Inventaris van goederen en diensten met ongelijke toegang en ongelijke levering voor vrouwen en mannen
Tinne Marynissen Jeremi Van Gorp Dimitri Mortelmans Daniël Cuypers
Centrum voor Longitudinaal en Levensloop Onderzoek (CELLO) Steunpunt Gelijkekansenbeleid Faculteit PSW – Faculteit Rechten
Inhoud
1
INLEIDING ....................................................................................................................................... 5
2
ONGELIJKHEID IN CONSUMPTIE ............................................................................................. 7
3
GELIJKHEID TUSSEN VROUWEN EN MANNEN IN EEN WETTELIJK KADER ........... 12 3.1
GELIJKE KANSEN ....................................................................................................................... 12
3.2
GELIJKE BEHANDELING VAN VROUWEN EN MANNEN IN HET KADER VAN TOEGANG TOT EN
LEVERING VAN GOEDEREN EN DIENSTEN................................................................................................. 14
IMPLEMENTATIE VAN DE RICHTLIJN IN BELGIË .......................................................................... 17
3.3 4
ALGEMENE INVENTARIS VAN GOEDEREN EN DIENSTEN MET ONGELIJKE
TOEGANG EN/OF PRIJS ...................................................................................................................... 21 4.1
INLEIDING .................................................................................................................................. 21
4.2
METHODOLOGIE ........................................................................................................................ 21
4.3
RESPONS .................................................................................................................................... 25
4.4
INVENTARIS VAN GOEDEREN EN DIENSTEN ................................................................................ 28
4.4.1
Inleiding................................................................................................................................ 28
4.4.2
Ongelijke toegang ................................................................................................................. 30
4.4.2.1
Voedingsmiddelen en dranken ................................................................................................... 30
4.4.2.2
Tabak.......................................................................................................................................... 30
4.4.2.3
Kleding en schoeisel................................................................................................................... 30
4.4.2.4
Huisvesting, water, elektriciteit, gas en andere brandstoffen...................................................... 31
4.4.2.5
Stoffering, huishoudelijke apparaten en dagelijks onderhoud van de woning ............................ 31
4.4.2.6
Gezondheidsuitgaven ................................................................................................................. 31
4.4.2.7
Vervoer ...................................................................................................................................... 31
4.4.2.8
Communicatie ............................................................................................................................ 32
4.4.2.9
Recreatie en cultuur.................................................................................................................... 32
4.4.2.10
Onderwijs ................................................................................................................................... 32
4.4.2.11
Hotels, cafés, restaurants ............................................................................................................ 33
4.4.2.12
Diverse goederen en diensten ..................................................................................................... 33
4.4.3
Ongelijke prijs ...................................................................................................................... 35
4.4.3.1
Voedingsmiddelen en dranken ................................................................................................... 35
4.4.3.2
Tabak.......................................................................................................................................... 35
4.4.3.3
Kleding en schoeisel................................................................................................................... 36
4.4.3.4
Huisvesting, water, elektriciteit, gas en andere brandstoffen...................................................... 36
4.4.3.5
Stoffering, huishoudelijke apparaten en dagelijks onderhoud van de woning ............................ 36
4.4.3.6
Gezondheidsuitgaven ................................................................................................................. 36
4.4.3.7
Vervoer ...................................................................................................................................... 36
2
5
4.4.3.8
Communicatie ............................................................................................................................ 37
4.4.3.9
Recreatie en cultuur.................................................................................................................... 37
4.4.3.10
Onderwijs ................................................................................................................................... 37
4.4.3.11
Hotels, cafés, restaurants ............................................................................................................ 37
4.4.3.12
Diverse goederen en diensten ..................................................................................................... 38
ONGELIJKE TOEGANG TOT GOEDEREN EN DIENSTEN: GEDETAILLEERDE
INVENTARIS & VERANTWOORDING ............................................................................................. 39
6
5.1
INLEIDING .................................................................................................................................. 39
5.2
SPORT ........................................................................................................................................ 40
5.3
ONTSPANNING EN VERZORGING ................................................................................................. 46
5.4
UITGAAN ................................................................................................................................... 53
5.4.1
Bioscoop ............................................................................................................................... 53
5.4.2
Café ...................................................................................................................................... 55
5.5
SHOPPING EN STYLING ............................................................................................................... 55
5.6
TOILETTEN................................................................................................................................. 57
5.7
WONEN ...................................................................................................................................... 58
5.8
HOTELS, VAKANTIE EN VERBLIJF ............................................................................................... 59
5.8.1
Hotels.................................................................................................................................... 59
5.8.2
Vakantieactiviteiten .............................................................................................................. 60
5.8.3
Studentenverblijven .............................................................................................................. 61
5.9
HULPVERLENING ....................................................................................................................... 61
5.10
VERENIGINGEN .......................................................................................................................... 66
5.11
PROFESSIONELE NETWERKEN .................................................................................................... 67
5.12
FINANCIËN ................................................................................................................................. 70
5.13
PARKEREN ................................................................................................................................. 71
5.14
VORMING................................................................................................................................... 72
5.15
ZIEKENHUIZEN........................................................................................................................... 73
5.16
BESLUIT ..................................................................................................................................... 74
ONGELIJKE PRIJS VOOR GOEDEREN EN DIENSTEN: GEDETAILLEERDE
INVENTARIS & VERANTWOORDING ............................................................................................. 76 6.1
INLEIDING .................................................................................................................................. 76
6.2
PROMOTIES ................................................................................................................................ 77
6.2.1
Feestdagen............................................................................................................................ 77
6.2.2
Verzorgingsproducten .......................................................................................................... 79
6.2.3
Bioscoop ............................................................................................................................... 80
6.2.4
Telefonie ............................................................................................................................... 80
6.2.5
Auto’s.................................................................................................................................... 81
6.3
DATING, RELATIES EN AANVERWANTEN .................................................................................... 82
3
6.3.1
Dating ................................................................................................................................... 82
6.3.2
Internetdating ....................................................................................................................... 83
6.4
VERVOER ................................................................................................................................... 83
6.5
EVENEMENTEN .......................................................................................................................... 84
6.6
SCHOONHEIDSBEHANDELINGEN ................................................................................................ 84
6.7
DE KAPPER................................................................................................................................. 86
6.8
DISCOTHEKEN ........................................................................................................................... 86
6.9
RESTAURANT ............................................................................................................................. 89
6.10
THEATER ................................................................................................................................... 90
6.11
BESLUIT ..................................................................................................................................... 90
7
DERDE FASE: EXPERTBEVRAGING ....................................................................................... 92
8
CONCLUSIE EN AANBEVELINGEN ......................................................................................... 94
9
BIBLIOGRAFIE ........................................................................................................................... 106
4
1 Inleiding De wet van 10 mei 2007 ‘ter bestrijding van discriminatie tussen vrouwen en
mannen’
zorgt
voor
de
omzetting
van
de
Europese
richtlijn
2004/113/EG 1. Deze richtlijn waarborgt het beginsel van gelijkheid van vrouwen en mannen in het kader van de toegang tot en de levering van goederen en diensten. Elke directe en indirecte discriminatie op grond van geslacht in het kader van de toegang tot en de levering van goederen en diensten is volgens artikel 4 van de richtlijn in principe verboden. Paragraaf 5 van dit artikel 4 stelt echter dat verschillen in behandeling aanvaardbaar zijn indien zij worden gerechtvaardigd door een legitiem doel en als de middelen om dat doel te bereiken passend en noodzakelijk zijn. Artikel 9 van de Belgische wet van 10 mei 2007 regelt deze uitzonderingen in België. Artikel 9 § 2 van deze wet bepaalt dat het de koning toekomt om op limitatieve wijze de goederen en diensten aan te wijzen die kunnen worden beschouwd als exclusief of essentieel bestemd voor de leden van één geslacht. Het doel van dit onderzoek is een lijst met goederen en diensten samen te stellen waarbij een rechtstreeks onderscheid op grond van geslacht wordt toegestaan, als de levering van goederen en diensten die exclusief of essentieel zijn bestemd voor de leden van één geslacht, objectief is gerechtvaardigd door een legitiem doel en als de middelen om dit doel te bereiken passend en noodzakelijk zijn. In eerste instantie worden alle mogelijke goederen en diensten verzameld waarvan de prijs of de toegang ongelijk is voor vrouwen en mannen. Dit kan permanent of tijdelijk zijn en over een geheel of een gedeeltelijk aanbod gaan. De goederen en diensten op deze lijst worden vervolgens onderverdeeld 1
in
twee
groepen.
Die
goederen en
diensten
die
de
Publ. EU 21 december 2004, L 373/40.
5
proportionaliteitstoets niet doorstaan en een lijst met goederen en diensten waarvan kan worden aangenomen dat ze zich uitsluitend richten tot één van beide geslachten, waarbij dit onderscheid wordt gerechtvaardigd door een legitiem doel en waarvan de middelen om dit doel te bereiken passend en noodzakelijk zijn.
6
2 Ongelijkheid in consumptie Mannen en vrouwen zijn nu eenmaal verschillend. Deze biologische evidentie zou aan de basis kunnen liggen van elke verantwoording van verschillen tussen mannen en vrouwen. Op elke vraag die peilt naar meer verduidelijking op het vlak van bestaande verschillen tussen mannen en vrouwen zou kunnen worden geantwoord met “vrouwen zijn nu eenmaal vrouwen en mannen zijn nu eenmaal mannen”. Uiteraard is dit zo. Op verscheidene maatschappelijke vlakken kunnen er verschillen zijn tussen mannen en vrouwen. Voor consumptie is dat niet anders. Niettemin is het natuurlijk meteen vanzelfsprekend dat niet alle bestaande verschillen louter kunnen worden verantwoord vanuit de bestaande biologische ongelijkheid. Sommige verschillen worden algemeen aanvaard, bij andere is dat niet zo en dient de ongelijkheid op dergelijke wijze te worden aangepakt dat ze niet in discriminatie ontaardt. Daarbij moet worden opgemerkt dat betekenissen van
wat
ongelijkheid
is
door
de
maatschappelijke
evolutie
steeds
veranderen (O'Dair, 2000). Er zijn stromingen die stellen dat een maatschappij niet alleen bepaalt wat als ongelijkheid moet worden beschouwd maar ook wat vrouwelijk en mannelijk is. Hieruit vloeit ook het onderscheid tussen sekse en gender. De biologische gegevenheid is één, maar het is de maatschappij zelf die zou bepalen wat essentieel is voor de ene of de andere genderklasse (Kacen, 2000). Deze abstractie wordt in dit onderzoek evenwel niet gemaakt. Er wordt gehouden aan de traditionele, dichotome opsplitsing tussen man en vrouw omdat die het snelst herkenbaar is en ook, om vanzelfsprekende redenen, het meest wordt gehanteerd. Sociologen en markteconomen bestuderen het consumptiegedrag van vrouwen en mannen teneinde die kennis te hanteren in andere domeinen van het consumptieproces (Rao & Al-Wugayan, 2005). Uiteraard gebeurde en gebeurt dit niet alleen voor vrouwen en mannen, al wordt gender meer
7
en meer gezien als een grotere voorspeller van consumptiegedrag dan sociale klasse (Bihagen & Katz-Gerro, 2000) 2. Meer in het algemeen houden marktonderzoekers zich vaak bezig met het beter leren kennen van bepaalde segmenten van het doelpubliek om zo bepaalde producten beter op dat doelpubliek te kunnen afstemmen. Voor de specifieke segmenten van vrouwen en mannen is dat niet anders. Wanneer men bijvoorbeeld weet welke factoren mannen drijven tijdens een shoppinguitstapje, dan kan men de marketingmix op deze elementen bouwen, zodat de benadering van mannen meer effectief en efficiënt kan verlopen. Een zelfde redenering kan uiteraard worden opgebouwd rond het shopgedrag en de shopmotieven van vrouwen. Onderzoek van Mitchell & Walsh (2004) in Duitsland bijvoorbeeld, onderscheidde verschillende drijfveren. Ook Kacen (2000) verwijst naar deze drijfveren, al betrekt ze daarbij vooral stereotypes. Mannen zouden rationeel,
doordacht
en
functioneel
shoppen.
Vrouwen
zouden
dat
emotioneel, impulsief en decoratief doen. Deze stereotypes worden in marketingonderzoek verfijnd. Het richten van een marketingcampagne volgens de lijnen die worden uitgezet door die drijfveren, levert meer kansen op succes op. Dat het vooral vrouwen zijn die verantwoordelijk zijn voor aankopen en die ook het meest shoppen, heeft ertoe geleid dat onderzoek zich vooral op vrouwen heeft toegespitst. Vrouwen kopen niet alleen de meeste producten, ze beïnvloeden in totaal 80% van alle aankopen (Mitchell & Walsh, 2004). Vanuit een historische consumptie-ethiek was het trouwens de gewoonte dat mannen produceerden en vrouwen consumeerden (Herrman, 2002; Kacen, 2000). In een hedendaagse maatschappij is er van dergelijke tweedeling geen sprake meer. Nu is iedereen consument. Individuen consumeren op verschillende manieren. Jongeren consumeren anders dan ouderen, welgestelde personen consumeren anders dan mensen 2
Daarbij moet worden vermeld dat het betrokken onderzoek in de eerste plaats handelde over culturele consumptie. De stelling dat gender een steeds grotere rol speelt, wordt trouwens in andere studies tegengesproken wanneer wordt gesteld dat de consumptiecultuur net maakt dat etniciteit en gender gedateerde conflictvariabelen geworden zijn (O'Dair, 2000). Niettemin zal ook uit dit onderzoek blijken dat gender er nog steeds toe doet.
8
die het minder breed hebben, verschillende culturele achtergronden leiden tot consumptieverschillen en vrouwen consumeren anders dan mannen. Voorbeelden van verschillen op het vlak van consumptiegedrag en voorkeuren tussen mannen en vrouwen zijn dan ook legio. Mannen en vrouwen zijn geïnteresseerd in en praten over verschillende producten. Ze gebruiken verschillende kanalen om zich over consumptiegoederen en – diensten te informeren en ze nemen ook verschillende beslissingen, zelfs op basis van gelijke informatie (Mitchell & Walsh, 2004; Rao & Al-Wugayan, 2005). Op het vlak van advertenties speelt dit verschil een belangrijke rol in die zin dat vrouwen responsiever zouden zijn ten aanzien van complexere en verbale boodschappen dan mannen. Mannen houden bijvoorbeeld meer van eenvoudige en vergelijkende advertenties dan vrouwen (Rao & AlWugayan, 2005). De inhoud van advertenties zelf is evenzeer een belangrijk element. Algemeen
wordt
aanvaard
dat
media-inhoud
bepaalde
beelden
kan
verspreiden waarin een normatief karakter kan worden onderscheiden. Dat hoeft niet steeds bedoeld te zijn, maar in bijvoorbeeld advertenties kunnen bepaalde rollen of rolpatronen worden gepropageerd met betrekking tot mannen en vrouwen. Deze sociaal geconstrueerde idealen van wat mannen en vrouwen doen of zouden moeten doen, beïnvloeden de verschillende activiteiten van mensen (Kacen, 2000). Uit een onderzoek naar de beeldvorming van mannen en vrouwen in reclame bleek dat veel reclame strikt genomen zelfs als een belediging van de vrouw zou kunnen worden aanzien en dat er ook vele reactie op is gekomen. Vijftig jaar geleden was dat misschien meer het geval dan nu, maar verdwenen zijn dergelijke vormen van reclame nog niet. Van gelijkheid op dat vlak was vroeger absoluut geen sprake. Vrouwen werden voorgesteld als huisvrouwen en mannen als deskundigen. Vandaag de dag worden ook mannen in het huishouden weergegeven, maar opnieuw duiken stereotiepe verschillen op. Mannen zijn binnen het huishouden bezig met verzekeringen, financiële beslissingen en dure aankopen. Vrouwen blijken in de reclame steevast verantwoordelijk voor poetsen, wassen, strijken, boodschappen doen en
9
koken (Van Hellemont, 2008). Over de precieze invloed van dergelijke beelden is de wetenschappelijke discussie nog lang niet voorbij, maar het is aannemelijk dat er invloed van dergelijke beelden en imago’s uitgaat. Deze vormen echter niet het voorwerp van dit onderzoek. Mannen en vrouwen spelen het spel der consumptie vaak op verschillende domeinen. Mannen zijn bijvoorbeeld minder dan vrouwen bezig met uiterlijk en kleding (Rocha, Hammond, & Hawkins, 2005), wat uiteraard ook op hun consumptiegedrag een invloed heeft (Kacen, 2000). Wat mannen dan weer meer zou interesseren dan vrouwen zijn ICT-gerelateerde producten. Verder zouden mannen meer bezig met het zoeken naar variëteiten in hun consumptiegedrag en minder merktrouw en ook minder milieubewust zijn wanneer ze producten kiezen. Mannen zouden daarnaast sneller dan vrouwen een financieel risico nemen op het vlak van consumptie. Wanneer ze een product hebben gekocht waarover ze niet helemaal tevreden zijn, blijken mannen minder snel te klagen dan vrouwen en ook minder geneigd te zijn de negatieve ervaring verder te vertellen (Mitchell & Walsh, 2004). Bovendien zouden vrouwen vooral producten kopen en mannen vooral diensten (Herrman, 2002). Deze summiere opsomming is slechts een selectie, maar hieruit blijkt wel dat mannen en vrouwen consumptie in het algemeen en shoppen in het bijzonder op een erg verschillende manier benaderen en beleven. De hieruit vloeiende ongelijkheid wordt hierdoor dan ook ten dele verklaard. Ongelijkheid en discriminatie zijn echter niet dezelfde zaken, zoals verder nog aan bod zal komen. Tot slot moet op het niet-materiële belang van consumptie worden gewezen. Er kan in de hedendaagse consumptiecultuur moeilijk naast het feit dat producten duaal van aard zijn worden gekeken. Naast hun materialiteit heeft de symbolische betekenis veel aan belang gewonnen (zie o.m.: Belk, 1988; Campbell, 1987; Csikszentmihalyi & Rochberg-Halton, 1981; Herrman, 2002; Lash & Urry, 1994; Miller, 1998; O'Dair, 2000; Richins, 1994; Sheth, Newman, & Gross, 1991; Wilska, 2002). Dit wordt vooral gesteld voor producten en dingen, maar kan ook op diensten worden
10
toegepast. Consumenten betalen voor producten en diensten en krijgen daarbij ook de symbolische betekenissen van die goederen en diensten. Deze worden als het ware gebruikt om hun eigen identiteit op te bouwen (Herrman, 2002). Mensen creëren een beeld van wie ze zijn door middel van de producten en diensten die ze consumeren (Kacen, 2000). Het belang van een gelijke toegang en gelijke prijs kan dus ook haar kracht vinden in dit symbolisch gebruik.
11
3 Gelijkheid tussen vrouwen en mannen in een wettelijk kader 3.1 Gelijke kansen Wettelijke gelijkheid tussen vrouwen en mannen kadert uiteraard binnen een ruimer debat van gelijke kansen. Elk individu en elke groep in onze samenleving zou gelijke kansen moeten krijgen om zich in studie, werk en vrije tijd zoveel mogelijk te ontplooien, en dit ongeacht socio-economische achtergrond, geslacht, religie,
etnie,
leeftijd of seksuele
geaardheid
(Malfliet, 1999). Vandaag kunnen we vaststellen dat de strijd voor gelijkheid nog steeds weerstand oproept. Naast de vaak in de media gerapporteerde strijd voor gelijkheid van allochtonen, blijft ook de gelijke behandeling tussen vrouwen en mannen een heet hangijzer. Vaak valt deze ongelijkheid uit in het nadeel van de vrouw. Zo worden vrouwen gehinderd in het uitbouwen van een professionele carrière. Ook op andere domeinen is het nog nodig dat er voor vrouwen wordt gestreden, tegen pesterijen die ze ondervinden of tegen verkrachting,
huiselijk
geweld
en
vrouwenhandel,
die
nog
steeds
voorkomen. Volgens Kimmel (2006) vormen daarbij vaak de gedragingen en houdingen van mannen het grootste obstakel voor de gelijkheid van vrouwen.
Ondertussen
worden
op
beleidsniveau
sinds
geruime
tijd
verschillende inspanningen geleverd om de ongelijkheid tussen vrouwen en mannen weg te werken, al blijven inspanningen nog steeds noodzakelijk. Als we de link proberen leggen tussen ongelijkheid en consumptie, komen we onvermijdelijk bij reclame en media terecht. De media zijn een prominent mechanisme waardoor meisjes in aanraking komen met cultureel bepaalde schoonheidsidealen. Ze zien hier een omgekeerde werkelijkheid gepresenteerd, een werkelijkheid die vol is van lange slanke vrouwen. Ook
12
in reclame is de typische vrouw mooi, blond en slank (Van Hellemont, 2008). Door herhaaldelijke blootstelling aan dit soort inhoud gaan kijkers deze substituut-werkelijkheid voor waar aannemen, waardoor ook vrouwen zich slecht kunnen gaan voelen over hun lichaam (Schooler, 2008). Reclame reflecteert dus niet simpelweg de sociale werkelijkheid, ze hercreëert deze en stelt ze opnieuw samen. Deze gemanipuleerde versie wordt dan gecommuniceerd aan het publiek (Inness, 2004). Vrouwen en meisjes die niet voldoen aan bepaalde, cultureel opgelegde ideaalbeelden, hebben daardoor vaak minder kansen. Er goed uitzien is vooral voor vrouwen en meisjes belangrijk om sociaal aanvaard te worden. Een bril dragen, niet dun zijn of geen perfecte maten hebben reduceert de gepercipieerde waarde van het lichaam en kansen in het leven zijn hiervan vaak afhankelijk. Jonge vrouwen moeten vrouwelijk en sexy zijn, maar ook weer niet té sexy. Meisjes moeten er namelijk in slagen een verschijnen te bewerkstelligen dat er natuurlijk uitziet (Frost, 2001). Consumeren, gebruik maken van diensten, kan worden beïnvloed door deze ideeën. Vanuit de reclame worden meisjes en vrouwen aangezet aan dit ideaalbeeld te voldoen door middel van consumptie. Meisjes kunnen zich ook in die consumptie ongemakkelijk gaan voelen bij hun lichaam. Uit het onderzoek zal bijvoorbeeld blijken dat vrouwen vaak verkiezen lichaamsgerelateerde activiteiten niet te ondernemen in het bijzijn van mannen, omdat ze zich daarbij ongemakkelijk voelen. Naast het feit dat reclame zich vaak richt naar één van beide geslachten, zijn er ook producten en diensten die zich enkel richten tot of zelfs enkel toegankelijk zijn voor één van beide geslachten. Vanuit feministische hoek kunnen we vaststellen dat er vanuit twee invalshoeken wordt gekeken naar activiteiten die enkel naar één van beide geslachten worden gericht, in het bijzonder activiteiten en diensten die zich enkel naar vrouwen richten. We zien ten eerste dat steeds meer activiteiten gemengd zijn. Waar vroeger een duidelijke opdeling tussen mannen en vrouwen bestond, vervaagt deze scheidingslijn steeds meer. Voorbeelden van gemengde “activiteiten” die
13
dat vroeger niet waren zijn scholen, jeugdbewegingen en werkvloeren. Langs de andere kant zien we echter ook dat steeds meer activiteiten georganiseerd worden alleen voor vrouwen, met empowerment als doel. Vrouwen voelen zich comfortabeler als ze enkel onder vrouwen zijn, worden er sterker van, kunnen in alle rust en veiligheid allerlei activiteiten ondernemen (Michielsen, 2006). Ongelijke toegang tot consumptiegoederen en –diensten hoeft dus niet per definitie negatief te zijn.
3.2 Gelijke behandeling van vrouwen en mannen in het
kader
van
toegang
tot
en
levering
van
goederen en diensten De Europese regelgeving sluit geen ongelijke toegang tot goederen en diensten uit tussen mannen en vrouwen. Niet elke ongelijke behandeling houdt immers automatisch een discriminatie in. Juridisch gesproken is er slechts sprake van discriminatie als een onderscheid (of een gebrek daaraan) niet kan worden gerechtvaardigd (Bayart & Deiteren, 2008; Sottiaux, 2008). De Europese richtlijn van 13 december 2004 waarborgt het beginsel van gelijkheid van vrouwen en mannen in het kader van de toegang tot en de levering van goederen en diensten. Volgens artikel 4 van deze richtlijn, is elke directe en indirecte discriminatie op grond van het geslacht in het kader van de toegang tot en de levering van goederen en diensten in principe verboden. Het verbod op geslachtsdiscriminatie wordt door deze richtlijn ook van toepassing op personen die buiten de privé- en gezinssfeer voor het publiek beschikbaar gestelde goederen en diensten aanbieden (Art. 3.1 Richtlijn).
