun  des   wirklichenWaldes  erfreuen  wollte,  kam  das  schreckliche  Nachspiel:  der  Fichtenduft   assoziierte  sich  mit  der  Seekrankheit,  ihr  grauste  davor,  und  es  fehlte  nicht  viel,  daß   sie  mitten  im  Waldweben,  im  Traum  ihrer  Träume,  Neptun  opferte  (Lacher)    >«].¶6  

 

,QHHQEULHIµ$QGHQ6RKQ¶>:ROI5@XLWYHUWHOWGHJHYDQJHQHRYHUGHRP]ZHUYLQJHQYDQ]LMQ grootvader,  die  in  Triest  het  levenslicht  zag,  en  die  uiteindelijk  de  handelsfirma  Hess  &  Co  oprichtte  in   Alexandrië.7  %URHU$OIUHGNULMJWLQHHQEULHIZDDULQµ+HVV¶GHFXULHX]HDWWLWXGHYDQYDGHU)ULW] beschrijft  in  de  nacht  waarop  Alfred  werd  geboren.  Hij  schrijft:    

 

µIch  [Rudolf]  war  dazu  ausersehen,  dem  Vater  durch  die  Schlafzimmertür  zuzurufen:   µ3DSDLFKKDEHHLQ%UGHUFKHQEHNRPPHQ¶:DVHUPLWWLHIHUVFKODIWUXQNHQHU 6WLPPHPLWµDFKLVWMDQLFKWZDKU¶EHDQWZRUWHWH'HQQHUVWDXQOLFKHUZHLVHYHUVFKOLHI er  bei  seinem  gesegneten  Schlaf  das  ganze  Ereignis!¶8  

Ook  Ilse  krijgt  brieven  waarin  hij  ingaat  op  diverse  gebeurtenissen  uit  hun  gezamenlijke  vooroorlogse   verleden.  De  brieven  zijn  deels  chronologisch,  en  deels  op  onderwerp  gebundeld.  Ze  vormen  een       101  

selectie  uit  de  stapels  post  die  de  gevangene  in  die  jaren  schreef.  Hij  komt  daarin  naar  voren  als  een   liefhebbende  echtgenoot  die  het  allerbeste  voorheeft  met  zijn  zoon  Wolf,  en  die  -­  waar  mogelijk  -­  op   discrete  wijze  zijn  vrouw  probeert  te  adviseren  over  zijn  opvoeding.  Nooit  dominant,  nooit  dwingend  en   vooral  altijd  en  eeuwig  dankbaar  voor  elk  levensteken  van  buiten  de  gevangenispoort,  steeds  content   met  de  bescheiden  giften  die  hij  van  het  thuisfront  mag  ontvangen.  In  deze  brievenselectie  maakt  hij   mentaal  een  heel  stabiele  indruk,  dit  in  merkwaardige  tegenstelling  tot  zijn  gedrag  binnen  de   gevangenispoort,  waar  hij  doorgaat  voor  de  lastigste  gevangene  van  het  hele  stel.   Verbazingwekkend  is  het  niet  dat  hij  -­  in  de  gebundelde  brieven  -­  een  stabiele  indruk  maakt  omdat   minder  geslaagde  exemplaren  naar  mijn  mening  zeker  niet  voor  publicatie  in  aanmerking  kwamen.  Het   ligt  voor  de  hand  dat  de  inhoud  van  meerdere  brieven  werd  geredigeerd  omdat  een  goede  indruk  naar   de  buitenwereld  zeer  gewenst  was,  want  zijn  vrouw  en  zoon  deden  er  werkelijk  alles  aan  om  Rudolf   Hess  niet  te  laten  vergeten,  zijn  zaak  actueel  te  houden  en,  waar  mogelijk,  initiatieven  aan  te  sturen  die   uiteindelijk  tot  zijn  vrijlating  moesten  leiden.   De  gevangene  geeft  in  de  brieven  blijk  van  een  zeer  goede  algemene  ontwikkeling;;  hij  bestelt   boekwerken  over  technische  zaken,  maar  leest  ook  graag  literatuur  en  vindt  troost  in  de  gedichten  van   Goethe.  Daarnaast  geeft  hij  vaak  natuurbeschrijvingen  ten  beste  waarbij  hij  de  planten,  bloemen  en  de   bomen  bij  naam  noemt,  de  geur  beschrijft  en  de  lDQGVFKDSSHQYDQYURHJHUµVFKLOGHUW¶GLHVFKHUSLQ]LMQ geheugen  lijken  gegrift.  Aan  het  eind  van  haar  derde  boek  schriMIW,OVH+HVVLQMDQXDULµHet  offer  is   zwaar;;     µab  und  an  steht  in  den  Briefen  ein  Satz,  der  wie  ein  aufblitzendes  Licht  im  weiten   stillen  Meer  äußerer  Gelassenheit  aufzeigt,  wie  schwer.  Er  aber  bringt  das  Opfer  so   unbeirrbar  wie  Sokrates  den  Schierlingsbecher  [*]  leerte.¶  9  

 

De  brieven  deden  haar  pijn  en  waren  soms  onverdraaglijk,  zoals  die  van  25  december  1951  geweest   moet  zijn:     µZum  neuen  Jahr  versucht  der  Blick  in  die  Zukunft  zu  wandern  ±  was  wird  sie   bringen?  Abends,  wenn  der  Himmel  klar  ist,  leuchtet  der  Jupiter  in  meine  Zelle,   strahlender  als  ich  ihn  je  gesehen.  Aus  der  Kapelle  klingt  das  schöne  Spiel  von  Funk   [**]  zu  mir  herüber,  dann  Platten:  Beethoven  3.  Symphonie,  die  Appasionata,  endlich   Schubert  ±  µ'HU7RGXQGGDV0lGFKHQ¶,FKJHGHQNHDOOHUGLHLFKOLHEHGHU /HEHQGHQXQGGHU7RWHQ«¶10  

   

                        *Schierlingsbecher:  de  gifbeker  van  Sokrates   **Walther  Funk  (1890  -­  1960).  Minister  van  Economische  zaken  en  President  van  de  Reichsbank  werd  wegens   gezondheidsproblemen  in  1957  vrijgelaten  uit  Spandau.  

  102  

Bronnen : De brieven   1. Thomas,  moord.   2. Hess,  England;;  Hess,  Gefangener;;  Hess,  Antwort.   3. Hess,  England,  126.   4. Idem,  151-­152.   5. Idem,  153.   6. Hess,  Gefangener,  62-­63.   7. Idem,  72.   8. Idem,  66.   9. Hess,  Antwort,  278.   10. Hess,  England,  175.  

  103  

Een ¶verkeerde foto·   Gevangenisdirecteur  Eugene  K.  Bird  beschrijft  heel  precies  de  verboden  gesprekken  die  hij  in  Spandau   met  de  gevangene  voert.  Hij  twijfelt  niet  aan  diens  identiteit  en  wil  niets  liever  dat  de  gevangene  zich   µRPZLOOHYDQGHJHVFKLHGHQLV¶XLWVSUHHNWRYHUHHQDDQWDO]DNHQGLHVWHHGVHHQUDDGVHO]LMQJHEOHYHQ wist  Hess  iets  van  operatie  Barbarossa,  was  Hitler  op  de  hoogte  van  zijn  vlucht  naar  Engeland  en  was   +HVV¶LQWHQWLHRPHHQGXXU]DPHYUHGHPHW(QJHODQGWHEHZHUNVWHOOLJHQRSUHFKW"%LUGEHJUHHSKHHO goed  dat  -­  voordat  deze  vragen  aan  de  orde  zouden  kunnen  komen  -­  er  vooraf  gewerkt  moest  worden   aan  een  duurzame  vertrouwensrelatie  met  de  gevangene.  Zo  liet  hij  op  10  mei  1970  de  gelegenheid  niet   YRRUELMJDDQRPµ+HVV¶RSWH]RHNHQLQ]LMQFHO+HWZDVLPPHUVGLHGDJSUHFLHVMDDUJHOHGHQGDWKLM uit  het  Duitse  Augsburg  was  vertrokken,  een  ongewisse  toekomst  tegemoet. Bird  beschrijft  hoe  hij  de   gevangene  aantrof  die  dag:     µAls  ich  ihn  besuchte,  lag  er  auf  seinem  Bett  in  der  Zelle.  Er  trug  ein  kurzärmeliges   Hemd,  und  Hosenträger  hielten  Seine  Drillichhosen*so  hoch,  daß  man  sehen   konnte,  daß  er  Seine  Socken  abgeschnitten  hatte,  damit  ihr  Gummiband  die   Blutzirkulation  in  den  Beinen  nicht  behindern  konnte.¶1  

  Als  presentje  had  Bird  het  pas  verschenen  boek  van  Bernhard  Hutton  Hess,  The  man  and  his  mission   PHHJHQRPHQµIch  dachte,  es  konnte  Sie  interessiHUHQZDVPDQEHU6LHVFKUHLEW¶,  opent  Bird   voorzichtig  het  gesprek.2  µ+HVV¶SDNWKHWERHNHQEHJLQWHUJHwQWHUHVVHHUGLQWHEODGHUHQWRWKLMELMGH paginagrootte  foto  komt  waarop  hijzelf  staat  afgebeeld  samen  met  zijn  zuster.  µ5XGROI+HVVDVDFKLOG with  his  sister¶VWDDWHURQGHU).     +HVV¶Aber  das  bin  LFKMDJDUQLFKW¶ULHIHU>+HVV@DXV1DWUOLFKVLQGV6LHHV DQWZRUWHWHLFK>%LUG@µ'DVWHKWHVMD¶µ1HLQ¶VDJWH+HVVPLW1DFKGUXFN,FKPX‰HV doch  wissen.  Und  das  ist  niemals  meine  Schwester.  Sehen  Sie  selbst.  Dies   Mädchen  ist  ja  viel  alter  als  der  Junge  daneben.  Meine  Schwester  ist  aber  vierzehn   Jahre  jünger  als  ich.  Sie  wurde  erst  in  1908  geboren.¶3  

  Het  citaat  is  interessant,  want  de  gevangene  zegt  hierin  vijf  controleerbare  zaken.  Hij  ziet  meteen  dat  hij   de  zittende  jongen  op  de  foto  niet  is  en  bovendien  dat  het  staande  meisje  zijn  zuster  niet  is.  Daarbij  kán   het  zijn  zus  niet  zijn  (als  hij  de  jongen  is),  want  zijn  enige  zus  was  veertien  jaar  jonger  dan  hij.  Impliciet   zegt  hij  dat  hij  slechts  één  zus  heeft,  en  tenslotte  vermeldt  hij  nog  haar  geboortejaar:  1908,  waarmee  hij   ook  verwijst  naar  zijn  eigen  geboortejaar  (1894).  Dit  is  wel  erg  veel  informatie  voor  een  gevangene  die   volgens  Thomas  nauwelijks  iets  van  het  familieverleden  weet  en  zich  daarom  het  liefst  op  de  vlakte   houdt.                               *Drillich:  soort  stof;;  meestal  gebruikt  voor  uniformen.     104  

   

                                                                             

66(HQµYHUNHHUGHIRWR¶beeldcitaat:  met  dank  aan  TopFoto).  

  105  

Bird  laat  het  hierbij  want  hij  twijfelt  in  het  geheel  niet  aan  de  identiteit  van  de  inmiddels  76  jarige   gevangene.  De  foto  moet  wel  op  een  vergissing  berusten,  al  is  het  onderschrift  van  de  foto  in  de   beelddatabank  van  TopFoto  nog  steeds  onveranderd,  en  dat  na  al  die  jaren.  De  volgorde  waarin  de   gevangene  de  informatie  verstrekte  is  ook  belangrijk;;  hij  toont  eerst  verbazing  omdat  hij  zichzelf  en  zijn   zuster  niet  herkent;;  daarna  komt  de  rede  en  zegt  hij  dat  de  foto  niet  kan  kloppen.  Dat  duidt  erop  dat  hier   sprake  was  van  een  primaire  reactie  en  niet  één  van  berekening.  Anders,  en  minder  overtuigend,  was   heWJHZHHVWDOVKLMKDGJH]HJGµ,NEHQGDWQLHWRPGDWPLMQ]XVYHHUWLHQMDDUMRQJHULVGDQLNGDWPHLVMH LVGXLGHOLMNRXGHU¶   Als  de  gevangene  inderdaad  een  dubbelganger  was,  dan  had  hij  zich  bij  het  bekijken  van  de  afbeelding   inderdaad  op  de  vlakte  kunnen  houden  en  de  bladzij  zonder  commentaar  kunnen  omslaan.  Dat  deed  hij   niet  op  deze  dag  waarop  hij  zich  heel  spraakzaam  toonde  over  het  verleden.  Hij  was  zelfs  ontspannen:     µEr  [Hess]  lachte  und  blätterte  durch  die  Bilder,  die  ihn  zusammen  mit  Hitler  zeigten,   Bilder,  die  aufgenommen  worden  waren,  bevor  er  in  seine  geborgte  Messerschmitt   kletterte.¶  4  

 

µ+HVV¶EODGHUWGXVKLHUHQGDDUZDWLQKHWERHNHQOHHVWGHHHUVWHUHJHOYDQKRRIGVWXNWZHHµ+HVV¶V KLVWRULFIOLJKWWR%ULWDLQZDVPDGHZLWK+LWOHU¶VIXOONQRZledge  and  approval.¶5  Daarop  zegt  hij  stellig:   µLüge.  Ich  habe  Ihnen  [Bird]  ja  gesagt,  daß  Hitler  nicht  die  geringste  Ahnung  davon  hatte. ¶6  Verderop  in   het  boek  wordt  beweerd  dat  Hess  uitvoerig,  samen  met  Hitler  de  details  van  de  vlucht  had   doorgenomen  voordat  Hitler  uiteindelijk  toestemming  gaf.  Ook  hierop  reageert  de  gevangene  heftig  als   KLM]HJWµ$OOHV6FKZLQGHO>«@+LWOHUZX‰WHQLFKWVDEHUDXFKJDUQLFKWVYRQPHLQHP3ODQ¶7    

Een oplichter? Uit  de  hierboven  geciteerde  brieven,  samen  met  de  opmerkingen  YDQGHJHYDQJHQHRYHUGHµYHUNHHUGH IRWR¶EOLMNWGDWKLMKHHOVFKHXWLJNRQ]LMQPHWKHWJHYHQYDQLQIRUPDWLHRYHUGHWLMGYDQYyyUGHYOXFKWLQ 'HVWHOOLQJYDQ7KRPDVRYHUµRSSHUYODNNLJHEULHYHQ¶EOLMNWYROOHGLJXLWGHOXFKWJHJUHSHQ+LMKHHIW de  boeken  van  Ilse  Hess  wel  degelijk  goed  gelezen  en  hij  citeert  er  ook  uit.  Maar  overtuigd  als  hij  was   van  een  bedrieger  in  de  cel,  nam  hij  deze  schrijfsels  bij  voorbaat  niet  serieus,  als  zijnde  afkomstig  van   de  echte  Hess.  Gedetailleerde  brieven  pasten  niet  in  zijn  samenzweringstheorie,  hoewel  die  daar   uiteindelijk  geen  grote  betekenis  voor  hoeven  te  hebben  want  ze  kunnen,  ten  allen  tijde,  afgedaan   worden  als  vervalsingen  (totdat  het  tegendeel  bewezen  is).   Een  vervalste  brievenbundel  maakte  de  geheimhouding  v DQµKHWFRPSORWYDQGHHHXZ¶QDDUGH buitenwereld  wel  een  stuk  ingewikkelder  omdat  er  dan  een  uitdijend  netwerk  moet  zijn  ontstaan  van   mensen  die  feitelijke  kennis  hadden  van  de  persoonsverwisseling.   0HWµYHUYDOVWHEULHYHQ¶PRHVWGHKHOHIDPLOLH+HVVyyNLn  het  complot  opgenomen  worden.  Waarom  zou   de  familie  daar,  na  afloop  van  de  oorlog,  aan  mee  willen  werken  is  de  vraag.  De  enige  reden  daarvoor   kon  zijn  dat  de  familie  ten  tijde  van  de  oorlog  al  van  een  persoonsverwisseling  op  de  hoogte  was  en  het   spel  wel  mee  wilde  spelen.  Maar  dan  rijst  de  vraag  waarom  tijdens  al  die  jaren  van  gevangenschap,  het   Ilse  Hess  en  vooral  zoon  Wolf  Rüdiger  geen  moeite  teveel  was  om  de  politieke  opinie  te  mobiliseren,   gratieverzoeken  in  te  dienen  en  alle  mogelijke  regeringsleiders  te  benaderen  om  steun  te  verkrijgen   YRRUKXQ]DDNQDPHOLMNGHRQPLGGHOOLMNHYULMODWLQJYDQGHµHHQ]DDPVWHJHYDQJHQHWHUZHUHOG¶     'HGRRU,OVH+HVVJHSXEOLFHHUGHERHNHQYHUWRQHQGXVHHQODQJOLQWYDQWHYHULILsUHQGHWDLOVRYHU+HVV¶ vroegste  jeugd  tot  lDDWLQGHMDUHQ¶9RRUHHQHYHQWXHOHFULWLFDVWHUYDQ]LMQLGHQWLWHLW]LMQGLHGDDUPHH een  dankbaar  doelwit.  Door  slechts  één  foutje,  komt  een  vervalsing  makkelijk  aan  het  licht  en  valt  een   dubbel  door  de  mand.  Dat  gebeurde  niet  maar  Thomas  ging  er  wél  vanuit  met  brieven  van  de   dubbelganger  te  maken  te  hebben.   Echter:  bij  de  beoordeling  van  de  authenticiteit  van  de  brieven,  die  Rudolf  Hess  vanaf  1908  aan  zijn   ouders  en  broer  schreef,  was  toonde  hij  geen  twijfels  over  de  echtheid.  Ze  werden  in  1987  gepubliceerd   door  Wolf  Rüdiger  Hess  onder  de  naam  Rudolf  Hess  Briefe.8     106  

Die  originele  brieven  werden  Thomas,  jaren  voor  de  publicatie  ervan,  voor  onderzoek  ter  beschikking   gesteld  door  Wolf  Rüdiger.  De  brieven  waren  door  de  ouders  van  Rudolf  Hess  bewaard  op  een  zolder   en  kwamen  in  de  vergetelheid  door  de  vlucht  naar  Schotland  en  de  gebeurtenissen  daarna.   Thomas  zocht  in  de  brieven  naar  aanwijzingen  over  de  verwondingen  die  Hess  opliep  in  de  Eerste   Wereldoorlog.  Vanuit  het  ziekenhuis  schreef  Hess  aan  zijn  ouders  over  de  twee  verwondingen   veroorzaakt  door  granaatsplinters  aan  zijn  linkerarm,  én  hij  beschrijft  nauwkeurig  de  longverwonding   veroorzaakt  door  vijandelijk  geweervuur.  Net  onder  de  linkeroksel  drong  de  kogel  -­  aan  de  voorkant  -­   zijn  lichaam  binnen  om  aan  de  achterkant  -­  net  onder  het  schouderblad  -­  het  lichaam  weer  te  verlaten.   Hess  schrijft  dat  hij  nooit  zal  vergeten  het  voelt  om  aangeschoten  te  worden.  Hij  voelde  de  lucht  uit  zich   ORSHQµDOVXLWHHQOHNNHEDOORQ¶9   Thomas  is  opgetogen  over  de  aanwijzingen  die  hij  uit  de  vroege  brieven  krijgt  en  twijfelt  geen  moment   aan  de  originaliteit  van  deze  bronnen,  die  in  het  bezit  waren  van  Wolf  Rüdiger,  want  ze  pasten  perfect  in   zijn  dubbelgangertheorie  omdat  Hess  zeker  littekens  gehad  moet  hebben  van  deze  verwonding;;  de   kogel  drong  het  lichaam  immers  binnen  en  kwam  er  ook  weer  uit  en  moet  daarbij  ook  de  ribben   beschadigd  hebben.   Toch  is  enige  scepsis  over  het  gebruikte  bronnenmateriaal  altijd  op  zijn  plaats.  Toen  de  vervalste   dagboeken  van  Hitler,  die  bekend  staan  als  de  Hitler  Diaries  10  door  deskundigen  werden  onderzocht  op   de  echtheid  van  het  handschrift  begingen  ze  een  kapitale  blunder.  Het  handschrift  werd  vergeleken  met   een  handschrift,  dat  met  zekerheid,  van  Hitler  zélf  was.  Later  bleek  dat  een  vergissing,  want  ook  dat   handschrift  was  gemaakt  door  een  vervalser,  en  wel  dezelfde  die  de  Diaries  geschreven  had!     Vervalsingen zijn niet uniek De  gevangene  geeft  vanuit  Spandau  niet  alleen  informatie  over  de  goed  gedocumenteerde  periode  van   1933  en  daarna,  maar  gaat  zoals  we  zagen,  veel  verder  terug  in  zijn  herinnering,  zelfs  tot  aan  zijn   vroegste  jeugd.  Voor  een  bedrieger  YDQµGHEULHYHQYDQ+HVV¶LVKHWHHQYRXGLJHUYRRUDOWHVFKULMYHQ over  de  goed  gedocumenteerde  periode  toen  Hitler  aan  de  macht  was,  en  daarnaast  enkele   oncontroleerbare  familiedetails  te  geven  over  -­  bijvoorbeeld  -­  het  leven  in  Egypte.  Dat  is  het  standpunt   van  de  als  scherpzinnig  bekendstaande  historicus  Hugh  Trevor-­Roper*wanneer  hij  zijn  mening  geeft   over  de  vervalste  dagboeken  van  Hitler.  Aanvankelijk  geloofde  hij  oprecht  in  de  originaliteit  van  die   dagboeken  maar  ging  daar  later  toch  aan  twijfelen.     Als  Trevor-­Roper  in  de  huid  zou  kruipen  van  de  vervalser  (van  de  Hitler  dagboeken)  dan  zou  hij  zélf   voor  een  goed  beschreven  periode  kiezen  die  voor  een  ieder  controleerbaar  is  en  daarnaast  slecht   controleerbare  details  toevoegen  aan  het  geheel.11  'DWEOHHNHULQGHUGDDGDDQGHKDQGPHWGHµ+LWOHU-­   JHVFKULIWHQ¶WRHQKLMGLHRSQLHXZDDQHHQRQGHU]RHNRQGHUZLHUS]HEHDQWZRRUGGHQDDQHHQEHSDDOG patroon,  dat  door  Trevor-­5RSHUQXZpOZHUGKHUNHQG=R¶QSDWURRQLVLQGHEULHYHQEXQGHOLQJYDQGH µ+HVV-­EULHYHQ¶QLHWWHUXJWHYLQGHQ]RGDWPLMQWZLMIHOVRYHUHHQµGXEEHOJDQJHU¶ELQQHQGHPXUHQYDQGH Spandau-­gevangenis  meer  en  meer  vaste  grond  kregen.                       *Hugh  Redwald  Trevor-­Roper,  Baron  Dacre  of  Glanton  (1914/2003):  Brits  historicus,  hoogleraar  moderne  geschiedenis  aan   de  universiteit  van  Oxford.  Hij  was  met  name  deskundig  op  het  gebied  van  het  Derde  Rijk  en  kreeg  grote  bekendheid  met   zijn  boek  The  last  days  of  Hitler.  Hij  werd  vanwege  zijn  grote  verdiensten  in  1979  in  de  adelstand  verheven.  

  107  

Intermezzo   (HQYHU]DPHOLQJYDQUXLPµ+LWOHU-­ERHNMHV¶YHURRU]DDNWHLQJURWHRSZLQGLQJWRHQKHWZHHNEODGDe  Stern,   dat  een  enorm  bedrag  aan  exclusieve  rechten  had  betaald,  er  delen  uit  publiceerde.  Een  van  de  boekjes  was  een   deel  dat  speciaal  gewijd  was  aan  de  vlucht  van  Rudolf  Hess.  Aanvankelijk  was  men  van  mening  te  maken  te   hebben  met  originele  dagboeken  van  Hitler,  al  was  niet  bekend  dat  Hitler  er  ooit  een  dagboek  op  nahield.  Toen  er   twijfel  ontstond  over  de  authenticiteit  van  het  materiaal  was  dat  reden  genoeg  voor  Wolf  Rüdiger  om  indirect  weer   aandacht  te  vragen  voor  het  lot  van  zijn  vergeten  vader.  Hij  kreeg  wereldwijde  publiciteit  met  zijn  voorstel  om   Rudolf  Hess  de  handschriften  in  de  boekjes  te  laten  bestuderen  omdat  Hess  als  enige  ter  wereld  het  handschrift   van  de  Führer  zou  kunnen  herkennen.  Hess  kreeg  de  boekjes  niet  te  zien  maar  het  lot  van  de  bejaarde  man   kreeg  wel  de  nodige  aandacht.   De  boekjesverzameling  werd  -­  zogenaamd  -­  ontdekt  door  ene  Gerd  Heidemann,  journalist  van  de  Stern  en  een   fanatiek  verzamelaar  van  nationaalsocialistische  memorabilia.  Hij  kreeg  de  boekjes  van  de  vervalser  zelf,  de  hem   bekende  Konrad  Kujau.  Uiteindelijk  bleek  dat    het  papier  van  de  dagboeken  na  de  Tweede  Wereldoorlog   gefabriceerd  werd,  wat  ook  gold  voor  de  gebruikte  inkt.  Kujau  leverde  een  knap  staaltje  vervalserwerk  af  maar   was  daarin  niet  de  enige.  In  Gesprekken  met  Hitler12  legt  Hermann  Rauschning  Hitler  woorden  in  de  mond  die  hij   aantoonbaar  nooit  gezegd  heeft,  maar  wel  had  kúnnen  zeggen.  Diverse  historici  hebben  dit  boek  als  bron   gebruikt.  Tegenwoordig  is  het  een  zeer  omstreden  boek  dat  niet  al  te  letterlijk  genomen  moet  worden.  Hetzelfde   geldt  voor  Hess  The  man  and  his  mission13  -­  het  boek  waarin  de  verkeerde  foto  werd  opgenomen  -­  van  Bernard   Hutton.  De  gesprekken  die  hij  Hess,  Hitler  en  anderen  laat  voeren  kunnen  het  best  gerekend  worden  tot   fictieverhalen,  ingebed  in  een  historisch  verantwoorde  context.  

 

  Bronnen: Een verkeerde foto 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

Bird,  Hess,  231.   Ibidem.   Ibidem.   Ibidem.   Hutton,  Hess,  21.   Bird,  Hess,  231.   Ibidem.   Hess,  Briefe.   Thomas,  moord,  255-­256.   Bell,  Konrad  Kujau's  Hitler  Diaries;;  z.n.  Hitler  Diaries6LPLVVHQµDe  vondst  van  de  eeuw¶   6LPLVVHQµDe  vondst  van  de  eHXZ¶   Rauschning,  Gesprekken.   13. Hutton,  Hess.  

     

  108  

Deel 4 Op dood spoor Een groot aantal kenmerken is nu de revue gepasseerd. Dat betekent daarom niet dat het onderzoek volledig was. Enkele mislukte mogelijkheden om de gevonden resultaten te controleren worden hieronder besproken. Om meer kenmerken te vinden en dus meer bewijs, wordt nog een hele klus schat ik in want het bronnenmateriaal begon langzamerhand op te drogen. Toch zijn er nog veel archieven die doorzocht kunnen worden met -­ in het achterhoofd -­ de wetenschap dat iedere persoon uniek is en die uniciteit op een of andere manier, -­onbewust -­ presenteert aan de buitenwereld. Naar die presentaties heb ik steeds gezocht.

Spitten Geleidelijk  drong  het  besef  door  dat  het  voor  dit  onderzoek  niet  per  se  noodzakelijk  was  nóg  meer   bronnen  aan  te  boren  omdat  de  bewijsvoering  rond  leek  te  zijn  en  het  bewijs  zich  overtuigend  laat   verwerken  in  de  statistiek.  Ergens  moest  ik  grenzen  aan  mijn  onderzoek  stellen.  Gemakkelijk  was  dat   niet  omdat  de  verleiding  soms  op  de  loer  lag  om  door  te  gaan.  Zo  vond  ik  een  paar  fraaie  afbeeldingen   van  Hess  spittend  bij  de  opening  van  een  kanaal  (67).  Hess  spit  daarop  met  de  linkerhand  onder.*Dat   betekent  dat  hij  bij  voorkeur  spit,  schoffelt,  stofzuigt  of  dweilt  met  die  hand  onder. 1  Hoe  zou  de   gevangene  dat  doen  was  vervolgens  de  vraag.  Helaas  vond  ik  daar  geen  enkele  foto  van  omdat  de   IRWR¶VJHPDDNWLQGHWXLQYDQ6SDQGDXXLWHUVW]HOG]DDP]LMQHQERYHQGLHQYDQ]HHUPDWLJHNZDOLWHLW door  het  gebruik  van  sterke  telelenzen.  Op  de  achterkant  van  de  Nederlandse  vertaling  van  The  Rudolf   Hess  cover-­up2  VWDDW]R¶QRQVFKHUSHIRWRDIJHGUXNWWZHHJHYDQJHQHQLQGHWXLQYDQGH6SDQGDX-­ gevangenis.  Eén  leunt  op  een  schoffel  of  iets  dergelijks,  de  ander  houdt  een  kort  schopje  vast.  Bijna   beet,  maar  toch  op  dood  spoor;;  misschien  kan  het  archief  van  de  familie  Hess  hier  uitkomst  bieden.     In de handen klappen Hetzelfde  gold  voor  het  klappen  in  de  handen.  Er  werd  op  de  diverse  partijcongressen  die  Hess   bezocht,  na  afloop  van  toespraken  in  de  handen  geklapt.  Afbeeldingen  of  filmmateriaal  met  een   zichtbaar  klappende  Hess  vond  ik  niet.  Onwaarschijnlijk  bovendien  (maar  zeker  niet  onmogelijk),  achtte   ik  de  kans  dat  de  gevangenen  in  Neurenberg  een  -­  cynisch  -­  applaus  lieten  horen  naar  aanleiding  van   gebeurtenissen  in  de  rechtszaal.  Tot  een  vergelijking  van  beeldmateriaal  zou  het  dus  niet  komen  was   mijn  veronderstelling.  Daarom  ging  ik  naar  dat  materiaal  om  pragmatische  redenen  niet  op  zoek.     Het vaatpatroon Ook  het  bloedvatpatroon  van  de  aderen  is  kenmerkend  v oor  het  individu  en  is,  zelfs  bij  dezelfde   persoon  op  beide  handen  (of  voeten)  verschillend,  indachtig  het  axioma  dat  symmetrie  in  de  natuur  en   dus  ook  in  het  menselijk  lichaam,  niet  voorkomt.**Daarom  vond  ik  het  interessant  het  vaatpatroon  op  de   handen  te  vergelijken.  Ook  hier  ontbrak  het  helaas  aan  vergelijkbaar  beeldmateriaal  van  Hess  en  de   verdachte.  Hoe  gemakkelijk  het  is  om  het  verloop  van  de  bloedvaten  op  de  handrug  te  vergelijken  wordt   geïllustreerd  op  afbeeldingen  van  Hess  en  Hitler  (68,  69).  Een  snelle  inspectie  maakt  duidelijk  dat  de   bloedvaten  een  verschillend  verloop  hebben  en  dus  niet  kunnen  toebehoren  aan  dezelfde  persoon.           *De  bedoHOGHIRWR¶V]LMQWHYLQGHQELM%HHOGEDQN:21,2'IRWR¶V  29641  en  29642.   **Een  enkele  keer  werd  me  de  vraag  gesteld  of  symmetrie  op  atomair  nivo  wél  voorkomt.  Hier  moeten  we  bedenken  dat  de   beelden  van  atomen  die  wij  op  ons  netvlies  hebben  representaties  zijn  van  verklarende  plaatjes.  Het  zijn  modellen  en   kunnen  daarom  symmetrisch  getekend  worden.  

  109  

   

  67:  Hess  bij  de  opening  van  het  Adolf  Hitler  Kanaal  op  9  december  1939.  De  linkerhand  spit  onder  (beeldcitaat:  met  dank   aan  Beeldbank  WO2/NIOD).  

   

  110  

 

                                           

68  en  detail  links:  Hess  circa  1934.  De  adertekening  op  zijn  linkerhand  is  duidelijk  te  zien  (beeldcitaat:  Corbis).   69  en  detail  rechts:  Hitler  op  19  april1936.  Het  laatste  officiële  portret.  De  adertekening  op  de  linkerhand  van  Hess  en  Hitler   is  verschillend;;  volg  de  aders  met  de  zwarte  pijlen.*(beeldcitaat:  Corbis).                                                       *De  aders  op  de  handrug  hebben  -­  interindividueel  en  intra-­individueel  -­  een  onregelmatig  verloop  en  zijn  daarom   kenmerkend  voor  het  individu.  Verschillen  laten  zich bovendien  makkelijk vastleggen.   De  aderen  op  de  afbeeldingen  67  en  68  worden  in  de  anatomie  niet  apart  benoemd  maar  als  groep:  Vv.  metacarpae  (de   aderen  op  de  middenhand).  

  111  

Het handschrift en de oren   Naar  het  handschrift  van  Hess  en  de  gevangene  werd  ooit  veel  vergelijkend  onderzoek  verricht  maar  tot   eensluidende  conclusies  kwam  het  nooit,  omdat  het  handschrift  een  manipuleerbare  factor  was  en  is.   Op  het  eerste  gezicht  lijken  de  handschriften  van  Hess  en  de  gevangene  sprekend  op  elkaar;;  ik  trok   daaruit  geen  conclusies  en  liet  er  geen  verder  onderzoek  naar  doen.  Dat  probeerde  ik  wel  met   afbeeldingen  YDQGHRUHQ+HWIRUHQVLVFKHLQVWLWXXWGDWLNGHGLJLWDOHIRWR¶VVWXXUGHKLHOSPHVQHOXLWGH droom.  Oren  vergelijken  kan  enkel  en  alleen  correct  gedaan  worden  wanneer  de  beelden  onder   gestandaardiseerde  omstandigheden  worden  gemaakt.*Is  dat  niet  het  geval  dan  kan  men  weliswaar   een  poging  tot  vergelijk  doen,  maar  de  resultaten  daarvan  zijn  niet  boven  discussie  verheven.     Gebit Gebitsanalyses,  DNA-­onderzoeken  en  vingerafdrukken  zijn  tot  op  heden  de  meest  aangewezen   methoden  ter  bepaling/verificatie  van  de  identiteit.  DNA-­onderzoek  kwam  pas  op  gang  in  de  jaren   tachtig  van  de  vorige  eeuw,  zodat  men  wat  de  identiteitsproblematiek  van  de  gevangene  betreft   aangewezen  was  op  onderzoek  van  de  gebitstatussen  (voor  zover  mij  bekend  werden  er  geen   vingerafdrukken  van  de  gevangene  genomen).   Alles  wat  met  Hess  of  zijn  dubbelganger  te  maken  had  was  na  de  landing  in  Schotland  per  definitie   merkwaardig:  officiële  verklaringen  die  slechts  vraagtekens  opriepen,  het  gedrag  van  de  gevangene,  en   niet  in  de  laatste  plaats  zijn  rDDGVHODFKWLJHXLWVSUDNHQ=RYHUJLVWHµ+HVV¶]LFK]HOIVHHQSDDUNHHULQKHW noemen  van  zijn  geboortedatum!  Ook  met  de  gebitstatussen  uit  die  tijd  klopt  iets  niet  want  een  gouden   tand  uit  1941  is  op  de  status  van  1943  verdwenen,  evenals  een  kroon  (70,  71).   De  bekende  Britse  tandarts  Paul  Aronow  verklaarde  onomwonden  dat  de  statussen  niet  aan  dezelfde   persoon  konden  toebehoren.3  Ook  David  Irving,  de  tegenwoordig  omstreden  historicus,  liet  een  poging   tot  analyse  doen  maar  hij  kreeg  geen  toestemming  de  gegevens  van  de  gevangene  in  Neurenberg  te   vergelijken  met  de  gegevens  uit  1941.   2RNKLHUYROJGHLNHHQGRRGVSRRUYRRUDORPGDWHUJHHQGRVVLHUYDQ+HVV¶YRRUPDOLJHWDQGDUWVXLW Duitsland  boven  tafel  kwam.  Voor  de  zekerheid  liet  ik  een  tandarts  de  statussen  beoordelen,  hieronder   het  resultaat  daarvan  (72);;  de  verwarring  duurt  voort!  

                      70  en  71:  'HJHELWVNDDUWHQXLWHQOLQNVYDQ-RQDWKDQHQUHFKWVYDQµ-¶FRGHQDPHQYRRUGHJHYDQJHQH 'H eerste  komt  uit  Mytchett  Place,  de  andere  uit  Maindiff  Court.  De  bovenste  helft  van  de  gebitstekeningen  is  een  afbeelding   van  het  bovengebit,  waarbij  het  linkergedeelte  van  de  tekening  correspondeert  met  de  UHFKWHUNDQWYDQKHWJHELW(HQµ/¶HQ HHQµ5¶JHYHQRSGHtekeningen  links  en  rechts  aan  (beeldcitaten  afkomstig  uit  Double  Standards).     µ$OVGHVWDWXVVHQYDQGH]HOIGHSHUVRRQ]LMQGDQLVLQppQYDQGHWZHHHHQµVORUGLJKHLGsIRXW¶RSJHWUHGHQQDPHOLMNGHEUXJLQ het  4e  kwadrant  is  bij  de  eerste  op  de  44,  45,  46  en  op  de  tweede  status  op  de  45,  46,  47.  ,VµGH  ¶QX  weer  een  gaaf   element  geworden"6WRIWRWQDGHQNHQ¶4   72:  verklaring  van  een  bevriende  tandarts.         *De  oren  dienen  gefotografeerd  te  worden  van  dezelfde  afstand,  onder  dezelfde  hoek  en  onder  identieke  belichting.  

  112  

De hoeken van de neus   In  de  manuele  therapie  wordt  als  onderdeel  van  het  nekonderzoek  onder  andere  gebruik  gemaakt  van   twee  metingen:  de  fronto-­nasale  hoek  (gezichtsscoliose)  en  de  intranasale  hoek. 5  De  fronto-­nasale  hoek   is  de  hoek  die  gevormd  wordt  door  het  voorhoofd  (os  frontale)  en  de  neus  (het  benige  deel  en  het   kraakbenige  deel  samen).  De  intranasale  hoek  is  de  hoek  die  bepaald  wordt  door  de  stand  van  het   benige  gedeelte  van  de  neus  en  het  kraakbenige  tussenschot;;  dit  laatste  is  inzichtelijk  gemaakt  op  de   scherpe  afbeeldingen  73  en  74  van  Martin  Bormann.*    

+HWJDDWKLHURPKHWYDVWOHJJHQYDQµLQGLYLGXHOHYRUPSUHVHQWDWLHVYDQKHWDDQJH]LFKW¶HUNXQQHQ HFKWHURRNNHQPHUNHQ>DDQKHWJH]LFKW@ZRUGHQRQGHUVFKHLGHQ]HJW9DQGHU%LMOMXQLRU]RDOVµGHYRUP van  de  haargrenzen,  de  stand  van  de  oren,  huidplooien  langs  de  neus  en  mondhoek,  het  wel  of  niet   aanwezig  zijn  van  een  kuiltje  in  de  kin  (zie  afbeelding  Karadzic),  de  wenkbrauwen,  de  vorm  van  de   lippen,  enzovoort.¶6   Voordat  ik  aan  het  Hess-­onderzoek  begon  had  ik  van  de  twee  neusmetingen  hoge  verwachtingen,   omdat  ze  -­  mede  -­  een  belangrijke  rol  konden  spelen  bij  de  uiteindelijke  identificatie  van  de  gevangene.   Geleidelijk  drong  tot  me  door  dat  ik  ze  beter  kon  laten  vallen  als  ziMQGHµRQYROGRHQGHEHWURXZEDDU¶ZDQW in  de  dagelijkse  praktijk  van  de  manuele  therapie  blijken  deze  metingen  minder  goed  reproduceerbaar   bij  verschillende  meetgelegenheden  dan  wenselijk  is,  vooral  als  bij  een  persoon  de  asymmetrie  zich  niet   duidelijk  presenteert.  Dat  is  het  geval  als  de  neus  zélf  rechter  is,  en  als  die  in  zijn  geheel  rechter  staat   ten  opzichte  van  het  voorhoofd.     Heel  vaak  meten  -­  dus  de  specifieke  ervaring  van  dit  onderdeel  van  de  diagnostiek  opvoeren  -­  doet  de   validiteit  van  de  meting  wel  toenemen  maar  ik  zou  me  in  het  geval-­Hess  ook  nog  tevreden  moeten   stellen  met  het  beschikbare  beeldmateriaal,  een  extra  handicap.  Dat  beeldmateriaal  bleek  later   inderdaad  het  probleem.  Ik  vond  afbeeldingen  YDQ+HVV¶JH]LFKWGLHUHFKWYDQYRUHQZHUGHQJHPDDNW maar  die  toch  moeilijk  beoordeelbaar  waren,  niet  alleen  vanweJHGHUHVROXWLHYDQGHIRWR¶VPDDURRN RPGDWGHQHXVYDQ+HVVYULMUHFKWLV1RJHHQPRHLOLMNKHLGZDVGDWLNZHOSRUWUHWIRWR¶VYRQGYDQ+HVV maar  van  de  gevangene  was  geen  kwalitatief  goede  afbeelding  te  vinden  die  min  of  meer  recht  van   voren  -­  in  het  frontale  vlak  -­  ZHUGJHPDDNWµ5HFKWYDQYRUHQ¶LVHHQHLVGLHJHVWHOGPRHWZRUGHQRPGDW anders,  door  de  afleesfout,  de  metingen  onaanvaardbaar  worden  beïnvloed.                                        

*Het  gaat  hier  om  metingen  in  het  frontale  vlak.     113  

                                       

73  en  74:  Twee  keer  Martin  Bormann  op  PHL'HLQWUDQDVDOHKRHNWRRQWµVFKHUSQDDUOLQNV¶YRRUGHNLMNHU,QGH manuele  therapie  wordt  in  dit  geval  op  het  diagnoseformulier  genoWHHUGµVFKHUSQDDUUHFKWV¶  (voor  de  beoordelaar  die   achter/boven  de  patiënt  de  meting  observeert)  of  LQGLHQGHDQGHUHNDQWRSµVFKHUSQDDUOLQNV¶(HQRSYDOOHQG OLFKDDPVNHQPHUNLVKHWOLWWHNHQRS%RUPDQQ¶VYRRUKRRIG(beeldcitaten:  Corbis).                                                       *Martin  Bormann  (1900/ ZDVDDQYDQNHOLMN+HVV¶EXUHDXFKHI1D  diens  vlucht  nam  zijn  invloed  bij  Hitler  toe  en  werd  zijn   privésecretaris.  Bormann  stond  bekend  als  een  stevige  roker  en  drinker;;  zijn  uitspattingen  op  het  gebied  van  de  erotiek   spraken  tot  de  verbeelding.  Bij  zijn  vrouw  verwekte  hij  tien  kinderen,  daarnaast  onderhield  hij  meerdere  relaties,  onder   andere  met  de  actrice  Manja  Behrens.  Kort  na  de  vlucht  uit  de  bunker  van  de  Rijkskanselarij  in  1945  is  Bormann  om  het   leven  gekomen.  Resten  van  zijn  schedel  werden  bij  latere  opgravingwerkzaamheden  in  de  buurt  van  de  Berlijnse  Tiergarten   aangetroffen.  Tijdens  het  Proces  van  Neurenberg  werd  hij  bij  verstek  ter  dood  veroordeeld.  

  114  

De poriën   De  beelden  die  ik  van  Hess  en  de  gevangene  vond  waren  scherp  genoeg  om  uitspraken  te  doen  over   het  verloop  van  een  aantal  rimpels  maar  ik  wilde  graag  nog  meer  inzoomen  op  de  afbeeldingen  om  het   poriënpatroon  van  de  aangezichtshuid  vast  te  leggen,  met  de  gedachte  daarmee  perfecte   µYLQJHUDIGUXNNHQ¶LQKDQGHQWHNULMJHQGLHKHWRQGHrzoek  erg  zouden  vereenvoudigen  (75).  Helaas   bleken  de  beelden  daar  niet  scherp  genoeg  voor.  In  die  jaren  was  het  technisch  zonder  meer  mogelijk   om  zó  scherp  op  het  gezicht  in  te  stellen  dat  de  poriën  zichtbaar  werden.  Gewoonlijk  deed  men  dat   echter  niet,  en  ook  tegenwoordig  is  het  niet  de  standaard.  Esthetische  overwegingen  zullen  hier  een  rol   spelen.    

  75'HSRULsQLQGHKXLGYDQKHWYRRUKRRIGYRUPHQHHQSHUIHFWHµYLQJHUDIGUXN¶(beeldcitaat:  afbeelding  van  een   geanonimiseerde  proefpersoon).  

   

Bronnen: Op dood spoor   1. Bijl  van  der,  Manipulaties;;  Bijl  van  der,  functiemodel;;  De  Cock,  Begrippen.   2. Picknett,  Hess.  (Nederlandse  vertaling)   3. Picknett,  Standards,  366.     4. reactie  van  een  bevriende  tandarts  (email).   5. De  Cock,  Begrippen,  127-­129.   6. Bijl  van  der,  functiemodel,  247-­248.                          

  115  

Hoofdstuk 4

  116  

Statistiek en kansrekening

µ:HOOLFKWGHJURRWVWHFKDUPHYDQGHVWHOOLQJYDQ Bayes  is  echter  dat  zij  ons  een  methode  geeft  om   de  waarde  van  het  bewijs  objectief,  toetsbaar  en   WUDQVSDUDQWZHHUWHJHYHQ¶    

A.P.A.  Broeders  in  Op  zoek  naar  de  bron  

Het Systeem  Van  der  Bijl  kent -­ door het gebruik van zesentwintig parameters -­ 226 verschillende mogelijkheden in vorm-­functiepresentatie van het menselijk lichaam.* Van der Bijl junior en De Cock stellen dat elke mogelijke combinatie van de afzonderlijke parameters voorkomt. De ene groep parameters komt vaker voor dan een andere omdat ze (in de groep) een zekere samenhang vertonen. Hoe vaak een groep parameters -­ ook wel kenmerkcomplex genoemd -­ voorkomt binnen een populatie kan slechts worden bepaald door empirisch onderzoek als er sprake is van (onbekende) verbanden tussen de parameters onderling. $OVZHRYHU¶GHNDQVRSHHQUHOHYDQWNHQPHUNFRPSOH[ELQQHQHHQSRSXODWLH·XLWVSUDNHQZLOOHQGRHQ komen we terecht in de wereld van de kansrekening met zijn verschillende uitgangspunten en opinies die fundamenteel van elkaar kunnen verschillen. Gedoeld wordt op de klassieke en de Bayesiaanse statistiek.

