INTERVIEW GRONDSTOFFEN IMPACT CIRCULAIRE ECONOMIE

34

AUG 2014

INTERVIEW GRONDSTOFFEN IMPACT CIRCULAIRE ECONOMIE

Een nieuwe tijd breekt aan voor architect en zelfbenoemd ‘vreedzaam terrorist’ THOMAS RAU (54). Nog geen jaar geleden maakte hij bekend: ik wil de wereld veranderen. Nu is het zover. “Als ik iets besloten heb, gebeurt het. Altijd. Omdat ik het wil.” Annette van Soest

AUG 2014

Michiel Spijkers

12.25 min.

35


adicaal’ is zijn middle name, dus heel verrassend klinkt het ook weer niet, als Thomas Rau (54) boven een glas vers geperste jus vertelt over de beslissingen die hij het afgelopen jaar zonder schroom heeft genomen. Letterlijk ziek werd hij ervan, om te werken in een systeem waarin hij niet meer gelooft. In 2010 krijgt hij roodvonk. Na een bezoek aan de huisarts besluit hij: het roer gaat om. Pas drie jaar later, op de 21e verjaardag van zijn bedrijf, licht Rau zijn personeel in. Hij wil de wereld veranderen. Zo snel mogelijk en met zoveel mogelijk impact. Voor die nieuwe start wil hij een nieuw kantoor, op een nieuwe locatie, met andere opdrachtgevers én… medewerkers. Een wat pijnlijke verjaardagstoespraak voor de toehoorders? Nee hoor, vindt Rau. “Ik ben geen maatschappelijke werkplaats toch? Ik wil werknemers die mijn visie delen. Veel mensen zijn doorgegroeide pubers. Daar kan ik niets mee. Ik wil met rijpe, scherpe mensen samenwerken die zich realiseren dat we de wereld moeten veranderen en dat we vaart nodig hebben.” Concreet betekent dit dat het personeelsbestand met de helft is geslonken, van 36 naar achttien man. Rigoureus, maar de economische crisis dwong het bedrijf sowieso tot inkrimpen. Inmiddels kan er weer worden uitgebreid en is Rau op zoek naar nieuwe mensen.

RAU BV WAT Architectenbureau START 1992 PERSONEEL 18 OMZET 2013 2,1 miljoen euro

TURNTOO WAT Dienstverlener voor nieuwe businessmodellen in de circulaire economie START 2010 PERSONEEL 6

36

De verhuizing naar het nieuwe kantoor zit er nog maar net op, van de KNSMlaan in Amsterdam naar IJburg een eindje verderop. Zoals bij alles wat Rau doet, zit ook achter die nieuwe locatie een diepere betekenis. “Als je je perspectief wil verplaatsen, moet je niet alleen je mentale, maar ook je ruimtelijke perspectief verplaatsen”, verklaart hij. In dit geval betekent dat een werkplek direct aan het water; “prachtig, op de eerste rang”. Ook in het klein past Rau dit principe toe waar hij kan. Zo kiest hij bij vergaderingen altijd een andere stoel. “Probeer het maar eens”, spoort hij aan. “Het werkt.” Waarom ben ik in godsnaam architect geworden, vraagt hij zich al twintig jaar lang af. Logisch is het namelijk niet. Van huis uit is de in Duitsland geboren en getogen Rau pedagogisch medewerker. Als 22-jarige werkt hij in een gezinsvervangend tehuis, wanneer hij ’s nachts plotseling droomt dat hij architect moet worden. Pas nu begint het hem te dagen. Zonder zijn ervaring als architect had hij nooit deze stap kunnen zetten: vol gas werken aan de transitie naar een nieuwe economie waarin grondstoffen niet meer verloren gaan en afval niet meer bestaat. Dat moet vanaf nu in al zijn ontwerpen terugkomen. Rau: “Er is bijna geen enkele beroepsgroep die zo diep in die grondstoffenmaterie afdaalt als de architectuur. Bij alles wat een architect bedenkt, zijn grondstoffen gemoeid.” Waar ligt de kiem van je ideeën?