14
Artikel 4, paragraaf 5 van deze richtlijn stelt: “5. Deze
richtlijn vormt geen beletsel voor verschillen in
behandeling indien de levering van de goederen en diensten aan, uitsluitend of hoofdzakelijk, leden van een bepaald geslacht door een legitiem doel wordt gerechtvaardigd en de middelen voor het bereiken van dat doel passend en noodzakelijk zijn.” De Memorie van Toelichting (punt 16) verduidelijkt: “Verschillen in behandeling zijn alleen aanvaardbaar indien zij gerechtvaardigd worden door een legitiem doel. Een legitiem doel kan
bijvoorbeeld
seksegerelateerd
de
bescherming
geweld
van
(opvanghuizen
slachtoffers
voor
personen
van van
hetzelfde geslacht), redenen van persoonlijke levenssfeer en zedelijkheid (het bieden van onderdak in iemands eigen woning), bevordering van de gelijkheid of van de belangen van mannen en vrouwen (vrijwillige organisaties voor personen van hetzelfde geslacht), vrijheid van vereniging (lidmaatschap van particuliere clubs met leden van hetzelfde geslacht) of het organiseren van sportactiviteiten (sportevenementen voor personen van hetzelfde geslacht) zijn. Iedere beperking moet evenwel passend en noodzakelijk zijn volgens de in de rechtspraak van het Europese Hof van Justitie vastgelegde criteria.” Hierbij kan kritisch worden opgemerkt dat de rechtspraak van het Hof van Justitie betreffende de selectieve aanbieding van bepaalde diensten en inzake toegelaten positieve actie niet limitatief is en eerder steunt op afweging in concreto. Zo kan worden verwezen naar het arrest Lommers waarin het Hof stelde dat een werkgever kinderopvang slechts op selectieve wijze mag aanbieden aan vrouwelijke werknemers als bijzondere stimulans tot tewerkstelling en voor zover er onvoldoende plaatsen beschikbaar zijn voor de kinderen van mannelijke werknemers. Het argument van Lommers dat
zijn
echtgenote
geen
kinderopvang
kon
genieten
werd
daarbij
15
afgewezen, maar het Hof lijkt toch aan te geven dat alleenstaande mannelijke werknemers met kinderlast niet mochten worden uitgesloten 3. In de Memorie van Toelichting worden in dit verband een aantal overwegingen gemaakt. “9. Discriminatie op grond van geslacht, waaronder intimidatie en seksuele intimidatie, komen ook op gebieden buiten de arbeidsmarkt voor. Deze discriminatie kan even nadelig zijn en een hinderpaal vormen voor de volledige en succesvolle integratie van mannen en vrouwen in het economische en sociale leven”. “10. De problemen zijn vooral duidelijk op het gebied van goederen en diensten. ….” “12. …Van directe discriminatie is slechts sprake indien iemand op grond van geslacht minder gunstig wordt behandeld dan een ander in een vergelijkbare situatie. Verschillen tussen mannen en vrouwen bij de levering van diensten op het gebied van de gezondheidszorg die op fysieke verschillen tussen mannen en vrouwen terug te voeren zijn, houden bij voorbeeld geen verband met vergelijkbare situaties en vormen derhalve geen discriminatie.” “13. Het verbod op discriminatie moet gelden voor personen die goederen en diensten aanbieden die publiekelijk beschikbaar zijn en buiten de privé- en gezinssfeer worden aangeboden, alsmede op de in de context verrichte transacties….” “14. Eenieder beschikt over contractvrijheid, met inbegrip van de vrije keuze van de contractant voor een transactie. Een persoon die een goed of een dienst levert, kan een aantal subjectieve redenen aanvoeren voor de keuze van zijn of haar contractant. Voor zover de keuze voor de contractant niet gebaseerd is op de sekse van die persoon, doet deze richtlijn geen afbreuk aan de vrije keuze van een contractant.”
3
H.v.J. 19 maart 2002, C-476/99.
16
“17. Het beginsel van gelijke behandeling in de toegang tot goederen en diensten vereist niet dat goederen en diensten op gedeelde basis aan mannen en vrouwen worden aangeboden, als ze maar niet op gunstiger basis aan leden van één geslacht worden aangeboden.” In dit kader is het van belang het onderscheid te maken tussen de begrippen ongelijke behandeling en discriminatie. Waar discriminatie een ontoelaatbaar onderscheid aanduidt, is het begrip ongelijke behandeling neutraal. In sommige gevallen kan een ongelijke behandeling dan ook toelaatbaar zijn (De Prins, Sottiaux, & Vrielink, 2005).
3.3 Implementatie van de richtlijn in België De lidstaten van de Europese Unie hebben zich ertoe verbonden de richtlijnen van de Europese Unie om te zetten naar de eigen nationale wetgeving. Op die manier worden de nationale wetgevingen conform gemaakt aan het Europese recht. De omzetting van een richtlijn moet gebeuren binnen een bepaalde termijn. Belangrijk hierbij is dat de Europese norm voorrang heeft op het Belgisch recht. De richtlijnen kunnen door de lidstaten - in beperkte mate – worden geïnterpreteerd bij de omzetting naar de nationale context. De Belgische wet van 10 mei 2007 strekt ertoe elke vorm van discriminatie tussen mannen en vrouwen weg te werken op tal van gebieden, zoals de arbeidsmarkt, de toegang tot diensten en de socialezekerheidsregelingen 4. De wet zet verscheidene Europese richtlijnen om, waaronder richtlijn 2004/113 die meer specifiek over het aanbod van goederen en diensten gaat 5.
4 5
Parl. St. Senaat, zitting 2007-2008, 352/1-4 Richtlijn van de Raad van 13 december 2004 2004/113/EG houdende toepassing van het beginsel van gelijke behandeling van mannen en vrouwen bij de toegang tot en het aanbod van goederen en diensten, Publ. EU 21 december 2004, L 272/40.
17
Verschillen in behandeling zijn enkel aanvaardbaar indien zij worden gerechtvaardigd
door
een
legitiem
doel
(cfr.
Europese
Richtlijn
2004/113/EG). Bovendien moeten de middelen om het doel te bereiken passend en noodzakelijk zijn. Het beginsel van gelijke behandeling in de toegang tot goederen en diensten vereist niet dat faciliteiten steeds op gedeelde basis aan mannen vrouwen moeten worden aangeboden, als ze maar niet op een gunstiger basis aan leden van één geslacht worden aangeboden, zoals hierboven reeds gesteld. Het artikel 9 van de wet van 10 mei 2007 ‘ter bestrijding van discriminatie tussen vrouwen en mannen’, is een onderdeel van de omzetting van de Europese Richtlijn 2004/113/EG. Dit artikel staat een rechtstreeks onderscheid op grond van geslacht toe, als de levering van goederen en diensten die exclusief of essentieel bestemd zijn voor de leden van één geslacht, objectief is gerechtvaardigd door een legitiem doel en als de middelen om dit doel te bereiken passend en noodzakelijk zijn. De legitieme doelen worden overgenomen uit de Europese richtlijn. Het gaat hier over goederen en diensten die publiekelijk beschikbaar zijn. Strikt
persoonlijke
aangelegenheden
vallen
niet
onder
het
toepassingsgebied van de wet. Naar aanleiding van de Antidiscriminatiewet 2002 liet de Raad van State opmerken dat het onderscheid cruciaal was. Het begrip “publiek” of “openbaar” is echter ruim (bv. ook de private verhuurder). Het publiekelijk aspect kan volgen uit diverse aanwijzingen, zoals bv. pers, advertenties, internet, affichering, inzet professionele tussenpersonen (Van Leuven, 2006). De afgrenzing tussen beide gebieden is niet altijd eenvoudig, zoals blijkt uit het huurrecht, waar overlapping in de privésfeer kan optreden. De Raad van State nam in het private domein ook verenigingen op, die zich op het grondwettelijk recht op vereniging kunnen beroepen 6.
6
In
aansluiting
daarbij
merken
sommigen
op
dat
aldus
Parl. St. Senaat B.Z. 1999, nr. 2-12/1,4
18
gemakkelijk omzeiling mogelijk is door privatisering (clubs, verenigingen) (Storme, 2002). Bovendien
is
deze
wet
enkel
van
toepassing
binnen
de
federale
bevoegdheden. Enkel die goederen en diensten zullen in aanmerking worden genomen die onder de bevoegdheid van de federale staat vallen en niet dewelke verband houden met de regionale bevoegdheden. 7 In artikel 9 § 2 van de “genderwet” wordt bepaald dat het de koning toekomt om op limitatieve wijze de goederen en diensten aan te wijzen die kunnen worden beschouwd als exclusief of essentieel bestemd voor de leden van één geslacht. Deze
wettelijke
optie
betreffende
een
“gesloten”
systeem
van
rechtvaardigingsgronden wordt in de recente rechtsleer steeds meer bekritiseerd. Sottiaux merkt op dat ook een gesloten systeem op diverse wijzen juridisch kan worden opengebroken en dus niet sluitend kan zijn (Sottiaux, 2008). Een open systeem is veel flexibeler voor de rechtspraak, terwijl een gesloten systeem riskeert zelf discriminerend te zijn. Het voordeel
van
een
gesloten
systeem
berust
op
voorspelbaarheid,
rechtszekerheid en democratische legitimatie. Maar daarmee gaat ook de flexibiliteit verloren. Deze flexibiliteit gaat verloren bij een koppeling van gesloten gronden aan een gesloten systeem van rechtvaardigingsgronden. (Gerards, 2008; Vrielink, 2005). Dit onderzoek beoogt een verzameling van alle mogelijke goederen en diensten
om
te
komen
tot
een
lijst
met
zoveel
mogelijk
consumptiegoederen en diensten waarbij een ongelijke behandeling van de geslachten wordt waargenomen. Deze goederen en diensten voorzien in een ongelijke toegang (geheel of gedeeltelijk, tijdelijk of permanent) of ongelijke prijs (eveneens geheel of gedeeltelijke en tijdelijk of permanent). Op deze manier kan discriminatie worden opgespoord, maar kunnen tevens 7
Parl. St. Kamer 2006-2007, nr. 3-2362/3
19
alle mogelijke verantwoordingen worden verzameld die een verschillende behandeling mogelijk maken op grond van dat legitiem doel. Zo kunnen bijvoorbeeld
vrijheid
en
veiligheid
worden
gewaarborgd
door
een
verschillende toegang tot bepaalde goederen en/ of diensten.
20
4 Algemene
inventaris
van
goederen
en
diensten met ongelijke toegang en/of prijs 4.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt een inventaris opgemaakt van alle goederen en diensten die op een of andere manier op een ongelijke wijze worden geleverd of ongelijk toegankelijk zijn voor mannen en vrouwen. Er wordt een onderverdeling gemaakt in goederen en diensten met een ongelijke toegang voor vrouwen en mannen en goederen en diensten met een ongelijke prijs voor één van beide geslachten. Het is belangrijk om te onderlijnen dat in dit hoofdstuk alle mogelijke ongelijkheden worden opgenomen. In dit hoofdstuk worden de betrokken goederen en diensten louter opgesomd zonder een selectie te maken op inhoudelijke gronden. In een volgend hoofdstuk wordt dieper ingegaan op de verantwoording die – mogelijk – wordt gegeven door aanbieders voor de ongelijke levering of de verantwoording die passend zou kunnen zijn. De lijst uit het volgende hoofdstuk, aangevuld met verantwoordingen, werd voorgelegd aan een groep experten op vlak van discriminatierecht. Aan hen werd gevraagd uit te maken welke goederen en diensten met een selectieve toegang/ levering op basis van geslacht, een legitiem doel hebben en of de middelen om dit doel te bereiken passend en noodzakelijk zijn. Hierover wordt verder gerapporteerd.
4.2 Methodologie De dataverzameling gebeurde op basis van interviews met bevoorrechte getuigen. Zo werden interviews afgenomen met mensen van het OIVO, de Federale
Overheidsdienst
Economie
en
de
Programmatorische
21
Overheidsdienst gecontacteerd
Consumentenzaken. die
een
deel
van
Verder de
werden
aanbodszijde
organisaties
van
de
markt
vertegenwoordigen of verenigingen die zich in hun aanbod en programma volledig richten naar één van beide geslachten. Aangezien het onderzoek een federale materie betreft, moest in de beide landsdelen worden gezocht naar dergelijke organisaties, wat ook werd gedaan. Naast interviews werd de markt ook ruimer bekeken. Op basis van tips van bevoorrechte getuigen werden ook andere organisaties met kennis van zake in het onderzoek opgenomen.
Verder
werden
professionele
organisaties,
koepels,
vakverenigingen en dergelijke gecontacteerd. Aangezien de respons erg laag bleek te liggen of de respondenten geen of weinig kennis bleken te hebben over het onderwerp, is er na de beginfase een aanpassing aangebracht aan de methode van dataverzameling. Er werd in samenspraak met de opdrachtgever beslist om naast interviews ook zelf actief op zoek gaan in het veld naar goederen en diensten die een ongelijke prijs of toegang hebben voor één van beide geslachten. Er werd gebruik gemaakt van twee vragenlijsten. Eén vragenlijst werd als leidraad gebruikt bij interviews. Een tweede vragenlijst was korter en werd elektronisch verstuurd naar verschillende organisaties met de vraag of ze even de tijd wilden nemen korte antwoorden te formuleren op de vragen en deze elektronisch terug te sturen. Deze laatste piste werkte evenmin zoals werd gehoopt 8. Begin mei werd de vragenlijst elektronisch verspreid over alle leden van de Raad voor het Verbruik. Hiervoor verleende de secretaris van de Raad zijn medewerking door de verspreiding op zich te nemen, met in een begeleidend bericht een aansporing deel te nemen aan het onderzoek. Van de 59 aangeschreven leden (allen lid van organisaties die werken rond consumentenzaken, economie, …), reageerde slechts 1 persoon.
8
Vragenlijsten in bijlage
22
Om het grote publiek te bereiken, werd er contact opgenomen met het consumentenprogramma Peeters en Pichal op Radio 1. Er werd op deze manier een oproep gelanceerd om zoveel mogelijk voorbeelden door te geven van goederen en diensten met een ongelijke toegang voor vrouwen en mannen. Hierop kwam enige reactie, zij het niet overdonderend. Aan Franstalige zijde was geen enkel radioprogramma geïnteresseerd om de oproep op te nemen in hun uitzending. 9 Op basis van de gesprekken met de getuigen en de resultaten van de bevraging door Peeters en Pichal werden bepaalde domeinen van dichtbij bekeken. Op die manier kon informatie van het Radio 1-forum dubbel worden
gecontroleerd.
In
sommige
gevallen
zijn
de
onderzoekers
persoonlijk ter plaatse vaststellingen gaan doen. Verder werd, door het systematisch invoeren van zoektermen als “Women only”, “Ladies Only”, “discriminatie vrouwen”, “discriminatie mannen”, “verboden voor mannen”, “verboden
voor
vrouwen”,
“enkel vrouwen”,
“enkel mannen”,
…
in
zoekrobots, op zoek gegaan naar aanknopingspunten. Zo bleek wat er over dit thema leeft. Via blog en sites werden initiatieven geïdentificeerd die effectief een aanbod doen dat zich specifiek naar één van beide geslachten richt. Deze vraag werd ook voorgelegd ter publicatie aan verschillende (druk bezochte) blogs of online-discussiefora. Op deze manier werd een groep mensen bereikt die aangaven actief te willen meedenken en discussiëren over een bepaald onderwerp. De kans op nieuwe invalshoeken was dan relatief groot. Er werd ook in bestaande discussiefora gedoken (zoals: http://www.9lives.be/forum/archive/index.php/t-402251.html),
waar
het
onderwerp besproken werd door de vaste bezoekers. Verder werden reclamefolders van warenhuisketens overlopen, om op deze manier voorbeelden van promoties te onderscheppen die enkel ten voordele van
één
van
beide
geslachten
werden
aangeboden.
Aangezien
het
onmogelijk is op een tijdsspanne van 6 maanden alle mogelijke promoties 9
Franstalige zenders aangeschreven en opgebeld: RTBF (Pure fm en La Premiere - algemeen en programma “Tout Autre Chose” - en VivaCité), Radio Campus in Brussel, Bfm (Business Radio) en Radio Contact (Franstalige afdeling).
23
die zich richten naar uitsluitend een van beide geslachten te identificeren en op te lijsten, werden voor verschillende categorieën voorbeelden gezocht. Op basis hiervan kunnen uitspraken worden gedaan over types van goederen en diensten en types van promoties. Deze ruime kwalitatieve methodologie leidde tot de lijst van goederen en diensten die kunnen worden beschouwd als exclusief of hoofdzakelijk bestemd
voor
leden
van
één
geslacht
waarvoor
de
verschillende
behandeling naargelang het geslacht kan worden gerechtvaardigd door een legitiem doel en die bijgevolg zouden kunnen genieten van de afwijking van artikel 9 van de wet van 10 mei 2007 ‘ter bestrijding van discriminatie tussen vrouwen en mannen’. In een laatste fase werd gebruik gemaakt van een focusgroep om een inzicht te krijgen in de verzamelde data. Een focusgroep is een kwalitatieve onderzoekstechniek.
Focusgroepen
brengen
mensen
die
een
gemeenschappelijk kenmerk delen samen, om onder leiding van een moderator te praten over een bepaald onderzoeksthema. De onderzoeker wil met de focusgroep een antwoord krijgen op een onderzoeksvraag die zij of hij formuleerde (Mortelmans, 2007). In dit onderzoek werd gekozen voor een focusgroep om inzichten te verkrijgen over het thema van het onderzoek en de resultaten te interpreteren. Er werden een aantal juristen samengebracht met specifieke kennis over het discriminatierecht om zich te buigen over de goederen en diensten die verzameld werden, om te beargumenteren waarom bepaalde goederen/ diensten al dan niet zouden thuishoren op een limitatieve lijst. De Memorie van toelichting bij de Europese Richtlijn, die reeds uitgebreid werd besproken, gaf een duidelijke leidraad en een frame waarin de goederen en diensten die opgesomd worden in de limitatieve lijst, konden worden ondergebracht. Hierin staat als volgt geformuleerd: “Verschillen in behandeling zijn alleen aanvaardbaar indien zij gerechtvaardigd worden door een legitiem doel. Een legitiem doel kan bijvoorbeeld zijn: de
24
bescherming van slachtoffers van seksegerelateerd geweld (opvanghuizen voor
personen
van
hetzelfde
geslacht),
redenen
van
persoonlijke
levenssfeer en zedelijkheid (het bieden van onderdak in iemands eigen woning), bevordering van de gelijkheid of van de belangen van mannen en vrouwen (vrijwillige organisaties voor personen van hetzelfde geslacht), vrijheid van vereniging (lidmaatschap van particuliere clubs met leden van hetzelfde
geslacht)
en
het
organiseren
van
sportactiviteiten
(sportevenementen voor personen van hetzelfde geslacht) zijn.
4.3 Respons Alvorens er wordt overgegaan tot het presenteren van de resultaten, wordt nog even stil gestaan bij het probleem van de respons waarmee dit onderzoek te kampen had. In eerste instantie werden er tal van e-mails verstuurd, waarin aan overheidsdiensten, organisaties en experts een afspraak werd gevraagd om een
interview
af
te
nemen.
Een
heel
aantal
organisaties
werden
gecontacteerd, waaronder KAV, ACV-CSC, verscheidene contactpersonen bij de FOD-economie, VOK, Verbruikersateljee, Markant, Raad voor het Verbruik, Eigenaarsverbond, Huurdersbond, Unie Belgische Kappers, SAMV, VRT, RTBF, De Lijn, NMBS, MIVB, Test-Aankoop, Horeca Wallonie, UlacHuvak, Syndicates Locataires, Vlaamse Ombudsdienst, Mediateur Wallonie, Federale Ombudsdienst, Vlaams Overleg Bewonersbelangen, Statbel. In
eerste
instantie
werden
erg
weinig
reacties
ontvangen.
De
overheidsdiensten reageerden, maar meestal met de mededeling dat ze niet konden helpen omdat ze geen kennis ter zake hadden. De meeste andere diensten hebben na verscheidene contactpogingen niet of afwijzend gereageerd. Degene die opgebeld werden (na een aantal keren per e-mail aangesproken te zijn), zegden meestal ook niet te kunnen helpen.
25
Enkele geïnterviewden maakten duidelijk dat er eigenlijk erg weinig kennis is
over
de
problematiek,
consumentenorganisaties.
Er
zowel
kan
dan
bij ook
overheidsdiensten worden
gesteld
dat
als de
problematiek op het eerste zicht “niet leeft” in de samenleving. Uit de antwoorden van ombudsdiensten en andere instanties waar klachten worden verzameld rond discriminatie blijkt trouwens dat er erg weinig klachten in verband met deze materie worden neergelegd. Heel veel respondenten
verwijzen
ook
regelmatig
naar
verzekeringen
of
ongelijkheden die voortvloeien uit arbeidssituaties. Deze themata vallen echter buiten het thema van dit onderzoek. Een duidelijke illustratie van problemen in verband met de respons, is het contact met de Federale Overheidsdienst Economie. De verstuurde mail, in eerste instantie gericht naar het infoadres van de FOD, werd intern steeds doorgestuurd naar dezelfde contactpersoon (vanuit FOD economie zelf verwezen mensen vanuit verscheidene diensten naar dezelfde persoon). Er werd geantwoord, na zowel schriftelijk als telefonisch contact, dat de dienst niet bevoegd is voor deze materie. Bij de FOD werd uiteindelijk gesteld dat de materie niet tot de bevoegdheden van hun diensten behoort. Men deed blijkbaar wel moeite om te helpen waar mogelijk, maar men beschikte niet over de nodige kennis en informatie. Test-Aankoop reageerde met de boodschap dat ze nooit eerder onderzoek verrichtten naar dit thema. Op het antwoord dat er niet werd gezocht naar onderzoeksresultaten maar naar informatie en mogelijke klachten werd geen reactie meer ontvangen (ook niet na herhaalde telefonische en elektronische contactpogingen). Na het raadplegen van het tijdschrift “Budget en Recht”, werd duidelijk dat waarschijnlijk ook bij hen weinig tot geen klachten over dit thema binnenkwamen. Verzekeringen waren in deze context wel een hot item. In tweede instantie werd getracht een aantal mensen rond de tafel te krijgen voor een brainstorm. Bij het OIVO werd daarover geen reactie meer
26
ontvangen en vanuit de Raad voor het Verbruik werd gevraagd in plaats daarvan de vragenlijst te verspreiden onder de leden. Deze werd verspreid, zelfs met een aanmoedigende boodschap van hun secretaris. Antwoord kwam
er
echter
zo
gegevensverzameling,
goed
als
gebaseerd
niet. op
Een de
verdere
idee
van
stap een
in
de
brede
ideeënverzameling, was het aanschrijven van online discussiefora. “Femmes d’Aujourd’hui” en “Ladies Room” zijn de fora die de onderzoeksvraag ook effectief hebben gepubliceerd hebben. Er werd wat reactie ontvangen, maar niks bleek echt bruikbaar voor het onderzoek. Het forum van Reseau Diane, nam de oproep niet op, net zoals de redactie van het online forum van Unizo besloot de oproep niet te publiceren. Le Réseau Hommes Belgique werd ook aangeschreven met de vraag de oproep op de site te plaatsen. Hierop kwam evenmin reactie. Naar aanleiding van de medewerking van het radioprogramma Peeters en Pichal op Radio , werden ook tal van Franstalige zenders aangeschreven en opgebeld, RTBF (Pure fm en La Premiere - algemeen en programma “Tout Autre Chose” - en VivaCité), Radio Campus in Brussel, Bfm (Business Radio) en
Radio
Contact
(Franstalige
afdeling).
Geen
enkele
was
echter
geïnteresseerd om medewerking te verlenen of een oproep te lanceren. Een mogelijke interpretatie van dit gebrek aan respons is dat de problematiek rond de ongelijkheid tussen vrouwen en mannen in de levering van goederen en diensten niet als dusdanig ervaren wordt. Niet door experts ter zake en evenmin bij de brede lagen van de bevolking. Het waren net de specialisten ter zake die men in het onderzoek trachtte te betrekken die regelmatig aangaven dat deze problematiek niet zou leven en zij bijgevolg ook geen uitgesproken mening hadden hierover. Dit betekent echter niet dat Een belangrijke nuance hier is, dat dit dit gebrek aan erkenning niet probleemdefiniëring ook daadwerkelijk betekent dat de problematiek ook effectief onbestaande iszou zijn. Als onderzoekers stellen we de reactie vast van de experten en het brede publiek maar willen met behulp van dit onderzoek Dit onderzoek wenst dan ook bij te dragen aan de
27
bewustmaking en het bespreekbaar maken van de ongelijkheid tussen vrouwen en mannen in de levering en de prijs van goederen en diensten. Zoals verder in dit rapport nog zal blijken, komt deze ongelijkheid op verschillende domeinen voor, ondanks de geregistreerde reacties bij de aangesproken experten.
4.4 Inventaris van goederen en diensten 4.4.1
Inleiding
Alvorens van start te gaan met de inventaris, wordt hieronder kort het verschil tussen goederen en diensten gesitueerd. Zoals verder in het rapport duidelijk zal worden, is het van belang dit onderscheid te maken, gezien de specifieke aard van beide Het zal duidelijk worden dat in de toepassing van de wet van 10 mei 2007, vooral diensten een ongelijkheid inhouden wat betreft prijs, toegang of levering aan vrouwen en mannen. Diensten
kunnen
worden
gedefinieerd
als
de
toepassing
van
gespecialiseerde competenties (kennis en vaardigheden), in de vorm van daden, processen en voorstellingen voor een andere entiteit of zichzelf (self-service) (Vargo & Lusch 2004). In
tegenstelling
tot
goederen
vertonen
diensten
enkele
specifieke
kenmerken (Zeithaml et al., 1985; Dogge, 2003): 1. Ontastbaarheid: diensten zijn veel minder tastbaar dan fysieke goederen. Diensten zijn ervaringen, objecten kan men bezitten. 2. Gebrek aan ontkoppelmogelijkheden van productie en consumptie: in
tegenstelling
tot
goederen
vindt
bij
diensten
productie
en
consumptie gelijktijdig plaats. Goederen worden eerst geproduceerd en daarna geconsumeerd. 3. Heterogeniteit: de kwaliteit van een dienst kan van dienstverlener tot dienstverlener, van consument tot consument en van dag tot dag
28
variëren. Een product kent natuurlijk ook verschillen, maar op een andere manier. 4. Vergankelijkheid: omdat diensten ervaringen zijn en geen objecten, kunnen ze niet worden opgeslagen of bewaard. Als gevolg hiervan kan het voor aanbieders moeilijk zijn om de vraag af te stemmen op het aanbod. In wat volgt wordt een inventaris gegeven van goederen en diensten waar een ongelijkheid kan worden vastgesteld op basis van geslacht in de levering of prijs. De producten en diensten worden onderverdeeld op basis van de korf van goederen en diensten die consumptieprijzen weergeven. 10 Het indexcijfer van de consumptieprijzen meet de prijsevolutie van goederen en diensten die de gezinnen consumeren. Dit indexcijfer wordt bepaald aan de hand van de waarde van de “korf van goederen en diensten”, die een indicator is voor de evolutie van de prijzen van verschillende consumptiegoederen en diensten. Deze eerste inventaris geeft een overzicht van alle mogelijke goederen en diensten waarin een ongelijkheid is vast te stellen op basis van geslacht. Aangezien dit onderdeel geenszins wil ingaan op de wenselijkheid van het al dan niet behoren tot de limitatieve lijst, maar slechts een zo breed mogelijke presentatie wil zijn van alle ongelijkheden, vastgesteld in het onderzoek, werd er gekozen voor een kader waarin alle goederen en diensten opgenomen zijn. De korf der consumptieprijzen geeft een overzicht van de consumptiegoederen die representatief zijn voor de gezinnen en is bijgevolg een passende kapstok om dit hoofdstuk aan op te hangen. De lijst is terug te vinden op de Portaalsite Belgium.be, met informatie over alle diensten van de overheid
11
en bestaat uit 12 hoofdrubrieken, zijnde
voedingsmiddelen en dranken, tabak, kleding en schoeisel, huisvesting, huishoudelijke
apparaten
en
woningonderhoud,
gezondheidsuitgaven,
vervoer, communicatie, recreatie en cultuur, onderwijs, hotels, cafés,
10 11
http://www.statbel.fgov.be/indicators/cpi/cpi_nl.asp http://www.belgium.be/nl/economie/handel_en_consumptie/handelspraktijken/prijsindex/
29
restaurants en diversen. Door voor deze eerste ruwe oplijsting gebruik te maken van deze lijst, wordt betracht binnen elke productgroep zo mogelijk alle ongelijkheden vast te stellen.