  Probleemstelling Ik  gebruikte  voor  de  verificatie  van  de  identiteit  van  de  gevangene  in  Spandau  drie   bewegingsvoorkeuren  uit  het  Systeem  Van  der  Bijl  HQKHWJHGUDJVNHQPHUNµNDNHQNOHPPHQ¶   Tezamen  met  andere  lichaamskenmerken  ]RDOVGHµVWDQGYDQGHRUHQ¶GHµULPSHOV  tussen  de   ZHQNEUDXZHQ¶GHµOLFKDDPVOHQJWH¶HQKHWµLQWHOOLJHQWLHTXRWLsQW¶  hebben  we  de  beschikking  over  elf   kwalitatieve  parameters  (zie  het  overzicht  op  bladzij  119/76).   In  welke  mate  er  binnen  kenmerkcomplexen  sprake  is  van  onderlinge  afhankelijkheid  (van  de   individuele  parameters)  is  meestal  onbekend.  Het  is  daarom  niet  zonder  meer  mogelijk  een  uitspraak  te   doen  over  de  vraag  hoe  vaak  een  kenmerkcomplex  van  Hess  en  de  gevangene  voorkomt  in  een   populatie  door  eenvoudigweg  de  bepaalde  kans  op  elk  kenmerk  apart  (binnen  een  populatie)  met  elkaar   te  vermenigvuldigen.  De  productregel**mag  alléén  worden  toegepast  als  de  kenmerken  onderling   onafhankelijk  zijn.  Dus  als  we  niet  zeker  weten  of  de  kenmerken  met  elkaar  een  onderlinge  relatie   onderhouden,  en  in  welke  mate  dat  het  geval  is,  wordt  het  een  lastige  zaak  de  onderstaande   probleemstelling  op  te  lossen:     We hebbeQWHPDNHQPHWWZHHSHUVRQHQGHKHUHQ+HQ¶+·;; de mannen hebben een groep lichaamskenmerken gemeen, hebben we daarom te maken met één en dezelfde persoon? Om  hiertoe  een  poging  te  doen  kan  men  gebruik  maken  van  de  klassieke  statistiek  of  van  de   Bayesiaanse  statistiek.  Daarmee  zal  het  antwoord,  en  de  formulering  van  het  antwoord  op  de  vraag   *Het  aantal  bedraagt:  67.108.864.  Met  de  vorm-­functiepresentaties  worden  individuele  functiemodellen  vastgesteld.  Van  een   werkelijk  individueel  functiemodel  is  geen  sprake  omdat  de  wereldbevolking  een  veelvoud  bedraagt  van  2 26.   **Productregel:  bij  van  elkaar  onafhankelijke  gebeurtenissen  mag  men  de  samengestelde  kans  berekenen  door  de   onderlinge  kansen  met  elkaar  te  vermenigvuldigen.  

  117  

 verschillen.  Men  kan  echter  ook  zonder  statistische  informatie  een  oordeel  vellen;;  in  dat  geval  wordt   voor  de  intuïtieve  benadering  gekozen.  Op  grond  van  de  door  mij  gepresenteerde  gegevens  wordt  in   dat  geval  dus  een  conclusie  getrokken  waarbij  de  statistiek  niet  meegewogen  wordt.  Die  benadering   hoeft  niet  per  definitie  van  een  lagere  orde  te  zijn  want  mensen  blijken  heel  goed  in  staat  om   gevoelsmatig  correcte  conclusies  te  trekken.  We  moeten  ons  dan  wel  realiseren  dat  intuïtie  feilbaar  is   als  het  gaat  om  het  interpreteren  van  grote  en  kleine  getallen.  Dat  neemt  niet  weg  dat  menig  rechter  op   grond  van  de  mate  van  overtuiging  in  het  gepresenteerde  bewijsmateriaal  zijn  vonnis  baseert.1    

Volgens  Kerkmeester  in  Het  onzekere  bewijs2  kan  de  Bayesiaanse  statistiek  ons  behulpzaam  zijn  bij  het   vHUPLMGHQYDQGHYDONXLOHQGLHGHLQWXwWLHYDDNRYHU]LHW(HQDDUGLJYRRUEHHOGGDDUYDQLVµGHGZDOLQJ YDQGHDGYRFDDW¶HQµGHGZDOLQJYDQGHRIILFLHUYDQMXVWLWLH¶:     µ'HYoorbeelden  [van  de  dwalingen,  ARV]  hebben  betrekking  op  het  over-­  ,   respectievelijk  onderschatten  van  statistische  gegevens.  De  naamgeving  is  ontleend  aan   de  suggestie  dat  een  officier  van  justitie  eerder  zal  zijn  geneigd  de  kans  op  schuld  van   de  verdachte  te  overschatten  en  de  advocaat  de  kans  eerder  zal  onderschatten.  Stel  dat   de  kans  dat  een  verdachte  schuldig  is  op  grond  van  het  reeds  aanwezige  bewijs  op  20%   wordt  geschat.  Er  komt  nu  het  bewijsmiddel  bij  dat  de  verdachte  en  de  pleger  van  het   misdrijf  met  elkaar  een  bloedgroep  gemeen  hebben  die  voorkomt  bij  10%  van  de   populatie.  De  dwaling  van  de  officier  is  nu  de  mening  dat  de  kans  op  schuld  is  gestegen   van  100%  -­  10%  =  90%.  Dit  is  een  overschatting  van  de  waarde  van  het  statistische   bewijs.  Er  wordt  verzuimd  rekening  te  houden  met  de  a-­priorikans  [20%,  ARV]  .  Zoals   met  de  stelling  van  Bayes  kan  worden  berekend,  is  na  het  additionele  bewijs  de  kans  dat   de  verdachte  schuldig  is  niet  gestegen  tot  90%,  maar  slechts  tot  71%.  Anderen  begaan   de  dwaling  van  de  advocaat.  Zij  stellen  dat  de  totale  populatie  bijvoorbeeld  1  miljoen   mensen  omvat,  waarvan  10%  of  100.000  de  gevonden    bloedgroep  hebben.  De   verdachte  is  slechts  één  van  die  100.000,  dus  het  feit  dat  hij  dezelfde  bloedgroep  heeft   als  de  pleger  van  het  misdrijf,  brengt  de  kans  dat  hij  schuldig  is  niet  boven  de  aanwezige   20%  uit.  Natuurlijk  zijn  er  mensen  die  wél  beseffen  dat  de  kans  op  schuld  na  het  nieuwe   bewijsmiddel  ergens  tussen  de  20%  en  90%  moet  liggen.  Zonder  gebruik  te  maken  van   de  stelling  van  Bayes  zullen  zij  er  echter  niet  gauw  in  slagen  om  op  de  correcte  waarde   YDQWHNRPHQ¶3  

  De controverse Vaak  wordt  -­  misschien  ten  onrechte  -­  gedacht  dat  met  behulp  van  de  klassieke  wiskundige   kansberekening,  wetenschappelijk  gezien  de  meest  harde  uitspraken  kunnen  worden  gedaan.  Deze   vorm  van  statistiek  bedrijven  werd  ontwikkeld  tussen  1930  en  1960  en  wordt  in  80%  van  de   wetenschappelijke  publicaties  gebruikt.  De  klassieke  statistiek  is  gebaseerd  op  een  wiskundige  definitie   YDQNDQVGHD[LRPD¶VYDQ.ROPRJRURIIHD HQRSGHNODVVLHNHLQWHUSUHWDWLH  van  kans  (Laplace).*   Daarnaast  kennen  we  de  meer  subjectieve  interpretatie  van  het  kansbegrip,  waarop  de  Bayesiaanse   statistiek  is  gebaseerd.**   De  fundamentele  tegenstellingen  tussen  de  uitkomsten  van  de  klassieke  statistiek  en  de  Bayesiaanse   statistiek  kwamen  in  Nederland  publiek  aan  het  licht  toen  de  statistici  elkaar,  naar  aanleiding  van  de   rechtszaken  tegen  verpleegster  Lucia  de  B.  en  de  crècheleidster  Bianca  K.,  het  gelijk  betwistten.  Lucia   de  B.  werd  door  het  gerechtshof  in  Den  Haag  veroordeeld  tot  levenslange  gevangenisstraf  en  tbs  nadat   bewezen  werd  geacht  dat  ze  dertien  moorden  had  gepleegd  en  vijf  pogingen  daartoe  had  ondernomen.         *:LVNXQGLJHRIIUHTXHQWLVWLVFKHLQWHUSUHWDWLHµNDQV¶LVGHUHODWLHYHIUHTXHQWLHLQHHQZLOOHNHXULJHUHHNV.ODVVLHNH LQWHUSUHWDWLHµNDQV¶LVKHWDDQWDOPDOHQ  succes  gedeeld  door  het  totale  aantal  even  waarschijnlijke  gebeurtenissen.   **Subjectieve  interpretatie:  kans  is  een  mate  van  geloof,  die  van  individu  tot  individu  verschillend  kan  zijn.  

  118  

Prof.  dr.  Henk  Elffers*beweerde  op  basis  van  de  klassieke  kansberekening  dat  er  een  kans  bestond  van   1:342  miljoen  om  in  de  situatie  van  Lucia  de  B.  te  geraken.  Kortom  het  was  geen  toeval  dat  ze   aanwezig  was  tijdens  de  moorden,  wat  uiteraard  nog  niet  betekent  dat  ze  de  moorden  daadwerkelijk   gepleegd  moet  hebben.4   Aart  de  Vos**berekende  met  de  Bayesiaanse  statistiek  dat  de  kans  op  onschuld  80%  bedroeg.  Beide   rekenmethoden  werden  uitgebreid  bekritiseerd  en  bijgesteld.  Daarmee  blijven  echter  de  verschillend   geformuleerde  antwoorden  op  dezelfde  vraag  bestaan.  Want  de  klassieke  statisticus  stelt:  Als  Lucia  de   B.  onschuldig  is,  is  de  kans  op  alle  incidenten  tijdens  de  diensten  van  Lucia  de  B.  slechts  1  op  342   miljoen,  terwijl  de  Bayesianen  stellen  dat  de  kans  op  onschuld  80%  bedraagt. 5   µ,QHVVHQWLHEUHQJHQGHEHLGHVWURPLQJHQHFKWer  de  boodschap  dat  het  grote  aantal  incidenten  waarbij   Lucia  de  B.  betrokken  was  te  maken  hadden  met  de  momenten  waarop  zij  dienst  had.***De  rechter   moet  deze  aanwijzing  combineren  met  de  a-­priorikans  op  een  dergelijk  verband  dat  volgt  uit  het  overige   bewLMVPDWHULDDO¶]HJW0DUMDQ6MHUSV6   Er  bestaat  dus  nogal  wat  geharrewar  tussen  deze  stromingen  maar  vanwege  het  concretiseren  van  de   invloed  van  nieuw  bewijsmateriaal  op  vooringenomen  standpunten,  is  de  Bayesiaanse  benadering  voor   de  zaak-­Hess  te  prefereren  boven  de  klassieke.       Lichaamskenmerk/observatie      1      2      3      4      5      6  

µDUPHQNUXLVHQ¶   µarmenVWUHQJHOHQ¶   µKDQGLJKHLG¶   µKDQGHQRSGHUXJ¶   µKDQGHQYRXZHQ¶   µVWDQGRUHQ¶  

   7   µULPSHOVWXVVHQGHRJHQ¶      8   µLQWHOOLJHQWLHTXRWLsQW¶      9   µOLFKDDPVOHQJWH¶   10   µEHKDULQJDFKWHUKRRIG¶    11  µNOHPPHQPHWGHRQGHUNDDN¶

Parameter/variabele

verhouding

rechtsvoor/linksvoor     rechtsvoor/linksvoor   rechtshandig/linkshandig     rechtsachter/linksachter     rechterduim boven/linkerduim  boven     linkeroor staat af/rechteroor  staat  af  

2/3   onbekend   87/13   onbekend   1/1   onbekend  

linker schuin, rechter recht/anders hoger dan gemiddeld/lager  dan  gemiddeld langer dan gemiddeld/korter  dan  gemiddeld kalend/niet  kalend     klemmen/niet  klemmen    

3/100   1/10   1/10   onbekend    1/100  

 

76:  Overzicht  van  de  kwalitatieve  metingen.  Er  werd  steeds  een  keuze  gemaakt  tussen  links  of  rechts,  voor  of  achter,  langer   of  korter,  intelligenter  dan  gemiddeld  of  minder  intelligent  dan  gemiddeld,  kalend  of  niet  kalend,  klemt  of  klemt  niet   enzovoorts.  De  vetgedrukte  parameters  hebben  Hess  en  de  gevangene  gemeen.  

              *Henk  Elfferts:  wiskundig  statisticus  aan  de  Universiteit  van  Amsterdam;;  was  statistisch  consultant  aan  het  Mathematisch   Centrum  Amsterdam,  wetenschappelijk  medewerker  aan  de  Interfaculteit  Aardrijkskunde  RU  Utrecht  en  universitair   hoofddocent  methodologie  van  het  µempirisch  rechtsgeleerd  onderzoek¶  aan  de  sectie  Rechtspsychologie  en   Rechtssociologie  van  de  Faculteit  der  Rechtsgeleerdheid  van  de  Erasmus  Universiteit.  Elfferts  is  bovendien  parttime   KRRJOHUDDUµHmpirische  bestudering  van  de  strafrechtpleging¶  aan  de  Faculteit  Rechten  van  de  Vrije  Universiteit  Amsterdam.   **Aart  F.  de  Vos:  statisticus  gespecialiseerd  in  de  Bayesiaanse  statistiek.   ***Op  14  april  2010  werd  de  Haagse  verpleegkundige  Lucia  de  Berk  (46)  vrijgesproken  van  alle  haar  ten  laste  gelegde   moorden  en  pogingen  tot  moord.  Het  Hof  stelde  dat  niet  gesteld  kan  worden  dat  er  moorden  hebben  plaatsgevonden,  laat   staan  dat  De  Berk  die  gepleegd  zou  hebben.  Van  alle  sterfgevallen  waarvan  eerder  werd  verondersteld  dat  ze  medisch   onverklaarbaar  waren  moet  nu  gezegd  worden  dat  ze  medisch  onverklaard  zijn,  aldus  het  Hof.  Het  Openbaar  Ministerie  heeft   Lucia  de  Berk  excuses  aangeboden.  

  119  

De Bayesiaanse statistiek   Van  der  Bijl  en  De  Cock  constateerden  dat  willekeurige  combinaties  van  de  26  parameters  (in  groepen)   niet  evenredig  verdeeld  zijn  binnen  een  populatie.  De  parameters  afzonderlijk  waren  ook  onevenredig   verdeeld.  Rechtshandigheid  bijvoorbeeld,  komt  meer  voor  dan  linkshandigheid  (87:13);;  meer  mensen   hebben  een  linker  voorkeursoog  dan  een  rechter  (2:1).  Daardoor  alleen  al  kan  de  ene  groep  parameters   vaker  voorkomen  dan  de  andere.  Hoe  vaak  is  geen  zaak  van  wiskundige  berekening  maar  van   empirisch  onderzoek,  zelfs  als  de  parameters  wél  evenredig  verdeeld  zijn  binnen  de  onderzoeksgroep!   De  verklaring  voor  dit  fenomeen  is  dat  er  sprake  is,  of  kan  zijn,  van  onderlinge  relaties  tussen  de   parameters.     Het  gezamenlijke  kenmerkcomplex  van  Hess  en  de  gevangene  met  de  drie  bewegingsvoorkeuren   handenvouwen+handigheid+armenkruisen,*uitkomend  in  dezelfde  eindstand  rechterduim   boven+rechtshandig+rechterarm  voor  kwam  in  een  grote  aselecte  steekproef  (n=4792),  waarvan  Van   der  Bijl  junior  in  zijn  boek  verslag  doet,  voor  in  een  verhouding  1:16.7   Het  kenmerkcomplex  dat  Kim  Jong-­il  typeert**met  de  drie  bewegingsvoorkeuren   handenvouwen+applaudisseren+armenkruisen,  uitkomend  in  dezelfde  eindstand  linkerduim   achter+linkerhand  onder+linkerarm  voor  kwam,  in  de  aselecte  steekproef  die  ik  opzette  (n=299),  voor  in   een  verhouding  1:4.***   De  individuele  parameters  van  het  kenmerkcomplex  van  Hess  bleken  in  de  steekproef  van  Van  der  Bijl   voor  te  komen  in  de  volgende  verhoudingen:     rechterduim  boven  :  linkerduim  boven  =  1:1  (handenvouwen)   rechtshandig  :  linkshandig  =  87:13   rechterarm  voor  :  linkerarm  voor  =  2:3  (armenkruisen)     Vermenigvuldigt  men  de  onderstreepte  kansen  onderling,  dan  komt  het  kenmerkcomplex  van  Hess  en   de  gevangene  binnen  een  populatie,  rekenkundig  gezien,  voor  in  een  verhouding  van  1:6.  Dit  is  een   verhouding  die  in  schril  contrast  staat  met  de  empirisch  gevonden  1:16.  De  oorzaak  hiervoor  wordt   gezocht  in  de  -­  vooraf  onbekende  -­  afhankelijkheid  van  de  parameters  onderling.   Broeders  stelt  dat  als  één  van  de  parameters  binnen  een  afhankelijk  kenmerkcomplex  bekend  is,  men   waarschijnlijkheidsuitspraken  kan  doen  over  de  waarde  van  de  andere  variabelen.  Ter  illustratie  hiervan   haalt  hij  het  voorbeeld  aan  van  het  afhankelijke  kenmerkcomplex:  haarkleur+huidskleur+kleur  van  de   ogen.8  De  afhankelijkheid  van  deze  kenmerken  is  binnen  etnische  bevolkingsgroepen   verhoudingsgewijs  bekend  en  ligt  voor  de  hand.  Kent  men  één  van  deze  drie  afhankelijke  kenmerken  -­   en  de  samenstelling  van  de  betreffende  bevolkingsgroep  -­  dan  kan  een  waarschijnlijkheidsuitspraak   gedaan  worden  over  de  waarde  van  de  ander  twee.  Voor  strikt  onafhankelijke  kenmerken  kan  dat  niet   want  de  frequentie  van  het  ene  kenmerk  zegt  niets  over  die  van  het  ander  kenmerk.             *Deze  drie  metingen  zijn  afkomstig  uit  een  groep  van  acht,  de  zogenaamde    basisparameters  (zie:  het  Systeem  Van  der   Bijl).  De  intrareliabiliteit  van  het  handenvouwen,  armenkruisen  en  de  handigheid  is  maximaal  (r=1).  Deze  parameters  komen   in  de  steekproef  van  Van  der  Bijl  302  maal  voor  op  een  populatie  van  4792  personen  wat  betekent  dat  1:16  personen  dit   kenmerkcomplex  gemeen  heeft.   **We  kunnen  beter  spreken  van  typerende  kenmerken  dan  van  specifieke  kenmerken.  Van  specifiek  kan  in  dit  verband   slechts  gesproken  worden  als  we  alle  bekende  verschijningsvormen  van  de  betreffende  kenmerken  kennen.  Het   µNDNHQNOHPPHQ¶ELMYRRUEHHOGLVHHQW\SHUHQGHEH]LJKHLGYDQ+HVVHQGHJHYDQJHQHPDDULVGDDUPHHJHHQEHZLMVYRRU dezelfde  identiteit  omdat  we  niet  alle  verschijningsvormen  ervan  vast  kunnen  leggen.  Er  is  een  oneindig  aantal  variaties   mogelijk  zoals  het  ritme  van  aanspannen  van  de  spieren  en  de  kracht  waarmee  dat  plaatsvindt.   ***zie:  Dubbelgangers  Ontmaskerd  

  120  

De  twee  kenmerkcomplexen  met  bewegingsvoorkeuren  van  Hess  en  Kim  Jong-­il  bestaan  uit   onafhankelijke  kenmerken,  in  die  zin,  dat  ze  geen  relatie  hebben  met  lichaamskenmerken  als   µKDDUNOHXU¶µKXLGVNOHXU¶µNOHXUYDQGHRJHQ¶HQµGHLQWHOOLJHQWLH¶'HEHZHJLQJVYRRUNHXUHQNXQQHQ binnen  de  groep  echter  wel  onverwachte  verbanden  aangaan.  Of  ze  dat  doen,  en  in  welke  mate,  wordt   duidelijk  door  het  uitvoeren  van  empirisch  onderzoek.   Weerbarstig  wordt  de  materie  als  zou  blijken  dat  er  binnen  een  complex  van  onafhankelijk  geachte   parameters  zoals  bijvoorbeeld:  intelligentiequotiënt  bovengemiddeld+afstaand  linkeroor+brede   onderkaak  onderlinge  afhankelijkheid  blijkt  te  bestaan.  Onmogelijk  is  dat  niet  en  naar  de  reden  ervan   moeten  we  gissen.  Een  optie  is  dat  die  verbanden  feitelijk  niet  bestaan  maar  veroorzaakt  worden  door   verkeerd  uitgevoerd  onderzoek  doordat  de  populaties  te  klein  waren  en/of  de  observaties   onnauwkeurig.   Veronderstelde  onafhankelijke  kenmerken,  die  in  een  groep  bij  empirisch  onderzoek  toch  (zwakke)   verbanden  blijken  te  vertonen,  voldoen  naar  de  letter  natuurlijk  niet  meer  aan  het  predicaat  µstrikt   onafhankelijk¶'DWPHQbij  een  dubbelgangerselectie  bewust  rekening  hield  met  een  verband  tussen   bewegingsvoorkeuren  en  de  andere  door  mij  gepresenteerde  kenmerken,  acht  ik  niet  denkbaar.  De   reden  daarvan  is  dat  onderlinge  verbanden  binnen  een  groep  bewegingsvoorkeuren  wel  evident  zijn,   maar  dat  betekent  niet  dat  de  groep  als  geheel  daarom  een  verband  vertoont  met  andere  kenmerken.   Indien  er  onverhoopt  toch  een  dergelijk  verband  zou  bestaan,  dan  kan  dat  dus  alleen  aangetoond   worden  met  empirisch  onderzoek.  In  de  tijd  van  de  -­  veronderstelde  -­  geregisseerde   persoonsverwisseling  kan  een  dergelijk  onderzoek  niet  zijn  opgezet  vanwege  de  onbekendheid  met  het   nog  niet  bestaande  Systeem  Van  der  Bijl.   Als  men  toen  een  dubbel  selecteerde  met  dezelfde  bewegingsvoorkeuren  in  combinatie  met   ELMYRRUEHHOGKHWµNDNHQNOHPPHQ¶GDQ  moet  die  keuze  een  toevalstreffer  zijn  geweest  omdat  er  geen   NRSSHOLQJEHVWDDWWXVVHQDIKDQNHOLMNHNHQPHUNHQDOVµKDDUNOHXU¶µKXLGVNOHXU¶HQµNOHXUYDQGHRJHQ¶HQ de  als  groep  onafhankelijke  bewegingsvoorkeuren  met  het  onafhankelijke  gedragskenmerk   µNDkenNOHPPHQ¶   Wanneer  binnen  een  kenmerkcomplex  (in  meer  of  mindere  mate),  onderling  afhankelijke  parameters   voorkomen  betekent  dat  niet  automatisch  dat  andere  kenmerken  -­  zoals  uiterlijke  gelijkenissen  tussen   personen  -­  gekoppeld  kunnen  worden  aan  dat  kenmerkcomplex.  Het  kenmerkcomplex  kan  immers  als   groep  onafhankelijk  zijn  van  andere  kenmerken.     Daarom  is  het  zaak  om  per  kenmerk  en  per  kenmerkcomplex  te  bekijken  of,  en  in  hoeverre,  er   sprake  is  van  een  relatie  met  andere  kenmerken  of  kenmerkcomplexen,  zie  voor  een  overzicht   van  de  afhankelijke  en  onafhankelijke  kenmerken  bladzij  133/77.     Het  voorbeeld  van  Broeders:  haarkleur+huidskleur+kleur  van  de  ogen  is  een  afhankelijk   kenmerkcomplex  en  gaat  op  binnen  een  bepaald  ras  of  etnische  groep.  Bewegingsvoorkeuren  blijken   echter  niet  gebonden  aan  ras,  sekse  of  leeftijd  en  vertonen  voor  zover  bekend  geen  enkele  koppeling   met  uiterlijke  kenmerken.     Zoals  al  gesteld  mogen  we,  als  de  frequentie  van  een  aantal  afzonderlijke  parameters  bekend  is,  die   niet  zonder  meer  vermenigvuldigen  om  tot  betrouwbare  frequentistische  uitspraken  te  komen  omdat   onbekende  verbanden  -­  tussen  de  parameters  onderling  -­  roet  in  het  eten  kunnen  gooien,  zoveel  is  nu   wel  duidelijk.   Als  we  de  productregel  willen  gebruiken  in  de  klassieke-­  of  de  Bayesiaanse  statistiek  blijft  het  steeds   oppassen  er  geen  afhankelijke  kenmerken  in  te  verwerken  omdat  dit  absurd  grote  of  kleine   kansverhoudingen  tot  gevolg  kan  hebben,  daarmee  wordt  de  werkelijkheid  geweld  aangedaan.   Empirisch  onderzoek  naar  de  frequentie  van  afzonderlijke  lichaamskenmerken  en  complexen  daarvan,   heeft  steeds  de  voorkeur  bij  de  statistische  verwerking  van  lichaamskenmerken.  Het  beste  behandelt   men  onafhankelijk  geachte  kenmerken  zo  mogelijk  alsof  ze  in  meer  of  mindere  mate  onderlinge     121  

afhankelijkheid  kunnen  vertonen  door  ze  te  groeperen,  zoals  dat  werd  gedaan  met  de  drie   bewegingsvoorkeuren,  en  pas  daarna,  middels  een  aselecte  steekproef,  de  frequentie  van  het  gehele   complex  te  bepalen.  Het  praktisch  nadeel  van  deze  werkwijze  is  dat  bij  het  ter  beschikking  zijn  van   kenmerken  met  hoge  zeldzaamheidswaarden,  de  onderzoekpopulaties  zeer  groot  dienen  te     zijn.  Daarnaast  is  het  in  ons  geval  niet  meer  mogelijk  onderzoek  te  doen  in  de  herkomstpopulatie  van  de   dubbel  om  de  simpele  reden  dat  de  gebeurtenissen  zich  tientallen  jaren  geleden  hebben  afgespeeld.  Er   is  echter  geen  reden  waarom  de  zeldzaamheidswaarden  van  nu  sterk  zouden  afwijken  van  die  van   toen.  Dat  neemt  niet  weg  dat  het  onverstandig  is  een  al  te  groot  belang  te  hechten  aan  de  exacte   frequentieverhoudingen.     Met  de  regel  van  Bayes  biedt  de  statistiek  ons  aanknopingspunten  om  duidelijkheid  te  verschaffen  over   de  vraag  hoe  groot  de  kans  op  een  dubbelganger,  met  een  gegeven  kenmerkcomplex,  is.   Thomas  Bayes  (1701/1761)  werd  in  Londen  geboren  als  zoon  van  een  Presbyteriaanse  dominee.  Hij   studeerde  zowel  logica  als  theologie  en  werd  net  als  zijn  vader  predikant.  Het  belangrijkste  artikel  van   zijn  hand  An  Essay  towards  Solving  a  Problem  in  the  Doctrine  of  Chances  verscheen  pas  twee  jaar  na   zijn  dood.  De  regel  van  Bayes  OXLGWGDWµKHWRRUGHHOYRRUDI¶-­  uitgedrukt  in  de  a-­priorikans  -­   YHUPHQLJYXOGLJGPRHWZRUGHQPHWGHJHYRQGHQEHZLMVPLGGHOHQZDDUQDµKHWRRUGHHODFKWHUDI¶-­  de  a-­ posteriorikans  -­  verkregen  wordt.   'LWLVHHQSURFHVGDWµUHYLVLHYDQRSLQLH¶ZRUGWJHQRHPGQLHXZHRQ]HNHUHHQVXEMHFWLHYHLQIRUPDWLH ZRUGWJHEUXLNWRPµKHWRRUGHHOYRRUDI¶WHKHU]LHQPHWGHEHGRHOLQJKHWVWHHGV]HNHUGHUWHODWHQ worden.10  Cruciaal  hierbij  is  de  kwaliteit  van  de  informatie;;  is  de  informatie  waardeloos  dan  verandert   µKHWRRUGHHODFKWHUDI¶QLHWWHUZLMOELMEHWURXZEDUHLQIRUPDWLHKHWYHUVFKLOKHHOJURRWNDQ]LMQ   µ+HWRRUGHHOYRRUDI¶ZRUGWLQKHW(QJHOVprior  odds  JHQRHPGµKHWRRUGHHODFKWHUDI¶posterior  odds.  Odds   is  een  uitdrukking  die  gebruikt  wordt  bij  paardenraces  en  geeft  de  verhouding  weer  tussen  de  kans  dat   een  paard  verliest  gedeeld  door  de  kans  dat  het  paard  wint.   ,QIRUPXOHYRUP]LHWGHµUHYLVLHYDQRSLQLH¶HUDOVYROJWXLW     De  a-­priorikans  of  ook  wel  de  a-­prioriwaarschijnlijkheid,  moet  gezien  worden  als  het  quotiënt  van  twee   mogelijkheden.  In  de  zaak-­Hess  betekent  dit:  de  a-­priorikans  dat  de  gevangene  in  Spandau  Hess  [H]   zelf  was,  geven  het  bewijs  (b)  dat  daarvoor  bestaat  (dus  zónder  het  nieuwe  statistische  bewijs  en   zónder  eventueel  ánder  nieuw  niet  statistisch  bewijs  bij  deze  weging  mee  te nemen)  gedeeld  door  de  a-­ priorikans  dat  de  gevangene  Hess  [-­H]  niet  is,  gegeven  het  bewijs  (b)  dat  daarvoor  bestaat.   Deze  kansenwegingen  zijn  gebaseerd  op  niet-­statistisch  bewijsmateriaal  en  komen  tot  stand  door  alle   informatie  over  de  zaak-­Hess  voor  aanvang  van  het  onderzoek  te  verzamelen  en  vervolgens  een   subjectieve  afweging  te  maken.  Ik  schatte  met  de  kennis  die  ik  had,  voordat  ik  met  het  daadwerkelijke   onderzoek  begon,  de  kans  op  een  echte  Hess  in  Spandau  op  60%;;  ik  had  toen  het  boek  van  Hugh   Thomas  gelezen  en  was  op  de  hoogte  van  de  ontbrekende  littekens.  Aanvankelijk  schatte  ik  de  kans  op   echte  Hess  op  50%.  Toen  ik  echter  hoorde  van  het  argument  van  de  familie  Hess,  dat  het  ondenkbaar   is  dat  een  vervanger  vrijwillig  de  levenslange  gevangenisstraf  onder  slechte  omstandigheden  had   uitgezeten  zonder  door  de  mand  te  vallen  of  zonder  zijn  geheim  openbaar  te  maken,  stelde  ik  mijn   opinie  bij  tot  60%  (op  een  echte  Hess).  Het  vaststellen  van  deze  a-­prioriwaarschijnlijkheid  bleek  achteraf   een  continu  proces  van  (subjectieve)  kansweging  waarna  uiteindelijk  de  definitieve  inschatting  volgde.*    

  *µ>«@KHWVXEMHFWLHYHNDUDNWHUYDQGHD-­prioriwaarschijnlijkheid  wordt  wel  als  een  bezwaar  gezien  omdat  die  onvermijdelijk   van  persoon  tot  persoon  zal  verschillen.  Dergelijke  verschillen  bestaan  echter  ook  tussen  individuele  rechters  en  juryleden   HQ]LMQELQQHQGHUHFKWVSUDDNELQQHQEHSDDOGHPDUJHVYRONRPHQJHDFFHSWHHUG¶ 10  

  122  

De  a-­priorikans  kan  als  volgt  worden  geschreven:         VoRUGHµEHZLMVPLGGHOHQ¶XLWGHproductformule,  zie  bladzij  122)  worden  ook  wel  de  uitdrukkingen   µGLDJQRVWLVFKHZDDUGH¶µ]HOG]DDPKHLGVZDDUGH¶HQµOLNHOLKRRG-­UDWLR¶JHEUXLNW+LHULVRRNZHHUVSUDNH van  een  quotiënt,  namelijk  de  kans  dat  we  het  gegeven  kenmerkcomplex  bij  de  echte  Hess  vinden,   gedeeld  door  de  zeldzaamheidswaarde  van  het  complex.  De  zeldzaamheidswaarde  wil  zeggen:  hoe   vaak  komt  het  complex  met  de  -­  in  dit  geval  drie  -­  parameters  voor  in  een  relevante  populatie.  Het   complex  rechterduim  boven+rechtshandig+rechterarm  voor  bleek  voor  te  komen  bij  1:16  personen;;   daarmee  is  de  zeldzaamheidswaarde  bepaald.  In  formulevorm  schrijven  we  de  likelihood-­ratio  voor  de   zaak-­Hess.         'Hµ¶LQGHWHOOHUYDQGH]HIRUPXOHJHHIWGHDDQQDPHZHHUYDQGHNDQVdat  we  de  drie   kenmerken  aantreffen  bij  de  echte  Hess.   We  hadden  al  een  schatting  van  de  a-­priorikans  op  een  echte  Hess  in  Spandau  en  daarnaast  is  de   diagnostische  waarde  nu  ook  bekend.  Daarmee  kunnen  we  bepalen  in  welke  mate  onze  subjectieve  a-­ prioriwaarschijnlijkheid  verandert  door  toevoeging  van  het  statistische  bewijs.  Deze  nieuwe  subjectieve   waarschijnlijkheid  noemen  we  de  a-­posteriorikans  of  posterioriwaarschijnlijkheid.         Deze  verhouding  komt  overeen  met  96%  kans  op  een  echte  Hess  en  dus  met  4%  kans  op  een  dubbel,   waarmee  zichtbaar  wordt  dat  de  zeldzaamheidswaarde  van  (slechts)  1:16,  grote  invloed  heeft  op  de   uiteindelijk  klein  geworden  kans  op  een  dubbel  (bij  de  gegeven  a-­prioriinschatting).   De  zeldzaamheidswaarde  van  het  gehele  complex  van  11  kenmerken  is  onbekend  en  mijn  inschatting  is   dat  dit  ook  zo  zal  blijven  omdat  voor  de  bepaling  ervan  een  extreem  grote  aselecte  onderzoeksgroep   moet  worden  samengesteld.   Het  is  echter  helemaal  niet  nodig  precies  te  bepalen  hoe  groot  de  zeldzaamheidswaarde  van  het  gehele   complex  van  de  elf  kenmerken  is  omdat  dat  die  zeker  een  veelvoud  van  16  bedraagt,  ook  als  er  sprake   EOLMNWWH]LMQYDQRQGHUOLQJHYHUEDQGHQ'HNDQVRSGHHFKWH+HVVQDGHUWLQ%D\HV¶UHJHOGHRRN al  blijft  er  altijd  een  onbekende  kans  op  een  onverwacht  snelle  perfect  match).  Daarmee  wordt   eveneens  duidelijk  dat  de  a-­prioriinschatting  er,  met  een  toenemende  zeldzaamheidswaarde,  steeds   minder  toe  doet  want  het  statistische  bewijs  gaat  dan  steeds  meer  voor  zichzelf  spreken.     Wil  men  alleen  het  RQDIKDQNHOLMNHJHGUDJVNHQPHUNµNDNHQNOHPPHQ¶PHWdezelfde  a-­priori  inschatting   van  60%  toepassen  in  de  regel  van  Bayes,  dan  verwerken  we  de  zeldzaamheidswaarde  1:100  weer  in   de  formule:       Dit  komt  overeen  met  de  kans  van  99%  op  een  echte  Hess.  De  Bayesiaanse  statistiek  biedt  ons  echter   ook  de  zeer  praktische  mogelijkheid  om  de  twee  zeldzaamheidswaarden  van  1:16  en  1:100  te   combineren  zonder  dat  vooraf  empirisch  onderzoek  noodzakelijk  is  naar  het  complex  van  de  drie     123  

bewegingsvoorkeuren  samen  PHWKHWµNDNHQNOHPPHQ¶GLWPDJDOOHHQals  de  combinatie  van  het   kHQPHUNFRPSOH[HQKHWµNDNHQNOHPPHQRQDIKDQNHOLMNLV       Het  quotiënt  van  de  96%  kans  en  de  4%  kans  is  de  oude  a-­posteriorikans  die  nu  tot  de  nieuwe  a-­ priorikans  wordt  gebombardeerd!  De  hernieuwde  toepassing  van  de  productregel  voorspelt  een  kans   van  99,95%  dat  Hess  en  de  man  in  Spandau  dezelfde  persoon  waren.   Op  deze  manier  kan  men  desgewenst  steeds  nieuw  bewijs  toevoegen  en  ook  ontlastend  bewijs   verwerken,  steeds  onder  voorwaarde  van  onafhankelijkheid  van  de  nieuwe  bewijslast.  Indien  de   kenmerken  niet  onafhankelijk  zijn  moet  een  meer  gecompliceerde  vorm  van  de  regel  van  Bayes  worden   WRHJHSDVWDIKDQNHOLMNHNHQPHUNHQ]LMQGXVHHQµRSORVEDDU]XLYHUWHFKQLVFKSUREOHHP¶]HJW Kerkmeester  in  Het  onzekere  bewijs.11  En  hij  voegt  daaraan  toe  dat:     µ+HWDDQWDOREVHUYDWLHVGDWNDQZRUGHQYHUULFKWRPYRRUZDDUGHOLMNH  kansen  [afhankelijke   kansen,  ARV]  te  bepalen  zal  in  het  algemeen  lager  zijn  dan  het  aantal  observaties  bij   onafhankelijke  kansen.  Dit  kan  de  betrouwbaarheid  van  kansbepalingen  ondermijnen.¶12  

  In  elk  geval  neemt  dan  de  betrouwbaarheid  van  de  regel  van  Bayes  af  en  dat  is  voldoende  reden  van   deze,  op  zich  aantrekkelijke,  optie  geen  gebruik  te  maken.   Door  stapeling  van  voldoende  bewijs  kan  in  de  Bayesiaanse  statistiek  elke  zekerheid  worden  gehaald   behalve  de  100%,  want  er  blijft  zoals  gezegd  altijd  een  restkans  over  voor  het  toeval.     De wiskundige kans Als  de  empirische  onderzoeken  van  onderzochte  groepen  proefpersonen  representatief  zijn  voor  de   Duitse  bevolking  op  dat  moment,  dan  mogen  we  daaruit  niet  de  conclusie  trekken  dat  het  potentieel,   voor  een  dubbelganger  geschikte  personen,  met  een  factor  16  werd  verminderd.  Er  bestaat  immers   altijd  de  kans  op  een  perfect  match  bij  de  eerste  de  beste  persoon  uit  een  populatie  die  wordt  getest.   Met  andere  woorden:  er  moet  altijd  rekening  mee  gehouden  worden  dat  toevallig  een  juiste   GXEEHOJDQJHUZHUGJHVHOHFWHHUGHHQSHUVRRQGXVPHWµGH]HOIGH¶EHZHJLQJVYRRUNHXUHQ'LW]HOIGHJHOGW voor  het  gedragkenmerk  µNDNHQNOHPPHQ¶.  Wanneer  er  een  kans  bestaat  van  -­  minder  dan  -­  1:100  dat  in   HHQSRSXODWLHWZHHSHUVRQHQKHWJHGUDJVNHQPHUNµNDNHQNOHPPHQ¶hebben  betekent  dat  niet  dat  we   100  mensen  moeten  testen  voor  we,  na  de  eerste  persoon,  weer  een  individu  tegenkomen  met  dat   kenmerkµ,QIHLWHEHGUDDJWGLHODDWVWHNDQVUXLPHQLVGHNDQVELMQDGDWZHHHQPDWFK tegenkomen  voordat  we  70  mensen  hebben  getest.¶13     Dit  wordt  inzichtelijk  als  men  zich  realiseert  dat,  als  men  met  een  dobbelsteen  bijvoorbeeld  het  getal  6  in   de  eerste  worp  wil  gooien,  de  kans  op  een  6  niet  steeds  1/6  bedraagt.  Er  bestaat  immers  een  kans  op   HHQµWRHYDOOLJH¶LQGHHHUVWHZRUS'HYUDDJKRHYDDNZHprecies  moeten  gooien  voor  een  6  in  de   eerste  worp  kan  niet  exact  beantwoord  worden;;  maar  de  kans  daarop  kan  wel  berekend  worden.*    

Het  complex  van  de  drie  bewegingsvoorkeuren  van  Hess  kwam  voor  in  de  verhouding  1:16,  wat  dus   niet  betekent  dat  bij  16  personen  het  bedoelde  complex  één  maal  aangetroffen  zal  worden,  en  ook  niet   dat  de  kans  op  een  match  1  op  16  beGUDDJW+HWDDQWDOPDQQHQLQHHQSRSXODWLHGDWµNDNHQNOHPW¶NZDP YRRULQHHQYHUKRXGLQJYDQPLQGHUGDQ +HWµNDNHQNOHPPHQ¶HQGHEHZHJLQJVYRRUNHXUHQ worden  geacht  van  elkaar  onafhankelijk  te  zijn,  daarom  is  de  samengestelde  kans  van  deze  kenmerken   1:1600.  Deze  verhouding  zegt  ons  hoe  groot  de  kans  is  dat  een  willekeurig  gekozen  persoon  bij  toeval   hetzelfde  kenmerkcomplex  heeft  als  Hess.     *Daarvoor  gebruikt  men  de  formule:  P  =  1  -­  (1  -­  f)  n  ;;  waarin  P  staat  voor  de  kans  die  we  kiezen,  n  voor  de  omvang  van  de   populatie  en  f  voor  de  frequentie  van  het  kenmerkcomplex  in  een  relevante  populatie.  

  124  

Is  de  man  in  Spandau  een  dubbelganger  dan  moeten  we  ervan  uitgaan  dat  hij  toevallig  het   overeenkomende  complex  van  bewegingsvoorkeuren  bezit,  omdat  uiterlijke  gelijkenissen  niet  in   verband  staan  met  bewegingsvoorkeuren  en  met  het  gedragskenmerk  µNDNHQNOHPPHQ¶  De  kans  dat   dubbelgangers  bewegingsvoorkeuren  (en  het  gedragskenmerk)  delen  is  dus  net  zo  groot  als  voor  niet-­ dubbelgangers!  Dit  geldt  evenzeer  voor  de  andere  bewegingsvoorkeuren  (uit  het  overzicht)  die  niet   voorkomen  in  het  Systeem  Van  der  Bijl.*2RNGHµLQWHOOLJHQWLH¶ZRUGWEHVFKRXZGDOVHHQNHQPHUNGDW geen  verband  heeft  met  uiterlijke  gelijkenissen;;  alle  pogingen  die  in  het  verleden  zijn  ondernomen  om   toch  ]R¶QYHUEDQGDDQWHWRQHQOLHSHQLQZHWHQVFKDSSHOLMNRS]LFKWRSQLHWVXLWHQYHURRU]DDNWHQYHHO ophef  in  de  media.       Intermezzo

Een  verband  tussen  lichaamskenmerken  en  (crimineel)  gedrag  is  een  hardnekkig  misverstand  dat  af  en  toe  de   kop  opsteekt.  Het  voert  ons  terug  naar  de  tijd  van  de  Nederlandse  criminoloog  Wouter  Buikhuisen  (1933)  die   meende  dat  genetische  aanleg  aan  de  basis  ligt  van  crimineel  gedrag.  Daarmee  trad  hij  in  de  voetsporen  van  de   Italiaanse  gevangenisarts  Cesare  Lombroso  (1835/1909)  die  stelde  dat  de  aangeboren  aanleg  voor  criminele   gedragingen  gepaard  gaat  met  de  ontwikkeling  van  bepaalde  gelaatstrekken.  Zo  zouden  bijvoorbeeld  een  laag   voorhoofd,  geprononceerde  jukbeenderen  en  een  uni-­wenkbrauw**predisponeren  tot  criminele  activiteiten.  De   schedelvorm  werd  gerelateerd  geacht  aan  de  (vorm  van  de)  genetisch  afwijkende  hersenen  waardoor   schedelmetingen  potentiële  misdadigers  konden  aanwijzen,  zo  was  de  gedachte.  De  tijd  van  de  craniologie  ligt   gelukkig  ver  achter  ons  maar  hedendaags  onderzoek  lijkt  erop  te  wijzen  dat  genetische  factoren  in  combinatie   met  maatschappelijke  omstandigheden  criminaliteit  in  de  hand  kunnen  werken.    

  De  kans  op  een  toevallige  match  is  niet  zo  heel  groot.  Hoe  groot  de  kans  op  een  toevalstreffer  is  valt  te   berekenen  maar  draagt  niet  bij  aan  de  waarde  van  het  bewijs  zegt  Broeders,  na  een   voorbeeldberekening  voor  de  kans  op  een  dergelijk  toevallige  match:     µ2RNYRRUGH]RMXLVWXLWJHYRHUGHEHUHNHQLQJHQJHOGWHFKWHUGDW]LMQLHWYDQEHODQJ zijn  voor  het  bepalen  van  de  waarde  van  het  bewijs.  Daarvoor  geldt  in  algemene  zin   de  verhouding  tussen  de  kans  op  het  bewijsmateriaal  uitgaande  van  de  stelling  dat   het  afkomstig  is  van  of  geassocieerd  is  met  de  verdachte  en  de  kans  op  het   bewijsmateriaal  uitgaande  van  een  daarmee  niet  verenigbare  alternatieve  stelling   over  de  herkomst  van  het  bewijsmateriaal.  De  kans  dat  het  profiel  of   kenmerk(complex)  wordt  aangetroffen  in  een  populatie  van  een  bepaalde  omvang   kan  weliswaar  worden  berekend  maar  draagt  niet  bij  tot  het  bepalen  van  de   bewijswaarde  van  de  overeenkomst.  Daarvoor  is  de  relatieve  frequentie  in  de   relevante  populatie  [hier  1:16;;  ARV]  of  de  kans  op  een  random  match  YDQEHODQJ¶14  

  De  zeldzaamheidswaarden  1:16  en  1:100  kunnen  met  zekerheid  gekoppeld  worden  aan  de  man  in   Spandau  want  we  troffen  de  kenmerken  ook  bij  hem  aan.  Er  is  dus  feitelijk  geen  sprake  meer  van  de   open  populatie  waarin  de  verhoudingen  1:16  en  1:100  werden  gevonden;;  dat  maakt  de  waarde  van  het   bewijs  tegen  een  dubbelganger  sterker  omdat  we  geen  afweging  meer  hoeven  te  maken  hoe  groot  de   NDQVLVGDWGHEHZLMVZDDUGHQDORIQLHWJHUHODWHHUG]LMQDDQGHµGXEEHO¶          

*'HEHZHJLQJVYRRUNHXUKHWµDUPHQVWUHQJHOHQ¶NRPWLQKHWSysteem  van  der  Bijl  wél  voor;;  de  manier  waarop  Hess  en  de  

gevangene  de  handen  -­  met  de  armen  gestrekt  naar  beneden  -­  voor  het  lichDDPYDVWKRXGHQGRHWDDQµDUPHQVWUHQJHOHQ¶ denken  maar  is  dat  feitelijk  niet.   **De  wenkbrauwen  vormen  één  geheel.  

