Faculteit psychologie en pedagogische wetenschappen Academiejaar 2008 - 2009
Intensieve Thuisbegeleiding Antwerpen: een tevredenheidsonderzoek bij ouders en kinderen.
Masterproef ingediend tot het behalen van de graad van master in de Pedagogische Wetenschappen, afstudeerrichting Orthopedagogiek.
Promotor: Prof. Dr. Eric Broekaert
De Naeyer Aurélie Liessens Evy
Dankwoord Na vier jaar intensief studeren en zes maanden stage was het tijd om eraan te beginnen. Onze thesis… De kers op de taart. Onze interesse in thuisbegeleiding bracht ons samen. We gingen dus met een toen nog volslagen vreemde aan de slag. We zagen het als een uitdaging en een leermoment. In het latere werkveld moet je ook samenwerken met mensen die je niet kent. De uitdaging is geslaagd. Twee jonge vrouwen leerden feedback geven, samenwerken, overleg plegen, … en werden vrienden. En dat in stressvolle omstandigheden als deze! Naast een dikke merci aan elkaar zijn er echter nog mensen die we zeker niet mogen vergeten. We denken hierbij in de eerste plaats aan Franky D’Oosterlinck, onze begeleider-promotor.
Ook
Ariane,
Peter
en
Jean-Pierre
Van
Baelen,
onze
aanspreekpunten in ITA, mogen we zeker niet vergeten, samen met de gezinnen die bereid waren ons te woord te staan. Verder danken we onze ouders, voor de kansen die zij ons gegeven hebben, de financiële en emotionele steun en het nalezen van onze thesis. Ook onze lieve partners, Erlend en Christophe zijn we ontzettend dankbaar voor hun geduld, het aanhoren van onze frustraties, hun wijze ideeën en hun onvoorwaardelijke liefde en steun. Verder danken we ook nog onze vrienden en medestudenten, zij die steeds zorgden voor een lach op ons gezicht. Bedankt!!!
2
Inhoud DANKWOORD ....................................................................................................................................................................... 2 INLEIDING .............................................................................................................................................................................. 6 1
THEORETISCH KADER ............................................................................................................................................. 8 1.1
SITUERING EN PROFILERING THUISBEGELEIDING................................................................................................................8
1.1.1
Terminologie..................................................................................................................................................................... 8
1.1.2
Ontstaan ............................................................................................................................................................................. 8
1.1.3
Enkele definities............................................................................................................................................................ 10
1.1.4
Doel van thuisbegeleiding ........................................................................................................................................ 10
1.1.5
Kenmerken van thuisbegeleiding .......................................................................................................................... 11
1.1.5.1
1.1.6
Waarom de thuissituatie als plaats van handeling? ................................................................................................ 12
De begeleiders ............................................................................................................................................................... 13
1.1.6.1
Thuisbegeleiding als dialoog .............................................................................................................................................. 13
1.1.6.2
Gevoelens van de begeleiders............................................................................................................................................ 14
1.1.6.3
Methodieken .............................................................................................................................................................................. 14
1.1.7
Organisatie van thuisbegeleiding .......................................................................................................................... 15
1.1.8
Basisprincipes van thuisbegeleiding .................................................................................................................... 16
1.1.8.1
Emancipatorische hulp ......................................................................................................................................................... 17
1.1.8.2
Vraaggestuurde hulp .............................................................................................................................................................. 17
1.1.8.3
Gezinsgerichte hulp ................................................................................................................................................................ 17
1.1.8.4
Integrale hulp ............................................................................................................................................................................ 18
1.1.8.5
Intensieve hulp ......................................................................................................................................................................... 18
1.1.8.6
Supervisie .................................................................................................................................................................................... 18
1.2
OVERZICHT VAN VERSCHILLENDE GEZINSINTERVENTIES ............................................................................................... 20
1.2.1
Intensieve gezinsbegeleiding ( IGB) ...................................................................................................................... 20
1.2.2
Video Home Training.................................................................................................................................................. 20
1.2.3
Homebuilders ................................................................................................................................................................ 21
1.2.4
Families First ................................................................................................................................................................. 22
1.2.5
Het Maine-model .......................................................................................................................................................... 23
1.2.6
Effectiviteit van gezinsinterventies ....................................................................................................................... 24
1.3
DOELGROEP ............................................................................................................................................................................ 26
1.3.1
“Multi- problem” gezinnen ....................................................................................................................................... 27
1.3.1.1
Definities ...................................................................................................................................................................................... 27
1.3.1.2
Kenmerken van de problematiek .................................................................................................................................... 29
1.4
PROFILERING VAN INTENSIEVE THUISBEGELEIDING ANTWERPEN............................................................................... 32
1.4.1
Algemene beschrijving ITA ....................................................................................................................................... 32
1.4.2
Profilering van ITA ten opzichte van andere thuisbegeleidingsmodellen. ............................................ 33
1.4.2.1
Visie ................................................................................................................................................................................................ 33
1.4.2.2
Doelgroep .................................................................................................................................................................................... 36
3
2
3
1.4.2.3
Methodiek.................................................................................................................................................................................... 36
1.4.2.4
Ondersteuning........................................................................................................................................................................... 41
METHODOLOGIE ..................................................................................................................................................... 43 2.1
ONDERZOEKSVRAGEN ........................................................................................................................................................... 43
2.2
METHODE VAN DATAVERZAMELING ................................................................................................................................... 43
2.3
BETROUWBAARHEID EN VALIDITEIT .................................................................................................................................. 44
2.4
DOELGROEP ............................................................................................................................................................................ 45
RESULTATEN DOSSIERANALYSE ....................................................................................................................... 46 3.1
PROFIEL VAN DE JONGERE EN ZIJN GEZIN........................................................................................................................... 46
3.1.1
Persoonsgegevens ........................................................................................................................................................ 46
3.1.2
Cliëntgegevens gezin .................................................................................................................................................. 47
3.1.3
Gezins-en opvoedingsklimaat ................................................................................................................................. 48
3.1.4
Functioneren van de jongeren ................................................................................................................................ 48
3.1.5
Sociaal en maatschappelijk functioneren .......................................................................................................... 51
3.2
4
HULPAANBOD ......................................................................................................................................................................... 52
3.2.1
Verwijzende instantie ................................................................................................................................................. 52
3.2.2
Hulpverleningsgeschiedenis .................................................................................................................................... 53
3.2.3
Duur van de begeleiding ........................................................................................................................................... 53
3.2.4
Reden beëindiging ....................................................................................................................................................... 53
