INTRODUCTIE TOOLBOX voor GEBRUIKERS duurzame plaatsing van werknemers met autisme
Introductie Versie juni 2013
Toolbox “Autiproof Werkt”
1
Welkom bij toolbox “AUTIPROOF WERKT” Autiproof Werkt is een gereedschapskist met instrumenten die gebruikt kan worden bij het onderzoeken van uw vraagstukken op het gebied van functioneren en belastbaarheid van werknemers met autisme. Inzet van Autiproof Werkt is om duurzame banen te realiseren voor mensen met autisme. De instrumenten worden via deze website beschikbaar gesteld. De website en toolbox zijn primair gericht op zowel werkgevers als jobcoaches die medewerkers of bedrijven begeleiden bij het oplossen van hun vraagstukken. Het instrumentarium is bruikbaar voor een brede doelgroep: mensen met autisme die voor het eerst toetreden tot de arbeidsmarkt, maar bijvoorbeeld ook werknemers met autisme die langdurig (dreigen) uit (te) vallen en bij wie autisme mogelijk nog niet is gediagnosticeerd en bij wie wel kenmerken met ASS worden herkend.
Beoogde opbrengsten Het principe van de ‘juiste persoon op de juiste plek’ geldt ook voor werknemers met autisme. De instrumenten helpen om de juiste match te maken en een werkplek en –omgeving te creëren waar de werknemer met autisme goed uit de voeten kan; een ‘autiproof’ werkplek, waar de werknemer (weer) optimaal functioneert binnen zijn of haar mogelijkheden. De instrumenten staan voor een aanpak die steunt op twee pijlers PREVENTIE: het tijdig onderkennen van risico’s op de werkplek en signalen van een werknemer met autisme; ONDERSTEUNING: vormgeven van de benodigde begeleiding aan de werknemer met autisme op de werkplek vooral ook door het versterken van de collegiale ondersteuning. De meerwaarde van de toolbox zit in het verbinden van deze twee pijlers. De toolbox ‘Autiproof Werkt’ is van toegevoegde waarde wanneer alle betrokken partijen (werknemer, werkgever, jobcoach, betrokken collega’s) uitgaande van de instrumenten met elkaar in gesprek gaan en vervolgens ook duidelijke afspraken maken. Concrete opbrengsten bij het gebruik van de toolbox: toenemende bewustwording, een betere methodische aanpak van de coaching, meer ‘maatwerk’ (het gesprek kan beter worden aangegaan, zaken worden concreet benoemd en kunnen daarom ook concreter aangepakt) en daardoor uiteindelijk ook betere kansen op duurzame plaatsing. Relevante factoren voor plaatsing worden beter en meer volledig in kaart gebracht. Maatwerk en duurzame plaatsing gaan gepaard met verzuimreductie en hogere productiviteit.
Twee pijlers nader in beeld 1. Preventie: alert zijn op risico’s en signalen Een wezenlijke oorzaak van uitval uit het arbeidsproces van mensen met autisme is het onvoldoende zicht hebben op en rekening houden met (risicovolle) omgevingsfactoren die relevant zijn voor het functioneren. Het gaat dan om bepaalde aspecten van de werkruimte zoals de indeling, de inrichting en de prikkelbelasting (waaronder licht en geluid). Maar ook om zaken als hoe gaan werknemers in een bedrijf met elkaar om en welke geschreven en vooral Introductie Versie juni 2013
Toolbox “Autiproof Werkt”
2
ook ongeschreven regels gelden er. Door je bewust te zijn van de aard en impact van deze omgevingsfactoren en alert te zijn op (verandering van) het gedrag van de werknemer met autisme, kunnen risico’s vroegtijdig worden vastgesteld en uitval uit het arbeidsproces voorkomen. Belangrijk hiervoor is ook het beter en tijdig herkennen van signalen dat een werknemer minder goed functioneert.