  125  

De  steun  aan  mijn  uiteindelijke  conclusie  dat  we  vrijwel  zeker  te  maken  hebben  met  de  echte  Hess  blijft   op  basis  van  de  regel  van  Bayes  relatief  want  een  categorische  uitspraak  mag  niet  gedaan  worden   zonder  aanvullend,  ondersteunend  bewijsmateriaal.   µ+HWLVLQSULQFLSHVOHFKWVGHFRPELQDWLHYDQYHUVFKLOOHQGHEHZLMVHOHPHQWHQGLHWRWHHQRYHUWXLJLQJYDQ identiteit  >«@NDQOHLGHQ¶15  stelt  Broeders  en  bedoelt  daarmee  dat  naast  het  statistische  bewijs   andersoortig  relevant  bewijs  aangevoerd  dient  te  worden.  Het  is  belangrijk  nieuwe  bewijselementen  aan   te  leveren  zodat  de  statistische  informatie  (1:16  en  1:100)  meer  bewijskracht  krijgt!  Dat  bewijs  vond  ik  in   GHUHDFWLHYDQGHJHYDQJHQHRSGHµYHUNHHUGHIRWR¶LQGHJHGHWDLOOHHUGHEULHYHQGLHYDQXLW gevangenschap  aan  het  thuisfront  werden  gestuurd  en    in  de  nauwkeurige  uiteenzetting  van  de   betekenis  van  de  geopolitieke  theorieën  van  professor  Karl  Haushofer.  Daarnaast  kunnen  de   kenmerken  (uit  het  overzicht)  die  niet  verwerkt  werden  in  de  regel  van  Bayes  ook  nog  bijdragen  aan  het   niet-­statistische  bewijs.     Gelijkend maar oneindig anders! Bij  de  toepassing  van  de  regel  van  Bayes  werd  ervan  uitgegaan  dat  er  bij  een  dubbelganger  sprake  is   YDQHHQµUDQGRPSLFNHGLQGLYLGX¶HHQZLOOHNHXULJHSHUVRRQXLWHHQSRSXODWLH'DDUYDQOLMNWLQHHUVWH instantie  geen  sprake  omdat  een  dubbel    immers  geselecteerd  wordt  op  lichaamskenmerken  die   overeenkomst  vertonen  met  zijn  alter  ego,  zodanig  dat  we  het  gevoel  krijgen  met  een  en  dezelfde   persoon  te  maken  te  hebben.  De  vraag  is  dus  gerechtvaardigd  of  men  de  regel  van  Bayes  hier  wel  mag   WRHSDVVHQRPGDWKHW]R]RXN~QQHQ]LMQGDWHHQGXEEHOµGH]HOIGH¶RIHHQDDQWDOOLFKDDPVNHQPHUNHQ heeft  die  overeenkomst  vertonen  juist  omdat  hij  nu  eenmaal  een  dubbel  is!  Deze  vraagstelling  komt   voort  uit  de  veronderstelling  dat  er  sprake  zou  kunnen  zijn  van  gekoppelde  kenmerken,  namelijk  tussen   die  van  het  gelaat  en  de  bewegingsvoorkeuren.   De  bewegingsvoorkeuren  uit  het  Systeem  van  der  Bijl  zijn  aan  het  individu  gebonden;;  het  zijn   voorkeuren  die  geen  relatie  hebben  met  leeftijd,*geslacht  en  ras.  Zelfs  als  eeneiige  tweelingen   bewegingsvoorkeuren  delen  is  dat  niet  omdat  ze  tweelingen  zijn.  Van  der  Bijl  stelt  dat  eeneiige   tweelingen  slechts  oppervlakkig  op  elkaar  lijken  en  bij  nadere  beschouwing  grote  individuele  verschillen   vertonen  in  bouw  en  functie.       Intermezzo De  keuze  voor  de  manier  waarop  voorkeursbewegingen  uitgevoerd  worden  heeft  te  maken  met  de  ligging  van  de   deelzwaartepunten  van  het  hoofd,  de  borstkas  en  de  buik  in  een  driedimensionaal  denkbeeldig  assenstelsel.  Een   voorbeeld  hiervan  is  het  dragen  van  een  koffer.  Ligt  het  deelzwaartepunt  van  de  borstkas  links  dan  draagt  men   een  koffer  bij  voorkeur  in  de  rechterhand  omdat  er  dan  sprake  is  van  zo  min  mogelijk  verplaatsing  van  dat   zwaartepunt.  Het  lichaam  kiest  daarmee  voor  een  oplossing  waarbij  zo  min  mogelijk  energie  gebruikt  wordt  (het   minimum  principle).  

    Van  de  bewegingsvoorkeuren  wordt  dus  verondersteld  dat  ze  geen  relatie  hebben  met  de  uiterlijke   verschijning,  zodat  het  op  toeval  berust  als  men  voor  Hess  een  dubbel  selecteerde  met  dezelfde   bewegingsvoorkeuren  als  de  gevangene  in  Spandau.**Ook  andere  kenPHUNHQ]RDOVGHµULPSHOVWXVVHQ GHRJHQ¶RIµKDDUNOHXU¶YHUWRQHQVOHFKWV  bij  oppervlakkige  observatie  gelijkenis.  Ze  lijken  op  elkaar.   µLijken¶  is  hier  het  sleutelwoord.  De  kenmerken  kunnen  slechts  gelijkenis  vertonen,  want  volgens  het   axioma  van  Quételet  zijn  ze  strikt  individueel.       *Vanaf  (ongeveer)  het  zesde  levensjaar  liggen  de  bewegingsvoorkeuren  vast.   **Strikt  genomen  kunnen  verschillende  personen  niet  dezelfde  bewegingsvoorkeur  hebben.  Als  verschillende  individuen  het   µDUPHQNUXLVHQ¶XLWYRHUHQPHWDls  gevolg  dezelfde  eindstand  wil  dat  nog  niet  zeggen  dat  de  totstandkoming  ervan  op  dezelfde   manier  verliep.  

  126  

2RNDOVHOHFWHHUGHPHQRSµULPSHOVWXVVHQGHRJHQ¶GDQ]LMQGLHQRJVWHHGVEUXLNEDDUYRRU identificatiedoeleinden,  vooral  als  er  sprake  is  van  een  hoge  zeldzaamheidswaarde.  Die  wordt  hoger   naarmate  er  meer  rimpels  bij  het  onderzoek  betrokken  kunnen  worden.   Dit  constaterend  ontstaat  er  een  heel  andere  kijk  op  het  fenomeen  dubbelganger;;  we  hebben  niet  te   maken  met  een  bijzondere  speling  van  de  natuur  want  de  dubbel  is  (slechts)  een  persoon  die  min  of   meer  op  een  ander  lijkt  en  niet  meer  dan  dat.  Iedereen  lijkt  in  zekere  zin  op  een  ander,  we  hebben   allemaal  een  neus,  twee  ogen  en  een  mond.  Soms  lijkt  iemand  echter  meer  op  een  ander,  zoveel  zelfs   dat  er  bij  de  toeschouwer  een  controverse  ontstaat  tussen  gevoel  en  verstand  omdat  het  gevoel  bij  ons   de  indruk  achterlaat  dat  de  dubbel  een  grote  groep  matchende    kenmerken  heeft,  terwijl  het  verstand   ons  probeert  duidelijk  te  maken  dat  dit  niet  kan  kloppen,  omdat  we  weten  dat  niemand  er  exact   hetzelfde  uitziet  is  ook  al  kunnen  we  dat  niet  direct  aantonen.  Onze  zintuigen  worden  gefopt  en  nadere   bestudering  van  een  vermeende  dubbel  leert  al  snel  dat  die  dan  goed  mag  lijken  maar  in  wezen   oneindig  verschillend  is!  Ze  mogen  dan  beide  rimpels  op  hun  voorhoofd  hebben,  maar  nadere   observatie  leert  dat  die  een  ander  verloop  hebben.   De  rimpels  tussen  de  ogen  en  op  het  voorhoofd  van  Hess  en  de  gevangene  vertonen  grote   overeenkomsten  in  lengte  en  richting,  daarmee  is  er  sprake  van  een  grote  zeldzaamheidswaarde  van   KHWNHQPHUN5LPSHOVQRHPGHLNGDDURPHHQµYLQJHUDIGUXNYDQGHWLMG¶GLHLQSULQFLSHWHUXJWHYRHUHQ zijn  naar  één  enkele  persoon  onder  voorwaarde  dat  de  rimpels  voldoende  onderlinge  overeenkomsten   vertonen.*Daar  gaat  het  ook  om  bij  de  totstandkoming  van  een  vingerafdrukmatch.  Geen  vingerafdruk  is   exact  gelijk,  maar  afdrukken  kunnen  bij  voldoende  onderlinge  overeenkomsten  wel  met  grote  zekerheid   herleid  worden  tot  één  individu.   De  consequentie  van  de  stelling  van  Quételet  is  dat  als  twee  vingerafdrukken  precies  gelijk  zijn,  er  juist   sprake  moet  zijn  van  een  vervalsing.  Dit  geldt  ook  voor  de  rimpels:  exact  dezelfde  rimpels  kunnen  bij   verschillende  observaties  niet  bestaan,  ook  niet  bij  dezelfde  persoon.  Vandaag  zien  we  er  dus  iets   anders  uit  dan  gisteren  of  morgen.  Deze  variatie  binnen  een  kenmerk  bij  één  persoon,  de  zogenaamde   intravariatie,  heeft  te  maken  met  momentane  verschillen  in  voedingstoestand  en  spiertonus.  Om   optimaal  bruikbaar  te  zijn  dient  daarom  de  intravariatie  in  de  te  onderzoeken  periode  gering  te  zijn.  De   intervariatie  daarentegen  moet  juist  voldoende  groot  zijn,  alleen  dan  is  er  sprake  van  onderscheidend   vermogen.     Bruikbare  kenmerken  dienen  ondubbelzinnig  vastgesteld  te  kunnen  worden.  Mijn  observaties  stelde  ik   daarom  steeds  ter  discussie  aan  derden,  met  de  bedoeling  het  tunneldenken  te  elimineren,  want  bij  de   beoordeling  van  foto-­  en  filmmateriaal  kunnen  gemakkelijke  ongewenste  waarnemereffecten  sluipen.   µWe  zien  immers  graag  wat  in  overeenstemming  is  met  wat  we  willen  vinden  (motivational  bias),   negeren  zaken  die  niet  van  pas  komen  (confirmation  bias)  en  we  hebben  ook  de  neiging  om  waar  te   nemen  wat  we  graag  willen  aantreffen  (expectation  bias 'RRUGHUHOHYDQWHIRWR¶VLQGLWERHNRSWH nemen  heb  ik  geprobeerd  dit  probleem  het  hoofd  te  bieden.  Daarnaast  vroeg  ik  natuurlijk  familieleden   en  kennissen  om  advies  bij  het  beoordelen  van  fotomateriaal  waarbij  ik  open  vragen  hanteerde  om   sociaal  wenselijke  antwoorden  te  voorkomen.¶]LHRRNTerugblik).  Als  extra  voorzag  ik  dit  boek  van   beeldmateriaal  zodat  de  lezer  de  dichotome  metingen  zelf  kan  beoordelen.                  

*De  vraag  bij  authenticiteit  is  niet  of  de  rimpels  van  twee  identieke  personen  exact  gelijk  zijn  maar  of  ze  voldoende   overeenkomende  kenmerken  vertonen!  

  127  

Een  andere  eis  die  gesteld  wordt  aan  identificatiekenmerken  is  dat  ze  onafhankelijk  zijn;;  alleen  dan   mogen  de  frequentieverhoudingen  van  de  kenmerken  afzonderlijk,  met  elkaar  worden  vermenigvuldigd.   Juist  over  deze  laatste  eis  doen  veel  misverstanden  de  ronde.  De  wiskundige  productregel  is  regelmatig   gebruikt  door  openbaar  aanklagers  die  (onbewust)  ten  onrechte  deze  regel  toepasten  om  aan  te  tonen   dat  er  een  extreem  grote  mathematische  kans  aanwezig  was  op  schuld  van  de  verdachte.     Het  probleem  is  hier  dat  kenmerken,  die  verondersteld  worden  onafhankelijk  te  zijn,  dat  in  wezen  niet   zijn.  Soms  is  de  relatie  binnen  een  kenmerkset  wel  inzichtelijk  te  maken,  maar  een  andere  keer  blijkt  er   sprake  te  zijn  van  onverwachte  en  onbegrepen  verbanden.  Daarom  is  het  zaak  uiterst  omzichtig  om  te   gaan  met  de  productregel  en  deze  te  omzeilen  als  er  een  alternatieve  werkwijze  binnen  bereik  is.  Om   een  poging  te  doen  de  zeldzaamheidswaarde  van  een  kenmerkcomplex  te  bepalen  (dus  zonder  de     afzonderlijke  frequenties  te  vermenigvuldigen)  verdient  het  de  voorkeur  om  die  waarde  vast  te  stellen   middels  empirisch  onderzoek.   Daarom  maakte  ik  gebruik  van  de  steekproeven  van  Van  der  Bijl  en  De  Cock  en  moest  daarnaast  zelf   enkele  opzetten.  De  frequentieverhoudingen  van  de  drie  gebruikte  bewegingsvoorkeuren  komen  binnen   meerdere  populaties  bij  benadering  overeen,  de  steekproefvariatie  is  gering.     Steekproeven  nemen  is  welhaast  een  verplichting;;  een  nadeel  daarvan  is  in  ons  geval  dat  ze  niet   zonder  meer  representatief  geacht  mogen  worden  voor  de  Duitse  bevolking  in  de  tijd  dat  dit  onderzoek   speelt,  daarbij  komt  dat:     µ2RNRSWLPDOHVWHHNSURHYHQ]XOOHQ HFKWHUDOWLMGHHQEHSHUNWEHHOGJHYHQYDQGH werkelijke  samenstelling  van  de  populatie  en  zullen  ook  altijd  enigszins  van  elkaar   verschLOOHQGLWYHUVFKLO>«@QHHPWDIPHWGHJURRWWHYDQGHVWHHNSURHIHQKDQJWRRN samen  met  de  mate  van  variatie  in  de  populatie,  in  statistisch  jargon  variantie  genoemd.   Een  grote  steekproef  zal  daarom  een  beter  beeld  geven  van  de  waarde  van  een   variabele  [hier  steeds  parameter  genoemd;;  ARV@LQGHSRSXODWLHGDQHHQNOHLQH¶16  

  Ik  reken  wel  met  de  empirisch  gevonden  waarden  alsof  deze  gelden  voor  de  Duitse  bevolking  van  toen   omdat  er  geen  aannemelijke  reden  voorhanden  is  dat  de  verhoudingen  zich  in  de  tijd  wijzigden.  De   steekproeven  van  Van  der  Bijl,  de  Cock  en  die  van  mij  werden  niet  op  hetzelfde  tijdstip  uitgevoerd,  er   zat  tientallen  jaren  verschil  tussen,  maar  leverden  toch  bij  benadering  dezelfde  frequentieverhoudingen   RS,QKHWJHYDOYDQKHWµNDNHQNOHPPHQ¶LVHUHFKWHUPDDUppQVWHHNSURHIJHQRPHQHQLVGH steekproeffluctuatie  dus  onbekend.     De  empirisch  vastgestelde  zeldzaamheidswaarden  kunnen  met  behulp  van  de  Bayesiaanse  statistiek   inzichtelijk  maken  welke  subjectieve  kracht  de  bewijslast  heeft.  Professor  dr.  Tom  Heskes,  verbonden   aan  de  Radboud  Universiteit  van  Nijmegen  stelt  in  zijn  inaugurele  rede  heel  krachtig:    

 

µ+RHPRHWMHGDWQXGRHQUHGHQHUHQPHWRQ]HNHUKHLG"(U]LMQWDOULMNHYRRUDOZLVNXQGLJH argumenten  die  erop  wijzen  dat  de  zogenaamde  Bayesiaanse  beslistheorie  de  enige   coherente,  consistente  en  rationele  manier  is  om  te  redeneren  met  onzekerheid.  Alle  andere   WKHRULHsQGLH]LMQEHGDFKW>«@hebben  voor  specifieke  doeleinden  hun  waarde,  maar  leiden   RRLWHUJHQVWRWWHJHQVSUDDN¶17  

Uit  het  lijVWMHYDQHOINHQPHUNHQPDDNWHLNJHHQJHEUXLNYDQGHµVWDQGYDQGHRUHQ¶GHµLQWHOOLJHQWLH¶GH µOLFKDDPVOHQJWH¶HQµEHKDULQJDFKWHUKRRIG¶RPGDWKHWYRRUGHKDQGOLJWGDWGH]HNHQPHUNHQbewust  een   rol  gespeeld  kunnen  hebben  bij  het  selectieproces  van  de  dubbel;;  in  die  zin  kunnen  het  -­  in  dit  speciale   geval  -­  gekoppelde  kenmerken  zijn.  De  kans  op  een  perfecte  dubbel  wordt  met  de  vondst  van  deze   kenmerken  wel  kleiner;;  weinig  potentiële  dubbels  kunnen  aan  deze  eisen  voldoen,  naast  de  andere   voorwaarden  die  aan  een  dubbel  gesteld  mogen  worden.  

  128  

Intermezzo   Wat  was  het  programma  van  eisen  waaraan  een  dubbelganger  van  Hess  moest  voldoen  zonder  dat  deze  dadelijk  door  de   mand  zou  vallen?  Voor  de  hand  ligt  dat  hij  min  of  meer  overeenkomende  gelaatstrekken  had,  borstelige  donkere   wenkbrauwen,  en  een  krachtig  aangelegde  onderkaak;;  tussen  de  vijfenveertig  en  de  vijfenvijftig  jaar  oud  en  met  -­  bij   benadering  -­  hetzelfde  postuur.  Tot  aanbeveling  zou  een  kale  plek  op  het  achterhoofd  strekken  zoals  de  echte  Hess  die  ook   had,  en  hij  moest  voldoende  slim  zijn  om  de  hem  toegemeten  rol  met  overtuiging  te  kunnen  spelen.  Voorts  moest  de  man  bij   voorkeur  uit  Duitsland  komen  vanwege  de  taal,  liefst  afkomstig  uit  Beieren  en  op  de  hoogte  zijn  van  de  nazi-­ideologie.     En,  heel  belangrijk,  hij  moest  de  bereidheid  hebben  de  rol  van  Hess  te  spelen  tot  aan  het  einde  van  zijn  leven!  Hij  zou   langdurige  gevangenisstraf  en  misschien  zelfs  executie  door  ophanging  onder  ogen  moeten  zien.  Daarmee  grenst  dit   eisenpakket  aan  het  onvervulbare.  Vooral  de  laatste  eisen  zijn  door  de  jaren  heen  steeds  weer  ingebracht  tegen  de   dubbelgangertheorie;;  niemand  zou  de  rol  van  Hess  vrijwillig  op  zich  hebben  willen  of  durven  nemen.  Deze  overweging  woog   dermate  zwaar  dat  men  het  ooggetuigenverslag  van  Thomas  terzijde  schoof  -­  als  een  nooit  opgelost  mysterie.   Het  harde  feit  blijft  bestaan  dat  Hess  littekens  gehad  moet  hebben  van  de  kogelverwondingen  opgelopen  in  de  Eerste   Wereldoorlog.  Die  littekens  zijn  nooit  objectief  geconstateerd  en  beschreven  terwijl  Hess  toch  in  de  loop  der  jaren  door   tientallen  artsen  werd  onderzocht.  Zelfs  in  de  sectieverslagen  werd  van  de  kogelverwondingen  geen  melding  gemaakt  terwijl   men  andere  kleine  littekens  op  de  borstkas  niet  over  het  hoofd  zag.  Behalve  de  sporen  van  kogelverwondingen  moet  Hess   ook  nog  littekens  gehad  hebben  -­  op  zijn  achterhoofd  en  op  zijn  linkerarm  -­  waarvan  ook  geen  melding  werd  gemaakt.   Een  verklaring  voor  de  ontbrekende  littekens  zou  gelegen  kunnen  zijn  in  ondeskundigheid  van  de  onderzoekende  medici   en/of  van  desinteresse.  Daar  geloof  ik  persoonlijk  niet  in.  Er  is  maar  één  verklaring  voor  de  ontbrekende  littekens  en  die  is  zo   mogelijk  nog  onwaarschijnlijker  dan  alle  andere:  Hess  heeft  die  littekens  nooit  gehad  omdat  hij  niet  dezelfde  persoon  was  als   de  soldaat  die  vocht  in  de  Eerste  Wereldoorlog!  Deze  veronderstelling  is  dermate  speculatief  van  aard  dat  niemand  deze   voor  de  hand  liggende,  mogelijkheid  poneerde.   Maar  ook  deze  oplossing  komt  -­  helaas  -­  niet  in  aanmerking  voor  de  hoofdprijs  want  rond  1919,  toen  de   persoonsverwisseling  plaats  had  moeten  vinden,  was  Hess  nog  geen  politieke  factor  van  betekenis.  Zijn  ster  rees  zeer   geleidelijk  en  zijn  invloed  nam  pas  toe  nadat  hij  met  Hitler  in  Landsberg  gevangen  zat  en,  samen  met  hem,  aan  Mein  Kampf   werkte.  Het  grote  publiek  leerde  Hess  pas  na  1933  kennen  toen  hij  speeches  begon  te  houden  bij  grote  evenementen.   Er  was  tot  die  tijd  dus  geen  enkel  motief  voor  een  geregisseerde  persoonsverwisseling.  Toen  jaren  later  de  machtsspelletjes   tussen  de  naziebonzen  tot  volle  wasdom  kwamen  en  het  wantrouwen  onderling  ongekende  proporties  aannam,  waren   intriges  eerder  regel  dan  uitzondering  geworden.  Dat  was  wél  de  tijd  om  medestanders,  die  tot  tegenstanders  uitgegroeid   waren,  op  een  politiek  zijspoor  te  rangeren,  of  desnoods  te  liquideren.  Dat  was  ook  de  tijd  van  de  achterkamertjespolitiek  en   van  het  smeden  van  snode  plannen.  Een  publiek  figuur  als  Rudolf  Hess  ongemerkt  uit  de  weg  ruimen  en  vervangen  door   een  ander,  was  wel  heel  veel  gevraagd,  het  was  zelfs  een  vrijwel  onmogelijke  opgave  óf  er  moest  een  masterplan  aan  ten   grondslag  liggen.  Een  masterplan  kan  er  geweest  zijn  maar  het  werd  in  elk  geval  niet  uitgevoerd  zoveel  kunnen  we  wel   constateren  want  de  gevangene  was  in  Spandau  vrijwel  zeker  dezelfde  persoon  als  degene  die  in  Duitsland  het  luchtruim   koos.  Een  plausibele  verklaring  voor  de  afwezige  littekens  ontbreekt  helaas  dus  steeds,  tenzij  men  blijft  vasthouden  aan  een   geslaagd  uigevoerd  Duits  complot,  of  aan  een  ongelooflijk  knappe  actie  van  de  Britse  geheime  dienst  die  de  perfecte  dubbel   wist  op  te  sporen.      

Van  het  lijstje  van  elf  bleven  GHYLMIEHZHJLQJVYRRUNHXUHQKHWµNDNHQNOHPPHQ¶HQGHµULPSHOVWXVVHQGH RJHQ¶  over  DOVRQGHUVFKHLGHQGHNHQPHUNHQ9DQGULHEHZHJLQJVYRRUNHXUHQHQKHWµNDNHQNOHPPHQ¶ werden  de  zeldzaamheidswaarden  (1:16  en  1:100)  vastgesteld  en  het  effect  hiervan  op  de  a-­ prioriinschatting  in  de  regel  van  Bayes.   Hoe  groot  de  zeldzaamheidswaarde  is  van  de  vijf  gevonden  bewegingsvoorkeuren  samen,  werd  niet   RQGHU]RFKW9DQKHWµDUPHQVWUHQJHOHQ¶HQGHµKDQGHQRSGHUXJ¶]LMn  de  parameters  onbekend.  Waren   ze  dat  wel  dan  wordt  het  bepalen  van  de  zeldzaamheidswaarde  van  het  complex  van  dan  in  totaal  vijf     bewegingsvoorkeuren  nog  een  enorme  klus  omdat  we  geen  gebruik  mogen  maken  van  de  productregel   en  dus  aangewezen  zijn  op  empirisch  onderzoek  naar  de  frequentie  van  het  hele  complex.   'HµORVVH¶NHQPHUNHQ]LMQRQGDQNVGDWQRJVWHHGVEUXLNEaar  voor  de  bewijslast  tegen  de   dubbelgangertheorie,  omdat  ze  hun  bijdrage  leveren  aan  het  niet-­statistische  bewijs.  Ze  mogen  pas   verwerkt  worden  in  de  regel  van  Bayes  bij  veronderstelde  onafhankelijkheid.  In  dat  geval  wordt  de   laatste  a-­posterioriinschatting  tot  de  nieuwste  a-­prioriinschatting  gemaakt  en  vermenigvuldigd  met  de   zeldzaamheidswaarde  van  de  nieuwe  bewijslast.  Dit  proces  kan  steeds  herhaald  worden,  zolang  er   nieuw  belastend  of  ontlastend  bewijsmateriaal  ter  beschikking  komt.  

  129  

Samenvatting   In  hoofdstuk  5  Dubbelgangers  ontmaskerd  wordt  duidelijk  dat  het  helemaal  niet  zo  ingewikkeld  is  om   aan  te  tonen  dat  we  met  een  dubbel  te  maken  hebben.  Indien  er  onmiskenbaar  verschil  tussen   lichaamskenmerken  of  bewegingsvoorkeuren  aantoonbaar  is  kan  er  van  een  dubbel  geen  sprake  zijn.   Al  te  veel  verbazing  hoeft  deze  constatering  niet  te  wekken  want  we  hebben  nu  gezien  dat  een  dubbel   geen  wonderbaarlijke  speling  van  de  natuur  is  maar  een  gewoon  individu  dat  slechts  bij  oppervlakkige   beschouwing  in  meer  of  mindere  mate  gelijkenis  vertoont.  Zoomen  we  meer  in  op  de  details  van  de   lichaamskenmerken  dan  worden  de  verschillen  tussen  individuen  plotseling  uitvergroot.  Een  belangrijke   rol  is  bovendien  weggelegd  voor  de  uitstraling  die  deze  persoon  naar  de  buitenwereld  toe  moet  hebben;;   alleen  bij  een  overtuigende  charismatische  presentatie  is  verwisseling  van  personen  in  het  openbaar   mogelijk.     Anders  wordt  het  als  er  geen  sprake  lijkt  van  een  dubbel  omdat  de  kenmerkcomplexen  alleen  maar   overeenkomsten  vertonen.  Dan  moet  alles  uit  de  kast  worden  gehaald  om  redelijkerwijs  aan  te  tonen   dat  er  sprake  is  van  authenticiteit.  Dat  komt  omdat  de  meeste  biometrie  geen  al  te  grote   zeldzaamheidswaarde  heeft,  wat  wel  het  geval  is  met  DNA  en  vingerafdrukken.  Om  een  grotere   zeldzaamheidswaarde  te  verkrijgen  kan  men  afzonderlijke  kenmerken  bundelen  tot  kenmerkcomplexen   waarna  de  statistiek  in  beeld  komt.  Dan  ontstaan  echter  ook  de  problemen  omdat  voor  elk  kenmerk   ingeschat  moet  worden  in  hoeverre  er  sprake  is  van  een  onafhankelijke  of  juist  van  een  afhankelijke     parameter,  want  alleen  bij  onafhankelijke  parameters  mag  men  de  productregel  gebruiken.  Dat  de   µOLFKDDPVOHQJWH¶QLHWJHNRSSHOGLVDDQµEHKDULQJDFKWHUKRRIG¶]DOYRRULHGHUHHQZHOGXLGHOLMN]LMQPDDU µKDDUNOHXU¶HQµKXLGVNOHXU¶]LMQMXLVWZHOZHHUYRRUEHHOGHQYDQDIKDQNHOLMNHSDUDPHWHUV     Weerbarstig  wordt  de  materie  als  blijkt  dat  kenmerken  die  onafhankelijk  werden  gedacht  zich  in  een   groep  anders  gaan  gedragen  en  er  sprake  (b)lijkt  van  onbekende  verbanden.  Dat  er  onbekende   YHUEDQGHQEHVWDDQZHUGRQGHUPHHUGXLGHOLMNWRHQLNGHGULHµRQDIKDQNHOLMNH¶SDUDPHWHUVYDQGH bewegingsvoorkeuren  uit  het  Systeem  van  der  Bijl  ging  vermenigvuldigen  en  uitkwam  op  een   zeldzaamheidswaarde  van  1:6  terwijl  uit  empirisch  onderzoek  een  waarde  van  1:16  kwam  rollen.  Een   YHHOJURWHUH]HOG]DDPKHLGVZDDUGHZHUGHPSLULVFKJHYRQGHQYRRUKHWµNDNHQNOHPPHQ¶HHQDFWLYLWHLW losstaand  van  de  andere  kenmerken  uit  het  overzicht  want  met  de  beste  wil  van  de  wereld  valt  niet  in  te   ]LHQGDWµKDDUNOHXU¶µVWDQGYDQGHRUHQ¶RIµKDQGHQYRXZHQ¶LHWVWHPDNHQKHEEHQPHWGLW JHGUDJVNHQPHUN+HWµNOHPPHQ¶DOVDFWLYLWHLWRS]LFKLVHHQRQDIKDQNHOLMNJHGUDJV NHQPHUNPDar  de   gevolgen  ervan  op  de  lange  duur,  bij  sommigen  herkenbaar  aan  de  hypertrofie  van  de  kauwspieren,   kunnen  gesignaleerd  worden  als  typerend  voor  een  persoon.  Die  persoon  voldoet  daarmee  echter  niet   automatisch  aan  de  eis  van  het  kakenklemmen  want  niet  iedereen  met  geprononceerde  kauwspieren   GRHWDDQµNOHPPHQ¶KLHUELMNDQJHGDFKWZRUGHQDDQGHVRPVH[WUHPHVSLHURQWZLNNHOLQJELMSHUVRQHQ die  excessief  op  kauwgom  kauwen.*     2RNYRRUKHWµNOHPPHQ¶JHOGWGHTXRWHYDQ%HUWLOORQYRRULQGLWERHN     µ0en  kan  alleen  zien  wat  men  waarneemt,  en  men  neemt  alleen  die  dingen  waar  die  al  in  de  geest   aanwezig  zijn.¶     Met  andere  woorden:  omdat  men  bij  de  selectie  van  een  dubbel  niet  op  de  hoogte  was  van  het   bijzondere  en  niet  eerder  beschreven  gedragskenmerk  van  Hess,  kon  de  keuze  -­  onbewust  -­  wel  vallen   op  een  individu  met  oppervlakkige  gelijkenis  van  de  gelaatstrekken  samen  met  geprononceerde    

  *µ.DXZJXPNDXZHQ¶HQµNOHPPHQ¶]LMQWZHHJHKHHOYHUVFKLOOHQGHDFWLYLWHLWHQ%LMNDXZHQLVHUVSUDNHYDQEHZHJLQJYDQGH onderkaak  die  bij  klemmen  afwezig  is;;  daarbij  is  er  slechts  sprake  van  ritmisch  aanspannen  van  musculatuur  zonder  dat  de   onderkaak  beweegt.  

  130  

kauwspieren,  maar  men  realiseerde  zich  niet  dat  deze  persoon,  om  perfect  over  te  komen,  ook  nog   moest  (leren)  klemmen  met  de  onderkaak!*   Al  met  al  kunnen  we  concluderen  dat  de  toevallige  keuze  van  een  perfecte  dubbel  niet  uit  te  sluiten  valt,   al  lijkt  de  kans  daarop  nogal  theoretisch  omdat  de  bewegingsvoorkeuren  die  ik  gebruikte  uit  het   overzicht  als  groep  onafhankelijk  zijn  van  de  rest  van  +HVV¶kenmerken.  Hetzelfde  geldt  voor  het   µNDNHQNOHPPHQ¶     Het  toeval  is  voor  de  bewijskracht  van  de  authenticiteit  van  de  gevangene  elimineerbaar  door  relevant,   aanvullend  en  overtuigend  bewijsmateriaal  toe  te  voegen  aan  de  statistische  bewijslast.   Het  totale  programma  van  eisen  dat  aan  de  dubbel  gesteld  moest  worden  grensde  aan  het   onvervulbare  maar  de  algemene  eisen  zouden  toch  zijn:  ongeveer  van  dezelfde  leeftijd,  gelijkenis  van   het  gezicht,  min  of  meer  hetzelfde  postuur,  voldoende  intelligentie  en  een  perfecte  beheersing  van  de   Duitse  taal.  Andere  kenmerken  waren  mooi  meegenomen;;  uit  mijn  lijst  van  kenmerken  liggen  een   µEHKDULQJDFKWHUKRRIG¶GHµOLFKDDPVOHQJWH¶GHµLQWHOOLJHQWLH¶HQLQPLQGHUHPDWHHHQµDIVWDDQGOLQNHURRU¶ min  of  meer  voor  de  hand.   Het  is  daarom  dat  ik  deze  kenmerken  niet  in  de  regel  van  Bayes  mocht  verwerken  omdat  ze  weliswaar   onafhankelijk  van  elkaar  worden  verondersteld  maar  bij  een  selectieprocedure  mogelijk  bij  het   programma  van  eisen  hebben  behoord.   Waardeloos  zijn  ze  daarmee  niet  geworden  want  ze  dragen  samen  met  de  andere  kenmerken  wel   degelijk  bij  aan  een  steeds  gecompliceerder  wordend  selectieproces  op  de  perfecte  dubbel.     Om  uitspraken  te  doen  over  de  kans  op  een  dubbel  kan  men  gebruikmaken  van  de  klassieke  of  van  de   Bayesiaanse  statistiek.  De  klassieke  statistiek  kan  richting  geven  aan  ons  denken  maar  het  is  een   moeilijke  zaak  concreet  aan  te  geven  hoe  de  invloed  van  dat  statistische  bewijs  ons  denken  heeft   beïnvloed.  De  Bayesiaanse  statistiek  maakt  wel  meteen  inzichtelijk  welke  invloed  de   zeldzaamheidwaarde  heeft  op  de  a-­prioriinschatting.   Welke  vorm  van  statistiek  men  ook  prefereert,  het  niet-­statistische  bewijs  -­  in  ons  geval  het  historisch   onderzoek  -­  blijft  steeds  van  belang  omdat  er  in  de  regel  van  Bayes  altijd  een  mogelijkheid  blijft  op  een   toevalstreffer.  Voorwaarde  daarbij  is  dus  dat  er  aanvullend  bewijs  aanwezig  is  dat  aantoonbaar   gekoppeld  moet  worden  aan  de  verdachte,  en  in  ons  geval  aan  de  dubbel.                                         *,QKRHYHUUHKHWµNOHPPHQ¶HQµJHSURQRQFHHUGHNDXZPXVFXODWXXU¶JHNRSSHOGHNHQPHUNHQ]LMQLVRQEHNHQG  Hoe  groter  die   koppeling,  hoe  groter  de  kans  dat  men  onbewust  voor  een  dubbel  koos  met  dit  gedragskenmerk.  

  131  

Het bewijs verwoord   Een  punt  van  aandacht  is  hoe  we  de  gevonden  percentages  uit  de  regel  van  Bayes  in  woorden   betekenis  kunnen  geven.  In  traditionele  verbale  waarschijnlijkheidstermen  kent  men  diverse  schalen.   Gebruikt  men  bijvoorbeeld  de  volgende  schaal:     zeker   vrijwel  zeker     zeer  waarschijnlijk   waarschijnlijk   goede  aanwijzing   aanwijzing   mogelijk/algemeen  

  en  we  willen  uitdrukken  hoe  groot  de  kans  is  dat  de  echte  Hess  in  Spandau  gevangen  zat,  rekening   houdend  met  de  resultaten  van  de  Bayesiaanse  statistiek  en  het  aanvullende  niet-­statistische  bewijs,   GDQNXQQHQZHGDWDOVYROJWGRHQµ'e  onderzochte  kenmerken  van  Hess  en  de  gevangene  in  Spandau   komen  zodanig  overeen  dat  het  vrijwel  zeker  LVGDWGH]HWRHEHKRUHQDDQGH]HOIGHSHUVRRQ¶'H NZDOLILFDWLHµ]HNHU¶NDQQRRLWZRUGHQJHKDDOGRPGDWHULQGH%D\HVLDDQVHVWDWLVWLHNDOWLMGHHQUHVWNDQV   overblijft  ook  al  is  die  nog  zo  klein,  en  ook  omdat  het  gebruik  van  aselecte  steekproeven  categorische   uitspraken  uitsluit.   Er  bestaat  discussie  over  de  vraag  hoe  waarschijnlijkheidsuitspraken  het  beste  kunnen  worden   verwoord,  zonder  dat  die  aanleiding  zijn  voor  misverstanden.  Een  echte  oplossing  hiervoor  is  nog  niet   gevonden,  daarom  zegt  Broeders  in  Het  onzekere  bewijs  dat  een  beknopte  uiteenzetting  van  de   problematiek  de  beste  oplossing  lijkt.18     Terugblikkend  bleek  het  een  hele  klus  om  de  identiteit  van  Hess  te  verifiëren.  De  statistiek  was  hierbij   wel  behulpzaam  maar  anders  dan  ik  vooraf  had  ingeschat.  De  meeste  kenmerken  bleken  waren  voor   statistische  verwerking  niet  zonder  meer  geschikt;;  dat  was  aanvankelijk  een  teleurstelling,  totdat  uit  Het   onzekere  bewijs  en  Op  zoek  naar  de  bron  bleek  dat  men  zich  nooit  mag  blindstaren  op  de  statistiek   maar  altijd  op  zoek  moet  naar  aanvullend  bewijs.  Dat  aanvullend  bewijs  vond  ik  gelukkig  in  ruime  mate.   Een  paar  jaar  geleden  wilde  ik  voor  de  µwetenschap¶  de  voornaamste  plek  inruimen,  maar  nu  is  duidelijk   geworden  dat  subjectieve  oordelen  een  minstens  even  grote  rol  spelen  omdat  kwalitatieve  metingen  nu   eenmaal  minder  geschikt  zijn  voor  strikt  wetenschappelijk  onderzoek.                                           132  

Overzicht van de afhankelijke en onafhankelijke kenmerken     De bewegingsvoorkeuren:     µDUPHQNUXLVHQ¶   µDUPHQVWUHQJHOHQ¶   µKDQGLJKHLG¶   µDUPHQRSGHUXJ¶   µKDQGHQYRXZHQ¶     worden  in  dit  e-­book  gezien  als  afhankelijk  van  elkaar  en  onafhankelijk  van  de  vijf  kenmerken  ,  de  drie   kenmerken  en  het  gedragskenmerk  in  dit  overzicht.   De vijf kenmerken:     µVWDQGYDQGHRUHQ¶   µULPSHOVWXVVHQGHRJHQ¶   µGHLQWHOOLJHQWLH¶   µOLFKDDPVOHQJWH¶   µEHKDULQJDFKWHUKRRIG¶     worden  in  dit  e-­book  gezien  als  (mogelijk)  afhankelijke  kenmerken  bij  de  dubbelgangerselectie  van  Hess  maar   zijn  binnen  populaties  onafhankelijk  van  elkaar  en  onafhankelijk  van  de  vijf  bewegingsvoorkeuren  ,  de  drie   kenmerken  en  het  gedragskenmerk.     'HµOLFKDDPVOHQJWH¶LVHHQafhankelijk  kenmerk  in  de  zin  dat  die  gekoppeld  is  aan  bevolkingsgroepen/etnische   groeperingen.     De drie kenmerken:     µKDDUNOHXU¶   µKXLGVNOHXU¶   µNOHXUYDQGHRJHQ¶     worden  in  dit  e-­book  gezien  als  afhankelijk  van  elkaar  en  onafhankelijk  van  de  bewegingsvoorkeuren,  de  vijf   kenmerken  en  het  gedragskenmerk.  Bij  dubbelgangerselectie  zijn  ze  samen  met  de  vijf  kenmerken  (mogelijk)  van   elkaar  afhankelijk.     Het gedragskenmerk:     µNOHPPHQPHWGHRQGHUNDDN¶     wordt  in  dit  e-­book  gezien  als  onafhankelijk  van  de  bewegingsvoorkeuren,  de  vijf  kenmerken,  en  de  drie   kenmerken.  

 

77:  Overzicht  van  de  afhankelijke  en  onafhankelijke  kenmerken  

  133  

           Bronnen Statistiek  

               1.    Broeders,  bron.                2.    Sjerps,  bewijs.                3.    Idem,  108-­109.                4.    Idem.                5.    Idem.                6.    Idem.                7.    Bijl  van  der,  functiemodel,  494-­496;;  School  voor  Manuele  Therapie,  Schemaboeken.                8.    Broeders,  bron,  183.                9.    Idem,  216.            10.    Ibidem.            11.    Sjerps,  bewijs.            12.    Idem,  108            13.    Broeders,  bron,  266.            14.    Idem,  267.            15.    Idem,  209.            16.    Idem,  188.            17.    Heskes,  inaugurele  rede:  computers.            18.    Sjerps,  bewijs,  94.  

  134  

Conclusies   µ1XJHHQYUDJHQPHHUPDDUDQWZRRUGHQ«¶    

Rudolf  Hess  tegen  gevangenisdirecteur  Bird  

De beschikbare biometrische gegevens van Rudolf Hess uit zijn Duitsland periode (voor 10  mei 1941) werden met die van de gevangene in Neurenberg/Spandau vergeleken. De gebruikte biometrie werd kwalitatief geïnterpreteerd, er werd steeds gekeken naar links/rechts, boven/onder, kort/lang, schuin/recht enzovoorts. Dit worden dichotome metingen genoemd. Metingen naar absolute lengte en breedte bleven bewust achterwege omdat die in het geval-­Hess niet of moeilijk meer te verkrijgen zijn. Door aldus te discrimineren nam de kans op een dubbelganger stelselmatig af. De Bayesiaanse statistiek bleek een voortreffelijk hulpmiddel om inzichtelijk te maken hoe de zwaarte van de bewijslast tegen de dubbelgangertheorie van invloed is op de inschatting vooraf op een dubbelganger.

