30-9-2011
IPOS Eindcongres “Scheiden anders bekeken”
IPOS... • Een multidisciplinaire groep promotoren Ann Buysse, Johan Put, Peter Rober, Koen Schoors, Piet Taelman, Dirk Van de gaer, Gerd Verschelden
• Een enthousiast team onderzoekers Rachid Baitar, Sietse Bracke, Ruben Brondeel, Lut Daniëls, Jan De Mol, Olivia De Smet, Ruben Hemelsoen, Katrien Herbots, John Humblet, Sofie Maes, Elke Roevens, Joke Vandamme, Glauke Vanwonterghem, Anne Wietzker
1
30-9-2011
Scheidingsonderzoek? • Scheiding is een maatschappelijke realiteit – Die vele maatschappelijke vragen oproept – Waarop men antwoorden uit de wetenschap verwacht
• Focus = scheidingsproces => de vraag ‘hoe scheiden mensen’ – Op een wetenschappelijke manier – Mensen bevraagd tijdens eerste 2 jaar na scheiding – Over hun levenskwaliteit en wat dit positief of negatief beïnvloedt
Onze leiddraad...
2
30-9-2011
Het IPOS model • Welzijn van gezinnen staat centraal vanuit een multidisciplinaire visie • Twee grote vragen: (1) Wat is de levenskwaliteit van mensen in scheiding? Materieel, fysiek, emotioneel en relationeel welzijn, maatschappelijke integratie, veiligheid, productiviteit
(2) Wat beïnvloedt die levenskwaliteit?
Het IPOS model (2) Wat beïnvloedt de levenskwaliteit? Wat voorafging inkomen, leeftijd, werkstatus, geslacht, autonomie, opleiding, al dan niet kinderen hebben, emoties, initiator, conflict, opoffering, traject naar de scheiding,… De weg tijdens de scheiding Welk traject volgt men (EOO/EOT), wat doet de deskundige, hoe onderhandelt men, gaat men al dan niet in bemiddeling, ... Het komen tot regelingen Wat regelt men, hoe beleeft men de regelingen, ... Gezinsrelaties na de scheiding Ex-partners, ouders, (stief)ouder - kind relaties
3
30-9-2011
Wat mag u verwachten? • Pure wetenschap: de feiten – Resultaten longitudinaal onderzoek bij volwassenen en kinderen
• Vertaling van de resultaten naar aanbevelingen – Wetenschap kan niet zeggen wat een deskundige moet doen – Maar geeft wel trends, tendensen en verbanden aan – Die via discussie met ervaren deskundigen – Vertaald werden tot concrete aanbevelingen voor een goed beleid – En concrete aanbevelingen voor een goede scheidingspraktijk
• Voorbeelden, discussie en training in de workshops – Wisselwerking praktijk, beleid en onderzoek – Naar een optimalisatie van scheidingstrajecten...
De kinderen...
4
30-9-2011
De kinderen: Steekproef • Wie en hoe? Alle deelnemende (ex-)partners werden gevraagd of ze kinderen hadden tussen 11 en 17 die mochten deelnemen 26% van de huishoudens (436) kwam in aanmerking Altijd via een huisbezoek
• Respons van 53% (230 kinderen) Vergelijkbaar met de volwassenen Beschermende reflex van ouders? Kind heeft er geen zin in?
De kinderen: Steekproef • Kenmerken van de kinderen bij eerste meting Geslacht: 54% meisjes Leeftijd: gemiddeld 14.5 jaar Onderwijstype: heel divers 20% lager onderwijs
18% BSO 23% TSO 34% ASO
5
30-9-2011
De kinderen: Steekproef • Longitudinale deelnames Tijdstip 1: 175 kinderen Tijdstip 2 (na 6 maanden): 52 kinderen Tijdstip 3 (na 12 maanden): 86 kinderen Tijdstip 4 (na 24 maanden): 113 kinderen Instroom van nieuwe kinderen op tijdstip 3 en 4 !
De kinderen: Doel • Wat doen kinderen met scheiding? • Achterliggend idee: Kinderen zijn ‘agentic’, actieve betekenisverleners voor wie het belangrijk is het gevoel te hebben het verschil te maken in het leven van anderen (lees: hun ouders)
6
30-9-2011
De kinderen: Levenskwaliteit Subjectieve ervaring van hun levenskwaliteit = Hun tevredenheid met • (1) materieel, (2) fysiek, (3) emotioneel en (4) relationeel welzijn • (5) maatschappelijke integratie • (6) veiligheid • (7) productiviteit
= Score op 100 (%) = Idem voor de meting hiervan bij de volwassenen
De kinderen: Levenskwaliteit • De kinderen uit onze steekproef hebben een gemiddelde levenskwaliteit van 83/100 • Deze levenskwaliteit blijft gelijk over de 2 jaren heen • Gouden standaard = 75 – 85 / 100 • De kinderen die het heel moeilijk hebben met de scheiding van hun ouders hebben wellicht niet deelgenomen aan ons onderzoek
7
30-9-2011
De kinderen: Wat bepaalt hun levenskwaliteit? •Niet zozeer de scheiding (fysieke scheiding), maar vooral ouderconflict heeft negatief effect • Er is een link tussen ouderconflict en levenskwaliteit bij kinderen,maar… • Deze link wordt verklaard door gevoel ertoe te doen, het verschil te maken voor ouders
De kinderen: Wat bepaalt hun levenskwaliteit?
