Invasie soorten mooi, maar gevaarlijk

Driemaandelijks verenigingsblad van Natuurpunt Limburg - september - oktober - november 2014 - jaargang 11 - nummer 3

Invasie soorten

mooi, maar gevaarlijk

Afgiftekantoor 2000 Antwerpen - P409862 Afzender: Natuurpunt Limburg, Putvennestraat 112, 3500 Hasselt

ErpecommerBemden - een bos op natte voeten ©

Voorwoord Inhoudstafel 3 Bezoekerscentrum

Activiteiten in Kiewit

6 Afdeling in de kijker

7

9

Natuurpunt Lummen Vrijwilliger gezocht Meewerken aan een uniek concept Wandelbijlage De Abeekvallei

13 Big Jump 2014

Spring mee voor proper water

14 Natuurthema

Schuilenswijer, natuur op vlindermaat

16 Tuinnatuur

Vliegende en kruipende plaagsoorten in je tuin

17 Focusactiviteiten

Feest in de Abeekvallei

18 Dossier op tafel

Nieuwe mijlpaal in natuurbescherming

Grote coverbeeld : Big Jump 2013 © Katleen Bollen (L) Klein Koninginnenpage - Papilio machaon © Theo Geuens (M) Rups © Castermans Francine (R) Kleine Bosbeekjuffer © Julien Vanlaer

Nog aan te leveren

3

Herenhuis 1 © Natuurpunt

BEZOEKERSCENTRUM

HET BEZOEKERSCENTRUM VAN KIEWIT Activiteiten Bezoekerscentrum Kiewit • Maandelijkse natuurwandelingen Laatste zondag van de maand 14u-16u – start bezoekerscentrum Kiewit. 28 september, 26 oktober, 30 november en 28 december Wandel mee met de natuurgids van dienst en laat je verrassen en verwon deren door de natuur.

• Creatieve natuurvrijdagen Laatste vrijdag van de maand 14u-16u – bezoekerscentrum Kiewit Maandelijks brengt afwisselend iemand een leuk creatief idee aan, waarmee we aan de slag gaan. We werken met natuur- of afvalmate riaal. Duurzaamheid staat voorop of de creatie brengt meer natuur in onze tuin. Heeft u nog ideeën of gewoon zin om mee te doen? • 26 september: herfst in een potje, originele recepten uit de natuur • 31 oktober: knutselen met de herfst voor kinderen)

Cratieve natuurvrijdag © Natuurpunt

Domein Kiewit is een ruim 100 ha natuurdomein, de groene long van Hasselt. Het is de ideale vertrekplaats voor een korte wandeling met het hele gezin, ook voor de allerkleinsten. Snuif gezonde lucht. Wandel mee met de gids of maak gebruik van het Boeboekstasje en leer de plaatselijke fauna en flora kennen. Bovendien kan je terecht in het winkeltje in het herenhuis, voor leuke hebbedingetjes, nestkastjes, boeken, verrekijkers,…. Toon je kinderen de boerderijdieren en trakteer ze op een picknick aan de vijver. Laat ze ravotten in de speelhoek en in het avontuurlijke speelbos. Trek eropuit met een wandelkaart. Een extra uitdaging is het lange plankenpad dat je door de meest geheime plekjes van het domein loodst. Onderweg kom je misschien wel één van de indrukwekkende Galloway-runderen tegen...

• 28 november: kerstversiering • 26 december: tocht + knutselen voor kinderen

• Braakballen pluizen Tweede vrijdag van de maand 14u-17u – bezoekerscentrum Kiewit 11 juli, 8 augustus en 12 september We willen graag weten waar de soor ten muizen en spitsmuizen voorkomen over heel Limburg. In samenwerking met de kerkuilenwerkgroep willen we dan ook systematisch braakballen van uilen, waarin de schedeltjes goed be waren, uitpluizen.

4

BEZOEKERSCENTRUM

Activiteiten voor de kinderen • Natuur ontdekkingstocht voor kinderen Woensdag 29 oktober en vrijdag 26 december van 14 tot 16u met mama, papa of andere begeleider De gids neemt jullie mee de natuur in. Luister, hoor, voel, en doe leuke din gen in en met de natuur.

• Chocoladewandeling (Natuurpunt en Oxfam) Zondag 5 oktober vanaf 13u30 Een (h)eerlijke wandeling op Domein Kiewit met quiz en fairtrade chocola deproevertjes onderweg. Inschrijven (verplicht) in ons bezoe kerscentrum. Opgelet maximum aan tal inschrijvingen.

• Optiek- en fotografiedag Zondag 12 oktober (zie bijgevoegde folder)

• Fototentoonstellingen Kom binnen en bekijk de natuur tel kens vanuit een andere invalshoek: “Natuur vanuit de hemel” van Wouter Pattyn, vanaf 20 september “Blauw in de Natuur” van diverse na tuurfotografen, vanaf 12 oktober.