4.4.2
Ongelijke toegang
In eerste instantie wordt de lijst van goederen en diensten met ongelijke toegang gepresenteerd. Deze ongelijke toegang kan op verschillende manieren tot uiting komen. De toegang tot een product of dienst kan op geheel of gedeeltelijke wijze worden verboden aan één van beide geslachten. Dit hoofdstuk beperkt zich tot het geven van een breed, doch beknopt becommentarieerd overzicht.
4.4.2.1
Voedingsmiddelen en dranken
Er werden geen goederen gevonden, behorend tot de productgroep voedingsmiddelen en dranken, waar een ongelijke toegang of levering kon vastgesteld worden voor een van beide geslachten. Deze productgroep bestaat uit goederen. Diensten die betrekking hebben op deze goederen worden in een andere groep ondergebracht.
4.4.2.2
Tabak
Er kon geen discriminatie worden vastgesteld tussen vrouwen en mannen wat betreft de toegang tot of levering van tabak.
4.4.2.3
Kleding en schoeisel
In deze productgroep werden evenmin verschillen in toegang gedetecteerd voor mannen of vrouwen.
30
4.4.2.4
Huisvesting,
water,
elektriciteit,
gas
en
andere brandstoffen Op de huurmarkt wordt er, zij het vaak eerder verdoken, soms een onderscheid gemaakt op basis van geslacht. Zowel mannen als vrouwen worden voor bepaalde woningen geweigerd als huurder. Studentenverblijven zijn ondertussen bijna allemaal gemengd. Enkele studentenverblijven echter richten zich voor hun bezetting enkel naar één van beide geslachten.
4.4.2.5
Stoffering,
huishoudelijke
apparaten
en
dagelijks onderhoud van de woning Deze productgroep vertoont geen sporen van ongelijkheid tussen vrouwen en mannen wat betreft levering en/of toegang.
4.4.2.6
Gezondheidsuitgaven
We zien geen ongelijkheid in de uitgaven voor gezondheidszorg. Mannen en vrouwen hebben wel aparte kamers in een ziekenhuis, maar dit is omwille van redenen van zedelijkheid.
4.4.2.7
Vervoer
Een opkomend fenomeen, passend
in de ladies-only hype van de laatste
jaren, zijn de ondergrondse parkeergarages waar enkele (bredere) plaatsen worden gereserveerd voor dames.
31
4.4.2.8
Communicatie
Wat levering en toegang betreft in communicatie is er geen ongelijkheid vastgesteld tussen vrouwen en mannen in de productgroep van de communicatie.
4.4.2.9
Recreatie en cultuur
Een nieuw type homeparties zijn die van de zogeheten “upperdare”: erotisch getinte spulletjes worden verkocht volgens het aloude principe van de tupperware-party. Er zijn echter enkel vrouwen toegelaten op dergelijke bijeenkomsten. Een heel aantal bioscopen heeft een ladies-only avond. Meestal gaat het over een avond per maand, waarbij een enkele zaal wordt gereserveerd voor vrouwen. Voor sportieve activiteiten wordt de toegang al wel eens beperkt tot één van beide geslachten. Dit gebeurt onder meer in fitnesszalen, sportcentra, tijdens wedstrijden en in het zwembad. De ongelijke toegang komt tot uiting in het aanbieden van verschillende openingsuren, het weren van een van beide geslachten, tijdelijk of permanent of geheel of gedeeltelijk.
4.4.2.10 Onderwijs In het opleiding- en vormingsaanbod vinden we geregeld opleidingen terug waar enkel vrouwen zijn toegelaten. Meestal gaat het om opleidingen of vormingen in sectoren waar vrouwen ondervertegenwoordigd zijn.
32
4.4.2.11 Hotels, cafés, restaurants De ongelijke toegang tot cafés komt tot uiting door het weigeren van de toegang aan een van beide geslachten, wat soms al eens zou gebeuren. Een aantal hotels beschikken over een vrouwenverdieping, andere hotels laten uitsluitend vrouwelijke gasten toe. Hoewel het een fenomeen is dat voorlopig enkel in het buitenland kon worden vastgesteld, werd het toch opgenomen in de voorlopige lijst. De kans dat dit naar ons land overwaait is immers reëel.
4.4.2.12 Diverse goederen en diensten Sauna en Wellness Voorbeelden van ongelijke toegang in sauna’s zijn de - zoals er ook in sportcomplexen werden terugvonden - “damesuurtjes”, waar mannen worden geweerd, of een aparte vrouwensauna in een saunalandschap of een sauna waar vrouwen wel en mannen niet in de gelegenheid gesteld worden badkledij te dragen. Hamam In een badhuis van het type hamam zijn voor beide geslachten andere openinguren. Schoonheidsverzorgingen Er zijn schoonheidsspecialisten die geen onderscheid maken naar geslacht en andere die hun aanbod uitsluitend op vrouwen of op mannen richten, of een apart aanbod hebben voor mannen, naast hun algemeen aanbod. Massage Net als bij andere activiteiten waarbij het lichaam centraal staat, is er binnen het massageaanbod hier en daar iemand die enkel mannen of enkel vrouwen wenst te masseren en dit ook zo adverteert.
33
Shopping en Styling In deze context worden allerlei evenementen georganiseerd waarop vrouwen de kans krijgen te winkelen en allerlei kleding- en make-uptips krijgen. Financiën Hoewel niet altijd even zichtbaar wordt er hier en daar in de financiële wereld op zijn minst nagedacht over een ongelijkheid in het aanbod, met bijvoorbeeld producten op maat. Openbaar toilet Waar eveneens ongelijke toegang wordt vastgesteld voor vrouwen en mannen, is in openbare plasgelegenheid. Er zijn minder openbare toiletten voor vrouwen dan voor mannen Hulpverlening In de hulpverlening zijn er tal van initiatieven die zich specifiek naar een van beide geslachten richten. Er zijn vluchthuizen voor vrouwen die werden geconfronteerd met partnergeweld, opvanghuizen voor vrouwen/ mannen met specifieke problemen en waarbij de aanpak vanuit de hulpverlening gebaseerd is op genderspecifieke aspecten. Verder zijn er allerhande praatgroepen, netwerkingsinitiatieven, steunpunten en verenigingen waarbij de doelgroep een van beide geslachten betreft.
34
4.4.3
Ongelijke prijs
Naast de goederen en diensten waarvoor de aanbieders een verschil in levering of toegang toepassen, zijn er ook goederen en diensten waarbij een verschillend tarief gehanteerd wordt voor mannen en vrouwen. Deze verschillende prijs kan permanent of tijdelijk gelden, voor het geheel of een gedeelte van een dienst of goed.
Een onderscheid in prijs is meestal tijdelijk, in de vorm van promoties. Deze promoties zijn erop gericht één geslacht te bereiken. Promoties zijn er in alle
maten
en
gewichten,
naar
aanleiding
van
feestdagen,
voor
verzorgingsproducten, auto's, telefoonabonnementen, in restaurants en zo meer. Het is niet mogelijk vanuit de opzet van het onderzoek alle soorten promoties te identificeren, maar aan de hand van voorbeelden kunnen categorieën worden onderscheiden. Ook voor het verschil in prijs wordt gebruik gemaakt van de korf der consumptieprijzen.
4.4.3.1
Voedingsmiddelen en dranken
Expliciet naar goederen werd geen verschil in prijs gevonden wat betreft voedsel. Er werd wel een ongelijkheid in prijs vastgesteld voor deze goederen in horecazaken. Deze goederen en diensten werden daaronder geclasseerd.
4.4.3.2
Tabak
In deze productgroep werd geen ongelijke prijs teruggevonden voor vrouwen of mannen.
35
4.4.3.3
Kleding en schoeisel
In deze productgroep werd op zoek gegaan naar de bevestiging van het vermoeden dat er verschillende prijzen worden gehanteerd voor diensten als stomerij en strijkdiensten voor kledij specifiek voor beide geslachten. Een steekproef van aanbieders, verspreid over het ganse land, liet echter geen sporen van deze ongelijkheid zien.
4.4.3.4
Huisvesting,
water,
elektriciteit,
gas
en
andere brandstoffen In huisvesting, zo werd reeds gesteld, is een ongelijke toegang vast te stellen. Een ongelijke prijs voor één van beide geslachten is in dit onderzoek niet naar boven gekomen.
4.4.3.5
Stoffering,
huishoudelijke
apparaten
en
dagelijks onderhoud van de woning In deze productgroep zijn geen afwijkingen van het gelijkheidsprincipe tussen vrouwen en mannen teruggevonden.
4.4.3.6
Gezondheidsuitgaven
Geneesmiddelen voor Osteoporose werden tot voor kort enkel terugbetaald voor
vrouwen
ondertussen
en
niet
rechtgezet,
voor door
mannen, het
deze
ongelijke
geneesmiddel
ook
situatie voor
werd
mannen
terugbetaalbaar te maken.
4.4.3.7
Vervoer
In het buitenland gaan stemmen op om vrouwen in bepaalde buurten en op bepaalde plaatsen goedkoper met de taxi te laten rijden, dit vanuit
36
veiligheidsoverwegingen, zo kwam naar voren bij de bespreking van de richtlijn in het Europees Parlement.
4.4.3.8
Communicatie
Er werd een “goedkoper” gsm-abonnement gevonden voor een van beide geslachten, afgestemd op veronderstelde specifieke noden, zoals een verschillende belpatroon voor beide geslachten.
4.4.3.9
Recreatie en cultuur
Vooral in de sport worden soms evenementen georganiseerd waarbij vrouwen goedkoper binnen mogen dan mannen. Het gaat dan over sportwedstrijden waar traditioneel meer mannen dan vrouwen op afkomen.
4.4.3.10 Onderwijs Ongelijke prijs voor onderwijs, opleiding of vorming werd niet vastgesteld op gebied van geslacht.
4.4.3.11 Hotels, cafés, restaurants Discotheken hanteren vaak een prijzenpolitiek waarbij vrouwen minder betalen dan mannen. Soms krijgen ze gratis drankjes of andere geschenken die niet worden aangeboden aan de mannen die hen – al dan niet – vergezellen. Ook op fuiven wordt dit principe wel eens gehanteerd. Theaterstukken kunnen vanuit educatieve- of preventiemotieven een goedkoper tarief aanrekenen voor een bepaalde doelgroep, zo ook mannen of vrouwen.
37
Tijdens voetbalkampioenschappen deden een aantal Brusselse restaurants een “voetbalvrij” aanbod voor dames. Vrouwen die in groep kwamen eten kregen allerlei kortingen en geschenkjes.
4.4.3.12 Diverse goederen en diensten Wat dating, relatiebureau’s en man-vrouw-contacten aangaat, kunnen behoorlijk wat ongelijkheden worden vastgesteld in de prijzen. Meestal komt het erop neer dat vrouwen goedkoper tot gratis toegang krijgen tot identieke services, of men probeert hen te overhalen in te gaan op een aanbod door allerlei voordelen te beloven. Een aantal schoonheidsspecialisten of -instituten rekent andere prijzen voor mannen dan voor vrouwen. Soms gaat het om een gelijkaardige behandeling, soms over andere types van behandelingen, specifiek gericht op de huidstructuur en lichaamsbouw van vrouwen dan wel mannen. Naast het feit dat er vrouwen- en mannenkappers zijn, betalen vrouwen meer bij de kapper dan mannen, ondanks het feit dat gelijkaardige handelingen worden verricht en men zich niet baseert op bijvoorbeeld de lengte van het haar.
38
5 Ongelijke toegang tot goederen en diensten: gedetailleerde inventaris & verantwoording
5 Ongelijke toegang tot goederen en diensten: gedetailleerde inventaris & verantwoording 5.1 Inleiding In het vorige hoofdstuk werd een loutere opsomming van wat uit het onderzoek naar bovenkwam voorgesteld, wat betreft ongelijke toegang en prijs tot goederen en diensten. In dit hoofdstuk wordt deze lijst opgenomen, maar wordt meer in detail gekeken naar de verantwoordingen die worden gegeven door de aanbieders. In dit
hoofdstuk wordt dan ook de
verantwoording weergegeven, als die al beschikbaar was, die door de aanbieders zelf wordt verschaft ter verantwoording van de ongelijke behandeling. Er werden evenwel ook andere verantwoordingen opgenomen die in de dataverzameling werden gevonden, ongeacht de bron van die verantwoording. Vanuit een kwalitatieve methodologie werd met andere woorden gebruik gemaakt van een panoplie van bronnen, omdat het van belang is een zo breed mogelijk spectrum te presenteren aan mogelijke verantwoordingen, in functie van het opstellen van de limitatieve lijst. Over de legitimiteit van het doel en passend- en noodzakelijkheid van de middelen die worden gebruikt om dit doel te bereiken, wordt in dit hoofdstuk nog niet verder ingegaan. Aangezien er een aantal grotere brokken goederen en diensten naar voren zijn gekomen uit het vorige hoofdstuk, spitsen we ons in dit hoofdstuk hierop verder toe. Er wordt daarbij gebruik gemaakt van een onderverdeling op basis van de grootste groepen. De structuur van de goederen- en dienstenkorven zal hierbij dan ook worden verlaten, aangezien deze onderverdeling slechts nuttig was in een eerste algemeen overzicht.
39
5.2 Sport In de sector van sport en ontspanning werden nogal wat diensten teruggevonden die zich enkel richten tot vrouwen. Zo zijn er fitnesszalen die op sommige momenten van de week of van een dag enkel vrouwen toelaten. Er zijn zelfs fitnesszalen die uitsluitend voor vrouwen toegankelijk zijn. Passage Fitness is hiervan een voorbeeld. Zij openden een sportzaal exclusief voor vrouwen in Brussel en eentje in Antwerpen. Tijdens een interview voor de krant De Morgen werd een verantwoording gegeven door de aanbieder, door de krant als volgt samengevat: “In deze fitnesszalen of op die bepaalde tijdstippen komen vooral moslima’s die omwille van religieuze redenen niet met mannen mogen sporten, maar ook vrouwen die zich simpelweg meer op hun gemak voelen om te sporten zonder mannen in de buurt (De Morgen 16/02/06). Dergelijke fitnesszalen werken met bloemengeuren en pastelkleuren tegen de muur, bovendien bezitten
ze
exclusieve
toestellen
die
zich
richten
op
vrouwelijke
“probleemgebieden” (De Morgen 16/02/06)”. In de stad Gent is er een sportaanbod voor kinderen en jongeren die in buurten wonen waar er weinig sportinfrastructuur ter beschikking gesteld wordt. Dit aanbod wordt verzorgd door drie zogeheten sportschuren. 12 “Bovenop het algemene aanbod zorgt de sportschuur Gent Noord voor een afzonderlijk aanbod voor meisjes en vrouwen. Vrouwen kunnen in de lessen aerobics aan hun conditie werken, de meisjes beslissen zelf welke sport ze het volgende weekend uitproberen.” Een andere vorm van ongelijkheid valt op in sportwedstrijden waarbij mannen en vrouwen het zelden tegen elkaar opnemen in eenzelfde
12
http://www4.gent.be/gent/bestuur/stadsmagazine/0511/pdf/11_12_STAD_NOV.pdf
40
wedstrijd. Korfbal vormt hierop een gekende uitzondering, maar de meeste sporten houden een strikte scheiding aan. Ook bij grote sportevenementen zijn er dergelijke voorbeelden te noemen. Zo is Ladies Run een voorbeeld
van
een
sport-
evenement dat zich specifiek naar vrouwen
richt.
Volgens
de
organisatoren is het doel van deze activiteit: “zo veel mogelijk vrouwen te mobiliseren
het
Start
to
Run
trainingsschema te volgen: leer in 10 weken 5 km lopen”. 13
Een cursus zelfverdediging die zich enkel naar vrouwen richt, is een ander concept dat werd teruggevonden en kan worden geclassificeerd onder de noemer sport. Het blijkt dat nogal wat organisaties zich specifiek naar vrouwen richten bij het organiseren van een dergelijke cursus.
13
http://ladiesroom.skynetblogs.be/post/4266894/weekend-knack-ladies-run
41
Enkele voorbeelden worden nog gegeven. Bij Taekwondo-Brasschaat werd een
cursus
zelfverdediging
ingericht
voor
vrouwen.
De
aanbieder
verantwoordt deze organisatie als een “antwoord op de steeds toenemende vraag naar een dergelijk aanbod.” 14 In Brussel werd er een voorbeeld gevonden via Vivastreet 15. En eveneens in Brussel werd een andere voorbeeld gevonden bij Garance 16. Deze aanbieder verantwoordt de doelgroepafbakening als volgt: “De
genderspecifieke
socialisatie
van een
persoon bepaalt
haar/zijn
vaardigheden en beperkingen. Seito Boëi, verbale verdediging en alle andere activiteiten houden rekening met de socialisatie van de vrouw. Wat een hulp betekent voor vrouwen, is niet noodzakelijk nuttig voor mannen”. 14 15
16
http://www.rahc.be/site/index.php?option=com_content&task=view&id=274 http://donner-cours.vivastreet.be/cours-divers+jette-1090/cours-de-self-defencefeminine/2061022#detail http://www.garance.be/nl/intronl.htm
42
Er zijn ook kortlopende initiatieven terug te vinden in dit veld. De aanbieder wordt hier geciteerd: “Naar aanleiding van de Internationale dag ter uitbanning van geweld tegen vrouwen organiseert Warrior Within een GRATIS cursus zelfverdediging voor vrouwen. GEEN mannen toegelaten!” 17 Ook zwembaden hebben soms een apart moment in de week waarbij enkel vrouwen toegang krijgen. De meeste zwembaden die zo’n vrouwenuurtje inlassen, doen dit ook voor andere afgebakende groepen - bejaarden of minder validen bijvoorbeeld - en noemen dit “doelgroepzwemmen”. Enkele verantwoordingen of reacties van deelneemsters waaruit verantwoordingen kunnen worden afgeleid, volgen hieronder: “Moslima's mogen, of willen, niet samen met mannen zwemmen, omwille van de islam. Maar sinds kort kunnen ze toch gaan zwemmen, samen met andere vrouwen. In Sint-Joost-ten-Node is het gemeentelijk zwembad voortaan elke zaterdag van 13 tot 15 uur geopend, enkel voor volwassen vrouwen. Vroeger werd het zwembad soms afgehuurd door islamitische verenigingen, en waren enkel islamitische vrouwen welkom. Maar dat initiatief werd afgekeurd door de gemeente.” GC Heembeek-Mutsaard heeft eveneens een zwemaanbod voor vrouwen op maandagavond van 19u45 tot 20u45 in het zwembad van Jan van Ruusbroeck en Buurtsport heeft een zwemaanbod voor vrouwen op maandagavond in het zwembad van Laken. 18 “Zwemmen zonder priemende mannenblikken. Vilvoordse vrouwen krijgen zwembad voor zich op zondagnamiddag” kopt “Het Volk” op 10/11/2003
17 18
http://advertenties.123zoeken.be/advertenties/advertentie.php?id=3698998072 http://www.brusselnieuws.be
43
De krant “Het Volk” verzamelde daarbij enkele reacties van vrouwen die deelnamen en daarbij werd ook verantwoording van de initiatiefnemers vermeld. “VILVOORDE - Vrouwen die in alle kalmte willen zwemmen, zonder de priemende
blikken
van
mannen,
kunnen
sinds
enkele
weken
op
zondagnamiddag terecht in het stedelijk zwembad van Vilvoorde. Allochtone en autochtone vrouwen hebben er het hele zwembad drie uur lang voor zich. Het initiatief om afzonderlijk zwemmen voor vrouwen te organiseren, kwam van de allochtone gemeenschap. Voor moslimvrouwen is het immers niet zo eenvoudig om gemengd te zwemmen. Maar ook autochtone vrouwen die zich comfortabeler voelen in een zwembad zonder mannen, zijn er welkom. Heel wat vrouwen voelen zich ongemakkelijk in badkledij en zijn bang voor de reacties van mannen en jongeren. Zij kunnen op zondagmiddag zonder schroom het water in. Ook jongetjes tot zes jaar mogen met mama mee zwemmen.” “Iedere vrouw heeft haar persoonlijke motivatie om deel te nemen aan het afzonderlijk zwemmen, sommigen komen uit geloofsovertuiging, anderen uit preutsheid, nog anderen voor de gezelligheid'', vertelt Houria Belkus van de Vrouwen Sportvereniging Vilvoorde (VSVV) die de activiteit organiseert. ”Op deze manier komen allochtone en autochtone vrouwen met mekaar op een ontspannende manier in contact. Dik, dun, Marokkaans of Belgisch, iedereen kan er in alle rust komen zwemmen. Als de formule aanslaat en het contact is gelegd, kunnen we misschien nog andere activiteiten organiseren buiten het zwembad.’’ ”Een aangename ervaring, zeker voor herhaling vatbaar'', vindt Nathalie Seneca die zondagnamiddag het zwembad bezocht.“Je wordt hier niet nagestaard door mannen en kan echt genieten van een zwembeurt in alle rust. Ik heb gehoord dat ook kinderen tot zes jaar toegelaten zijn, dus
44
breng ik volgende keer mijn zoontje mee. Er zijn immers geen wilde jongens in het water zodat mijn zoontje rustig in het water kan spelen. Enkele van mijn vriendinnen willen ook graag komen. Misschien maken we er wel een uitstap van op zondagnamiddag, vrouwen onder mekaar.'' (EVE) Het Volk 10/11/2003 Nog een ander voorbeeld van een reactie op dit zwemuurtje voor vrouwen komt uit een aanbiedend zwembad uit Laken. “... ons concept “apart vrouwen- en kleuteruurtje” in het zwembad van Laken op maandagavond, met name “Watergewenning, Zwemmen en AquaFitness” is dan ook erg in trek vermits zowel mama’s/vrouwen en kleuters (4-6 jarigen) samen aan bod kunnen komen. Zoals uit de enquête van verleden jaar is gebleken, blijft zwemmen een welgegeerde en vaak gevraagde sport, voor jong en oud. Naast een ontspannen en kwalitatief uurtje sport, zijn ervaringen zoals vrijheid – autonomie – zelfvertrouwen – succesbeleving… tevens van groot belang voor het welzijn van de vrouw. Na het grote succes van onze 1ste 10-lessenreeks van vorig jaar, start Girl Power vlak na de Ramadan een 2de 10-lessenreeks op met een nieuw team gemotiveerde en enthousiaste lesgeefsters.“
“Enkele indrukken van de deelneemsters: Bedankt voor de fijne activiteit in het zwembad, ‘t doet ons écht goed! Fijn dat Buurtsport initiatief neemt om dergelijke activiteit te realiseren! Apart vrouwenuur in het zwembad is een super idee! Eindelijk een moment waarbij ook moslimvrouwen eens sportief aan hun trekken kunnen komen in een zwembad… Bedankt voor deze unieke kans! Sleutelwoorden… dynamisme, hartelijkheid én gezelligheid... Bedankt! Girl Power activiteit in het zwembad, super organisatie, met hart en ziel, in de hoop dat dit blijft doorgaan, bedankt! De zwemlessen en aquafitness doen ons enorm goed, spijtig dat het maar 1x in de week kan… wie weet in de toekomst? Bedankt voor deze kans, zwemmen zonder complexen!
45
Zeer tevreden van het resultaat… in de hoop dat dit initiatief kan blijven doorgaan… Samen met de kinderen en toch… volledig gerust én recht op een moment voor onszelf, héérlijk! Spetteren, springen, opduiken, drijven, zinken, spelen en zingen, … DOLFIJN!!!” 19 Andere
voorbeelden
van
steden
waar
“vrouwenzwemmen”
wordt
georganiseerd zijn Leuven, Kapellen, Houthalen-Helchteren en Antwerpen20 en tal van andere zwembaden, verspreid over het gehele Belgische grondgebied.