“Toen ik tien was heb ik een zwaar ongeluk gehad. We zaten thuis te bbq’en. Het regende, dus het ging niet echt lekker. Ik pakte een jerrycan en gooide de inhoud, hup, op de bbq. Hij explodeerde in mijn hand: het vuur was sneller in de jerrycan dan de vloeistof in het vuur. Vanaf mijn middel tot beneden toe was ik helemaal verbrand. Een jaar lang lag ik in een soort couveuse met de gordijnen dicht. Ik kon geen licht verdragen, had ongelooflijk veel pijn en dacht dat ik dood zou gaan. Toen realiseerde ik me hoe kort het leven is.” AUG 2014


Op welke manier heeft dat je veranderd?

“Ik was het derde kind van mijn ouders, een moeilijke jongen die altijd wegliep. Als ik naar buiten ging, kreeg ik een tuigje om en bond mijn moeder me met een riempje vast aan de regenpijp. Ik heb haar dagboeken nog. Daarin schrijft ze dat ik na het ongeluk haar ‘vierde kind’ ben geworden. Dus het heeft me totaal veranderd. Ik realiseerde dat ik hier tijdelijk ben, ik ben op vakantie op deze planeet. In diezelfde tijd was ook de Rote Armee Fraktion actief in Duitsland. Ik had veel sympathie voor hun kritiek op de samenleving, maar niet voor hun middelen. Toen besloot ik dat ik een vreedzame terrorist wilde worden, die van binnenuit ging proberen de maatschappij te veranderen. Dat is mijn rode draad. Dus eigenlijk ben ik er al mijn hele leven mee bezig.” ‘Van bezit naar gebruik’ is een van Rau’s spelregels voor die nieuwe, zogeheten circulaire economie. Als je een vliegreis boekt, koop je niet het hele vliegtuig. Waarom zou je dan een televisie moeten kopen als je tv wil kijken? Rau wil licht, geen lamp. Hij wil schone was, geen wasmachine. Als de producent eigenaar blijft van die tv of wasmachine, zal hij verantwoordelijkheid nemen voor het hergebruik van de materialen. Daar heeft hij namelijk baat bij.

Dit principe past Rau niet alleen toe bij zijn eigen ontwerpen. Via zijn projectbureau Turntoo helpt hij ook andere bedrijven bij het in de praktijk brengen van de circulaire economie. Turntoo fungeert zodoende als “architectenbureau voor de systeemomgeving, door te bouwen aan de wetmatigheden van een nieuwe economie”, zoals Rau het omschrijft. Wanneer is de tijd rijp voor de circulaire economie?

“We moeten realistisch zijn. Je krijgt het niet in één klap voor elkaar. Laten we in Nederland zeven jaar de tijd nemen om de hele economie om te bouwen.” Hoe krijg je mensen mee?

“Door via zoveel mogelijk kanalen te vertellen wat ik doe. Ik geef zestig tot zeventig lezingen per jaar, ik geef interviews. Dat doe ik niet voor niets. Een gemiddeld architectenbureau houdt zich hier niet mee bezig. Veel mensen benaderen me na een lezing. Ze vragen om advies. Daar begint het.”

‘NA HET ONGELUK REALISEERDE IK ME MIJN TIJDELIJKHEID, IK BEN OP VAKANTIE OP DEZE PLANEET’ Lukt het in zeven jaar?

“In 1962 besloten de Amerikanen om naar de maan te gaan. Zeven jaar later liep Neil Armstrong op de maan. Ik laat me niet leiden door wat kan. Ik laat me leiden door wat nodig is.” Blijkbaar is het nu geen prioriteit.

“Dat denk ik ook. Het gebeurt niet omdat het technisch niet kan of omdat het financieel niet haalbaar is. AUG 2014

37


Een teleurstelling.

Het gebeurt niet, omdat we het niet willen. En we willen het niet omdat we niet willen veranderen.” Waarom niet?