Nieuw  was  de  toepassing  van  de  uitgangspunten  van  het  Systeem  Van  der  Bijl  op  de  zaak-­Hess.  De   bestudering  van  filmmateriaal  leverde  bovendien  een  gegeven  op  dat  tot  dusverre  niet  werd   EHVFKUHYHQ+HVVKDGHHQµWLF¶QDPHOLMNKHWµNOHPPHQ¶PHWGHRQGHUNDDN'DWRQGHUVWHXQWGHGRRU anderen  geponeerde  stelling  dat  Hess  een  neurotische  persoonlijkheid  had.  Dwangmatig  fluiten,   stoelwiebelen  en  kakenklemmen,  het  hoorde  allemaal  bij  zijn  repertoire.     In  Duitsland  en  Neurenberg/Spandau  hebben  we  vrijwel  zeker  met  één  en  dezelfde  persoon  te  maken   (conclusie één),  dat  blijkt  uit  vergelijking  van  de  biometrische  gegevens.   Uit  de  literatuur  komt  naar  voren  dat  de  Hess  in  Engeland  en  Neurenberg  dezelfde  persoon  was   (conclusie twee),  dat  weten  we  zeker  omdat  beide  mannen  aantoonbaar  de  twee  parallelle  littekens  op   de  borst  hadden,  veroorzaakt  door  de  zelfmoordpoging  met  een  mes,  dat  bleek  uit  de   autopsierapporten.  Conclusie  één  en  twee  samen  betekenen  dat  de  plaatsvervanger  van  de  Führer,  die   uit  het  Duitse  Augsburg  per  vliegtuig  vertrok,  daadwerkelijk  in  Engeland  aankwam  en  na  de  oorlog  in   eigen  persoon  in  Neurenberg  arriveerde  (conclusie drie).  Of  er  in  Engeland  sprake  is  geweest  van  één   of  meerdere  stand-­ins  kan  niet  uitgesloten  worden  geacht.  We  kunnen  nu  dus  ook  uitsluiten  dat  Hess  bij   het  mysterieuze  vliegtuigongeluk  in  de  Schotse  bergen  is  omgekomen  (conclusie vier);;  hij  was  immers   zelf  aanwezig  in  Neurenberg.  Wie  de  geheimzinnige  onbekende  was  die  niet  op  de  passagierslijst  van   het  vliegtuig  stond  met  eindbestemming  Zweden,  zal  altijd  een  raadsel  blijven,  het  was  Rudolf  Hess  in   elk  geval  niet!     Een  aantal  mythes  is  hiermee  ontkracht,  want  Hess  werd  niet  op  last  van  Goering  neergeschoten  boven   de  Noordzee,  zoals  Hugh  Thomas  veronderstelde.  Dat  laatste  sluit  niet  uit  dat  Goering  hiertoe  een   poging  heeft  laten  doen.  De  complottheorieën  mogen  blijven  bestaan,  maar  geen  complot  werd   succesvol  ten  uitvoer  gebracht!     De  conclusies  mogen  opzienbarend  genoemd  worden,  want  na  al  die  jaren  van  onzekerheid  is  nu   aangetoond  dat  er  van  een  dubbelganger  in  Neurenberg/Spandau  vrijwel  zeker  geen  sprake  was!  Elke   historicus  kon  tot  dusverre  slechts  de  officiële,  en  hier  tenslotte  onderschreven,  gang  van  de   gebeurtenissen  geloven  of  wantrouwen.  Er  was  nergens  een  hard  bewijs  voor;;  dat  bewijs  is  nu   geleverd.     Niemand  was  in  staat  om  met  Hugh  Thomas  mee  te  kijken  toen  hij  in  de  gelegenheid  was  het  lichaam   van  Hess  in  vivo  te  onderzoeken,  daarom  moesten  we  leunen  op  zijn  goed  beargumenteerde  verhaal.   Thomas  merkt  op  dat  het  zeer  eigenaardig  is  dat  de  tientallen  artsen  die  in  de  loop  van  de  tijd  het   lichaam  onderzochten,  in  géén  van  hun  rapporten  melding  maakten  van  de  littekens  op  zijn  borstkas,   achtergelaten  door  de  verwondingen  opgelopen  in  de  Eerste  Wereldoorlog.  Wie  kan  het  daarmee     135  

oneens  zijn?  Dát  er  littekens  aanwezig  waren  ten  gevolge  van  kogelverwondingen,  lijkt  wel  zeker  want   XLW+HVV¶VWDDWYDQGLHQVWXLWGH(HUVWH:HUHOGRRUORJEOLMNWGDWKLMHUQVWLJZHUGJHZRQGELMGHEHVWRUPLQJ van  de  Ungureana  (Roemenie).  Een  schotwond  door  de  linker  long  maakte  langdurige  verpleging   noodzakelijk.     De  conclusies  van  Thomas  werden  -­  ten  dele  -­  overgenomen  door  diverse  historici,  zodat  de   dubbelgangertheorie  lange  tijd  een  serieuze  verklaring  is  geweest  voor  het  merkwaardige  gedrag  van   de  gevangene  in  Neurenberg.  Zijn  bizarre  gedrag  en  zijn  al  dan  niet  voorgewende  geheugenverlies   versterkten  bij  het  publiek  in  hoge  mate  het  idee  van  een  pseudo-­Hess  in  de  verdachtenbank.     Mijn  bevindingen  staan  op  gespannen  voet  met  het  ooggetuigenverslag  van  Thomas.  Dat  is  misschien   teleurstellend  voor  diegenen  die  een  hang  hebben  naar  complottheorieën.*   De  in  dit  e-­book  JHSUHVHQWHHUGHIRWR¶VHQGHJHYRQGHQILOPEHHOGHQVSUHNHQHFKWHUYRRU]LFK1LHW alleen  voor  mij,  maar  doen  dat  mogelijk  ook  voor  de  lezer  die  met  de  onderzoeker  mee  kon  kijken.     Natuurlijk  ben  ik  mij  ervan  bewust  dat  er  twijfel  mogelijk  is.  Het  ligt  bijvoorbeeld  voor  de  hand  om  te   veronderstellen  dat  ik  slechts  beeldmateriaal  gebruikte  dat  mij  het  beste  van  pas  kwam  en  vooral,  dat  er   nog  zoveel  materiaal  is  wat  niet  in  beschouwing  werd  genomen.  Dat  laatste  zou  in  mijn  optiek  een   interHVVDQWHPDDU]LQOR]HEH]LJKHLG]LMQJHZHHVWRPGDWGHµPHWLQJHQ¶XLWHUPDWHFRQVLVWHQWZDUHQ sterker  uitgedrukt:  er  waren  geen  afwijkende  metingen!**   Bovendien  zou  een  almaar  uitdijend  onderzoek  buiten  de  van  tevoren  gestelde  kaders  vallen.  Ik  wilde   immers  RRNRQGHU]RHNHQRIKHWUDDGSOHJHQYDQIRWR¶VHQILOPPDWHULDDOYHUNUHJHQYLDKHWLQWHUQHW voldoende  materiaal  op  zou  leveren  om  het  raadsel-­Hess  op  te  lossen.  Gelukkig  staat  veel   beeldmateriaal  tegenwoordig  voor  een  ieder  ter  beschikking  doordat  diverse  archieven  hun  materiaal   online  publiceren,  helaas  vaak  met  commerciële  bedoelingen.     Er  werd  dankbaar  gebruik  gemaakt  van  diverse  zoekmachines  als  Google,  AltaVista  en  MetaCrawler,   GDDUPHH]LMQWDOOR]HILOPSMHVHQIRWR¶VYDQ+HVVHQ]LMQNRPSDQHQWHYLQGHQ.   De  geraadpleegde  beelddatabanken  waren  van  Beeldbank  WO2/NIOD,  Algemeen  Nederlands   Persbureau,  Corbis,  het  Imperial  War  Museum,  Bundesarchiv,  Bildarchiv  Preußischer  Kulturbesitz  en   TopFoto.   Voor  relevante  internetadressen  kunt  u  de  lijst  met  bronvermeldingen  raadplegen.  Daarnaast  bekeek  ik   GLYHUVHGYG¶VPHWDXWKHQWLHNHEHHOGHn  uit  het  commerciële  circuit.  Verder  waren  de  filmfragmenten  die   een  ieder  met  YouTube  vinden  kan  van  veel  nut.             *Ik  had  vooraf  de  indruk  dat  het  veel  interessanter  was  te  bewij]HQGDWZHPHWGHµ+HVVLQ6SDQGDX¶WHPDNHQKDGGHQPHW een  dubbelganger  dan  te  bewijzen  dat  de  officiële  lezing  de  enige  juiste  is.  Aanvankelijk  waren  mijn  conclusies  daarom  een   weinig  teleurstellend,  want  vóór  het  onderzoek  rook  ik  sensatie  maar  kreeg  die  niet.   Geleidelijk  drong  tot  me  door  dat  de  conclusies  die  ik  trok  toch  waardevol  waren,  het  was  immers  mogelijk  gebleken  om  met   bescheiden  middelen  onderzoek  te  doen  met  historische  waarde.   Ik  stuitte  dus  niet  op  complotten,  wat  niet  uitsluit  dat  die  er  zijn  geweest.  Zo  is  bijvoorbeeld  de  dood  van  Hess  nog  altijd  een   groot  mysterie.  Hoe  en  waarom  een  bejaarde  man,  die  zijn  handen  nauwelijks  kan  gebruiken  om  zijn  veters  te  strikken,   zichzelf  ophangt  mag  een  raadsel  heten.   **  Wanneer  er  sprake  was  van  afwijNHQGHPHWLQJHQEOHHNKHWVWHHGVWHJDDQRPIRWR¶VGLHDDQWRRQEDDULQVSLHJHOEHHOG ZDUHQDIJHGUXNW6OHFKWVLQHHQHQNHOJHYDOZDVHUGDDGZHUNHOLMNVSUDNHYDQHHQµDIZLMNHQGH¶PHWLQJ+HVVNUXLVWHELMZLM]H van  uitzondering  op  één  foto  voor  zijn  Engelandvlucht  de  armen  anders  dan  voor  hem  gebruikelijk,  tevens  deed  hij  dat  een   keer  op  een  filmpje  dat  met  YouTube  te  zien  is.  Die  beelden  werden  gemaakt  tijdens  het  proces  van  Neurenberg  (zie   KLHUYRRUKHWµDUPHQNUXLVHQ¶ 9DQHHQLQWRWDOLWHLWDIZLMNHQGHPHWLQJwas  geen  sprake  omdat  het  hier  incidenten  betroffen.  

  136  

Er  kan  geen  onderzoek  buiten  literatuur  en  andere  bronnen,  zie  daarvoor  het  literatuuroverzicht.  Het   begon  allemaal  met  één  boek,  dat  van  Hugh  Thomas  en  wat  afbeeldingen  op  Google,  maar  daarna   sloeg  de  onderzoekskoorts  pas  goed  toe  en  bezocht  ik  talloze  internetsites  en  las  tientallen  boeken  die   me  op  weg  hielpen  het  raadsel  op  te  lossen.  Ook  de  fotobijlagen  in  die  boeken  waren  soms  van  nut.   Langzamerhand  ontwikkelde  zich  het  bekende  sneeuwbaleffect  van  steeds  maar  toenemende  literatuur,   IRWR¶VHQILOPIUDJPHQWHQ'HYUDDJGLHQGH]LFKGDQRRNDDQKRHODQJGRRUWHJDDQPHWKHWDDQERUHQ van  nieuwe  bronnen,  en  wanneer  daaraan  grenzen  te  stellen.  Dat  probleem  loste  zichzelf  op  doordat  de   bronnen  elkaar  gingen  GXSOLFHUHQHQLNVWHHGVYDNHUGH]HOIGHIRWR¶VWH]LHQNUHHJ    

Langzaam  maar  zeker  werd  duidelijk  dat  de  namen:  µde  Egyptenaar¶,  µknappe  Rudi¶,  µdas  Fraulein¶,   µHesserl¶,  µTomo¶,  µAlfred  Horn¶,  µJonathan¶,  µJ¶,  µgevangene  125¶,  µgevangene  7¶,  en  µder  Große¶,  alle   toebehoren  aan  Rudolf  Walter  Richard  Hess,  de  Stellvertreter  van  de  Führer.*                                                         *-­µde  Egyptenaar¶  was  de  bijnaam  die  Hess  op  zijn  kostschool  in  Duitsland  kreeg  toegemeten  vanwege  zijn  donkere   voorkomen.  

-­µknappe  Rudi¶,  was  een  bijnaam  die  stamt  uit  zijn  schooltijd.   -­µHesserl¶  was  een  koosnaampje  gebruikt  door  Hitler.   -­µTomo¶  is  een  afkorting  van  Tomodachi  een  Japanse  shogun.  De  Engeland-­vlucht  van  Hess  was  zeker  geen  bevlieging  van   een  gek  geworden  Hess,  maar  werd  zorgvuldig  voorbereid  samen  met  vader  Karl  Haushofer,  de  geopoliticus,  en  zijn  zoon   Albrecht  Haushofer.  In  de  geheime  briefwisseling  die  de  mannen  onderhielden  kreeg  Hess  de  codenaam  Tomo.     -­+HVVZHUGVRPVF\QLVFKµGDV)UDXOHLQ¶JHQRHPGJHGRHOGZHUGRS]LMQYHUKRXGLng  met  Hitler.   -­Hess  gaf  zich  na  zijn  landing  in  Schotland  korte  tijd  uit  als  Hauptman  µAlfred  Horn¶.   -­In  Engeland  werd  de  gevangene  µJonathan¶  JHQRHPGRINRUWZHJµ-¶   -­Bij  hun  aankomst  in  Neurenberg  kregen  de  gevangenen  een  nummer,  dat  van  Hess  was  125.   -­In  Spandau  heerste  aanvankelijk  een  zeer  streng  regiem;;  als  onderdeel  van  de  depersonificatie  van  de  gevangenen  kregen   ze  allen  een  nummer,  dat  van  Hess  was  nummer  7.   -­,QIDPLOLHNULQJZHUG+HVVGRRU]LMQYURXZOLHINR]HQGµGHU*UR‰H¶JHQRHPG  

  137  

Tenslotte   Ik  stelde  me  bij  aanvang  de  vraag  in  hoeverre  biometrische  kenmerken  behulpzaam  kunnen  zijn  bij  de   verificatie  van  de  identiteit  van  de  gevangene  in  Spandau.   Dat  kan  inderdaad  met  als  voorwaarde  dat  er  bij  aanvang  voldoende  referentiemateriaal  aanwezig  is   waaruit  de  identiteit  overtuigend  blijkt.  Verder  moet  er  aan  nogal  wat  mitsen  en  maren  worden  voldaan   voordat  men  serieuze  conclusies  kan  trekken.   Een  nadeel  van  de  meeste  lichaamskenmerken  is  dat,  door  de  geringe  zeldzaamheidswaarden,  er  eerst   kenmerkgroepen  geformeerd  moeten  worden  waarna  empirisch  onderzoek  welhaast  verplicht  is.   Zodoende  moet  een  onevenredige  inspanning  verricht  worden  om  tot  waarschijnlijkheidsuitspraken  te   geraken.  Vandaar  dat  men  zich  zonder  gegronde  redenen  beter  kan  verlaten  op  DNA-­onderzoek  en   vingerafdrukken.   Of  de  in  dit  e-­book  ter  sprake  gekomen  kenmerken  commercieel  kunnen  worden  gebruikt,  heb  ik  niet   RQGHU]RFKWPDDUWRHNRPVWLJJHEUXLNYDQKHWµEORHGYDWSDWURRQ¶RSGHKDQGHQKHWµULPSHOSDWURRQ¶LQKHW JH]LFKWGHµKRHNHQYDQGHQHXV¶RIKHWµSRULsQSDWURRQ¶RSKHWYRRUKRRIGPRHWniet  uitgesloten  worden   geacht.   'HNHQPHUNHQNXQQHQZRUGHQYHUZHUNWWRWVFKHPD¶VGLH-­  samen  met  andere  gegevens  -­  deel   uitmaken  van  templates  die  uniek  zijn  voor  één  bepaalde  persoon.   Het  gebruik  van  voorkeursbewegingen  uit  het  Systeem  Van  der  Bijl  is  na  publicatie  van  dit  e-­book   voornamelijk  geschikt  voor  retrospectief  onderzoek  vanwege  manipuleerbaarheid  van  de  parameters.                                                                              

  138  

Hoofdstuk 5

  139  

Dubbelgangers ontmaskerd

µ2QGanks  oppervlakkige  onderlinge  gelijkenis   tonen  ook  eeneiige  tweelingen  fundamentele   YHUVFKLOOHQLQERXZKRXGLQJHQEHZHJLQJ¶     Van  der  Bijl  junior  in  Het  individuele  functiemodel  

In het voorgaande werd uitputtend gezocht naar bewegingsvoorkeuren en andere lichaamskenmerken. Daarvoor gebruikte ik niet alleen beeldmateriaal;; door het bestuderen van de geschreven bronnen werden -­ min of meer onverwacht -­ lichaamskenmerken ontdekt die anders verborgen waren gebleven. In KHWJHYDOYDQKHW¶YDVWKRXGHQYDQGHDUPHQDFKWHUGHUXJ·HQGH¶KDQGLJKHLG·OHYHUGHGHcombinatie  van literatuuronderzoek en beeldmateriaal heel verrassend oplossingen. Bovendien waren de brieven van Rudolf Hess aan zijn familie van veel nut, de inhoud ervan ondersteunt mijn conclusies. Daarom heb ik me in dit hoofdstuk aan dezelfde werkwijze gehouden. Nu komen een vijftal mannen aan bod die wereldwijd de aandacht trokken vanwege hun (vermeende) dubbelgangers. Drie daarvan, te weten Adolf Hitler, Bernard Montgomery en Kim Jong-­il werden onderzocht op lichaamskenmerken. Bij Saddam Hussein en Paul McCartney werd die screening om verschillende redenen achterwege gelaten.

'HP\WKHYDQµHHQGXEEHOJDQJHU¶GXLNWYDQWLMGWRWWLMGRSHQZHHWGDQGHJHPRHGHUHQIOLQNEH]LJWH houden;;  wereldwijde  media-­aandacht  is  het  gevolg.  Het  is  tijd  om  een  aantal  van  deze  dubbelgangers   WHJHQKHWOLFKWWHKRXGHQHQWHNLMNHQRIGLHRQWPDVNHUGNXQQHQZRUGHQGRRUµVLPSHOZHJ¶ lichaamskenmerken  en  bewegingsvoorkeuren  te  vergelijken.   Het  Nederlandse  woordenboek  De  Grote  van  Dale  vermeldt  dat  een  dubbelganger  een  persoon  is  die   µ]R]HHURSHHQDQGHUOLMNWGDWKLMYRRUGH]HNDQGRRUJDDQ¶µ/LMNW¶PRHWKLHUHLJHQOLMNLQGHUXLPVWH]LQYDQ het  woord  worden  geïnterpreteerd  want  een  dubbelganger  kan  immers  sprekend  lijken  op  een  ander  -­   wat  betreft  zijn  of  haar  gelaatstrekken,  maar  lichaamsbouw,  motoriek  en  stemgeluid  moeten  ook  voor   elkaar  door  kunnen  gaan.  In  het  kader  van  dit  boek  betekent  dit  dat  een  dubbel  meerdere   lichaamskenmerken  heeft  die  globale  overeenkomst  vertonen  zoals:  geslacht,  haarkleur,   lichaamsgewicht,  lichaamslengte,  stemgeluid  en  gelaatstrekken.  Volgens  het  axioma  van  Quetélet   zullen  die  nooit  exact  identiek  zijn  vanwege  de  uniciteit  van  elk  individueel  lichaamskenmerk.  Van  der   %LMOMXQLRUIRUPXOHHUWKHW]R¶Aan  de  absolute  basis  van  de  theorie  staat  de  opvatting  dat  ieder  individu   YROVWUHNWXQLHNLQYRUPHQIXQFWLHPRHWZRUGHQJHDFKW¶HQKLMYHUYROJW     µ,QWHU-­individuele  verschillen  kunnen  herkend  worden  via  intra-­individuele  asymmetrie   in  bouw  en  (bewegings)functies.  Er  wordt  hierbij  van  uitgegaan  dat  de  uiteindelijke   presentatie  van  het  bewegingsapparaat  tot  stand  komt  onder  invloed  van  factoren   die  kunnen  worden  beschreven  als  het  totaal  aan  erfelijke  eigenschappen  in   combinatie  met  beïnvloeding  vanuit  het  externe  en  interne  milieu.  Ondanks   oppervlakkige  onderlinge  gelijkenis  tonen  ook  eeneiige  tweelingen  fundamentele   verschillen  in  bouw,  houding  en  beweging.  Vormen  en  functies  kunnen  in  deze  visie   niet  genormeerd  worden  aan  gemiddelde  waarden  in  een  populatie  maar  uitsluitend   DDQKHWLQGLYLGX]HOI>«@¶1  

  140  

Om  dubbelgangers  te  ontmaskeren  zal  daarom  steeds  gezocht  moeten  worden  naar  intra-­individuele   kenmerken  die  inter-­individueel  -­  objectief  -­  anders  zijn.  Vinden  we  die  dan  moeten  we  concluderen  dat   er  geen  sprake  is  van  authenticiteit.  In  het  andere  geval  -­  we  vinden  slechts  overeenkomende   kenmerken  -­  dan  is  er  van  een  dubbel  geen  sprake.  Dat  kan  echter  alléén  als  we  een  kenmerkcomplex   hebben  gevonden  dat  niet  gekwalificeerd  kan  worden  als  oppervlakkig  gelijkend  maar  als  typerend  voor   het  individu.  Hoe  minder  het  kenmerkencomplex  in  kwestie  voorkomt  in  een  relevante  populatie  hoe   groter  de  kans  dat  het  kan  worden  toegeschreven  aan  één  persoon,  met  andere  woorden:  de   bewijskracht  wordt  groter  naarmate  de  zeldzaamheidswaarde  van  het  kenmerkencomplex  toeneemt.   Bovendien  moet  een  persoon  die  geloofwaardig  inzetbaar  is  als  dubbelganger  ook  andere   overeenkomsten  vertonen  dan  alleen  maar  fysieke.  Uitstraling,  de  presentatie  van  het  innerlijk,  is  een   must  voor  iederHµGRXEOH¶  Het  komt  er  op  neer  dat  de  eisen  waaraan  een  dubbelganger  moet  voldoen  -­   om  succesvol  als  zodanig  ingezet  te  worden  -­  sterk  afhankelijk  zijn  van  de  zaak  die  hij/zij  geacht  wordt   te  dienen.  Niet  alleen  de  zaak-­Hess  heeft  met  zijn  dubbelganger  door  de  jaren  heen  welhaast  mythische   SURSRUWLHVDDQJHQRPHQHU]LMQYHHOPHHUJHYDOOHQEHNHQGYDQµEHURHPGHGXEEHOJDQJHUV¶     Saddam en McCartney Saddam  Hussein  Abd  al-­Majid  al-­Tikriti  (1937/2006)  was  president  van  Irak  tussen  1979  en  2003.   Volgens  hardnekkige  berichten  had  hij  één  of  meerdere  dubbelgangers,  die  een  zo  grote  gelijkenis   vertoonden  met  de  wrede  despoot  dat  ze  in  staat  werden  geacht  spreekbeurten  in  zijn  plaats  te  kunnen   houden.  Potentiële  dubbelgangers  moesten  zelfs  plastische  chirurgie  ondergaan  aan  oren,  neus,  mond   en  gebit,  zo  willen  de  geruchten  ons  doen  geloven.  Zij  kregen  de  eervolle  en  buitengewoon  gevaarlijke   RSGUDFKWµWHPRHWHQopWUHGHQ¶LQSODDWVYDQGHHFKWH6DGGDP:DWKXQORWZDVDOVGHHFKWHKHWLQ]LMQ hoofd  zou  halen  suïcide  te  plegen  of  -­  ongelukkigerwijs  -­  verminkingen  op  zou  lopen,  laat  zich  raden.   De  Amerikaanse  inlichtingendiensten  namen  de  geruchten  over  mogelijke  dubbelgangers  uiterst  serieus   HQZDUHQGUXNLQGHZHHUPHWFRPSXWHUJHVWXXUGHVSUHNHUKHUNHQQLQJSURJUDPPD¶VZDDUbij  analyse  van   het  frequentiespectrum  van  het  stemgeluid  uitsluitsel  over  de  authenticiteit  moest  geven.  Deze  methode   vereist  veel  kennis  van  zaken,  terwijl  de  interpretatie  van  de  resultaten  niet  boven  elke  discussie   verheven  is.   Het  toepassen  van  de  in  dit  werk  besproken  voorkeursbewegingen  en  lichaamskenmerken  had  uitkomst   kunnen  bieden  om  snel  een  schifting  onder  de  dubbelgangers  aan  te  brengen.  Omdat  er  voor  mij   onvoldoende  beeldmateriaal  van  de  mogelijke  dubbelgangers  voorhanden  was  om  een  onderzoek  te   beginnen,  ontsnapte  Saddam  helaas  aan  bestudering  op  lichaamskenmerken.  Wie  eraan  twijfelt  of  de   echte  dictator  in  de  Irakese  legerbasis  Camp  Justice  voor  het  oog  van  de  wereld  is  opgehangen  kan   een  poging  doen  lichaamskenmerken  en  voorkeursbewegingen  te  verzamelen  van  de  man  in  de   rechtszaal,  en  die  vergelijken  met  beelden  uit  vroegere  jaren.     Wat  te  denken  van  ex-­Beatle  Sir  James  Paul  McCartney  (1942)?  Nog  steeds  beweren  fanatiekelingen   dat  de  man  die  wij  kennen  als  de  beroemde  muzikant,  in  1966  overleed  en  werd  vervangen  door  een   dubbelganger  genaamd  William  Campbell  (Campbell  won  eens  een  look-­alike  wedstrijd  in  Edinburgh).   +HWJHUXFKWYDQ3DXO¶VGRRGRQWVWRQGLQPDDU]RXSDVLQYRRUZHUHOGZLMGHRSZLQGLQJ zorgen  toen  in  een  Amerikaans  live-­radioprogramma  een  beller  voorstelde  het  nummer  Revolution   Number  Nine  van  het  Beatles  album  White  Album  achterste  voren  af  te  spelen.  Daarop  waren   herhaaldelijk  de  woorden  turn  me  on,  dead  man  te  horen.   In  de  Michigan  Daily  verscheen  vervolgens  een  artikel  over  deze  materie  en  kijk,  een  hype  was   geboren!8  Paul  zou  overleden  zijn  bij  een  auto-­ongeluk(je)  in  1967,  een  ongeval  dat  inderdaad   plaatsvond  met  zijn  auto.  Of  McCartney  zelf  in  de  auto  zat  is  onduidelijk.  Buitengewoon  eigenaardig  zijn   hier  de  jaartallen  1966  en  1967,  omdat  het  gerucht  ontstond  in  1966  terwijl  het  ongeluk  plaatsvond  in   1967.   µ$DQZLM]LQJHQ¶YRRU]LMQGRRGZHUGHQRRNJHYRQGHQRSGHODQJVSHHOSODDW6JW3HSSHU¶V  Lonely  Hearts   Club  Band  en  op  de  hoes  van  de  LP  Abbey  Road.  Op  de  laatste  loopt  Paul  op  blote  voeten  wat  erop     141  

zou  duiden  dat  hij  werd  begraven.  Bovendien  houdt  hij  een  sigaret,  het  Siciliaanse  teken  van  de  dood,   in  zijn  rechterhand  terwijl  hij  normaliter  linkshandig  basgitaar  speelt.  Talloos  zijn  de  aanwijzingen  voor   3DXO¶VGRRGPaar  de  meesten  zijn  vergezocht  en  nogal  ongeloofwaardig.  Boze  tongen  beweren  dat  de   geruchtenstroom  een  gevolg  was  van  een  staaltje  typische  Beatleshumor  óf  van  een  vooropgezet  plan   om  de  platenverkoop  te  stimuleren.  Dat  laatste  was  het  geval  en  talloze  fans  draaiden  hun  hele   platencollectie  achterstevoren  af,  op  zoek  naar  meer  aanwijzingen.  McCartney  kwam  in  1983  negatief  in   het  nieuws  toen  een  Duitse  vrouw  beweerde  dat  Paul  de  uitslag  van  een  DNA-­test  probeerde  te   manipuleren  door  er  een  dubbelganger  heen  te  sturen.   Zoals  Saddam  niet  in  dit  onderzoek  voorkomt,  komt  ook  McCartney  er  niet  in  voor.  De  geruchten  over   zijn  dubbelganger  zijn  uit  de  lucht  gegrepen  en  zo  ongeloofwaardig  dat  het  zoeken  naar   lichaamskenmerken  slechts  gezien  kan  worden  als  tijdverdrijf.   Adolf Hitler µ,NZDVYDVWRYHUWXLJGGDWLNHHQPDDODOVERXZPHHVWHUQDDP]RXPDNHQ¶   Adolf  Hitler  in  Mein  Kampf  

Ook  Adolf  Hitler  (1889/1945) zou  om  veiligheidsredenen  een  stand-­in  gehad  hebben,  evenals  de   meeste  andere  hoge  nazibonzen.  Dat  is  niet  onbegrijpelijk  als  we  het  boek  van  Roger  Moorhouse:   Hitler,  de  aanslagen2  doornemen.  Hitler  was  het  doelwit  van  een  reeks  van  42  (!)  pogingen  tot  moord   die  allen  mislukten.  Hij  was  niet  van  al  die  pogingen  op  de  hoogte  maar  hij  prees  telkens  de   µ9RRU]LHQLJKHLG¶HQJLQJRSGHQGXXURSUHFKWJHloven  in  zijn  onsterfelijkheid.   De  fotodatabase  van  Corbis  heeft  een  afbeelding  van  een  kennelijk  geëxecuteerde  man  met   Hitlersnorretje  (78);;  ter  vergelijking  een  karakteristieke  pose  van  de  echte  Führer  (79).  De  gedode  man   moet  Hitler  voorstellen,  liggend  op  de  grond  voor  de  nooduitgang  van  het  bunkercomplex  onder  de   Rijkskanselarij.  Als  dit  een  dubbelganger  is  vluchtte  de  échte  Hitler  dan  naar  Spanje  zoals  Joseph  Stalin   vermoedde?  Dat  is  het  thema  van  het  boek  +LWOHU¶VEscape  geschreven  door  Ron  T.  Hansig,  waarin   µRYHUWXLJHQG¶ZRUGWDDQJHWRRQGGDW+LWOHULQGHODDWVWHGDJHQYDQDSULOZHUGYHUYDQJHQGRRUHHQ dubbelganger.3                    

 

    78:  De  geëxecuteerde  man  -­  op  een  door  de  Russen  vrijgegeven  foto  -­  die  moet  doorgaan  voor  Hitler  (beeldcitaat:  Corbis).   79:  Hitler  in  actie  tijdens  een  redevoering  op  1september  1939  (beeldcitaat:  met  dank  aan  Beeldbank  WO2/NIOD).    

Joachim  Fest,  schrijver  van  Hitlers  laatste  dagen,  vermoedt  dat  het  hier  gaat  om  een  door  de  Russen   geprepareerd  lijk  waaraan  misschien  een  grimeur  te  pas  is  gekomen  om  de  gelijkenis  met  Hitler  te   vervolmaken,  dat  alles  in  een  poging  de  Führer  fictief  in  leven  te  houden.4   Omdat  deze  afbeelding  niet  voldoende  informatie  oplevert  om  lichaamskenmerken  te  vergelijken  koos  ik   voor  de  acteur  Bruno  Ganz  als  de  ideale  dubbelganger.  In  de  film  Der  Untergang5  vertolkt  hij  bij  vlagen   weergaloos  Hitler  tijdens  zijn  laatste  dagen.  Zoals  in  deze  film  moet  het  leven  zich  afgespeeld  hebben   YROJHQV7UDXGO-XQJH+LWOHU¶VVHFUHtaresse.  Ze  beschrijft  in  haar  boek  Bis  zur  letzten  Stunde6  tot  in     142  

detail  de  loop  der  gebeurtenissen  in  het  naargeestige  bunkercomplex,  waar  de  Führer  krampachtig   vasthield  aan  de  tactiek  van  de  verschroeide  aarde,  maar  waar  zijn  personeel  de  bui  allang  zag  hangen   en  aan  het  feesten  sloeg.   Bruno  Ganz  speelt  welhaast  perfect  de  rol  van  de  dictator,  die  op  angstaanjagende  wijze  weer  tot  leven   lijkt  te  komen.  Een  betere  dubbelganger  kunnen  we  ons  niet  wensen  en  daarom  gaf  ik  toe  aan  de  de   verleiding  om  eens  tHNLMNHQRIZHGH]H+LWOHUNXQQHQµRQWPDVNHUHQ¶0HHUGHUHNHUHQVFKRRILNGDDUtoe   de  dvd  van  de  film  in  de  recorder  om  Ganz  te  screenen  op  voorkeursbewegingen  en/of   voorkeurshoudingen.                                       80:  Bruno  Ganz,  of  een  van  de  laatste  afbeeldingen  van  Hitler  zelf  (beeldcitaat:  frame  van  dvd:  Der  Untergang,  Constantin   Film  Production)?*   81:  Hitler  deelt  onderscheidingen  uit  aan  kindsoldaten  in  april  1945  (beeldcitaat:TopFoto).  

  Het  bleek  al  snel  dat  Bruno  Ganz  zich  terdege  voorbereidde  op  zijn  rol  en  daarbij  film-­  en  fotomateriaal   bestudeerd  moet  hebben.  Vooral  het  µDFWHHUZHUNYDQGHKDQGHQ¶RRJW  treffend.  Regelmatig  zien  we   Ganz  staan  met  de  handen  voor  het  lichaam  naar  beneden,  de  rechterhand  houdt  de  linkerhand  vast,   een  positie  van  de  armen  die  we  bij  de  echte  Hitler  ook  regelmatig  aantroffen  (hier  wordt  het   handenstrengelen  bedoeld).   Het  handenvouwen  NZDPLNLQGHILOPQLHWWHJHQ+LWOHU]HOIEOLMNWGDWRSIRWR¶VHQILOPPDWHULDDOQLHWYDak   te  doen  (geen  afbeeldingen  het  van  handenvouwen  aangetroffen).  Snel  viel  echter  op  dat  Bruno  Ganz   zijn  armen  voor  het  lichaam  kruist  (82-­85)  met  de  rechterarm  vóór  (zie:  Het  armenkruisen).  In  de  gehele   film  zien  we  hem  dat  in  meerdere  scènes  doen,  rechtsvoor  en  nooit  andersom!  Hitler  maakte  die   beweging  altijd  eindigend  met  de  linkerarm  voor  (86-­89).  Misschien  heeft  Ganz  hier  niet  over  nagedacht   RPGDWKHWµDUPHQNUXLVHQ¶-­  voor  hem  -­  een  zo  gewone  beweging  is  dat  het  aan  de  authenticiteit  van   Hitler  als  filmpersonage  niets  zou  toevoegen.                       82  tot  en  met  85:  Bruno  Ganz  -­  hier  als  Hitler  -­  kruist  zijn  armen:  rechts  over  links  (beeldcitaten:  frames  van  dvd:  Der   Untergang,  Constantin  Film  Productions).         *Bruno  Ganz  

  143  

7RHQEOHHNGDW*DQ]¶YHUWRONLQJSHUIHFWZDVPDDUWRFKQLHWKHOHPDDOVWDDNWHLNKHW]RHNHQQDDr  andere   RYHUHHQNRPVWHQRIYHUVFKLOOHQ9HUGHU]RHNHQZDVLPPHUV]LQORRVGHµGXEEHOJDQJHU¶ZDVRQWPDVNHUG want:  nooit  ofte  nimmer  zou  Hitler  zelf  het  armenkruisen  (consequent)  andersom  uitgevoerd  hebben,   tenzij  er  sprake  was  van  Spielerei!   Tot  mijn  verbazing  vond  ik  in  de  fotodatabase  van  Corbis  echter  een  afbeelding  (90)  waarop  een  nog   jonge  Hitler  staat  afgebeeld  met  de  rechterarm  vóór  gekruist.  De  afbeelding  werd  niet  in  spiegelbeeld   afgedrukt  want  de  scheiding  in  het  haar  zit  rechts,  en  -­  maar  dat  is  moeilijk  te  zien  -­  het  colbertje  sluit   links  over  rechts.  Bovendien  draagt  hij  een  speldje  met  hakenkruis  op  de  revers  van  zijn  jasje;;  aan  de   linkerzijde,  zoals  gebruikelijk.  Het  kan  zijn  dat  Hitler  toevallig  een  keer  het  armenkruisen  andersom   uitvoerde;;  meer  voor  de  hand  liggend  is  dat  hij  het  deed  op  aanwijzing  van  de  fotograaf,  ter  wille  van  de   compositie.   Ter  oriëntatie  zocht  ik  op  de  site  van  Corbis  naar  afbeeldingen  waarop  Hitler  te  zien  is  met  gekruiste   armen.  Er  werden  twaalf  afbeeldingen  gevonden.  Op  twee  dezelfde  afbeeldingen  (met  een  ander   nummer)  kruist  hij  de  armen  met  de  rechterarm  vóór,  op  de  resterende  negen  wordt  dat  gedaan  met  de   linkerarm  vóór  (ook  hier  twee  dezelfde  afbeeldingen  met  een  ander  nummer).*   In  de  fotobase  van  Beeldbank  WO2/NIOD  werden  acht  afbeeldingen  gevonden  waarop  Hitler  de   linkerarm  voor  de  rechter  kruist,  op  geen  enkele  doet  hij  dat  andersom.**     Het  overtuigendHEHZLMVYDQ+LWOHUV¶YRRUNHXUwerd  geleverd  in  de  Canvas-­documentaire  'DQVO¶LQWLPLWp G¶+LWOHU7  Daarin  werd  veel  filmmateriaal  verwerkt  dat  gemaakt  is  door  Eva  Braun.***We  zien  Hitler  op   het  terras  van  de  Berghof  met  zijn  armen  voor  het  lichaam  gekruist;;  één  keer  kunnen  we  het  gehele   bewegingsverloop  µOLYH¶  observeren  en  is  te  zien  dat  het  armenkruisen  bij  hem  eindigt  met  de  linkerarm   voor.  Daarmee  werd  aangetoond  dat  het  op  afbeelding  90  gaat  om  een  incident.   +HWµRQWPDVNHUHQ¶YDQ*DQ]ZDV  dus  geen  al  te  moeilijke  opgaaf  omdat  ik  het  geluk  had  snel  tegen  een   voorkeurshouding  aan  te  lopen  die  beide  personen  verschillend  uitvoeren.  Aanvullend  onderzoek  was   wel  nodig  vanwege  het  portret  van  Adolf  Hitler  waarop  hij  zijn  armen  -­  voor  één  keer  -­  andersom  kruist   dan  voor  hem  gebruikelijk.                         86:  Ter  gelegenheid  van  de  45-­ste  verjaardag  van  Alfred  Rosenberg  (1938)  op  het  balkon  van  diens  woonhuis  in  Daghlem   (beeldcitaat:  met  dank  aan  Beeldbank  WO2/NIOD).   87:  Hitler  poserend,  datum  onbekend  (beeldcitaat:  Google,  afbeeldingen).   88:  Hitler  poserend,  datum  onbekend  (beeldcitaat:  met  dank  aan  Beeldbank  WO2/NIOD).   89:  Hitler  tijdens  een  bezoek  aan  Neurenberg  op  28-­4-­1936  (beeldcitaat:  met  dank  aan  Beeldbank  WO2/NIOD).   90:  Een  vroeg  portret  (1923)  ;;  op  deze  foto  kruist  Hitler  de  armen  rechtsvoor.  Het  betreft  een  incident  (beeldcitaat:  Corbis).  

    *Corbis:  de  twee  bedoelde  identieke  afbeeldingen  zijn:  BEO032668  en  HU002793.  De  andere  afbeeldingen  zijn:  U778487,   U972178,  U769460,  NA006658,  Hu002755,  IH169116,  PL2567,  HW002794,  IH172893,  W769460.   Ook  de  afbeeldingen:  NA006658  en  U972178  zijn  identiek.   **NIOD:  de  bedoelde  afbeeldingen  zijn:  37338,  39144,  45460,  46342,  50103,  50111,  50113,  50137.  

  144  

***De  documentaire  kreeg  in  het  Engels  de  ronkende  titel  mee:  In  love  with  Adolf  Hitler,  een  titel  die  de  lading  niet  helemaal   dekt.  De  relaties  van  Hitler  met  Geli  Raubal  en  Eva  Braun  worden  weliswaar  belicht,  maar  de  documentaire  toont  vooral  hoe   de  nazi-­topstukken  een  relatief  onbezorgd  luxe  leventje  leidden  terwijl  elders  in  Europa  de  moordmachinerie  op  volle  toeren   draaide.  Eva  Braun  flirt  met  de  camera  als  ze  zich  laat  filmen  tijdens  haar  gymnastische  oefeningen.  Zelf  legt  ze  de   JHEHXUWHQLVVHQRSKHWWHUUDVYDQGH%HUJKRIYDVWGHJDVWHQGHEDE\¶VGHKRQGHQHQGHDQGHUHQLHPHQGDOOHWMHV+LWOHU komt  regelmatig  in  beeld;;  de  kleurenfilm  registreert  zijn  onberispelijke  colbertjes;;  vrijwel  steeds  is  hij  zich  bewust  van  de   draaiende  camera  en  oogt  zelden  echt  ontspannen,  in  tegenstelling  tot  zijn  favoriete  architect  Albert  Speer  die  zich   comfortabel  installeert  op  de  terrasmuur.      

Bernard Law Montgomery    

µ«LNHUNHQGDWLNYDDNHHQRPVWUHGHn  figuur  ben  geweest.·     Bernard  Montgomery  in  Memoires  

  De  Britse  generaal  en  veldmaarschalk Bernard  Law  Montgomery (1887/1976)  raakte  net  als  Rudolf   Hess  zeer  ernstig  gewond  tijdens  de  Eerste  Wereldoorlog  toen  hij  in  Frankrijk  eerst  in  zijn  borst  en   meteen  daarna  in  zijn  knie  geschoten  werd.8   Na  een  lange  carrière  in  het  leger  maakte  hij  in  1942  promotie  en  kreeg  daarbij  de  leiding  over  het  5 e   .RUSVµ9DQDIGLHWLMGGDWHHUWPLMQZHUNHOLMNHLQYORHGRSGHWRHQPDOLJHRHIHQLQJYDQKHWOHJHULQ (QJHODQG¶VFKULMft  hij  in  zijn  Memoires.9  De  militairen  moesten  veel  harder  getraind  worden  dan   YRRUKHHQRQGHUDOOHRPVWDQGLJKHGHQHQRSDOOHGHQNEDUHHQRQGHQNEDUHORFDWLHVµ(HQWRWDOHRRUORJ YURHJRPWRWDOHILWKHLGYDQGHKRRJVWHQWRWGHODDJVWHQ¶ 10  Daarnaast  voerde  hij  diverse  en  vergaande   reorganisaties  uit  in  de  legertop  waarbij  hij  uiterste  zorg  besteedde  aan  de  selectie  van  het  hogere   SHUVRQHHOµ'HRQJHVFKLNWHQHQRQEHNZDPHQPRHVWHQZRUGHQYHUZLMGHUG¶ 11   Monty  zette  een  nieuw  systeem  op  voor  de  kustverdediging,  dat  tot  dan  toe  georganiseerd  was  volgens   HHQOLQHDLUSDWURRQYDQEHWRQQHQND]HPDWWHQHQORRSJUDYHQµ(U]DWJHHQGLHSWHLQ¶YHUWHOW0RQWJRPHU\ HQµGDDURPZHUGHQGHPLOLWDLUHQYDQGHVWUDQGHQWHUXJJHWURNNHQ¶ 12  De  troepen  werden  gegroepeerd  in   compacte  masVD¶VGLHVWHHGVJHUHHGZHUGHQJHKRXGHQRPELMHHQLQYDVLHHHQWHJHQRIIHQVLHILQWH zetten.  De  vrouwen  en  kinderen  van  de  soldaten  werden  van  de  kust  naar  het  achterland  verbannen   zodat  de  militairen  niet  in  de  verleiding  konden  komen  de  zorg  voor  het  gezin  te  laten  prevaleren  boven   de  landsverdediging.  De  stranden  zelf  werden  verdedigd  met  licht  uitgeruste  troepen  met  goede   verbindingen  en  voldoende  vuurkracht  om  een  landing  in  de  war  te  schoppen:     Ik  rebelleerde  tegen  de  tactiek  van  de  verschroeide  aarde,  >«@LN]HLGDWZH niet  zouden  terugtrekken  en  dat  de  Duitsers  evenmin  naar  het  binnenland   zouden  opmarcheren.  Zo  werd  het  vertrouwen  in  onze  capaciteiten  om  de   'XLWVHUVWHYHUVODDQV\VWHPDWLVFKYHUVWHUNW>«@0LMQGRHOZDVWURHSHQWH kweken  die  uitblonken  door  de  felle  agressiviteit  en  het  aanstekelijke  optimisme   die  het  resultaat  zijn  van  een  goede  fysieke  conditie.13    

Montgomery  (91)  verkreeg  grote  populariteit  na  zijn  overwinning  met  het  Achtste  Leger  op  het  Duitse   Afrika  Korps  dat  onder  leiding  stond  van  de  vindingrijke  Duitse  generaal  Erwin  Rommel.  Tijdens  de   µ7ZHHGHVODJRP(O$ODPHLQ¶ZLVW0RQW\GHHHUVWHJURWHRYHUZLQQLQJRSGH'XLWVHUVWHEHKDOHQ'H]H RYHUZLQQLQJZDVYROJHQV&KXUFKLOOµQLHWKHWHLQGH]HOIVQLHWKHWEHJLQYDQKHWHLQGHPDDUKHWLs   PLVVFKLHQZHOKHWHLQGHYDQKHWEHJLQ¶   In  1947  werd  Bernard  Montgomery  wegens  zijn  grote  verdiensten  in  de  adelstand  verheven  als   µ9LVFRXQW0RQWJRPHU\RI$ODPHLQ¶     In  1944  zette  de  Britse  Security  Service,  bekend  onder  de  naam  MI-­5,  Meyrick  Edward  Clifton  James   (1898/1963)  in  als  dubbelganger  van  de  grote  generaal.  James  was  in  de  Eerste  Wereldoorlog  aan  de       145  

Somme  gewond  geraakt  waardoor  hij  ongeschikt  werd  voor  gevechtshandelingen  in  de  strijd  die  nog   zou  volgen.  De  intentie  van  de  opmerkelijke  operatie  was,  om  met  de  zogenaamde  aanwezigheid  van   µ0RQWJRPHU\¶LQ=XLG-­Europa  en  Afrika,  Duitse  waarnemers  te  laten  geloven  dat  een  ophanden  zijnde   invasie  vanuit  het  zuiden  plaats  zou  vinden  en  dat  de  geallieerden  ZLOGHQSHQHWUHUHQLQGHµ]DFKWH   RQGHUEXLN¶YDQKHW'XLWVH5LMN,QKHWELM]RQGHUEHWURIKHWKLHUµ3ODQ¶HHQSODQYRRUGHJHDOOLHHUGH landing  in  Zuid-­Frankrijk.   Clifton  James  -­  van  huis  uit  acteur  -­  had  zich,  in  het  diepste  geheim,  terdege  voorbereid  op  zijn   dubbelgangerrol,  en  moest  het  gebruik  van  alcohol  en  tabak  tot  zijn  spijt  achterwege  laten  omdat   Montgomery  geheelonthouder  was.  Om  zijn  rol  te  vervolmaken  had  hij  langdurig  geoefend  op  de   perfecte  imitatie  van  het  -­  minder  welluidende  dan  karakteristieke  -­  stemgeluid  van  de  generaal.  Om   echt  succesvol  te  zijn  was  er  echter  meer  nodig  dan  het  nadoen  van  de  maniertjes  van  Montgomery  met   een  baret  op,  en  wat  schmink.  Clifton  James  schrijft  daarover  in  zijn  boek  ,ZDV0RQW\¶V  double  (1954):    

 

>«@,KDGIROORZHG0RQW\>«@DQG,IHOWFRQILGHQWWKDW,  could  imitate  his  voice,  gestures   and  mannerisms,  but  his  personality  was  quite  a  different  matter.  It  was  so  unique  and   overpowering  that  I  despaired  of  ever  being  him.  It  was  one  thing  to  ape  the  outside  of   a  man,  but  quite  another  to  acquire  something  of  his  fire  and  forcefulness.  When  he   stopped  and  spoke  to  people  they  felt  something  which  came  from  inside  him.  What   ZRXOGWKH\IHHOLI,VWRSSHGDQGVSRNHWRWKHP"1RWKLQJDWDOO>«@:KDW,QHHGHGZDV DWUDQVIXVLRQRIPRUDOH>«@.14  

Over  zijn  avonturen  werd  in  1958  een  film  gemaakt  onder  dezelfde  naam  als  het  boek,  later  werd  de  film   ook  uitgebracht  op  dvd  (92).                                       91:  Veldmaarschalk  Bernard  Montgomery;;  let  vooral  op  zijn  rechterhand  (beeldcitaat:  frame  van  de  dvd:  How  the  war  was   won,  British  Movietonews  Limited).   92:  Clifton  James  in  de  film,  net  geland  op  Gibraltar  (EHHOGFLWDDWIUDPHYDQGHGYG,ZDV0RQW\¶VGRXEOH,  Film  Traders  and   Setfair  Productions  Ltd).    