5.3 Ontspanning en verzorging Activiteiten waarbij het lichaam centraal staat, zoals zwemmen dat volgens sommige visies eigenlijk ook is, richten zich soms exclusief tot één van de geslachten. In de sector van ontspanning en verzorging worden een aantal initiatieven teruggevonden waarbij één van de geslachten anders wordt behandeld. Zo hebben sommige sauna’s een aanbod dat zich naar één van de geslachten richt. Een verantwoording hiervoor werd geplukt van de website van het centrum Open Mind 21: “Sauna voor vrouwen. Af en toe, als de agenda het toelaat kunnen vrouwen op een "veilige" aangename manier genieten van een sauna, stoombad of relaxerende massage. Jezelf lekker verwennen met sauna, stoombad, massage, relax, ... natuurlijke etherische oliën, toffe sfeer, .... Als vrouw is
19 20
21
http://www.buurtsportbrussel.be/nl/pdf/051230Brusselse%20Buurtsport%20Berichten%208.pdf http://www.leuven.be/showpage.asp?iPageID=1320 http://www.kapellen.be/zwembad.htm http://www.houthalen-helchteren.be/Page.aspx?PageID=1461 http://www.antwerpen.be/eCache/BTH/334.cmVjPTM4NzYw.html http://www.centrumopenmind.be
46
het niet altijd mogelijk om rustig een sauna te nemen zonder "bekeken" te worden. Hier krijg je de mogelijkheid om in een soort huiselijke sfeer toch van de sauna te genieten.” Er bestaan ook sauna’s die één sauna met aparte douchecel in het aanbod reserveren enkel voor vrouwen, dit is bijvoorbeeld het geval bij Sauna Fitopia in Edegem. 22 Een sportcentrum in Molenbeek geeft in de sauna vrouwen de keuze wel of niet met badbak te baden, mannen daarentegen moeten verplicht naakt. Als verantwoording staat er op de site van één van de aanbieders te lezen: “Je staat ervan te kijken hoeveel vrouwen aarzelen om naar een sauna of massagesalon te gaan, maar heel graag een relaxbeurt willen in een vertrouwde omgeving of bij een vriendin thuis. Veel hardwerkende vrouwen vinden dat ze dit verdienen. Belangrijk is dat we ook 's avonds werken, dan hebben deze vrouwen tijd.” In een hamam zijn er eveneens verschillende openingsuren voor mannen en vrouwen, bijvoorbeeld in de Hamam El Maghreb in Schaarbeek. De verantwoording van een aantal aanbieders van deze dienst klinkt als volgt: “Zo wordt ervoor gezorgd dat mannen er op een ander moment (moeten) baden dan vrouwen. Een bezoek aan Al Maghreb duurt zo'n anderhalf uur. Naar dit badhuis komen personen van alle nationaliteiten en leeftijden. Van dinsdag tot zaterdag kunnen vrouwen van 10.00 uur tot 17.00 uur in de hammam terecht. Mannen zijn er welkom van 18.00 uur tot 22.00 uur. Op maandag is het badhuis alleen voor vrouwen geopend van 18.00 uur tot 22.00 uur.”
22
http://www.fitopia.be/saunasite/
47
“In Sint-Gillis heten Jean-Louis en Albert u welkom. Dit is een van de traditionele badhuizen van de hoofdstad: de Turkse baden van het mooie Victor
Boin-zwembad,
in
een
gebouw
dat
dateert
van
1904.
In
adamskostuum - er zijn aparte dagen voor mannen en vrouwen - maar met een handdoek en een badjas bij de hand, komt u terecht in de grote doucheruimte (met onder meer jets), waar het 40 °C warm is. De massageruimte
-
met
kneedmassages
voor
de
mannen
en
zeep-
behandelingen voor zowel mannen als vrouwen - maakt deel uit van de grote, droge zweetruimte ...”
“De Hammam Salem is alle dagen geopend van 10.00 uur tot 21.00 uur en is verdeeld in twee ruimten, zodat mannen en vrouwen tegelijk kunnen baden. Soraya, de dochter van het echtpaar die kapster is en op hetzelfde adres een damessalon uitbaat, zegt dat er vaak hele groepen vrouwen met hun kinderen naar de hammam komen, en dat er "dan nogal wat wordt afgekletst". Zodra de kleine jongetjes echter de puberteitsleeftijd bereiken, moeten ze met papa naar de hammam.
Het
schoonheidsinstituut
"Fam
&
Ôm"
heeft
alle
verzorgingen
van
gelaatsverzorgingen, manicure, pedicure, epilaties tot lichaamsmassages voor dames en koppels. Hierbij is er nog de privé sauna en Turks bad. Het schoonheidsinstituut "De Man": het instituut enkel voor heren met ook alle verzorgingen. 23 Uit een interview met VIVA–SVV, de Socialistische Vrouwen Vereniging, blijkt dat de vereniging hier en daar een beperkt wellnessaanbod doet dat enkel naar vrouwen is gericht. Er wordt ook wel eens een vrouwensportdag georganiseerd in de plaatselijke afdelingen. Deze initiatieven zijn echter eerder uitzondering dan regel. Bij aanbieder SVV streeft men, naar eigen zeggen, naar zoveel mogelijk gelijke toegang.
23
http://www.fam-en-om.com/famenom/welkom.php?lang=nl
48
De verantwoording voor deze ongelijke toegang wordt door hen als volgt geformuleerd: “Wellness exclusief voor vrouwen voorbehouden, is er vooral om vrouwen een veiligheidsgevoel te geven...” . 24 Wat ook met lichaamsverzorging in verband gebracht kan worden is afslanking. Verschillende diëten en afslankingskuren richten zich naar vrouwen. Meestal wordt er echter nooit expliciet een verbod opgelegd aan mannen om gebruik te maken van deze middelen of programma's. Weight Watchers, heeft een programma ontwikkeld special gericht op mannen, het kan besteld worden via hun website. 25 Zo’n programma houdt volgens hen dan rekening met de lichamelijke verschillen tussen mannen en vrouwen. Er kan worden vastgesteld dat een aantal trends ook op dit vlak uit het buitenland komt overwaaien. Zo is er het concept “massagefeestje”, waarbij vrouwen in groep (onder vrouwen) worden gemasseerd en er geen mannen aanwezig mogen zijn.
24 25
Interview Sigrun Jorissen, SVV op 21/02/2008 om 14u http://gcms.weightwatchers.com/WWI_Controller.aspx?Page=9000025
49
In de modewereld werd geen ongelijke toegang teruggevonden, op één uitzondering na van een modeshow waarop geen mannen welkom waren:
Een ander type van evenement in de ontspanningssector dat zich uitsluitend naar vrouwen richt zijn de zogeheten “upperdare parties”.
50
De idee hierachter is “dames te laten kennismaken met een gans scala van zinnenprikkelende artikelen, en dit in hun eigen huiskamer en onder vrouwen”. Mannen zijn daarbij duidelijk niet de beoogde doelgroep. Integendeel, ze worden
niet
toegelaten
tot
dergelijke
evenementen
De
gegeven
verantwoording kan worden geplukt van de site van aanbieder “upper at home” 26, een organisatie die zich richt naar beide landsdelen: “Een leerrijke toffe avond onder vriendinnen, waar je op een nietplatvloerse vrouwvriendelijke manier kennismaakt met het ganse scala van verwenartikelen, lingerie, grappige gadgets en de nieuwste erotische producten.” Ook worden er homeparties speciaal voor vrouwen georganiseerd, een verantwoording kan worden teruggevonden op het online forum “Valtaf”: “Een Ladies Night homeparty is een middag of avond (circa 3 uur) met een erotische
knipoog
vol
hilariteit,
lol,
wetenswaardigheden
en
vooral
gezelligheid. Voor en door vrouwen, want mannen zijn op een Ladies Night Homeparty
niet
toegestaan.
Ladies
Night
is
al
vanaf
2004
de
toonaangevende marktleider en trendsetter op het gebied van stijlvolle homeparties met een erotisch tintje (maar vanzelfsprekend zonder seksuele handelingen!). 27 Wanneer de focus van deze paragraaf iets meer de verzorging loslaat en focust op ontspanning, komt de sector van het amusement in het vizier. Hier werd een ongelijke toegang gevonden tot het spelprogramma “Blokken” (EEN). Door een te grote interesse van mannen om deel te nemen, werd besloten deze een tijdje uit te sluiten, zodat vrouwen ook hun weg naar het televisiescherm konden vinden. Na een tijdje werd dit verbod
26 27
http://www.upperathome.com http://valtaf.be/index.php?pxd=.g&pxc=213141¤t=weblog¤t=item&item=1701)
51
opgeheven, maar werd wel duidelijk dat vooral vrouwen de beoogde kandidaten waren. “Blokken is op zoek naar vrouwelijke kandidaten. Interesse? Schrijf dan snel in! Heb je ooit al aan Blokken deelgenomen, dan kan je je niet meer inschrijven! Ook mannen kunnen zich terug inschrijven voor Blokken, maar hou er wel rekening mee dat voor onze mannelijke kandidaten de wachttijd kan oplopen tot enkele jaren.” 28 De verantwoording voor deze ongelijke toegang werd ons op aanvraag gegeven door het productiehuis De Mensen, die Blokken aanbieden. Zij hadden hun stop op mannelijke inschrijvingen ingevoerd omdat er heel veel mannelijke kandidaten waren om deel te nemen aan het televisiespel, en veel minder vrouwelijke kandidaten. Als men dan als omroep de taak ziet om zowel mannen als vrouwen op televisie te laten deelnemen aan dit spel, worden deze ongelijkheden vanzelfsprekend. Er zitten zoveel mannen in hun kandidatenbestand dat het vaak drie tot vier jaar duurt voor zij kunnen worden uitgenodigd voor preselecties. (Bovendien konden ze dan vaak niet meer worden teruggevonden, omdat deze personen in tussentijd verhuisd waren en hun oude contactgegevens niet meer van toepassing waren, vooral bij studenten kwam dit veel voor.) De oorspronkelijke stop op mannelijke inschrijvingen werd intussen vervangen door een melding dat er voor mannen tussen inschrijvingen en uitnodiging voor de preselectie snel drie tot vier jaar kan zitten.
28
http://www.een.be
52
5.4 Uitgaan 5.4.1
Bioscoop
Ook in de bioscoop komt het Ladies-initiatief voor. Kinepolis presenteert sinds een tijdje “Ladies at the movies”. Deze aanbieder kondigt het evenement aan als volgt: Women only... Zin om een avondje te stappen met je vriendinnen?
Kom
dan
naar
Ladies@TheMovies in jouw dichtstbijzijnde Kinepolis-bioscoop. mannen
maar
mét
Een een
avond
zonder
topfilm,
een
exclusieve goody bag en drink. Dit alles wordt je aangeboden voor slechts 9,95 euro.
Euroscoop adverteert – eveneens als aanbieder - een gelijkaardige acties als volgt: “Even genoeg van mannen? Zin in een gezellige avond met vriendinnen? Kom dan naar de Ladies Night in Euroscoop. Eén maandag per maand verwennen wij de dames nog eens extra in Euroscoop! Wat kan je verwachten?
Een
leuke
avant-première
speciaal
voor
jullie
dames
uitgekozen om 20u en een goody bag. Schitterende prijzen te winnen zoals: Sport abonnementen van Q-sports, Bloemen van Fleur en Sfeer, Etentjes in 'Eetpaleis de Wandeling', Zonnebank abonnement van Bronzare & Ligna, wat lekkers van Mars, Taarten van bakker Goiris, Shoppingbons van Maasmechelen Village, Een ontbijt van Maison Blanche, Kleuranalyse van Mooi en na de film zorgt Ciné Città voor een glaasje wijn.”
53
Typerend aan de te winnen prijzen is dat ze zich vooral bevinden in het domein van stereotiepe vrouwenbezigheden. De nadruk ligt op zin hebben in een avondje uit en gezelligheid. Ook de
bioscoop in Roeselare springt op de kar van het ladies-only
aanbod, ook hier wordt een heel programma voor deze avond uitgewerkt. 29 In
het
Franstalige
landsgedeelte
worden
eveneens
bioscoopavonden
aangeboden, uitsluitend voor vrouwen. In Mons en Tournai richt “Imagix” dergelijke
avonden
in. 30
De
initiatieven
gelijken
hier
erg
op
de
bovenstaande. Er wordt meer geboden dan alleen een film bekijken tijdens deze avond. Voorbeelden van filmgerelateerde promoties die zich – meestal naar aanleiding van een bepaalde gebeurtenis – naar één van beide geslachten richten zijn onder andere die van volgende aanbieders
29 30
http://www.cityscoop.be/ladiesnight/index.php http://www.ladies-night.be/
54
5.4.2
Café
Volgens een medewerkster van de FOD Economie, die als lid van de Raad voor het Verbruik de vragenlijst elektronisch invulde, zijn er cafés waar enkel mannen toegelaten zijn. Het is evenwel niet duidelijk om welke cafés het gaat en welke verantwoording hiervoor wordt gegeven.
5.5 Shopping en styling Een ander fenomeen gericht naar een specifieke sectie van de markt richt zich exclusief tot vrouwen uit de meer gegoede klasse. Vrouwen die veel geld kunnen spenderen aan zichzelf en hun uiterlijk, worden benaderd met slagzinnen als “what
women
want”:
een
vleugje
styling,
wat
wolkjes
make-up,
wellnessworkshops en daarnaast shopping.
55
Met
“fashionflights”
waarop
verschillende
producten
en
schoonheidsbehandelingen worden aangeboden, worden de deelnemende dames naar de shopbestemming gevlogen.
Female Fever 31 een communicatiebureau dat zich als aanbieder richt op deze doelgroep en allerlei activiteiten voor vrouwen organiseert, omschrijft zichzelf als:
31
http://www.femalefever.be
56
“Een bureau dat zich richt op de leefwereld van de fashion-minded en zelfbewuste vrouw. Begrippen zoals Fashion & life-style zijn daarbij nooit ver weg”.
5.6 Toiletten Er zijn minder openbare toiletten voor vrouwen dan voor mannen. Voor vrouwen wordt er zelfs over een tekort gesproken. In het straatbeeld komen urinoirs voor mannen meer voor dan openbare toiletten voor vrouwen en waar er openbare toiletten zijn voor mannen en vrouwen, zijn er doorgaans minder voor vrouwen dan voor mannen. Op sommige plaatsen
57
moeten mannen niet betalen voor de dienst, terwijl vrouwen dat wel moeten doen. Soms moeten mannen minder betalen, maar dat vrouwen minder moeten betalen, komt niet voor. Dit is een rare situatie die waarschijnlijk historisch zo gegroeid is. 32 De actie “leg mijn blaas het zwijgen niet op”, wil dit probleem aan de kaak stellen en organiseert actie hieromtrent. 33
Op sommige van hun acties werden enkel vrouwen toegelaten. In Gent - zo werd ons meegedeeld door het Gentse Meldpunt Discriminatie – wordt dit probleem ondertussen structureel aangepakt. In openbare toiletten bevinden zich doorgaans ook ruimtes op baby’s te verschonen.
In
België
zijn
deze
enkel
terug
te
vinden
binnen
damestoiletten. Aangezien mannen daar als vanzelfsprekend niet welkom zijn, lijkt het erop dat het verschonen van baby’s op openbare plaatsen louter als een vrouwenaangelegenheid wordt aanzien. In andere landen (bv. in de Scandinavische landen) zijn dergelijke ruimtes ook te vinden binnen mannentoiletten.
5.7 Wonen Tijdens de looptijd van het onderzoek werd geregeld gesignaleerd dat er ook op de huizenmarkt wordt gediscrimineerd of dat soms aan personen omwille van hun geslacht een huurovereenkomst geweigerd wordt. Dit zou zowel mannen als vrouwen overkomen.
32 33
Commissievergadering C222 – WON17 – 27 april 2006, p 1 http://www.plasactie.be/.
58
Hierbij moet men een onderscheid maken in zoverre de privésfeer wordt verlaten. Bij sommige situaties kan zich afvragen of men zich wel in de publieke sfeer bevindt. Een voorbeeld werd gevonden in een advertentie van een 27-jarige vrouw die een medehuurder zoekt. Zij vermeldt expliciet in haar advertentie dat ze op zoek is naar een vrouw om haar appartement mee te delen 34.
5.8 Hotels, vakantie en verblijf 5.8.1
Hotels
In het buitenland werden er al hotels voor vrouwen gevonden. Soms betreft het een gans hotel, soms één verdieping of blok. Zo ging het Hilton Park Lane hotel van start met een verdieping die exclusief is voorbehouden voor vrouwen. De krant De Morgen probeerde de verantwoording van deze aanbieders te achterhalen en bericht deze als volgt: Er wordt daarbij gesteld dat de reizende vrouwen, die steeds groter worden in getale, op deze wijze de privacy vinden waar ze naar op zoek zijn. Er wordt in deze hotels of op deze verdiepingen vooral aandacht besteed aan extra luxe, praktisch comfort en gezelligheid (De Morgen, 16/02/06). Madison Travel in Sussex, heeft een hotelaanbod enkel voor vrouwen en ook een hotelaanbod exclusief voor mannen. De verklaring die door Barry Wishart van het Grange city Hotel in Londen (de aanbieder) wordt gegeven voor de opening van hun “vrouwenverdieping” luidt als volgt: “We noticed that our women travellers were frequently asking for the same things. Traditionally hotels have always been male-centric, particularly
34
http://colocation.vivastreet.be/annonces-colocation+molenbeek-saint-jean-1080/cohabitation-pourfemme/2063479
59
business-class hotels. He admitted the ban on men could not be fully enforceable if, for example, a guest wanted to invite a man to her room.” Tijdens de dataverzameling werd op een touroperator gestoten met een exclusief vakantieaanbod voor één van beide geslachten. Dit aanbod werd gekoppeld aan een programma met het verliezen van “overtollig” gewicht als doel. De aanbieder adverteert als volgt: Een 6-daags "Een maatje minder in 5 dagen"-arrangement (ladies only) BARH93W Aankomst: op 30/3, 6/7 of 24/8. Inbegrepen: samen met de gereputeerde Franse dieetgastronoom Georges Ferrier werd een "Good shape" programma uitgestippeld gericht op vrouwelijke 40-plussers. Het vormt een combinatie van dieetgastronomie, beweging en wellness. 5 overnachtingen in vol pension met: - intakesessie - caloriearme maaltijden met ontbijtbuffet, 3-gangenlunch en 3gangendiner - dagelijks begeleide wandelingen - spinning, crosstraining, aquagym, pilates, aerobic - kruidenthee en mineraalwater naar believen Heren zijn uiteraard ook welkom maar zij nemen niet mee aan het activiteitenprogramma (behalve de begeleide wandelingen). 35
5.8.2 Het
Happy
Vakantieactiviteiten tennis-
en
sportcentrum
in
Waregem
heeft
in
het
vakantieaanbod voor kinderen een dag die zich expliciet naar meisjes richt. Ze bieden eveneens een dag aan waarop enkel jongens uitgenodigd zijn. Respectievelijk de Ladies Only en Stoere Binken dagen. Beide richten zich 35
http://www.thomascook.be/ThomasCook/ action/HotelOverviewHotelDetailAction?HotelId=120923&NS
60
tot jongens of meisjes van 7 tot 10 jaar. Dit is binnen hun uitgebreid activiteitenaanbod echter een uitzondering. Alle andere activiteiten zijn gemengd. 36
5.8.3
Studentenverblijven
In de studentensteden wordt sporadisch een verblijfplaats aangeboden in een home of peda, waar enkel jongens of meisjes toegelaten zijn. Een concreet voorbeeld is de jongenspeda van het seminarie Leo XIII. Op de vraag naar verantwoording werd geen antwoord gegeven. Er kan wel worden vastgesteld dat het hier uitzonderingen betreft. Navraag, bij onder andere de studentgerichte diensten van de Universiteit Antwerpen, leverde het antwoord op dat in deze tijd alle studentenhuizen gemengd zijn. Wel bestaat een scheiding op het gebied van kleinere leefeenheden waar gemeenschappelijke nutsvoorzieningen (douche, toilet, keuken) worden gedeeld. Sommige leefeenheden zijn wel gemengd (laatste inschrijvingen). Bij navraag aan de KULeuven blijkt dat men daar in een aantal gevallen, mede op vraag van vrouwelijke studenten afstapt van de homogene samenstelling
van
kleinere
leefeenheden
binnen
gemengde
gemeenschapshuizen, meestal in overleg en consensus met de bewoners.
5.9 Hulpverlening In de hulpverlening vinden we verschillende initiatieven terug die zich richten op één van beide seksen. Seksespecifieke hulpverlening is er zowel voor mannen als voor vrouwen. Meer dan in het commerciële circuit werd ook een aanbod teruggevonden dat
36
zich
specifiek
op
mannen
richt.
Zo
worden
er
bijvoorbeeld
http://www.happytennisensport.be/
61
(interculturele) vadergroepen georganiseerd, vooral in organisaties die zich richten naar allochtonen. Ook praatgroepen worden aangeboden enkel aan mannen. Concrete voorbeelden zijn opvanghuis De Halm in Antwerpen, waar mannen verblijven die een ontwenningskuur achter de rug hebben voor hun alcoholverslaving en op allerlei gebieden worden begeleid om terug zelfstandig in het leven te staan. Semailles asbl in Dinant en Maison d'Accuel
des
Petits
Riens
asbl
in
Brussel
begeleiden
mannen
op
psychosociaal gebied. Andere organisaties die mannen begeleiden op een of andere manier zijn Soleil du Coeur asbl in Gomery-Virton, M.S.P. in La Louvière en Avec – Fondation Gendebien asbl in Namen. De aanbieder “mannenpraatgroep Mirte” haalt volgende verantwoording aan 37: “Mannen leven vaak geïsoleerd in een eigen wereldje, omdat ze niet weten dat er een gemeenschappelijkheid van mannen bestaat, waarin verhalen en belevenissen hen verbinden met anderen en daardoor met zichzelf. We leven in een tijd waarin deze verbinding essentieel is. Onze mannengroep, gesticht in september 1997 door Erik Rooms en Bernard de Cock, gaat zijn elfde jaar in. We vierden dus ons eerste lustrum. Al die jaren hebben we vooral geleerd de eigen gevoelens en opvattingen op een eerlijke manier te verwoorden, niet te vluchten in stoere abstracties. Dit leverde heel positieve ervaringen op. Daarom gaan we ook dit jaar in deze richting verder. Er is ruimte om binnen de mannengroep met elkaar in gesprek te komen. Die gesprekken richten zich op thema’s die mannen veelal bezig houden, zoals werk, opleiding, maatschappelijke problemen, religie, relaties en het man-zijn. Het blijkt dat mannen veel thema’s gemeen hebben en bij elkaar herkennen.”
37
http://www.gemeenschap-mirte.be/index.php?page=mannengroep
62
Vrouwenwerkingen, moedergroepen en opvanghuizen voor vrouwen zijn voorbeelden
die
verantwoording
zeker kadert
dienen steeds
te
worden
binnen
een
vermeld. strijd
naar
De
gegeven
ontwikkeling,
persoonlijk welbevinden en veiligheid voor vrouwen. Vrouwenhuizen
zijn
ontmoetingsplaatsen
waar
vrouwen
zich
samen
ontspannen, maar ook werken aan zelfontplooiing en solidariteit. Vrouwen worden er aangemoedigd tot emanciperend gedrag en maatschappelijk engagement. Binnen de vrouwenopvangcentra maakt men al eens een onderscheid tussen de algemene vrouwenonthaalcentra en de specifieke vluchthuizen, maar beide hebben tot doel de sociale zelfstandigheid en weerbaarheid van vrouwen te bevorderen. 38 Het vluchthuis van de CAW Regio Leuven definieert zichzelf op de volgende wijze: “Het vluchthuis is er voor vrouwen die door hun partner bedreigd of mishandeld worden. Vaak kunnen deze vrouwen nergens anders terecht of voelen zij zich niet veilig waar ze nu wonen. Wij bieden onderdak en opvang op een veilig adres en begeleiden hen om een nieuw zelfstandig leven op te bouwen.” In deze voorstellingen komt meteen de verantwoording van bovenstaande aanbieders naar voren. Le Centre de Prévention des Violences Conjugales et Familiales heeft een aanbod voor zowel vrouwen als mannen, maar differentieert binnen dat aanbod en biedt enkele diensten aan, uitsluitend voor vrouwen. Het gaat over een praatgroep en een vluchthuis voor vrouwen (met hun kinderen), die slachtoffer werden van huiselijk geweld, op een vertrouwelijk adres. 39
38 39
http://www.rosadoc.be http://www.cpvcf.org/first.html
63
Ook het Collectif Contre les Violences Familiales et l’Exclusion heeft een vluchthuis voor vrouwen die met partnergeweld te maken kregen. 40 De redenen waarom binnen de hulpverlening wordt gekozen om zich enkel tot vrouwen te richten zijn uiteenlopend. Hier volgen de motivaties van verschillende verenigingen die zich met hun werking enkel tot vrouwen richten. Interculturele vrouwengroep Herent bericht over haar aanbod: “De keuze voor werken met vrouwen gebeurde bewust. Vrouwen zorgen praktisch voor het gezin en zij zijn zeer geïnteresseerd aan contacten die het gezin ten goede komen. In wetenschappelijke studies blijkt ook dat vrouwen aandacht hebben voor het behoud van identiteit én voor integratie in de plaatselijke gemeenschap. Zij bevinden zich voortdurend in een gespleten situatie waarin belangrijke keuzes gemaakt moeten worden. Door kontakten aan te bieden kunnen zij hun keuzes motiveren, bijsturen en toetsen aan de ervaring van lotgenoten en van autochtonen. In de socialisatie van kinderen spelen moeders een zeer grote rol. Het is belangrijk om die rol te ondersteunen door informatie en uitwisseling. De meeste
vrouwen
komen
uit
culturen
waarin
de
grootfamilie
een
ondersteunende rol heeft. Die familie vervangen kan niet, maar men kan wel proberen om een dragend netwerk te bieden voor de vrouwen en families die dit wensen.”