RESULTATEN TEVREDENHEIDSONDERZOEK............................................................................................... 55 4.1
RESULTATEN OUDERS ........................................................................................................................................................... 55
4.1.1
Effectiviteit ..................................................................................................................................................................... 55
4.1.2
Inspraak........................................................................................................................................................................... 60
4.1.3
Openheid en transparantie ...................................................................................................................................... 61
4.1.4
Tevredenheid ................................................................................................................................................................. 62
4.2
5
RESULTATEN KINDEREN ....................................................................................................................................................... 67
4.2.1
Inspraak........................................................................................................................................................................... 67
4.2.2
Transparantie ............................................................................................................................................................... 67
4.2.3
Band begeleider ............................................................................................................................................................ 68
4.2.4
Tijdens de begeleiding ................................................................................................................................................ 69
4.2.5
Na de begeleiding en nu ............................................................................................................................................ 70
4.2.6
Effectiviteit ..................................................................................................................................................................... 71
4.2.6.1
Eigen verandering ................................................................................................................................................................... 71
4.2.6.2
Verandering bij de ouders ................................................................................................................................................... 72
4.2.6.3
Verandering in het gezin ...................................................................................................................................................... 72
4.2.6.4
Verandering op school .......................................................................................................................................................... 73
4.2.6.5
Hebben ze alle hulp gekregen die ze nodig hadden? .............................................................................................. 74
DISCUSSIE .................................................................................................................................................................. 76
4
5.1
CONCLUSIE .............................................................................................................................................................................. 76
5.1.1
Resultaten van de doelgroep ................................................................................................................................... 76
5.1.2
Resultaten van het tevredenheidsonderzoek .................................................................................................... 77
5.1.2.1
Resultaten ouders.................................................................................................................................................................... 77
5.1.2.2
Resultaten kinderen ............................................................................................................................................................... 79
5.1.3
Vergelijking met literatuur ...................................................................................................................................... 80
5.2
BEPERKINGEN ........................................................................................................................................................................ 81
5.3
IMPLICATIES EN AANBEVELINGEN....................................................................................................................................... 82
6
BIBLIOGRAFIE.......................................................................................................................................................... 84
7
BIJLAGEN ................................................................................................................................................................... 91 7.1
BIJLAGE 1 - INFORMED CONSENT........................................................................................................................................ 91
7.2
BIJLAGE 2 –REGISTRATIEFORMULIER INGEVULD ............................................................................................................. 93
7.3
BIJLAGE 3 – VERDUIDELIJKING VAN DE DOSSIERANALYSE .......................................................................................... 103 7.3.1.1
Profiel van de jongere en zijn gezin ............................................................................................................................. 105
7.3.1.2
Hulpaanbod ............................................................................................................................................................................. 110
7.4
BIJLAGE 4: GESPREKKEN OUDERS.................................................................................................................................... 112
7.5
BIJLAGE 5: GESPREKKEN KINDEREN ................................................................................................................................ 131
7.6
BIJLAGE 6: BOOMSTRUCTUUR OUDERS ........................................................................................................................... 148
7.7
BIJLAGE 7: BOOMSTRUCTUUR KINDEREN....................................................................................................................... 149
5
Inleiding Thuisbegeleiding is sinds 1991 officieel een feit in België1. Na jarenlange institutionalisering van mensen met gedragsstoornissen, beperkingen enz. kwam er de tendens om deze mensen thuis, in hun eigen gezin te ondersteunen. Er werd overgestapt van de concentratie op de individuele problematiek van de jongere naar de jongere die deel uitmaakt van een context. Het belang van deze context werd steeds meer en meer ingezien bij de evolutie naar nieuwe theorieën, bvb. het systeemdenken. Na deze, relatief korte, termijn van het thuis begeleiden rijzen er toch enkele vragen. Welke mensen doen er nu beroep op thuisbegeleiding, zijn er patronen te zien in de populatie? Kan nu na 18 jaar thuisbegeleiding aangetoond worden dat deze vorm van begeleiden een meerwaarde biedt? Zijn de cliënten dus tevreden? Bovenstaande twee vragen zijn de uitgangspunten van onze masterproef. De dienst ITA (Intensieve Thuisbegeleiding Antwerpen), een onderdeel van OLO (Diensten- en Begeleidingscentrum Openluchtopvoeding, Brasschaat) diende een aanvraag tot onderzoek in bij Universiteit Gent. Bijgevolg deden we een onderzoek naar de doelgroep, gebruikmakend van 55 afgesloten dossiers en een tevredenheidsonderzoek bij zes gezinnen die gebruik hebben kunnen maken van de diensten van ITA. In Hoofdstuk 1 van onze masterproef verdiepen we ons in de literatuur over de thuisbegeleiding. Het hoe, wanneer en waarom van het ontstaan van deze nieuwe vorm van begeleiden wordt uitgebreid besproken. Verder onderscheiden wij ook verschillende vormen van thuisbegeleiding die in de praktijk effectief zijn gebleken. Deze worden verder vergeleken met de werking van ITA. In
Hoofdstuk
2
treden
we
in
detail
over
onze
methodologie
van
het
tevredenheidsonderzoek. Dit onderzoek gebeurt aan de hand van een semigestructureerd interview bij zes gezinnen waarvan de begeleiding ten einde is. We bevragen zowel de ouders als de kinderen. Er wordt gepeild of de gezinnen vinden dat er voldoende inspraak was, voldoende transparantie en openheid,vinden zij de begeleiding effectief en zijn ze tevreden?
1
Volgens art. 8 en art. 14 van het Besluit van de Vlaamse Executieve van 22 mei 1991
6
In Hoofdstuk 3 kan u alle resultaten vinden die we zijn bekomen door het analyseren van het doelgroeponderzoek. De resultaten hiervan zijn we bekomen door het noteren in het registratieformulier. Het formulier is zodanig opgesteld dat het automatisch percentages geeft. In Hoofdstuk 4 worden alle resultaten van het tevredenheidsonderzoek weergegeven. Deze worden besproken aan de hand van een boomstructuur, verwezenlijkt met WinMAX. Hoofdstuk 5 bevat uiteindelijk de conclusie van de gevonden resultaten en het schetst ook de beperkingen, implicaties en aanbevelingen die wij willen meegeven.
NOOT: De begrippen kinderen en jongeren worden in de tekst door elkaar gebruikt en verwijzen naar minderjarigen.
7
1 Theoretisch kader 1.1 Situering en profilering thuisbegeleiding 1.1.1 Terminologie Het Besluit van de Vlaamse Executieven van 22 mei 1991 erkent, in het kader van de bijzondere jeugdbijstand, de hulpverleningsvorm „thuisbegeleiding”.2 In Nederland gebruikte men voor deze hulpverleningsmethode de termen „hometraining” (o.a. Baartman, van de Boogaart en Wintels) en „praktisch pedagogische thuishulp” (o.a. Baartman, Rink en Vos). In Duitsland spreekt men van „sozialpädagogische Familienhilfe” (o.a.Nielsen, Goldbrunner). In het Angelsaksische taalgebied spreekt men van Home-Based, „Family Centered Services” (o.a. Maybanks en Bryce, Kaplan) of van „Family Preservation Services” (o.a. Kaplan, Whittaker en Tracy).3
1.1.2 Ontstaan Het gedrag van kinderen wordt bepaald door zowel persoonlijkheidsfactoren als door omgevingsfactoren zoals het gezin. Wanneer we, om welke reden dan ook, dit gedrag willen bijsturen moeten we dus ook het gezin van naderbij gaan bekijken. Schattingen van psychopathologieën in de kindertijd variëren van 6% tot 25% bij kinderen en adolescenten. (Flouri, Buchanan en Bream, 2000) Het zijn deze kinderen die de symptomen extern vertonen, bij wie ze het meest zichtbaar zijn. (Short en Brokaw, 1994) De consequenties van deze externaliserende, of storende gedragingen kan verschrikkelijke gevolgen hebben op het kind, de gezinnen, de leraars en de samenleving als geheel. (Gardner en Ward, 2000; Kazdin, 1987) Externaliserend gedrag omvat een breed terrein van activiteiten en ze zijn gekend door een aantal verschillende labels in de literatuur, inclusief hyperactiviteit, ongecontroleerd, onverbeterlijk, sociaal afwijkend, ongedisciplineerd, emotioneel verstoord, acting out, moeilijk te beheersen, storend, of ongehoorzaam gedrag. Kinderen met storend gedrag zijn geneigd te komen uit gezinnen die worden gekarakteriseerd door een grote hoeveelheid stress (Short en Brokaw, 1994), veranderingen in de gezinsstructuur (Fergusson en Lynskey, 1993), en inconsistente en zwaar straffende disciplinaire praktijken (Short en Brokaw, 1994).
2 Volgens art. 8 en art. 14 van het Besluit van de Vlaamse Executieve van 22 mei 1991. 3
Ghesquière, P. (1993). Multi-problemgezinnen: Problematische hulpverleningssituaties in perspectief. Leuven/Apeldoorn, Garant.