In  de  film  kunnen  we  Clifton  James  bewonderen  in  zijn  dubbelrol;;  hij  speelt  zichzelf  en  moet  voor  de   Duitsers  doorgaan  als  Montgomery.  De  gelijkenis  met  de  generaal  is  zo  verbazingwekkend  treffend  dat   KHWHHQXLWGDJLQJLVRPPHWJHEUXLNPDNLQJYDQOLFKDDPVNHQPHUNHQµRQGHUVFKHLG¶DDQWHEUHQJHQ tussen  beide  personen.  Bruno  Ganz  was  gemakkelijk  te  ontmaskeren  als  dubbelganger,  maar  is  dit  ook   het  geval  bij  Clifton  James?  Het  beschikbare  zwart/wit  filmmateriaal  van  Clifton  James  verkreeg  ik  van   de  dvd:  ,ZDV0RQW\¶VGRXEOH.     146  

Clifton  James  was  in  de  film  60  jaar.  Toen  hij  in  1944  ingezet  werd  als  dubbelganger  was  hij  46  jaar;;   Montgomery  was  in  die  tijd  57  jaar.  Zoals  in  het  voorgaande  duidelijk  werd  gemaakt  speelt  de  leeftijd   geen  rol  voor  zover  het  de  voorkeursbewegingen  betreft,  die  blijven  immers  onder  normale   omstandigheden  levenslang  onveranderd.  Voor  de  rimpels  in  het  gezicht  geldt  dat  die  wel  veranderen,   in  de  zin  dat  er  -­  met  het  vorderen  van  de  leeftijd  -­  rimpels  bijkomen,  terwijl  andere  dieper  worden  en   zich  daarmee  nadrukkelijker  presenteren.     Op  de  dvd  zocht  ik  bij  Clifton  James  aanvankelijk  naar  de  bekende  voorkeursbewegingen  uit  het   systeem  Van  der  Bijl.  :DDUPHQLQHONHILOP]LHWGDWHUµKDQGHQZRUGHQJHYRXZHQ¶HQµDUPHQJHNUXLVW¶ ziet  men  dat  bij  onze  hoofdpersoon  niet  terug.  De  enige  voorkeurshouding  was  die  van  het  vastpakken   van  de  handen  achter  de  rug  (een  eindstand  van  een  voorkeursbeweging  die  in  het  systeem  Van  der   Bijl  als  meting  niet  voorkomt).  In  de  film  zien  we  Clifton  James  dat  dikwijls  doen;;  telkens  pakt  hij  met  zijn   linkerhand  de  rechter  vast,  nooit  andersom.  Montgomery  zelf  staat  ook  voortdurend  met  de  handen  op   de  rug;;  op  een  enkele  afbeelding  is  te  zien  dat  -­  ook  hij  -­  daarbij  met  zijn  linkerhand  de  rechter  vastpakt.   Daarmee  drong  geleidelijk  tot  me  door  dat  er  een  probleem  ontstond,  want  ik  was  niet  toevallig,  zoals  bij   Ganz,  tegen  een  voorkeurshouding  aangelopen  die  bij  beide  personen  verschillend  wordt  uitgevoerd.     In  de  gezichten  van  beide  mannen  valt  ook  niet  direct  op  waar  de  verschillen  zitten.  De  lijntjes  tussen  de   ogen,  die  zo  typerend  waren  voor  Hess,  zijn  bij  Clifton  James  veel  langer  dan  bij  Montgomery,  maar  de   eerste  is  ten  tijde  van  de  film  veel  ouder  en  daarom  presenteren  ze  zich  wellicht  meer  geprononceerd.   Verder  viel  me  op  dat  op  meerdere  afbeeldingen  te  zien  is  dat  het  rechteroor  van  Montgomery  verder   van  zijn  schedel  afstaat  dan  zijn  linker;;  bij  Clifton  James  is  dat  ook  het  geval,  alleen  in  mindere  mate.     µ1LHWVRSJHVFKRWHQRSKHWJHELHGYDQGHYRRUNHXUVEHZHJLQJHQ¶LVGHFRQFOXVLH  daarom  werd  de  stand   van  de  gebitselementen  van  beide  mannen  in  het  onderzoek  betrokken.  De  voortanden  van  Clifton   James  staan  minder  perfect  naast  elkaar  dan  die  van  Monty  (93,  94,  95).  Op  een  frame  van  de  dvd  How   the  war  was  won  is  het  bovengebit  van  Montgomery  -­  ten  dele  -­  te  zien  bij  een  motivatierede  tijdens  de   Tweede  Wereldoorlog,  gehouden  voor  de  thuisblijvers.  Opvallend  is  het  smalle  spleetje  tussen  zijn   snijtanden  (96),  een  spatie  die  we  bij  Clifton  James  niet  tegenkomen  Op  een  latere  afbeelding  van   Montgomery  (94)  waarop  hij  een  kunstgebit  draagt  is  de  krommingsgraad  van  de  boog  van  het   bovengebit  duidelijk  kleiner  dan  op  afbeelding  96.  Op  de  afbeeldingen  93  en  95  is  goed  te  zien  dat  het   gebit  van  James  onregelmatiger  is  aangelegd  dan  dat  van  Montgomery.   Al  met  al  hebben  we  hier  te  maken  met  drie  verschillend  vormgegeven  gebitten  bij  twee  verschillende   personen,  waarbij  zeker  is  dat  Clifton  James  in  1958  nog  de  beschikking  over  zijn  eigen  tanden  had.  Bij   Montgomery  kunnen  we  niet  met  diezelfde  zekerheid  vaststellen  of  hij  op  afbeelding  96  zijn  natuurlijke   tanden  had,  daarvoor  zijn  de  beelden  niet  scherp  genoeg.  Het  spleetje  tussen  de  tanden  doet  wel   denken  aan  een  natuurlijk  gebit  maar  de  onnatuurlijke  egale  witte  kleur  ervan  doet  anders  vermoeden.     Geheel  en  al  tevreden  was  ik  met  de  opbrengst  van  mijn  zoeNWRFKWQLHW'DDURP]RFKWLNRSGHGYG¶VI   ZDV0RQW\¶V'RXEOHen  How  the  war  was  won,  naar  herkenbare  tekenen  van  de  verwondingen  van   James  en  Montgomery  uit  de  Eerste  Wereldoorlog.   Het  zoeken  naar  meer  lichaamskenmerken  kon  meteen  gestaakt  worden  toen,  op  enkele  momenten  op   de  dvd  van  de  dubbelganger,  duidelijk  in  beeld  kwam  dat  Clifton  James  de  middelvinger  mist  van  zijn   rechterhand  (97).  Die  hand  is  daardoor  wat  smaller  geworden  dan  de  linker,  omdat  er  ook  (een  deel   van)  een  middenhandsbotje  ontbreekt.  Dat  is  goed  te  zien  als  hij  met  de  linkerhand  de  rechter  vastpakt   achter  zijn  rug  (99,  100).  Tevens  zijn  er  bewegingsbeperkingen  zichtbaar  in  de  vingergewrichten  van  de   vierde  en  vijfde  vinger;;  dat  is  de  reden  dat  de  wijsvinger  veel  langer  oogt  dan  gebruikelijk.   Vlak  voordat  James  overgevlogen  werd  naar  Gibraltar  moest  er  inderhaast  een  prothesevinger  voor   hem  vervaardigd  worden.  Hij  schrijft  daarover:  

  147  

µ*RRG/RUG¶KH>6WHSKHQ:DWWV@VDLG¶«@3HUKDSVLWZDVQRWVXUSULVLQJWKDWQRRQHKDGQRWLFHG  it  before.   >«@2QWKHVWDJH,DOZD\VZRUNHGZLWh  my  right  hand  behind  me  or  in  my  pocket,   and  in  course  of  time  it  became  second  nature  to  do  this  off-­stage  as  well.  Some   friends  did  not  spot  it  for  months,  and  in  fact  one  friend  told  me  it  was  a  hole  year   EHIRUHKHQRWLFHGLW$IWHUDPRPHQW¶VVLOHQFH  Colonel  Lester  sent  Jack  [Hervey]  out   WRPDNHVRPHSXUFKDVHVLQDFKHPLVW¶VVKRSDQGZKHQKHUHWXUQHGWKH\PDGHD most  realistic  middle  finger  out  of  cotton  wool,  adhesive  plaster  and  some  stiffening   material.  Strapped  on  to  my  hand  and  coloured  to  match  my  skin,  it  would  have   needed  a  very  sharp  pair  of  eyes  to  detect  it.¶15    

In  de  film  liet  men  de  prothesevinger  achterwege,  misschien  omdat  de  gelijkenis  met  Montgomery   verbluffend  genoemd  mocht  worden  en  het  acteerwerk  voldoende  overtuigend.                            

      93:  Clifton  James  als  Bernard  Montgomery  tijdens  een  sterk  geacteerde  toespraak;;  (beeldcitaat:  frame  van  de  dvd:  I  was   0RQW\¶VGRXEOH,  double,  Film  Traders  and  Setfair  Productions  Ltd).   94:  Montgomery,  een  vrolijk  moment;;  we  zien  geen  spleetje  tussen  de  voortanden  (beeldcitaat:Google,afbeeldingen;;   rechthebbende  onbekend).                                         95  en  detail:  Clifton  James,  het  bovengebit  is  onregelmatig  aangelegd  (beeldcitaat:  frame  van  de  dvd:  I  wDV0RQW\¶VGRXEOH Film  Traders  and  Setfair  Productions  Ltd).  

  148  

 

                                            96  en  detail:  Tijdens  de  Tweede  Wereldoorlog;;  MoQWJRPHU\KRXGWHHQPRWLYDWLHVSHHFKµ$OVXKHWmilitaire  front  vergelijkt   met  het  thuisfront,  dan  zeg  ik  dat  het  thuisfront  KHWEHODQJULMNVWLVYDQGHWZHH¶  Het  spleetje  tussen  zijn  voortanden  is   duidelijk  te  zien  (beeldcitaat:  frame  van  de  dvd:  How  the  war  was  won,  British  Movietonews  Limited).            

 

             

97µ0RQW\¶PLVWGHPLGGHOYLQJHUYDQ]LMQUHFKWHUKDQG(EHHOGFLWDDWIUDPHYDQGHGYG,ZDV0RQW\¶VGRXEOH)LOPTraders   and  Setfair  Productions  Ltd).   98:  Noord-­Afrika  1942;;  de  echte  Montgomery  in  actie;;  de  vingers  van  zijn  rechterhand  zijn  zichtbaar  aanwezig  (beeldcitaat:   Imperial  War  Museum).    

        149  

                               

99  en  100µ0RQW\¶VDOXHHUWOLQNHUIRWR HQSDNWGaarna  (rechter  afbeelding)  met  zijn  linkerhand  -­  de  smalle  -­  rechter  vast   (beeldcitaten:  frames  YDQGHGYG,ZDV0RQW\¶VGRXEOH,  Film  Traders  and  Setfair  Productions  Ltd).  

  150  

Kim Jong-­il µ2XU)DWKHU'HDU/HDGHU$*UHDW0DQ$*UHDW'LSORPDW$*UHDW$UFKLWHFW$*UHDW6SRUWVPDQ$*UHDW«¶     Noord-­Koreaanse  propaganda  

De  historische  rivaliteit  tussen  het  huidige  Noord-­  en  Zuid-­Korea  gaat  terug  naar  1945  toen  de   Verenigde  Staten  en  de  Sovjet-­Unie  een  denkbeeldige  lijn  trokken  door  de  achtendertigste   breedtegraad  ter  markering  van  hun  invloedsgebied.  In  1948  stichtten  communisten  in  het  noorden,  en   prowesters  georiënteerde  elementen  in  het  zuiden  een  eigen  land,  en  claimden  prompt  dat  hun  land  het   enige  echte  Korea  was.   Van  Noord-­Korea  gaat  tot  op  heden  geen  enkele  toenadering  uit  om  gefaseerd  te  komen  tot  een   herenigd  Korea,  daarvoor  zijn  de  politieke  tegenstellingen  te  groot.  De  Noord-­Koreanen  beseffen   volgens  Michael  Breen  maar  al  te  goed  dat  een  herenigd  Korea,  een  gegroeid  Zuid-­Korea  zal   betekenen.16   In  1948  werd  de  conservatieve  Rhee  Synman,  een  christen  die  in  Amerika  aan  diverse  universiteiten   studeerde,  president  van  Zuid-­Korea  daarbij  gesteund  door  de  Verenigde  Staten.  In  dat  zelfde  jaar  werd   Kim  Il-­sung  (1912/1994)  benoemd  tot  leider  van  Noord-­Korea,  als  vanzelfsprekend  met  support  van  de   Sovjet-­Unie.  Hij  stichtte  een  communistische  dictatuur  die  zijn  gelijke  nauwelijks  kent  en  wist  daarmee   WRW]LMQGRRGLQDDQGHPDFKWWHEOLMYHQ$OVµ*URWH/HLGHU¶NUHHJKLMQD]LMQRYHUOLMGHQLQGH status  YDQµ(HXZLJ3UHVLGHQW¶HQNRQDOV]RGDQLJQLHWRSJHYROJGZRUGHQRRNQLHWGRRU]LMQ]RRQ.LP Jong-­il  (16  februari  1942)  die  wel  de  feitelijke  macht  in  handen  heeft.     Na  de  Koreaanse  burgeroorlog  (1950/1953)  ontwikkelde  zich  een  Koude  Oorlog  tussen  de  buurstaten   die  tot  op  de  dag  van  vandaag  voortduurt.  Een  zone  van  vier  kilometer  breed  niemandsland,  volgestopt   met  mijnen,  maakte  zelfs  het  meest  onschuldige  contact  tussen  burgers  uit  de  twee  staten  onmogelijk.   Ten  tijde  van  het  bewind  van  de  Zuid-­Koreaanse  leider  Park  riskeerden  postzegelverzamelaars  zelfs   arrestatie  bij  het  in  bezit  hebben  van  Noord-­Koreaanse  zegels.  De  incidenten  tussen  de  landen   stapelden  zich  op  en  werden  gemarkeerd  door  diverse  hoogtepunten,  het  ene  nog  meer  sinister  en   bizar  dan  het  andere.   In  1968  bijvoorbeeld,  drong  een  elite-­eenheid  Zuid-­Korea  binnen  in  een  poging  om,  ter  gelegenheid  van   GHWZLQWLJVWHYHUMDDUGDJYDQGHVWDDWSUHVLGHQW3DUNWHRQWKRRIGHQ'HFRPPDQGR¶VWURNNHQRSQDDU het  presidentiële  Blauwe  Huis  maar  werden  op  het  laatste  moment  tegengehouden.  Even  later  was  het   weer  raak  toen  de  Noord-­.RUHDDQVHPDULQHKHW$PHULNDDQVHVFKLSGHµ8663XHEOR¶HQWHUGHHQ dreigde  de  bemanning  één  voor  één  dood  te  schieten,  te  beginnen  met  het  jongste  lid,  als  de  kapitein   geen  verklaring  wilde  tekenen  dat  hij  zich  binnen  de  territoriale  wateren  van  Noord-­Korea  bezighield  met   spionageactiviteiten.17   Nog  tijdens  het  regime  van  Kim  Il-­sung  deed  zijn  zoon  Kim  Jong-­il  van  zich  spreken  door  in  1978  de   kidnappingen  te  gelasten  van  -­  eerst  -­  de  actrice  Choi  Eun-­hee  en  -­  daarna  -­  van  filmproducent  Shin   Sang-­ok,  in  een  poging  het  artistiek  niveau  van  de  Noord-­Koreaanse  filmindustrie  op  te  krikken.  Na  een   achtdaagse  boottocht  vanuit  Hong  Kong  kwam  Choi  aan  op  de  kade  van  de  Noord-­Koreaanse  haven   NampoZDDU]HGRRU.LPZHUGYHUZHONRPGPHWKHWODFRQLHNHµ7KDQN\RXIRUFRPLQJ0DGDPH&KRL, am  Kim  Jong-­LO¶18  Choi  en  Shin  wisten  samen,  tijdens  een  tripje  in  Europa  in  1986,  te  ontkomen  aan  hun   begeleiders  door  een  Amerikaanse  ambassade  binnen  te  vluchten.   Kim  Jong-­LO¶VYDGHU.LP,l-­sung,  was  de  oudste  van  drie  broers.  Hij  werd  geboren  in  een  klein  dorpje   vlakbij  de  hoofdstad  Pyongyang.  Zijn  vader  was  een  christelijke  keuterboer  die  al  op  32-­jarige  leeftijd   overleed.  Kim  Il-­sung  week  -­  als  vooraanstaand  Koreaans  revolutionair  -­  uit  naar  Mantsjoerije  en  later   naar  de  Sovjet-­Unie,  maar  kwam  na  de  Japanse  capitulatie  terug  naar  Korea.   Over  de  geboorteplaats  van  Kim  Jong-­il  bestaat  enige  onduidelijkheid;;  volgens  de  autoriteiten  is  hij   geboren  op  de  hoogste  berg  van  Noord-­Korea,  de  Mount  Paektu.  Een  en  ander  zou  met       151  

natuurwonderen  gepaard  zijn  gegaan,  zoals  het  verschijnen  van  een  nieuwe  ster  aan  de  hemel.   :DDUVFKLMQOLMNLVGDWQLHWHQKLVWRULFLQHPHQDDQGDWKLMµJHZRRQ¶LQKHW5XVVLVFKHOHJHUNDPS9\DWVNR\e   het  levenslicht  zag.   Kim  Jong-­il  was,  als  we  de  propaganda  mogen  geloven,  een  uitzonderlijk  begaafd  kind  dat  op  de  lagere   school  al  opviel  door  zijn  intelligente  vragen.  Feit  is  dat  hij  in  staat  was  om  politieke  economie  te   studeren  aan  de  Kim  Il  Sung  Universiteit,  de  beste  universiteit  van  het  land.  Hij  studeerde  af  in  1964. 19   Het  is  lastig  om  een  goede  indruk  te  krijgen  van  zijn  intelligentie;;  wel  is  het  is  zonder  meer  duidelijk  dat   de  regio  niet  te  maken  heeft  met  een  gevaarlijke  domkop  maar  veel  meer  met  een  sluwe   machtswellusteling.  Op  Poetin  maakte  hij  tijdens  zijn  bezoek  in  2001  een  intelligente  indruk;;  Kim  toonde   toen  ook  gevoel  voor  humor  en  gaf  blijk  van  een  goede  kijk  op  de  internationale  verhoudingen.   Onverwachts  kan  Kim  ook  blijk  geven  van  zijn  sociale  intelligentie,  zoals  die  keer  toen  hij  per  trein  op   weg  was  naar  Moskou  voor  een  bezoek  aan  Poetin.  Hij  liet  aan  zijn  Russische  begeleider  merken  zeer   JRHGRSGHKRRJWHWH]LMQYDQGHSUREOHPDWLHNLQGHGRRUNUXLVWHUHJLR¶V7RHQ.LPRSPHUNWHGDWKij   gehoord  had  dat  Russische  soldaten  zware  drinkers  zijn,  excuseerde  hij  zich  vrijwel  meteen  voor  die   opmerking  omdat  die  als  kritiek  op  het  bewind  zou  kunnen  worden  opgevat. 20   Kim  Jong-­il  zette  de  traditie  van  persoonsverheerlijking  -­  vakkundig  in  gang  gezet  door  zijn   charismatische  vader  -­  YRRUWHQEH]RUJGH]LFK]HOIWLHQWDOOHQELMQDPHQ]RDOVGHµ*HOLHIGH/HLGHU¶GH µ(HXZLJH=RQ¶HQGHµ*URRWVWH0DQGLHRRLWKHHIWJHOHHIG¶+LMLVDOWLMGH[WUHHPEH]RUJGJHZHHVWRYHU zijn  eigen  veiligheid,  een  bezorgdheid  die  wel  paranoïde  genoemd  mag  worden.  Er  wordt  wel   verondersteld  dat  de  angst  voor  zijn  eliminatie  een  van  de  redenen  is  om  westerlingen  de  toegang  tot   KHWODQGWHRQW]HJJHQGDDUPHHJHOGWYRRU.LPKHWVSUHHNZRRUGµ]RDOVGHZDDUGLVYHUWURXZGPHQ]LMQ gasteQ¶LQGHPHHVWOHWWHUOLMNH]LQ   Toshimitsu Shigemura µ.LP-RQJ-­LOLVLQRYHUOHGHQDDQVXLNHU]LHNWH¶VFKULMIW7RVKLPLWVX6KLJHPXUD-­  verbonden  aan  de   prestigieuze  Waseda-­universiteit  van  Tokyo  -­  in  zijn  boek  The  true  character  of  Kim  Jong-­il.*Als  dat  echt   waar  is  heeft  een  dubbelganger  Vladimir  Poetin  en  Hu  Jintao**ontvangen  als  staatshoofd,  wordt  daar  in   de  berichtgeving  op  internet  aan  toegevoegd.  Tegen  een  verslaggever  van  The  Sunday  Times  zei   6KLJHPXUDGDWµPHGH-­wetenschappers  mij  uitlachen,  maar  leidende  figuren  bij  inlichtingendiensten   GHQNHQGDWLNZHOHHQVJHOLMNNDQKHEEHQ¶+HWYHUVODJLQGHNUDQWHet  Parool  JDDWYHUGHUµ(HQLQ-DSDQ gemaakte  stemanalyse  van  Kim  Jong-­il  -­  tijdens  een  ontmoeting  met  de  toenmalige  Japanse  premier   Junichiro  Koizumi  in  2004  -­  was  niet  conform  eHQHHUGHUHDXWKHQWLHNHRSQDPH¶   Zuid-­.RUHDDQVHH[SHUWV]LMQYDQPHQLQJGDW.LP¶VYRRUNRPHQLVYHUDQGHUGPDDUGDW]RXNRPHQGRRU vermageringskuren  en  een  gematigd  alcoholgebruik.21  Anderen  wijzen  erop  dat  de  Kim  van  voorheen   cognac  dronk  en  die  van  nu  rode  wijn.22  Berichten  als  deze  verschenen  wereldwijd  in  de  media.   Het  lukte  me  helaas  niet  de  hand  te  leggen  op  het  boek  van  Shigemura  dat  in  Nederland  niet  in  de   handel  is,  zodat  niet  helemaal  duidelijk  werd  op  welk  type  sprekeridentificatie  hij  zich  baseert.  Overigens   gaat  het  hier  in  eerste  instantie  niet  om  sprekeridentificatie  maar  vooral  om  sprekerverificatie,  want  de   onderzoeksvraag  is  of  de  stemopname  uit  2004  afkomstig  is  van  de  echte  Kim  Jong-­il.  Pas  als  blijkt  dat   de  stem  niet  van  Kim  zelf  afkomstig  is  komt  vervolgens  de  vraag  in  beeld  wie  de  onbekende  spreker   GDQZHOPDJ]LMQ2PGDWLQGHEHULFKWJHYLQJJHVSURNHQZRUGWRYHUµVWHPDQDO\VH¶ULMVWKHWYHUPRHGHQ GDWLQ-DSDQGHµVSHFWRJUDILVFKHVSUHNHUKHUNHQQLQJ¶ZHUGJHEUXLNWµ(HQVSHFWURJUDPODDW]LHQXLWZHONH frequenties  een  spraakfragment  is  samengesteld  en  wat  de  relatieve  sterkte  van  deze  frequenties  is  als   IXQFWLHYDQGHWLMG¶23  Deze  voiceprinttechniek  is  controversieel,  niet  alleen  vanwege  de  suggestieve   naam  voiceprint,  die  ten  onrechte  een  parallel  doet  vermoeden  met  de  vingerafdruk,  maar  vooral  omdat   voiceprints  niet  onveranderlijk  zijn  maar  variabel  en  reflecteren  daarmee  de  intrasprekervariatie  die  zo   NHQPHUNHQGLVYRRUVSUDDN¶24    

*In  de  herfst  van  2003  verscheen  Kim  Jong-­il  42  dagen  niet  in  het  openbaar.   **Toenmalig  president  van  de  Volksrepubliek  China,  begiftigd  met  een  fotografisch  geheugen.     152  

De  specialist  op  dit  gebied  in  Nederland  A.P.A.  Broeders  plaatst  kanttekeningen  bij  de  forensische   sprekeridentificatie  in  zijn  algemeenheid  omdat:     µ[Dit  een  gebied  is  dat]  niet  kan  bogen  op  een  indrukwekkende  staat  van  dienst.  Dat  is   voor  een  belangrijk  deel  te  verklaren  uit  de  complexiteit  van  het  spraaksignaal  dat   zeker  in  de  forensische  context  een  aanzienlijke  variatie  vertoont  die  zowel  de   herkenning  door  getuigen  als  die  door  deskundigen  ernstig  bemoeilijkt.  >«@  De   forensische  onderzoeksmogelijkheden  hangen  sterk  af  van  de  aard,  de  kwaliteit  en  de   RPYDQJYDQKHWWHRQGHU]RHNHQPDWHULDDO>«@=LMQGHRPVWDQdigheden  echter   gunstig,  bijvoorbeeld  wanneer  het  om  kwalitatief  goede  tapopnamen  van   telefoongesprekken  gaat  en  wordt  het  onderzoek  uitgevoerd  door  ervaren   GHVNXQGLJHQGDQLVHHQSRVLWLHYHRIQHJDWLHYHXLWVSUDDNYDDNJRHGPRJHOLMN¶25  

  Als  door  de  Japanse  specialisten  aan  een  reeks  belangrijke  voorwaarden  werd  voldaan  was  er  dus  een   redelijk  betrouwbare  uitspraak  over  de  authenticiteit  van  Kim  Jong-­LO¶VVWHPJHOXLGPRJHOLMNDaarvan   uitgaand  is  er  voor  mij  voldoende  reden  de  dubbelgangertheorie  serieus  te  nemen  en  te  onderzoeken  of   de  berichten  die  door    Shigemura  wereldkundig  werden  gemaakt  in  overeenstemming  zijn  met  de   resultaten  die  ik  verkreeg  met  het  verzamelen  en  vergelijken  van  lichaamskenmerken.     Aan de slag Ook  nu  begon  ik  met  het  zoeken  naar  bewegingsvoorkeuren  op  foto-­  en  filmmateriaal;;  het  internet  werd   afgezocht;;  ik  bekeek  diverse  filmpjes  met  YouTube  en  bestudeerde  de  dvd:  Kim  Jong-­il,  on-­the-­spot   guidance.  Wijzer  geworden  door  mijn  eerdere  ervaringen  met  Hitler  en  Montgomery  wist  ik  dat  het  nodig   was  enige  kennis  te  vergaren  over  het  leven  en  het  werk  van  Kim  Jong-­il;;  want  alleen  maar  beelden   vergelijken  roept  telkens  weer  vragen  op  die  niet  te  beantwoorden  zijn  zonder  dat  de  te  onderzoeken   persoon  geplaatst  is  in  een  historisch  kader,  en  er  kennis  is  -­  hoe  beperkt  ook  -­  van  het  persoonlijk   leven,  de  gezondheidstoestand  en  zo  mogelijk  van  gewoonten  en  eigenaardigheden.   Shigemura  stelt  dat  Kim  overleed  in  2003;;  daarom  zocht  ik  naar  foto-­  en  filmmateriaal  van  vóór  en  ná   dat  jaartal.  Het  jaar  2003  telt  zelf  niet  mee,  omdat  de  exacte  daWXPYDQµRYHUOLMGHQ¶RQWEUHHNW   Daarbij  is  het  een  handicap  dat  de  afbeeldingen  die  door  het  Noord-­Koreaanse  persbureau  worden   vrijgegeven  niet  altijd  (correct)  gedateerd  zijn  zodat  ten  aanzien  daarvan  ruime  marges  aangehouden   PRHWHQZRUGHQ'HGYGPDDNWHHQH[DFWHGDWHULQJYDQ.LP¶VSXEOLHNHRSWUHGHQVQLHWGLUHFWPRJHOLMN maar  eindigt  met  het  24-­daagse  bezoek  per  trein  aan  Rusland  in  2001.  De  frames  die  afkomstig  zijn  van   de  dvd,  betreffen  dus  alleen  opnamen  die  gemaakt  werden  voor  2003.   %LMKHWEHNLMNHQYDQGHGYGZRUGWGXLGHOLMNZDWµRQ-­the-­VSRWJXLGDQFH¶LQGHGDJHOLMNVHSUDNWLMNEHWHNHQW We  zien  Kim  op  bezoek  in  fabrieken  waar  kleding  wordt  gemaakt  of  voedsel  wordt  geproduceerd.  Een   andere  keer  bekijkt  hij  stedenbouwkundige  projecten  of  gaat  op  bezoek  bij  Noord-­Koreaanse  topatleten.   In  het  algemeen  is  hij  ontspannen  en  maakt  -­  goedlachs  -­  links  en  rechts  een  praatje,  ondertussen  af  en   toe  een  vluchtig  trekje  nemend  van  een  filtersigaret,  die  hij  meestal  onopvallend  in  de  linkerhand  achter   ]LMQUXJKRXGW6WHHGVJHHIWKLMQDGLWNRUWHLQWURHHQYHUKDQGHOLQJRYHUµKRHJRHGKHWJDDW¶HQZDDU verbeteringen  mogelijk  zijn.  De  Grote  Leider  heeft  overal  verstand  van  en  wil  de  gids  zijn  voor  zijn  volk.   .LP¶Vop-­  en  aanmerkingen  worden  door  zijn  gevolg,  dat  uit  plaatselijke  journalisten  en  militaire   partijbonzen  bestaat,  vlijtig  genoteerd  in  kleine  boekjes.     Kim  Jong-­LOGHµLQFDUQDWLRQRIORYHDQGPRUDOLW\¶YROJHQVGHFRPPHQWDDUVWHP]HWGHOLMQHQXLW  hij  heeft   een  gidsfunctie  en  speelt  de  profeet.  Diens  vader  werd  onsterfelijk  gemaakt,  Kim  gaat  dat  worden  en   zijn  zoon  Kim  Jong-­XQGHµ6WUDOHQGH.DPHUDDG¶ VWDDWDONODDU]RGDWKHWUHJLPHQD.LP¶VGRRGYHUGHU kan  bouwen  aan  een  heilige  drie-­eenheid.   Kim  Jong-­il,  een  kleine  maQYDQFHQWLPHWHUµILYHIHHWWZRLQFKHV¶ 26,  kan  heel  charmant  zijn   ondanks  zijn  reputatie  van  slecht  gehumeurde  playboy.  Hij  had  als  een  van  de  weinigen  in  zijn  land  een    

  153  

corpulente  constitutie  en  mag  een  levensgenieter  genoemd  worden  als  hij  zich  laat  omringen  door  een   overdaad  aan  vrouwelijk  schoon.  Daarnaast  neemt  hij  het  niet  zo  nauw  met  de  communistische  mores   want  hij  heeft  een  enorme  collectie  aan  westerse  films  in  zijn  bibliotheek.  Over  Kim  is  veel,  heel  veel   geschreven  zegt  Michael  Breen:     µDespite  his  long  grooming  for  the  position  [President]  ,  despite  having  day-­to-­day  run  the   FRXQWU\DVKLVIDWKHUDJHGGHVSLWHKLVDFWXDOOHDGHUVKLSVLQFHKLVIDWKHU¶VGHDGDQG despite  the  shelves  of  biographies  and  daily  column  inches  devoted  to  him  each  day  in  the   North  Korean  media,  he  remains  something  of  a  mystery.¶27  

  En  dat  is  dan  meteen  het  probleem,  Kim  is  en  blijft  een  onberekenbare  man  die  de  macht  heeft  over   nucleair  wapenarsenaal  en  een  groot  en  goed  toegerust  leger.  De  technologische  militaire  voorsprong   van  het  westen  mag  dan  geruststellend  groot  zijn,  maar  Kim  weet  bij  voortduring  de  aandacht  op  zich  te   vestigen  en  de  spanning  in  de  regio  op  scherp  te  zetten  waarbij  ook  Zuid-­Korea  zich  niet  onbetuigd  laat,   bang  als  men  daar  is  voor  een  verraVVLQJVDDQYDOXLWKHWQRRUGHQ'DWYHUNODDUWZDDURPµGHZHUHOG¶]HHU JHwQWHUHVVHHUGKHWPHGLVFKZHOHQZHHYDQGHODVWLJHµ'HDU/HDGHU¶YROJWHQGUXNVSHFXOHHUWRYHUHHQ vervanger  die  zijn  plaats,  misschien  voor  tijdelijk,  heeft  ingenomen.     Voorkeursbewegingen   Op  de  dvd  en  op  fotomateriaal  van  na  2003  kunnen  een  drietal  overeenkomende  voorkeurshoudingen   gevonden  worden:  het  µhandenvouwen¶,  het  µarmenkruiVHQ¶HQKHWµNODSSHQLQGHKDQGHQ¶ (applaudisseren).  Het  klappen  in  de  handen  kwam  tot  dusverre  als  meting  niet  aan  de  orde.   Applaudisseren  is  een  bewegingsvoorkeur  uit  het  Systeem  Van  der  Bijl,  de  onderste  hand  wordt   genoteerd  in  het  coderingssysteem.  Hierbij  merken  we  op  dat  de  leidende  hand  de  grootste   bewegingsuitslag  maakt;;  dat  hoeft  niet  altijd  de  bovenste  hand  te  zijn.  Soms  wordt  de  bovenste  hand   vrijwel  onbeweeglijk  gehouden  en  voert  de  onderste  hand  de  klapbeweging  uit. 28   De  Kim  Jong-­il  van  voor  2003  en  van  na  2003  applaudisseert  altijd  met  zijn  linkerhand  onder  (106,  107,   108),  daarbij  is  de  leidende  hand  de  rechterhand;;  dat  is  te  zien  op  bewegende  beelden.   Op  filmmateriaal  van  na  2003,  dat  te  vinden  is  met  YouTube,  zien  we  Kim  altijd  applaudisseren  met  de   linkerhand  onder,  de  leidende  hand  is  ook  nu  de  rechter  (109).  Het  klappen  wordt  dus  steeds  op   dezelfde  manier  uitgevoerd  en  omdat  de  ontvangende  hand  de  linker,  en  de  uitvoerende  hand  de   rechter  is,  hebben  we  nu  twee  kenmerken  tegelijk  gevonden  die  bij  beide  personen  overeenkomen.  De   andere  twee  bewegingsvoorkeuren  zijn  het  handenvouwen  en  het  armenkruisen.  Bij  het  handenvouwen   eindigt  bij  Kim  de  linkerduim  achter/boven  (101,  102,  103,  105).  Op  sommige  beelden  -­  zoals  op   afbeelding  103  -­  is  dat  lastig  te  zien  omdat  zijn  linkerduim  verstopt  zit  onder  de  rechter.  Bovendien  is  in   dit  bijzondere  geval  de  rechterpink  achter  de  linker  terecht  gekomen.  Het  armenkruisen  (110,  111,  112)   eindigt  met  de  linkerarm  boven/voor,  dat  geldt  vóór  het  jaar  2003  en  ook  daarna.   Drie  voorkeursbewegingen  met  dezelfde  eindstand  zijn  het  resultaat  en  daarbij  kennen  we  nu  de  manier   waarop  één  van  die  bewegingen  (het  applaudisseren)  wordt  gemaakt.  Er  werden  geen   YRRUNHXUVEHZHJLQJHQHQRIVWDQGHQJHYRQGHQGLHµDQGHUVRP¶HQGDDUPHHDIZLMNHQGZHUGHQ uitgevoerd.   Van  alle  bewegingsvoorkeuren  vond  ik  in  de  periode  voor  en  na  2003  meerdere  afbeeldingen  die  hier   niet  alle  een  plekje  vonden,  hetzij  door  ruimtegebrek,  of  omdat  de  kwaliteit  ervan  ontoereikend  was.   Voor  wie  zelf  onderzoek  wil  doen  naar  lichaamskenmerken  van  Kim  Jong-­il  raad  ik  de  dvd  Kim  Jong-­il   on  the  spot  guidance  aan  die  via  internet  te  bestellen  is.  Daarnaast  krijgt  men  met  Google,  afbeeldingen   (zoekopdracht  Kim  Jong-­il)  een  keur  aan  plaatjes  te  zien.  Wie  op  zoek  wil  naar  kwalitatief  goede   afbeeldingen  kan  het  beste  Getty  Images  raadplegen  (http://www.gettyimages.com).  

  154  

aselect   We  hebben  te  maken  met  drie  eindstanden  van  bewegingsvoorkeuren  die  theoretisch  2 3  mogelijkheden   geven.  Eén  op  de  acht  personen  zou  de  drie  bewegingen  dus  moeten  maken  met  dezelfde  eindstand   tot  gevolg,  als  elke  voorkeurseindstand  even  vaak  voorkomt.   In  de  praktijk  blijkt  die  zuiver  rekenkundige  benadering  niet  te  werken,  dat  kwam  uitgebreid  aan  de  orde   in  Hoofdstuk  4:  Statistiek  en  kansrekening.  Om  toch  een  indicatie  te  verkrijgen  over  het   verhoudingsgewijs  voorkomen  van  dit  kenmerkcomplex  in  een  populatie,  kan  men  het  beste  een   aselecte  steekproef  opzetten  omdat  bewegingsvoorkeuren,  in  meer  of  mindere  mate,  afhankelijke   kenmerken  zijn.  De  steekproef  bestond  uit  299  volwassen  personen  (n=299)  de  jongste  persoon  was  19   jaar  en  de  oudste  79  jaar.  Er  werd  niet  geselecteerd  op  sekse,  ras  of  leeftijd.  De  bewegingsvoorkeuren   zijn  van  die  factoren  immers  niet  afhankelijk.29   In  een  grote  aselecte  steekproef  onder  4782  personen  vond  Van  der  Bijl  junior  voor  het  µarmenkruisen¶   en  het  µhandenvouwen¶  de  volgende  verhoudingen:30     Armenkruisen    rechterarm  voor  :  linkerarm  voor  =  2  :  3   Handenvouwen    rechterduim  achter  :  linkerduim  achter  =  1  :  1     2YHUKHWµNODSSHQLQGHKDQGHQ¶ZHUGHQJHHQYHUKRXGLQJVJHJHYHQVJHYRQGHQLQGHonderzochte   bronnen.  Uit  mijn  steekproef  komen  de  volgende  resultaten  naar  voren:     Armenkruisen    rechterarm  voor  :  linkerarm  voor  =  2  :  3   Handenvouwen    rechterduim  achter  :  linkerduim  achter  =  1  :  1   Klappen  in  de  handen    rechterhand  onder  :  linkerhand  onder  =  1  :  3   Combinatie    linkerarm  voor+linkerduim  achter+linkerhand  onder  :  de  andere  zeven  combinaties  =  1  :  4     Voor  wat  betreft  het  armenkruisen  en  het  handenvouwen  werden  dezelfde  verhoudingen  aangetroffen   als  in  de  groep  van  Van  der  Bijl.  De  verhouding  1:4  betekent  dat  van  vier  willekeurig  gekozen  personen,   er  gemiddeld  één  de  gezochte  combinatie  heeft.  De  resultaten  betreffen  de  onderzochte  populatie  en   kunnen  niet  zonder  meer  geëxtrapoleerd  worden  naar  een  willekeurige  bevolkingsgroep,  daarnaar  is   nog  tHZHLQLJRQGHU]RHNJHGDDQ,HGHUHJURHSµVSUHHNW¶GXVYRRU]LFKPDDUGHUHVXOWDWHQXLWGH steekproeven  van  Van  der  Bijl,  De  Cock  en  die  van  mij  laten  dezelfde  verhoudingen  zien  voor  wat   EHWUHIWKHWµDUPHQNUXLVHQ¶HQKHWµKDQGHQYRXZHQ¶GHLQWHUVWHHNSURHIYariantie  is  dus  kennelijk  klein.   Daarom  geven  de  uitkomsten  wel  richting  aan  ons  denken:  áls  de  onderzochte  groep  ook  representatief   is  voor  de  bevolking  van  Noord-­Korea,  dan  heeft  gemiddeld  één  op  de  vier  willekeurig  gekozen  mensen   daar  -­  voor  deze  drie  metingen  -­  dezelfde  bewegingsvoorkeur  als  de  µ'HDU/HDGHU¶                                   155  

Afbeeldingen handenvouwen voor en na 2003                      

101  en  102:  Kim  Jong-­il;;  linkerduim  achter  de  rechter.  Alles  wat  de  Grote  Leider  te  vertellen  heeft  wordt  vlijtig  genoteerd  in   kleine  boekjes  (beeldcitaten:  frames  van  de  dvd:  Kim  Jong-­il,  on-­  the-­  spot  guidance).            

             

103  en  104:  Kim  Jong-­il  ontmoet  de  Amerikaanse  minister  van  Buitenlandse  Zaken  Albright  in  oktober  2000;;  zijn  linkerduim   ligt  achter/boven.  Die  duim  is  op  deze  foto  overigens  niet  zichtbaar,  hetzelfde  geldt  voor  zijn  rechter  pink.  De  voorkeur  van   Albright  wat  betreft  het  handenvouwen  is  waarschijnlijk  met  haar  rechterduim  boven/achter  omdat  haar  rechterwijsvinger   boven  de  linker  ligt  (beeldcitaten:frames  van  de  dvd:  Kim  Jong-­il,  on-­  the-­  spot  guidance).    

                                                                                   

                                                                                                   

 

  105:  De  linkerduim  achter/boven.  Kim  bezoekt  een  universiteiten  en  een  fabriek  voor  metaalbewerking  (beeldcitaat:  8   februari  2007  vrijgegeven  door  het  Korean  Central  News  Agency  (KCNA)).            

  156  

Afbeeldingen handenklappen voor en na 2003                           106,  107  en  108:  Kim  Jong-­il  applaudisseert  met  zijn  linkerhand  onder  (beeldcitaten:  frames  van  de  dvd:  Kim  jong-­il,  on-­the-­ spot  guidance).                                  

109.LPEH]RHNWGH.RUHDDQVHYRONVPLOLWLHµXQLW¶,  de  linkerhand  onder  (beeldcitaat:  12  augustus  2008  vrijgegeven  door   het  Korean  Central  News  Agency  (KCNA/Getty  Images).    

                     

Afbeeldingen armenkruisen voor en na 2003

110  en  111:  De  linkerarm  kruist  voor  de  rechter  (beeldcitaten:  frames  van  de  dvd:  Kim  Jong,  on-­  the-­  spot  guidance).              

  157  

                          112:  Kim  in  een  karakteristieke  pose;;  zijn  linkerarm  kruist(e)  voor  de  rechter  (beeldcitaat:  vrijgegeven  in  2008  door  het   Korean  Central  News  Agency  (KCNA/Getty  Images).    

.LP·V¶ODQJHUHFKWHUDUP· Tijdens  staatsbezoeken  is  er  gelegenheid  voor  de  pers  om  een  fotoshoot  te  maken  die  al  jarenlang   plaatsvindt  in  het  Pae  Kha  Hawon  Guest  House  in  Pyongyang.  We  zien  Kim  poseren  met  een  keur  aan   hoogwaardigheidsbekleders;;  soms  staat  hij  links,  dan  weer  rechts  van  zijn  bezoeker.  De  achtergrond  is   steeds  dezelfde  zodat  kan  worden  vastgesteld  dat  de  man  die  voor  Kim  moet  doorgaan,  steeds   ongeveer  dezelfde  lengte  heeft.  Indien  er  sprake  is  van  een  dubbelganger  zal  de  lichaamslengte  zeker   een  selectiecriterium  zijn  geweest.  Kleinere  mannen  konden  eventueel  geschikt  gemaakt  worden  door   ingebouwde  zoolverhogingen  in  de  schoenen.  In  het  geYDOYDQHHQWHODQJHµ.LP¶KDGPHQEHWHU kunnen  kiezen  voor  een  andere  achtergrond.                                         113:  Kim  Jong-­il,  links  de  Zuid-­Koreaanse  president  Kim  Dae-­Jung  (13  juni  2000).   114:  Kim  Jong-­il,  rechts  de  Zuid  Koreaanse  president  Roh  Moo-­Hyun  (3  oktober  2007).   De  rechterhand  van  Kim  is  open,  de  linkerhand  half  gesloten  (beeldcitaten:  vrijgegeven  door  het  Korean  Central  News   Agency  (KCNA)).  

  158  

Op  de  afbeeldingen  113  en  114  YDOWRSGDW.LP¶VUHFKWHUKDQGPHHURSHQJHKRXGHQZRUGWGDQGHOLQNHU dat  was  al  zo  op  de  foto  gemaakt  in  2000  en  op  die  uit  2007  blijkt  dat  nog  steeds  het  geval.  Reden   genoeg  om  eens  te  kijken  of  ZHKLHUWHPDNHQKHEEHQPHWHHQYRRUNHXUVVWDQGYDQ.LP¶VKDQGHQ   In  het  boek  Kim  Jong-­il  van  Michael  Breen  komen  we  een  foto  tegen  waarop  Kim  poseert  met   filmproducent  Shin  Sang-­ok  en  zijn  (voormalige)  vrouw,  de  actrice  Choi  Eun-­hee.31  De  stand  van  de   KDQGHQLVGH]HOIGHDOVRSGHKLHUJHWRRQGHIRWR¶V'DWJHOGWRRNYRRUGHSRVHRSGHIRWR¶VPHW Madeleine  Albright  in  2000  en  met  Park  Geun-­hy,  de  dochter  van  de  Zuid-­Koreaanse  sterke  man  Park   Chung-­hee  in  2002.32   Dit  maakt  duidelijk  dat  Kim  -­  mede  -­  te  herkennen  is  aan  de  stand  van  de  handen  bij  dit  soort   gelegenheden;;  er  bestaat  een  voorkeur,  al  is  die  niet  altijd  even  goed  waarneembaar.     Nog een aanwijzing Kim  Jong-­LOKHHIWYROJHQV0LFKDHO%UHHQHHQOLFKDDPVOHQJWHYDQRQJHYHHUFHQWLPHWHU2SIRWR¶V waarop  Kim  staand  te  zien  is  met  staatshoofden  en  andere  bezoekers,  oogt  hij  niet  opvallend  klein.     Natuurlijk  was  er  het  vermoeden  dat  zijn  lichDDPVOHQJWHZRUGWµDDQJHSDVW¶GRRUVSHFLDDOVFKRHLVHO maar  omdat  Kim  pantalons  draagt  die  de  schoenen  tijdens  het  lopen  en  het  staan  -­  op  de  neuzen  na  -­   bedekken  waren  die  aan  mijn  speciale  aandacht  ontsnapt.   Daarom  zocht  ik  aanvankelijk  naar  afbeeldingen  waarop  een  zittende  Kim  te  zien  is,  zodat  aan  de  hand   van  de  lengte  van  zijn  bovenlichaam  een  indruk  gekregen  kan  worden  van  de  lichaamslengte  in   vergelijking  met  de  personen  waarmee  hij  poseert.  De  enige  manier  om  de  lengte  van  zijn   bovenlichaam  te  compenseren  zou  een  zitkussen  kunnen  zijn,  of  een  speciaal  voor  hem  aangepaste   stoel,  een  nogal  onpraktische  oplossing  van  het  probleem.   Op  de  website  van  de  Daily  NK  vond  ik  het  artikel  The  truth  about  Kim  Jong-­il¶s  Shoes33  waarop   afbeeldingen  uit  2001  te  zien  zijn  van  Kim  met  Poetin  en  met  Jiang  Zemin  de  voormalige  president  van   China  (115).  Op  deze  afbeeldinghen  draagt  hij  schoenen  met  verhoogde  hakken  om  zijn  kleine  gestalte   te  maskeren.  Op  afbeeldingen  van  Kim,  die  vrijgegeven  werden  in  2007,  zag  ik  nú,  dat  ]LMQµYHUYDQJHU¶ dit  type  schoenen  ook  draagt  (116)!  Beide  mannen  compenseren  hun  lichaamslengte  dus  met  verhoogd   schoeisel!   Om  meer  duidelijkheid  te  krijgen  over  deze  schoenen  vroeg  ik  een  landelijk  bekende  orthopedisch   schoenmaker,  tevens  podoloog,  om  advies.  Die  stelde  dat  het  hier  gaat  om  orthopedisch  schoeisel   (categorie  A)  met  een  cosmetisch  doel.  Het  schoeisel  wordt  dikwijls  gemaakt  om  een   beenlengteverschil  te  corrigeren  aan  één  zijde.  In  het  geval  van  Kim  is  de  beenlengte  dubbelzijdig  en  in   gelijke  mate  aangepast.  Er  is  sprake  van  een  hakverhoging  van  ongeveer  5  centimeter;;  daarbovenop  is   binnenin  de  schoen  een  zoolverhoging  van  kurk  aangebracht,  die  aan  de  achterkant  ongeveer  7   centimeter  hoog  is,  en  naar  voren  toe  geleidelijk  dunner  wordt.  Onder  de  bal  van  de  voet  is  nog  2,5  tot  3   centimeter  van  de  zoolverhoging  over.  De  neuzen  zijn  iets  langer  gemaakt  dan  functioneel  nodig  is  om   tegemoet  te  komen  aan  een  verzoek  om  meer  elegantie.  De  schoenen  hebben  maat  39,  de  voeten   waarschijnlijk  maat  38.  Dat  laatste  komt  overeen  met  een  voetlengte  van  28  centimeter.  De   hellingshoek  van  de  zool,  ten  opzichte  van  de  grond,  wordt  geschat  op  30  graden,  waarmee  een   aanpassing  van  de  lichaamslengte  met  9  tot  11  centimeter  mogelijk  wordt.                         159  

                           

115  en  detail:  Op  uitnodiging  van  Kim  Jong-­il  is  Jiang  Zemin,  president  van  de  Volksrepubliek  China,  in  2001  op   µJRRGZLOOEH]RHN¶LQ1RRUG-­Korea.  Kim  draagt  schoenen  met  een  hoge  hak  en  een  ingebouwde  zoolverhoging  (beeldcitaat:   vrijgegeven  door  het  Korean  Central  News  Agency  (KCNA)).                                       116  en  detail:  Kim  draagt  orthopedisch  schoeisel;;  tevens  is  weer  te  zien  dat  hij  zijn  rechter  hand  meer  openhoudt  dan  de   linker  (beeldcitaat:  vrijgegeven  op  4  mei  2007  door  het  Korean  Central  News  Agency  (KCNA)).  