“Omdat het buitengewoon oncomfortabel is en we op onze klompen aanvoelen dat alles anders wordt. En anders is eng.” Zie je jezelf als architect of als voorvechter van die nieuwe maatschappij?

“Het laatste sowieso niet. Ik ben geen vechter. Een vechter probeert iemand anders van zijn gelijk te overtuigen. Ik wil niemand overtuigen, ik bied

‘OPDRACHTGEVERS MET EEN TE LAAG AMBITIENIVEAU WIJS IK AF. IK WIL ZELF DE KEUZE MAKEN AAN WIE IK MIJN ENERGIE GEEF’ mensen mijn visie aan. Als die resoneert, kunnen we haar delen. Zo niet, ook oké, maar dan zijn we uitgepraat. Ik voel me wel degelijk nog architect, omdat ik de spagaat tussen het ideaal en de realiteit nodig heb om mezelf te stimuleren. Een idealist is iemand die niks voor elkaar krijgt, een realist kan over niets idealistisch nadenken. In mijn manier van werken probeer ik een brug te bouwen tussen idealisme en realisme. Of dat altijd lukt? Nee, maar ik probeer het wel.” Wanneer lukte het niet?

“Recent. Ik had een ongelooflijk mooi plan gemaakt: far beyond sustainability zeg maar. De klant was erg idealistisch en het budget was geen probleem. Maar bij de eindstreep werd toen op aanraden van de projectmanager toch gekozen voor het goedkoopste plan.”

38

“Heel erg. Ik dacht een klant te hebben waarmee ik ‘op reis’ kon. En dan komt er weer zo’n ongelooflijk ordinaire projectmanager die puur op prijs wil afrekenen. Alles loopt in Nederland via projectmanagers. Er is nauwelijks contact met de opdrachtgever. Ik mag hem de hand schudden. Daarna moet ik drie maanden in mijn hok zitten en met een plan komen. Daar wil ik dus mee stoppen.” Hoe ga jij het anders doen?

“Ik heb al klanten die bij mij binnenkomen en zeggen: Thomas, ik deel jouw visie, jij bent de architect, hoe gaan we het samen doen? Díe opdrachtgevers wil ik hebben. Ik wil af van de prostitutie. Ik wil naar een liefdesrelatie, een échte relatie.” Prostitutie?

“De markt is prostitutie en de cultuur van prostitutie is vaak corrupt.” Als je het gevoel had dat je jezelf voorheen prostitueerde, hoe heb je het dan al die tijd uitgehouden?

“Nou ja, ik kreeg dus roodvonk. Je kunt het twee keer krijgen. Als kind had ik het ook al. Ik neem dit soort incidenten altijd heel erg serieus. Alles wat mij overkomt, daar moet ik iets van vinden. Ik deed te lang iets wat ik niet meer wilde doen. Op dat moment heb ik een heel epistel geschreven over de transformatie die ik wilde doormaken. Daar heb ik de kracht uit gehaald om de tijd te overbruggen tot dit moment.” Heb je nu minder opdrachtgevers dan vroeger?

“Ik heb steeds meer de juiste opdrachtgevers. Het aantal opdrachtgevers met dit nieuwe bewustzijn groeit. We creeren een markt.” Ga je actief op zoek naar die nieuwe opdrachtgevers?

“Soms wel. Als ik een idee heb hoe ik een gebouw kan transformeren, als ik dus een antwoord heb op een maatschappelijke vraag die niemand heeft gesteld, ga ik bij een aantal beleggers of bedrijven langs en kijk ik met wie ik het beste kan samenwerken om dat plan te realiseren.” Wijs je ook klanten af?

“Ja. Opdrachtgevers die naar mij toe komen maar die een te laag ambitieniveau hebben, waardoor ik geen meerwaarde kan leveren. Mijn levensenergie is beperkt en ik wil zelf de keuze maken voor wie en waarvoor ik deze ter beschikking stel.” Waarom heb je eigenlijk nog drie jaar gewacht met het roer omgooien?