8
30-9-2011
De kinderen: Hoe weten ze dat ze ertoe doen voor hun ouders? Resultaten uit kwalitatief onderzoek bij 33 kinderen (11 tot 17 jaar) uit nieuw samengestelde gezinnen “Ertoe doen” voor biologische ouders • Meetellen • Prioriteit krijgen (op stiefouder bv.) • Nabijheid zoeken (ouders willen hen zien – verblijfsregeling) • Belangrijk zijn • Liefde krijgen
Voorbeeld van ‘meetellen’ door een 14-jarige jongen over zijn biologische vader “zo ook als hij iemand tegenkomt of zo hé dan durft hij zo soms wel eens vragen van "wat vindt gij daarvan?" en zo. Onderzoeker: Ja hij vraagt uw mening? Jongen: Over bijna alles, zeker tegen mij, ons zussen iets minder, maar die denken ook op een andere manier. Ik en mijn pa denken echt over veel dingen hetzelfde zo. Die vraagt echt vaak mijn mening en die is ook over alle dingen echt heel open tegen mij.”
9
30-9-2011
De kinderen: Hoe weten ze dat ze ertoe doen voor hun ouders? “Ertoe doen” voor biologische ouders én stiefouders • Aandacht krijgen • Zorg krijgen • Samen activiteiten doen
Voorbeeld van ‘aandacht krijgen’ door een 14-jarig meisje over haar stiefmoeder "Maar zij moeide haar, maar zo op een goeie manier. Zo van 'en, gaat alles goed op school?' en van die dingen. En dan soms kan 't ambetant zijn van 'waar moeide gij u weeral mee?'. Maar soms kan 't zo zijn van 'ja kijk, ja 't gaat wel goed op school' enzo. Want mijn papa die keek daar nooit naar dus dat was dan wijs om zo ne keer te horen van 'ah, iemand is daarin geïnteresseerd buiten mijn mama."
10
30-9-2011
Voorbeeld van ‘zorg krijgen’ door een 15-jarige jongen over zijn biologische moeder "Mijn mama heeft redelijk veel over voor mij. Als we bijvoorbeeld ne keer iets moeten gaan halen of gaan doen, dan staat ze altijd klaar om mij te helpen. Voor mij eens te voeren of ... Twee weken geleden was ik eens beroofd op straat. Ze hadden mij zo een paar meppen gegeven. M'n ipod en gerief enzo afgenomen. En ja, mijn mama had dan iets gepland die avond. Zo'n feestje. Ze heeft dat meteen afgezegd om met mij naar de dokter en de politie enzo te kunnen gaan."
De kinderen: Wat met hun rol in het scheidingsproces? RESULTATEN VAN BEVRAGING VAN 175 KINDEREN OMTRENT DE ROL DIE ZE KUNNEN SPELEN (hun kennis, hun ervaringen en hun belang)
Rol slaat op informatie ontvangen en op meningsuiting Opvallend resultaat: bijna 60% denkt verkeerdelijk dat de wet bepaalt dat ze zelf mogen beslissen bij wie ze willen wonen Verklaringen? persoonlijke ervaring dat met hun mening hierover rekening is gehouden weinig kennis omtrent hun rechten discrepantie tussen wensen en realiteit omtrent de informatie die ze (willen) krijgen
11
30-9-2011
De kinderen: Conclusies • Kinderen hebben gemiddeld een goede levenskwaliteit • Conflict is moeilijk voor hen • Maar de effecten ervan kunnen worden opgevangen als ze het gevoel hebben ertoe te doen voor hun ouders • Dat gevoel kunnen ze omschrijven en wordt bijvoorbeeld bekomen door zorg, aandacht en tijd van de ouders • Kinderen willen betrokken worden – en dat kan op veel verschillende manieren en momenten. Ze willen geïnformeerd en beluisterd worden, maar niet beslissen.
De volwassenen...
12
30-9-2011
De volwassenen: Steekproef Wie en hoe? • 8896 volwassenen die zich tussen maart 2008 en maart 2009 aanmeldden in de rechtbank van Antwerpen, Gent, Mechelen of Kortrijk • Gestandaardiseerde uitnodiging tot deelname • Via online bevraging of huisbezoek
Respons? • 44% van de totale groep bereid tot deelname • 47% daarvan vulde de vragenlijst volledig in
De volwassenen: Steekproef Kenmerken van de 1850 bevraagde volwassenen • Geslacht: 56% vrouwen • Leeftijd: Gemiddeld 43 jaar • Conflictniveau: Gemiddeld 3,2 op 5 • Initiatief tot scheiding: Bij de helft de respondent zelf (48%), een derde de ex (32%), één vijfde beide ex-partners (20%) • Scheidingstraject: Vaker E.O.T. (79%) dan E.O.O. (21%) ! = wellicht een artefact van onze manier van rekruteren !