8
Toch ging men pas tussen 1965 en 1970 beginnen met interventies waarbij het hele gezin betrokken werd. Voor deze periode hadden de opgestarte interventies enkel als doel de individuele problemen op te heffen. De therapieën waren erop gericht om kinderen te bevrijden van hun angsten, hen over hun depressies heen te helpen, hen te leren hun agressie te beheersen,… het gezin kwam meestal niet in beeld. Vroeger ging men uit van de veronderstelling dat het kind, bevrijd van zijn problemen, weer kon functioneren binnen het gezin. Men vergat hier dat vele gedragsproblemen hun oorzaak vinden binnen het gezin, en de heersende relaties binnen dit gezin. Hulpverlening die het gezin buiten beeld zet, kan dus zelden effectief zijn. (Van der Ploeg, 2005) Ongeveer twee decennia geleden werd in Nederland het zo-zo-zo beleid ingevoerd. Dit betekent hulpverlening zo dicht mogelijk bij huis, zo kort mogelijk van duur en zo licht mogelijk van aard. Dit had tot gevolg dat de preventieve en ambulante sector werden versterkt, terwijl de capaciteit van de tehuizen werd teruggebracht. De uitbreiding en intensivering van de ambulante hulpverlening leidde tot het opzetten van verschillende gezinsprojecten met het doel de jeugdigen en hun gezin ambulant te behandelen en uithuisplaatsingen zoveel mogelijk te voorkomen (Hellinckx, 1998). In feite gaat het hier om de aanpak van meervoudige probleemgezinnen waar sprake is van ernstige gedragsproblemen van het kind, opvoedingsproblemen, verstoorde gezinsrelaties en maatschappelijke problemen (Van der Ploeg, 2005). Eind jaren tachtig ontstaan in Vlaanderen, uit onvrede van hulpverleners met de bestaande thuishulp, de eerste initiatieven van thuisbegeleiding. Zo werd in 1988 aan de afdeling Orthopedagogiek van de Katholieke Universiteit Leuven, onder impuls van prof. Dr. Ghesquière en prof. Dr. Hellinckx, gewerkt aan een begeleidingsmethodiek voor kansarme
gezinnen.
De
uitdaging
was
het
mogelijk
maken
van
opvoedingsondersteuning bij gezinnen die niet bereikt werden door de reguliere hulpverlening. Door het Besluit van de Vlaamse Executieve van 1991 werd thuisbegeleiding officieel erkend. In vergelijking met het buitenland is het ontstaan hiervan als aparte werkvorm in België vrij laat tot stand gebracht. Sinds het begin van de jaren negentig is een stroom van publicaties over pedagogische thuisbegeleiding op gang gekomen. Een voorloper en pionier wat het werken met pedagogische problemen in het gezin betreft, was Kok, die reeds in 1984 de kind-ingezinsbehandeling ontwikkelde. (Hellinckx, 1998)
9
Kort samengevat kunnen we stellen dat de afbouw van de residentiële plaatsing, ten voordeel van de ambulante opvang, voortkomt uit de volgende fenomenen: doorgedreven wetenschappelijk onderzoek dat wijst op de tekortkomingen van de residentiële setting - het grote belang dat heden ten dage wordt toegekend aan de familie - evoluties binnen de theorievorming (systeemdenken, cognitivisme, sociaalpsychologie, holisme en communicatietheorieën) ( Broekaert, 2000)
1.1.3 Enkele definities Vogelvang (1993) definieert hometraining als een vorm van intensieve thuisbegeleiding in gezinnen, waardoor de ouders en de jeugdigen middels de daadwerkelijke participatie van een hulpverlener de gelegenheid hebben te werken aan de verbetering van de opvoeding, al dan niet in combinatie met het werken aan de verbetering van het handelen bij een of meer gezinstaken. Naast het begrip hometraining worden ook andere benamingen gebruikt, zoals thuisbehandeling, praktische pedagogische thuishulp, intensieve gezinsbehandeling en hulp aan huis. (Hellinckx, 1998) Broekaert, De Fever en Hellinckx (1996) leren ons dat thuisbegeleiding hulp is aan en in gezinnen met problematische opvoedingssituaties, waarbij alle betrokkenen in het pedagogische proces op een intensieve wijze worden begeleid.
1.1.4 Doel van thuisbegeleiding De algemene taak van de thuisbegeleidingsdiensten kan omschreven worden als: “het instaan voor de ambulante begeleiding van jongeren en hun gezinnen in het kader van de hulp- en bijstandsregeling. In het bijzonder staan zij in voor de pedagogische, sociale, materiële en praktische begeleiding van de betrokkenen in hun thuissituatie, teneinde het gezinsfunctioneren te optimaliseren waardoor alle gezinsleden de beste ontwikkelingskansen krijgen in hun milieu.”4 Dit impliceert dat de thuisbegeleiding interventies doet ten aanzien van het gezin, en ten aanzien van het netwerk (Everaet, 1994). Hellinckx (1998) stelt dat thuisbegeleiding vooral tot doel heeft de uithuisplaatsing van minderjarigen te vermijden.
4 Volgens art. 8 en art. 14 van het Besluit van de Vlaamse Executieve van 22 mei 1991.
10
1.1.5 Kenmerken van thuisbegeleiding Diensten die gezinstherapie aan huis leveren worden typisch geleverd door programma’s uit de publieke sector die ontworpen zijn om gezinnen te assisteren met problemen als jeugddelinquentie, gezinnen waar misbruik en negatie voorkomen, of gezinnen waar ten minste één van de kinderen lijdt aan een psychiatrische of emotionele stoornis die het potentieel heeft om de gezinscohesie in gevaar te brengen. (Mosier et al., 2001) Men heeft op vele verschillende manieren geprobeerd om de gemeenschappelijke kenmerken van de verschillende thuisbegeleidingsprojecten te beschrijven. Het valt echter op dat de meeste auteurs hierbij eerder een normatief kader hanteren en niet de feitelijke werkwijze beschrijven. Ghesquière (1993) meent dat de grootste gemene deler van
de
verschillende
thuisbegeleidingsprojecten
in
twee
gemeenschappelijke
kenmerken kan samengevat worden: 1. De hulp vindt thuis plaats. Dit betekent dat de hulpverlener principieel de concrete leefsituatie van het cliëntgezin als geprivilegieerde omgeving beschouwt zowel voor de diagnose als voor de behandeling. 2. De hulp is intensief. De contacten van de thuisbegeleider met zijn cliëntgezin zijn doorgaans frequenter en langduriger dan bij andere vormen van ambulante hulp (Ghesquière, 1998). Ghesquière (1993) stelt dat er tussen de verschillende thuisbegeleidingprogramma’s meer verschilpunten zijn vast te stellen dan dat ze gemeenschappelijke kenmerken hebben. Iedere vorm van thuisbegeleiding heeft zijn eigen doelgroep, zijn eigen methodiek en een aantal specifieke kenmerken. Zo zien we dat pedagogische thuishulp bij verschillende cliëntpopulaties gebruikt wordt. Gezinnen met lichte en matige opvoedingsproblemen komen in aanmerking voor thuisbegeleiding maar ook gezinnen die op verschillende levensdomeinen te kampen hebben met een complex van socio-economische en psychosociale problemen en ten gevolge hiervan in contact komen met verschillende hulpverleningsinstanties, de zogenaamde multi-problemgezinnen. Een tweede verschilpunt betreft het theoretisch kader dat aan de gebruikte methodiek ten grondslag ligt. Sommigen werken eerder gezinsgeoriënteerd, anderen meer 11
opvoedingsgeoriënteerd (De Ruyter, 1991). Verschillende theoretische stromingen, zoals de gedragstherapie, de cliënt-centered therapie, de communicatietherapie, de sociale leertheorie en/of de ecologische en systeembenadering fungeren als kader waaruit de verschillende methodieken en hun specifieke doelgroepen voortvloeien (Kaplan, 1986) Een volgend verschilpunt betreft de aard van het hulpaanbod zelf. Zowel qua inhoud als wat de wijze aangaat waarop de hulp wordt aangeboden, bestaan er verschillen. We denken hierbij aan het al dan niet gericht zijn op één of meerdere gezinstaken, de verschillen in duur en intensiteit, het werken met of zonder video, het al dan niet participeren aan het gezinsleven,… Tenslotte kunnen we wijzen op de verschilpunten in professionele omkadering, hetgeen tot uiting komt in de kwalificatie van het personeel, de caseload van de verschillende thuisbegeleiders en het meer of minder belang dat aan de teamwerking gehecht wordt. (Ghesquière, 1998)