41
Het Protestants Sociaal Centrum specifieke
vrouwenwerking,
in
schrijft
Antwerpen, aanbieder van een op
haar
website
over
haar
vrouwenwerking: “Dit is een project waar vrouwen terecht kunnen die nood hebben aan sociale contacten, die erg geïsoleerd leven, die vechten om te (over)leven in een voor hen totaal onbekende samenleving en niet kunnen terugvallen op familie en/of vrienden. De vrouwenwerking biedt een veilige plek aan waar
40 41
http://www.cvfe.be http://canada.esat.kuleuven.be/docarch/hannah/Vrouwengroep_basistekst2004_bis.htm
64
mensen elkaar ontmoeten, elkaar sterken en elkaar (onder)steunen. Vrouwen komen terecht in taalklassen en leren Nederlands. Van hieruit kunnen
ze
aansluiten
bij
allerlei
groepsactiviteiten.
Bij
activiteiten wordt er babysit voorzien voor baby’s tot 2,5 jaar.”
de
meeste
42
Het SAMV (Steunpunt Allochtone Meisjes en Vrouwen) schrijft het volgde als verantwoording voor hun keuze om zich met hun aanbod uitsluitend tot vrouwen te richten: Extra aandacht voor specifieke groepen om ongelijkheden tegen te gaan blijft nodig. Om het uiteindelijke doel; integratie van gelijke kansen perspectief en -doelstellingen, in regulier beleid en voorzieningen te bereiken, achten we een tweesporenbeleid onvermijdelijk. Zo’n beleid bestaat uit specifiek èn inclusief gericht beleid. Specifieke werkingen naar de diverse doelgroepen kunnen niet worden afgebouwd alvorens uit evaluatie
duidelijk
overgedragen
aan
is,
dat
de
reguliere
doelstellingen
instellingen
zijn
binnen
gerealiseerd het
of
betreffende
beleidsterrein. Vrouwenverenigingen voor allochtone vrouwen spelen als specifieke werking een cruciale rol. Allochtone vrouwen geven zelf de duidelijke nood aan ‘een nest’ waarbinnen zij in een veilige context tijd en ruimte voor zichzelf kunnen maken; deze ‘nestfase’ is voor vele vrouwen een noodzakelijke stap naar externe emancipatie of participatie. Dat het verhogen van participatie en het werken aan empowerment van allochtone vrouwen nog een hele uitdaging ( en nood aan specifieke acties) vormt, behoeft geen betoog meer. Inclusief gelijke kansenbeleid is complementair aan deze meer traditionele strategie en vervangt deze zeker niet. Integendeel, deze specifieke werkingen zijn een noodzakelijke voorwaarde om de uitvoering en de continue bijsturing van een horizontaal beleid mogelijk te maken. Om een 42
http://www.serotonine.be/psc/?page_id=9
65
inclusief beleid binnen de diverse (beleids)domeinen te realiseren, m.a.w. de aandacht voor de specificiteit voor allochtone vrouwen en voor de invloed die bepaalde beleidsbeslissingen hebben op hun leven, moet er voldoende kennis van de leefwereld van allochtone vrouwen (in al hun diversiteit) zijn. Deze specifieke expertise is aanwezig binnen de specifieke werkingen die kunnen fungeren als een denktank en motor voor het inclusief gelijke kansenbeleid. Niemand kan beter dan de allochtone vrouwen zelf aanhalen welke achterstellingmechanismen nog spelen in deze samenleving en welke oplossingen hiervoor kunnen aangereikt worden vanuit het beleid.
43
Andere initiatieven in de sociaal-culturele sector die zich enkel richten naar vrouwen zijn bijvoorbeeld vrouwengroepen zoals die van de Gijmelbergwijk die allerlei vrijetijdsactiviteiten organiseert voor vrouwen, Amazone wat een project is van het Waals gewest rond gendergelijkheid of Flora die instaat voor netwerking en vorming. 44
5.10 Verenigingen Een aantal verenigingen is sinds hun ontstaan nog steeds in toegang beperkt tot een van beide geslachten. Bij de KVLV zijn enkel leden toegelaten op de activiteiten die ze aanbieden en leden zijn uitsluitend vrouwen. Hier worden allerlei activiteiten georganiseerd, van wellness tot bloemschikken 45. In artikel 5 van de statuten van KVLV staat ook te lezen dat mannen geen lid kunnen worden.
43 44
45
http://www.samv.be http://www.gijmelbergwijk.be/vrouwen/vrouwen.htm http://www.boomeen.be/content/agenda/socialistische_vrouwengroep_de_zaaister_.html http://www.amazone.be/Main/Frameset.asp?reference=01%2D01&lang=NL&sess=311552001& http://www.amazone.be/images/Homepage/gps%20nl/amazone.swf http://www.florainfo.be/nl/floranl.php?tri=member2 http://www.florainfo.be/nl/floranl.php?tri=member3 Telefonisch onderhoud op 17/04/08 om 13u42, KVLV, http://www.kvlv.be
66
Bij VIVA-SVV wordt het scheiden van geslachten niet bij alle activiteiten toegepast. Enkele activiteiten zoals “maak zelf je juweel” en “creatief met kledij” vermelden vrouwen wel als doelgroep, maar of de toegang wordt ontzegd aan mannen die graag willen deelnemen, is hier onduidelijk. Er werd verder geen verantwoording gegeven in het interview met de aanbieder. 46
5.11 Professionele netwerken Er zijn verschillende redenen waarom vrouwen behoefte kunnen hebben aan netwerken. Ervaringen en informatie uitwisselen, professionele contacten leggen en relaties opbouwen zijn een greep uit de redenen. Er rijzen bijvoorbeeld steeds meer Belgische zakelijke vrouwennetwerken uit de grond in ons land. “Deze netwerken willen vrouwelijke ondernemers en kaderleden begeleiden in hun business en hun carrière”, aldus Bizz (april 2007). “Zo’n netwerk wil verder ook vrouwen helpen vlotter nieuwe professionele contacten te leggen en zo de groeikansen bevorderen. Er kunnen goede praktijkvoorbeelden uitgewisseld worden, als lid van een dergelijk netwerk ben je als vrouw beter geïnformeerd en ontwikkel je meer zelfvertrouwen. Deze netwerken hebben ook de ambitieuze ambitie het glazen plafond te helpen doorbreken. Mannen worden dan ook geweerd tijdens de bijeenkomsten, tenzij in een aantal gevallen als spreker.” Voorbeelden van aanbieders van dergelijke evenementen zijn: - Belgische Vereniging van Vrouwelijke Bedrijfsleiders - Club L - Edris - EUMA: 46
Interview Sigrun Jorissen, SVV, 21/02/2008 om 14u
67
“European Management Assistants (EUMA) is an international quality network of management support professionals who focus on their personal development and on the future of their profession”. 47 - NeHRa (netwerk van vrouwen die actief zijn in HR-gerelateerde functies) - Felink: “Felink wil alle vrouwen binnen de federale overheid ondersteunen bij het uitbouwen van hun netwerk en bij hun persoonlijke ontplooiing en loopbaan. Felink wil ook een impuls geven aan de diversiteit binnen de federale overheid door de aandacht te richten op de gelijkheid man/vrouw binnen de professionele context en het management hiervoor te sensibiliseren. Felink biedt vrouwelijke ambtenaren in de eerste plaats een netwerk aan om elkaar te ontmoeten, contacten te leggen en ervaringen uit te wisselen. Netwerken is belangrijk. Ook én zeker voor vrouwen. Vrouwen maken ruim de helft van het totale personeelsbestand bij de federale overheid uit. Toch is amper 14,3 procent van de mandaathouders een vrouw. De praktijk toont aan dat vrouwen vaak te weinig of op de verkeerde manier aan hun persoonlijke netwerken bouwen. Dat heeft een weerslag op hun carrièrekansen”.
48
- ADA: “ADA wil de toegang van vrouwen tot de nieuwe informatie- en communicatietechnologieën stimuleren. Hun site werd gecreëerd om vrouwen die wegwijs willen raken in ICT, of vrouwen die al in deze sector werken de nodige tools, informatie en bedenkingen te verstrekken over deze jobs en de plaats van vrouwen in deze sector”
49
- Perle (Professionelles et responsables de leur entreprise):
47 48
49
http://www.eumabelgium.be http://www.belgium.be/eportal/ application?languageParameter=nl&pageid=contentPage&docId=45152 http://www.ada-online.be/nlada/
68
“Perle
verstrekt
bedrijfsleiders,
informatie
en
personeelsleden,
opleiding
aan
vrouwelijke
ondernemersdochters
en
meewerkende echtgenotes uit de bouwsector.” 50 - Markant: “biedt ondernemende vrouwen een netwerk aan om elkaar te ontmoeten, zichzelf te ontplooien en zich maatschappelijk te engageren. Leden zijn welkom in de vele lokale kernen of in specifieke werkingen. Die zijn gebaseerd op bepaalde interesse- en doelgroepen. Markant verwelkomt alle vrouwen - beroepsactief of niet - voor wie openheid en ondernemingszin vanzelfsprekend zijn. Markant is op de eerste plaats een ontmoetingsplaats. Vrouwen leggen er contacten en wisselen ervaringen uit. Ze bouwen zo aan een relatie- en vriendenkring. Markant biedt haar leden ook de mogelijkheid om zichzelf te ontplooien en nieuwe vaardigheden aan te leren. Tot slot moedigt ze vrouwen aan zich maatschappelijk te engageren. Markant is hier zowel op nationaal, regionaal als lokaal vlak actief. Zelf neemt markant duidelijke standpunten over vrouwenthema's in en vertegenwoordigt ze haar leden in diverse overlegorganen” 51. Jump is een evenement dat onlangs georganiseerd werd om vrouwen (professionele)
contacten
te
laten
leggen
en
biedt
workshops
en
conferenties aan voor vrouwen. Uit het persbericht op de website van het evenement vinden we volgende verklaring terug: “… Het Forum JUMP is het eerste event, gewijd aan het professionele leven van de vrouw en haar carrièreplanning, toegankelijk voor een groot publiek. Maar JUMP is ook een plaats om vrouwen te ontmoeten, een ruimte waar men informatie kan vinden en kan discussiëren, reflecteren, kleine opleidingen kan genieten en waardevolle instrumenten kan ontdekken die de persoonlijke en professionele ontwikkeling van vrouwen bevorderen.·
50 51
http://www.ccw.be http://www.markantvzw.be
69
Een ruimte waar Human Ressources Managers en bedrijfsleiders, die interesse hebben in een betere loopbaanplanning van vrouwen, elkaar kunnen ontmoeten. 8 conferenties, 30 workshops, talrijke individuele coaching sessies en 2 professionele HR seminaries, met als thema’s “Het naar waarde leren schatten van vrouwelijk leiderschap” en “De aanwerving van vrouwelijke kaderleden”. 52 In Brussel wordt binnenkort een “Girl Geek Dinner” gehouden, hierop worden vrouwen die gek zijn van technologische snufjes en gadgets uitgenodigd. “Mannen zijn alleen toegelaten als ze een vriendin vergezellen en hebben een louter decoratieve rol”, aldus organisatrice Clo Willaerts in Weekend Knack 19 van 2008. 53
5.12 Financiën Fortisbank biedt, in samenwerking met Comeva (een samenwerking tussen Feeling, Flair, Libelle, Evita en Glam*it, damesbladen die zich samen op het gehele Belgische grondgebied richten) ondersteuning aan vrouwen die een eigen zaak wensen op te starten. Ze doen dit onder de naam “Fortis Comeva Startersaward”. Deelnemers dienen een businessplan in en de winnaars krijgen €10.000 en advies op maat. Uit een interne presentatie van Fortis blijkt verder dat er nagedacht wordt over aangepaste financiële producten (beleggingen, kredieten, sparen) voor vrouwen, waarbij meer aandacht besteedt wordt aan de specifieke noden die vrouwelijke klanten zouden hebben. 54
52 53 54
http://www.forumjump.be http://www.brusselsgirlgeekdinner.be Presentatie: Fortis Uw bankier en verzekeraar 04 januari 2007
70
5.13 Parkeren Het lijkt misschien verrassend, maar ook binnen het parkeerbeleid wordt een ongelijkheid aangetroffen in het aanbod voor vrouwen en mannen. Zo bestaan er parkeergarages die plaatsen dicht bij de uitgang/ingang voorbehouden voor vrouwen, vermoedelijk om de veiligheid van vrouwelijke chauffeurs te bevorderen, vooral ’s avonds. Onderstaande foto werd genomen
in
de
ondergrondse
parkeergarage
op
de
Groenplaats
in
Antwerpen. Het parkeerbedrijf in kwestie verschafte ons, ondanks de vraag, geen verantwoording. Verder blijkt ook dat deze parkeerplaatsen breder zijn dan de doorsnee parkeerplaats. Dit om het parkeren makkelijker te maken, misschien ervan uitgaande dat vrouwen niet goed kunnen parkeren, wat uiteraard opnieuw op een erg ingebakken stereotype duidt, zonder aanduiding of dit werkelijkheidsgronden heeft.
71
5.14 Vorming Wat opleiding en vorming betreffen kunnen ook enkele vaststellingen worden
gedaan.
Zo
biedt
het
opleidingsinstituut
van
de
overheid
opleidingen in het kader van het gelijke kansenbeleid, waaronder ook een opleiding waar enkel vrouwen op mogen inschrijven. De verantwoording die de inrichtende overheid daarvoor geeft is dat de ervaring heeft geleerd dat vrouwen er op deze wijze meer voordeel uithalen. 55 Ook
Cevora
organiseert
zo
nu
en
dan
vrouwencursussen,
hun
verantwoording kregen we via een reactie van een deelneemster aan het forum van Peeters en Pichal: “Zo werd er een cursus Assistent Informatica georganiseerd waaraan enkel vrouwen mochten deelnemen. Er waren wel mannelijke docenten. De bedoeling
was
toen
om
vrouwen
te
stimuleren
om
een
typisch
mannenberoep te leren uitoefenen” SOFIA van de Universiteit Hasselt 56 creëerde een eigen aanbod van vorming, mentoring en netwerking voor vrouwen. Hun verantwoording start bij de vaststelling dat de vertegenwoordiging van mannen en vrouwen op de arbeidsmarkt steeds meer gelijk is. “In
leidinggevende
functies
echter
zijn
vrouwen
nog
altijd
minder
vertegenwoordigd. Vrouwen lijken in het uitbouwen van hun carrière op een onzichtbare barrière te stoten, het zogenaamde glazen plafond. De oorzaak voor deze barrière is een combinatie van verschillende elementen. Één van de voornaamste elementen is een gemis aan netwerking en vrouwelijke voorbeeldfuncties. Vrouwen hebben vaak weinig tijd om te netwerken waardoor ze genoodzaakt zijn doelgerichter hun informatie te zoeken. De
55 56
http://www.iefh.fgov.be http://www.uhasselt.be/sein/sofia/
72
combinatie bij SOFIA van vorming, mentoring en netwerking speelt hier op in.” Dorifor en Evoliris zijn Franstalige organisaties die cursussen organiseren, uitsluitend voor vrouwen. Zo worden volgende cursussen ingelegd: - Assistante Administrative et Compatible Bilingue - Assistante Commerciale - Assistante Support Web Deze cursussen hebben (langdurig) werkloze vrouwen als doelpubliek 57. Via Superpapa 58 kunnen aanstaande vaders zich dan weer voorbereiden op het vaderschap, er worden workshops ingelegd om de basiskennis en vaardigheden, nodig voor het verzorgen van de pasgeborene, aangeleerd. Via de Bond Moyson ontvangen jonge papa's (die hun lidgeld betaalden) de superpapa-doos met een T-shirt, gadgets en kortingsbonnen.
5.15 Ziekenhuizen In ziekenhuizen liggen mannen en vrouwen gescheiden op twee- en meerpersoonskamers. In het Universitair Ziekenhuis Antwerpen werd ons telefonisch door de ombudsdienst meegedeeld dat mannen en vrouwen niet gemengd worden gelegd, behalve op intensieve zorgen en Medium Care. In hoogst uitzonderlijke gevallen bij grote drukte kan het gebeuren dat patiënten van verschillend geslacht samen worden gelegd, dan uitsluitend na toestemming van de patiënt. De redenen die aangehaald worden zijn privacy, het feit dat mensen in nachtkledij vertoeven en het sanitair zich in de kamer bevindt.
57
58
http://www.dorifor.be/formation/assistante-administrative-comptable-bilingue-2593.html http://www.evoliris.be/evoliris/fr/Recherche-simple/trainings/1485-assistante-support-web.html http://www.superpapa.be
73
5.16 Besluit Voor het verschil in toegang werden verschillende, vaak uiteenlopende zaken aangehaald. Het was jammer genoeg niet altijd mogelijk de verantwoording te achterhalen die werd gegeven door aanbieders of een verantwoording te krijgen die mogelijk zou kunnen worden gegeven. Soms konden de aanbieders zelf geen antwoord bieden, soms werd er niet gereageerd of waren degene die een verantwoording konden verschaffen niet bereikbaar. In andere gevallen kon voor de verantwoordingen worden gebruikt gemaakt van de mening van gebruikers. Desalniettemin moet het mogelijk zijn te bepalen of het doel legitiem is en welke mogelijke middelen om deze doelen te bereiken passend en noodzakelijk zouden kunnen zijn. In sommige gevallen wordt een verantwoording gegeven die misschien niet als legitiem kan worden geïnterpreteerd, maar waarbij het doel wel legitiem zou kunnen zijn en bijgevolg de nood bestaat een verantwoording te vinden, gezien het limitatieve karakter van de lijst. Bijvoorbeeld kan het gebeuren dat een aanbieder enkel vanuit commercieel oogpunt een product of dienst ongelijk aanbieden, maar als een van beide geslachten hierdoor meer veiligheid ervaart of de gelijkheid tussen de geslachten wordt bevorderd, mag dit aanbod niet in de lijst ontbreken. Om in de lijst opgenomen te worden moet een legitiem doel worden vastgelegd, waarbij de middelen om dit doel te bereiken passend en noodzakelijk zijn. Wat zeker opvalt in het aanbieden van goederen en diensten met een ongelijke toegang voor vrouwen en mannen, is dat het vaak gaat over lichaamsgerelateerde zaken, zoals over het comfortabele gevoel te sporten onder leden van hetzelfde geslacht en het niet bekeken worden tijdens sport- en ontspanningsactiviteiten. Vrouwen hebben blijkbaar vaker de nood aan de afwezigheid van het andere geslacht om zich ten volle te kunnen ontspannen en zich lichamelijk te ontplooien. In de uitgaanssfeer komen er vaak voorbeelden aan het licht die eerder commercieel van aard zijn. Een aantal initiatieven richt zich specifiek op vrouwen, vanuit commercieel
74
oogpunt. Het lijkt er ook op alsof een nieuwe economisch interessante doelgroep wordt aangesproken: zelfstandige vrouwen, die economisch op eigen benen staan en geld willen spenderen aan kledij en andere uiterlijke aspecten. In de hulpverlening is het aanbod dat zich naar één van beide geslachten richt vrij uitgebreid. Hier gaat het vooral om veiligheid, zelfontplooiing en netwerking. Wat opvalt, is dat voor een aantal zaken niet echt duidelijk is of ze nu wel of niet op een limitatieve lijst thuishoren, aangezien de materie vanuit verschillende oogpunten kan worden bekeken.
75
6 Ongelijke prijs voor goederen en diensten: gedetailleerde inventaris & verantwoording 6.1 Inleiding De ongelijkheid in toegang tot en levering van goederen en diensten kan zich ook manifesteren in een ongelijke prijs die aan beide geslachten wordt aangerekend. Zo kan er een permanent verschil in prijs zijn of een tijdelijk verschil in de vorm van acties of promoties die zich richten naar één van beide geslachten. In het “Rapport on the proposal for a Council directive implementing the principle of equal treatment between women and men in the access to and supply of goods and services” van 16 maart 2004 staat bij “the Opinion of the Committee on Legal Affairs and the Internal Market” dat er volgens dit comité weinig bewijs is van het bestaan van consistente discriminatoire praktijken op het gebied van toegang of levering van goederen en diensten. Volgens dit comité is het waarschijnlijker dat discriminatie spontaan opduikt en dat het moeilijk is discriminatie toe te schrijven aan een specifieke soort van diensten. In hetzelfde document staat onder “the Opinion of the Committee on Industry, External Trade, Research and Energy” dat het volgens hen cafés, clubs en restaurants het recht moeten kunnen hebben om gratis toegang of goedkopere drankjes aan te bieden aan vrouwen om een evenwichtige balans tussen vrouwen en mannen tot stand te brengen bij
de
aanwezigen.
Evenzo
moeten
volgens
hen
datingservices
de
mogelijkheid hebben één van beide geslachten promoties aan te bieden met het oog op een evenwichtige verdeling van het aantal vrouwen en mannen, omdat het bestaan van dit soort services hierop steunt. Zij geloven dat de vrijheid van handelspraktijken in Europa moet worden beschermd.
76
De vraag is natuurlijk of dit soort uitzonderingen de proportionaliteitstoets doorstaan 59. Eenieder beschikt volgens de wet over contractvrijheid, met inbegrip van de vrije keuze van een contractant voor een transactie. Een persoon die een goed of een dienst levert, kan een aantal subjectieve redenen hebben voor de keuze van zijn of haar contractant. Deze keuze mag echter niet gebaseerd zijn op de sekse van de contractant.
6.2 Promoties Een aantal commerciële promoties richt zich enkel tot een bepaald geslacht. Er kan daarbij duidelijk worden gesproken van een verschil in prijs voor mannen en vrouwen. Meestal gaat het dan om tijdelijke promoties en soms zijn
deze
gerelateerd
aan
een
bepaalde
gebeurtenis
of
feestdag.
Ongetwijfeld zijn er tal van promoties die zich enkel naar één geslacht richten, deze allemaal “onderscheppen” is niet zo evident, maar algemene uitspraken over deze aanbiedingen kunnen wel worden gedaan. Enkele voorbeelden van dergelijke acties volgen hieronder.
6.2.1
Feestdagen
Er zijn bijvoorbeeld een aantal aanbiedingen terug te vinden voor Moederdag. Zowel Thomas Cook als Connections bieden een vlucht aan voor mama’s (vrouwen, moeders, dochters, vriendinnen) voor slechts 1 euro. Welteverstaan moet de vrouw die van deze korting kan genieten samen reizen met iemand die de volle pot betaalt voor dezelfde reis 60. Bij een aantal andere “moederdagacties” is het niet duidelijk of mannen worden geweerd om gebruik te maken van de promotie. Zo staat in reclame van het Sofitel in Brussel “Gatez maman avec un magnifique sejour. Réduction exclusive pour Flair & Femmes d’Aujourd’hui” 61. Ook P-Magazine biedt 59
60
61
Anders en tegen discriminatie op grond van seksuele geaardheid of levensbeschouwing in publiek: Nederlandse Commissie Gelijke Behandeling, oordeel 2005-58, www.cgb.nl. met kritische noot J. Vrielink, Juristenkrant 2005, afl. 108, 4-5. http://www.thomascook.be/thomasCook/action/Citytrips; http://www.connections.be/offres/citytrips-fete-des-meres.htm http://www.flair.be/temp/motherday_flairfr.jpg
77
exclusieve weekendspecials voor Moederdag. 62 Verantwoordingen konden echter niet altijd worden gevonden. Enkel het gebruikelijke “verwen moeder” wordt hier gebruikt. De feestdag op zich lijkt voor aanbieders als verantwoording te gelden. Evengoed worden er rond Vaderdag allerlei aanbiedingen gedaan, die mannen laten genieten van kortingen: “1 juni 2007 - 30 juni 2007 : "Junimaand - Vadermaand" Vaderdagaanbieding Kasteelmenu: ... 5-gangen, inclusief aangepaste wijnen 79 € pp. Verwen vader of partner: voor hem betaalt u slechts 39.50 €. Overnachting in het kasteel of de kasteelhoeve 30 € pp 63” De gezinsbond in De Pinte nodigde zijn leden uit voor een feest voor vaderdag, waar vaders gratis konden aanschuiven 64 Iets nieuws dat men probeert te introduceren, is de mannendag in cafés. De eerste werd op touw gezet op schrikkeldag 29 februari 2008. “Op zo’n mannendag krijgen alle mannen hun 4de pint gratis als ze met vrienden op café zijn op die dag. Deze idee werd gesponsord door Jupiler (“Mannen weten waarom”) en ook Q-music, de radiozender, stapte mee in dit reclame-idee.” De verantwoording van mede-aanbieder Q-Music kon als volgt worden gevonden: “29 februari is een extra dag en op die dag mag er wel iets speciaals gebeuren! Daarom hebben Sven en Erwin de Q-luisteraars om suggesties
62 63 64
http://www.weekendcompany.be/ActionsPage.aspx?action=83&i http://www.rullingen.com/nl/news.php http://www.walivu.be/gezinsbond/activiteiten_2006/2006_06_11
78
gevraagd. Er kwamen heel wat reacties binnen en na overleg beslisten ze om er een nationale mannendag van te maken! Ze vonden het een leuk idee om alle mannen die op 29 februari op café gaan, te trakteren op een pint en ze startten ook een petitie om van 29 februari een officiële feestdag te maken voor de mannen: Nationale Mannendag! Op 29 februari brachten Sven en Erwin 's ochtends een bezoek aan Minister van Gelijke Kansen Van Brempt en gaven ze een petitie af met meer dan 70.000 stemmen.”