13
30-9-2011
De volwassenen: Steekproef • Beroepscategorie: 14 % geen werk 17% arbeider één derde lagere bediende 16 % hogere bediende 8% zelfstandigen 5% lager kader 4% vrije beroepen
De volwassenen: Steekproef Longitudinale deelnames • Tijdstip 1: 1850 • Tijdstip 2: 1274 • Tijdstip 3: 878 • Tijdstip 4: 988
14
30-9-2011
Levenskwaliteit van volwassenen in scheiding
Levenskwaliteit van volwassenen in scheiding Meting op dezelfde manier als bij de kinderen: Hun tevredenheid met • (1) materieel, (2) fysiek, (3) emotioneel en (4) relationeel welzijn • (5) maatschappelijke integratie • (6) veiligheid • (7) productiviteit
= Score op 100 (%)
15
30-9-2011
Levenskwaliteit Daarnaast ook ‘objectieve meting’ van levenskwaliteit:
• BMI als gezondheidsindex
• Lidmaatschap en functies in verenigingen als index voor maatschappelijke integratie • Uren vorming en werk per week als index voor productiviteit • Inkomen en eigendom voor materieel welzijn •…
16
30-9-2011
Levenskwaliteit van volwassenen in scheiding • Kwaliteit van leven bij mensen in scheiding is lager dan de gouden standaard • Kwaliteit van leven blijft min of meer gelijk over de tijd
MAAR… is dat voor iedereen zo?
17
30-9-2011
Levenskwaliteit van volwassenen in scheiding Er zijn twee groepen te onderscheiden • Scheiden met relatief goede levenskwaliteit en groei naar stabiliteit => de adaptieve groep (N= 1561, 89%) Stijgende levenskwaliteit rond de gouden standaard
•Scheiden met lage levenskwaliteit zonder groei => de maladaptieve groep (N= 193, 11%) Constante levenskwaliteit ver onder de gouden standaard
Maladaptieve groep onderschat door lage EOO respons? Bij 50/50 verdeling EOO/EOT zou 13.13% in maladaptieve groep zitten
Levenskwaliteit van volwassenen in scheiding
Meer in detail... Drie trends naargelang domein levenskwaliteit
18
30-9-2011
Levenskwaliteit van volwassenen in scheiding adaptieve groep
start goed en groeit
maladaptieve groep start slechter en blijft in die situatie steken Domein:
emotioneel en materieel, objectief en subjectief
19
30-9-2011
Levenskwaliteit van volwassenen in scheiding adaptieve groep
start goed en behoudt goede levenskwaliteit
maladaptieve groep start slecht en ziet levenskwaliteit verder dalen Domein:
subjectief, gezondheid
20
30-9-2011
Levenskwaliteit van volwassenen in scheiding adaptieve groep en maladaptieve groep: lagere levenskwaliteit (adaptieve beter) en verliezen verder Domein:
relationele sfeer: subjectieve beleving plaats in maatschappij en objectieve levenskwaliteit relaties
21
30-9-2011
Wie zijn die mensen uit de maladaptieve groep en welk scheidingstraject volgen ze?
Een antwoord op basis van het IPOS model...
Wat vooraf ging...
22
30-9-2011
Wat vooraf ging : De partners / het gezin Wat maakt het verschil WEL inkomen - werksituatie - al dan niet een nieuwe partner hebben - mate van conflict - mate van autonomie - traject naar de scheiding
Wat maakt NIET het verschil Geslacht - opleiding - leeftijd - initiator - al dan niet kinderen hebben ongelijkheid in opoffering tijdens de relatie
Wat vooraf ging: Inkomen
Mensen uit de maladaptieve groep hadden een lager inkomen voor de scheiding dan mensen uit de adaptieve groep
23
30-9-2011
Wat vooraf ging: Werksituatie
Meer mensen uit de maladaptieve groep hebben vaker geen inkomen uit werk dan mensen uit de adaptieve groep
Wat vooraf ging: Nieuwe partner
Mensen uit de maladaptieve groep hebben minder vaak een nieuwe partner op moment van de scheiding dan mensen uit de adaptieve groep
24
30-9-2011
Wat vooraf ging: Nieuwe partner 44% van de mensen in de adaptieve groep hebben een nieuwe partner bij scheiding en dit stijgt tot 62% van de mensen na 2 jaar. 26% van de mensen in de maladaptieve groep hebben bij scheiding een nieuwe partner, dit stijgt tot 42% van de mensen na 2 jaar.