1.1.5.1 Waarom de thuissituatie als plaats van handeling? Doorheen de literatuur vinden we drie belangrijke redenen waarom er gekozen wordt voor de thuissituatie als plaats van handeling. De eerste reden is van diagnostische aard. De dagelijkse problemen van een gezin worden het best ter plaatse zichtbaar. Aan verscheidene methodieken ligt een ecologische visie ten grondslag. Dit impliceert, dat het handelen van mensen in relatie staat tot hun leefomgeving en dat men nood heeft aan inzicht in de aard van die leefomgeving. Deze leefomgeving is zowel van sociale als van ruimtelijke aard en vindt plaats in een bepaald ritme van tijd. Dit ritme wordt al dan niet gekenmerkt door een zekere regelmaat en voorspelbaarheid. Elk van deze drie aspecten- de aard van de betrekkingen tussen individuen en hun individuele mogelijkheden om daaraan op adequate wijze vorm te geven, de kwaliteit van de ruimte en het ritme van tijd- zijn van invloed op het gedrag van ouders en kinderen. (Hellinckx, 1998) Omgekeerd is dit gedrag ook van invloed op deze drie ecologische aspecten. Daarom is observatie „in vivo” meer geschikt dan een observatie in een gearrangeerde situatie. Een tweede reden is van therapeutische aard en gaat uit van de veronderstelling dat het werken aan gedragsverandering vaak het meest succes heeft, wanneer dit werk plaatsvindt binnen de ecologische context. Men kan dan onmiddellijk aansluiten bij wat zich in de dagelijkse leefsituatie voordoet. Ook moeten we even kritisch nadenken over het vermogen tot abstractie, reflectie en generalisatie van sommige cliëntengroepen. Het leven van mensen bestaat uit een reeks voorvallen en episodes die samen een patroon 12
vormen. In de spreekkamer gaat het niet om deze voorvallen en episodes afzonderlijk, maar om het patroon dat ze vormen en om het aanbrengen van veranderingen in dat patroon. Het schetsen en bespreken van dit algemene patroon vergt abstractie van het concrete voorval en is bedoeld om vernieuwde inzichten en vaardigheden op het concrete niveau vorm te geven. Deze dubbele transfer, van het concrete naar het algemene en vice versa en van de spreekkamer naar de huiskamer en vice versa, levert minder problemen op, wanneer ze wordt uitgevoerd in de dagelijkse leefsituatie waar de hulpverlener op dat moment deel van uitmaakt. (Baartman, 1991) Een derde reden voor het bieden van hulp in het gezin is van relationele aard en heeft betrekking op de relatie tussen cliënt en hulpverlener. In de eerste plaats gaat het om een werkrelatie, een working alliance. Dit betekent ook dat de cliënt gemotiveerd moet zijn en zijn situatie wil verbeteren. Ook moet de hulpverlener zich afstemmen op zijn cliënt. De moeilijkheid is hier vaak, dat een lange geschiedenis van falen geresulteerd heeft in een patroon, dat onder meer te schetsen is als „learned helplessness” (Seligman, 1975) of soms zelfs als een „apathy-futility syndroom” (Polansky, Borgman en De Saix, 1972). Een ander aspect van de relatie tussen cliënt en hulpverlener is het therapeutische aspect van de relatie zelf.
1.1.6 De begeleiders 1.1.6.1 Thuisbegeleiding als dialoog Begeleiders van thuisbegeleiding zijn niet primair geïnteresseerd in het weten, of het niet weten. Hun focus ligt op het idee dat de begeleiding een ontmoeting is tussen levende personen, die op zoek zijn naar manieren om voor een tijd het leven te delen. Thuisbegeleiding wordt dan geconceptualiseerd als een dialoog, waar de focus van de begeleider
niet
primair
ligt
op
dataverzameling,
informatieverwerking
of
probleemanalyse. We kunnen ook praten over thuisbegeleiding als een ontmoeting tussen een expert in het oplossen van problemen en een gezin met een probleem. Hier ligt de nadruk op de expertise van de begeleider en de specifieke karakteristieken van de problemen van het gezin. We kunnen ook kiezen om de begeleiding te beschrijven als een ontmoeting tussen een psychologische begeleider en een gezin dat niet langer kan omgaan met de problemen waarmee het geconfronteerd wordt. Deze beschrijving richt de aandacht op de ethische verantwoordelijkheid van de begeleider en de mogelijkheden van het gezin 13
om om te gaan met de gezinsmechanismen. Ook kunnen we de gezinsbegeleiding beschrijven als een ontmoeting waarbij het gezin een verhaal vertelt, en de begeleider aandachtig naar hen luistert. Deze conceptualisatie benadrukt zowel de narratieve kwaliteiten van het gezin tijdens de begeleiding, als de receptieve opdracht van de begeleider. Misschien moeten we thuisbegeleiding conceptualiseren als een dialoog tussen levende personen, gegeven dat het een perspectief biedt dat het mogelijk maakt iets van de gemeenschappelijke en gedeelde activiteit van een therapeutische ontmoeting in de praktijk, vast te houden. Dit maakt het mogelijk het feit dat de relationele context deze personen samen creëert, te benadrukken. Dit is essentieel voor het therapeutisch proces. Deze context maakt het spreken van sommige stemmen mogelijk, maar het draagt ook bij tot de onderdrukking van andere stemmen. (Robber, 2005) De meeste auteurs die de nadruk leggen op het belang van de dialoog in thuisbegeleiding verwerpen de positie van de begeleider als expert en beschrijven zijn taak als empatisch luisteren naar het verhaal van de cliënt vanuit een onwetende positie.(Anderson, 1997) Andere auteurs benadrukken dan de begeleider moet proberen zichzelf in de schoenen te plaatsen van de mensen met wie hij werkt. (Freedman en Combs, 1996)
1.1.6.2 Gevoelens van de begeleiders De begeleiders die gezinsbegeleiding aan huis leveren hebben geworsteld met gevoelens van ontoereikendheid, geassocieerd met het helpen van gezinnen met meervoudige problemen, problemen met het stellen van grenzen geassocieerd met het werken in het huis van de gezinnen, en de timing en het tempo van de begeleiding. (Thomas et al., 1999) Er zijn ook problemen die gerelateerd kunnen worden aan de begeleider, zoals angsten van ontoereikendheid, het begeleiden van therapie bij de gezinnen thuis, aanpassingen in verband met supervisie en problemen met het omgaan met grenzen. (Adams en Maynard, 2000; Thomas et al., 1999; Zarski et al.,1991) Om hieraan tegemoet te komen zijn supervisies noodzakelijk voor de begeleiders. (zie infra)
1.1.6.3 Methodieken Thuisbegeleiders gebruiken meestal een combinatie van traditionele benaderingen bij het werken met gezinnen, inclusief multi-systemische, cognitief-gedragsmatige, gedragstherapie, structurele therapie, speltherapie, en oplossingsgerichte modellen van therapie. Ook educatie over ontwikkelingsstadia, ouderschapsvaardigheden en 14
karakteristieken van specifieke stoornissen werd aan de ouders ter beschikking gesteld. (Yorgason, M.McWey en Felts, 2005) Rober (1998) suggereerde dat wanneer begeleiders geen veilige therapeutische context voor kinderen creëren, dat ze geconfronteerd zullen worden met een kind, stil of luidruchtig, dat niet volledig participeert aan de begeleiding. Enkele suggesties om kinderen op hun gemak te stellen volgen nu. Wanneer je spreekt met kinderen, gebruik dan elementaire, concrete taal: gebruik minder woorden, eenvoudigere woorden en korte zinnen. (Combrinck-Graham, 1991; Villeneuve en LaRoche, 1993) Vermijd het vertrouwen op verbale interactie en gebruik alternatieven op woorden zoals visuele hulpmiddelen. (O’Brien en Louden, 1985) Behandel het kind als een gelijkwaardig lid van het gezin door de mening van het kind te vragen en door de commentaren, gedachten en gevoelens van het kind te waarderen. (Ackerman, 1970;Keith, 1986;Zilversmit, 1990) Praat niet neerbuigend, praten niet over het kind in derde persoon en negeer het kind niet(Bloch, 1976). De beste manier om een band op te bouwen met een kind is door ermee te spelen. (Carpenter en Treacher, 1982) Therapeuten kunnen ook de technieken gebruiken die ze bij de volwassenen toepassen. We denken dan aan het spiegelen van gedrag, de toon, intensiteit, dialecten,… Deze methode is ook effectief bij kinderen en jongeren.