6.2.2
Verzorgingsproducten
Verzorgingsproducten zijn over het algemeen gemaakt specifiek voor vrouwen of specifiek voor mannen. In reclameboodschappen voor deze producten
worden
dan
ook
hoofdzakelijk
óf
mannen
óf
vrouwen
aangesproken. Uitsluiting van een van beide geslachten is hier echter moeilijk vast te stellen. Beide zijn vrij deze producten te kopen, of ze nu op het andere geslacht gericht zijn of niet. Aan de kassa wordt geen koopverbod opgelegd en geen verschillende prijs aangerekend voor leden van het andere geslacht. Dove voerde een eenmalige actie bij Carrefour. Bij aankoop van 2 Dovepromopacks kregen moeders en dochters de kans gefotografeerd te worden door een professionele fotograaf. De verantwoording door de aanbieder voor de actie klinkt als volgt: Volgens Dove hebben moeders een heel sterke invloed op het schoonheiden lichaamsbeeld van hun dochters. Ze hebben de meest positieve impact op het zelfvertrouwen van de meisjes en de tevredenheid over hun lichaam. 65
65
www.dovemoment.be/cfrb/nl/nl_carrefour.asp
79
6.2.3
Bioscoop
In de bioscoop Utopolis betalen moeders op Moederdag minder inkomgeld dan de ander bioscoopbezoekers. De aanbieder doet dit vanuit de verantwoording dat het feest is voor moeder.
6.2.4
Telefonie
Sanoma Magazines Belgium en Proximus brengen nog voor het einde van dit jaar samen een mobiel aanbod voor vrouwen op de markt. De verantwoording van de aanbieder klinkt als volgt: “Vrouwen
kunnen
bellen
en
sms’en
tegen
bijzonder
interessante
voorwaarden aangepast aan hun belgedrag. Er wordt ook inhoud ‘op maat’ geleverd. Vrouwen bellen langer dan mannen en willen tarieven die daarmee rekening houden. Bovendien gebruiken vrouwen massaal hun mobiele telefoon en steeds vaker als informatiekanaal. Wat die informatie betreft, zijn vrouwen kieskeurig: ze willen informatie die bijzonder nauw aansluit bij hun leven en interesses,” aldus een persbericht. 6 op de 10 Belgische vrouwen leest één van de Sanoma-tijdschriften waaronder Flair, Flair l’Hebdo, Libelle, Femmes d’Aujourdhui, Feeling of Gael. 66” Ze baseren zich voor dit aanbod op het feit dat volgens hen vrouwen langer bellen dan mannen en andere behoeften hebben voor hun abonnement. Hieronder valt ook Flair Mobile. Door Flair zelf omschreven als “First Female Mobile”. 67. Of het verboden is voor mannen om een dergelijk abonnement te nemen is onduidelijk, men richt zich echter wel specifiek tot een vrouwelijk doelpubliek. Wat hierover verder nog kon worden gelezen was:
66
67
http://www.express.be/sectors/nl/telecom/sanoma-proximus-brengen-gsmaanbodvrouwen/80032.htm http://www.flair.be/cps/rde/xchg/flair/hs.xsl/flair_mobile_flair_mobile_zaterdag_gratis_bellen.htm
80
“Sanoma, de uitgever van oa. Flair, Libelle en Feeling, wordt in België actief op de markt voor mobiele telefonie. Samen met Proximus, dochter van Belgacom, wordt voor het einde van het jaar een mobiele belformule gelanceerd die zich speciaal richt naar vrouwen. Klanten zullen een totaalaanbod krijgen dat bestaat uit bellen en sms'en, maar ook uit redactionele content uit hun vrouwenbladen. Sanoma wil zich met dit initiatief sterker verankeren in de vrouwendoelgroep. Zo wil ze in de toekomst communiceren met de lezeressen via hun tijdschriften, via internet en via de mobiele telefoon. Staartje aan het verhaal: Sanoma zal zijn totaalaanbod ook aanbieden aan adverteerders die zich richten op een groot vrouwelijk publiek. Waardoor mobiele marketing, dat zich tot nu toe beperkte
tot
sms-toepassingen,
ook
het
versturen
van
reclame-
boodschappen naar abonnees zal inhouden. 68
6.2.5
Auto’s
De Opel-garage “Willy” in Nazareth – Wetteren organiseerde op 9 april een Ladies Night. Vrouwen werden uitgenodigd in de garage en konden deelnemen aan allerlei – al dan niet autogerelateerde – workshops. Of vrouwen op deze manier werkelijk van kortingen konden genieten is niet duidelijk. De garage bericht op haar website dat ze erg intensief met klantenbinding bezig zijn 69, wat als verantwoording zou kunnen gelden. Zelf zien het in elk geval zo.
68 69
http://www.peterdesmyttere.com/marketingblog/p/detail/flair-libelle-of-feeling-op-uw-gsm http://www.opelwilly.com/Promoties/LadiesNight.aspx
81
6.3 Dating, relaties en aanverwanten 6.3.1
Dating
De sector van dating en dergelijke lijkt wel hopeloos op zoek naar vrouwen. Vrouwen krijgen korting in dating- en relatiebureaus, voor dezelfde service als mannen. Vrouwen mogen bijna altijd gratis binnen in parenclubs, koppels betalen minder dan mannen alleen. Vrouwen bellen goedkoper naar 070 of 0900 lijnen, de zogenaamde “babbellijnen”. Steeds worden vrouwen gelokt met een financieel voordeel of een promotie. De reden of verantwoording werd hierboven al gesuggereerd. De economische wet van vraag en aanbod ligt aan de grondslag van deze ongelijkheid. Als er geen vrouwen deelnemen aan deze babbellijnen, valt het gehele concept in elkaar. Daarom worden voor hen allerlei kortingen uitgevonden om ze toch tot deze initiatieven te leiden 70. The Committee on Industrial, External
70
Interview met Christophe Courouble - Pod consumentenzaken op 13 maart 2008 om 14u
82
Trade, Research and Energy, reageert in het Rapport van het Europese Parlement 71 dat promoties als deze moeten kunnen blijven voortbestaan om het evenwicht te bewaren, en dit evenwicht kan worden bekomen door de ondervertegenwoordigde sekse via promoties te lokken.
6.3.2
Internetdating
Via het internet een partner zoeken wordt steeds gebruikelijker. Sommige datingsites hanteren verschillende tarieven voor vrouwen en mannen, ook al doen ze dat niet altijd openlijk. Uit de thesis van Ben Creemers (2005), kunnen we opmaken dat de datingsite Meetic, ook al vermeldt men op voorhand het tegendeel, minder abonnementskosten aanrekent voor vrouwen dan voor mannen. Bovendien kunnen alleen mannen een vooraf betaald krediet kopen als betalingsvorm. 72
6.4 Vervoer Zwangere vrouwen met een vervoersbewijs 2de klas mogen tijdens de laatste 4 maanden van hun zwangerschap in eerste klas reizen. Ze hoeven hiervoor geen klasseverhoging betalen. Wat als bewijs geldt, is een medisch attest waarin de vermoedelijke bevallingsdatum werd opgenomen. 73 In de parlementaire discussies over de richtlijn stond als mogelijke uitzondering die zou kunnen thuishoren op een limitatieve lijst, dat een verschillende toegang voor mannen en vrouwen tot vervoer, bijvoorbeeld taxi's, mogelijk zou moeten zijn als het de veiligheid verhoogt voor vrouwen. Meerdere stopplaatsen, goedkoper tarief in “onveilige buurten” of in de late uurtjes voor vrouwen zou hieronder kunnen vallen.
71 72
73
A5-0155/2004 Creemers, B.,2005, Het Internet als huwelijksbureau. Datingsites in België: een onderzoek. KULeuven http://www.b-rail.be/nat/N/tarifs/specialdiscount/pregnant/index.php
83
6.5 Evenementen In de sportsector zijn af en toe evenementen terug te vinden, waar een ongelijke toegang is voor mannen en vrouwen om in het publiek aanwezig te
zijn.
Er
werden
bijvoorbeeld
in
de
motorsport
evenementen
teruggevonden waar enkel vrouwen werden toegelaten, zij het dan in beperkte mate en meestal als uitzondering. Ook bij de Lottozesdaagse in Hasselt, mochten vrouwen dit jaar één avond gratis binnen tijdens een Ladies Night 74. Over het voetbal kwamen eveneens soortgelijke zaken naar boven. Op 29 december mochten alle vrouwen en kinderen gratis binnen in het Bosuilstadion voor een thuiswedstrijd van Antwerp (tegen Doornik). 75 Opvallend is dat het steeds gaat over sporten waarvan wordt aangenomen dat mannen er een grotere interesse voor hebben dan vrouwen, ook hier is het niet gelukt een verantwoording te verkrijgen.
6.6 Schoonheidsbehandelingen Schoonheidsbehandelingen verschillen al eens van prijs naargelang een man of vrouw een specifieke behandeling vraagt. Het verschillend aanbod voor mannen en vrouwen wordt door een schoonheidssalon verantwoord door een fundamenteel structureel en fysiologisch verschil tussen de huid van een man of een vrouw 76. Er zijn verschillende schoonheidssalons die andere behandelingen bieden voor mannen en vrouwen. Soms gaat het om een verschillend aanbod, soms is er een verschillende prijs voor eenzelfde behandeling.
74 75 76
http://www.tvl.be/nl/nieuws/2008-02-10/ladies-night-lotto-zesdaagse/ http://www.rafc.biz/nieuws.php Als kenmerken van een mannenhuid worden daarbij gegeven: (1) tussen de 16 en 24 procent dikker (dus aanvankelijk minder last van rimpels, daarna vormen zich diepere groeven dan bij dames); (2) steviger (meer cellen) en grovere poriën (belangrijk in de strijd tegen verstopte talgkliertjes en zwarte puntjes); (3) minder kwetsbaar dan de huid van de meeste vrouwen maar toch gevoeliger ter hoogte van de baardstreek door dagelijkse scheerbeurten; (4) zuurder (Ph-waarde is een belangrijk verschil met de dameshuid); (5) sneller uitgedroogd, vooral de huid rond de ogen; (6) beter doorbloed, vandaar een hoger zuurstofverbruik en (7) vetter: produceert meer talg. (bron:
84
Bij één van de aanbieders, schoonheidssalon “Salon Vi”, werd een verantwoording teruggevonden voor het verschil in prijs van behandelingen voor
vrouwen
en
mannen.
Men
baseert
zich
op
de
verschillende
huidstructuur bij vrouwen en mannen. “Hoewel de mannenhuid dikker is, lijdt ze onder dagelijkse scheerbeurt die de beschermende hydolipidefilm vernietigt, met als gevolg dat vanaf 40 jaar de huidveroudering bij de man plotseling veel heviger is. De mannenhuid is grover van structuur en neemt daarom sneller vuil op.” Er werden nog andere schoonheidsinstituten gevonden waar verschillende prijslijsten werden gehanteerd voor vrouwen en mannen. 77 Bij schoonheidsinstituut “Helena” in Opglabbeek is er een verschillend aanbod
voor
vrouwen
en
mannen,
met
verschillende
namen
en
verschillende prijzen voor de verzorgingen. Een aantal zaken – zoals ontharing van bepaalde lichaamsdelen – hebben een identieke prijs voor mannen en vrouwen. 78 Schoonheidsinstituut “Marie-France” in Lichtaart heeft andere benamingen en gebruikt andere producten voor de behandelingen van mannen dan bij vrouwen. Op deze manier kan een ongelijkheid in prijs niet echt worden vastgesteld. 79 Schoonheidssalon “Tinne” in Messelbroek doet een beperkter aanbod naar mannen dan naar vrouwen. De behandelingen zijn ofwel verschillend, ofwel gelijkaardig en dan hebben ze dezelfde prijs voor beide geslachten. 80 Schoonheidsinstituut “Zanzibeau” richt zich naar vrouwen en mannen, aangezien alle behandelingen een andere naam meekregen (en een 77
78 79 80
http://annediego.be.dotnet39.hostbasket.com/ANNE%20DIEGO%20SITE/ Prijslijsten%20Anne%20Diego.htm http://www.instituut-helena.be/nl/gelaat/huidanalyse-en-advies-voor-optimale-huidverzorging/ http://www.mariefrance.be/mphytomer.asp http://users.telenet.be/schoonheidssalontinne/paginas/nieuw.htm
85
combinatie zijn van verschillende handelingen en producten), is een onderscheid in prijs moeilijk te bestuderen. 81 Vaak wordt bij een prijsverschil niet gepreciseerd of het om dezelfde of een andere behandeling gaat. Dat maakt het moeilijk om na te gaan of het wel degelijk een ongelijkheid betreft zoals deze in dit onderzoek worden gezocht.
Het
kan
gaan
om
een
identieke
behandeling
onder
een
verschillende naam. Het kan ook gaan om een identieke behandeling met gebruik van duurdere of goedkopere producten. Er zijn met zekerheid ook instituten waar mannen en vrouwen dezelfde prijs betalen 82. De geldigheid van argumenten voor een ongelijke behandeling komt hierdoor in het gedrang.
6.7 De kapper Als het duidelijkste voorbeeld van ongelijkheid in prijs tussen mannen en vrouwen voor een (ogenschijnlijk) identiek aangeboden dienst, worden vaak de kappers naar voor geschoven. Vrouwen betalen hier doorgaans meer dan mannen, ook wanneer deze vrouwen kort haar hebben en slechts voor een kleine aanpassing gaan. De verdediging waarachter een kapper zich kan verschuilen is bijvoorbeeld dat voor beide geslachten andere producten of andere technieken worden gebruikt. De Unie van Belgische Kappers weigerde een verantwoording te formuleren.
6.8 Discotheken In het uitgaansleven zijn er verschillende voorbeelden te vinden van ongelijke prijs en/of toegang naargelang geslacht. Vaak is de gegeven verantwoording voor deze ongelijkheden analoog aan de activeringsstelling
81 82
http://www.zanzibeau.be/gelaat.html http://www.insenza.be/schoonheidsinstituut
86
die
hierboven
al
even
werd
aangehaald.
Toch
blijkt
dit
voor
het
uitgaansleven ook ingegeven vanuit commerciële motieven. Mannen zouden een discotheek pas boeiend vinden als er veel vrouwen aanwezig zijn, en dus worden deze laatste gelokt met allerlei voordelen. Deze mogelijke verantwoordingen kwamen tijdens het onderzoek bovendrijven door het raadplegen van allerlei fora of uit gesprekken. De ongelijke behandeling van mannen en vrouwen in het uitgaansleven uit zich op verschillende manieren. Ongelijke toegangsprijs voor mannen en vrouwen wordt soms gecombineerd met een verschillende toegang voor mannen en vrouwen. Mannen moeten bij hun ingang een metaaldetector passeren, vrouwen niet. Soms zijn het alleen de mannen die toegangsgeld moeten betalen, voor een bepaald uur, of gedurende de hele avond. Bij het verlaten van de discotheek wordt van mannen verwacht dat ze een fooi geven aan de “buitenwipper”, vrouwen hoeven dit niet te doen. Ook een leeftijdsgrens wordt soms verschillend gehanteerd. Er zijn discotheken die mannen toelaten vanaf 18 jaar en vrouwen vanaf 17 jaar. In sommige discotheken mogen mannen zelfs niet eens binnen zonder vrouw. Soms worden mannen geweigerd een discotheek te betreden en mogen meisjes op hetzelfde moment wel binnen. 83 De zogenaamde Ladies Nights, die eerder al werden behandeld, komen ook hier voor. Vrouwen worden voor deze gelegenheden speciaal uitgenodigd en krijgen allerlei extraatjes, geschenken, een gratis glaasje champagne en vaak zelfs gratis toegang. Verantwoordingen die buiten het domein van het commercieel ingegeven beleid liggen, werden er niet gevonden
83
9-lives forum, online forum Peeters en Pichal
87
“EVERY SATURDAY R&B DIAMONDS WESTERLO @ CLUB VIZION Saturday December 8th 2007 L A D I E S N I G H T Doors open @ 10 pm Entrance = 8€ 5 LADIES = 1 FREE BOTTLE RED VODKA FREE ENTRANCE FOR ALL LADIES
84
Uitzonderlijk kon volgende – zij het wat laconieke – verantwoording worden gevonden voor het feit dat vrouwen/meisjes soms gratis binnen mochten op een bepaalde fuif: "Eigenlijk is het geen discriminatie, maar een rechttrekking van een scheve situatie. Op een zondagmiddag enkele weken geleden in de 4 Bomen in Tombeek was er een raar fenomeen aan de hand, terwijl de mannen languit worstelden in de zetel met een zware kater, waren verschillende vrouwen bezig op te ruimen. De verenigde Sherlocks van Tombeek onderzochten de reden hiervan en wat bleek? Vrouwen uit de druivenstreek krijgen minder zakgeld dan hun mannelijke collega's… hebben we de beslissing genomen om de vrouwen gratis binnen te laten, zodat ook zij misschien eens zouden kunnen genieten van een zware kater de dag nadien." 85 Een ander type verantwoording klinkt als volgt:
84 85
http://www.rnbdiamonds.be http://www.zonien.be/20070403690/Overijse/Jeugd/Waarom-vrouwen-gratis-fuiven-op-MorgenKoppijn- Fuif.html
88
“De laatste TD dit semester... MAAR we gaan eruit met een knaller! Ladies Night! Een concept dat zich in het verleden al stevig bewezen heeft. Vrouwen worden deze avond lekker verwend: gratis inkom & geschenkje! Geen reden om niet even langs te komen dus. En de mannen... die weten natuurlijk dat dit veel vrouwen naar het MusiCafé brengt!! …Opnieuw donderdag, opnieuw MusiCafé, opnieuw geweldig feestje dus!! Tot daar!”
86
Via een populair discussieforum werd het verder duidelijk dat er Lan-parties zijn waar meisjes gratis binnen mogen, zoals volgend voorbeeld (uit een advertentie van een aanbieder) illustreert: “... Prijzen: nog niet bekend meer info op: www.lanscape.be Enkele verbeteringen in vgl met ls6: vrouwen/meisjes mogen gratis binnen... 87”
6.9 Restaurant Tijdens de Wereldbeker 2006 konden vrouwen (gesponsord door “Fromages de Suisse”) op donderdagavond terecht in een aantal restaurants in het Brusselse om “voetbalvrij” te eten. Vrouwen die in groep van minstens 4 (vrouwen) aan tafel zaten konden genieten van een aantal extra’s en geschenken
en
konden
zelfs
hun
wagen
laten
parkeren
door
het
restaurantpersoneel. De verantwoording die de aanbieder gaf, was vrouwen de kans geven tijdens de voetbalgekte eens rustig onder vriendinnen op stap te gaan. 88
86 87 88
Kalender T-Magazine, studentencafé délibéré editie 9, jaargang 2006-2007 http://www.lanscape.be http://www.resto.be/ware/news.jsp?fid=3&nid=4481&lg=NL
89
6.10 Theater Steph Goossens bewerkte het boek 'Chemo' van Christine Lafaille tot een theatermonoloog voor actrice Marleen Merckx. Bedoeling is om borstkanker uit de taboesfeer te halen, erover te praten, ermee te leren leven…. 89 De aanbieder verwoordt het als volgt: “Wintertulpen vertelt het verhaal van een vrouw met borstkanker. Een sterke monoloog
die
heel
persoonlijk
het
verloop van dit proces behandelt. De grootste doelgroep zijn vrouwen vanaf 50 jaar. Deze mogen dan ook gratis binnen
op
identiteitskaart. theater,
vertoon Een
ontroerend,
van mooi
bij
hun stukje
momenten
zelfs grappig maar vooral bedoeld om een waarheid te vertellen en preventief op te treden”
6.11 Besluit Ongelijke levering van goederen en diensten door het hanteren van een prijsverschil voor vrouwen en mannen vinden we voornamelijk terug bij tijdelijke promoties. Rond bepaalde periodes worden vrouwen of mannen aangesproken om zich een product of dienst aan te schaffen onder voordeligere voorwaarden. Soms wordt een verschil in prijs verantwoord door verschillende kenmerken van mannen en vrouwen. Hierbij gaat het
89
http://www.paljas.be/wintertulpen.htm
90
dan in vele gevallen om producten die zich voor het gebruik specifiek richten tot vrouwen dan wel mannen. In andere gevallen zoals bij relatiebemiddeling en in het uitgaansleven, wordt een voordeliger tarief aangerekend aan vrouwen om een evenwicht in het aanbod te houden of te creëren. Aangezien mannen meer geneigd zijn gebruik te maken van bepaalde diensten, net omdat een ontmoeting of contact met vrouwen het doel is, zoekt een aanbieder naar manieren om dat evenwicht te bereiken, het nut van de aangeboden dienst is anders onbestaande. Het verschil in prijs is bijna altijd terug te voeren op een manier om, als aanbieder, zo veel mogelijk goederen en/of diensten te verkopen. Daarnaast zijn er in het buitenland voorbeelden van ongelijkheden die de veiligheid ten goede komen als bepaalde diensten goedkoper zijn voor één van beide geslachten, bijvoorbeeld het vervoer per taxi na bepaalde uren goedkoper maken voor vrouwen. Hiervan zijn echter geen Belgische voorbeelden teruggevonden. Dit brengt de redenering terug op een van de gevaren van een gesloten lijst (zie hoger): als in de toekomst gelijkaardige maatregelen genomen worden, in het voordeel van één van beide geslachten, om de gelijkheid of de veiligheid te bevorderen, zijn deze verboden zolang ze niet opgenomen worden in de lijst.
91
7 Derde fase: expertbevraging Voor de derde fase in het onderzoek werden een aantal juristen uitgenodigd om zich tijdens een focusgroep over de verzamelde gegevens te buigen, dit om vanuit hun expertise het advies juridisch te onderbouwen. Op basis van de verzamelde gegevens werd een voorstel tot limitatieve lijst opgesteld. Deze lijst werd voorgelegd aan een pool van juristen die thuis zijn in discriminatierecht en diende als leidraad voor de discussie. De deelnemende juristen hadden het rapport op voorhand reeds kunnen bestuderen. De aanwezige experten op deze vergadering op 30 mei 2008 waren: Professor Patrick Humblet is hoofddocent aan de Vakgroep sociaal recht van de Universiteit Gent, tevens vakgroepvoorzitter. Daarnaast werkte hij als docent aan de U.I.A. mee aan de interuniversitaire G.A.S.-opleiding Vrouwenstudies. Zijn expertise strekt zich uit over het arbeidsrecht, grondrechten van werknemers en gelijke behandeling man/vrouw. Professor Eva Brems is docent Mensenrechten en Niet-Westers Recht aan de Universiteit Gent. Ze werkt voor het Centrum voor Mensenrechten. Ze is onder andere voorzitster van Amnesty International Vlaanderen, voorzitster van de Vlaamse organisatie voor Mensenrechteneducatie en lid van de Raad van Bestuur van Advocaten zonder grenzen Jogchum
Vrielink
Vreemdelingenrecht
is
onderzoeksassistent
aan
het
Instituut
en
Rechtsantropologie
aan
de
KULeuven.
voor De
onderwerpen waarnaar hij onderzoek voert zijn onder andere, discriminatie, gelijke behandeling en discriminatierecht. Hij is mede-auteur van het Handboek Discriminatierecht. Verder werd feedback verkregen van Professor Stefan Sottiaux. Hij specialiseert zich in het recht van de mensenrechten, het grondwettelijk recht
en
het
discriminatierecht.
Hij
is
promotor
van
de
Leerstoel
92
Discriminatierecht aan de Universiteit Antwerpen en mede-auteur van het Handboek Discriminatierecht. Tijdens de bijeenkomst werd een korte uiteenzetting gegeven over het precieze onderwerp van de bijeenkomst (uit de verzamelde gegevens een limitatieve lijst van goederen en diensten met ongelijke levering aan vrouwen en mannen distilleren, waarvan het doel legitiem en de middelen om dit doel te bereiken passend en noodzakelijk zijn). Er werd een overzicht gepresenteerd van alle verzamelde gegevens uit het rapport. Per onderwerp werd er vervolgens besproken wat de argumenten zouden kunnen zijn om dit goed of deze dienst al dan niet op te nemen in de lijst met uitzonderingen. Een uitgebreider verslag van de focusgroep is opgenomen als bijlage, deze wordt hier niet in extenso besproken. De conclusie geeft een overzicht van de belangrijkste resultaten van deze bijeenkomst.