Wat vooraf ging: Mate van autonomie Een hoge score op autonomie betekent • onafhankelijk van anderen, zelf beslissingen kunnen nemen • in staat zijn om weerstand te bieden tegen sociale druk inzake gedachten en gedragingen • eigen gedrag van uit zichzelf reguleren • zichzelf kunnen evalueren vanuit persoonlijke standaarden
25
30-9-2011
Wat vooraf ging: Mate van autonomie Positieve voorbeelden “Ik heb vertrouwen in mijn opvattingen, zelfs als ze in strijd zijn met de algemene consensus” “Gelukkig zijn met mezelf is belangrijker voor me dan de goedkeuring van anderen”
Negatieve voorbeelden “Ik heb de neiging me te laten beïnvloeden door mensen met een uitgesproken mening” “Het is moeilijk voor me om mijn opvattingen uit te spreken over tegenstrijdige zaken”
Wat vooraf ging: Mate van autonomie
Mensen uit de maladaptieve groep hebben een lager gevoel van autonomie dan mensen uit de adaptieve groep
26
30-9-2011
Wat vooraf ging: Mate van conflict Een hoge score op mate van conflict betekent Frequente conflicten gehad hebben Weinig oplossingen bereikt hebben voor deze conflicten Intensieve conflicten gehad hebben
Wat vooraf ging: Mate van conflict
Mensen uit de maladaptieve groep hebben meer conflict gehad voor de scheiding dan mensen uit de adaptieve groep
27
30-9-2011
Wat vooraf ging: Inkomen, autonomie en conflict • Inkomen, autonomie en conflict zijn onafhankelijk van elkaar, clusteren niet samen => Een laag inkomen gaat niet noodzakelijk samen met lage autonomie of hoog conflict
• Het zijn dus op zich staande factoren die elk afzonderlijk een effect hebben. => De combinatie van factoren vergroot de kans op een moeilijke scheiding; wanneer ze samen voorkomen in een gezin, kun je hun effecten ‘optellen’
Wat vooraf ging: Het traject richting scheiding SUBGROEP VAN 24 SCHEIDENDE VOLWASSENEN Drie soorten retrospectief gerapporteerde trajecten richting de scheiding Aflopend traject Onderbroken traject Turbulent traject
28
30-9-2011
Wat vooraf ging: Het traject richting scheiding Voorbeeld van een aflopend traject
Wat vooraf ging: Het traject richting scheiding Voorbeeld van een onderbroken traject
29
30-9-2011
Wat vooraf ging: Het traject richting scheiding Voorbeeld van een turbulent traject
Wat vooraf ging: Het traject richting scheiding RELATIE MET LEVENSKWALITEIT?
30
30-9-2011
Wat vooraf ging en er niet toe doet ... Geslacht en opoffering in het gezin Toch enige nuance: de effecten van geslacht en opoffering op de levenskwaliteit zijn er wel degelijk, maar enkel omdat ze door elkaar lopen en omdat ze vast hangen aan de grootte van het inkomen Want: Vrouwen offeren zich vaker op in een relatie en hebben een lager inkomen. Dus: Niet het vrouw zijn, noch de opoffering, maar wel het lager inkomen verklaart dan het verschil in levenskwaliteit of de kans dat men in de maladaptieve groep terecht komt.
Wat vooraf ging: Conclusies Volwassenen die het moeilijk hebben tijdens en na hun scheiding, hebben vaker (of hadden voor de scheiding vaker): Een retrospectieve beleving van hun relatie gekenmerkt door één hoogte- of dieptepunt Geen inkomen uit arbeid Een lager inkomen Meer conflict Geringer gevoel van autonomie Geen nieuwe partner
31
30-9-2011
De weg tijdens de scheiding
De weg tijdens de scheiding: Het traject / proces Wat maakt het verschil? •EOO versus EOT •Bemiddeling •mate waarin de deskundige facilitatief werkt •schuldgevoelens tijdens onderhandelen Deze effecten zijn gecontroleerd voor de effecten van de kenmerken van het gezin
32
30-9-2011
De weg tijdens de scheiding: EOO versus EOT
Mensen uit de maladaptieve groep volgen vaker het traject EOO dan zij uit de adaptieve groep
De weg tijdens de scheiding: EOO versus EOT WIE KIEST VOOR/ROLT IN EEN EOO TRAJECT? Partners die scheiden via EOO - Hebben een groter verschil in loon - Hebben een lager familie-inkomen - Hebben een grotere ongelijkheid in huishoudelijke taken - Hebben vaker kinderen - Hadden meer (financieel!) conflict voor de scheiding - Zitten vaker in een leeftijdsfase waarbij er meer ‘aanbod’ is aan vrouwen - Vaker één partner die niet wil scheiden
33
30-9-2011
De weg tijdens de scheiding: EOO versus EOT Rol van rentezoekend gedrag voor de keuze voor een EOO!! = Wanneer functiespecialisatie optreedt en de carrièregerichte partner het huwelijk verbreekt eens de persoonlijke winsten uit het huwelijk gehaald zijn = Ook moment waarop (financieel) zwakkere partner relatief meer haalt uit het huwelijk
De weg tijdens de scheiding: EOO versus EOT Dubbele negatieve effecten van meer conflict en minder inkomen
• Meer conflict verhoogt de kans om in de maladaptieve groep terecht te komen. Bovendien ‘kiezen’ hoger-conflict gezinnen vaker voor het traject EOO, wat bijkomend de kans vergroot om in deze groep terecht te komen. •Minder inkomen verhoogt de kans om in de maladaptieve groep terecht te komen en lager-inkomen gezinnen ‘kiezen’ vaker voor het traject EOO, wat bijkomend de kans vergroot om in deze groep terecht te komen.