“Ik wilde het 21-jarige bestaan van het bedrijf als lanceringsdatum voor mijn plannen kiezen. Als je 21 bent, ben je je ouders zat, dan wil je uit je ouderlijk huis. Ik wilde weg.” AUG 2014


AUG 2014

39


Anderen doen dat op hun achttiende.

“Als er geen crisis was geweest, had ik het ook op mijn achttiende gedaan. Ik heb bepaalde verantwoordelijkheden en verplichtingen voor en bij mijn mensen. Maar ik neem heel serieus op welk moment ik welke beslissing neem. Alle beslissingen die ik niet voor Pinksteren heb genomen bijvoorbeeld, zijn ongelooflijk moeilijk om in hetzelfde jaar nog te realiseren.” Waarom? Wat betekent Pinksteren voor jou?

“Een boer weet: wat hij in het voorjaar niet zaait, zal hij in het najaar niet oogsten. Tijd is dus een kwaliteit. Daar ben ik achter gekomen via mijn oom Alfred die bakker is. Op familiefeesten lag hij altijd snurkend in een stoel. Ik vroeg hem: ‘Kom op! Waarom ga je niet overdag dat brood bakken? Dan kun je ’s nachts lekker slapen’. ‘Nee’, zei hij. ‘Gist rijst het best tussen drie en vier uur ’s ochtends’.” Jij bent geen bakker.

“Nee, maar iedereen leeft via een tijdslijn. Ook jij. Op je zesde heb je al je tanden verloren. Daar was niemand ongerust over. Maar als je nu je tanden gaat verliezen? Shit, dan heb je echt een probleem. De meeste mensen denken dat ze overal op ieder moment alles moeten en kunnen doen. Ik denk niet dat het zo werkt. Mijn ervaring is: alles wat ik voor Pinksteren besloten heb, kan ik hetzelfde jaar nog realiseren. Daar houd ik me dan ook aan, tot grote irritatie van anderen. We hebben bijvoorbeeld ook een gong op kantoor die we drie keer per dag slaan: als de eerste binnenkomt, als we gaan eten, en als de laatste weggaat.” Gaat het om het ritueel?

“Het gaat om de handeling, de aandacht en het ritmische element. Alles wat leeft, heeft een ritme. Ik probeer dat ritmische element, dat voor mij belangrijk is, toegankelijk te maken voor de mensen op kantoor door iets simpels te introduceren als een gong.” Is duurzaamheid en maatschappelijk ondernemen iets van de elite?

verantwoord

“Ik denk dat het voor iedereen is. Duurzaamheid gaat voor mij over de houding die wij innemen ten opzichte van alles wat ons zijn überhaupt mogelijk maakt. Economie is de georganiseerde relatie tussen de aarde en de mensheid - even heel groot gedacht hè - dus ik denk dat we als mensheid op een punt gekomen zijn waarop we voor het eerst de beslissing moeten nemen dat we iets wat mogelijk is, niet meer willen doen. Wij zijn niet menselijke wezens op een spirituele reis,

40

we zijn spirituele wezens op een menselijke reis. Iedereen is een spiritueel wezen. Arm, rijk, groot, klein, ondernemer of niet, maakt niet uit. Het gaat om het mentale moment wat je voor jezelf moet veroveren om die transformatie door te maken.” Het spijt me…

Hard lachend: “Ik zie het al, je bent mentaal afgehaakt.” Zo denken de meeste mensen niet. Die denken: hoe kom ik aan nieuwe klanten, ik moet de hypotheek betalen.