• Kerst in ‘t bezoekerscentrum Zondag 15 december vanaf 13u30 Gezellig glühwein drinken aan vuur korven, natuurvriendelijke cadeautips, workshops,…

het Natuurpunt bezoekerscentrum te Kiewit wordt ondersteund door

Steven Vromman - alias de Low Impact Man - is bekend geworden door zijn experiment om te gaan leven met een zo klein mogelijke voetafdruk. Samen met zijn kinderen gaat hij op zoek naar een goede manier van leven binnen de grenzen van 1 planeet. Zijn CO2-uitstoot is ongeveer 70% minder dan die van de gemiddelde Belg. Na enkele jaren experimenteren kent hij alle kneepjes om het te doen met minder energie, aankopen en afval. De Low Impact Man leeft gezonder, goedkoper en socialer dan voordien. Wil je het geheim kennen van een manier van leven met meer geluk en minder voetafdruk? Kom dan kijken en luisteren naar de Low Impact Man ‘eco-comedy’ waarin hij zijn ervaringen op een zuiver ludieke manier aan de man brengt.

Meer informatie: Waar: Vrijetijdscentrum, Schuttenbergstraat 2 As Wanneer: Vrijdag 17 oktober 2014 om 20.00 u - Inkom: gratis

5

HET NATUUR.HUIS HASPENGOUW STELT ZICH VOOR. Natuurhuis Haspengouw ligt op de grens van Sint-Truiden, Heers, Gingelom en Borgloon. De werking van de afdelingen Aulenteer, Heers en Borgloon grijpen de Vallei van de Herk aan om grensoverschrijdend voor de natuur te werken. Grijp je kans nu en in de toekomst om gerichte opleidingen en tentoonstellingen te volgen over Haspengouw. Natuurpunt, het Regionaal Landschap Haspengouw, het INBO, de NP Vogelwerkgroep, de stad Sint-Truiden, de milieuraden, Likona en de Limburgse Natuurgidsen organiseerden er al vele cursussen zoals de Natuur.gebiedencursus, Vleermuizen, bloemrijke graslanden, bermbeheer, vuursteeneluvium, enz. In het Natuur.huis Haspengouw is een vaste tentoonstelling over de mergels van Gelinden en hun fossielen.

Wenst u

NATUURPUNT LIMBURG TE STEUNEN plaats hier uw reclame …maar kijk uit voor de impact

Inschrijvingen Schrijf je nu in voor de cursus Haspengouwse natuur: een kwestie van geologie in samenwerking met de Davidsfonds Academie Data : Zaterdagen 4/10+11/10+18/10+8/11 Telkens van 19u30 tot 21u30

Cursusaanbod : de Hapsnegouwse grond Haspengouw biedt meer dan prachtige bloesems of gezellige steden, de bodem bevat ook uniek geologisch erfgoed. De bodem ondergronds bepaalt de natuur bovengronds. De mergelgroeve van Gelinden is een site van wereldbelang. Vier geologen nemen u 4 zaterdagavonden mee op hun verrassende tocht door de Haspengouwse grond. Deze cursus is een samenwerking tussen Davidsfonds Academie, Natuurpunt en Natuur.huis Haspengouw.

Info en inschrijving : www.davidsfonds.be/academie/course/detail.phtml?id=940 of via telefoon op het nummer 016/310.670 Prijs: € 55 ; met Davidsfonds Cultuurkaart € 49. Inbegrepen in de prijs : lessen, koffie en cursus.

Interesse? Bel: 011 24 60 20 [email protected]

AFDELING IN DE KIJKER

NATUUR ALS GOEDE BUUR De natuur in Vlaanderen kent zijn ups en downs. Toch worden bossen, parken en waters steeds gezonder, steden en gemeenten stilaan groener. Hierdoor en door een gewijzigd landgebruik zijn verschillende planten- en diersoorten weer terug van weggeweest. Ze profiteren van een verbeterde milieukwaliteit en van de vele inspanningen om hun leefgebieden te herstellen. Erg goed nieuws voor de natuur in Vlaanderen! Anderzijds staan heel wat soorten nog steeds op het randje van uitsterven, vooral aan landbouw gebonden soorten. Er is dus nog flink wat werk aan de winkel om ook hen er weer bovenop te helpen. En dat is nodig, want voor natuur die tegen een stootje kan, is een diversiteit aan soorten een must! Alle dieren zijn nuttig Overal bewijzen dieren hun nut. Vogels houden insectenplagen onder controle, roofdieren houden het knaagdierenbestand in toom en samen geven ze de biodiversiteit van Vlaanderen een flinke duw in de rug. Maar veel dieren komen op zoek naar voedsel erg dicht bij de mens. Verschillende soorten hebben zich aangepast aan het leven in een sterk verstedelijkte omgeving. En soms hebben ze het op eigendom van mensen gemunt. Onder andere aangepikt fruit, kaalgevreten akkers of weilanden en dood pluimvee maken van schade door wild en beschermde soorten een actueel agendapunt, nochtans kan veel schade vermeden worden door enkele eenvoudige ingrepen.