2. Ondersteuning: directe collega’s toerusten Hoewel er de nodige succesvolle voorbeelden zijn, wijst de praktijk óók uit dat werknemers met autisme minder vaak een duurzaam dienstverband hebben dan andere werknemers. Een belangrijke oorzaak daarvan is dat de benodigde ondersteuning en begeleiding op de werkplek niet of onvoldoende geregeld is. Onderzoek laat zien dat de meest effectieve ondersteuning op de werkplek wordt geboden door mensen die fysiek het meest nabij zijn en bij voorkeur vergelijkbare werkzaamheden uitvoeren als de werknemer die ondersteuning nodig heeft; de directe collega’s. Als resultaat van een onderzoek naar natuurlijke ondersteuning is in 2010 ‘HARRIE ©’ geïntroduceerd. HARRIE © is de Hulpvaardige, Alerte, Rustige, Realistische, Instruerende en Eerlijke collega van een werknemer met een arbeidsbeperking. Hij kent de werknemer, is een vast aanspreekpunt, geeft instructies en feedback waar nodig. Ook leidinggevenden of de werkgever kunnen de rol van HARRIE © op zich nemen, bijvoorbeeld binnen een klein bedrijf. Harrie wordt geïnformeerd en geïnstrueerd door de jobcoach en kan met vragen altijd bij de jobcoach terecht. Harrie is verantwoordelijk voor de primaire interventies op de werkvloer en aanspreekpunt voor de jobcoach op de werkplek. De jobcoach blijft eindverantwoordelijk voor de ondersteuning/coaching van de werknemer met autisme. U kunt nader kennis maken met HARRIE © op www.ikbenharrie.nl.
Instrumenten van de toolbox U treft in deze toolbox de volgende vijf instrumenten aan: · 1. Een informatieblad voor werkgevers en Harries met belangrijkste wetenswaardigheden over werknemers met autisme. Voor PREVENTIE 2. Een risico-inventarisatie waarmee risico’s op de werkplek voor een werknemer met autisme kunnen worden vastgesteld; 3. Een signaallijst die inzichtelijk maakt hoe je aan het gedrag van een werknemer met autisme kunt zien dat hij/zij niet goed kan functioneren; Voor de ONDERSTEUNING 4. Een selectie-instrument HARRIE © waarmee: - een geschikte HARRIE © gezocht kan worden voor de werknemer met autisme; - de (ondersteunings)behoefte van HARRIE © geïnventariseerd kan worden. 5. Een trainingsopzet die helpt bij het ondersteunen van HARRIE ©.
Introductie Versie juni 2013
Toolbox “Autiproof Werkt”
3
Toolbox in beeld AUTIPROOF Werkt
Monitoren en evalueren
Informatie over Autisme
Begeleiding en training Harrie
Werknemer met ASS Risico Inventarisatie
Anders communiceren
Signalen herkennen
Typering instrumenten Het informatieblad heeft het karakter van een introductiefolder, die bij werkgevers moet bijdragen aan bewustwording en beeldvorming van werknemers met autisme. Tevens zet deze enkele belangrijke zaken beknopt op een rij om de werkgever bij aanvang van een traject te informeren en hem enig idee te geven waarmee hij mee te maken krijgt. Het werkgeverslandschap is zeer divers en daarmee ook: de behoefte aan informatie en ondersteuning; de bereidheid tot het doen van investeringen door werkgevers. De praktijk leert dat informatie aan werkgevers het best gefaseerd aangeboden kan worden. In eerste instantie beknopt, en als er behoefte aan meer is, zijn er diverse bestaande informatieproducten die daarin kunnen voorzien. De instrumenten 2 t/m 4 bestaan – naast een instructie - uit een lijst met invulvragen en een plan van aanpak voor het inrichten van het vervolg. Dit plan van aanpak is op hoofdlijnen uniform opgezet en waar nodig verbijzonderd naar de afzonderlijke instrumenten. Dit geeft de gebruikers meer ruimte om een eigen invulling aan het plan van aanpak te geven. De instrumenten leveren een bijdrage aan de kwaliteit van de gesprekken met betrokkenen en zorgen dat er niets over het hoofd wordt gezien. De instrumenten zijn over het algemeen goed door werknemer, Harrie en/of werkgever in te vullen. Soms vullen de Harrie en de werknemer samen de lijsten in en bespreken dit nadien met de jobcoach. De trainingsopzet die voor de ondersteuning van HARRIE is opgezet, biedt een kader waarmee de jobcoach op een methodische wijze de Harrie kan begeleiden. Uitgangspunt voor de training is de behoefte van de HARRIE. Het doel is om de kennis en vaardigheden van de Harrie te vergroten. Het “werken met een Harrie” is tweeledig bedoeld; deels om de jobcoach te Introductie Versie juni 2013
Toolbox “Autiproof Werkt”
4
ontlasten en werkgevers meer zelfredzaam te maken, deels ook als kwaliteitsimpuls van de ondersteuning. De trainingsopzet heeft de vorm van een stappenplan. In iedere stap komt een thema aan bod dat van belang is voor het begeleiden van een werknemer met autisme. Iedere stap bestaat ook uit een bijeenkomst van HARRIE en jobcoach; de bijeenkomst heeft het karakter van een “training-on-the-job’ op de werkvloer. De thema’s zijn: Kennis van autisme en de rol van de Harrie, Communicatie. Werken met de signaallijst. Werken met de risico-inventarisatie. Evaluatie en afsluiting. Het stappenplan vormt een passend raamwerk voor een aanvraag voor persoonlijke ondersteuning (jobcoaching) bij het UWV of anderszins. Binnen dat kader kunnen de diverse begeleidingswerkzaamheden in onderlinge samenhang worden gepresenteerd en verantwoord. Binnen dat raamwerk krijgen ook de diverse andere instrumenten een plaats.