1.1.7 Organisatie van thuisbegeleiding Er bestaan een aantal inhoudelijk verschillende thuisbegeleidingsmethoden. Volgens van den Bogaert hebben deze methoden de volgende tien organisatorische kenmerken gemeen (Hellinckx, 1998): 1) De hulp wordt bij de jeugdige thuis verleend. De hometrainer bezoekt het gezin. 2) De hulp is intensiever dan de modale ambulante jeugdhulp. Bezoeken aan het gezin vinden in de regel eenmaal per week of vaker plaats en duren meestal een uur of langer 3) De hulp wordt verleend op indicatie. 4) De hulp is sterk praktijk- en cliëntgericht. Het alledaagse gezinsfunctioneren en concrete gebeurtenissen in het gezin worden als uitgangspunten voor de hulp
15
genomen. Gepoogd wordt ook om „aan te sluiten” bij de wensen en behoeften van gezinsleden. 5) Therapeutische inzichten en wetenschappelijke theorieën spelen bij de meeste hometrainingsmethoden een ondergeschikte rol. Hometrainingsmethoden zijn vaak eclectisch.Dit wil zeggen dat inzichten uit verschillende therapeutische en wetenschappelijke stromingen worden toegepast. 6) Het doel van de hulp is meestal dat het gezin volledig blijft en na de hulp weer zelfstandig kan functioneren. Soms wordt hometraining echter ook gebruikt om uithuisplaatsing van een van de kinderen te begeleiden of om hereniging van het gezin te bespoedigen of te vergemakkelijken. 7) De hulp wordt verleend aan het gehele gezin en niet aan afzonderlijke leden. De opvoeding en problematische opvoedingssituaties staan in de meeste methoden
centraal.
Hometrainingsmethoden
zijn
derhalve
vaak
(ortho)pedagogische- dus niet therapeutische- methoden. Sommige methoden richten zich ook uitdrukkelijk op ondersteuning bij andere gezinstaken dan de opvoeding.
Daardoor
heeft
hometraining
soms
ook
kenmerken
van
maatschappelijk werk. 8) De hulp wordt meestal verleend door in een hometrainingsmethode opgeleide professionele hulpverleners. 9) De hulp wordt meestal gecoördineerd en uitgevoerd door een samenwerking van twee of meer organisaties in een regio. 10) De hulp is meestal kortdurend. In de regel wordt een half à één jaar als periode gesteld.
1.1.8 Basisprincipes van thuisbegeleiding Doorheen de literatuur vinden we verschillende basisprincipes terug die in acht moeten genomen worden wanneer men thuisbegeleiding aanbiedt aan gezinnen. We overlopen hier kort de belangrijkste principes.
16
1.1.8.1 Emancipatorische hulp Globaal gezien betekent het emancipatorisch werken een fundamentele houding van respect van de hulpverlener ten aanzien van de te begeleiden gezinnen. Dit impliceert dat het gezin partner wordt in het begeleidingsproces en bijgevolg in dialoog treedt met de hulpverlener over de manier waarop de hulpverlening dient te lopen. (Broos, 1995) Dit betekent dat de cliënten in de hulpverleningsrelatie dezelfde rechten hebben als de hulpverlener. (Ghesquière, 1993) Deze relatie moet dan ook gekenmerkt worden door „partnerschap”(Kamphuis, 1971): de gezinsleden moeten behandeld worden als collega’s (Kinney, et al., 1990) Bij het opstarten van thuisbegeleiding wordt dus gepleit voor een principiële positieve ingesteldheid.(Ghesquière, 1993) Emancipatorische hulp betekent in de eerste plaats dat men het gezinsperspectief op de problemen als vertrekpunt neemt voor de oplossing. (Wooghouse, 1958; Kamphuis, 1971; Rothery, 1980; Garnier en van Vught, 1991) Enkel indien de gezinnen ervaren dat de hulp die hen aangeboden wordt, relevant is voor hun noden en behoeften, zullen zij hun medewerking verlenen. Emancipatorische hulp betekent echter ook dat de hulpverlener omtrent zijn eigen perspectief alle vaagheid zoveel mogelijk vermijdt (Kamphuis, 1971) Ook moet men er op letten dat de manier waarop men zijn eigen visie brengt, getuigt van respect voor het gezin.
1.1.8.2 Vraaggestuurde hulp Het is erg belangrijk dat thuisbegeleiding vertrekt vanuit de hulpvragen van de ouders en de kinderen. Hun vragen moeten het aangrijpingspunt zijn van de hulpverlening. Deze hulpvragen worden dan vertaald in doelstellingen en vormen een handelingsplan op maat van ouders en kind. 5
1.1.8.3 Gezinsgerichte hulp Het gezin moet behandeld worden als een geheel. Maar een gezin is geheel verschillend dan de som van zijn bestanddelen. (Kamphuis, 1971) We moeten niet enkel naar de gezinsleden afzonderlijk kijken, maar vooral naar hun interrelatie. Dit principe legt er de nadruk op dat de vaders bij de hulpverlening betrokken worden. Dit bleek essentieel te zijn voor het welslagen van de hulpverlening. Om dit te bereiken, moet de hulpverlener
5
Bundel Intensieve Thuisbegeleiding Antwerpen: Visie, doelgroep en doelstellingen, methodiek en ondersteuning.
17
bereid zijn een extra inspanning te doen, bijvoorbeeld door de huisbezoeken in de avonduren te plannen. (Kamphuis, 1971) Een aantal auteurs beklemtonen dat de hulpverlening zich niet tot het gezin kan beperken, maar dat er eveneens aandacht moet zijn voor het sociaal netwerk waarin het gezin leeft. (Aponte, 1979)
1.1.8.4 Integrale hulp De hulpverlening moet ook integraal zijn. Dit betekent dat de problematische situatie in zijn totaliteit benaderd moet worden. Er moet een evenwicht worden gevonden tussen draaglastvermindering en draagkrachtverhoging (Baartman, 1988; Goldbrunner, 1989; Garnier en Van Vugt, 1991). Belangrijk is dat men niet enkel gaat focussen op psychosociale hulp,maar dat men zeker in het begin van de thuisbegeleiding ook hulp aanbiedt op socio-economisch vlak. Dit kan bijdragen tot de opbouw van een hulpverleningsrelatie. (Stephens, 1946; Kamphuis, 1971; Gwyn en Kilpatrick, 1981; Phillips et al., 1988; Goldbrunner, 1989) Men moet hierbij concrete en praktische doelen nastreven (Kamphuis, 1971; Craig en Hurry, 1981; de Vet, 1985) Wat de psycho-sociale hulp betreft, wordt vooral de vaardigheidstraining benadrukt, meer bepaald het aanleren van „social skills”(Stephens, 1946; Kamphuis, 1971; Blechman, 1991) Hiermee streeft men voornamelijk twee doelen na, namelijk de maatschappelijke integratie van deze gezinnen en de verbetering van de opvoeding van de kinderen. Daarnaast wordt meer en meer aandacht gevraagd voor de transgenerationele problemen in het gezin. (Pavenstedt, 1965; Orcutt, 1977; Kagan en Schlosberg, 1989; Michielssen en Rober, 1992)
1.1.8.5 Intensieve hulp De thuisbegeleider zal vaak heel frequent (wekelijks of meermaals per week) en gedurende een langere tijd (gemiddeld een jaar) in het gezin aanwezig zijn. Zowel de frequentie als de intensiteit kan tijdens het begeleidingsproces fluctueren en neemt af naar het einde van de begeleiding toe (Broos, 1995).