Oplossingen door preventieve maatregelen Het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) vatte de koe bij de horens en ging met de betrokken partijen rond de tafel zitten. Vertegenwoordigers van de natuur-, landbouw-, visserij- en jachtsector bogen zich samen met het ANB, het Instituut voor Landbouw- en Visserijonderzoek en het Instituut voor Natuuren Bosonderzoek over de hete hangijzers en bedachten samen oplossingen. Deze oplossingen zijn vertaald in een set preventieve maatregelen om typische schade door verschillende diersoorten te voorkomen. Op 1 juli 2014 werden deze maatregelen als Ministerieel Besluit gepubliceerd in het Staatsblad, onder de vorm van een code van goede praktijk. Bijzondere jacht of bestrijding Sinds die datum is het verplicht om minstens één van deze preventieve maatregel te nemen, vooraleer je aanspraak kan maken op een schadevergoeding. Voor sommige bejaagbare diersoorten zoals konijnen, grauwe ganzen of wilde eenden is het bovendien verplicht om, indien de genomen maatregelen niet het beoogde effect hebben, over te gaan tot bijzondere jacht of bestrijding alvorens een schadevergoeding kan aangevraagd worden. Bijzondere jacht of bestrijding kunnen ook enkel nog maar toegestaan worden indien er al preventieve maatregelen werden toegepast.

Foto boven: schade aan commerciële of recreatieve viskweek door aalscholvers. Foto François Van Bauwel

Heidewandeling © Piet Ruytjens

6

7

Via de website www.natuuralsgoedebuur.be, in een handboek en heldere folders worden per soortengroep de gepaste maatregelen besproken. Het geheel is opgevat als een presentatie van praktische tips.

Fig. 1 : een zichzelf opblazende, bewegende pop verjaagt vogels, herten, konijnen, hazen en everzwijnen

Oordeelkundige toepassingen Door het oordeelkundig toepassen van maatregelen zoals hiernaast aangegeven (figuren 1-3) voor de verschillende diersoorten zal het voor landbouwers, jagers, bosbouwers, vissers, natuurbeschermers en alle Vlaamse burgers aangenaam samenleven worden met de natuur als een goede buur, die je geen overlast maar een vriendelijke glimlach en goeiendag bezorgt.

Fig. 2 : een afgesloten dierenverblijf met beschermde bodem zorgt voor een effectieve beveiliging tegen schade door marterachtigen en vossen

Preventieve maatregelen De preventieve maatregelen kunnen onderverdeeld worden in 5 categorieën: 1 Afschrikkingsmaatregelen: bestaan in veel varianten, van de klassieke vogelverschrikker tot zichzelf opbla zende bewegende poppen, al dan niet met licht- of geluidseffecten 2 Eigendommen afschermen van on gewenste dierlijke bezoekers. Het overkappen van gewassen, het afdichten van gaten in woningen, het omheinen van een perceel of het voorzien van een afgesloten dierenverblijf met beveiligde bodem zijn hier voorbeelden van. 3 Ongewenste plaatsen voor dieren oninteressant maken. Dit kun je doen door architectuur aan te pas sen om vogels het landen of nes telen te beletten, door ongewenste vogels niet te voederen en door een zandcoating aan te brengen op de stammen van (jonge) bomen. 4 Verjagen: door de mens, een waak hond of een roofvogel. 5 De omgeving aanpassen. Het uit rasteren van dassenholen, het verwijderen van oogstresten en het snoeien van planten die een op stapje kunnen bieden aan marters of vossen zijn maatregelen uit deze laatste categorie.

Figuur 2 - Konijn op de uitkijk - © Vilda Photo | Yves Adams

Meer informatie: Michiel Vandegehuchte, Agentschap voor Natuur en Bos, [email protected] Fig. 3 : met een driepikkel met omheining kan een dassenpijp worden uitgerasterd, zodat vee er geen poten in breekt en dassen toch ongehinderd binnen en buiten kunnen

8

RECL AME

ONTDEK ONZE VERNIEUWDE RANGE

Ecover bestaat 35 jaar en dat moeten we vieren. Als ecologische pionier lanceerden we het eerste wasmiddel zonder fosfaten en de eerste volledig hernieuwbare oppervlakte-actieve stof op basis van natuurlijke ingrediënten. Vandaag zijn we de grootste producent van ecologische was- en reinigingsmiddelen in Europa en stoppen we onze producten in een blits nieuw jasje. Nieuwe ecologische verpakking op basis van suikerriet en gerecycleerd plastiek. Nieuw en oogverblindend design. Doeltreffende producten dankzij slimme wetenschap. Grensverleggend groen.