34
30-9-2011
De weg tijdens de scheiding: ‘Bemiddeling’ STEEKPROEF VAN (EX)-PARTNERS DIE EEN OVEREENKOMST HADDEN GESLOTEN Vraag ‘Hoe zijn deze afspraken tot stand gekomen tijdens de echtscheidingsprocedure?’ Indien ‘met hulp van anderen’ => Vraag ‘Wie heeft u geholpen bij het maken van deze schriftelijke afspraken’? advocaat (eigen of die van ex-partner) bemiddelaar (deed 1 of meerdere bemiddelingsgesprekken) notaris welzijnswerker andere (familie, vrienden…)
De weg tijdens de scheiding: ‘Bemiddeling’
Mensen uit de maladaptieve groep gaan minder vaak regelingen treffen in bemiddeling dan zij uit de adaptieve groep
35
30-9-2011
De weg tijdens de scheiding: ‘Bemiddeling’ Conflict en bemiddeling
• Conflict heeft een negatieve relatie met levenskwaliteit • Bemiddeling verhoogt de levenskwaliteit • Bijkomend is er een ‘interactie’ tussen beide: conflict heeft minder negatieve gevolgen voor de levenskwaliteit van ex-partners in bemiddeling dan voor expartners in andere trajecten. Of nog: bemiddeling tempert het negatieve effect van conflict op levenskwaliteit
De weg tijdens de scheiding: Mate van facilitatief werken HOE SCHEIDINGSDESKUNDIGEN TUSSEN KUNNEN KOMEN…. Facilitatief werken = belang van persoonlijke kenmerken: empathisch – aanvaardend - authentiek - onpartijdig zijn
= belang van probleemoplossende kenmerken: belangengericht – informerend – processtructurerend werken
Werkt men facilitatief volgens scheidende ex-partners? - Gemiddelde score van 2.4 op 4 voor de eerste drie (een beetje tot veel empathie, aanvaardend, authentiek) - Gemiddelde score van 3.6 op 4 voor de laatste (veel tot uitermate onpartijdig)
36
30-9-2011
De weg tijdens de scheiding: Mate van facilitatief werken
Mensen uit de maladaptieve groep beoordelen scheidingsdeskundigen als minder facilititatief dan zij uit de adaptieve groep
De weg tijdens de scheiding: Het onderhandelen HOE EMOTIES EEN ROL SPELEN BIJ HOE (EX)-PARTNERS ONDERHANDELEN… Compromis zoeken
- Rol van opluchting (+), spijt (+) en wraakgevoelens (-)
Probleem oplossen
- Rol van respect (sterk +)
Toegeven (3,1 / 5)
- Rol van schuld (+)
Vermijden
- Rol van schaamte (+) en wraakgevoelens (-)
Forceren (2,6 / 5)
- Rol van wraakgevoelens (sterk +) en opluchting (+)
37
30-9-2011
De weg tijdens de scheiding: Het onderhandelen
Mensen uit de maladaptieve groep voelen zich meer schuldig tijdens de onderhandelingen dan deze uit de adaptieve groep
De weg tijdens de scheiding: Het onderhandelen HOE (EX-)PARTNERS ELKAAR BEÏNVLOEDEN… Wanneer de ene het conflict gaat vermijden… of toegeeflijk wordt… of minder gaat forceren… dan gaat de andere meer forceren Wanneer de ene het conflict gaat vermijden… dan gaat de andere het conflict minder vermijden
38
30-9-2011
De weg tijdens de scheiding: Wat er niet toe doet Echter… Hoe men onderhandelt, gaat niet samen met de levenskwaliteit. Er zijn geen verschillen tussen de 2 groepen in forcerend noch in toegevend gedrag bij de onderhandelingen.
De weg tijdens de scheiding: Conclusie Volwassenen die het moeilijk hebben tijdens en na hun scheiding...: Volg(d)en vaker een EOO traject Zijn minder vaak in bemiddeling (geweest) Krijgen in mindere mate te maken met een deskundige die facilitatief met hen werkt Hebben meer schuldgevoelens (gehad) tijdens het onderhandelen
39
30-9-2011
Het komen tot regelingen
Het komen tot regelingen: Inhoud en beleving Wat maakt WEL het verschil? De beleving van de regelingen
Wat maakt het verschil NIET? De inhoud van de overeenkomst of regelingen
40
30-9-2011
Het komen tot regelingen: Beleving van de kwaliteit Een hoge score betekent dat de regelingen worden gezien als fair = geen bevoordeling van één partij
op maat gemaakt = aangepast aan de specifieke situatie van de ex-partners
duidelijk = wanneer er weinig discussie mogelijk is
volledig = over alle mogelijk aspecten werd een regeling getroffen
Het komen tot regelingen: Beleving van de kwaliteit
Mensen uit de maladaptieve groep beleven hun regeling negatiever dan mensen uit de adaptieve groep
41
30-9-2011
Het komen tot regelingen: Beleving van de kwaliteit EEN POSITIEF BELEEFDE OVEREENKOMST? beter na bemiddeling in vergelijking met niet-bemiddeling EN beter naar mate de deskundige gezien wordt als meer facilitatief belangengericht, processtructurerend en informerend werken empathisch, aanvaardend en authentiek onpartijdig
ONGEACHT het type deskundige
Het komen tot regelingen: Beleving van de kwaliteit POSITIEF VOOR ALTIJD?