93
8 Conclusie en aanbevelingen De opdracht van dit onderzoek was het opstellen van een limitatieve lijst van goederen en diensten die exclusief en essentieel bestemd zijn voor leden van één geslacht, waarbij het doel legitiem is en de middelen om dit doel te bereiken passend en noodzakelijk zijn. Er werd gebruik gemaakt van een kwalitatieve dataverzamelingsmethode. Hiervoor werden bevoorrechte getuigen geïnterviewd en ook het ruime publiek werd aangesproken. Bij het verzamelen van de data kwam vrij snel aan het licht dat dit onderzoek in moeilijke omstandigheden verliep. Vele respondenten gaven aan dat er weinig tot geen kennis voorhanden is over dit thema en dat de problematiek niet erg lijkt te leven, noch onder specialisten, noch onder de brede bevolking. Naast de bevraging werd ook het veld zelf van nabij bekeken door de onderzoekers. Het feit dat de problematiek niet als dusdanigproblematisch wordt gepercipieerd bij de bevolking en zelfs bij experts niet terdege wordt erkend, houdt geenszins een bewijs in, dat deze problematiek ook effectief onbestaande is. Het in kaart brengen van de knelpunten en ongelijkheden binnen de verschillende domeinen van de consumptie, is dan ook van groot belangtoont aan dat ongelijkheden momenteel bestaan. Het onderzoek kan in deze dan ook een aanzet vormen om het publieke debat op dit terrein te openen en om het publiek en overheid hiervan bewust hierop attent te maken. Pas nadat het maatschappelijk
debat
hierover
is
geopend,
kunnen
de
ongelijke
behandelingen effectief worden gebannen uit onze samenleving. Na de dataverzameling werden de data verwerkt en werden twee lijsten samengesteld. Een eerste lijst bevat alle goederen en diensten die verschillend worden geleverd voor de geslachten, door een ongelijke toegang. Vooral bij diensten waar het lichaam centraal staat, kon er ongelijke toegang worden vastgesteld. Praktisch wordt deze ongelijke toegang gerealiseerd door verschillende openingsuren voor beide geslachten
94
of het tijdelijke of permanent verbod voor een van beide geslachten om van de dienst gebruik te maken. Een tweede lijst bestaat uit goederen en diensten waarbij een verschil in prijs kon worden vastgesteld. Meestal gaat het hier om commerciële promoties of om diensten waarnaar de vraag groter is door een van de geslachten en waarbij men een evenwicht wil realiseren tussen gebruikers. De respons bij de bevraging was erg laag en zowel uit de non-respons als uit de antwoorden van de respondenten die hun medewerking wel verleenden, bleek een eerder beperkte interesse en gevoeligheid over dit thema. Er kan worden vastgesteld dat de sensibiliteit rond dit onderwerp ontbreekt. Het is daarom zeer goed mogelijk dat men op heel wat weerstand zal stoten indien met maatregelen naar buiten wordt getreden. Het gevolg kan immers zijn dat een aantal zaken waaraan voordien eigenlijk geen aanstoot genomen werd, plots worden verboden. Na het samenstellen van de uitzonderingslijst van goederen en diensten met
ongelijke
levering
voor
de
geslachten,
werd
er
getracht
een
onderverdeling te maken op basis van al dan niet behoren tot de limitatieve lijst. Deze voorbeeldlijst werd tijdens een focusgroep voorgelegd aan een aantal experten op vlak van discriminatierecht, de lijst werd gebruikt als leidraad voor de discussie. Er worden in dit rapport een aantal diensten opgesomd waarbij het vanzelfsprekend is dat er een ongelijke toegang is voor beide geslachten, voor zover deze ongelijke toegang tenminste gewenst is door (een van) de betrokkenen. Het gaat bijvoorbeeld over vluchthuizen voor vrouwen die slachtoffer zijn van seksegerelateerd geweld of een vrouwenuurtje in het zwembad. Over een aantal andere goederen en diensten die worden aangeboden met ongelijke prijs en/ of toegang zijn de meningen sterker verdeeld. Er worden hieronder een aantal mogelijke discussies weergegeven - zonder in deze
95
zelf een oordeel te vellen - om aan te tonen dat de materie vaak erg ingewikkeld is en niet altijd eenduidig te interpreteren. Men kan bijvoorbeeld stellen dat ongelijke prijs voor datingservices ongehoord is en dit niet thuishoort op de limitatieve lijst. Hiertegenover kan gesteld worden dat deze dienst erin bestaat om ervoor te zorgen dat een man in contact wordt gebracht met een vrouw en dat een vrouw in contact wordt gebracht met een man. Dat zou men dan kunnen zien als een verschillende dienst. Als daarbovenop uit de markt blijkt dat het moeilijker is om een vrouw te vinden om in contact te brengen met een man, dan is dat een verschillende service, waarvoor je een verschillend tarief kunt vragen. Dat laatste zou als verantwoording kunnen worden aangehaald. Een ander voorbeeld van discussie is die over hotels (of verdiepingen in een hotel) exclusief voor een van beide geslachten. Als er beperkte toegang is in een hotel, enkel voor cliënteel, dan gaat het ver om een aparte gang te reserveren voor één geslacht. Het aspect veiligheid stelt zich hier niet dermate omdat de kamers individueel afsluitbaar zijn en het sanitair zich op de eigen kamer bevindt. Daar tegenover staat dan weer de vraag of dit verboden kan worden. Als mensen nu echt willen verblijven in een hotel met enkel vrouwen of mannen, kan dat dan worden verboden? Wanneer verenigingen als uitzondering zouden worden opgenomen in de limitatieve lijst, loopt men het risico dat beperkingen die zich nu op de grens bevinden, verschuiven naar de besloten kring van een afgesloten vereniging.
Een
discotheek
bijvoorbeeld,
zal
ongelijke
toegang
dan
legitimeren onder het mom van een privévereniging waar men een lidkaart voor moet kopen. Dan kan er zich een evolutie voltrekken als in Engeland het onderscheid tussen Clubs en Pubs; publiek en “for members only”. Op deze manier bestaat dan weer het risico segregatie in de hand te werken. De voornaamste conclusie die de bijeenkomst van juridische experten kon trekken is dat een gesloten lijst in deze context niet de meest aangewezen
96
oplossing is. De verantwoordingsplicht van het toestaan van dergelijke uitzonderingsmogelijkheden zal immers hoger liggen dan gewoon objectieve redelijke rechtvaardiging. De materie is vaak zo veelzijdig, dat het eerder aangewezen is een rechter zaak per zaak redelijkheid te laten toepassen. Dit rapport wordt afgesloten met enkele juridische conclusies die dit besluit verder uitdiepen. Deze conclusie bevat een voorstel tot limitatieve lijst, maar ook alternatieven hierop en ondersteunende argumenten. Deze conclusies
resulteren
uit
de
bijeenkomst
van
juridische
experts
in
discriminatierecht en gelijke kansen, die zich over de onderzoekstekst hebben gebogen. Achteraf sloten ook de niet-aanwezige experten zich aan bij de lijn van het rapport.
JURIDISCHE CONCLUSIES 1
In
hoofdorde:
twijfels
over
het
nut
van
een
limitatieve
lijst
rechtvaardigingsgronden Het geraadpleegde panel van juristen 90 is het unaniem erover eens dat een limitatieve
lijst
geen
optimale
oplossing
is.
Hoewel
dit
de
onderzoeksopdracht uitmaakt, acht het panel het noodzakelijk toch enkele kritische opmerkingen te formuleren ten behoeve van de opdrachtgever. Het panel vindt dat het de voorkeur verdient de huidige tekst van art. 9 van de wet van 10 mei 2007 te herzien en een voorkeur te geven aan een open lijst. Wel stelt het panel de urgentie vast van gepaste maatregelen gelet op de verstreken termijn zoals bepaald in art. 9 § 3 van deze wet. Het is dan ook wenselijk snel gepaste maatregelen te nemen. Eventueel kan een semigesloten lijst overwogen worden (cf. infra: in derde orde).
90
Professoren Eva BREMS, Patrick HUMBLET, Stefan SOTTIAUX, Daniël CUYPERS en dhr. Jogchum VRIELINK.
97
1° Uitgangspunt was allicht een analogie met de limitatieve lijst inzake arbeid 91. Het panel stelt vast dat er veel meer nuance en variatie bestaat inzake producten en diensten. In deze studie is een opmerkelijk variatie vastgesteld waarvoor slechts na diepgaande technische analyse conclusies mogelijk zijn. Zo is voor een objectieve verantwoording van het prijsverschil inzake producten vaak ook een analyse van de ingrediënten noodzakelijk en kan men daarvoor moeilijk een exhaustieve lijst aanleggen. De echte geregistreerde
maatschappelijke
knelpunten
situeren
zich
in
de
verzekeringssector en inzake de toegang tot arbeid, maar dit maakt expliciet geen voorwerp uit van deze studie. 2° In de recente rechtsleer wint de stelling veld dat open lijsten weliswaar minder rechtszeker zijn, maar flexibeler omdat de rechter meer in concreto de afweging kan maken 92. Deze oefening is soms geboden nu een aantal grondrechten eventueel in het conflict betrokken kan worden (vrijheid van vereniging, meningsvrijheid, recht op privéleven). Gesloten lijsten riskeren niet altijd de nodige nuances te leggen en riskeren vaak achter te lopen op maatschappelijke ontwikkelingen. Voor zover een lijst wordt opgesteld zal deze dikwijls moeten geactualiseerd worden. 3° Bij het onderzoek werd vastgesteld dat de problematiek bij de bevolking nauwelijks geproblematiseerd wordt. Vele ondervraagden konden geen voorbeelden van discriminatie opgeven. Vele ondervraagden waren ook relatief verrast dat zij een eventueel onderscheid inzake geslacht dienen te verantwoorden.
Vaak
werden
zuiver
economische
motieven
als
rechtvaardigingsgrond opgegeven en was men verrast dat dit moeilijk “op
91
92
K.B. 8 februari 1979 tot vaststelling van de gevallen waarin melding kan worden gemaakt van het geslacht in de toegangsvoorwaarden van een betrekking of een beroepsactiviteit, B.S. 16 februari 1979. C. BAYART en D. DEITEREN, “Direct en indirect onderscheid”, in in C. BAYART, S. SOTTIAUX en S. VAN DROOGHENBROECK (eds.) De nieuwe federale antidiscriminatiewetten-Les nouvelles lois luttant contre la discrimination, Brugge, die Keure-La Charte, 2008 ; J.H. GERARDS, “Gronden van discriminatie-de wenselijkheid van open en gesloten opsommingen”, in C. BAYART, S. SOTTIAUX en S. VAN DROOGHENBROECK (eds.) De nieuwe federale antidiscriminatiewetten-Les nouvelles lois luttant contre la discrimination, Brugge, die Keure-La Charte, 2008 ; S. SOTTIAUX, “Rechtvaardigingsgronden in het federale discriminatierecht” in C. BAYART, S. SOTTIAUX en S. VAN DROOGHENBROECK (eds.) De nieuwe federale antidiscriminatiewetten-Les nouvelles lois luttant contre la discrimination, Brugge, die Keure-La Charte, 2008 ; J. VRIELINK, “Datingsites kunnen discriminerend zijn”, Juristenkrant, 2005, afl. 108, 4-5.
98
zich” als rechtvaardiging kan gelden. Het panel vreest dan ook dat de discussie allicht in de maatschappij heel wat discussie kan veroorzaken. Het recht hoeft niet overal te problematiseren, waar vele betrokkenen zelf geen probleem ervaren. Verder is men ook beducht dat tegenstanders de wettelijke leemten zullen misbruiken om het systeem zelf in vraag te stellen 93. 4° Bij het onderzoek werd vastgesteld dat de talrijke verschillende behandelingen eventueel kunnen verantwoord worden als vormen van positieve actie en frequent vrouwen tot voordeel strekken. Verder worden ook heel wat toepassingen gesignaleerd waarbij allochtone vrouwen vragende partij zijn. De vraag rijst of deze uitzonderingen niet eerder vanuit een ander perspectief moeten benaderd worden en of er wel een maatschappelijke noodzaak bestaat om deze initiatieven in te perken voor zover er voldoende kwalitatief aanbod van goederen en diensten is voor de andere burgers zodat deze geen wezenlijke hinder ondervinden van het gemaakte onderscheid. 5° Bij het onderzoek is ook gebleken dat een strenge behandeling tot gevolg zou kunnen hebben dat de maatschappij steeds meer een toevlucht zou nemen tot private verenigingen. Het oprichten van private initiatieven die
uitsluitend
voordelen
bieden
aan
de
leden
zou
dan
een
ontsnappingsroute bij uitstek bieden. Het streng beteugelen van deze private initiatieven zou dan weer conflicten kunnen opleveren met andere grondrechten (vrijheid van vereniging, recht op privacy). 6° Bij het onderzoek werd ook herhaaldelijk vastgesteld dat sommige goederen
en
diensten
vanuit
grondwettelijk
bevoegdheidsperspectief
verschillend kunnen geregeld worden. Het onderscheid is in de praktijk niet altijd even duidelijk te maken. Niettemin heeft de federale wetgeving wel
93
O.a. door misbruik van art. 23 § 2 van de wet.
99
een belangrijke rol te vervullen 94, vooral gelet op de implicaties inzake de consumentenbescherming, het mededingingsrecht, het handelsrecht en de sociale zekerheid 95. Zo zal inzake de toepassing van op gezondheidszorgen soms
sprake
zijn
van
diverse
bevoegdheidsgronden:
vooral
m.b.t.
96
ziekenhuizen . Inzake sportbeoefening en vrijetijdsbesteding zullen de Gemeenschappen bevoegd zijn 97, maar ook hier is er sprake van beperkte bevoegdheid van de federale wetgever, vooral m.b.t. het veiligheidsbeleid dat vaak als argument wordt ingeroepen. Zo blijft de federale wetgever eveneens belangrijk inzake het huurrecht en handelsrecht. Teneinde te vermijden dat de verschillende overheden in dit land zouden komen tot verschillende lijsten is het wenselijk te overleggen om tot zoveel mogelijk eenheid terzake te komen 98.
2
In ondergeschikte orde: de limitatieve lijst zoals die volgt uit het sociologisch onderzoek
Voorstel tot al dan niet behorend tot de limitatieve lijst van uitzonderingen. De
structuur
van
deze
lijst
is
gebaseerd
op
de
lijst
met
uitzonderingsmogelijkheden die worden gepresenteerd in de Memorie van toelichting bij de Europese richtlijn, welke reeds werd besproken onder punt 3.2: het wettelijk kader voor de gelijke behandeling van vrouwen en mannen met betrekking tot de levering van goederen en diensten. Deze gezaghebbende interpretatie van de richtlijn is weliswaar minder bindend dan de tekst van de richtlijn zelf, maar aangezien ze vooral is bedoeld om interpretaties te stroomlijnen, is het een passende kapstok om de lijst aan
94
95
96
97 98
J. VELAERS en C. VAN DROOGHENBROECK, “Le répartition des compétences dans la lutte contra la discrimination”, in C. BAYART, S. SOTTIAUX en S. VAN DROOGHENBROECK (eds.) De nieuwe federale antidiscriminatiewetten-Les nouvelles lois luttant contre la discrimination, Brugge, die Keure-La Charte, 2008, 101 e.v. Art. 5, § 1 I, 1° c; art. 5 § 1 VI, vierde lid, 2°, 4°, 5° en 12° Bijzondere Wet tot hervorming van de instellingen, 8 augustus 1980, B.S. 15 augustus 1980. Art. 5, § 1 I, 1° c; art. 5 § 1 VI, vierde lid, 2°, 4°, 5° en 12° Bijzondere Wet tot hervorming van de instellingen, 8 Cf. ook Art. 6 § 1, 2° van de Wet; cf. toepassingen: J. VELAERS, De Grondwet en de Raad van State, Antwerpen, Maklu, 1999, 688 e.v. Art. 4, 9° en 10° B.W.H.I. Cf. Protocol Fed. Staat.Gem.Gew. interpretatie RL 2007/78/EG inzake redelijke aanpassingen voor gehandicapten, B.S. 20 september 2007.
100
op te hangen. Aangezien dit deel uitsluitend focust op die goederen en diensten die al dan niet in aanmerking komen om opgenomen te worden in de limitatieve lijst, is het niet zinvol verder gebruik te maken van de lijst met goederen en diensten uit de korf der consumptieprijzen, gezien het grote aantal hiaten die er zich ondertussen op zou vertonen. Een meer verfijnde onderverdeling dringt zich op.
Wel onderdeel van limitatieve lijst
Geen onderdeel tot limitatieve lijst
Organiseren van sportactiviteiten (Sportevenementen voor personen van hetzelfde geslacht)
Beperkte toegang voor een van de geslachten
Sport- of fitnesszaal tijdelijk of permanent uitsluitend toegankelijk voor één van beide geslachten Omwille van zedelijkheid en veiligheid Lessen aerobics voor een van beide geslachten Omwille van zedelijkheid en veiligheid, oncomfortabel gevoel van een van beide geslachten Zwembad: tijdelijk uitsluitend toegankelijk voor een van beide geslachten Omwille van zedelijkheid en veiligheid Zelfverdedigingcursus voor een van beide geslachten Rekening houden met genderspecifieke vaardigheden en beperkingen,
Schoonheidsbehandelingen die enkel worden aangeboden aan mannen of vrouwen Ladies@themovies Café waar enkel een geslachten binnen mag
van
beide
Shoppinginitiatieven waarbij enkel vrouwen of mannen worden benaderd Verhuur woningen, appartementen of kamers aan uitsluitend een van de geslachten Hotel geheel of gedeeltelijk vrouwen of mannen alleen
voor
Vakantieactiviteiten voor enkel jongens of enkel meisjes, studentenverblijf met enkel een sekse als doelgroep (tenzij scheiding wegens gemeenschappelijk sanitair)
veiligheid
Reden van persoonlijke levenssfeer en zedelijkheid Ziekenhuiskamers gescheiden per geslacht Zedelijkheid (sanitair op kamer, nachtkledij)
Promoties allerhande Goedkopere gsm-abonnementen gebaseerd op zogezegde verschillende en belpatronen tussen vrouwen mannen Extra geschenken enkel voor 1 geslacht bij aankoop van bepaalde producten
101
Wel onderdeel van limitatieve lijst
Geen onderdeel tot limitatieve lijst
Bescherming slachtoffers seksegerelateerd geweld/ Bevordering gelijkheid of belangen van vrouwen en mannen.
Lichaamen verzorgingsgerelateerde activiteiten of handelingen die meer kosten voor een van de twee geslachten
Hulpverlening, vluchthuizen, vadergroepen, vrouwenwerkingen, …
Duurdere prijzen voor vrouwen bij de kapper voor dezelfde behandeling. Verschillende prijzen bij schoonheidsof lichaamsbehandelingen voor vrouwen en mannen.
Reden: veiligheid slachtoffers seksegerelateerd geweld Vorming voor een van beide geslachten in specifieke materie. Vorming bepaalde beroepen, onderwerpen (bijvoorbeeld IT) voor vrouwen, mannen voorbereiden op vaderschap via vorming
Vrijheid van vereniging Ledenverenigingen, waarbij het uitgesloten is voor een van beide geslachten om lid te worden, in acht genomen dat de vrijheid van vereniging niet misbruikt wordt om een van beide geslachten te weren.
(behalve indien te verantwoorden bv meer haar te verwijderen, andere fysieke kenmerken) Parkeerplaatsen uitsluitend voor vrouwen, bredere parkeerplaatsen zijn denigrerend naar vrouwen toe (ze zouden minder goed kunnen parkeren), bovendien lopen ook mannen gevaar in een ondergrondse parkeergarage.
Alles wat met relatiebemiddeling en dating te maken heeft, wat een van beide geslachten een gunstiger tarief aanrekent Dating, huwelijksbureau, babbellijnen,…, vrouwen mogen goedkoper deelnemen om het evenwicht tussen M/V te bewaren. Tenzij men kan aantonen dat het gaat om een verschillende dienst of voor zover het effectief gaat om initiatieven binnen de private sfeer.
Voorlichting, Bevorderen van de gelijkheid en de belangen van een van beide geslachten
Gunstigere tarieven of het aanbieden van geschenken in het uitgaanscircuit.
Informatie voor specifieke doelgroepen i.v.m. lichaamsinformatie vanuit voorlichting- of preventiedoeleinden
Discotheken, fuiven en andere initiatieven die zich situeren binnen het uitgaansaanbod die verschillende tarieven of verschillende toegangsvoorwaarden hanteren voor de geslachten, of een van beide geslachten financieel bevoordelen.
Seksespecifieke hulpverlening.
102
3
In derde orde
Naast de vorige alternatieven (geen gesloten lijst v. gedetailleerde lijst) bestaat ook nog een derde optie. Daarbij streeft men niet naar een limitatieve en precieze opsomming van goederen en diensten, maar streeft men naar een lijst waarbij de rechter nog mogelijkheden heeft om afweging in concreto te realiseren. Uiteraard geldt deze regeling alleen binnen de bevoegdheid van de federale wetgever en niet voor arbeid en tewerkstelling en voor verzekeringen 99. Hierbij wordt eveneens abstractie gemaakt van positieve actie. Hierbij is het onderscheid op grond van geslacht immers inherent toegelaten voor zover deze voldoet aan de Europeesrechtelijke criteria voor positieve actie 100. Verder
wordt
abstractie
gemaakt
van
onderscheid
op
grond
van
zwangerschap en moederschap omdat dit geen vergelijkbare situatie betreft. Voor zover het onderscheid niet steunt op de verschillende situatie maakt het gemaakte onderscheid zelfs een verboden discriminatie uit 101. TOEGELATEN IS HET ONDERSCHEID NAAR GESLACHT - inzake gezondheidszorgen, voor zover het verschil het gevolg is van fysieke en lichamelijke verschilpunten tussen mannen en vrouwen 102, - inzake goederen en diensten die uitsluitend aangeboden of uitgewisseld worden binnen de private en familiale sfeer 103 en voor zover de private sfeer niet misbruikt wordt om een publiek aanbod te verbergen 104,
99 100
101 102 103 104
Art. 3.4. RL. M. DE VOS, «Positieve actie en positieve discriminatie in het Europese en Belgische discriminatierecht », in in C. BAYART, S. SOTTIAUX en S. VAN DROOGHENBROECK (eds.) De nieuwe federale antidiscriminatiewetten-Les nouvelles lois luttant contre la discrimination, Brugge, die Keure-La Charte, 2008, 297 e.v. Art. 4.1 en 4.2. RL Memorie van Toelichting, Richtlijn, overweging nr. 12 Art. 3.1. RL en Memorie van Toelichting, Richtlijn, overweging nr. 13 Hierbij kan opgemerkt worden dat de private sfeer ook geen voorwendsel mag worden om publieke aanbiedingen te maskeren. De afgrenzing lijkt inherent te zijn aan een normale rechtsorde. Wel dient het onderscheid bewaakt te worden: Storme, M. , “Algemene discriminatiewet leidt onvermijdelijk naar politiestaat”, Juristenkrant, 2002, afl. 57, 4.
103
- inzake de bescherming van effectieve of potentiële slachtoffers van seksueel geweld 105, - inzake huurovereenkomsten waarbij sanitaire installaties gemeenschappelijk gebruikt worden of waarbij de huurder zich veelvuldig in de directe private woonsfeer van de verhuurder begeeft 106, - inzake sanitaire installaties en locaties voor lichaamshygiëne, voor deze scheiding
de
maatschappelijk
aanvaarde
normen
inzake
zedelijkheid
vrijwaart en in zoverre er een voldoende aanbod bestaat voor beide geslachten en de gelijkwaardigheid van infrastructuur verzekerd is 107, - inzake lidmaatschap van verenigingen, voor zover het onderscheid verband
houdt
onverminderd
met de
de
grondwettelijke
bevoegdheid
van
vrijheid
de
overheid
van om
vereniging, variabele
subsidienormen uit te vaardigen in functie van gelijkekansenbeleid 108 en voor zover de private sfeer niet misbruikt wordt om een publiek aanbod te verbergen 109, - inzake de prijzen van diverse goederen voor zover het verschil van prijs objectief
verantwoord
kan
worden
door
de
ingrediënten,
de
productiewijze of distributiefactoren, - inzake sport en sportieve activiteiten, voor zover deze rekening houden met lichamelijke verschilpunten tussen de geslachten 110,
105 106 107
108
109
110
Memorie van Toelichting, Richtlijn, overweging, nr. 16. Memorie van Toelichting, Richtlijn, overweging, nr. 16: genuanceerd. Niet in de Richtlijn, Resultaat van dit onderzoek volgens maatschappelijke gevoeligheden: cf. o.a. publieke toiletten. Inzake babyverzorgingsfaciliteiten voor mannen wordt aldus impliciet geoordeeld dat bij ontbreken van faciliteiten in de mannentoiletten deze toegang kunnen hebben voor babyfaciliteiten bij vrouwen. Memorie van Toelichting, Richtlijn, overweging nr. 16 genuanceerd volgens de resultaten van dit onderzoek. J. H. GERARDS, “Implementation of the article 13. Directives in Dutch equal treatment legislation”, Maastricht Journal of Comparative Law, 2006, 295. Memorie van Toelichting, Richtlijn nr. 16 genuanceerd volgens de resultaten van dit onderzoek. Zo rijst de vraag of goedkopere toegangstarieven voor vrouwen bij sportactiviteiten wel proportioneel
104
- inzake goederen en diensten waarbij onderscheiden faciliteiten worden geboden voor zover de aangeboden goederen en diensten volledig gelijkwaardig zijn en geen voordeel inhouden voor één bepaald geslacht 111, -
inzake
goederen
wetenschappelijk
en
diensten
bewezen
voor
risico’s
welbepaalde lopen
inzake
groepen
die
gezondheid,
tewerkstelling en inzake geestelijke of lichamelijke ontplooiing en voor zover de afzonderlijke behandeling noodzakelijk is om de bewezen achterstelling van deze risicogroepen op te heffen of de doelgroep adequaat te informeren 112.
111
112
zijn. Op te merken valt dat “single-sex sessions in a swimming pool” door de commissie werden opgegeven als voorbeelden van toegelaten onderscheid: E.C. DI TORELLA (2006) Memorie van Toelichting, Richtlijn nr. 16. Evenwel omstreden zoals blijkt het onderzoek. De vraag rijst of scheiding in se verboden dient te worden dan wel of men gebruikscomfort mag toestaan, voor zover de gelijkwaardigheid verzekerd is: cf. aparte hotelverdiepingen voor vrouwen e.d. Memorie van Toelichting, Richtlijn nr. 19, evenwel op grond van ons onderzoek.
105
9 Bibliografie
9 Bibliografie Bayart, C., & Deiteren, D. (2008). Direct en indirect onderscheid. In C. Bayart, S. Sottiaux & S. Van Droogenbroeck (Eds.), De nieuwe federale discriminatiewetten - Les nouvelles lois luttant contre la discrimination. Brussel: Die Keure - La Charte. Belk, R. W. (1988). Possessions and the Extended Self. Journal of Consumer Research, 15, 139-168. Bihagen, E., & Katz-Gerro, T. (2000). Culture Consumption in Sweden: The Stability of Gender Differences. Poetics, 27(5), 327-349. Campbell, C. (1987). The Romantic Ethic and the Spirit of Modern Consumerism. Oxford: Basil Blackwell. Csikszentmihalyi, M., & Rochberg-Halton, E. (1981). The Meaning of Things. Domestic Symbols and the Self. Cambridge: Cambridge University Press. De
Prins,
D.,
Sottiaux,
S.,
&
Vrielink,
J.
(2005).