  Het  komt  er  op  neer  dat  beide  mannen  orthopedische  schoenen  dragen  die  de  lichaamslengte  in   (ongeveer)  dezelfde  mate  compenseren.  Nu  we  dit  weten  zijn  de  schoenen  ook  als  zodanig  herkenbaar   op  afbeelding  116.  Dit  gegeven  is  een  klap  voor  de  dubbelgangertheorie  van  Toshimitsu  Shigemura,   want  het  is  niet  aannemelijk  dat  men  na  2003  een  dubbelganger  voor  Kim  heeft  gevonden  met  hetzelfde   uitzonderlijk  kleine  poVWXXUDOVGHµ*HOLHIGH/HLGHU¶     Een dubbelganger? We  hebben  nu  een  aantal  lichaamskenmerken  en  voorkeursbewegingen  verzameld  en  de  vraag  is,  of   het  op  grond  van  deze  waarnemingen  aannemelijk  is  dat  we  met  Shigemura  kunnen  spreken  van  een   dubbelganger.  Uit  de  steekproef  kwam  naar  voren  dat  -­  binnen  de  onderzochte  populatie  -­  iemand  de   drie  bewegingsvoorkeuren  armenkruisen+handenvouwen+applaudisseren  uitvoert  uitkomend  in   dezelfde  eindstand:  linkerarm  voor+linkerduim  achter+linkerhand  onder  geschat  moet  worden  op  1:4.   Van  de  vier  geselecteerde  dubbels  zou  er  dus  gemiddeld    maar  één  de  gevraagde  voorkeur  hebben!   Dat  dat  niet  per  se  noodzakelijk  is  wordt  in  Hoofdstuk  4  Statistiek  en  kansrekening  duidelijk  gemaakt.  Er   LVVWHHGVVSUDNHYDQGHPRJHOLMNKHLGRSHHQWRHYDOVWUHIIHUµUDQGRPPDWFK¶ ]RGDWGHYHUKRXGLQJ beter  gezien  kan  worden  als  de  zeldzaamheidswaarde  van  het  kenmerkcomplex.     160  

Verwerken  we  deze  zeldzaamheidswaarde  in  de  regel  van  Bayes  net  zoals  we  deden  met  de   zeldzaamheidswaarden  van  Hess  dan  ziet  dit  er  als  volgt  uit:      

 

  A-­priori  schatte  ik  de  kans  op  een  dubbelganger  in  op  15%;;  de  kans  op  géén  dubbel  dus  op  85%.  De   waarde  van  de  a-­priorikansverhouding  is  net  als  in  het  geval-­Hess  gebaseerd  op  een  schatting;;  het  is   de  neerslag  van  een  subjectieve  gevoelsbeleving  die  tot  stand  kwam  door  de  berichtgeving  in  de  media,   het  oriënterend  plaatjes  kijken  van  Kim  met  het  internet  en  de  kritische  kanttekeningen  ten  aanzien  van   sprekerverificatie  door  professor  A.P.A.  Broeders.  Een  lage  a-­prioriinschatting  heeft  hier  duidelijk   invloed  op  de  uiteindelijke  kans  op  een  dubbelganger  omdat  de  bewijskracht  van  de   zeldzaamheidswaarde  niet  erg  hoog  is.Echter:  de  dubbel  moet,  niet  te  vergeten,  ook  nog  intelligent  zijn,   HHQµODQJHUHFKWHUDUP¶  hebben  én  uitzonderlijk  klein  zijn  van  stuk  (155  centimeter).  Deze  gegevens   werden  in  de  statistische  berekeningen  niet  meegenomen,  maar  gemakkelijk  valt  in  te  zien  dat  de   zeldzaamheidswaarde  (en  daarmee  de  a-­posteriorikansverhouding)  na  verwerking  van  deze  extra  drie   parameters  aanzienlijk  toeneemt,  zelfs  als  men  de  a-­priorikans  op  een  dubbel  hoger  wenst  in  te   schatten.   Verwerken  we  de  extra  parameters  om  praktische  redenen  (grote  populatie)  niet  in  de  formule  van   Bayes  dan  kunnen  ze  hun  bijdrage  leveren  aan  het  niet-­statistische  bewijs.  Statistische  getallen  alléén   mogen  immers  nooit  gelden  als  doorslaggevend  bewijs,  daarom  blijft  ondersteunend  bewijsmateriaal   steeds  noodzakelijk.   Als  men  in  Noord-­Korea  op  de  hoogte  was  van  de  resultaten  van  mijn  aselecte  steekproef  had  men   gemakkelijker  een  dubbelganger  kunnen  selecteren;;  was  dat  niet  het  geval  dan  berustte  een  juiste   keuze  op  toeval  omdat  bewegingsvoorkeuren  en  uiterlijke  kenmerken  onafhankelijk  van  elkaar  zijn.   Wel  had  men  in  het  verre  Noord-­Korea  kennis  kunnen  nemen  van  het  Nederlandse  Systeem  Van  der   Bijl  maar  deze  vorm  van  manuele  therapie  is  buiten  de  Nederlandse  landsgrenzen  vrijwel  onbekend,   daarom  moet  ik  concluderen  dat  Shigemura  een  prikkelende  theorie  poneerde  die  naar  het  rijk  der   fabelen  verwezen  moet  worden:  de  Kim  Jong-­il  van  vóór  2003  is  dezelfde  man  als  de  Kim  van  na  2003!*                              

  *Hier  laat  ik  me  verleiden  tot  een  categorische  uitspraak  die  gebaseerd  is  op  mijn  subjectieve  overtuiging.  Beter  kan  ik  me  -­   volgens  Broeders  in  Op  zoek  naar  de  bron  (402)  -­  KRXGHQDDQGHµWUDGLWLRQHOHJHNZDOLILFHHUGHZDDUVFKLMQOLMNKHLGVJUDGDWLHV¶ DOVµRQZDDUVFKLMQOLMN¶µ]HHURQZDDUVFKLMQOLMN¶HQµPHWDDQ]HNHUKHLGJUHQ]HQGHRQ]HNHUKHLG¶.  

  161  

Bronnen: Beroemde dubbelgangers 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Bijl  van  der,  functiemodel,  13.   Moorhouse,  Hitler.   Hansig,  Ron  T,  Escape;;  www.BlackRaiser.com,   World.   Fest,  dagen,  181.   Der  Untergang  (dvd).   Junge,  Stunde.   Clarke,  Costelle,  DDQVO¶LQWLPLWpG¶+LWOHU (documentaire:  november  2007,  Canvas).   Montgomery,  Memoires,  7.   Idem,  26.   Idem,  65.   Idem,  67.   Idem,  68.   Ibidem.   James,  double,  60.   Idem,  104-­105.  

16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33.

8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15.     Bewegende beelden Der  Untergang,  Constantin  Film  Production  (dvd)   ,ZDV0RQW\¶VGRXEOHFilm  Traders  and  Setfair  Productions  Ltd  (dvd)   'DQVO¶LQWLPLWpG¶+LWOHUILOP   How  the  war  was  won,  British  Movietonews  Limited  (dvd)   Kim  Jong-­il  on-­the-­spot  guidance  (dvd)     Internetbronnen http://cache.daylife.com/imageserve/08nq9MPea4dxx/610x.jpg   http://www.daylife.com/source/Getty_Images/photos/all/1  

Breen,  Kim  Jong-­il,  121.       Idem,  16.   Idem,  26-­28.   Idem,  84.   Idem,  61-­62.   Idem,  109.     Het  Parool,  Dubbelganders  houden  Kim  in  leven.   Broeders,  bron,  392.   Idem,  393.   Idem,  403.   Breen,  Kim  Jong-­il,  49.   Idem,  45.   De  Cock,  131.   De  Cock.   Bijl,  van  der,  functiemodel,  494.   Breen,  Kim  Jong-­il,  fotobijlage.   Ibidem.   Daily  NK,  The  truth  about  Kim  Jong-­LO¶VVKRHV  

  162  

Terugblik In  dit  e-­book  werd  onderzoek  gedaan  naar  Rudolf  Hess,  Adolf  Hitler,  Bernard  Montgomery  en  Kim  Jong-­ il  in  relatie  met  de  identiteit  van  hun  -­  vermeende  -­  dubbelgangers.  Als  er  geen  DNA-­onderzoek   uitgevoerd  kan  worden  en  er  zijn  geen  gebitsgegevens  en  vingerafdrukken,  dan  hebben  we  niet  de   beschikking  over  de  gebruikelijke  middelen  en  methoden  om  de  identiteit  van  personen  te  bepalen  en/of   die  te  verifiëren.  Er  rest  niets  anders  dan  de  officiële  standpunten  van  overheden  voor  zoete  koek  aan   te  nemen.  Op  grond  van  berichtgevingen  in  de  media,  mogelijk  gebaseerd  op  roddels  en  geruchten,   kunnen  we  natuurlijk  ook  het  complotdenken  een  kans  geven  en  daarmee  onze  fantasie  de  vrije  loop   laten.  Dit  boek  is  bedoeld  als  eye-­opener  voor  samenzweringsdenkers  en  voor  een  ieder  die  zelf   onderzoek  wil  doen,  want  na  het  lezen  van  Dubbelgangers  ontmaskerd  kan  iedereen  met  behulp  van   IRWR¶VHQILOPSMHVRSKHWLQWHUQHWDDQGHVODJPHWKHW]RHNHQYan  de  waarheid  achter  de  mythe.   Als  alternatief  voor  de  biometrie  -­  met  gebruik  van  technische  hulpmiddelen  die  slechts  de  forensische   onderzoeker  ten  dienste  staan  -­  is  het  verzamelen  en  vergelijken  van  lichaamskenmerken  een  serieuze   optie  gebleken.  In  het  begin  van  de  vorige  eeuw  werd  op  dit  gebied  door  Alphonse  Bertillon   baanbrekend  werk  uitgevoerd;;  hij  baseerde  zich  op  de  uniciteitassumptie  die  toegeschreven  wordt  aan   $GROSKH4XpWHOHWµGHQDWXXUKHUKDDOW]LFKQRRLW¶+HWLV]LMQYHUGLHQVWHGDWKLMGLWD[LRPa  toepaste  bij  de   ontwikkeling  van  een  bruikbaar  maar  omslachtig  systeem  om  recidivisten  van  criminele  activiteiten  op  te   sporen.  Dat  de  Bertillonage,  die  gezien  kan  worden  als  de  voorloper  van  de  moderne  biometrie,   tenslotte  in  onbruik  raakte  door  de  invoering  van  de  vingerafdruk  als  identificatiemiddel,  doet  aan  die   verdienste  niets  af.   Bertillon  gebruikte  kwantitatieve  metingen;;  hij  legde  -­  heel  precies  -­  diverse  lichaamsmaten  van   verdachten  vast  in  de  overtuiging  dat  de  combinatie  van  meerdere  exact  dezelfde  maten  slechts   sporadisch  voorkomt.  Daarnaast  zag  Bertillon  al  de  waarde  in  van  het  vastleggen  van   persoonlijkheidskenmerken  en  de  positie  op  het  menselijk  lichaam  van  tatoeages,  littekens  en   pigmentvlekken.     Van  der  Bijl  ontwikkelde  met  zijn  manuele  therapie  in  de  jaren  60  van  de  vorige  eeuw,  een  systeem  dat   het  mogelijk  maakt  een  objectieve  en  specifieke  diagnose  te  stellen  bij  klachten  van  het   bewegingsapparaat.  Hij  kwam  daarbij  tot  2 26  diagnostische  mogelijkheden,  een  aantal  dat  hijzelf   bescheiden  vond.   In  tegenstelling  tot  Bertillon  maakte  Van  der  Bijl  gebruik  van  kwalitatieve  metingen.  Het  registreren  van   bewegingsvoorkeuren  speelt  in  zijn  systeem  een  belangrijke  rol.  Het  waren  die  metingen  die  me  op  het   idee  brachten  de  bewegingsvoorkeuren  van  Rudolf  Hess  te  vergelijken  met  die  van  de  man  die  met  een   parachute  boven  Groot-­Brittannië  uit  zijn  vliegtuig  sprong.  Dat  bleek  aantoonbaar  dezelfde  persoon  als   die  later  in  Neurenberg  werd  berecht  en  tenslotte  levenslang  zijn  straf  uitzat  in  Spandau.   Bertillon  en  Van  der  Bijl  maakten  -­  misschien  wel  onbewust  -­  gebruik  van  het  axioma  van  Quételet  maar   gaven  daar  in  de  ontwikkeling  van  hun  systeem  een  andere  invulling  aan.  Bertillon  stortte  zich  op  de   kwantitatieve  metingen  terwijl  Van  der  Bijl  zich  toelegde  op  de  kwalitatieve  registratie  van  houdings-­  en   bewegingsvoorkeuren.   De  uniciteitassumptie  herbergt  wel  een  paradox,  want  hoe  is  het  mogelijk  dat  -­  bijvoorbeeld  -­  twee   (numeriek  verschillende)  handtekeningen  toegeschreven  kunnen  worden  aan  één  persoon  als  iedere   handtekening  op  zich  als  uniek  kan  worden  beschouwd?  Elke  handtekening,  ook  die  is  gezet  door   dezelfde  persoon,  moet  dus  per  definitie  verschillend  zijn!  Toch  kan  men  uitspraken  doen  over   authenticiteit  als  er  voldoende  (overeenkomende)  kenmerken  van  die  handtekeningen  aanwezig  zijn.   Deze  paradox  geldt  voor  biometrie  in  zijn  algemeenheid:  al  wat  gemeten  wordt  is  uniek,  er  bestaan   geen  twee  dezelfde  metingen.  Voor  DNA-­profielen  geldt  hetzelfde:  geen  profiel  is  identiek  maar  kan  wel   kenmerkend  zijn  voor  één  en  dezelfde  persoon.   De  stelling  dat  de  natuur  zich  nooit  herhaalt,  wordt  weliswaar  algemeen  aanvaard  maar  kan  niet   bewezen  worden  omdat  niet  alle  DNA-­profielen,  vingerafdrukken,  lichaamskenmerken  -­  en  combinaties     163  

daarvan  -­  onderzocht  kunnen  worden,  dat  is  in  praktische  zin  onmogelijk.  Daarom  spreekt  men  steeds   van  een  axioma  en  niet  van  een  wetmatigheid.  Sceptici  hebben  daarom  een  punt  wanneer  ze  stellen   dat  het  hier  niet  gaat  om  pure  wetenschap.  Maar  dat  betekent  vervolgens  niet  dat  een  rechter  bewijs,   verkregen  middels  forensische  identificatiemethoden,  om  redenen  van  gebrek  aan  validiteit  en   betrouwbaarheid  in  principe  verwerpt;;  acceptatie  is  voor  de  rechtbank  vaak  toelaatbaar  als  technisch   bewijs,  indien  dat  gebaseerd  is  op  voldoende  praktische  kennis  en  ervaring.1   De  objectiviteit  van  het  meten  en  vastleggen  van  lichaamskenmerken  vergt  alertheid  want  het  herbergt   subjectieve  aspecten.  Van  objectiviteit  kan  in  absolute  zin  nooit  sprake  zijn,  maar  een  maat  voor  de   betrouwbaarheid  van  het  gemetene  kan  wel  gevonden  worden  in  de  scores  van  de  intra-­reabiliteit  en  de   interreabiliteit.  De  eerste  acht  metingen  uit  het  Systeem  Van  der  Bijl  scoren  daarbij  zeer  hoog,  ze   hebben  eeQJURRWµREMHFWLYLWHLWJHKDOWH¶     Bij  de  beoordeling  van  foto-­  en  filmmateriaal  kunnen  gemakkelijke  ongewenste  waarnemereffecten   sluipen.  We  zien  immers  graag  wat  in  overeenstemming  is  met  wat  we  willen  vinden  (motivational  bias),   negeren  zaken  die  niet  van  pas  komen  (confirmation  bias)  en  we  hebben  ook  de  neiging  om  waar  te   nemen  wat  we  graag  willen  aantreffen  (expectation  bias).2  Door  relevant  beeldmateriaal  in  dit  boek  op  te   nemen  heb  ik  geprobeerd  dit  probleem  het  hoofd  te  bieden.  Daarnaast  vroeg  ik  natuurlijk  familieleden   en  kennissen  om  advies  bij  het  beoordelen  van  beeldmateriaal,  daarbij  hanteerde  ik  open  vragen  om   sociaal  wenselijke  antwoorden  te  voorkomen.   9DQZHJHGHµELDV¶LVKHWRRNEHODQJULMNWHYHUPHOGHQZHONHELRPHWULHniet  onderzocht  werd.  Wat  Rudolf   Hess  betreft  gaf  ik  daarvan  een  overzicht  in  Op  dood  spoor.  Bij  Kim  Jong-­il  nam  ik  een  onderzoek  naar   KHWOLMQHQSDWURRQLQ]LMQ]ZDDLHQGHUHFKWHUKDQGXLWHLQGHOLMNQLHWRSLQGLWERHNRPGDWGHXLWYHUJURWHIRWR¶V niet  scherp  genoeg  waren  voor  betrouwbare  conclusies.   ,QKHWYRRUZRRUGYDQGLWERHNVWDDWGDWLNVRPVµSHURQJHOXN¶WHJen  -­  combinaties  van  -­  typerende   lichaamskenmerken  aanliep,  en  ook  dat  onverwachte  succesjes  een  stimulans  waren  in  tijden  dat  het   RQGHU]RHNGUHLJGHYDVWWHORSHQ7HJHQGDWHHUVWHNLMNLNDFKWHUDIDQGHUVDDQZDQWGRRUHHQµDQGHUH¶   manier  van  observeren  worden  bijzonderheden  als  vanzelf  gevonden,  en  wordt  de  geluksfactor   marginaal.  Het  enige  dat  daarvoor  nodig  is,  is  de  uniciteitsassumptie  te  accepteren,  niet  als  theoretisch   gegeven  maar  als  praktische  leidraad  bij  het  onderzoek.  We  gaan  er  meestal  vanuit  dat  de  mens  in   meer  of  mindere  mate  symmetrisch  is,  maar  als  we  meer  en  meer  inzoomen  op  details,  openbaren  de   DV\PPHWULVFKHNHQPHUNHQ]LFKDOVYDQ]HOI0RRLHYRRUEHHOGHQGDDUYDQ]LMQGHµYHUWLFDOHULPSHOVWXVVHQ GHRJHQ¶ELM+HVVHQGHµRSHQKDQG¶YDQ.LPJong-­il.     Hoe  meer  verschillende  lichaamskenmerken  hoe  groter  de  kans  op  een  dubbelganger  (in  theorie  is  één   verschillend  kenmerk  voldoende).  Het  omgekeerde  is  ook  waar:  in  het  geval  van  Rudolf  Hess  en  Kim   Jong-­il  werden  geen  verschillende  lichaamskenmerken  gevonden  en  daarom  werd  de  kans  op  een   dubbelganger  heel  erg  klein  maar  nooit  nul.  Absolute  zekerheid  kan  niet  verkregen  worden  omdat   daarvoor  theoretisch  de  vergelijking  van  een  oneindig  aantal  lichaamskenmerken  nodig  is.  Dat  laatste  is   niet  nodig  als  we  de  beschikking  hebben  over  DNA-­materiaal  of  vingerafdrukken  omdat  die  biometrie   hoger  op  de  hiërarchische  ladder  staat  wat  betreft  het  onderscheidend  vermogen  dan  bijvoorbeeld  een   flapoor  in  combinatie  met  linkshandigheid.   Opvallend  was  het  gemak  waarmee  op  grond  van  lichaamskenmerken  duidelijk  werd  dat  de  acteurs   Bruno  Ganz  en  Clifton  James  niet  dezelfde  persoon  konden  zijn  als  respectievelijk  Adolf  Hitler  en   Bernard  Montgomery.  De  veronderstelde  dubbels  van  Rudolf  Hess  en  Kim  Jong-­il  waren  veel  moeilijker   WHµRQWPDVNHUHQ¶NHQQHOLMNRPUHGHQGDWHUYDQGXEEHOJDQJHUVKHOHPDDOJHHQVSUDNHwas.  Eindeloos   afbeeldingen  bestuderen  en  de  literatuur  erop  naslaan  was  daarom  noodzakelijk.  Wat  betreft  Hess  was   de  opbrengst  van  de  literatuurstudie  hoog.  Naast  historisch  bewijs  dat  tegen  de  dubbelgangertheorie   pleitte  vond  ik  in  de  literatuur  diverse  aanwijzingen  voor  bruikbare  kwalitatieve  biometrie,  zoals  dat  het   geval  was  in  de  gedetailleerde  beschrijving  van  de  gevangene  lopend  in  de  gevangenistuin  met  zijn   µKDQGHn     164  

RSGHUXJ¶HQQLHWWHYHUJHWHQGHEHVFKULMYLQJYDQGHµ]HOIPRRUGSRJLQJPHWKHWPHV¶WLMGHQV]LMQ detentie  in  Engeland.   (HQPRRLYRRUEHHOGYDQVHUHQGLSLWHLWZDVKHWDDQWUHIIHQYDQGHSDVVDJHLQHHQERHNZDDULQµ+HVV¶-­  op   hoge  leeftijd  aangekomen  -­  onmiddellijk  zag  dat  de  afgedrukte  foto,  waarop  hij  en  zijn  zus  stonden   afgebeeld,  op  een  vergissing  moest  berusten.  Ik  was  op  zoek  naar  lichaamskenmerken  maar  vond  iets   DQGHUVZDWEXLWHQJHZRRQJRHGYDQSDVNZDP'HµGXEEHOJDQJHU¶YDQ+HVVEOHHNXLW]RQGHUOLMNgoed  op   de  hoogte  van  de  gezinsomstandigheden  van  de  familie!  Frappant  was  hoe  dit  gegeven  door  Hugh   Thomas  werd  genegeerd.     Uitgebreid  werd  ingegaan  op  de  rekenkundige  statistiek  en  de  voordelen  die  de  Bayesiaanse  statistiek   bieden  om  inzichtelijk  te  maken  wat  de  toevoeging  van  bewijsmateriaal  doet  met  de  a-­posteriori     kansverhouding.  Uit  een  grote  aselecte  steekproef  onder  4782  personen  van  Van  der  Bijl  junior  kwam   naar  voren  dat  een  drietal  gezamenlijke  bewegingsvoorkeuren  van  Rudolf  Hess  en  zijn  dubbelganger   (armenkruisen+handenvouwen+rechtshandigheid)  slechts  bleken  voor  te  komen  bij  1:16  personen   terwijl  dat  rekenkundig  gezien  bij  1:8  personen  het  geval  moest  zijn  als  elke  van  de  afzonderlijke   voorkeuren  even  vaak  voorkomt.  Voor  de  drie  metingen  gedaan  bij  Kim  Jong-­il   (armenkruisen+handenvouwen+applaudisseren)  en  zijn  dubbelganger  kon  ik  geen  gebruik  maken  van   de  steekproef  van  Van  der  Bijl,  omdat  ik  daaruit  geen  gegevens  kon  afleiden  over  het  applaudisseren.   Daarom  zette  ik  zelf  een  aselecte  steekproef  op.  De  drie  bewegingsvoorkeuren  samen,  bleken  in  een   populatie  van  299  personen  voor  te  komen  bij  1:4  personen.     +LHUERYHQZRUGWQDGUXNNHOLMNQLHWJHVSURNHQRYHUµGHNDQVLVGDW«¶RIRYHUµGHNDQVLVGDW«¶ GH]HYHUKRXGLQJHQ]LMQYRRUµGHNDQV¶  niet  representatief  onder  andere  omdat  een  toevalstreffer  op  een   -­  vroege  -­  match  steeds  tot  de  mogelijkheden  blijft  behoren.  De  verhoudingen  moeten  gezien  worden   als  de  zeldzaamheidswaarde  van  het  kenmerkcomplex  in  kwestie.  De  zeldzaamheidswaarden  van  Hess   en  Kim  werden  verwerkt  in  de  regel  van  Bayes,  waarmee  dit  onderzoek  kwantificeerbaar  werd.  Het  is   fraai  om  te  zien,  dat  naarmate  het  bewijs  tegen  de  dubbelgangertheorie  toeneemt,  de  a-­priori   inschatting  voor  het  eindresultaat  steeds  van  minder  belang  wordt.   Nogmaals  wordt  vermeld  dat  resultaten  van  de  steekproeven  indicatief  zijn.  Naar  het  totale   lichaamskenmerkcomplex,  van  Rudolf  Hess  en  Kim  Jong-­il,  waarbij  alle  gevonden  parameters  worden   betrokken,  is  (nog)  geen  onderzoek  gedaan  en  dat  lijkt  ook  onbegonnen  werk  vanwege  de  omvang  van   de  steekproeven  die  daarvoor  vereist  zijn.  Toch  is  het  niet  al  te  gewaagd  de  getrokken  conclusies  over   de  identiteit  van  de  dubbels  te  trekken,  zeker  ook  omdat  andere  bewijzen  -­  uit  de  literatuur  afkomstig  -­   die  ondersteuneQ'HµEHZLMVNUDFKW¶YDQGH]HOG]DDPKHLGVZDDUGHYHUZHUNWLQGHregel  van  Bayes  krijgt   zijn  volle  gewicht  immers  in  combinatie  met  ander  bewijs!     Quételet,  Bertillon  en  Van  der  Bijl;;  ze  brachten  alle  drie  iets  nieuws.  In  dit  e-­book  werden  die  ideeën   gebruikt  waarvan  ik  verwachtte  dat  ze  behulpzaam  konden  zijn  bij  de  oplossing  van  de   dubbelgangerproblematiek.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                   Een  punt  dat  ik  tot  nu  toe  niet  verklaarde  is  waarom  ik,  en  op  welk  moment,  meende  te  moeten  stoppen   met  het  -­  verder  -­  zoeken  naar  lichaamskenmerken.  Zijn  elf  overeenkomende  lichaamskenmerken   voldoende  om  de  dubbelgangertheorie  van  Rudolf  Hess  af  te  serveren  en  vijf  voor  die  van  Kim  Jong-­il   als  respectievelijk  vrijwel  zeker  Hess  en  zeer  waarschijnlijk  Kim?  Meer  kenmerken  leiden  volgens  de   Bayesiaanse  statistiek  immers  tot  accumulatie  van  bewijs  en  kunnen  bij  benadering  zelfs  voeren  tot   100%  zekerheid;;  waarom  dan  niet  doorgaan  met  zoeken  naar  nog  meer  kenmerken?   Hier  moet  gezegd  dat  niemand  eindeloos  door  kan  gaan  met  informatie  verzamelen,  een  kéér  stoppen   is  dan  ook  de  dagelijkse  praktijk.  Stoppen  is  deel  van  een  geleidelijk  proces,  dat  wordt  fraai  verwoord  in   Het  onzekere  bewijs  van  Sjerps;;  daarin  schrijft  W.A.  Wagenaar:    

  165  

µ>«@GHUHFKWHU>NDQ@QLHWHLQGHORRVGRRUJDDQPHWLQIRUPDWLHYHU]DPHOHQHUPRHW een  stopregel  zijn  die  zegt  dat  de  rechter  over  voldoende  informatie  beschikt.  Die   stopregel  bestaat  ook  wel  maar  is  niet  erg  expliciet  gedefinieerd,  omdat  het   criterium  daarin  noodzakelijkerwijs  subjectief  is.  In  verschillende  rechtssystemen   wordt  dat  criterium  aangeduid  met  overtuiging,  conviction  intime,  beyond   reasonable  doubt.  De  zekerheid  die  aan  het  einde  van  een  proces  ontstaat,  is   eigenlijk  de  overschrijding  van  een  dergelijk  criterium  in  het  subjectieve  gevoel   van  de  rechter.  Overtuiging  van  de  rechter  is  niets  anders  dan  een  zeer  hoge   mate  van  subjectieve  waarschijnlijkheid;;  zo  hoog  dat  in  de  beleving  het  verschil   PHWDEVROXWH]HNHUKHLGLVZHJJHYDOOHQ¶3    

=RHNHQGRRUJDDQPHW]RHNHQWRWGDWHHQJHYRHORQWVWDDWYDQµHHQKRJHPDWHYDQVXEMHFWLHYH ZDDUVFKLMQOLMNKHLG¶GDDUPHHPRHWHQZHKHWGRHQ     Bronnen: Terugblik

1.      Broeders,  bron,  62.   2.      Idem,  422.   3.      Sjerps,  bewijs,  4.    

                                                               

  166  

Appendix

  167  

Historisch perspectief van de manuele therapie

µ6FKL]RIUHQHn  genees  ik  aan  de  lopende  band.¶    

Mayta  Sickesz  

Er  bestaan  diverse  stromingen  µPDQXHOHWKHUDSLH¶  die  klachten  van  de  wervelkolom  elk  op  een  andere   manier  behandelen.  De  osteopathie  wordt  daarvan  gezien  als  de  meest  oorspronkelijke  richting.  Osteon   betekent  bot,  en  pathos  staat  voor  lijden.  De  osteopathie  diagnosticeert  mechanische  ontsporingen  van   de  wervelkolom  en  behandelt  deze  indien  nodig,  samen  met  de  gewrichten  van  armen  en  benen.   De  chiropraxie  doet  hetzelfde:  middels  palpatie  diagnosticeren  aan  de  wervelkolom  en  die  vervolgens   behandelen.  Cheir  betekent  hand,  en  prattein  betekent  handelen.  De  nadruk  wordt  bij  de  chiropractoren   gelegd  op  de  subluxatie  van  gewrichten  in  de  wervelkolom.  Hiermee  wordt  bedoeld  dat  een   wervelkolomsegment  in  een  uiterste  stand  zou  staan,  nog  ietsje  verder  en  er  ontstaat  een  luxatie  met   dramatische  gevolgen.  Geen  wonder  dus  dat  men  trachtte  de  betrokken  botten  weer  terug  te  duwen  in   de  juiste  stand.  Luxaties  van  de  wervelkolom  komen  in  de  praktijk  niet  voor  weet  men  tegenwoordig.  Uit   onderzoek  van  kadavermateriaal  blijkt  dat  ondeskundig  uitgevoerde  manipulaties  eerder  fracturen  in  de   desbetreffende  segmenten  tot  gevolg  hebben  dan  luxaties.  Beschadiging  van  bloedvaten  en   zenuwbanen  kwam  door  de  behandeling  echter  wél  veelvuldig  voor;;  daarom  hebben  vooral  de   chiropractoren  -­  beducht  voor  rechtzaken  -­  hun  behandeltechniek  aangepast.  Zowel  osteopaten  als   chiropractoren  zijn  van  mening  dat  afwijkingen  in  de  stand  van  de  wervelkolom  verantwoordelijk  kunnen   zijn  voor  allerlei  ziekten  van  inwendige  organen.  Ingrijpen  in  de  stand  van  de  wervelkolom  heeft  een   positieve  prikkel  tot  gevolg  in  of  rondom  een  ziek  orgaan,  zo  is  de  theorie.     In  Nederland  kennen  we  de  manueel  therapeuten  die  tegenwoordig  zijn  verenigd  in  de  Nederlandse   Vereniging  voor  Manuele  Therapie  (N.V.M.T.)  onder  de  koepel  van  het  Koninklijk  Nederlands   Genootschap  Fysiotherapie.  De  N.V.M.T.  is  een  overkoepelend  orgaan  voor  twee  opleidingsinstituten,   het  ene  van  oudsher  gevestigd  in  Eindhoven,  het  andere  tot  voor  kort  in  Utrecht.  Sinds  de  tijd  dat  beide   opleidingen  hun  vetes  hebben  bijgelegd  en  opgegaan  zijn  in  één  vereniging  worden  zij  door  de  overheid   erkend  en  wordt  het  handelen  van  de  therapeuten  niet  langer  gezien  als  alternatieve  bezigheid.   Uit  Utrecht  kennen  we  de  manueel  therapeuten  die  zijn  opgeleid  volgens  de  ideeën  van  de  heer  G.  van   der  Bijl  senior.  Hij  was  osteopaat  maar  had  toch  ook  veel  kritiek  op  die  methode.  Daarom  ontwikkelde   hij  een  nieuw  en  revolutionair  denkmodel  waarbij  het  mogelijk  was  een  individueel  specifieke  diagnose   te  stellen.  Ook  de  behandeling  van  de  patiënt  was  anders  dan  tot  dan  toe  gebruikelijk,  wat  hem  als   vanzelf  in  conflict  bracht  met  critici  die  het  denkmodel  probeerden  onderuit  te  halen.  De  manuele   therapie  heeft  tegenwoordig  een  vaste  en  gerespecteerde  plaats  in  het  Nederlandse  Zorgstelsel.     Verder  kennen  we  nog  de  orthomanuele  geneeskunde,  Systeem  Sickesz,  genoemd  naar  een   Nederlandse  arts  die  ook  een  eigen  manier  van  diagnostiek  bedrijven  en  behandelen  ontwikkelde.   Alleen  artsen  en  medisch  specialisten  komen  in  aanmerking  voor  de  opleiding  tot  orthomanueel   geneeskundige.  Het  systeem  staat  ter  discussie  vooral  omdat  de  beoefenaren  menen  behalve  de   wervelkolom  ook  tal  van  inwendige  aandoeningen  met  succes  te  kunnen  behandelen.  De  critici   VFKDPSHUHQµ+HWPDDNWQLHWXLWZHONHNZDDO6LFNHV]PDQLSXOHHUWKHWDOOHPDDO¶6LFNHV]gaat  er  van  uit   dat  het  bewegingsapparaat  in  aanleg  absoluut  symmetrisch  is  van  bouw,  en  dat  scheefstand  dus  per   definitie  aangemerkt  dient  te  worden  als  afwijking.  Een  ieder  die  wel  eens  skeletmateriaal  aandachtig   heeft  bekeken  moet  beamen  dat  het  hier  om  een  achterhaalde  stellingname  gaat  omdat  alle  wervels   asymmetrisch  zijn  vormgegeven.  Geen  gewrichtsvlak  is  even  groot  of  staat  exact  in  hetzelfde  vlak.  

  168  

In  de  tijd  van  Hippocrates  (vijfde  eeuw  voor  Christus)  werd  er  al  veelvuldig  gemanipuleerd  aan  de   wervelkolom.  In  zijn  boek  daarover  beschrijft  Hippocrates  de  verschillende  manipulatiemethoden  van   die  tijd.  Grondige  kennis  van  de  wervelkolom  is  vereist,  zo  werd  toen  al  gesteld.  Een  voorwaarde  die   men  ook  tegenwoordig  niet  nalaat  te  benadrukken,  en  die  zonder  meer  redelijk  genoemd  mag  worden.   Hoe  een  zorgvuldig  uitgevoerde  manipulatie  er  uitziet,  is  een  heel  andere  kwestie  gezien  de  diverse   behandelmethoden  en  de  uiteenlopende  theoretische  verhandelingen.  Zo  kon  het  gebeuren  dat  de   µNUDNHQGHEHKDQGHODDU¶GRRr  menig  patiënt  werd  beschouwd  als  een  soort  van  mystieke  wonderdokter   aan  wie  men  niet  al  te  veel  vragen  stelt.     Het  heeft  heel  lang  geduurd  voordat  er  een  redelijke  verklaring  was  opgesteld  over  de  aard  van  het   krakende  geluid.  Dat  de  botten  zelf  niet  kraakten  was  al  snel  duidelijk  omdat  dan  elke  patiënt   opgezadeld  zou  worden  met  een  of  meerdere  fracturen.  Tegenwoordig  wordt  aangenomen  dat  door   manipulaties,  en  vooral  die,  waarbij  de  normale  bewegingsuitslag  in  een  gewricht  wordt  overschreden,   een  onderdruk  in  het  gewricht  ontstaat  waardoor  gassen  die  aanvankelijk  in  vloeibare  toestand   verkeerden  tijdelijk  gasvormig  worden,  wat  met  het  overbekende  krakende  geluid  gepaard  zou  gaan.     De chiropraxie   µChiropractors  correct  abnormality  of  the  intellect  as  well  as  those  of  the  body.¶     David  Palmer  

  De  chiropraxie  ontstond  in  de  Verenigde  Staten,  toen  Daniel  David  Palmer  (1845/1914)  in  1895  begon   PHWGHEHKDQGHOLQJYDQGHZHUYHONRORP=LMQHHUVWHµFRUUHFWLHV¶ZHUGHQXLWJHSUREHHUGRSGHNRVWHUYDQ de  plaatselijke  kerk.  De  man  was  hardhorend  geworden  na  een  ongeluk  met  zijn  nek.  Palmer  zag  een   relatie  tussen  beide  en  meende  door  correctie  van  de  nekwervels  de  zenuwbeklemming  te  kunnen   RSORVVHQ'HNRVWHUJHQDVHQGDDUPHHZDV3DOPHU¶VQDDPJHYHVWLJG+LMZHUNWHQXQLet  langer  als   PDJQHWLVHXUDOOHHQPDDUEHKDQGHOGHRRNFOLsQWHQPHW]LMQ]RJHQDDPGHµKDQGKDQGHOLQJHQ¶+HWZDV verbazingwekkend  hoe  goed  patiënten  reageerden  op  de  behandelingen  die  werden  losgelaten  op  een   keur  van  aandoeningen  waaronder  griep,  ischias,  hoofdpijn,  maagklachten,  hartaandoeningen  en  zelfs   epilepsie.   In  1897  stichtte  Palmer  in  Davenport  (Iowa)  zijn  µ3DOPHU6FKRRORI&KLURSUDFWLF¶waaraan  ook  zijn  zoon   B.J.  Palmer  in  1904  afstudeerde.   In  1906  zagen  de  critici  van  de  chiropractie  tot  hun  grote  genoegen  dat  Palmer  aangeklaagd  werd  en   schuldig  werd  bevonden  aan  het  uitoefenen  van  de  geneeskunst  zonder  diploma.  In  plaats  van  de  boete   te  betalen  verkoos  hij  gevangenisstraf,  maar  na  17  dagen  opsluiting  kocht  hij  zich  alsnog  vrij.  Niet  lang   daarna  besloot  Palmer  de  school  over  te  doen  aan  zijn  zoon,  zodat  hij  naar  de  westkust  kon  trekken  om   daar  instituten  op  te  zetten.  De  verkoop  van  de  school  was  niet  zomaar  tussen  de  bedrijven  door  te   regelen;;  er  moest  een  arbitragecommissie  aan  te  pas  komen  om  de  prijs  te  bepalen.  Dat  had  alles  te   maken  met  de  moeizame  relatie  tussen  vader  en  zoon,  die  onder  meer  terug  te  voeren  was  op   diepgaande  meningsverschillen  over  de  toekomst  van  de  chiropraxie.  Hun  eerste  strijdpunt  was  dit  niet.   Voorheen  hadden  vader  en  zoon  getwist  over  het  al  of  niet  openbaar  maken  van  de  kennis  van  de   chiropraxie.  Zoon  B.J.  Palmer  verweet  zijn  vader  dat  hij  die  kennis  binnen  de  familie  wilde  bewaren  en   slechts  door  wilde  geven  van  vader  op  zoon.   De  verhouding  tussen  vader  en  zoon  bereikte  in  1913  een  triest  en  absoluut  dieptepunt  tijdens  een   feestelijke  jaarlijkse  parade  door  de  straten  van  Davenport,  ter  ere  van  de  school.  Vader  Palmer  was   uitgenodigd  om  een  lezing  te  komen  geven,  maar  dook  plotseling  voorin  de  parade  op,  druk  zwaaiend   met  een  vlaggetje.  Na  verschillende  verzoeken  van  zijn  zoon  die  voorin  de  optocht  een  auto  bestuurde,   om  in  een  volgwagen  plaats  te  nemen  op  deze  extreem  warme  dag  in  augustus,  vond  een  bijna   noodlottige  aanrijding  plaats  waarbij  Palmer  bijna  door  zijn  zoon  werd  overreden.  Enkele  maanden  later  

  169  

RYHUOHHG3DOPHUµ8LWHLQGHOLMNJHGRRGGRRUGHYHUZRQGLQJHQ¶VWHOGHHHQJURHSJHWXLJHQYDQKHW ongHYDORQ]LQEHZHHUGHQDQGHUHQµ2OG'DG&KLUR¶VWUXLNHOGHppUVWHQNZDPSDVGiiUQDLQFRQWDFW   met  de  automobiel  van  zijn  ]RRQ¶'HUHFKWHUVSUDN%-3DOPHUXLWHLQGHOLMNYULMPDDUNRQQLHW verhinderen  dat  de  dood  van  Palmer  senior  omgeven  bleef  met  een  waas  van  mystiek.     Palmer  zag  de  subluxatie  als  belangrijkste  oorzaak  van  klachten,  waardoor  er  beklemming  van  de   zenuwen  en  bloedvaten  in  het  ruggenmergkanaal  zou  ontstaan.  Het  autonome  of  zelfstandige   zenuwstelsel  kon  ook  betrokken  zijn  bij  pathologische  veranderingen  van  organen  of  van  de   wervelkolom  via  de  zenuwbundels  die  vlak  langs  de  borstwervels  lopen.  Door  de  aangedane  wervel   weer  in  de  rij  te  drukken,  werd  de  wervelkolom  weer  recht  gemaakt.  Deze  repositie,  ook  wel   µDGMXVWPHQW¶JHQRHPGNRQJHSDDUGJDDQPHWHHQKDUGHNQDSZDDUPHHGHSDWLsQWHQVRPVDOVELM toverslag  van  hun  klachten  werden  verlost.  Was  dat  niet  het  geval  dan  deed  het  psychologische  effect   YDQKHWEHYULMGHQGHJHNUDDNGHUHVW+LHUZRUGWRRNZHOJHVSURNHQYDQGHµKROHLQRQH¶PHWKRGH   De  stand  van  het  bekken  wordt  bij  aanvang  van  de  therapie  als  uitgangspunt  genomen.  Is  hier  sprake   van  scheefstand  doordat  bijvoorbeeld  het  voetgewelf  is  ingezakt,  of  omdat  de  patiënt  te  zwaar  is,  dan   heeft  dat  gevolgen  voor  de  wervelkolom  die  op  het  bekken  balanceert.  Het  bekken  dringt  de   wervelkolom  dus  verkrommingen  op,  die  aldus  op  verschillende  niveaus  aanleiding  kunnen  geven  tot   bewegingsbeperkingen  en  klachten.   Palpatie  is  een  belangrijk  hulpmiddel  voor  het  stellen  van  de  juiste  diagnose.  Door  zorgvuldig  de   wervelkolom  af  te  tasten,  wordt  gezocht  naar  wervels  die  uit  de  rij  staan.  Daarbij  wordt  ook  veel  waarde   toegekend  aan  het  röntgenonderzoek.  Om  de  diagnostiek  verder  te  verfijnen  wordt  tegenwoordig   gebruik  gemaakt  van  de  neuroscoop,  een  apparaatje  dat  in  staat  is  temperatuurverschillen  te  meten  van   de  huid  en  de  spieren  die  vlak  langs  de  wervelkolom  lopen.  Temperatuurverschil  duidt  dan  op  het   bestaan  van  een  mogelijke  subluxatie.   Om  een  wervelsegment  weer  in  de  juiste  stand  te  brengen  zet  men  de  wervelkolom  in  een  bepaalde   positie  waarna  er  een  snelle  manipulatieve  beweging  volgt  om  het  gewricht  te  overrekken  en  vervolgens   te  laten  terugschieten  in  de  juiste  stand.     De osteopathie   µ)LQGLWIL[LW  and  leave  it  alone.¶     Andrew  Still  