Ontdek onze vernieuwde verpakking op www.ecover.com of volg ons op

Feest van de Abeekvallei ©

NIETELBROEKEN SPROOKJESBOS IN HASPENGOUW

ietelbroeken is een verborgen pareltje aan de rand van Limburgs Haspengouw. In de Mombeekvallei op het raakpunt van Diepenbeek, Kortessem en Hasselt ligt een bijzonder natuurgebied. Het gaat om 80 ha min of meer aaneengesloten Natuurpunt terrein met een afwisseling van graslanden, ruigte en bos. Aan het klein cafeeke, toen het nog werd uitgebaat het kleinste cafeetje van Limburg, is één van de twee startplaatsen gelegen, de andere startplaats bevindt zich in de Herbroekstraat in Kortessem.

Gehakkelde aurelia 8 Polygonia © Theo Geuens

blauwgraslanden Zowel de bossen als de weilanden zijn speciaal omwille van de natuur die daar stand heeft weten te houden tegen de oprukkende intensivering van landbouw en de lintbebouwing. Deze overgangszone tussen Kempen en Haspengouw, tussen leem en zand is één van de laatste plaatsen in Vlaanderen waar je nog zogenaamde blauwgraslanden aantreft. Blauwgraslanden zijn onbemeste, één keer per jaar gehooide graslanden. Ze danken hun naam aan de bepalende blauwachtige kleur door de talrijke aanwezigheid van plantensoorten als blauwe knoop, blauwe zegge, zeegroene zegge, …. Het bos van ongeveer 30ha heeft ondanks zijn beperkte omvang ook belangrijke natuurwaarden in de vorm van o.a. zeldzame vleermuizen, paddenstoelen, en voorjaarsbloeiers.

Limburgse panda Vanuit het startpunt wandelen we de steile Netelbroekstraat naar beneden. Daar kunnen we in het voorjaar reeds genieten van een ruime keuze aan bloeiende planten in de steile bermen. Even verderop nemen we een dreef naar rechts, richting kasteel van Mombeek. Deze kaarsrechte dreef werd lang geleden door de kasteeleigenaars aangelegd om indruk te maken op hun bezoekers, vandaag vormt hij de grens tussen natuur en landbouw. Met wat geluk kun je hier de voetsporen van de das aantreffen. Deze Limburgse panda heeft zich nog niet vast gevestigd, maar vanuit het kerngebied in Zuidoost Limburg wordt Nietelbroeken al regelmatig aangedaan en werden er ook al enkele proefburchten gegraven. We hopen stiekem dat ze zich hier snel komen vestigen en rekenen erop een babyborrel te mogen organiseren.

De natste delen Wandelen bij vochtig of regenweer kan hier ook bijzonderheden opleveren zoals de wijngaardslak die in de kalkrijke delen talrijk voorkomt, of de koekoek die regenweer zou voorspellen.

Er ligt opvallend veel dood hout in het bos, ook dikke boomstammen. Dit is goed voor de biodiversiteit. Wedden dat we hier bijzondere houtkevers gaan vinden als we deze gaan bestuderen. Aan de bosrand zijn hier en daar bomen gekapt. Dit zorgt voor een overgangszone tussen bos en grasland en zon

beschenen, beschutte hoekjes wat dan weer goed is voor vlinders en andere insecten. Iets verderop steken we de beek over en komen zo terecht in een mooi landschap met beekdalgraslanden afgeboord met knotwilgen. Onder de draad langs de wei groeit knolsteenbreek. Een plant die in vroegere tijden de hele beekvallei wit kleurde in mei en nu in onze natuurgebieden stilaan uit een diep dal kruipt, want bemeste boerenweiden kan ze absoluut niet bekoren. Sinds dit weiland in ons beheer zit doet de plant het weer stilaan beter De natste delen van Nietelbroeken liggen aan de Zuidelijke, Kortessemse kant. Het reliëf is hier veel vlakker en als de Mombeeek eens buiten haar oevers treedt blijft het water hier enige tijd staan. Daarom hebben we hier op verschillende plekken plankenpaden aangelegd.

Voorbij de plankenpaden en een klappoortje komen we aan een jonge hoogstamboomgaard met lokale oude fruit soorten zoals het Kortessemse grijske, een lekkere bewaarappel. We wandelen nu enkele honderden meters over de Herbroekstraat vooraleer links een doodlopende veldweg in de wandelen. Op het eind van de veldweg loopt het wandelpad verder door een ruig moeras met de daarbij horende planten en, alweer, veel wijngaardslakken.