Handboek
Discriminatierecht. Mechelen: Kluwer. Frost, L. (2001). Young Women and the Body. A Feminist Sociology. New York: Palgrave. Gerards, J. H. (2008). Gronden van Discriminatie - De Wenselijkheid van Open en Gesloten Opsommingen. In C. Bayart, S. Sottiaux & S. Van Droogenbroeck (Eds.), De nieuwe federale discriminatiewetten - Les nouvelles lois luttant contre la discrimination. Brussel: Die Keure - La Charte. Herrman, A. (2002). Shopping for Identities: Gender and Consumer Culture. Feminist Studies, 28(3), 539-549. Inness, S. A. (2004). Pretty Tough. The Cult of Femininity in Women's Magazines. In C. Carter & L. Steiner (Eds.), Critical Readings: Media and Gender. London: Opne University Press.
106
Kacen, J. J. (2000). Girrrl Power and Boyyy Nature: the past, present, and paradisal future of consumer gender identity. Marketing Intelligence & Planning, 18(6/7), 345-355. Kimmel, M. S. (2006). Mannen en Gelijkheid. In G. Reymenants (Ed.), Handelingen
van
de
Conferenties
"Man
en
Verandering",
"Samenwerken aan Gelijkheid" en "Geweld, een mannenzaak". Brussel: Instituut voor Gelijkheid van Vrouwen en Mannen. Lash, S., & Urry, J. (1994). Economies of Signs and Space. London, Thousand Oaks, New Delhi: Sage. Malfliet,
K.
(1999).
Mainstream
Gelijke-Kansenbeleid
Benadering.
Eerste
en
Universiteit.
Naar
Gelijke-Kansenrapport.
een
Leuven:
Centrum voor Gelijke Kansenbeleid. Michielsen, M. (2006). Steeds meer Activiteiten alleen voor Vrouwen? Provinciale Raadscommissie Emancipatie: 13 juni 2006. Miller, D. (Ed.). (1998). Material Cultures: Why some things matter. London: UCL Press. Mitchell, V.-W., & Walsh, G. (2004). Gender Differences in German Consumer Decision-Making Styles. Journal of Consumer Behaviour, 3(4), 331-346. Mortelmans, D. (2007). Handboek
Kwalitatieve
Onderzoeksmethoden.
Leuven, Voorburg: Acco. O'Dair, S. (2000). Beyond Necessity: The Consumption of Class, the Production of Status, and the Persistence of Inequality. New Literary History, 31(2), 337-354. Rao, C. P., & Al-Wugayan, A. E. (2005). Gender and Cultural Differences in Consumer Ethics in a Consumer-Retailer Interaction Context. Journal of International Consumer Marketing, 18(1/2), 45-71. Richins, M. L. (1994). Valuing Things: The Public and Private Meanings of Possessions. Journal of Consumer Research, 21, 504-521. Richtlijn 2004/113/EG van de Raad van 13 december 2004 houdende toepassing van het beginsel van gelijke behandeling van mannen en vrouwen bij de toegang tot en het aanbod van goederen en diensten,
107
Publicatieblad van de Europese Unie, van 21 december 2004. L 373/37. Rocha, M. A. V., Hammond, L., & Hawkins, D. (2005). Age, Gender and National
Factors
in
Fashion
Consumption.
Journal
of
Fashion
Marketing and Management, 9(4), 380-390. Schooler, D. (2008). Real Women have Curves. A Longitudinal Investigation of TV and the Body Image Development of Latina Adolescents. Journal of Adolescent Research, 23(2), 132-153. Sheth, J. N., Newman, B. I., & Gross, B. L. (1991). Why We Buy What We Buy: A Theory of Consumption Values. Journal of Business Research, 22, 159-170. Sottiaux,
S.
(2008).
Rechtvaardigheidsgronden
in
het
Federale
Discriminatierecht. In C. Bayart, S. Sottiaux & S. Van Droogenbroeck (Eds.), De Nieuwe Federale Discriminatiewetten - Les Nouvelles Lois Luttant contre la Discrimination. Brussel: Die Keure - La Charte. Storme, M. (2002). Algemene Discriminatiewet leidt onvermijdelijk naar Politiestaat. Juristenkrant, 57(4). Van Hellemont, C. (2008). Seksistische Reclame. Dromen van een betere wereld voor m/v met talent. Leuven, Voorburg: Acco. Van Leuven, N. (2006). De Antidiscriminatiewet en de Huurovereenkomst. In S. Stijns & P. Wery (Eds.), Antidiscriminatiewet en Contracten - Loi Antidiscrimination et Contracts. Brugge: Die Keure. Vargo, Stephen L. & Robert F. Lusch (2004), “Evolving to a NewDominant Logic for Marketing,” Journal of Marketing, 68 (January), 1-17. Vrielink, J. (2005). Datingsites kunnen discriminerend zijn. Juristenkrant, 108(4-5). Wilska, T.-A. (2002). Me - a Consumer? Consumption identities and lifestyles in today's Finland. Acta Sociologica, 45, 195-210. Zeithaml, V.A., Parasuraman, A., Berry, L.L. (1985) Problems and strategies in services marketing, Journal of Marketing, Vol. 49, pp. 33-46.
108
Bijlage 1 Vragenlijst bij zelf afgenomen interviews Opening Voorstelling van beide partijen, naam, functie, organisatie, … Inleiding We voeren dit onderzoek in opdracht van het instituut voor gelijkheid tussen vrouwen en mannen. We maken in eerste instantie een inventaris van goederen en diensten die exclusief bestemd zijn voor één van de geslachten. Deze goederen en diensten hebben een verschillende toegang of een verschillend tarief voor mannen en vrouwen. V: Kan u me zeggen wat u verstaat onder ongelijke of verschillende toegang (hoe kan de toegang volgens u ongelijk zijn)? En onder ongelijke prijs? V: Voor goederen V: Voor diensten V: Aan welke goederen en diensten denkt u concreet als we spreken over verschillende toegang? V: Heeft u in uw vereniging al gehoord over situaties waarin één van beide geslachten met een ongelijke toegang werd geconfronteerd? V: Op een negatieve manier (buitengesloten) V: Wat zijn de reacties hierop?
109
V: Op een positieve manier V: Hoort u binnen uw vereniging wel eens dat er nood is aan goederen en diensten met een ongelijke toegang? (Situaties waarin men zich als vrouw beter voelt/ veiliger voelt zonder mannen erbij?Of omgekeerd) V: Over welke goederen/ diensten gaat het dan? V: Kan u nog andere goederen/ diensten bedenken die volgens u een ongelijke toegang zouden moeten/ kunnen hebben? V: Welke zijn de redenen voor die wens/ nood aan ongelijke toegang? V: Kan u nog redenen bedenken waarom er een ongelijke toegang zou moeten/ kunnen zijn voor mannen en vrouwen? V: Kan volgens u het beginsel van gelijkheid tussen vrouwen en mannen volgens u gewaarborgd blijven als er ongelijke toegang verschaft wordt tot bepaalde goederen en diensten? V: Kent u nog andere organisaties die hierover iets zouden kunnen zeggen?
110
Bijlage 2 Vragenlijst bij per post/mail verstuurde vragen tot medewerking. 113 […] Onze vraag aan u is, of er binnen uw sector voorbeelden te vinden zijn van producten, diensten of initiatieven waarbij één van beide geslachten meer betaalt of waarbij de toegang geheel/gedeeltelijk of tijdelijk/permanent beperkt is tot één van de geslachten. Kent u goederen of diensten binnen uw sector waarvan de prijs verschilt naargelang het geslacht? Indien ja, welke? Kent u goederen, diensten, initiatieven binnen uw sector die enkel toegankelijk zijn voor mannen/ vrouwen? Indien ja, welke? Wat is de reden om de toegang te beperken tot één van beide geslachten? Kent u goederen/ diensten waarbij de toegang slechts gedeeltelijk beperkt wordt tot mannen/ vrouwen? Beperkt in de tijd of beperkt in de ruimte. Soms kan het gaan over tijdelijke promoties of acties. Wat is hiervoor de reden? Kunt u bedenken, binnen uw sector, bij welke goederen of diensten leden van één van beide geslachten het wenselijk zouden vinden in de prijs of toegang (geheel of gedeeltelijk) een onderscheid te maken tussen de geslachten? Wat zou hiervoor de reden kunnen zijn? Vindt u dat zelf wenselijk? Hebt u nog vragen, opmerkingen of aanvullingen?
113
Het begeleidend schrijven werd niet mee opgenomen. Ook de antwoordruimte werd weggelaten.
111
Bijlage 3 Ongelijke levering van consumptie goederen- en diensten voor vrouwen en mannen. Verslag bijeenkomst expertengroep 30/5. Aanwezig: Daniël Cuypers, Jogchum Vrielink, Eva Brems, Patrick Humblet, Jeremi Van Gorp, Tinne Marynissen Doel van de vergadering: opstellen van een limitatieve lijst met goederen en diensten die exclusief en essentieel bestemd zijn voor leden van één geslacht waarbij dit onderscheid objectief gerechtvaardigd is door een legitiem doel en waarbij de middelen om dit doel te bereiken passend en noodzakelijk zijn.
Algemene bedenkingen bij het opstellen van een limitatieve lijst Tijdens de bespreking over welke goederen en diensten wel of niet thuishoren op de limitatieve lijst, werd het snel duidelijk dat deze oefening niet zo evident is. Elk item bleek een mogelijk punt tot discussie en de diensten die in het rapport opgesomd werden, bleken in zeer genuanceerde vormen te kunnen voorkomen waardoor de verwoording formuleren op zich vaak al een struikelblok bleek. Daarbij komt dat door de lage respons, de kans dat er zaken niet op de lijst staan die er eigenlijk wel thuishoren, bestaande is. Hieronder worden enkele van de bedenkingen weergegeven die gemaakt werden door de deelnemers tijdens de vergadering. Met
een
gesloten
lijst
met
uitzonderingen
verkrijgt
men
een
verantwoordingsplicht van het toestaan van uitzonderingsmogelijkheden die hoger ligt dan gewoon objectieve redelijke rechtvaardiging, want eigenlijk wordt
er
gezegd
dat
het
een
soort
wezenlijke
bepaling
is
van
beroepsvereisten maar dan voor goederen en diensten. Dus zou men eigenlijk moeten kunnen bepalen waarom het absoluut noodzakelijk is om bij sommige goederen een uitzondering te maken. Bovendien komt men
112
direct in botsing met de maatschappelijke beleving van wat normaal is en rechtvaardig. Tijdens het voeren van het onderzoek werd vastgesteld dat er enorm veel weerstand is, veel mensen die bevraagd zijn, zien niet echt een probleem of wensten niet deel te nemen. Dus de sensibiliteit is er niet. Als men daarmee naar buiten gaat komen is de kans groot dat er veel weerstand zal ondervonden worden en de vraag is of dat de moeite is? Bovendien zijn er geen dergelijke gesloten systemen voor de levering van goederen en diensten voor M/V teruggevonden in andere Europese landen. Er is een precedent, het KB van 1979, met de beroepsuitoefening, daarin worden de beroepen wel opgesomd, en wel heel nauwkeurig, maar daarover voelt ook iedereen aan wat correct is, daar is nooit een probleem. Bij diensten is het veel ingewikkelder en kunnen er altijd argumenten aangevoerd worden waarom iets wel of niet op de lijst van uitzonderingen terecht moeten komen. Als bijvoorbeeld alles wat met marketing te maken heeft, niet onder de uitzonderingen wordt gezet, dan wordt dat dus verboden. Maar willen we wel zo ver gaan om dat af te schaffen? Zo nu en dan eens een promotie, wie ligt daar eigenlijk van wakker? Als marketing wel op de lijst gezet wordt maak je eigenlijk dat alles wordt opengetrokken. Het feit an sich dat er een lijst is, zorgt voor een probleem en vergroot een aantal zaken niet in proportie. Het is moeilijk om tot de juiste omschrijving te komen van de goederen en diensten die op de lijst zouden moeten komen, waardoor men in de formulering tot zulke algemeenheden gaat komen dat er uiteindelijk een semi-open lijst zal voorgelegd worden. Wat eigenlijk het gevolg is van het proberen de uitzonderingslijst samen te stellen, is dat er zoveel criteria gehanteerd moeten worden, dat het uiteindelijk toch nog een verkapt open systeem wordt. Dat dient de rechtszekerheid dan ook absoluut niet meer,
113
het maakt ze gewoon alleen maar complexer en dan loop je het risico dat de wet totaal zinloos en nefast wordt. Is er iemand in de samenleving die echt af wil van wat er niet in de lijst staat? Als er gekeken wordt naar hoe het onderzoek gelopen is, kunnen we vaststellen, alleen al uit de erg beperkte respons, dat het niet leeft en het probleem met het gesloten systeem is, wat is evenredig en wat is niet evenredig? Is het zo onevenredig om af en toe eens een actie te doen die zich naar een enkel geslacht richt? Tijdens de discussie werd er vaak teruggegrepen naar een “aanvoelen”. Bijvoorbeeld het niet verhuren aan een lesbisch koppel is duidelijk discriminatie, bij man - vrouw ligt dat gevoel vaak anders. En dan komt men op het punt dat de gelijkheid tussen man en vrouw al veel verder gevorderd is in de samenleving, tenminste als het om goederen en diensten gaat. In de arbeidssfeer zijn de problemen groter. Er moet dus over gewaakt worden niet te snel te problematiseren. De meeste rechters passen redelijkheid toe. Aangezien er op dit punt geen echte reden is om de samenleving te veranderen, is een limitatieve lijst niet de beste keuze. Bij elk geval dat zou worden aangeklaagd zou de rechter in een open systeem een uitspraak doen, gebaseerd op redelijkheid. De consensus dat al deze zaken uit de samenleving gebannen moeten worden blijkt niet echt uit de bevraging. Bovendien wordt een vergoeding van €1300 uitbetaald aan ieder die een inbreuk kan vaststellen. Het verleden wees uit dat er premiejagers zijn die daarnaar op zoek gaan. Ook in de achterban van bepaalde politieke partijen zullen genoeg gegadigden zijn om de wet te ondergraven door op zoek te gaan naar inbreuken. Een mogelijke techniek is de lijst uitbreiden telkens zich er een probleem voordoet. Zoals bij het verbod op nachtarbeid voor vrouwen. Dan krijg je na verloop van tijd ellenlange lijsten, telkens er vanuit de praktijk een
114
probleem komt moet de lijst aangepast worden. Op de duur wordt dat een wel erg lange lijst. Discriminatie is een serieus probleem in de samenleving, dit is geen serieus probleem of wordt zeker niet als dusdanig ervaren bij het overgrote deel van de samenleving en het een ondergraaft het ander. De lijst zou zelfs discriminatie in de hand kunnen werken. De studie toont aan dat het problematisch is. Een vaststelling is dat we niet in een samenleving zitten waar een structurele ongelijkheid is in de toegang tot goederen en diensten voor mannen en vrouwen. Wat structureel is of zou kunnen zijn is zeker niet problematisch. Wat occasioneel voorkomt zijn stuk voor stuk voorwerp van legitieme discussie en worden niet in de samenleving aangevoeld als problematisch, waardoor men zich de ernstige vraag kan stellen of we, als we die allemaal niet op de lijst zetten, dan niet bezig met contraproductieve wetgeving? Anderzijds de andere vraag, als we ze wel op de lijst zetten dan komen we tot zo'n lange lijst of een lijst met zodanig vage categorieën dat de wetgeving ook weer ondergraven wordt. De match tussen de verschillende categorieën en de maatschappelijke werkelijkheid blijkt niet mogelijk.
Bespreking van een aantal goederen en diensten die opgesomd werden in het rapport. De lijst met goederen en diensten waarbij ongelijke behandeling van vrouwen en mannen, ongeacht het doel, werd vastgesteld. Het is echter erg moeilijk tot onbegonnen werk om effectief een lijst samen te stellen. Discussie
en
bedenkingen,
gevormd
tijdens
de
vergadering,
bij
de
verschillende diensten staan schuin. Fitnesszaal tijdelijk of permanent uitsluitend toegankelijk voor vrouwen
115
Geen glurende mannen, geloof, gevoel van veiligheid, comfortabeler gevoel, kunnen zaken zijn die sommige vrouwen ertoe aanzetten niet te sporten in de nabijheid van mannen. Zaken die te maken hebben met het lichaam en zaken die te maken hebben met godsdienst... zijn dingen die je wel moet kunnen legitimeren en die bijgevolg op de lijst van uitzonderingen thuishoren. Ladies Run Vrouwen en mannen hebben andere fysieke mogelijkheden, een gemengde wedstrijd heeft weinig zin hierdoor. Zwembad: tijdelijk uitsluitend toegankelijk voor vrouwen Zwemmen zonder (glurende) mannen, omwille van geloof, gevoel van veiligheid, comfortabeler gevoel, maakt een vrouwenuurtje in het zwembad aantrekkelijk voor veel vrouwen. Lichaam, godsdienst... zijn dingen die je wel moet kunnen legitimeren.Het feit dat een zwembad een vrouwenuur heeft, wil niet zeggen dat het zwembad alleen voor vrouwen toegankelijk is, het is enkel dat uur niet voor mannen toegankelijk, dat moet gespecificeerd worden in de lijst, anders kunnen zwembaden vanaf nu kiezen uitsluitend vrouwen toe te laten. Zelfverdedigingcursus voor vrouwen Hierbij wordt rekening gehouden met genderspecifieke vaardigheden en beperkingen, andere fysieke mogelijkheden van mannen en vrouwen. Bovendien wordt de veiligheid van vrouwen op deze manier bevorderd. Massage, hamam, sauna, … Ongemakkelijk of onveilig gevoel bij naaktheid in bijzijn van ander geslacht. Zedelijkheid. Dan is de vraag, net zoals bij gemeenschappelijke douches, wat met homoseksuele mannen in de douche met andere mannen? Het hangt er dus van af wat het criterium is, louter het seksuele volstaat niet, wel de veiligheid. Het is natuurlijk wel zo dat vrouwen meer verkracht
116
worden door mannen dan mannen door andere mannen, in die zin is er wel een objectieve grond voor het onveiligheidsgevoel. Hulpverlening, vluchthuizen, vadergroepen, vrouwenwerkingen, … Omwille
van
de
veiligheid,
slachtoffers
seksegerelateerd
geweld,
seksespecifieke hulpverlening, bevorderen van de gelijkheid tussen vrouwen en mannen. Kan zonder twijfel worden opgenomen in de lijst van uitzonderingen. Vorming voor bepaalde beroepen of specifieke onderwerpen (bijvoorbeeld IT) voor vrouwen, mannen voorbereiden op vaderschap via vorming Reden: vrouwen zouden beter kunnen leren indien ze enkel onder vrouwen zijn, gelijkheid en belangen bevorderen Ziekenhuiskamers gescheiden per geslacht Zedelijkheid, sanitair op kamer, nachtkledij Zwangere vrouwen in eerste klasse bij NMBS Zekerheid van zitplaats, wat voor zwangere vrouwen belangrijk is Professionele netwerken Doorbreken van het glazen plafond, de gelijkheid en belangen van vrouwen wordt op deze manier bevorderd. Verenigingen zoals KVLV Ledenvereniging. Men gaat dat toch algemeen moeten omschrijven: wat is publiek en wat is privaat? Dan gaat de rechter de aftoetsing doen. Er zullen mensen zijn die misbruik maken door te zeggen “dat is een private club, we werken alleen voor leden (verenigingsvrijheid)”. Als je zegt vrijheid van verenging as such, oké, maar indien het opengelaten wordt, gaat de rechter nog altijd moeten toetsen.
117
Parkeren: Veiligheid en comfort verhogen, de plaatsen zijn ook breder, voor makkelijker parkeren. Als dit vergeleken wordt met parkeerplaatsen voor gehandicapten, kan men zich afvragen of dit laatste niet belangrijker is. Men valt terug op een soort aanvoelen over ongelijkheid in deze. Financiële incentives voor vrouwen die een eigen zaak willen opstarten. Te weinig vrouwen die ondernemen, glazen plafond. Affirmative action, maar dan is het de vraag of dit werkelijk positieve actie is, want men kiest niet dé beste. Men toetst niet of het de meest geschikte kandidaat is als je alleen vrouwen incentives geeft. Daar tegenover staat dan weer dat het gaat om een eenmalige wedstrijd... Theaterstuk over borstkanker goedkoper voor vrouwen boven 50 Zij lopen een grotere kans lopen met borstkanker geconfronteerd te worden. MAAR: gezinsleden worden op een andere manier ook hiermee geconfronteerd. Als het niet mag, wat dan met alle andere kortingen (jongeren, studenten, lid van Knackclub, ...). Bovendien, wie gaat zoiets aangeven? Door het in een lijst te zetten kan iets gecreëerd worden. Discriminatie is een serieus probleem in de samenleving, dit is geen serieus probleem en het een ondergraaft het ander. Toiletten Minder openbare plasgelegenheid voor vrouwen. Verboden te discrimineren, dus niet in de lijst met uitzonderingen.Probleem met verschoningstafels in vrouwentoilet is dat, wie een verschoningstafel heeft in de vrouwentoiletten doet eigenlijk al aan good practice, als je die dan gaat sanctioneren door te zeggen het moest ook bij de mannen, loop je het risico dan dat het helemaal niet meer wordt aangeboden. Projectoproep “Vrouw zijn in de stad” Spelprogramma Blokken? Affirmative action
118
Schoonheidsbehandelingen, dieetprogramma's Verschil in prijs en toegang valt terug op lichamelijke verschillen. Mannen en vrouwen verschillen nu eenmaal van lichaamsbouw,... Ladies@themovies Stel nu dat er een probleem zou ontstaan omdat je als man nergens meer naar de film zou kunnen omdat er overal ladies night is, kan men spreken van een probleem, maar als de cinema één keer in de maand een zaal reserveert voor een ladies night is er niet echt sprake van uitsluiting op grote
schaal.
Bovendien
kan
het
ook
gevaarlijk
worden
dit
soort
uitzonderingen te verbieden. Café enkel voor mannen Vanuit aanvoelen is een café enkel voor vrouwen waarschijnlijk eerder mogelijk, het veiligheidsgevoel van vrouwen in acht genomen. Shoppingsinitiatieven De vraag kan gesteld worden of het niet te ver gaat zoiets effectief te verbieden. Als het niet in de lijst komt is het verboden. Verhuur woningen – studentenverblijf Stel: één home van de universiteit is voor jongens. Maar de universiteit als dusdanig biedt kamers aan voor jongens en voor meisjes in gelijke mate, dan is er toch geen probleem? Zelfs als dat in gescheiden homes is, is dat nog geen probleem. Je mag niet in een situatie komen dat jongens niet meer binnenmogen omdat het uitsluitend voor meisjes is. Je kunt natuurlijk ook niet terug naar “seperate but equal”... We komen steeds terug op een “aanvoelen” vb. niet verhuren aan lesbisch koppel is duidelijk discriminatie, bij man-vrouw ligt dat gevoel vaak anders. En dan komen we op het punt dat de gelijkheid tussen man vrouw al veel verder gevorderd is in de samenleving, tenminste als het om goederen en
119
diensten gaat. In de arbeidssfeer zijn de problemen groter. Men moet dus trachten niet te snel een probleem ervan te maken. Het is heel moeilijk om dat in de wet te gieten. De meeste rechters passen redelijkheid toe. Aangezien er op dit punt geen echte reden is om de samenleving te veranderen, is een limitatieve lijst niet de beste keuze. Hotel geheel of gedeeltelijk voor vrouwen Als er beperkte toegang (algemeen cliënteel) is in een hotel, dan gaat het ver om een aparte gang te vragen op basis van geslacht. De veiligheid is in ieder geval gegarandeerd in de gangen en het sanitair is op de eigen kamer (zedelijkheid). Daar tegenover staat, kan je dat nu echt verbieden? Ben je gelegitimeerd om dat te beperken? Als mensen nu willen in een hotel verblijven met enkel vrouwen of mannen? Mag je de vrijheid van mensen zodanig gaan beperken? Wordt er effectief iemand slechter van? Promoties allerhande: goedkopere telefoonabonnementen voor vrouwen omdat ze langer zouden bellen, extra geschenken bij aankoop enkel voor 1 geslacht (Dove gaf gratis fotoshoot voor moeders en dochter na aankoop van aantal Dove producten), goedkoper bioscoopticket voor moeders op Moederdag, goedkoper op reis, win en ga met 3 vriendinnen naar de première van “Sex and the City”,... Dating, huwelijksbureau, babbellijnen,… Als de dienst verschillend is, dan moet een verschil in prijs wel toegestaan kunnen worden. Bijvoorbeeld een datingservice, aan de vrouw moet je een man leveren, aan de man moet je een vrouw leveren. Dat is een compleet verschillende dienst, als blijkt uit de markt dat het moeilijker is om een vrouw te leveren, dan is dat een verschillende service, waarvoor je een verschillend tarief kunt vragen. Dat kan de verantwoording zijn. Toegang voor vrouwen lager bij sommige sportwedstrijden; restaurant goedkoper voor vrouwen in groep tijdens WK.
120
Hier ligt waarschijnlijk niemand wakker van, dit toevoegen aan de lijst houdt het gevaar in de wet te ridiculiseren. Kapper duurder voor vrouwen Hoort niet in de lijst thuis, wegens inderdaad discrimineren, aan de andere kant zou het waarschijnlijk verontwaardiging opwekken indien dit aan de kaak gesteld wordt, het houdt mensen niet echt bezig. Discotheken, fuiven,… die vrouwen jonger binnenlaten, aan goedkoper tarief, gratis drankjes en geschenkjes aanbieden,… geen vrouwen = geen mannen
121
.
ISBN - 978-90-5728-165-5 Copyright (2008)
Centrum voor Longitudinaal en Levensloop Onderzoek (CELLO) Sint Jacobstraat 2 – B- 2000 Antwerpen – België T: +32 (0)3 265 55 35 - F: +32 (0)3 265 57 93
[email protected] http://www.ua.ac.be/cello
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
No part of this report may be reproduced in any form, by mimeograph, film or any other means, without permission in writing from the publisher.
122