  Andrew  Taylor  Still  (1828/1917)  moet  als  grondlegger  van  de  osteopathie  gezien  worden.   Geboren  in  Lee  County  (Virginia)  bracht  hij  als  jongen  veel  tijd  door  in  de  natuur.  Later  woonde  hij  met   zijn  eigen  gezin  in  de  staat  Missouri  die  in  1874  getroffen  werd  door  een  epidemie.  Still  verloor  drie   kinderen  aan  een  ziekte  waarvan  we  nu  weten  dat  het  om  hersenvliesontsteking  ging.  Zijn  eerste  vrouw   had  hij  al  verloren  aan  zwangerschapscomplicaties.  Zijn  dochtertje  -­  gebaard  door  zijn  tweede   echtgenote  Mary  Elvira  Turner  -­  overleed  aan  longontsteking.  Deze  gebeurtenissen  stortten  hem  in  een   diepe  crisis.  De  medische  kennis,  die  hij  opgedaan  had  in  de  artsenpraktijk  van  zijn  vader,  was   tekortgeschoten  en  onvoldoende  om  zijn  gezin  tegen  de  noodlottige  ziekten  van  die  tijd  te  beschermen.   Vastbesloten  om  hier  verandering  in  aan  te  brengen,  ging  hij  op  zoek  naar  andere  behandelmethodes.   Hij  rangschikte  de  oude  handgrepen  van  Hippocrates  en  vond  de  sleutel  tot  vernieuwing  tenslotte  in  de   correctie  van  anatomische  afwijkingen  die  de  bloedstroom  in  het  lichaam  blokkeerden.   Hij  zag  het  lichaam  als  een  eenheid  waarin  de  verschillende  systemen  niet  los  van  elkaar  konden   functioneren.  Een  andere  vernieuwende  gedachte  was  zijn  vraagstelling  waarom  sommige  mensen  ziek   worden  en  andere  niet  terwijl  de  omgevingsfactoren  toch  dezelfde  zijn.   Evenals  Palmer  was  Still  buitengewoon  voorzichtig  met  het  voorschrijven  van  toxische  medicatie  omdat   hij  vertrouwde  op  het  zelfregulerende  vermogen  van  het  lichaam.  Het  doel  van  de  osteopathie  moet  zijn   dat  de  evenwichtssituatie  tussen  vorm  en  functie,  die  kenmerkend  is  voor  gezondheid,  wordt  hersteld,     170  

zo  was  de  gedachte.  Deze  doelstelling  uit  de  osteopathie  was  voor  G.  van  der  Bijl  senior  bijzonder   inspirerend;;  de  wederkerige  relatie  tussen  vorm  en  functie  is  bij  de  manuele  therapie  dan  ook  een   steeds  terugkomend  thema.   De  benadering  van  de  patiënt  had  bij  Still  iets  spiritueels,  waarbij  hij  graag  vertrouwde  op  zijn  intuïtie.   +HWJLQJRPµKHWJHYRHOYRRUZDWYHUNHHUGLVKHWJHYRHOYRRUZDWHU]RXZLOOHQJHEHXUHQKHWJHYRHO voor  wat  dat  tegenhoudt,  de  vastberadenheid  om  hindernissen  uit  de  weg  te  ruimen,  en  tenslotte  om  het   terugtredHQYDQGHEHKDQGHODDUGLHKHWOLFKDDPLQVWDDWVWHOWKHWRSWLPDOHHYHQZLFKWWHKHUVFKHSSHQ¶     Still  ondervond  veel  weerstand  tegen  zijn  ideeën  die  door  de  plaatselijke  kerk  werden  gezien  als   KHLOLJVFKHQQLV9DQµKDQGV-­RQKHDOLQJ¶PRHVWPHQQRJQLHWVKHEEHQ.  Zijn  familie  gaf  hem  geen  steun,   maar  wel  aanhoudende  kritiek  wegens  het  najagen  van  idiote  gedachtenspinsels.  Rond  1850  werd  het   hem  op  de  Baker  University  (mede  gesticht  door  de  inzet  van  de  familie  Still)  niet  toegestaan  de  ideeën   over  de  osteopathie  uiteen  te  zetten.  Op  zoek  naar  een  meer  ontvankelijke  omgeving  kwam  hij   uiteindelijk  in  1875  terecht  in  het  plaatsje  Kirksville  waar  hij  met  zijn  osteopathie,  een  systeem  van   manipulatieve  geneeskunde  zonder  het  gebruik  van  vaak  giftige  medicatie,  een  reputatie  opbouwde.   Still  begon  met  onderwijzen,  eerst  aan  zijn  kinderen  en  enkele  andere  geïnteresseerden,  maar  al  snel   was  de  belangstelling  zo  groot  dat  in  1892  de  American  School  of  Osteopathy  (ASO)  werd  opgericht.  Er   werd  toen  lesgegeven  aan  ongeveer  vijf  YURXZHQHQ]HVWLHQPDQQHQZDDURQGHUGULHYDQ6WLOO¶V kinderen  en  een  van  zijn  broers.   Als  docent  was  Still  niet  de  allergemakkelijkste,  hij  was  gedreven,  humoristisch  en  soms  onberekenbaar   in  zijn  gedrag  en  uitingen,  waarbij  hij  de  vijanden  van  zijn  therapie  graag  op  de  korrel  nam  om  verbaal   met  hen  af  te  rekenen.  De  school  werd  niettemin  een  groot  succes,  zo  groot  dat  de  spoorwegen  vier   keer  zoveel  personentreinen  dan  voorheen  richting  Kirksville  stuurden.  In  1895  werden  er  30.000   osteopatische  behandelingen  gegeven,  een  enorm  aantal.  Still  bleef  ook  met  het  klimmen  der  jaren   DFWLHIEHWURNNHQELMGHVFKRROHQZHUGJHOHLGHOLMNDDQJHW\SHHUGDOVµ7KH2OG'RF¶     De manuele geneeskunde 'HµPDQXHOHWKHUDSLH(LQGKRYHQ¶DFWHHUGHYRRUKHHQRQGHUGHQDDPPDQXHOHJHneeskunde.  Het   instituut  werd  opgericht  met  de  steun  van  de  zakenman  Fred  Philips.  Men  behandelt  functiestoornissen   van  het  bewegingsapparaat  waarmee  meestal  blokkeringen  bedoeld  worden.  Deze  leiden  tot   bewegingsbeperkingen  en  mogelijke  reacties  in  de  huid  en  spiergebieden  rondom  de  aangedane   gewrichten  (segmenten).  Het  is  een  eclectisch  systeem  van  verschillende  manuele  technieken,  maar  er   worden  ook  technieken  toegepast  om  weke  delen  en  spierspanningen,  te  behandelen.  Tegenwoordig   heet  deze  opleiding  SOMT  en  is  gevestigd  in  Amersfoort.     De orthomanuele geneeskunde   µ$QGHU]LMGV]LHLNZHOHHQVSHFLILHNHUHODWLHWXVVHQGHVFKHHIVWDQGYDQGHHHUVWHHQWZHHGHQHNZHUYHOHQGH YLWDOHGHSUHVVLH¶     Mayta  Sickesz  

  De  orthomanipulatie  is  ook  een  methode  die  gebruik  maakt  van  subtiele  technieken  om  de  wervelkolom   te  rechten.  Door  een  scheve  houding  komen  de  zenuwen  tussen  de  wervels  in  de  knel  wat  aanleiding   kan  geven  tot  klachten  in  de  wervelkolom  zelf,  maar  ook  in  diverse  organen.  De  pleitbezorgster  van   deze  methode,  mevrouw  Mayta  Sickesz  (1923),  hecht  zeer  aan  de  symmetrie  van  de  wervelkolom  en   daarom  wordt  bij  elke  patiënt  éérst  het  bekken,  als  initiator  van  de  wervelbewegingen,  recht  gezet.   9HUYROJHQVZRUGHQDOOHJHZULFKWHQQDJHORSHQHQ]RQRGLJµORVJHPDDNW¶/RNDle  behandeling  alléén   wordt  gezien  als  kunstfout  omdat  de  klachten  dan  terug  zouden  keren.  Het  indicatiegebied  voor  de   orthomanipulatie  werd  volgens  Cees  Renckens  (voorzitter  van  de  Vereniging  tegen  de  Kwakzalverij)  zo       171  

ruim  gesteld  dat  daarmee  de  geloofwaardigheid  van  de  methode  ter  discussie  kwam  te  staan.  Dat   leverde  mevrouw  Sickesz  in  Nederland  een  zevende  plek  op  in  een  top-­twintig-­lijst  van  grootste   kwakzalvers  van  de  20ste  eeuw.  Na  de  uitspraak  van  het  Hof  in  2007  mocht  mevrouw  Sickesz  geen   kwakzalver  meer  genoemd  worden,  maar  de  Hoge  Raad  heeft  dat  vonnis  uiteindelijk  in  2009  vernietigd.     Haar  attitude  en  onbuigzame  gedrag  heeft  het  Systeem  Sickesz  in  de  loop  van  de  jaren  veel   bekendheid  gegeven  maar  roept  in  brede  kring  ook  veel  weerstand  op.     Samengevat We  kunnen  stellen  dat  de  hiervoor  besproken  therapieën  erg  hechten  aan  een  rechte  stand  van  de   wervelkolom.  Diagnostisch  is  men  vooral  afhankelijk  van  de  palpatie.  Hoe  de  wervelmanipulaties   technisch  correct  uitgevoerd  moesten  worden,  daarover  verschilde  men  van  mening.  Kraken,  duwen  en   trekken;;  in  feite  was  alles  mogelijk  en  geoorloofd  indien  men  aan  één  belangrijke  voorwaarde  voldeed:   een  gedegen  kennis  van  het  bewegingsapparaat.  Van  enige  reserve  ten  aanzien  van  het   indicatiegebied  was  veelal  geen  sprake  omdat  er  vanuit  gegaan  wordt  dat  er  een  omkeerbare  en   wederkerige  relatie  bestaat  tussen  de  wevelkolom  en  de  inwendige  organen.       Bronnen: Historisch perspectief van de manuele therapie     Dijk,  Paul  van,  Geneeswijzen  in  Nederland  (4e  herziene  druk;;  Deventer:  Ankh-­Hermus  1977).     Dolgin,  Eric  J.,  (2007),  A.T.  Still:  A  Profile  Of  The  Founder  Of  Osteopathy   (http://www.osteohome.com/SubPages/Still.html  )  geraadpleegd  14  oktober  2008.     Hof  Amsterdam,  (2007),  Kwakzalverij   (http://www.iept.nl/files/2007/IEPT20070531_Hof_Amsterdam_Kwakzalverij.pdf  )  geraadpleegd  14  oktober  2008.     Renckens,  C.N.M.,  Genezen  is  het  woord  niet    Biografische  schetsen  van  de  twintig  meest  notoire  genezers  van  de   twintigste  eeuw  (Utrecht:  Stichting  Skepsis  2001).     Sickesz,  M,  Mijn  rug    goed  reiken,  bukken,  tillen  (6e  druk;;  Deventer:  Ankh-­Hermes  1981).     Still  &  Osteopathie  vóór  1900   (http://www.osteopathie.nl/geschiedenis.htm  )  geraadpleegd  14  oktober  2008.     Visser  de,  Ellen,  +RJH5DDGµ.ZDN]DOYHU¶LVQLHWDOWLMGHHQEHOHGLJLQJ,  de  Volkskrant,  16  mei  2009,  pag.  3.     Winkel,  Arnold  van  (2007),  De  geschiedenis  van  de  manuele  therapie  in  Nederland   (http://64.233.183.104/search?q=cache:wt_6V8e_7wIJ:www.manipulatie.nl/geschieden  )  geraadpleegd  14  oktober  2008.     z.n.,  (2008),  College  Sutherland    Andrew  Taylor  Still  (1828-­1917)   (http://www.college-­sutherland.nl/index.php?section=17&page=64  )  geraadpleegd  14  oktober  2008.     z.n.,  History  and  Philosophy  of  osteopathy:  Andrew  Tayler  Still   (http://www.soc-­osteopathes.qc.ca/Anglais/Osteopathie_Racines2.php  )  geraadpleegd:  28  augustus  2008.  

  172  

De secties     Eerste sectie In opdracht van de autoriteiten uitgevoerd op het lichaam van Rudolf Hess -­ door Professor Cameron;; het origineel was in het Engels opgesteld, hieronder de Duitse versie.   Universität  London  Turner  Street,  Londen  E1  2  AD   Telefon  01-­377  7000,  Nebenstelle  3115     Gerichtsmedizinische  Abteilung     Professor  J.M.  Cameron,  M.D  (Dr.  med.),  Ph.D.  (Dr.  phil.),  F.R.C.S.  Glasg.  (Mitglied  des  königlichen   chirurgischen  College  Glasgow),  F.R.C.  Path.  (Mitglied  des  königlichen  pathologischen  College),  D.M.J.   (Path.)  (Titel)     Obduktionsprotokoll  an  dem  alliierten  Gefangenen  Nr.  7       Am  Mittwoch,  dem  19.  August  1987,  um  8.15h,  wurden  mir  in  der  Leichenhalle  des  britischen   Militärhospitals  Berlin  von  Oberst  J.M.  Hamer-­Phillip,  dem  kommandierenden  Offizier  des  britischen   Militärhospitals  Berlin,  eine,  vom  19.  August  1987  datierte  Vollmacht  für  die  Durchführung  einer   Obduktion  an  einem  bestimmten  Gefangenen,  zusammen  mit  einem  klinischen  Bericht  über  den   Verstorbenen,  übergeben.       Oberst  J.M.  Hamer-­Philip  identifizierte  dann  mir  gegenüber  die  Leiche  eines  älteren  Mannes  als  die  des   alliierten  Gefangenen  Nr.7.  bekannt  als  Rudolph  (Walter  Richard)  Hess  geboren  am  26.  April  1894   dessen  Tod  am  17.  August  1987  um  16.10h  festgestellt  wurde.     Bei  der  Identifizierung  waren  folgende  Personen  anwesend:     Oberst  J.M.  Hamer-­Philip   Gefängniskommandanten:   M.  Planet,  Frankreich   Mr.  A.H.  le  Tissier,  Vereinigtes  Königreich   Mr.  D.  Keane,  USA   Mr.  I.V.  Kolodnikow,UdSSR     Medizinische  Berater:   Oberst  Ailland,  Frankreich   Oberstleutnant  Menzies,  Vereinigtes  Königreich   Oberstleutnant  Wilkerson,  USA   Oberstleutnant  Koslikow,  UdSSR     Folgende  Mitglieder  der  Sonderermittlungsabteilung  der  königlichen  Militärpolizei:     Major  J.P.  Gallagher   Warrant  Officer  1  (Dienstgrad)  W.L.  Ford   Warrant  Officer  2  (Dienstgrad)  D.  Bancroft   Warrant  Officer  2  (Dienstgrad)  N.  Lurcock  -­  Asservatenoffizier   Oberfeldwebel  I.  Brewster   Präambel       Die  Leiche  wurde  nach  dem  Tode,  vor  meiner  Untersuchung,  geröngt  und  mir  wurden  von  Oberst  J.M.     173  

Hamer-­Philip  in  Gegenwart  der  o.g.  Herren,  Röntgenbilder  und  verschiedene  Papiere  (Unterlagen  des   Krankenhauses),  die  mit  dem  Tod  zu  tun  haben,  übergeben.  Insgesamt  waren  es  elf  (11)  große  und  elf     (11)  kleine  Röntgenaufnahmen  ohne  Begleitschreiben  (siehe  unten).       Man  war  übereingekommen,  während  der  Obduktion  eine  Kamera  für  institutinternes  Fernsehen  zu   benutzen,  aber  keine  Standfotos  zu  machen.  Bei  Beginn  der  Obduktion  verließen  alle,  außer  den   medizinischen  Beratern  und  den  Offizieren  der  Sonderermittlungsabteilung  der  königlichen   Militärpolizei,  die  Leichenhalle.       Meinungen,  die  während  der  Obduktion  hinsichtlich  der  Röntgenaufnahmen  geäußert  wurden,  wurden   später  von  Dr.  Maurice  J.  Turner,  F.R.C.P.(Mitglied  des  königlichen  pathlogischen  College),  F.R.C.   R.(Mitglied  des  königlichen  radiologischen  College),  D.M.R.D.  (Titel),  Facharzt  für  Radiologie  des   London  Hospital,  London,  bestätigt.       Schädel:     Es  wurde  keine  Anomalie  festgestellt.       Halswirbelsäule:     Auf  einigen  Aufnahmen  war  ein  endotrachealer  Tubus  vorhanden.  Brüche  waren  nicht  zu  sehen  aber   besonders  auf  der  linken  Seite  wurden  osteoarthritische  Knorpelwucherungen  mit  Spondylose  des   fünften  und  sechsten  Halswirbels  festgestellt.       Brustkorb:     Ein  Hochstand  der  linken  Zwerchfellkuppel  mit  Anwachsungen  an  die  linke  Brust  wurde  festgestellt.   Frische  Brüche  der  4.  bis  einschließlich  6.  rechten  und  der  3.  bis  einschließlich  6.  linken  Rippe  wurden   zusammen  mit  einem  möglicherweise  altem  Bruch  der  7.  rechten  Rippe  entdeckt.       Abdomen:     Gasöse  Aufblähung  des  Magens  -­  wahrscheinlich  als  Folge  von  Wiederbelebungsmaßnahmen.  An  der   unteren  Brustwirbelsäule  und  an  der  Lendenwirbelsäule  wurden  große  osteoarthritische  degenerative   Veränderungen  mit  Skoliose  (Verkrümmung)  festgestellt.       Becken:     In  den  weichen  Geweben  der  unteren  Beckengegend  und  der  Oberschenkel  wurden   strahlenundurchlässige  Fremdkörper  wahrscheinlich  Rückstände  alter  Gewehrschüsse  -­  entdeckt.       Beine:     In  der  linken  Trochantergegend  (linker  Oberschenkel/Hüfte)  und  des  Femurschaftes  wurde  eine   Deformität  auf  Grund  eines  alten  Bruches  festgestellt.  Es  wurden  weder  Brüche  des  Schienbeins  noch   des  Wadenbeins  festgestellt  und  abgesehen  von  arthritischer  Veränderung  in  den   Metatarsophalangealgelenken,  wurden  keine  Anomalien  festgestellt.       Arme:     Es  wurden  weder  Brüche  des  Unterarms,  der  Hand  oder  des  rechten  Humerus  (Oberarm)  festgestellt,   der  linke  Humerus  (Oberarm)  wies  jedoch  zwei  strahlenundurchlässige  Fremdkörper  in  der  Nähe  der   Mitte  des  oberen  Schaftes  auf,  die  auf  einen  alten  Gewehreinschuß  hindeuten.  Frische  Verletzungen   wurden  nicht  entdeckt.       ÄUSSERE  UNTERSUCHUNG:         174  

Der  Tote  war  mit  einer  grauen  Jacke,  grauen  Flanelhosen  mit  Hosenträgern,  einem  weißem  Hemd,   weißen  langen  Unterhosen  und  weißen  Boxershorts  bekleidet.     Die  Leiche  war  die  eines  gut  ernährten,  älteren  Mannes,  5  Fuß  9  Inch  (175  cm)  groß,  mit  beidseitigem     Leistenbruch,  wobei  der  linke  schlimmer  war  als  der  rechte.  Es  waren  Anzeichen  da,  daß  diese  Person   kürzlich  an  der  linken  Halsseite,  der  Daumenseite  des  linken  Handgelenks  und  der  Rückseite  des   rechten  Handgelenks  im  Krankenhaus  behandelt  worden  war.  Auf  der  Vorderseite  des  Brustkorbs,   besonders  auf  der  äußeren  Seite  der  linken  Brust  und  auf  der  Mittellinie  der  Brust  befanden  sich   Zeichen  die  mit  Wiederbelebungsmaßnahmen  im  Einklang  stehen.  Auf  der  Spitze  des  Hinterkopfes   befand  sich  eine  runde,  gequetschte  Abschürfung  und  die  Fußknöchel  waren  leicht  angeschwollen.  Auf   der  linken  Seite  des  Halses  wurde  ein  feines  linienförmiges  Zeichen,  ca.  3  Inch  (7.5  cm)  lang  und  0.75   cm  breit,  entdeckt,  das  besser  sichtbar  war,  wenn  die  Leiche  bei  ultraviolettem  Licht  betrachtet  wurde,   ebenso  wurde  eine  alte  Narbe  auf  der  linken  Seite  der  Brust,  126  cm  von  der  Ferse  und  7  cm  von  der   Mittellinie  entfernt,  entdeckt.  Abgesehen  von  einer  leichten  Abschürfung  an  der  Oberlippe,  l  cm  von  dem   rechten  Nasenloch  entfernt,  gab  es  an  der  Leiche  keine  Anzeichen  von  einer  frischen  Verletzung  oder   Gewalteinwirkung  auf  den  Körper.  Petechien  (punktförmige  Hautblutungen)  wurde  in  der  Bindehaut  von   beiden  Augen,  besonders  auf  der  linke  Seite  festgestellt.       INNERE  UNTERSUCHUNG:     Kopf  und  Hals:       Es  wurde  eine  Kopfhaarprobe  entnommen  (Asservat  Nr.NL/6).     Das  Umschlagen  der  Kopfhaut  machte  Petechien  (punktförmige  Hautblutungen)  auf  der  Unterseite  der   Kopfhaut,  sowie  eine  leichte  Quetschung  des  rechten  Schläfenmuskels  und  dunkle  Quetschungen  an   der  Spitze  des  Hinterkopfes  sichtbar,  die  bereits  bei  der  äußeren  Untersuchung  festgestellt  wurden.  Der   Schädel  war  nicht  gebrochen.  Die  Gehirnhaut  und  das  Gehirn  selbst  (es  wog  1305  Gramm)  waren  stark   gestaut  und  bei  der  Sektion  wurden  Petechien  (punktförmige  Hautblutungen)  in  der  weißen   Gehirnsubstanz  allgemein  und  im  Gehirnstamm  sichtbar.  Die  Gehirngefäße  waren  von  mäßig  starken   Atheromen  (degenerative  Veränderungen)  befallen  aber  für  das  bloße  Auge  gab  es  kein  Anzeichen   einer  natürlichen  Krankheit,  die  zu  dem  Zeitpunkt  den  Tod  hätte  verursachen  oder  zum  Tode  beitragen   können.     Der  Mund  war  völlig  zahnlos,  leichte  Quetschungen  wurden  am  oberen  Zahnfleisch,  links  der  Mittellinie   festgestellt,  die  mit  Wiederbelebungsmaßnahmen  in  Einklang  stehen.     Das  Umschlagen  der  Haut  am  Hals  bestätigte  Blutungen  in  das  Gewebe  in  der  Gegend  der   Muskelstränge  an  der  linken  Halsseite,  sowie  dunkle  Quetschungen  auf  der  linken  Seite  des   Kieferwinkels  und  auf  der  linken  Seite  der  inneren  Rückseite  der  Kehle.  Die  Quetschungen  innerhalb   der  Kehle  stehen  mit  Wiederbelebungsmaßnahmen  im  Einklang.  Der  Kehlkopf  wies  im  oberen  Teil  der   rechten  Seite  des  Schildknorpels  (Kehlkopf),  der  auf  Grund  seiner  Beweglichkeit  eine  spätere   Makroradiographie  erforderte  (siehe  unten),  übermäßige  Quetschungen  auf.  Diese  Erscheinungen   waren  im  Einklang  mit  einer  Kompression  des  Halses.  Dunkle  Quetschungen  wurden  ferner  hinter  dem   Kehlkopf,  insbesondere  auf  der  rechten  Halsseite  festgestellt,  ebenso  dunkle  Quetschungen  der   Muskelstränge  auf  der  linken  Halsseite.       Makroradiographie  wies  keinen  Bruch  des  Zungenbeins,  aber  einen  Bruch  des  rechten  oberen  Cornu   (Horns)  des  Schildknorpels  auf  (zwei  (2)  Röntgenaufnahmen  wurden  gemacht).       175  

Die  Freilegung  des  Kehlkopfes,  die  nach  dem  Fixieren  einer  Probe  in  Formalien  zur  Gewebefixierung   (Asservat  No.  NL  17)  durchgeführt  wurde,  bestätigte  eine  deutliche  Quetschung  der  hinteren  Partie   beider  oberen  Cornua  (Hörner)  der  Schildknorpel,  besonders  rechts,  die  bei  ihrer  vorhergehenden   Freilegung  einen  frischen  Bruch  mit  Blutungen  an  der  Bruchstelle  und  im  Gewebe  aufwies.  In  der  Nähe   des  Zungenbeins  waren  keine  nennenswerten  Quetschungen  vorhanden.   Thorax:     Das  Umschlagen  der  Brustkorbhaut  bestätigte  zwei  Stellen  mit  dunklen  Quetschungen  auf  dem   Zentrum  der  Vorderseite  der  Brust  mit  einem  darunterliegenden,  querverlaufenden  Bruch  des   Brustbeins  (Sternum)  und  starke,  dunkle  Quetschungen  auf  der  linken  Seite  der  Brust  mit  mehrfachen   Rippenbrüchen  auf  der  Seite,  die  mit  starken  Herzwiederbelebungsmaßnahmen  im  Einklang  stehen.   Auf  der  rechten  Seite  der  Brust  befanden  sich  weitere  Quetschungen  mit  drei  gebrochenen  Rippen.  Die   2.  bis  einschließlich  7.  linke  Rippe  waren  vor  der  Achselhöhle  (vordere  Achsellinie)  gebrochen.  An   gleicher  Stelle  waren  ebenfalls  die  4.  bis  einschließlich  6.  rechte  Rippe  gebrochen.  Alle  Brüche  stehen   im  Einklang  mit  einer  Verursachung  zum  Zeitpunkt  der  Wiederbelenung  und  hatten  keinen  Einfluß  auf   die  Todesursache.     Die  Schleimhäute  der  unteren  Luftwege  (Trachea)  waren  leicht  gequetscht,  was  mit   Wiederbelebungsmaßnahmen  in  Einklang  zu  bringen  ist.     Der  rechte  Brustraum  war  frei,  keine  Adhäsionen  auf  der  rechten  Brustseite,  es  wurden  geringfügige   subpleurale  (Lungenschleimhaut)  Petechien  (punktförmige  Hautblutungen)  festgestellt.  Mit  bloßem   Auge  konnte,  außer  Stauungen  und  geringfügiger  Ödeme  der  rechten  Lunge,  kein  Anzeichen  einer   natürlichen  Krankheit  festgestellt  werden.  Die  linke  Lunge  jedoch  war  fest  an  die  Brustwand  und  das   Zwerchfell  angewachsen  mit  großen  alten  Adhäsionen  und  daher  resultierendem  Hochstand  der  linken   Zwerchfellkuppel.  Die  linke  Lunge  wurde  geröngt  (es  wurden  fünf  (5)  leere  Testfilme  und  eine  (1)   Weichteilröntgenplatte  verwendet)  bevor  sie  entnommen  und  in  Formalien  fixiert  wurde.  Sie  wies  eine   leichte  alte  Narbenbildung,  aber  keine  wirklich  strahlenundurchlässige  Verschattungen  auf.  Nach   Fixierung  der  Lunge  (Asservat  Nr.  NL  16)  bestätigte  die  Untersuchung  neben  Stauungen  nur  alte   pleurale  und  diaphragmale  Adhäsionen.       Der  Herzbeutel  wies  nichts  Bemerkenswertes  auf.  Das  Herz  wog  385  Gramm  mit  geringfügiger  Fibrose   (Narbenbildung)  des  Myokard  (Herzmuskel).  Eine  alte  Verkalkung  der  Aortaklappe  wurde  festgestellt,   wohingegen  die  Trikuspidalklappe  etwas  schlaff  war.  Ein  Atherom,  bemerkenswert  wenig  für  einen   Mann  dieses  Alters,  hatte  vor  allem  die  linke  Kranzaterie  an  ihrer  Gabelung  befallen.  Die  rechte   Kranzarterie  war  gekrümmt  und  wies  ein  geringfügiges  Atherom  auf.  Der  Aortabogen  war  leicht   ausgeweitet  mit  starkem  Atherom  (degenerative  Veränderung),  das  dieses  Gefäß  besonders  an  dessen   Gabelung  befallen  hatte,  zusammen  mit  altem,  medialem  Gefäßwandschaden,  was  aber  keinen  Einfluß   auf  die  Todesursache  hatte.  Die  untere  Hälfte  der  Speiseröhre  war  aufgebläht  aber  sonst  normal.     Abdomen:     Der  Magen  war  mit  einer  teilweise  verdauten  Mahlzeit,  die  kurz  vorher  eingenommen  worden  war  (500   ml),  gefüllt.  Anzeichen  von  Tablettenteilchen  wurden  nicht  entdeckt.  Es  gab  keine  Anzeichen  für  alte   oder  neue  Ulkusbildung  des  Magens  oder  Zwölffingerdarms,  trotz  einer  geringfügigen  Narbenbildung   mit  einer  leichten  Vergrößerung  des  Duodenalbulbus.  Die  Eingeweide  waren  sonst  normal,  der   Blinddarm  war  vorhanden.  Die  Bauchspeicheldrüse  war  gestaut  aber  sonst  normal.  Die  Leber  wog  1465   Gramm,  erschien  klein  und  die  Gallenblase  war  geschrumpft  und  fest  an  das  Lebergewebe   angewachsen.  Die  Milz  war  extrem  weich  und  abgesehen  von  geringfügigen  Quetschungen  um  die   rechte  Niere  herum,  die  mit  Wiederbelebungsmaßnahmen  in  Einklang  stehen,  waren  die  Nieren   bemerkenswert  gesund,  die  Kapseln  waren  leicht  abzulösen.  In  dem  unteren  Pol  beider  Organe  befand     176  

sich  eine  kleine  kortikale  Zyste.  Abgesehen  von  Stauung,  schienen  beide  Nebennieren  gesund  zu  sein.   Die  Blase  war  mäßig  voll  mit  klarem  Urin,  die  Prostata  war  leicht  vergrößert,  an  der  Blasenwand   befanden  sich  zahlreiche  Trabekel.  Im  Hodensack  wurde  ein  rechtsseitiger  Wasserbruch  festgestellt,   ungefähr  so  groß  wie  eine  Manderine  (kleine  Orange).  Der  linke  Hoden  war  etwas  angewachsen,  aber   sonst  wurden  keine  Anomalien  der  Hoden  festgestellt.  Abgesehen  von  der  Stauung  gab  es  keine   Anzeichen  einer  natürlichen  Krankheit  der  Unterleibsorgane,  die  den  Tod  hätte  verursachen  oder  zum   Tode  beitragen  können.   Von  mir  wurden  folgende  Proben  entnommen  und  an  24101454  WO  2  (Warrant  Officer)  N.  Lurcock   RMP,  SIB  (militärische  Bezeichnungen)  übergeben:     1.  Kopfhaarprobe  -­  NL/6   2.  Urinprobe  -­  NL/7   3.  Rechte  Niere  -­  NL/8   4.  Linke  Niere  -­  NL/9   5.  Mageninhalt  -­  NL/10   6.  Blutprobe  aus  dem  Herzen  (kein  Antikoagulans)  -­  NL/11   7.  Blutprobe  aus  dem  rechten  Bein  (kein  Antikoagulans)  -­NL/12   8.  Blutprobe  aus  dem  rechten  Bein  (mit  Antikoagulans)-­NL/13   9.  Leber  -­  NL/14   10.  2  x  Behälter  mit  histologischen  Proben  in  Formalin  -­  NL/15  (siehe  Seiten  6  u.  7)   11.  Lungengewebe  in  Formalin  -­NL  /16  (siehe  die  Seiten  6  u.  7  dieses  Protokolls)   12.  Rachengewebe  in  Formalin  -­  NL/17  (siehe  Seite  4  dieses  Protokolls)       TOXIKOLOGISCHE  UNTERSUCHUNG:     Die  Asservate  NL/6-­14  einschließlich  wurden  mir  am  24.  August  1987,  um  16.30h,  unversehrt   zurückgegeben  und  am  25.  August  1987  von  mir  persönlich  an  Dr.  P.A.  Toseland,  -­BSc  (Bakkalaureus   der  Naturwissenschafften),  PhD  (Dr.  Phil.),  FRCPath  (Mitglied  des  königlichen  pathologischen  College)   -­  der  Abteilung  der  klinischen  Chemie  des  Guy's  Hospital  London,  zur  toxikologischen  Untersuchung,   ausgehändigt.     Die  erhaltenen  Resultate  zeigten  folgendes:     Blutalkohol  -­  Keinen   Urinalkohol  -­  Keinen     Blutkohlenoxydhämoglobin  -­  weniger  als  2%     Es  gab  keinen  Befund  von  flüchtigen  Substanzen,  insbesondere  kein  Anzeichen  für  Azeton.     Im  gesamten  Blut  konnten  folgende  Medikamente  gemessen  werden:   Verapamil  =  78  Mikrogrmm  pro  Liter   N-­desmethyl-­Verapamil  =  82  Mikrogramm  pro  Liter   Isososrbidedinitrate  =  27  Mikrogramm  pro  Liter   IsosorbideMononitrate  =  112  Mikrogramm  pro  LiterDigoxin  war  nicht  messbar.     Zur  Auffindung  von  säurehaltigen,  neutralen  und  basischen  Verbindungen  wurde  die  Leber  voll   durchuntersucht.  Abgesehen  von  2  Verbindungen,  die  das  Verapamilgefüge  besaßen  und   wahrscheinlich  0-­demethylierte  Verbindungen  waren,  konnte  keine  Verbindung  festgestellt  werden,  die   nicht  bereits  im  Blut  gefunden  worden  war.     177  

  Der  Urin  wies  sowohl  Verapamil  und  dessen  N-­desmethylierte  Stoffwechselprodukt  auf.     Der  Arsengehalt  des  Haares  betrug  0,8  Mikrogramm  pro  Kilogramm.  Der  normale  Arsengehalt  liegt   unter  2  und  toxische  Werte  sind  größer  als  5.     Alle  anderen  Arzneimittelwerte  entsprachen  normalen  therapeutischen  Werten.     HISTOLOGISCHER  BERICHT:     Dreiundzwanzig  (23)  mikroskopische  Proben  wurden  präpariert,  chemisch  behandelt  und  von   entnommenen  Gewebeproben  (Asservate  Nr.  NL/15  und  16)  gewonnen.  Oberstleutnant  R.C.  Menzies  -­   MRCPath.  (Mitglied  des  königlichen  pathologischen  College),  DMJ  (Path)  (Titel),  Professor  für   Militärpathologie  des  Medical  College  der  königlichen  Armee,  London  -­  der  der  Obduktion  beiwohnte   und  ich  sind  der  Meinung,  daß  die  mikroskopische  Untersuchung  dieses  Gewebes  kein  Anzeichen  für   eine  natürliche  Krankheit  ergab,  die  zu  dem  Zeitpunkt  den  Tod  hätte  verursachen  oder  zum  Tode   beitragen  können.  Die  ausgedehnte  venöse  Stauung,  die  in  allen  Organen  festgestellt  wurde,  stand   völlig  mit  einem  Tod  durch  Ersticken  in  Einklang.     Diese  Erkenntnisse  standen  im  Einklang  mit  den  makroskopischen  Erkenntnissen  (Erkenntnisse  mit   bloßem  Auge),  die  bei  der  Obduktion  gemacht  wurden  und  bestätigten  diese  wie  folgt:     Gehirn     Alle  Teile  waren  im  wesentlichen  normal  abgesehen  von  deutlicher  passiver  venöser  Stauung,   einschließlich  geringer  Hirnhautstauung.  Außerdem  war  eine  kleine  fokale  perivaskuläre  Blutung   vorhanden.     Herz     Deutliche  passive  Stauung  in  beiden  Kammern  mit  schwacher  fokaler  Fibrose  (Narbenbildung)  in  der   linken  Kammer,  welche  aber  ohne  funktionale  Bedeutung  war.     Probeentnahmen  der  linken  Herzkranzaterie  zeigten,  daß  der  vordere  absteigende  Ast  durch  einen   verkalkten  Geschwulst  verengt  war  und  nur  noch  etwa  40%  seiner  ursprünglichen  Größe  hatte.  Der   gekrümmte  Ast  wies  ebenfalls  Verengungen  auf  und  hatte  nur  noch  60%  seiner  erwarteten  Größe.  Die   rechte  Herzkranzaterie  war  frei  von  Atheromen.  Alle  drei  Gefäße  wiesen  passive  venöse  Stauung  der   Adventitia  (Gefäßwand)  auf.  Diese  Erkenntnisse  lassen  den  Schluß  zu,  daß  bei  mikroskopischer   Untersuchung  die  degenerativen  Veränderungen  der  Herzkranzaterien  (Gefäße,  die  den  Herzmuskel   mit  Blut  versorgen)  etwas  ausgeprägter  waren  als  sie  bei  der  makroskopischen  Untersuchung   (Untersuchung  mit  bloßem  Auge)  während  der  Obduktion,  erschienen.  Diese  Veränderungen   beschleunigten  weder  den  Tod,  noch  spielten  sie  dabei  in  irgendeiner  Weise  eine  Rolle.       Aorta     Proben,  die  nahe  der  Läsion  entnommen  wurden  und  bereits  als  alter  Gefäßwandschaden  beschrieben   worden  waren,  wiesen  deutliche  cholesterin  Ablagerungen  an  der  Gefäßwand  zusammen  mit   Verkalkung  (starke  degenerative  Veränderung)  und  einer  geringfügigen  frischen  Blutung  auf.  In  der   Vasa  Vasorum  (kleinere  Blutgefäße,  die  die  Gefäßwand  mit  Blut  versorgen)  und  in  den  Gefäßen   innerhalb  der  Adventitia  (Wand)  wurde  eine  deutliche  passive  venöse  Stauung  festgestellt.       178  

Luftröhre       Ausgedehnter  postmortaler  Verlust  der  Mucosa  (Schleimhaut  der  Luftröhre)  wurde  festgestellt,  die   submukösen  (tieferen)  Gewebe  waren  deutlich  ödematös  (geschwollen).  Es  entstanden  ziemlich   deutliche  Quetschungen  um  die  Knorpelringe  der  Luftröhre  herum.  Diese  Veränderungen  sind  damit   vereinbar,  daß  sie  bei  Wiederbelebungsmaßnahmen  entstanden  sind.  Es  gab  kein  Anzeichen  für  eine   bereits  früher  bestandene,  natürliche  Krankheit.     Lungen     Die  rechte  Lunge  wies  sehr  starke  passive  venöse  Stauung  mit  fokaler  intraalveolarer  und     intrabronchialer  Blutung  auf.  Es  wurde  eine  geringfügige  Kohleablagerung  (schwarzes  Pigment)   festgestellt,  aber  es  gab  kein  Anzeichen  für  eine  bereits  früher  bestandene,  natürliche  Krankheit.   Mikroskopisch  gesehen  entspricht  das  Gewebe  der  linken  Lunge  (Asservat  Nr.  NL/16)  dem  der  rechten   Lunge.  Darüber  hinaus,  weist  jedoch  das  Lungengewebe  alte  Narbenbildungen  auf.  An  manchen   Stellen  trifft  dies  mit  Verklumpung  von  chronisch  entzündeten  Zellen  zusammen,  es  besteht  jedoch  kein   Anzeichen  eines  aktiven  Krankheitsprozesses.  Ein  kleines  Stück  der  Pleura  (Lungenschleimhaut)   befindet  sich  auf  jedem  Objektträger,  die  Stücke  weisen  ebenfalls  Narbenbildung  und  Anheftung  an  das   Diaphragma  auf.     Leber     Der  grundlegende  hepatische  Aufbau  war  normal,  es  gab  kein  Anzeichen  für  eine  Krankheit.  Es  bestand   jedoch  eine  sehr  starke  passive  venöse  Stauung.     Bauchspeicheldrüse     Das  Organ  schien  vorher  normal  gewesen  zu  sein.     Nebennieren     Histologisch  gesehen  waren  beide  Organe  im  wesentlichen  normal,  aber  beide  wiesen  eine  starke,   passive  venöse  Stauung  auf.     Nieren     Beide  Nieren  wiesen  Anzeichen  starker,  passiver  venöser  Stauung  auf,  aber  es  gab  keine  Anzeichen   einer  bereits  vorher  bestandenen  Nierenkrankheit.     Milz     Dieses  Organ  wies  eine  starke  Stauung  auf,  es  gab  jedoch  kein  Anzeichen  für  einen  Krankheitsprozess.     Hoden     Beide  Hoden  wiesen  senile  atrophische  Veränderungen  auf,  die  mit  dem  Alter  des  Verstorbenen  in   Einklang  stehen.  Beide  Hoden  wiesen  ebenfalls  eine  deutliche,  passive  venöse  Stauung  auf.       ZUSAMMENFASSUNG:     179  

  Die  Leiche  war  die  eines  gut  ernährten,  älteren  Mannes  ,  mit  einer  Größe  von  5  Fuß  9  Inch  (175  cm).   Anzeichen  für  eine  natürliche  Krankheit,  die  den  Tod  zu  dem  Zeitpunkt  hätte  verursachen  oder  zum   Tode  beitragen  können,  wurden  weder  mit  bloßem  Auge  bei  der  Obduktion,  noch  durch  mikroskopische   Untersuchung  der  entnommenen  Gewebeproben  festgestellt.  An  der  Leiche  wurden  Zeichen   festgestellt,  die  mit  Wiederbelebhungsmaßnahmen  im  Einklang  stehen.  Abgesehen  von  einer   gequetschten  Abschürfung  auf  der  Rückseite  der  Kopfspitze,  standen  alle  anderen  Quetschungen,  wie   auch  die  gebrochenen  Rippen  und  das  gebrochene  Brustbein  in  Einklang  mit   Wiederbelebungsmaßnahmen.   Der  toxikologische  Bericht  -­  zusammen  mit  Dr.  P.A.  Toseland  (siehe  die  Seiten  5/6  dieses  Protokolls)  -­   ergab  keinen  Befund,  der  auf  etwas  anderes  hinwies  als  das,  was  man  von  einer  üblichen   therapeutischen  Behandlung  und  Wiederbelebungsmaßnahmen  erwartet.   Der  histologische  Bericht  -­  zusammen  mit  Oberstleutnant  R.C.  Menzies  (siehe  die  Seiten  6/7  dieses   Protokolls)  -­  bestätigte  die  makroskopischen  anatomisch  patologischen  Feststellungen.   Die  mikroskopische  Untersuchung  der  entnommenen  Gewebe  ergaben  keinen  Befund  für  eine  bereits   vorher  bestandene  signifikante,  natürliche  Krankheit,  die  zu  dem  Zeitpunkt  den  Tod  hätte  verursachen   oder  zum  Tode  beitragen  können.   Es  wurden  äußere  und  innere  Merkmale,  die  auf  ein  asphyktisches  Element  bei  der  Todesursache   hinweisen,  festgestellt  und  das  linienförmige  Zeichen  auf  der  linken  Halsseite  stand  im  Einklang  mit   einer  Ligatur.  Die  Larynxverletzung  (Kehlkopfverletzung)  -­  Bruch  des  rechten  oberen  Cornu  (Horn)  des   Schildknorpels  -­  wies  auf  eine  Kompression  den  Halses  hin.   Der  Tod  hatte  keine  natürliche  Ursache.   Meiner  Meinung  nach  war  die  Todesursache:   a.  Asphyxie   b.  Kompression  des  Halses   c.  Suspension   ______________________________________     James  Malcolm  Cameron,  MD  (Dr.  med),  PhD.  (Dr.  phil.),  FRCS  (Glas.)  (Mitglied  des  königlichen   chirurgischen  College,  Glasgow),  FRCPath  (Mitglied  des  königlichen  pathologischen  College),   DMJ(Path)  (Titel)   Gerichtspathologe   Professor  für  Gerichtsmedizin  (Universität  London),  Ver  Heyden  de  Lancey  Reader  (außerordentlicher   Professor)  für  Gerichtsmedizin  (Kommission  der  Anwaltskammern  für  juristische  Ausbildung)       Tweede sectie Het Duitse autopsie-­rapport van de tweede sectie op het lichaam van Rudolf Hess uitgevoerd door Professor Spann, in opdracht van de advocaat van de familie Hess.   Dem  Auftrag  von  Herrn  Dr.  Alfred  Seidl  entsprechend,  haben  wir  am  21.08.87  um  9.00  Uhr  die   gerichtsmedizinische  Untersuchung  der  Leiche  durchgeführt.     Obduzenten:   Prof.  Dr.  Spann  I.  Obduzent   Prof.  Dr.  Eisenmenger  II.  Obduzent   Dr.  Tutsch-­Bauer  III.  Obduzent   Dr.  Pankratz  IV.  Obduzent   Herr  Lohr  als  Sektionsgehilfe     180  

Aus  dem  Hause  anwesend  Herr  Priv.  Doz.  Dr.  Kauert  aus  der  medizinisch-­toxikologischen  Abteilung.   Anwesend  ist  weiterhin  Dr.  Alfred  Seidl.   Ferner  ist  anwesend  Herr  Polizeioberrat  Nefzger  mit  Beamten  der  Kriminalpolizei  München.     Die  auf  dem  Sektionstisch  liegende  Leiche  wurde  von  Herrn  Lohr  als  die  des  Obengenannten   ausgewiesen.     Befund  und  vorläufiges  Gutachten:     A.  Äußere  Besichtigung     Die  Leiche  befindet  sich  zunächst  in  einem  Holzsarg,  nach  Abnahme  des  Deckels  zeigt  sich,  daß  ein   Zinnsarg  sich  im  Holzsarg  befindet,  dieser  Zinnsarg  ist  geöffnet.  Der  Deckel  des  Zinnsarges  fehlt.  Im   Zinnsarg  liegt  eine  Leiche  unter  einer  weißen  Decke.  Auf  der  Leiche  findet  sich  ferner  ein  sogenanntes     Totenhemd.   Nach  Abnahme  des  Totenhemdes  zeigt  sich,  daß  die  Leiche  männlichen  Geschlechts  ist.  Es  zeigt  sich   ferner,  daß  sowohl  im  Bereich  des  Kopfes,  als  auch  am  Rumpf  in  typischer  Weise  ein  sogenannter   Sektionsschnitt  gelegt  wurde.  Der  Sektionsschnitt  verläuft  über  den  Schädel,  dort  über  die  Scheitelhöhe,   verlängert  beiderseits  über  den  Hals  zum  Brustbein  und  wird  dort  fortgeführt  bis  zur  Schambehaarung.   Die  Körperlänge  der  Leiche  beträgt  172,5  cm.  Die  Totenstarre  ist  an  der  Kiefermuskulatur  und  an  den   oberen  Gliedmaßen  gelöst,  an  den  unteren  Gliedmaßen  noch  wächsern  erhalten.   Das  Haupthaar  ist  braungrau,  über  Stirn  und  Scheitel  schütter,  mit  deutlicher  Glatzenbildung,  an   typischer  Stelle,  etwa  handtellergroß.  Im  Bereich  der  Kopfschwarte  kein  auffallender  Befund.   Die  Augenbrauen  sind  auffallend  buschig,  die  Augäpfel  sind  zurückgesunken,  das  linke  Augenlid  ist   spaltförmig  geöffnet.  In  der  Haut  der  Augenoberlider  finden  sich  immer  wieder  punktförmige,   stecknadelsspitz  große  Blutaustritte.  Im  Bereich  der  Haut  der  Unterlider  kein  auffallender  Befund.  In  den   Bindehäuten  der  oberen  Unterlider  finden  sich  zahlreiche,  punktförmige,  stecknadelspitz-­  bis   kleinstecknadelkopfgroße  punktförmige  Blutaustritte,  regelmäßig  angeordnet,  in  etwa  gleichmäßig   zahlenmäßig  verteilt  auf  die  vier  Augenlider.  Die  Augäpfel  sind  erweicht  und  zurückgesunken.  Die   Hornhaut  ist  getrübt,  die  Regenbogenhautfarbe  ist  nicht  mehr  feststellbar.  Am  Rand  der   Regenbogenhaut  findet  sich  beiderseits  ein  angedeuteter  Greisenbogen.   Die  Nasen-­  und  Ohröffnungen  sind  frei.  An  der  Rückseite  beider  Ohrmuscheln  und  in  der  umgebenden   Haut  finden  sich  immer  wieder  regelmäßig  angeordnet  punktförmige,  stecknadelkopf-­  bis   stecknadelspitzgroße  Blutaustritte.  Das  knöcherne  Nasenskelett  ist  fest  und  unverletzt.   Die  Lippen  sind  geöffnet,  blasrot,  an  der  Oberlippe  findet  sich  eine  beginnende  Vertrocknung.  In  der   Schleimhaut  der  Ober-­  und  Unterlippe  kein  auffallender  Befund,  keine  Blutaustritte.  Im  Mund  findet  sich   eine  Oberkieferprothese,  der  Unterkiefer  ist  zahnlos.   Das  Gesicht  ist  glatt  rasiert,  am  Halsübergang  zum  Teil  stehende  Bartstoppeln,  bis  1  -­  2  mm  lang.   Der  Hals  ist  schlank  und  lang.  Über  der  Kinn  spitze  findet  sich  eine  zehnpfennigstückgroße,  beginnende   Vertrocknung,  unter  der  Kinnspitze  eine  zehnpfennigstückgroße,  bräunliche  Verfärbung.   Am  Hals  deutlich  sichtbar,  beginnend  am  hinteren  Rand  des  großen  Kopfnickermuskels  links  und   schräg  nach  unten  zur  Mitte  verlaufend,  bis  zur  rechten  Seite,  hier  sichtbar  bis  zum  hinteren  Rand  des   großen  Kopfnickermuskels,  eine  deutlich  abgrenzbare  Verfärbung,  braunrot,  unterschiedlich  breit,  an   der  linken  Seite  bis  6  mm  breit,  über  der  Mitte  bis  20  mm  breit.   Nunmehr  wird  die  Leiche  umgedreht  und  der  Nacken  besichtigt.  Es  findet  sich  nun  eine  die  ganze   Rückseite  des  Halses  einnehmende  doppelläufige  Zeichnung,  die  fast  horizontal  verläuft.  Die   Doppelläufigkeit  besteht  darin,  daß  zwei  rötlich  verfärbte  Streifen  von  maximal  1  cm  Breite  einen   blassen,  bis  6  mm  breiten  Streifen  einschließen.   Die  Totenflecken  finden  sich  am  Rücken,  spärlich  ausgebildet,  von  blauvioletter  Farbe,  sie  sind  nicht   mehr  wegdrückbar.     181  