42
30-9-2011
Het komen tot regelingen: Beleving van de kwaliteit POSITIEF VOOR ALTIJD? Daling van positieve beleving van de regelingen sterker bij • Ouderen • Mensen met lagere werkstatus • Mensen die de scheiding zelf initieerden
Het komen tot regelingen: Juridische analyse WAAR KAN HET JURIDISCH BETER? Nergens een notariële boedelbeschrijving Zelden een bemiddelingsbeding Zelden volledige opsomming van lichamelijke goederen Vaak als beste optie ‘toebedeling van gezamenlijk onroerend goed aan één partner’ voorgesteld Weinig overeenkomsten met een herzieningsclausule voor onderhoudsbijdrage van minderjarig kind
43
30-9-2011
Welke regelingen: Inhoud EOT akkoorden
Welke regelingen: Conclusies Volwassenen die het moeilijk hebben tijdens/na hun scheiding...: Maken geen andere regelingen (wel via een andere weg), maar
vinden hun regelingen minder fair, duidelijk, volledig en op maat gemaakt Daarnaast Is er een algemene trend dat de tevredenheid met de regelingen op termijn daalt, vooral bij ex-partners die wat ouder zijn, een lagere werkstatus hebben en de scheiding zelf initieerden. Zijn vele regelingen onvolledig, met risico op conflicten nadien of relitigatie.
44
30-9-2011
En wat na de scheiding... Scheiding is geen ‘eindpunt’, maar één transitie in een mogelijke reeks
En wat na de scheiding Gezinsrelaties na de scheiding?
•de ex-partner relatie: conflict en stalking •(stief)ouder - kind relaties: bekeken vanuit de ouder en het kind
45
30-9-2011
Evolutie conflict ex-partners
Adaptieve groep start met minder conflict en conflict daalt verder over de tijd terwijl maladaptieve groep meer conflict en blijvend conflict rapporteert
Stalking Ongewenst intrusief gedrag tussen ex-partners… Eén derde stelt minstens één gedrag Gemiddeld 2 à 3 gedragingen Weinig frequent in ernstige vormen Meest frequent bij • Jongere en minder hoog opgeleide partners • Hoog conflict relaties voor de scheiding • Ex-partner als initiatiefnemers • Moeilijkere verwerking van scheiding
46
30-9-2011
Evolutie ouder - kind relatie
Ouders (N = 432) evalueren de relatie met hun kind positief en dat blijft zo in de eerste jaren na de scheiding. Er is geen verschil tussen vaders en moeders
Ouder - kind relaties BEVRAGING VAN 113 KINDEREN 2 JAAR NA DE SCHEIDING Kinderen evalueren de relatie met hun ouders eveneens positief Kinderen hebben het gevoel ertoe te doen voor hun moeder (gemiddeld 4.06/5) Kinderen hebben het gevoel ertoe te doen voor hun vader (gemiddeld 3.47/5)
47
30-9-2011
Nieuw samengestelde gezinnen: ‘stief’relaties BEVRAGING VAN 113 KINDEREN 2 JAAR NA DE SCHEIDING
73 van hun moeders (65%) hadden een nieuwe partner 43 (59%) woonden samen met de partner en 32 van de 43 kinderen (74%) beschouwden de ‘stiefvader’ als een ouderfiguur. De relatie met hun stiefvader is volgens hen ‘gemiddeld’ tot ‘goed’ (3.5/5)
80 van hun vaders (71%) hadden een nieuwe partner 57 (71%) woonden reeds samen met de partner en 18 van de 57 kinderen (32%) beschouwden de ‘stiefmoeder’ als een ouderfiguur. De relatie met hun stiefmoeder is volgens hen ‘gemiddeld’ tot ‘goed’ (3.4/5) --> Er bestaan verschillende modellen voor (stief)ouderschap: accumulatie en substitutie
Relaties na scheiding: conclusies Volwassenen die het moeilijk hebben tijdens en na hun scheiding...: Hebben met hun ex-partner meer blijvend conflict Daarnaast... Zijn ouder - kind relaties gemiddeld goed, ook stiefouder stiefkind relaties. Bestaan er verschillende modellen en combinaties van modellen voor ouderschap en stiefouderschap
48
30-9-2011
Van de feiten naar aanbevelingen voor een goed scheidingsbeleid en goede scheidingspraktijk …
Beleidsaanbevelingen
•Promotie van bemiddeling als eigenstandig traject •Naar maximaal zelfbeslissende gebruikers •Wat met EOO?