1.1.8.6 Supervisie Thuisbegeleiding is een heel zware opdracht. Het vergt heel wat van de hulpverlener zowel wat kennis en vaardigheden, als wat emotionele investering betreft. Dit kan hij niet alleen. “Men heeft ingezien dat zowel inhoudelijke als emotionele ondersteuning een integraal deel moet uitmaken van de hulpverleningsmethodiek.”(Ghesquière, 1993) 18
Regelmatige gevalsbesprekingen, teamoverleg, intervisie, opleiding en supervisie zijn een noodzaak. (Marks, 1983; Jenkins, 1983; Kagan en Schlosberg, 1989; Coenegracht, 1992) Volgens Michielssen en Rober (1992) moet de hulpverlener zich afvragen vanuit welke achtergrond hij met multi-problem gezinnen werkt. „Immers, hetgeen de hulpverlener aan multi-problem gezinnen bindt, is dikwijls iets heel betekenisvols in het eigen persoonlijk leven van de hulpverlener. Hierin ligt zijn engagement maar ook zijn beperking.” Het is dus erg belangrijk om als organisatie op een structurele wijze supervisie te organiseren voor de thuisbegeleiders. Hierin moet ook aandacht besteed worden aan het leerproces dat wordt doorgemaakt.
19
1.2 Overzicht van verschillende gezinsinterventies 1.2.1 Intensieve gezinsbegeleiding ( IGB) Er zijn meerdere programma’s ontwikkeld onder deze noemer. Als voorbeeld halen we hier kort het IGB-programma aan zoals dat werd ontwikkeld bij de Stichting Jeugdzorg Nijmegen. (Van der Ploeg, 2005) De problemen van de jeugdigen worden hier gezien als symptomen van verstoorde gezinsrelaties en men sluit aan bij systeemtheoretische principes, leertheoretische uitgangspunten en contextuele opvattingen. Dit programma kent een selectiefase, een behandelfase en tenslotte een afrondingsfase. Gedurende deze fasen krijgt het gezin één tot twee keer per week bezoek van de hulpverlener De totale duur van de behandeling kan één tot twee jaar in beslag nemen. Tijdens de selectiefase poogt de hulpverlener een beeld te krijgen van de situatie en zoekt hij samen met de gezinsleden uit wat er aan de hand is. Hij probeert een beeld te krijgen op het gezin als systeem en bouwt een werkrelatie op met de leden van het systeem. Later gaat men werken aan het oplossen van de problemen door adviezen te formuleren, gezinsleden te confronteren met hun gedrag,… Ook ondersteunende en praktische hulp wordt geboden.
1.2.2 Video Home Training Videohometraining is in 1977 ontwikkeld door Biemans. Deze methodiek is ontstaan uit de Orion-methode, die zijn wortels heeft in de Widdonck, een behandelingstehuis voor zeer problematische jongens en meisjes. Geïnspireerd door het onderzoek van Trevarthen (1979) staat in de begeleiding de communicatie tussen ouders en kinderen, en meer bepaald nog de lichaamstaal centraal. (Haans en Biemans, 1984) Er werd gezocht naar een werkwijze die de ouders meer zou betrekken bij de hulpverlening. Men begon met het maken van video-opnamen in de gezinnen om de interacties tussen ouders en kinderen vast te leggen. Daarna werd samen met de ouders naar de band gekeken om samen te analyseren wat er wel en niet goed ging. In toenemende mate werd deze werkwijze toegepast in gezinnen die op de wachtlijst stonden en waar het kind dus nog thuis verbleef. Dit leidde er uiteindelijk toe dat de VHT als methode werd gehanteerd bij meervoudige probleemgezinnen waar jeugdigen verbleven die zonder interventie
waarschijnlijk
uit
huis
zouden
worden
geplaatst.
VHT is duidelijk een opvoedingsgeoriënteerde thuisbegeleidingsmethodiek. Ze richt zich op gezinnen waar de opvoedingsproblemen centraal staan.(Ghesquière, 1993) Het meest typerende kenmerk van de methodiek is dat de complexe problematiek van het 20
gezin in de benadering niet centraal staat en zelfs niet geanalyseerd wordt. Men concentreert zich op de interacties tussen ouders en kinderen, en meer bepaald op dat deel
dat
nog
intact
is.
(Dekker,
1991)
VHT heeft haar basis in de communicatietheorie. Men gaat ervan uit dat ouders en kinderen verlangen naar een goed contact. Daarom spitst men zich toe op de verstoorde communicatie tussen de gezinsleden. De veronderstelling is dat die aan de basis ligt van de vele andere problemen die zich in het gezin voordoen. Om daarin verandering te brengen, gaat de VHT uit van de leertheorie. (Van der Ploeg, 2005)
1.2.3 Homebuilders Homebuilders is één van de oudste en bekendste Amerikaanse „Family Preservation Services”. Dit model is gebaseerd op 3 theorieën (Rossi, 1991): de systeemtheorie ( het gezin, en niet het individu, is de cliënt), sociaal leren theorie (disfunctioneel gedrag en interacties zijn aangeleerd in de gezinscontext), en de crisistheorie (cliënten en gezinnen in een crisis staan open tot verandering). Het is speciaal bedoeld voor gezinnen die geconfronteerd worden met een crisis die gepaard gaat met een dreigende plaatsing van één of meerdere van de kinderen. Aan de hand van een kortdurende, maar intensieve crisisgeoriënteerde begeleiding probeert men deze plaatsing te voorkomen. (Haapala en Kinney, 1979; Kinney et al, 1990, Munger, 1991) Aan de methodiek ligt de overtuiging ten grondslag dat “in most cases, it is best for children to grow up in their natural families” (Kinney et al., 1990). Het hulpaanbod van deze thuisbegeleidingsmethodiek is heel intensief. De begeleiding gaat door waar het voor de betrokken cliënt het beste uitkomt en de intensiteit van de hulp is erg hoog, namelijk gemiddeld 17 uren per week per gezin (Kaplan, 1986) De behandeling is echter kort en duurt ongeveer 4 à 6 weken. Deze manier van werken heeft duidelijk als doel om gezinnen in crisis te bereiken. Na aanmelding neemt men binnen de 24 uur contact met het gezin en start men de begeleiding. De grote intensiteit van de begeleiding is ook gekoppeld aan een vrijwel permanente bereikbaarheid en beschikbaarheid van de hulpverlener. Dit is noodzakelijk om
te
voorkomen
dat
crises
escaleren
en
toch
tot
plaatsing
leiden.
In verband met het hulpaanbod, kunnen we stellen dat men bereid is om alle problemen aan te pakken die aangebracht worden door de verschillende gezinsleden. Men werkt zowel draagkrachtversterkend als draaglastverlagend.