Über  der  Rückseite  des  Beckens  am  oberen  Rand  des  Beckens  links  findet  sich  eine  markstückgroße,   bläuliche  Verfärbung,  auf  Einschneiden  findet  sich  eine  deutliche  dunkelrot-­schwarze,  geronnene   Blutunterlaufung.  Von  hier  ausgehend  nach  außen  verlaufend  eine  12  cm  lange,  unterschiedlich   deutlich  ausgeprägte,  oberflächliche,  kratzerartige  Hautdefektstelle.   Der  Brustkorb  ist  seitengleich,  an  der  linken  Brustkorbseite,  knapp  vor  der  vorderen  Achsellinie  findet   sich  eine  handtellergroße  12  :  8  cm  messende,  blaugrün-­gelbverfärbte  Stelle.   An  der  Brustkorbvorderwand  links  finden  sich  zwei  einzelne,  reizlose  Narben.  Eine  dieser  Narben  liegt   etwa  in  Höhe  des  4.  Zwischenrippenraumes,  sie  mißt  2,5  cm,  eine  knapp  darüber  liegende  mißt  2  cm.  In   der  Umgebung  dieser  Narben  fragliche  Narben  von  Nahtstichen.  Am  Rippenbogen  rechts  findet  sich   eine  zweimarkstückgroße,  bräunliche  Verfärbung.  An  den  Bauchdecken  kein  auffallender  Befund.   Äußeres  Genitale  männlich,  die  Hoden  sind  nicht  tastbar.  Die  Afteröffnung  ist  frei.   Im  Bereich  des  linken  Unterarmes,  an  der  Speichenseite,  an  der  Grenze  vom  mittleren  zum  unteren   Drittel  finden  sich  zwei  blaurote  Verfärbungen,  mit  punktförmigen  Veränderungen,  wie  nach  Einstich  zu   ärztlichen  Maßnahmen.   An  der  Beugeseite  des  linken  Handgelenkes  finden  sich  Narben  an  typischer  Stelle.  Eine  dieser  Narben   verläuft  quer  zur  Unterarmachse,  sie  weist  eine  Länge  von  4  cm  auf.  In  der  Umgebung  finden  sifragliche   Nahtnarben.  Eine  weitere  Narbe  findet  sich  an  typischer  Stelle  über  der  Pulsschlagader  gelegen,  eine   strahlenförmige  3:  1,5  cm  messende  Narbe,  in  der  Umgebung  mit  fraglichen  Stichkanalnarben.   Am  Unterarm  rechts  im  unteren  Drittel  an  der  Streckerseite  eine  fünfmarkstückgroße,  bläuliche   Verfärbung  mit  einem  zentral  gelegen  Einstich,  wie  nach  ärztlichen  Maßnahmen.   [Numerierungsfehler,  Punkt  19.  fehlt]   Im  Bereich  der  Beine  finden  sich  deutliche,  teigige  Schwellungen  an  den  Unterschenkeln,  links   ausgeprägter  als  rechts.  über  dem  Innenknöchel  links  eine  reizlose,  3  cm  lange  Narbe.B.  Innere   Besichtigung  I.  Schädelhöhle.   Nunmehr  werden  die  Obduktionsnähte  gelöst.   Nach  Lösen  der  Naht  über  dem  Schädel  wird  die  Kopfschwarten  nach  vorne  und  hinten   zurückgeschlagen  und  besichtigt.  Die  Kopfschwarte  zeigt  an  der  Innenfläche  eine  gleichmäßig  blaßrote   Farbe.  Über  dem  Stirnbein  rechts  findet  sich  eine  zweipfennigstückgroBe,  spärliche,  dunkelrote   Einblutung.  Vereinzelt  finden  sich  darüber  hinaus  regelmäßig  angeordnet  punktförmige  Blutaustritte.   Der  Schläfenmuskel  ist  beiderseits  abpräpariert,  ohne  auffallenden  Befund.  Im  Schläfenmuskel  rechts   finden  sich  einzelne,  umschriebene  Blutaustritte.  Über  dem  Hinterhaupte,  in  der  Kopfschwarte  finden   sich  regelmäßig  angeordnete,  punktförmige  Blutaustritte,  hier  auch  unter  der  Beinhaut  des   Hinterhauptbeines.   Die  Weichteile  über  dem  Nacken  werden  nun  zusätzlich  weiter  nach  unten  präpariert  und  zwar  bis  in   Höhe  der  außen  beschriebenen  Veränderung.  In  der  Nackengegend  links  und  rechts  neben  der   Wirbelsäule  je  eine  linsengroße  Einblutung  von  dunkelrötlich-­schwarzer  Farbe.   Nunmehr  wird  das  Schädeldach  abgehoben.  Es  ist  in  typischer  Weise  abgetrennt.  In  der  schädelhöhle   findet  sich  spärlich  blutdurchtränkte  Watte.  Nach  Entnahme  dieser  Watte  zeigt  sich,  daß  die  harte   Hirnhaut  aus  der  knöchernen  Schädelbasis  zum  großen  Teil  abgezogen  ist.  Im  Bereich  der  knöchernen   Schädelbasis  kein  auffallender  Befund,  insbesondere  keine  Verletzungen  erkennbar.II.  Brust-­  und   Bauchhöhle     Nach  Lösen  der  Nähte  und  Zurückklappen  der  weichen  Brustdecken  und  der  Bauchdecken  liegt  das   Brustbein  lose  an  typischer  Stelle.  Nach  Entnahme  des  Brustbeines  erscheint  ein  Plastiksack,  der  in   toto  entnommen  wird.  Nach  Entnahme  des  Plastiksackes  finden  sich  keine  weiteren  Organe  in  der   Körperhöhle.   Nunmehr  wird  die  Wirbelsäule  besichtigt,  sie  zeigt  im  Bereich  der  Brustwirbelsäule  eine  leichte   Ausbiegung  nach  links.  Die  Lendenwirbelsäule  ist  deutlich  nach  rechts  ausgebogen.   Bei  der  Besichtigung  der  Brusthöhleninnenfläche  finden  sich  links  flächenhafte  Auflagerungen  wie  bei   flächenhafter  Verwachsung  von  Brust-­  und  Lungenfell.     182  

Nunmehr  werden  die  Organe  aus  dem  Plastiksack  entnommen  und  auf  ihre  Vollständigkeit  geprüft.   Das  Gehirn  scheint  vollständig  zu  sein.  Es  ist  durch  zahlreiche  Einzelschnitte  vorzerlegt.  Auf  frisch   gelegten  Schnitten  zeigen  Mark  und  große  Kerne  eine  braun-­grau-­grüne  Farbe,  das  Marklager  ist   weißgrau.  Im  Bereich  der  vorgelegten  Schnitte  und  der  von  uns  gefertigten  Schnitte  kein  auffallender   Befund.   Im  Bereich  der  noch  erhaltenen  Arterien  finden  sich  sehr  deutliche,  weißlich-­gelbe  und  kalkharte   Einlagerungen;;  insbesondere  im  Bereich  der  Carotisstümpfe  an  der  Schädelbasis  besteht   Starrwandigkeit.   Bei  der  Besichtigung  des  Halses  zeigt  sich,  daß  die  rechte  Halsschlagader  nicht  entnommen  ist,  sie   befindet  sich  noch  in  der  Leiche.  Die  rechte  Halsschlagagder  wird  nunmehr  entnommen.  Die  nicht   eröffnete,  rechte  Halsschlagader  wird  nach  Entnahme  eröffnet:  sie  ist  allseits  weit  durchgängig,  im   unteren  Bereich  relativ  zart,  im  oberen  Drittel  bestehen  mehrfach  Einlagerungen,  im  Bereich  der   Aufteilung  nehmen  die  Einlagerungen  etwas  zu,  die  Lichtung  ist  jedoch  allseits  weit  und  durchgängig.   Nunmehr  werden  die  Halsorgane  untersucht.  Zunge,  Rachenring,  Kehlkopf  und  Schilddrüse  fehlen.  Der   obere  Teil  der  Speiseröhre  fehlt  ebenfalls.  Die  Halsmuskulatur  ist  nur  zum  Teil  vorhanden.  Von  der   Luftröhre  ist  lediglich  die  Gabelung  vorhanden,  mit  einem  kleinen  Stück  nach  unten  und  ein  jeweils  3  cm   langes  Stück  des  Bronchialhauptastes.  Die  Schleimhaut  zeigt  im  linken  Hauptast  einzelne,  kleine     Einblutungen,  sonst  ist  sie  unauffällig.   Im  Mittelfellraum  findet  sich  eine  Taubeneigroße  zystenartige  Veränderung,  die  eröffnet  wird.  Sie  enthält   klare,  wässrige  Flüssigkeit.  Im  Bereich  der  Luftröhrengabel  finden  sich  bis  bohnengroße,   dunkelrotschwärzliche  Lymphknoten.   Das  Herz  ist  durch  zahlreiche  Schnitte  in  kleine  bis  kleinste  Teile  zerlegt.  Die  Innenauskleidung  und  der   Klappenapparat  sind  zart.  Im  Bereich  der  Aortenklappen  finden  sich  einzelne,  flächenhafte,  weiche   Einlagerungen.  Der  Klappenapparat  scheint  jedoch  schlußfähig  gewesen  zu  sein.  Die  Herzkranzarterien   sind  zum  Teil  eröffnet,  zum  Teil  durch  parallel  verlaufende  Querschnitte  dargestellt.  Die   Herzkranzarterien  sind  allseits  weit  und  waren  sicher  durchgängig.  In  der  Innenwand  der   Herzkranzarterien  finden  sich  nur  vereinzelte,  weißlich-­gelbe,  weiche  Einlagerungen,  ihre  Lichtung  ist   meist  nur  geringgradig  eingeengt,  lediglich  im  Bereich  des  linken,  absteigenden  Astes  eine  etwas   höhergradige  Einengung,  die  etwa  50  %  der  Lichtung  betrifft.  Die  Herzmuskulatur  ist  soweit  noch   beurteilbar  nicht  verdickt,  auf  dem  Schnitt  braun  und  ohne  Einlagerungen.  Das  eirunde  Loch  ist   schlitzförmig  offen.   Die  Aorta  zeigt  direkt  nach  dem  Abgang  bereits  beetartige,  weißlich-­gelbe,  weiche  Einlagerungen.  Vom   Bogen  ab  finden  sich  zahlreiche  weiche  und  kalkharte  Einlagerungen,  nach  unten  deutlich  zunehmend.   Im  Bereich  der  Bauchaorta  sind  die  Beete  zum  großen  Teil  geschwürig  aufgebrochen.   Die  großen  Beckenschlagadern  und  die  Oberschenkelschlagadern  zeigen  ebenfalls  kalkharte   Einlagerungen,  mit  mittelgrasiger  Einengung  der  letzteren.   Die  Nierenarterien  sind  beiderseits  durchgängig,  ohne  wesentliche  Einengung  der  Lichtung.   Von  beiden  Lungenhälften  sind  Teile  vorhanden,  jedoch  nicht  vollständig,  die  Oberfläche  der  Lungen  ist   blasgraublau,  zum  Teil  glatt  und  glänzend,  zum  Teil  mit  Auflagerungen.  Auf  dem  Schnitt  zeigt  das   Lungengewebe  eine  gleichmäßig  rote  Farbe,  es  finden  sich  keine  Entzündungsbezirke  und  keine   Einatmungsbezirke.  Die  Lungenarterienäste  enthalten  zum  Teil  spärliche  gelbliche  Wandeinlagerungen,   die  Bronchialäste  sind  nicht  eröffnet,  sie  sind  leer,  die  Schleimhaut  ist  unauffällig.   Die  Leber  fehlt  vollständig,  ebenso  fehlt  die  Gallenblase.   Die  Milz  ist  vorhanden,  durch  mehrere  Schnitte  zerlegt,  offenbar  von  typischer  Größe.  Das  Milzgewebe   ist  etwas  erweicht.   Nebennieren  und  Nieren  fehlen,  die  Harnblase  ist  vorhanden  und  vorne  durch  Mittelschnitt  eröffnet  Die   Harnblase  zeigt  eine  sehr  deutliche  Balkenzeichnung.   In  der  Harnblase  findet  sich  eine  erbsgroßer  Polyp.   Die  Vorsteherdrüse  ist  sehr  groß,  insgesamt  mandarinengroß.  Die  Harnröhre  ist  nicht  eröffnet.  Sie  wird   nunmehr  eröffnet.  Es  zeigt  sich,  daß  die  Harnröhre  im  Bereich  der  Vorsteherdrüse  hochgradig       183  

eingeengt  ist.  Auf  dem  Schnitt  zeigt  die  Vorsteherdrüse  die  zweilappig  ist,  zahlreiche  scharf  begrenzte,   weiche  Knoten.  Die  Samenbläschen  sind  bindegewebig  umgewandelt.   Der  Magen  ist  vorhanden  und  eröffnet,  die  Schleimhaut  des  Magens  ist  angedaut,  flach,  graurot,  ohne   Defekt  und  ohne  Narben.  Der  Dünn-­  und  Dickdarm  liegen  in  toto  bei.  Sie  sind  nicht  eröffnet.  Im   Dünndarm  findet  sich  wenig  zunächst  schleimiger,  später  breiiger,  graubrauner,  unauffällig  riechender   Inhalt.  Der  Dickdarm  enthält  grünbraunen,  salbenartigen  bis  knolligen  Stuhl.   Die  Bauchspeicheldrüse  ist  am  Magen  anhängend,  sie  ist  rötlich-­braun,  erweicht.   Die  Lungenarterien  und  die  Schenkelvenen  sind  frei.   Am  Skelettsystem  finden  sich  noch  folgende  Verletzungen:  im  Bereich  des  knöchernen  Brustkorbes   sind  links  die  Rippen  2  mit  8  in  der  mittleren  Schlüsselbeinlinie  durchgebrochen,  zum  Teil  mit   Durchspiessung  und  deutlichen  Unterblutungen.  Rechts  sind  die  Rippen  2  mit  7  in  der  mittleren   Schlüsselbeinlinie  durchgebrochen,  mit  deutlicher  Unterblutung,  ohne  Verletzung  des  Rippenfells.  Das   Brustbein  ist  zwischen  dem  Ansatz  der  3.  und  4.  Rippe  horizontal  durchgebrochen,  mit  deutlicher   Unterblutung.  Bei  der  Leiche  beigelegen,  im  Plastiksack  findet  sich  ferner  intakte  harte  Hirnhaut.   Ferner  findet  sich  ein  Hoden  beigelegen,  der  aufgeschnitten  ist.  Der  zweite  Hoden  ist  nicht  auffindbar.   Auf  Wunsch  von  Herrn  Rechtsanwalt  Dr.  Seidl  werden  nunmehr  die  Handflächen  eingehend  besichtigt,   dabei  wird  eine  Veränderung,  insbesondere  eine  Auflagerung  nicht  festgestellt.  Zusammenfassung  der   Befunde:   Zustand  nach  pathologisch-­anatomischer  Obduktion  mit  Eröffnung  aller  drei  Körperhöhlen  und   ordnungsgemäßer  Versorgung  der  Leiche,  im  Plastiksack  in  der  Leibeshöhle  beigegebene,   teilobduzierte  Organe  mit  Fehlen  von  Leber,  Gallenblase,  Nebenniere,  Niere,  obere  Halsorgane,  ein   Hoden,  zirkulär  um  den  Hals  verlaufende  Abdruckmarke  mit  soweit  nach  dem  Sektionsschnitt  noch   beurteilbar  höchstem  Punkt  in  der  Gegend  hinter  dem  linken  Ohr,  Doppelläufigkeit  der  Abdruckmarke,   zirkulär  verfolgbar  in  der  Nackengegend,  zwei  einzelne,  umschriebene,  kleine  Unterblutungen  in  der   Nackengegend  beiderseits  der  Mittellinie  der  Wirbelsäule  in  Höhe  der  Abdruckmarke,  ausgeprägte,   punktförmige  Stauungsblutungen  in  den    Bindehäuten  der  Augenlider,  in  der  Umgebung  des  Ohres  und   an  der  Innenfläche  der  Kopfschwarte,  hochgradige  allgemeine  Atheromatose  und  Arteriosklerose,   überwiegend  mit  weiten,  starren  Coronararterien  und  geschwürigen  Aufbruch  im  Bereich  der  großen   Körper-­Schlagader,  knotige  Prostatahypertrophie  mit  ausgeprägter  Balkenblase,  Harnblasenpolyp,   taubeneigroße  Mediastinalzyste,  Zustand  nach  Reanimation  mit  Rippenserienbrüchen  beiderseits  und   Fraktur  des  Brustbeines,  ausgeprägte  Skoliose  im  Bereich  der  Lendenwirbelsäule,  reizlose  Narben  an   der  Beugeseite  des  linken  Handgelenkes  an  typischer  Stelle,  wie  nach  Pulsaderschnitt-­Versuchen,   reizlose  Narbe  über  dem  Innenknöchel  links,   zwei  reizlose  Narben  über  der  Brustkorbvorderwand  links,  deutliche  Ödembildung  im  Bereich  beider   Unterschenkel,  Zustand  nach  ärztlichen  Maßnahmen  mit  Einstichen  an  den  oberen  Gliedmaßen,  nicht   mehr  wegdrückbare,  spärliche  Totenflecken,  gelöste  Totenstarre.     C.  Vorläufiges  Gutachten   Die  bei  der  Nachobduktion  der  Leiche  des  Herrn  Rudolph  H  e  s  s  festgestellten  Veränderungen  lassen   sich  zwanglos  mit  einer  Gewalteinwirkung  gegen  den  Hals  durch  ein  strangförmiges  Werkzeug  in   Einklang  bringen.   Bei  der  Obduktion  fanden  sich  keine  Anhaltspunkte  für  einen  natürlichen  Tod.   a)  Zur  mikroskopischen  Untersuchung  wurden  Gewebsteile  aus  Hirn,  Herz,  Lunge,  Bauchspeicheldrüse,   Coronararterie,  Halshaut,  Muskulatur  aus  dem  Brustkorbbereich  links  in  Formalin  asserviert.   b)  Zur  chemisch-­toxikologischen  Untersuchung  wurden  asserviert:  Hirngewebe,  Magenschleimhaut,   Dünndarminhalt,  Herzgewebe,  Lumballiquuor  und  Lungengewebe  sowie  Femoralvenenblut.   Wir  bitten  ggfs.  um  Auftrag  zu  weiteren  Untersuchungen.   Ein  abschließendes  Gutachten  bleibt  vorbehalten.[Unterschrift  Dr.  Pankratz]  [Unterschrift  Dr.  Tutsch-­ Bauer]  [Unterschrift  Prof.  Dr.  Eisenmenger]       184  

Bronnen: De secties http://members.chello.at/pletschko/vips/obd1.html http://members.chello.at/pletschko/vips/obd2.htm

  185  

Literatuur: Allen,  Martin,  Het  Hitler-­Hess  bedrog    het  best  bewaarde  geheim  van  WO  11  (3e  druk;;  Amsterdam:   Balans  2003).       Bijl  G.  van  der,  Het  individuele  functiemodel  in  de  manuele  therapie  (Lochem:  De  Tijdstroom  1986).     Bijl  G.  van  der,  Manipulaties  van  alpha  tot  omega  (Utrecht:  Stichting  school  voor  Manuele  Therapie  z.j.).     Bird,  Eugene  K.,  Hess  Der  Stellvertreter  des  Führers      Englandflug  und  britische  Gevangenschaft   Nürnberg  und  Spandau  (München/Wien/Basel:  Desch  1974).     Black,  Edwin,  IBM  en  de  Holocaust      Het  strategische  verbond  tussen  nazi-­Duitsland  en  de  machtigste   onderneming  van  Amerika  (Utrecht:  Kosmos-­Z&K  Uitgevers  B.V.  2001).     Breen,  Michael,  Kim  Jong-­LO1RUWK.RUHD¶V'HDU/HDGHU    Who  he  is,  what  he  wants,  what  to  do  about   him  (John  Wiley  &  Sons,  Asia,  Pte  Ltd  2004).     Broeders,  A.P.A.,  Op  zoek  naar  de  bron      Over  de  grondslagen  van  de  criminalistiek  en  de  waardering   van  het  forensisch  bewijs     Clifton  James,  Meyrick,  ,ZDV0RQW\¶VGRXEOH  (Tiptree,  Essex:  The  Anchor  Press  1954).     De  Cock,  Johan  J.,  Begrippen  van  manuele  therapie      systeem  Van  der  Bijl    een  andere  visie  op   gewrichtsfunctie  en  bewegen  (Utrecht:  De  Tijdstroom  1996).     Dijk  Paul  van,  Geneeswijzen  in  Nederland  (4e  herziene  druk;;  Deventer:  Ankh-­Hermus    1977).     Douglas-­Hamilton,  James,  0RWLYHIRUDPLVVLRQWKHVWRU\EHKLQG+HVV¶IOLJKWWR%ULWDLQ  (2e  druk;;  Londen   en  Basingstoke:  Macmillan  en  Co  1971).     Fest,  Joachim,  De  ondergang      Hitler  en  het  einde  van  het  Derde  Rijk  (3e  druk;;  z.p.:  De  Bezige  Bij  /   Manteau  2004).     Fest,  Joachim,  Onbeantwoordbare  vragen      gesprekken  met  Albert  Speer  (Amsterdam:  De  Bezige  Bij   2006).     Hess,  Ilse,  Antwort  aus  Zelle  Sieben      Briefwechsel  mit  dem  Spandauer  Gefangenen  (Steinberg  am   See:  Druffel-­Verlag  1967).     Hess,  Ilse,  England  Nürnberg  Spandau      ein  Schicksal  in  Briefen  (Steinberg  am  See:  Druffel-­Verlag   1954).     Hess,  Ilse,  Gefangener  des  Friedens      neue  Briefe  aus  Spandau  (Steinberg  am  See:  Druffel-­Verlag   1955).     Hess,  Wolf  R.,  Mijn  vader  Rudolf  Hess      1894-­1987  (Antwerpen:  Project  1987).     Hutton,  Bernard  J.,  Hess      the  man  and  his  mission  (Londen:  David  Bruce  &  Watson  1970).  

  186  

Irving,  David,  Hess      The  missing  years  1941-­1945  (electronic  version).     Junge,  Traudl,  Bis  zur  letzten  Stunde      Hitlers  Sekretärin  erzählt  ihr  Leben  (8e  druk;;  München:  Claassen   2002).       Kershaw,  Ian,  Hitler      1936-­1945:  vergelding  (Utrecht:  Het  Spectrum  2000).     Lambert,  Angela,  Het  verloren  leven  van  Eva  Braun  (2e  druk;;  Amsterdam:  De  Bezige  Bij  2008).     Lohman,  A.H.M.,  Vorm  en  beweging      leerboek  van  het  bewegingsapparaat  van  de  mens  (5e  druk;;   Utrecht:  Bohn  /  Scheltema  /  Holkema  1980).     Manvell,  Roger  en  Heinrich  Fraenkel,  Rudolf  Hess      de  eerste  volledige  biografie  (Baarn:  In  den  Toren   1972).     Montgomery,  Bernard  Law,  Memoires,  (Amsterdam:  H.  J.  W.  Becht¶V8LWJHYHUV-­Mij.  N.  V.  z.j.).     Moorhouse,  Roger,  Hitler      de  aanslagen  (z.p.:  Nieuw  Amsterdam  Uitgevers  2007).     Mosley,  Leonard,  De  Rijksmaarschalk      een  levensbeschrijving  van  Hermann  Göring  (Brussel  /  Den   Haag:  Manteau  1974).     Overy,  Richard,  De  verhoren      de  nazi-­elite  ondervraagd  (Amsterdam:  De  Bezige  Bij  2002).     Pätzold,  Kurt  en  Manfred  Weißbecker,  Rudolf  Heß      der  Mann  an  Hitlers  Seite  (Leipzig:  Militzke  Verlag   1999).     Philip,  Remy  Maurice,  Erwin  Rommel      Veldmaarschalk  of  Nazi?  (Abcoude:  Fontaine  Uitgevers  2003).     Picknett,  Lynn  en  Clive  Prince  en  Stephen  Prior,  Double  standards      the  Rudolf  Hess  cover-­up  (Londen:   Time  Warner  Paperback  2001).     Picknett,  Lynn  en  Clive  Prince  en  Stephen  Prior,  Hess      Het  dubbelleven  van  de  man  achter  Hitler   (Amsterdam:  Anthos/Manteau  2001).     Ross,  Tomas,  De  dubbelganger  (Amsterdam:  De  Bezige  Bij  2004).     Sereny,  Gitta,  Albert  Speer      Verstrikt  in  de  waarheid  (3edruk,  z.p.:  Olympus  1999).     Sjerps,  M.J.  en  Coster  van  Voorhout,  J.A.,  Het  onzekere  bewijs      Gebruik  van  statistiek  en  kansrekening   in  het  strafrecht  (Deventer:  Kluwer  2005).     Spalteholz,  Werner  en  Rudolf  Spanner,  Handatlas  der  Anatomie  des  Menschen      Bewegungsapparat   (16e  druk;;  Amsterdam/Haarlem:  Scheltema  en  Holkema  1971).     Speer,  Albert,  Herinneringen  (2e  druk,  Baarn:  In  den  Toren  1970).     Speer,  Albert,  Herinneringen  vervolg  (2e  druk,  Baarn:  In  den  Toren  1970).  

  187  

Speer,  Albert,  Spandauer  Tagebücher  (1e  druk,  gesigneerGµ$OEHUW6SHHU¶)UDQNIXUW0/Berlin/Wien:   Propyläen  1975).     Thomas,  Hugh,  De  moord  op  Rudolf  Hess      nazi-­komplot  of  Britse  afrekening?  (Wijk  bij  Duurstede:   Penta  Media  1988).     Varekamp,  Erik  en  Peet,  Mick,  Agent  Orange      De  oorlogsjaren  van  Prins  Bernhard  (deel  1,  Amsterdam:   Uitgeverij  van  Praag  2008).     Elektronische bronnen:

 

-­Action  Report,  (2002),  Nazi  leader's  grandson  fined  over  online  quotes (http://www.fpp.co.uk/History/General/Hess/grandson_fined.html  )  geraadpleegd:  7  juli  2008.   -­BBC,  Linkshandigheid  is  genetisch  bepaald   (http://www.knack.be/nieuws/wetenschap/linkshandigheid-­is-­genetisch-­bepaald/site72-­section45-­ article6718.html  )  geraadpleegd:  15  augustus  2008.     -­Bos,  Frank,  (2005),  Biometrische  gegevens  te  grabbel  bij  de  overheid?   (http://www.cs.uu.nl/docs/vakken/iv/docs/webteksten1eblok0506/Frank%20Bos/  )  geraadpleegd:  26   augustus  2008.     -­Broeders,  A.P.A.,(2009),  Op  zoek  naar  de  bron      Over  de  grondslagen  van  de  criminalistiek  en  de   waardering  van  het  forensisch  bewijs.   (http://books.google.nl/books?id=fcx9ADRflNMC&pg=PA140&lpg=PA140&dq=uniciteitsassumptie&sour ce=bl&ots=gMpCsuINgo&sig=aaH4EOKvjiWrshY2BZq072o04Cg&hl=nl&ei=YY39Sbz3GcLL-­ Aar4726Ag&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1#PPP1,M1)  graadpleegd  30  januari  2011. -­Buuren  van,  Jelle,  (2005),  Het  Europese  Visum  Informatiesysteem   (http://www.stelling.nl/kleintje/403/JELLE.htm  )  geraadpleegd:  26  augustus  2008.   -­De  Europese  Toezichthouder  voor  gegevensbescherming,  (2006),  Advies  van  de  Europese   Toezichthouder  voor  gegevensbescherming  over  het  voorstel  voor  een  verordening  (EG)  van  de  Raad   tot  vaststelling  van  de  vorm  der  aan  de  leden  en  het  personeel  van  de  Instellingen  te  verstrekken   laissez-­passer.  (2006/C  313/13)   (http://eur-­lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2006:313:0036:004:NL:PDF  )   geraadpleegd:  26  augustus  2008.   -­Demets,  André,  (2007),  Ernest  Claes     (http://users.pandora.be/VNJ-­Mere/ernest_claes.htm  )  geraadpleegd  :  14  juli  2008.     -­Groep  gegevensbescherming  Artikel  29  (onafhankelijk  EU-­adviesorgaan)  augustus  2003,   Werkdocument  biometrie   (http://ec.europa.eu/justice_home/fsj/privacy/docs/wpdocs/2003/wp80_nl.pdf  )  geraadpleegd:  26   augustus  2008.   -­Haaster  van,  (2003),  Kennismaking  biometrie   (http://www.mediaplaza.nl/uploaded/FILES/seminars/2007/Biometrie/rapport_kennismaking_biometrie.p df  )  geraadpleegd:  25  augustus  2008.       188  

-­Hansig,  Ron  T.,  (2006),  +LWOHU¶VHVFDSH   (http://hitlersescape.com/  )  geraadpleegd:  14  augustus  2008.     -­Hitler,  Adolf,  Mein  Kampf,  (2009),  Nederlandstalige  bewerking   (http://www.radioislam.org/historia/hitler/mkampf/pdf/ned.pdf  )  geraadpleegd  13  maart  2009.   -­Irving,  David,  Hess      The  missing  years  1941-­1945  (electronic  version).   (http://www.fpp.co.uk/books/Hess/  )  geraadpleegd:  10  augustus  2008.   -­Media  Life,  (2002),  Grandson  fined  for  citing  nazi  grandfather  online   (http://www.medialifemagazine.com/news2002/jan02/jan28/1_mon/news9monday.html  )       geraadpleegd:  6  juli  2008.   -­Ravilious,  Kate,  (2008), Gene  for  Left-­Handed  Trait  Discovered     (http://resident-­alien.blogspot.com/2007/08/gene-­for-­left-­handed-­trait-­discovered.html  )  geraadpleegd:   15  augustus  2008.     -­Staatscourant,  maandag  31  oktober  2005  nummer  211,  Raad  van  Europa  waarschuwt  voor  nadelen   biometrie  voor  identificatie   (http://www.sdu.nl/staatscourant/sc20051031/  )  geraadpleegd:  26  augustus  2008.     -­Wikipedia.org,  Allen  Welsh  Dulles   (http://en.wikipedia.org/wiki/Allen_Dulles  )  geraadpleegd:  6  juli  2008.     -­Wikipedia.org,(2008),  Bernhard  Montgomery   (http://nl.wikipedia.org/wiki/Bernard_Montgomery  )  geraadpleegd:  20  augustus  2008.     -­Wikipedia.org,  Bezirk  Spandau   (http://de.wikipedia.org/wiki/Spandau  )  geraadpleegd:  6  juli  2008.     -­Wikipedia.org,  Ernest  Claes   (http://nl.wikipedia.org/wiki/Ernest_Claes  )  geraadpleegd:  14  juli  2008.     -­Wikipedia.org,  Eugene  K.  Bird   (http://en.wikipedia.org/wiki/Eugene_K._Bird  )  geraadpleegd:  6  juli  2008.     -­Wikipedia.org,  (2008),  ,ZDV0RQW\¶VGRXEOH   (http://en.wikipedia.org/wiki/I_Was_Monty's_Double_)  geraadpleegd:  20  augustus  2008.     -­Wikipedia.org,  Lateralisatie     (http://nl.wikipedia.org/wiki/Lateralisatie  )  geraadpleegd:  15  augustus  2008.     -­Wikipedia.org,  (2008),  M.E.  Clifton  James   (http://en.wikipedia.org/wiki/M._E._Clifton_James  )  geraadpleegd:  20  augustus  2008.     -­Wikipedia.org,  (2008),  Paul  is  dead   (http://nl.wikipedia.org/wiki/Paul_Is_Dead  )  geraadpleegd:  20  augustus  2008.     -­Wikipedia.org,  Rechtshandigheid   (http://nl.wikipedia.org/wiki/Rechtshandig  )  geraadpleegd:  15  augustus  2008.     189  

-­Wikipedia.org,  Spandau  Prison   (http://en.wikipedia.org/wiki/Spandau_Prison  )  geraadpleegd:  5  februari  2011.   -­z.n.,  Answers.com,  (2008),  political  decoy     (http://www.answers.com/topic/political-­decoy  )  geraadpleegd:  5  februari  2011.   -­z.n.,  www.BlackRaiser.com,  (2007)  The  World  was  Lied  to  about  Hitler's  Death   (http://www.blackraiser.com/nredoubt/identity.htm  )  geraadpleegd:  5  februari  2011.   -­z.n.,  (2004),  Ernest  Claesgenootschap  (http://users.pandora.be/ernest.claesgenootschap/  )   geraadpleegd:  14  juli  2008.     .-­5XGROI+H‰5DL&RUUHYDO¶DQQR,  (2008),  YouTube   (http://video.google.nl/videoplay?docid=2758264314010154314&q=rudo  )  geraadpleegd  14  juli  2008.   -­z.n.,  Het  Parool,  (2008),  Dubbelgangers  houden  Kim  in  leven   (http://www.parool.nl/parool/nl/225/Buitenland/article/detail/31148/2008/09/08/Dubbelgangers-­houden-­ Kim-­Jong-­il-­in-­leven.dhtml  )  geraadpleegd  14  maart  2009.     Fotodatabanken:   Algemeen  Nederlands  Persbureau  (ANP)  http://www.anp-­photo.com   Bildarchiv  Preußischer  Kulturbesitz  (bpk)  http://bpkgate.picturemaxx.com/webgate_cms/   Corbis  http://pro.corbis.com   Imperial  War  Museum  Collections  (IWM)  http://www.iwmcollections.org.uk/dbtw-­wpd/exec/dbtwpcgi.exe   Nederlands  Instituut  voor  Oorlogsdocumentatie  (NIOD)  http://www.beeldbankwo2.nl/zoek.jsp   TopFoto  http://www.topfoto.co.uk/fotoweb/Grid.fwx?Search=rudolf+hess   Zoekmachines: Alta  Vista  www.altavista.com   Google  www.google.com     Metacrawler  www.metacrawler.com   YouTube  www.youtube.com     Dvd·V British  Movetonenews  Limited  (2002),  How  the  war  was  won    Bernard  Montgomery,  director:  Mattew   Hall.   Film  Traders  and  Setfair  Productions  Ltd.  (1958),  ,ZDV0RQW\¶VGRXEOH,  regie:  John  Guilermin.   Kim  Jong  Il  on  the  spot  guidance,  Noord  Koreaanse  propaganda  dvd   Televisiedocumentaires: Canvas:  Goering  in  Neurenberg,  augustus  2006.   Canvas:  In  love  with  Adolf  Hitler,  september  2008.             190  

Dagbladen: Algemeen  Persbureau  (AP),  De  Telegraaf,  18  maart1988.     Algemeen  Persbureau  (AP),  Leeuwarder  Courant,  18  maart  1988.     Charter,  David,  Karadzic  stole  my  identity,  says  bearded  faith  healer,  The  Times,  29  juli  2008,  pag.  6.     Tex  den,  Charles,  Privacy      Straks  wordt  ik  nog  gezocht  voor  pedofilie,  NRC  Handelsblad,  2  september   2008,  pag.  7.     Visser  de,  Ellen,  +RJH5DDGµ.ZDN]DOYHU¶LVQLHWDOWLMGHHQEHOHGLJLQJ,  de  Volkskrant,  16  mei  2009,  pag.   3.     Tijdschriften: %DWHPDQ'HQLV&µ5XGROI+HVV¶¶-­¶7RHQ 1X,  53  (z.j.)  1-­25. Francks,  C.;;  Maegawa,  S.;;  Laurén,  J.;;  Abrahams,  B.S.;;  Velayos-­Baeza  A.;;  Medland  S.E.  et  al.  (2007),     LRRTM1  on  chromosome  2p12  is  a  maternally  suppressed  gene  that  is  associated  paternally  with   handedness  and  schizophrenia,  Molecular  Psychiatry,  7  augustus  2007.     Maat,  Irma  Ellens;;  In  gesprek  met  Bert-­Jaap  Koops,  Roepende  in  de  woestijn,  Frontier,   November/December  2008.    

  191  

Personenregister Albright,  Madeleine:  156,  159   Amen,  John:  65   Aronow,  Paul:  112   Bayes,  Thomas:  122,  123   Behrens,  Manja:  114   Berk  de,  Lucia:  118,  119   Bertillon,  Alphonse:  25,  26,  56,  130,  163,  165     Bijl  van  der,  Gerrit  (junior):  9,  27,  63,  113,  120,   128,  140,  155,  165   Bijl  van  der,  Gerrit  (senior):  9,  13,  21,  24,  26,   27,  28,  63,  75,  163,  165,  168,  171   Bird,  Eugene:  72,  74,  78,  93,  104,  106   Birkett,  Norman:  65   Black,  Edwin:  31,  32   Bormann,  Martin:  113,  114   Braun,  Eva:  52,  91,  144,  145   Breen,  Michael:  151,  154,  159   Broeders,  A.P.A.(Ton):  15,  33,  56,  58,  120,  121,   125,  126,  132,  153,  161   Buhler,  Johannes:  42   Buhler,  Margarete  (oma):  42   Buikhuisen,  Wouter:  125   Cameron,  J.M.:  12,  46,  47,  91,  173   Campbell,  William:  141   Chung-­hee,  Park:  151   Chung-­see,  Park:  159   Churchill,  Winston:  12,  145   Claes,  Ernest:  70   Coster  van  Voorhout,  John:  58   Dabic,  Dragan:  32   Dae-­Jung,  Kim:  158   Darré,  Richard  Walter:  50   De  Cock,  Johan:  20,  21,  25,  27,  34,  63,  120,   128,  155   Demjanjuk,  John:  3,  7   Den  Tex,  Charles:  31   Donitz,  Karl:  40,  60,  94   Duke  of  Hamilton:  53,  92,  93   Dulles,  Allen  Welsh:  12,  18   Einbeck,  Walter:  60   Elffers,  Henk:  114,  119   Eun-­hee,  Choi:  151,  159   Fath,  Hildegard:  39   Francks,  Clyde:  75   Frank,  Hans:  94   Frick,  Wilhelm:  94     Fritzsche,  Hans:  94   Funk,  Walter:  40,  93,  94,  102  

Ganz,  Bruno:  143,  144,  146,  147,  164   Geun-­hy,  Park:  159   Gilbert,  Gustave  M.:  94   Glumac,  Peter:  32   Goering,  Hermann:  18,  41,  53,  60,  63,  64,  65,   66,  70,  80,  83,  94,  96,  135   Goethe  von,  Johann  Wolfgang:  93,  102   Haushofer,  Albrecht:  95,  137   Haushofer,  Karl:  37,  49,  50,  95,  126,  137   Haushofer,  Martha:  95   Haverbeck,  Werner  Georg:  60   Heidemann,  Gerd:  108   Heskes,  Tom:  128   Hess,  Adolf  (oom):  42   Hess,  Alfred  (broer):  42,  100,  101   Hess,  Andrea  (schoondochter):  46,  91   Hess,  Fritz  (vader):  42,  43,101   Hess,  Ilse  (Frau  Hess/Ilse  Pröhl,  echtgenote):   12,  45,  46,  47,  68,  93,  100,  101,  102,  106,     Hess,  Johann  Christian  (opa):  42   Hess,  Margarete  (zus):  42   Hess,  Rudolf:  3,  5,  7,  10,  11,  13,  15,  17,  18,  20,   22,  27,  32,  33,  37,  38,  39,  40,  41,  43,  44,  45,   46,  48,  49,  50,  51,  52,  53,  56,  57,  59,  60,  61,   62,  63,  64,  65,  66,  67,  68,  69,  70,  71,  72,  73,   74,  76,  77,  78,  79,  80,  81,  82,  83,  85,  86,  89,   91,  93,  94,  95,  96,  97,  98,  99,  102,  104,  106,   107,  108,  109,  110,  111,  112,  113,  114,  115,   119,  120,  120,  121,  122,  123,  124,  126,  127,   129,  130,  132,  135,  136,  137,  140,  145,  161,   163,  164,  165   Hess,  Wolf  Andreas  (kleinzoon):  37   Hess,  Wolf  Rüdiger  (zoon):  11,  12,  22,  37,  38,   39,  40,  41,  43,  44,  48,  68,  100,  106,  107,  108,     Himmler,  Heinrich:  38,  83   Hitler,  Adolf:  5,  7,  8,  9,  10,  12,  15,  17,  37,  45,   50,  51,  53,  59,  61,  67,  68,  69,  81,  82,  91,  95,   98,  104,  106,  107,  108,  109,  111,  129,  137,   140,  142,  143,  144,  145,  153   Horn,  Alfred:  92,137   Hussein,  Saddam:  140,  141,  142   Hutton,  Bernard  J.:  42,  104,  108,     Il-­sung,  Kim:  151   Irving,  David:  112   Jackson,  Justice:  65   James,  Meyrick  Edward  Clifton:  145,  146,  147,   148,  164   Jintao,  Hu:  152   Jodl,  Alfred:  94  

  192  

Jong-­il,  Kim:  3,  5,  7,  8,  15,  120,  121,  140,  151,   152,  153,  154,  156,  157,  158,  159,  160,  161,   163,  164,  165   Jong-­un,  Kim:153   Junge,  Traudl;;  142   K.,  Bianca:  118   Kahr  von,  Gustav:  52   Kaltenbrunner,  Ernst:  94   Karadzic,  Radovan:  32   Keitel,  Wilhelm:  94   Kerkmeester,  H.O:  118   Kirk,  P.L.:  26   Koizumi,  Junichiro:  152   Kolomoroff;;  118   Koops,  Bert-­Jaap:  31   Kujau,  Konrad:  108   Lambert,  Angela:  52,  91   Laplace:  118   Lawren,  Geoffrey:  65   Lee,  Choi  Eun:  151,  159   Ley,  Robert:  60,  66   Lindbergh,  Charles:  51   Lippe-­Biesterveld,  Bernhard;;  11   Lombroso,  Cesare:  125   Lord,  John:  53   McCartney,  Paul:  7,  140,  141,  142   McLean,  David:  93   Montgomery,  Bernard;;  5,  7,  8,  15,  145,  146,   147,  148,  149,  153,  163,  164   Moo-­Hyun,  Roh:  158   Morell,  Theodor:  91   Mosley,  Leonard:  65,  93   Muench,  Clara  (moeder):  42   Mussolini:  97,  98   Neurath,  Constantin:  40,  94   Nietsche,  Friedrich:  93   Palmer,  B.  J.:  169,  170,  171   Palmer,  Daniel  David:  24,  169   Papen  von,  Franz:  94   Philips,  Fred:  171   Poetin,  Vladimir:  152,  159   Pröhl,  Ilse  (echtgenote):  38,  49,  51  

Quételet,  Adolphe:  13,  15,  25,  26,  57,  126,  127,   140,  163,  165   Raeder,  Erich:  40,  60,  94   Raubal,  Geli:  145   Rausching,  Hermann:  108   Rees,  John  Rawlings:  42             Reigate,  James:  76,  77   Renckens,  Cees:  171   Ribbentrop  von,  Joachim:  12,  18,  41,  60,  66,   83,  94,  96   Rommel,  Erwin:  145   Roper,  Hugh  Trevor:  107   Rosenberg,  Alfred  Ernst:  50,  94,  144   Sang-­ok,  Shin:  151   Sauckel,  Fritz:  94   Schacht,  Hjalmar:  94   Schirach  von,  Baldur:  18,  40,  60,  69,  78,  94   Schopenhauer,  Arthur:  93   Sebottendorf  von,  Rudolf  Freiherr:  49   Seidl,  Alfred:  47,  91,  180   Sereny,  Gitta:  52   Seyss-­Inquart,  Arthur:  94   Shigemura,  Toshimitsu:  152,  153,  160   Sickesz,  Mayta:  168,  171,  172   Sjerps,  Marjan;;  15,  26,  58,  119   Spann,  Wolfgang:  47,  91,  180   Speer,  Albert:  18,  40,  41,  59,  61,  62,  66,  72,  78,   79,  94,  145   Stalin,  Joseph:  142   Still,  Andrew  Tayler:  24,  170   Streicher,  Julius:  94   Synman,  Rhee:  151   Thomas,  Hugh:  12,13,  18,  22,  33,  38,  39,  40,   42,  44,  45,  46,  47,  48,  52,  76,  100,  104,  106,   107,  129,  135,  136,  137,  165   Todt,  Fritz:  61   Turner,  Mary  Elvira:  170   Vos  de,  Aart:  114,  119   Wagenaar,  Willem  Albert:  165   Wechsler,  David:  94   Zemin,  Jiang:  159,  160  

               

  193