De winterbeek We kruisen opnieuw de Mombeek naar het noorden, vlakbij de samenvloeiing met de Winterbeek. Iedere gemeente of gehucht heeft hier wel een winterbeek. We zijn hier immers in Vochtig Haspengouw waar onder de leem een kleilaag zit die verhindert dat het regenwater dieper wegzakt. ‘s Winters wanneer er meer regen valt dan er verdamping is stijgt het grondwater dan ook snel en beginnen tal van beken en beekjes water af te voeren. In de zomer wanneer de plantengroei meer water opzuigt dan er uit de lucht naar beneden valt komen vele van deze waterloopjes

droog te staan, vandaar de naamgeving natuurlijk. Via het weiland komen we opnieuw op de Netelbroekstraat. Dit kleine wegje is één van de weinige wegen in de omgeving waar gevlekte orchis de bermen rose kleurt in de maand juni. De fietsers die het routenetwerk volgen zoeven er meestal aan voorbij zonder ze te zien. Dat is het voordeel van de wandelaar die tijd kan maken om z’n omgeving te bewonderen.

Gehakkelde aurelia 8 Polygonia © Theo Geuens

Diepenbeek

Hasselt Kruis

M

straa t

ee dr

ek

be

om

Tic h

f

P

Kasteel van Mombeek

elri

jstr aat

Hoeve Groot Terherken

Mo

tw eg

Niete

len vo e

t kstraa

lbroe

Nietelbroeken Mombeek

k

eb

ee

d Ou

Sint-R ochus at

P tin g Lu im er

wandeling verborgen moois (5,5 km) start grasland bos bebouwing akker moerasbos

Reeweg

Herbroek

Kortessem

at ra

in W

k

t els

at

traa t

stra

eks

Val ik

bro

en

Her

str aa t

iveld stra Kraa

g we en te

es

lts se

straat

as 0H N2

Luimertingen molen

RECLAME

©

'KWALITATIEVE WEEKENDS IN EIGEN LAND! OOK OP MAAT.' www.starlingreizen.be

13

TUINNATUUR

Schuilenswijer Vlindereiland 1bis © Theo Geuens

14

INVASIEVE SOORTEN MOOI, MAAR GEVAARLIJK! Hoe idyllisch is het uitzicht, vanuit onze kantoren in Kiewit, over het Engelse. In tegenstelling tot de Franse baroktuin, ziet de Engelse tuin er heel natuurlijk uit. Grasvlakten, waterpartijen, bomengroepen en verrassende doorkijkjes. Dit ideale landschap werd door de mens gecreëerd. De waterpartij werd uitgegraven, de bomen werden aangepland. Planten mochten terug hun natuurlijke groeivorm vertonen en werden nauwelijks nog gesnoeid. Om te onderscheiden van het gewone volk, gebruikten ze planten uit verre streken, voor de sierwaarde en om een bepaalde sfeer te creëren.

Foto boven : hulst © Marcel Bex

Planten invoeren was 150 jaar geleden geen nieuw fenomeen. De mens heeft tot ver in de oudheid al dan niet bewust allerhande organismen ingevoerd. De reden hiervoor was niet enkel voor de sierwaarde, maar ook voedsel, jacht, bosbouw, biologische bestrijding of per ongeluk mee getransporteerd. De meeste soorten verdwijnen in het niets,

ze zijn niet aangepast aan ons klimaat en overwinteren niet. De soorten die wel overleven, moeten opboksen tegen inheemse soorten. Toch blijken enkele ingevoerde soorten verrassend goed te gedijen gaan expansief uitbreiden. Wanneer 1000 soorten in een bepaald gebied binnengebracht worden, zullen er 100 zijn die erin slagen te ontsnappen, 10 die zich weten te vestigen en zal slechts 1 soort een echte pestsoort worden. Deze pest- of invasieve soorten verspreiden zich snel. Van zodra ze hun plaats hebben verworven in de natuur, domineren ze de oorspronkelijke vegetatie en vormen een ononderbroken en dicht plantendek. Ze nemen de plaats in van onze inheemse soorten en vormt bijgevolg een bedreiging voor onze

15

biodiversiteit. Bekende soorten zijn reuzenberenklauw, reuze balsemien, Amerikaanse vogelkers en Japans Duizendknoop. Maar ook onze waterlopen zitten vol met “ontsnapte” vijver en aquariumplanten. Natuurbeheerders hebben hun handen vol met het bestrijden van deze exoten. Even mooi, niet gevaarlijk en beter voor de natuur wij kunnen preventief zorgen dat er geen invasieve planten via onze tuinen in de natuur terecht komen. Van alle sierplanten die op de markt beschikbaar zijn, is er slechts 1 % invasief. Het is dus niet moeilijk om andere alternatieve planten te vinden in dit enorme aanbod. Je vindt altijd wel een soort die even mooi is en even goede kwaliteiten heeft en geen gevaar inhoud voor de biodiversiteit. De tuinplanten die vandaag niet als invasief beschouwd worden, kunnen omwille van de klimaatsverandering over 10, 20 of 100 jaar wel invasief zijn. Wetenschappers weten nog te weinig om te voorspellen welke planten veilig zijn en welke niet. Daarom kiezen we in een natuurlijke tuin voornamelijk voor inheemse planten. Bovendien zullen bepaalde inheemse planten meer lokale diersoorten aantrekken. Dus bieden ze extra troeven aan de natuur. Kies planten niet enkel op schoonheid, maar hou rekening met hun standplaats, bodem, zon, vochtigheid,de groeiwijze,… Als je kijkt waar deze planten van nature voorkomen, en hoe ze als volwassen plant eruit zien, weet je waar ze in jouw tuin passen en waar zeker niet. Kies voor variatie in je beplantingsplan. Variatie verlengt de bloeitijd, en zo ook het aanbod nectar en stuifmeel voor bijen. Kies voor vruchtdragende bomen en struiken, ze trekken vogels aan. De planten die Natuurpunt Limburg aanbiedt zijn stuk voor stuk volwaardige alternatieven voor je siertuin. We lichten enkele inheemse planten toe, die ook omwille van hun esthetische kwaliteiten een plaatsje in je tuin verdienen.