21
1.2.4 Families First Het programma Families First is ontwikkeld in de Verenigde Staten en is gebaseerd op het „Homebuildersmodel” van het Behavioral Science Institut (Kinney e.a., 1991). Families First probeert de gezinnen te leren het heft in eigen handen te nemen, hen sterk te maken en hun eigen bronnen te gebruiken. Het startpunt van dit model is het verhogen van de competentie van kinderen en hun ouders. Competentie wordt dan gezien als de balans tussen de taken waar een gezin voor staat en de beschikbare vaardigheden. Karakteristieken: (Ten Brink e.a., 2004) -
de methode is kort en intensief
-
de gezinswerker is 24 u per dag beschikbaar
-
doelen worden gesteld binnen 3 dagen en aangepast na 2 weken
-
de gezinswerker biedt praktische en therapeutische hulp
Richtlijnen omtrent de volgorde van technieken: -
de gezinswerker luistert actief en gebruikt ik-boodschappen vanaf het begin
-
de gezinswerker biedt praktische en materiële hulp, vooral tijdens de eerste week. Door het aantal taken te verminderen kan hij een goede werkrelatie opbouwen en kan hij de competentie verhogen
-
Hij gebruikt confronterende ik-boodschappen na het actief luisteren en de steunende ik-boodschappen, want de confronterende boodschappen kunnen de werkrelatie beschadigen
-
Hij gebruikt hinderende en helpende gedachten tijdens het tweede deel van de behandelingsperiode (na 2 weken). Hiervoor moet hij laten zien aan het gezin wat hij voor hen kan betekenen door praktische hulp en onderwijzende vaardigheden te bieden
-
Hij maakt veel meer gebruik van positieve feedback dan van negatieve feedback.
De uitgangspunten van Families First zijn gebaseerd op drie verschillende theorieën. In de eerste plaats gaat men uit van de crisisinterventietheorie. Deze theorie gaat ervan uit dat een crisis niet alleen een escalerend moment is, maar ook het moment om veranderingen te bewerkstelligen.(Gerris, 1998) De betrokken gezinsleden staan dan 22
meer open voor hulp, omdat ze beseffen dat de manier waarop ze tot dan toe de problemen hebben aangepakt, niet blijkt te werken. Ten tweede gaat FF uit van de competentietheorie. Die houdt in dat de problemen ontstaan omdat de gezinsleden niet competent genoeg zijn om de ontwikkelingstaken waarvoor ze zijn gesteld, aan te kunnen. Inherent aan dit verklaringsmodel is dat tevens wordt aangenomen dat er stressgevende factoren een rol spelen, evenals mogelijke psychopathologie bij één of meerdere gezinsleden. (Van der Ploeg, 2005) In de derde plaats baseert FF zich op andere leertheoretische principes, zoals cognitieve gedragsverklaringen. Het doel van Families First in Nederland was het bereiken van gezinnen met een acute crisis, dreigende uithuisplaatsing, gedragsproblemen van de kinderen, ouderlijke stress en omgevingsstress. Meteen na het afronden van Families First woonde 92% van de kinderen weer thuis. Een jaar later was dit aantal gedaald tot 76%. Probleemgedrag, ouderlijke stress en stress van het kind waren aanzienlijk verminderd, maar niet verdwenen. We zien dus de noodzaak tot nazorg. (ten Brink et al., 2004) In vergelijking met gezinnen die een residentiële behandeling krijgen, zien we bij de ouders die het FFprogramma volgen opvallend minder ouderlijke stress. (Wells en Robbroeckx, 1994) Tijdens een follow-up onderzoek (na een periode van één jaar) geven ouders aan dat ze minder gedragsproblemen observeren bij hun kinderen. We zien dus positieve veranderingen in de gedragsproblemen, ouderlijke stress, en stress bij de minderjarige na een periode van één jaar. Toch komen er nog steeds vijfmaal zoveel problemen voor op deze drie domeinen, in vergelijking met de normale populatie. (Veerman et al., 2003)
1.2.5 Het Maine-model Het huidige Maine – model voor thuisgebaseerde diensten heeft de volgende karakteristieken ontwikkeld, welke worden gezien als essentiële voorwaarden voor een succesvol programma. (Hinckly en Ellis, 1985) 1) De begeleiding richt zich op gezinnen waar een kind leeft met risico op of uithuisplaatsing, door zijn gedrag, of dat van zijn ouders. Het eerste doel van de diensten is om het mogelijk te maken dat het kind tenminste tot 1 jaar na de begeleiding thuis kan blijven wonen. 2) Het tweede doel van de begeleiding dat kan beschreven worden als gezinsinterventie, steun en advies, is om het gezin in contact te brengen met de 23
juiste instanties of individuen om hen in staat te stellen om deze contacten te behouden, ook na de begeleiding. 3) De begeleiding gebeurt bij de gezinnen thuis. Tenminste 95% van de directe contacten tussen begeleider en gezin moet bij het gezin thuis plaatsvinden, op momenten die het best passen in het tijdsschema van het gezin. 4) De begeleiding is gericht op het gezin. Zoveel mogelijk leden van het gezin en zelfs de familie moeten betrokken worden in alle directe contactsessies, en tenminste één verzorger moet aanwezig zijn. 5) De begeleiding is gelimiteerd in tijd en van korte duur. Twaalf weken is de maximum periode van interventie. Vele van de programma’s gebruiken een periode van negen weken. 6) De begeleiding wordt geleverd door een team van twee begeleiders. Door de wederzijdse steun en interacties die zij ontwikkelen worden ze meer dan twee maal zo waardevol twee individuele begeleiders die alleen werken. 7) De begeleiding is gericht op de problemen die de gezinnen zelf aangeven. 8) Tenslotte zien we dat de programma’s opereren onder de leiding van een regionaal, interdisciplinair sturend comité. In de meeste gevallen gaven de begeleiders aan dat de gezinnen verbeterd waren en dat deze verbetering ten minste tot 3 maand na de begeleiding werd behouden. Er zijn duidelijke dalingen van alle vormen van intrafamiliaal geweld, en dit patroon liep verder tijdens de follow-up periode. Linney (1982) rapporteert weinig verandering in de sociale isolatie, alcoholmisbruik of academische moeilijkheden van de gezinnen.
1.2.6 Effectiviteit van gezinsinterventies Onderzoek
geeft
aan
dat
dankzij
thuisbegeleidingprogramma’s
het
aantal
uithuisplaatsingen van kinderen succesvol vermindert, (Henggeler, Melton en Smith, 1992; Szykula en Fleishman, 1985; Walton, Fraser, Lewis, Pecora en Walton, 1993), het verlaagt het risico van hospitalisatie, en vermindert symptomen die geassocieerd worden met de gepresenteerde problemen. (Fraser, Nelson en Rivard, 1997) Thuisbegeleidingsdiensten zijn in de mogelijkheid om plaatsing te vermijden in 76% tot
24
95% van gevallen, tijdens de begeleiding. (Hinckley en Ellis, 1985) Ook zijn ze een kosten-effectief alternatief voor residentiële zorg.(de Kemp, Van Acker; 1997) Uit onderzoek leren we dat noch het aantal individuele sessies, noch het aantal groepssessies konden voorspellen of men een plaatsing zou kunnen vermijden. (Nugent et al., 1993) Berry (1992) vond dat de duur van de begeleiding, de uitkomst ervan niet kon voorspellen. Toch stelt hij dat hoe meer tijd in een gezin wordt doorgebracht, hoe meer kans er is op succes. Dit is gelijk aan wat Yuan et al. (1990) concludeerden uit hun onderzoek. Zij rapporteren dat de gezinnen die minder intensieve diensten aangeboden kregen,
meer
kans
hebben
dat
hun
kind
geplaatst
zal
worden.