Gebruik van de toolbox Gebruiker(s) De toolbox is zo samengesteld dat de jobcoach er in nauwe samenwerking met de werkgever en andere betrokkenen rond de werknemer met autisme mee aan de slag kan. De instrumenten kunnen door de jobcoach zelf worden gebruikt, maar deze mag ze ook beschikbaar stellen aan anderen binnen de betreffende werkomgeving van de werknemer met autisme. Denk daarbij aan de HARRIE ©, de leidinggevende, de werknemer(s) met autisme, bedrijfsarts, collega(’s), maar ook familieleden kunnen hierbij een belangrijke rol spelen. De ontwikkelde instrumenten zijn door diverse gebruikers goed te hanteren. De ervaringen tijdens de ontwikkeling van de toolbox wijzen uit dat meestal de expertise van een jobcoach nodig is voor het interpreteren, prioriteren en uitwerken van de resultaten tot een plan van aanpak. Vandaar dat de jobcoach als primaire gebruiker van de toolbox is aangemerkt. Een succesvol gebruik van de instrumenten hangt erg af van de kwaliteit en creativiteit van de jobcoach en de ruimte die de jobcoach neemt om zijn/haar eigen invulling aan de toolbox te geven. In samenspraak met werkgever en Harrie kan het gebruik van de toolbox worden vastgesteld. Een voorbeeld: In de praktijk is er de mogelijkheid de signaallijsten door meerdere personen te laten invullen, eventueel ook ouders. Signalen vanuit de thuissituatie zijn op het werk niet altijd zichtbaar. Een dergelijke “brede 360º benadering” kan veel toegevoegde waarde opleveren, maar is wel arbeidsintensiever. Deze benadering hoeft niet in iedere traject gekozen te worden, maar is hier in voorkomende gevallen wel geschikt voor.
Flexibel in gebruik De instrumenten die onderdeel uitmaken van de toolbox hangen met elkaar samen en vullen elkaar aan. Zij kunnen echter ook uitstekend los van elkaar kunnen worden gebruikt. En ze kunnen in verschillende situaties worden gebruikt. Er is ook geen strikte volgorde waarin ze moeten worden gehanteerd. De bedoeling is dat de toolbox flexibel in gebruik is en u als jobcoach maakt daarbinnen de best passende keuzes. Enkele voorbeelden: De twee instrumenten risico-inventarisatie en signaallijst kunnen een eigenstandige functie hebben om de werkomgeving voor werknemers met autisme te optimaliseren en zijn desgewenst ook in een werksituatie zonder Harrie bruikbaar. Introductie Versie juni 2013
Toolbox “Autiproof Werkt”
5
De risico-inventarisatie of de signaallijst kunnen zowel bij indiensttreding worden gebruikt, als op een later moment om de vinger aan de pols te houden. De resultaten van een risico-inventarisatie kunnen helder maken dat de huidige begeleiding voldoet of dat er extra begeleiding door een HARRIE © of een jobcoach nodig is. Wellicht is die HARRIE © al aanwezig. Wanneer die niet aanwezig is, zou je met behulp van het selectie-instrument HARRIE © een geschikte HARRIE © kunnen gaan zoeken onder de collega-werknemers. Vervolgens kan worden onderzocht of er extra ondersteuning door middel van een HARRIE ©-training nodig is. Mogelijk werkt er al (min of meer) een HARRIE© in een bedrijf, en kunnen alleen die instrumenten van de toolbox worden ingezet die te maken hebben met de ondersteuningsbehoefte van HARRIE © en een training-on-the-job. U als jobcoach bepaalt dus steeds zelf welk instrument wanneer wordt ingezet.
Introductie Versie juni 2013
Toolbox “Autiproof Werkt”
6