Klimplant

Foto Wilde kamperfoelie © Marcel Bex

De wilde kamperfoelie is een goed alternatief voor de woekerende wilde wingerd. De wilde kamperfoelie is een klimplant die je aantreft op open plekken in loofbossen en bosranden. De bloemen hebben vooral op warme zomeravonden een geweldig aangename geur. De kamperfoelie vormt na de bloei, rode bessen. Ze zijn voor de mens zwak giftig. De kamperfoeliekluwens vormen goede nestgelegenheden voor vogels zoals tortels, merels, winterkoninkjes enz. De wilde kamperfoelie is de voedselplant voor een mooie, zeldzame kleine ijsvogelvlinder die geadopteerd werd door de gemeente Heusden-Zolder. Groenblijvende haagplant Hulst is een goed alternatief voor laurierkers of coniferen. Om het jaarrond onze privacy te garanderen kiezen we voor een groenblijvende haag. Hulst is hiervoor zeer geschikt maar onderge-

waardeerd voor deze toepassing. Hulst komt van nature als verspreide solitaire struik in bossen voor. Hij verkiest dus schaduw of halfschaduw en rijke gronden. Door zijn stekelige bladeren is hij ondoordringbaar, voor tal van vogels is dat een ideale beschutting. De mooie glanzende rode bessen vormen de kerstversiering bij uitstek, maar ze zijn ook het wintervoer voor talrijke vogels. Hulst laat zich makkelijk snoeien tot een mooie strakke haag. Als je in de lente snoeit, zijn de jonge bladeren zacht en prikken nauwelijks. Vroege bloeier Gele kornoelje is een struik die op het einde van de winter zijn gele geurige bloempjes toont. Een eerste teken van de aankomende lente. Ook goed om de eerste insecten van dienst te zijn. Na de bloemen komt er een mooi frisgroen blad, met in de herfst een gele verkleuring en rode bessen. Hij verkiest vruchtbare luchtige, kalkrijke bodem en staat bij voorkeur in de zon. De gele kornoelje is geschikt als solitair en voor lagere hagen. De haag groeit matig snel, waardoor één keer per jaar snoeien voldoende is. Snoei als hij uitgebloeid is, en nog niet in blad staat. De blaadjes kunnen je tijdens het snoeien wat jeuk bezorgen. Foto beneden : Gele kornoelje © Natuurpunt Limburg

AFDELING IN DE KIJKER

© Francine Castermans

16

25 JAAR NATUURPUNT

KORTESSEM Vanuit het project “Landschapspark De Herk” werd in de tweede helft van de jaren ’80 in verschillende Zuid-Limburgse gemeenten een milieuwerkgroep opgericht. Zo gebeurde ook in Kortessem. Tijdens de laatste weken van 1988 besliste het gemeentebestuur van Kortessem om ruim 3 ha beemd in erfpacht te geven aan Natuurreservaten, de voorlopers van Natuurpunt. Natuurvereniging Toeteleer Kortessem start begin 1989 met het beheer van deze percelen aan de oever van de Mombeek te Zammelen. Zammelen Het is twee jaar wachten op verdere uitbreiding van het gebied. Er wordt 0,8 ha aangekocht nl. een hoogstamboomgaard op de steile valleiwand. Langzaam maar zeker groeit het natuurgebied door aankopen en door het afsluiten van pachtovereenkomsten met de provincie Limburg. Het is in het agrarische Zuid-Limburg niet altijd zo eenvoudig om percelen aan te kopen. We kunnen aldus een hellingbos, dat in het voorjaar wit kleurt van de daslook, veilig stellen.