“Dat snap ik, maar dan is het nodig om elkaar serieus te nemen en een uitweg uit het dilemma te bedenken. Alleen doen we dat dus niet. Daarom organiseer ik het nu voor mezelf. Wat ik wel zie, is dat de grote, grondstof-intensieve bedrijven begrijpen hoe laat het is. We zijn met Turntoo officieel supplier van BMW geworden. We werken met

GRONDSTOFFENPASPOORT Een van de eerste ontwerpen waarin de circulaire principes van Rau zijn toegepast, is de restauratie en uitbreiding van het gemeentehuis in het Gelderse Brummen (2013). Het architectenbureau ontwierp een nieuwe ring rondom het oude gemeentehuis die makkelijk te demonteren en recyclen is. In het ‘grondstoffenpaspoort’ van het gebouw staan alle gebruikte materialen en hun oorspronkelijke eigenaren. De balie bijvoorbeeld is gemaakt van karton, zodat hij na twintig jaar - de beoogde levensduur van de huisvesting weer terug kan naar de papierfabriek. Een ander voorbeeld van een toonaangevend project is het Nederlandse hoofdkantoor van het Wereld Natuur Fonds, een van de eerste CO2-neutrale gebouwen (2006). Samen met Boon Edam ontwikkelde Rau de eerste energie opwekkende draaideur ter wereld (2009).

AUG 2014


Philips, met BAM. Uiteindelijk willen we geen klanten bedienen maar een nieuwe markt creëren.” Wat doen jullie precies voor die bedrijven?

“De grondstoffenvraag is het uitgangspunt. De aarde is een gesloten systeem. Er komt niks meer bij. Je moet er dus voor zorgen dat er ook niks verloren gaat. Wij zoeken uit hoe bedrijven die gedachtegang zelf kunnen toepassen. Hoe ze moeten produceren, financieren. En we nemen de verantwoordelijkheid voor ons advies. Of we wel of niet betaald krijgen, hangt af van of we het wel of niet gerealiseerd krijgen.”

eerd heb. De kunst is met je volle hart, met alles wat je hebt, iets te doen zonder verwachtingen. Om open te zijn. Als ik iets besloten heb voor mijzelf, gebeurt het. Altijd. Omdat ik het wil. Misschien wordt het wat, misschien wordt het niks. Dát heb ik geleerd. En dat vond ik een heel mooi moment.” rau.eu turntoo.com

Waar maak je je de meeste zorgen over?

“Om de tijd. Niemand heeft het mandaat om deze planeet te verhandelen. Tegelijkertijd verkwanselen we ontzettend veel tijd met projecten: we willen een duurzaam gebouwtje, maar niemand wil die fundamentele verandering die nodig is. Daar zit de denkfout. De huidige duurzaamheidsbeweging optimaliseert een fout systeem. Een van de allergrootste problemen die we hebben, is die hele duurzaamheidsbeweging.” Waar je zelf onderdeel van uitmaakt…

“Nee. Ik ben deelnemer, maar probeer me zodanig in het systeem te bewegen dat ik een echte verandering kan bewerkstelligen. Ik hoop dat dat lukt. Daar maak ik me de meeste zorgen over. We zullen zien hoe het afloopt. We gaan het zeker nog meemaken denk ik. We staan aan de vooravond van een revolutie. Voor het eerst in de geschiedenis zullen we de relatie tussen de mensheid en de aarde opnieuw moeten definiëren. Economie is die relatie, die moet in balans komen. De circulaire economie is niet het doel. Het is het middel om de maatschappij te transformeren.” Ben je geduldig?

Bulderlach. “Nee, maar ik ga dat oefenen. De afgelopen tijd, toen ik bezig was - en nog steeds ben - met mijn eigen transformatie, heb ik geleerd dat ik alleen maar teleurgesteld kan zijn over iets op basis van een verwachting die ik zelf gecre-

LICHTUREN ‘Van bezit naar gebruik’ is een spelregel die Rau vanzelfsprekend ook toepast in zijn eigen kantoor. Philips levert bijvoorbeeld de lampen en betaalt de energierekening, Rau betaalt voor een vooraf afgesproken aantal lichturen.

AUG 2014

41

INTERVIEW GRONDSTOFFEN IMPACT CIRCULAIRE ECONOMIE

Recommend Documents