49
30-9-2011
Beleidsaanbevelingen Er zijn verschillende argumenten pro bemiddeling Bemiddeling verhoogt kans om in adaptieve cluster terecht te komen Het positief effect van bemiddeling op levenskwaliteit blijft bestaan wanneer andere factoren in rekening worden gebracht (tevredenheid met regelingen, traject kenmerken, kenmerken van gezin) Daarnaast zijn er indirecte effecten van bemiddeling: mensen in bemiddeling zijn meer tevreden met hun regelingen, wat op zijn beurt belangrijk is voor hun levenskwaliteit en bemiddeling tempert het negatief effect van conflict op levenskwaliteit, althans voor hen die er nu voor ‘kiezen’
--> aanbeveling om volop te gaan voor de promotie
van bemiddeling als volwaardig traject naast andere trajecten
Beleidsaanbevelingen Autonomie is een belangrijke factor voor een goede levenskwaliteit bij scheiding Een hoger gevoel van autonomie verhoogt de kans om in de adaptieve
cluster terecht te komen. Dit effect blijft bestaan wanneer gecontroleerd wordt voor alle mogelijke andere variabelen. --> Controle over de beslissing van het traject dat men kiest: een goed traject is een goed beslist traject en controle over de regelingen: ik beslis versus rechter beslist
--> aanbeveling om resoluut te gaan voor participerende, actief geïnformeerde en maximaal zelfbeslissende gebruikers en dit voordat ze in een traject stappen/rollen
50
30-9-2011
3 beleidsaanbevelingen Er zijn verschillende argumenten die aantonen dat EOO een risicovol traject is Scheidende mensen met een lage levenskwaliteit komen vaker in een EOO traject terecht In een EOO traject is er vaker sprake van rentezoekend gedrag en meer conflict, wat bijkomend negatieve effecten heeft op de levenskwaliteit In een EOO traject zijn regelingen ondergeschikt aan ‘scheiden’ terwijl de beleving van de regelingen een belangrijke voorspeller is van levenskwaliteit na scheiding
Praktijkrichtlijnen Conflict is moeilijk voor kinderen en volwassenen, maar professioneel tussenkomen kan het effect van conflict voor beiden temperen Het negatieve effect van conflict op de levenskwaliteit van kinderen is te temperen als ouders hen het gevoel geven dat ze ertoe doen Het negatieve effect van conflict op de levenskwaliteit van volwassenen (en kinderen) is te temperen via bemiddeling Met die nuance dat het gaat om de kinderen die wilden/mochten deelnemen en om die volwassenen die voor bemiddeling ‘kozen’
51
30-9-2011
Praktijkrichtlijnen Conflict is moeilijk voor kinderen en volwassenen, maar professioneel tussenkomen kan het effect van conflict voor beiden temperen Aanbevelingen voor scheidingsdeskundigen -Ouders laten kijken door de ogen van kinderen -Kinderen betrekken in scheidingstrajecten kan gaan van informeren via de ouders, tot raadplegen en overleggen. Scheidingsdeskundigen die kinderen willen of moeten betrekken, kunnen dat best bewust, doordacht en onderbouwd doen -Bemiddeling is een goed traject en heeft ook voor hoger-conflict gezinnen potentieel -Conflict is inherent aan scheiding, het kan in onderhandelingen best een plaats krijgen en niet onder de mat geveegd worden (niet laat ons ‘rationeel’ zijn)
Praktijkrichtlijnen Een gevoel van autonomie en controle is deel van een ‘goed’ scheidingstraject: ‘ik beslis’ Autonomie vertoont een robuuste relatie met levenskwaliteit
Er zijn twee soorten beslissingen: • Een traject beslissen: Een goed traject is een goed beslist traject • Beslissingen in verband met de regelingen
52
30-9-2011
Praktijkrichtlijnen Een gevoel van autonomie en controle is deel van een ‘goed’ scheidingstraject: ‘ik beslis’ Aanbevelingen voor scheidingsdeskundigen: -Informeren van cliënten over de aard van het traject: wat kan ik voor u doen, wat kan ik niet voor u doen en wat zijn de alternatieven (zelf beslissen of beslissen dat de rechter beslist) -Ex-partners die zelf willen beslissen helpen autonoom te onderhandelen en beslissen (door bemiddeling, door facilitatief werken) -Duidelijke trajecten zijn een voordeel, evenals deskundigen die deze trajecten verduidelijken
Praktijkrichtlijnen Ex-partners onderhandelen niet los van hun gemeenschappelijke geschiedenis, noch los van hun conflictgeschiedenis en hun emotionele turbulenties Het individuele, retrospectief beleefde scheidingstraject speelt een rol tijdens het scheidingsproces Evenals emoties (schuldgevoel) die een impact hebben op onderhandelingen en op levenskwaliteit En conflict dat negatief impact op de levenskwaliteit
53
30-9-2011
Praktijkrichtlijnen Ex-partners onderhandelen niet los van hun gemeenschappelijke geschiedenis, noch los van hun conflictgeschiedenis en hun emotionele turbulenties Aanbevelingen voor scheidingsdeskundigen: -Mensen zijn actieve betekenisverleners, ze beleven, beoordelen, voelen, interpreteren. Wat en hoe ze onderhandelen wortelt in hoe ze hun gemeenschappelijk verleden beleven en beoordelen. Dit verdient een plaats in die onderhandelingen -Bij een scheiding horen emoties. Ook emoties verdienen een plaats in de onderhandelingen (niet: laat ons redelijk zijn)
Praktijkrichtlijnen Professionele tussenkomsten maken wel degelijk het verschil Juridisch-technische inhouden zijn belangrijk Evenals de stijl van de deskundige Ex-partners die hun deskundige beoordelen als meer facilitatief (belangengericht, processtructurerend en informerend werken, empathisch, aanvaardend en authentiek werken en onpartijdig zijn) hebben een betere kwaliteit van leven
54
30-9-2011
Praktijkrichtlijnen Professionele tussenkomsten maken wel degelijk het verschil Aanbevelingen voor scheidingsdeskundigen: -Belang van multidisciplinariteit (in één persoon als bemiddelaar of samenwerking): familiezaken regelen met respect voor familierelaties -Meer facilitatief werken voor betere scheidingstrajecten
Praktijkrichtlijnen Het belang van de regelingen kan niet worden onderschat voor de levenskwaliteit van gezinnen in scheiding Net dit maakt EOO een risicovol traject
Het gaat daarbij meer om de beleving van de regeling (als fair, op maat gemaakt, volledig en duidelijk) dan om wat er geregeld wordt Onvolledige regelingen (niet alle juridische inhouden zijn opgenomen) vormen een risico In EOT trajecten zijn ex-partners bij de scheiding vrij tevreden met hun regeling, maar dit daalt over de jaren heen Dit heeft mogelijks te maken met het feit dat scheiding voor velen één transitie in een reeks gezinstransities is. Binnen de 2 jaar na scheiding hebben 2/3 van de volwassenen in de adaptieve cluster en 40% van hen in de maladaptieve cluster een nieuwe partner.