Samen met bosanemoon, eenbes en maagdenpalm maakt de daslook het bosje, zeker in het voorjaar, tot een pareltje. En niet te vergeten; de kalktuf die er wordt gevormd! Even stroomafwaarts verwerven we een heischraal grasland met o.a. gevlekte orchis, tandjesgras, blauwe knoop, muizenoortje,… Ook het gemengde eiken-haagbeukenbos waar de das (de Limburgse panda) al jarenlang een burcht bewoont, maakt deel uit van het natuurgebied. Hij leeft hier samen met o.a. steenmarter en vos. Door samenwerking met de vrienden uit de buurgemeenten, groeit het natuurgebied Zammelen ook over de gemeentegrenzen. Zo behoren enkele weilanden aan de overkant van de Mombeek tot Borgloon (Jesseren). Het Coolveld, een foerageergebied voor de das, ligt gedeeltelijk ook op grondgebied

17

Tongeren (Overrepen). Hier werden de bestaande hoogstamboomgaarden niet alleen onderhouden en aangevuld, weilanden werden ook omgevormd naar hoogstamweiden. Samenwerkingsovereenkomsten met plaatselijke landbouwers maken dat zij instaan voor het beheer van verschillende weilanden. De landbouwers maaien de weilanden of laten ze door hun runderen begrazen. Slanke sleutelbloem, pinksterbloem, grote ratelaar en dotterbloem sieren de weiden met hun kleuren. Speenkruid, gevlekte aronskelk, muskuskruid en breedbladige wespenorchis staan langs de paden. Ze worden overschaduwd door meidoorn en sleedoorn. Dat hier veel kalk in de ondergrond zit, merk je aan de aanwezigheid van wijngaardslak en natuurlijk de altijd sierende maretak. Bij elke bezoek horen en zien we steevast de buizerd.

Zammelen is de eerste “Green Spot” in een project van het Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren. De nieuwe wandelinfrastructuur wordt in 2001 in gebruik genomen. Enkele jaren geleden onderging het gebied een behoorlijke gedaanteverwisseling. Enkele honderden populieren werden gekapt. Dit in functie van het in het beheersplan voorziene hooilandbeheer. Nietelbroeken Nietelbroeken is een natuurgebied in de vallei van de Mombeek dat verspreid ligt over de gemeenten Diepenbeek, Hasselt en Kortessem. De eerste aankopen dateren uit de beginjaren ‘90. Natuurpunt Kortessem begint effectief met beheer na aankoop van een weiland in 1996. Als Natuurpunt er in 2002 in slaagt om in één klap een grote oppervlakte aan te kopen, krijgt het natuurgebied grotendeels zijn huidige omvang. Het bos en omliggende weilanden komen in handen van de natuurvereniging. Ook op

de linkeroever van de Mombeek groeit de oppervlakte tot boven de 20 ha. Ongeveer dezelfde oppervlakte als deze die we in Zammelen beheren. Terwijl Zammelen echt in Haspengouw ligt, merken we aan de plantengroei goed dat Nietelbroeken op de overgang naar de Kempen ligt. Ruwe Berk bijvoorbeeld houdt meer van een zandigere bodem. In het kader van “Verborgen Moois” wordt ook dit gebied opengesteld voor wandelaars. In de weilanden treffen we o.a. dotterbloem, watermunt, echte koekoeksbloem, echte valeriaan, grote wederik, knolsteenbreek, klein streepzaad aan. Het grote grasland wordt doorsneden door knotwilgenrijen die dwars op de beekvallei staan en met het bos op de achtergrond een zeer mooi uitzicht geven.

18

DOSSIER OP TAFEL

Met een beetje geluk zien we wel eens een ree wegvluchten. De blauwe reiger is frequenter aanwezig. Buizerd, torenvalk en bosuil broeden in het gebied. In de poelen treffen we bruine en groene kikker, alpenwatersalamander en kleine watersalamander aan. Afdeling Natuurlijk hebben we de voorbije 25 jaar niet enkel tijd gestoken in het be-

heer van beide gebieden. We hebben er onder meer ook voor gezorgd dat in Kortessem honderden nestkasten werden opgehangen. De kerkuil kreeg een veilig onderkomen in verschillende kerktorens. Paddenoverzetacties helpen deze amfibieën om veilig naar hun paarplaats te trekken. Leerlingen werden begeleid bij natuurklassen of beheerswerken in de natuurgebieden. Honderden mensen genoten onder leiding van onze gidsen van een aangename en leerrijke wandeling. Aan vele vergadertafels hebben we ons steentje bijgedragen aan het veilig stellen, beheren en verder ontwikkelen van de natuur in Zuid-Limburg, samen met de andere actoren in de open ruimte. Toekomst De laatste jaren mocht onze actieve kern enkele nieuwe krachten verwelkomen. We hopen natuurlijk dat we nog extra mensen aan boord kunnen krijgen, zodat we onze activiteiten kunnen verder zetten en mogelijk uitbreiden.