55
30-9-2011
Praktijkrichtlijnen Het belang van de regelingen kan niet worden onderschat voor de levenskwaliteit van gezinnen in scheiding Aanbevelingen voor scheidingsdeskundigen: - Deskundigheid om te helpen regelen impliceert juridisch onderlegd zijn en deskundig zijn om ex-partners te laten onderhandelen zodat ze tot creatieve oplossingen komen -De overeenkomst bij EOT kan een nuttig instrument zijn voor toekomstige conflicthantering. Een ‘natuurlijke’ evolutie naar minder tevredenheid is te verwachten -De bedingen van de familierechtelijke overeenkomst dienen dan ook duurzaam, dialogisch en dynamisch te zijn -Goede regelingen worden door ex-partners beoordeeld als fair, volledig, duidelijk en op maat gemaakt
Praktijkrichtlijnen Ex-partners zonder inkomen uit arbeid, met een laag inkomen en/of geen nieuwe partner hebben een groter risico op een moeilijke scheiding en weinig levenskwaliteit Bestaat er een goed traject voor mensen die een scheiding starten met weinig kwaliteit van leven? Waar kunnen ze terecht en wat doet een scheidingstraject met hen? Ze zijn extra kwetsbaar omdat ze vaker terechtkomen in een traject EOO wat op zijn beurt de kans op een moeilijke scheiding verhoogt.
56
30-9-2011
Praktijkrichtlijnen Tenslotte: Invloed stopt niet aan de grenzen van een gezin. Hoe wij in onze maatschappij kijken naar scheiding is de context waarbinnen mensen ‘goed’ scheiden. Hoe kijken wij naar gescheiden gezinnen? Er bestaan verschillende functionerende modellen en combinaties van modellen voor ouderschap en stiefouderschap Hoe kijken wij naar bemiddeling? Hoe kunnen we een gewenste mentaliteitsverandering tot stand brengen, met name dat er verschillende manieren om geschillen op te lossen bestaan
Praktijkrichtlijnen Samengevat: om een ‘goede’ scheiding te bevorderen, wordt o.m. van scheidingsdeskundigen verwacht dat zij: Kunnen omgaan met conflict, emoties en belevingen Autonomie bevorderen zodat betrokkenen maximaal zelf beslissen Juridische competenties combineren met een facilitatieve stijl en belangengericht, processtructurerend en informerend werken Multidisciplinair (samen)werken Oog hebben voor hoe de ex-partners de regeling beleven en hen stimuleren tot faire, volledige, duidelijke en op maat gemaakte regelingen Anticiperen op toekomstige minder goede beleving van de regelingen door bvb. bemiddelings- of herzieningsclausules te voorzien Extra aandacht hebben indien ex-partner een laag inkomen, geen inkomen uit arbeid of geen nieuwe partner hebben Ouders laten kijken door de ogen van kinderen en als men wil of moet, bewust, doordacht en onderbouwd kinderen betrekken.
57
30-9-2011
De workshops... Workshop 1:een goed traject is een goed beslist traject Ruben Brondeel, Lut Daniëls, Chris De Bruyne, Olivia De Smet, Ann Buysse, Lokaal 1C Workshop 2: kinderen en scheiding Franky Demeyer, Katrien Herbots, Sofie Maes, Johan Put, Elke Roevens, Monique Van Eyken, Lokaal 1B Workshop 3: multidisciplinariteit en facilitatief werken Rachid Baïtar, John Humblet, Peter Rober, Anne Wietzker, Lokaal 3B Workshop 4: goede overeenkomsten Sietse Bracke, Ruben Hemelsoen, Koen Schoors, Gerd Verschelden, Lokaal 1A
58