In de nabije toekomst hoopt Natuurpunt het natuurgebied Zammelen behoorlijk te kunnen uitbreiden. Via de lopende ruilverkaveling Jesseren komen er heel wat waardevolle percelen beschikbaar. De gesprekken die hierover het voorbije jaar zijn gevoerd zijn alvast hoopvol. Af en toe is er de opportuniteit, om tussen beide natuurgebieden in, enkele perceeltjes aan te kopen. Zo werken we stilaan aan onze droom. We hopen, samen met vele andere mensen, dat de Mombeekvallei ooit volledig “groen” wordt. Maar vooraleer we verder gaan dromen (en werken), nodigen we iedereen graag uit om onze 25ste verjaardag te komen vieren op zondag 28 september 2014.

Foto links boven : Foto beneden :

NATUUR•WEETJES

Natuurfilm ; De Nieuwe Wildernis MEERHOUT, augustus 2014 Vorig najaar bracht Natuurpunt de Nederlandse natuurfilm “De Nieuwe Wildernis” in de Vlaamse bioscoopzalen. Voor elk verkocht filmticket ging 1 euro naar Het Grote Netewoud, een natuurgebied tussen Balen, Mol, Meerhout en Geel aan de grens met Limburg. In totaal lokte de film 20.000 bezoekers en zo kan nu een bedrag van 20.000 euro geïnvesteerd worden in de uitbouw dit natuurgebied. “We willen van het Grote Netewoud een pronkstuk van avontuurlijke natuur in Vlaanderen maken“, zegt Wim Pauels van het bezoekerscentrum van Natuurpunt. De financiële steun zal voornamelijk gebruikt worden voor het aankopen en inrichten van nieuwe percelen. Het gebied wordt avontuurlijker gemaakt door het aanleggen van bruggen, een tarzanpad tussen de bomen en een kleine overzetboot. Ook overnachten op een paalkampeerplek zal mogelijk worden. Zo wordt het Grote Netewoud een plaats waar bezoekers natuur op een leuke en avontuurlijke manier gaan beleven.

Natuurinrichting Zwarte Beek in uitvoering! Het natuurinrichtingsproject Zwarte Beek komt stilaan op kruissnelheid. Begin september starten verschillende inrichtingswerken om heide en vennen te herstellen, het open valleilandschap uit te breiden, oude meanders van de beek opnieuw aan te takken en drie nieuwe jeugdkampplaatsen aan te leggen. Die werken gebeuren onder leiding van de Vlaamse Landmaatschappij en worden gefinancierd door het Agentschap voor Natuur en Bos. Het onderdeel van de lusparking wordt medegefinancierd door de stad Beringen Alle werkzaamheden situeren zich op gronden van Natuurpunt vzw en van de stad Beringen. Op zondag 5 oktober 2014 is er een infowandeling. Tijdens die wandeling worden de plannen ter plaatse toegelicht en zullen we één of meerdere werven bezoeken. Er is dan ook voldoende tijd om vragen te stellen. Iedereen is welkom om 10.00 uur op het parkeerterrein tegenover de Uitkijktoren, Fonteintjesstraat 30 in Koersel (Beringen).

Engagementsverklaring Natuurverenigingen Het provinciebestuur van Limburg en alle Limburgse terreinbeherende natuurverenigingen engageren zich om intensief samen te werken aan een geïntegreerde aanpak van de Limburgse doelstellingen op vlak van natuur en landschap. Net vóór de grote vakantie werd daarvoor een overeenkomst afgesloten. Elke partner zal zijn eigen expertise inbrengen om deze doelstellingen te verwezenlijken. Limburg is bekend om zijn “groene” imago. Niet onterecht. Meer dan veertig procent van de oppervlakte aan Vlaamse natuur ligt in Limburg. Meer dan negentig procent van de in Vlaanderen aanwezige dieren en plan-

ten, vind je ook in Limburg. Meer nog: heel wat zeldzame en bedreigde plant- en diersoorten komen uitsluitend in Limburg voor. Ondanks alle inspanningen, staat de natuur in Limburg nog steeds onder druk. Hoog tijd dus om de krachten te bundelen.

19

Kleine ijsvogelvlinder - Ladoga Camilla ©

Colofon Dit tijdschrift wordt gratis verspreid op 7.800 ex. aan de leden van Natuurpunt Limburg. Werkten mee aan dit nummer: Piet Ruytjens, Jan Hendrickx, Paul Capals, Nathalie Dekoning, Katleen Bollen, Francois Van Bauwel, Hanne Verhuizen, Alex Bogaerts, Benno Geertsma, Jan Kenis, Liselotte Vanderoye, Theo Geuens, Jan Albrecht, Koen Luts Volgende uitgave: september 2014 Verantwoordelijke uitgever: Jos Coteur, Putvennestraat 112, 3500 Hasselt Communicatievormgeving : www.drukkerij-grafico.be Uitgave van : Natuurpunt Limburg, Putvennestraat 112 (secretariaat), 3500 Hasselt tel. : 011 24 60 20 - [email protected], www.natuurpuntlimburg.be. Open: Maandag-vrijdag : 9u-16u30