Uit onderzoek blijkt dat een positieve werkrelatie tussen de therapeut en de moeder de verdere therapeutische vooruitgang promoot.(de Kemp, Van Acker; 1997)
25
1.3 Doelgroep Wanneer een handicap van één of meerdere kinderen in een gezin aan de basis ligt van opvoedingsproblemen, is gezinsbegeleiding erop gericht de ouders vertrouwd te maken met de individualiteit van hun kind. Men gaat de ouders assisteren bij het vinden van omgangsvormen met het kind die zo goed mogelijk passen bij dat kind in hun situatie. De hulp kan dan – afhankelijk van de leeftijd en mogelijkheden van het kind- soms sterk gericht zijn op het stimuleren van bepaalde aspecten in de ontwikkeling zoals zelfredzaamheid, communicatie, het opbouwen van een netwerk, … Gedragsproblemen zijn ook gangbaar bij jonge kinderen met een ontwikkelingsachterstand (Emerson, 2003). Quine (1986) ontdekte dat 64% van de kinderen jonger dan 6 jaar, met een ernstige mentale handicap, uitdagend gedrag vertoont, zoals zelfverwonding, agressie en ritueel gedrag. Einfeld en Tonge (1996) vonden dat 41% van de kinderen met een mentale
handicap
ernstige
gedrags-
en
emotionele
problemen
vertonen.
Gedragsproblemen creëren een significante belasting die interfereert met de sociale en educatieve
vaardigheden
van
een
kind.
Diensten die thuisbegeleiding aanbieden richten zich echter niet enkel op personen met een handicap met eventuele bijkomende gedragsproblemen. Ook gezinnen waar de kinderen normaal begaafd zijn en kampen met emotionele en/of gedragsstoornissen komen aan bod. We zien gedragsproblemen meestal als betekenisvol gedrag, waarin een kind uitdrukt dat het pedagogisch aanbod niet aansluit bij de pedagogische vraagstelling. Als gedragsstoornissen worden zowel stoornissen in de sociale interactie, in de persoonlijkheid, in de verhouding tot de zaken als ik-stoornissen beschouwd. (Broekaert,
2000)
Het brede spectrum van gedrags- en emotionele problemen omvat ondermeer externaliserende problemen, internaliserende problemen, sociale problemen en aandachtsproblemen. Onder de noemer externaliserend probleemgedrag kunnen we ondermeer de volgende problematieken plaatsen: de gedragsstoornis of een problematiek waarbij het kind sociale codes overtreedt, de oppositioneel opstandige stoornis, ADHD, .. . Binnen het spectrum van de internaliserende problemen horen de volgende
problematieken
thuis:
angststoornissen,
eetstoornissen,
stemmingsstoornissen, zindelijkheidsstoornissen, slaapstoornissen,..
26
Ook is er de opvoedingsproblematiek van conflictueuze aard. Het gaat dan niet enkel om spanningen en conflicten tussen ouders en kind en mogelijks andere betrokkenen, maar ook om spanningen bij de taak van het opvoeden en de andere taken in het gezin zoals de zorg voor de partnerrelatie, het huishouden, het individueel welzijn, … Hierbij gaat het om in aanleg normale kinderen, en om gezinnen waar een veelvoud aan individuele, relationele, sociale en maatschappelijke problemen de ontwikkeling van deze kinderen meer of minder ernstig bedreigt. (Hellinckx, 1998) Deze bedreiging is vaak zo ernstig dat uithuisplaatsing zich opdringt. Het merendeel van de thuisbegeleidingprogramma’s meent te werken met „multi-problem” gezinnen. In welke mate dat ook werkelijk het geval is hangt overigens af van de definitie die men daarbij hanteert (Vogelvang, 1993) Bovendien geldt, dat de groep multi-problemgezinnen zich kenmerkt door heterogeniteit in kenmerken en problematiek (Rutter en Madge, 1976) Daarom lijkt het ons aangewezen het begrip „multi-problem” gezinnen van naderbij te gaan bekijken.
1.3.1 “Multi- problem” gezinnen 1.3.1.1 Definities De term multi-problem gezin dook omstreeks 1950 voor het eerst op in de Verenigde Staten. Het Family Centered Project in St.Paul, Minnesota, verrichtte destijds onderzoek naar de vraag of de gezinnen die daar werden aangemeld, waren onder te brengen in bepaalde typen. Al snel onderscheidden de onderzoekers een categorie gezinnen die een zee van problemen kende, zoals ernstige moeilijkheden in de partnerrelatie, emotioneel instabiele gezinsrelaties en financiële problemen. Het meest opvallende verschijnsel was dat de maatschappelijk werkers geen vat kregen op deze gezinnen. Voor deze categorie werd de term multi-problemgezin ingevoerd (Buell, 1952, Rutman, 1973). De term “multi-problem” leert ons in de eerste plaats dat het gaat om gezinnen die vele problemen hebben op vele verschillende levensdomeinen. Van der Ploeg (2005) ziet meervoudige probleemgezinnen als “moeilijk toegankelijk, weinig gemotiveerd en niet enkel kampend met allerlei psychische en relationele problemen, maar ook materiële zorgen zoals slechte huisvesting, werkloosheid en armoede.” Zimbalist (1997), die veel studie heeft gemaakt van het meervoudig probleemgezin, geeft de volgende omschrijving:
27
“It is a family disorganized social functioning of an order that adversely effects the following sets of behavior: -relationships inside the family -relationships outside the family -the performance of tasks such as those concerned with health, and with economic and household practices that are designed to maintain the family as a physical unit.” (Van der Ploeg, 2005) Er is dus op verschillende manieren geprobeerd om het multi-problem gezin te definiëren. Een aantal auteurs zochten hun heil in wat genoemd wordt een „administratieve definitie” (Philp en Timms, 1957) Dit houdt in dat de gezinnen getypeerd worden op basis van administratieve kenmerken van de maatschappelijke hulp die ze ontvangen. De definitie van Kaplan (1984) heeft van de administratieve definities de meest uitgewerkte. Deze auteur definieert de term „multi-problem gezin” als “een gezin dat langdurig van verschillende hulpverleningsdiensten afhankelijk is. Hij stelt dat de gezinnen aan één of meer van de volgende criteria moeten voldoen: 6 1. Eén gezinslid heeft geregeld contact met drie of meer hulpverleningsinstanties gedurende meer dan twee jaar. „Geregeld contact” betekent dat het dossier een actieve status heeft en dat er meer dan vier daadwerkelijke ontmoetingen tussen het gezinslid en een hulpverlener plaatsvinden in een periode van twee jaar. 2. Tenminste twee gezinsleden hebben afzonderlijk geregeld contact met ten minste één hulpverleningsinstantie gedurende ten minste twee jaar. 3. Er is sprake van een transgenerationele afhankelijkheid van hulpverlening voor drie of meer generaties. Dit betekent dat in elke generatie minstens één gezinslid geregeld contact had met een hulpverleningsinstantie voor tenminste twee jaar.”
Een tweede groep auteurs typeert multi-problemgezinnen wel op een inhoudelijke manier. Ze gebruiken het criterium van een minimum aan vooropgestelde kenmerken voor het afbakenen van de multi-problem populatie. Eén van de mogelijkheden om aan deze kenmerken inhoud te geven, is het aangeven van concrete problemen. Dit kan twee vormen aannemen. Sommige auteurs stellen dat een aantal welbepaalde problemen aanwezig moet zijn vooraleer men van een multi-
6
Ghesquière P., op. cit.
28
problem gezin kan spreken. Rosenthal e.a. (1974) spreken pas over een multi-problem gezin als volgende kenmerken aanwezig zijn: het gezin heeft een lage sociale status; daarnaast is er bij de kinderen sprake van delinquentie of ernstige leerproblemen; bovendien is er sprake van sociaal onaangepast gedrag bij zowel kinderen als ouders. Een tweede manier om inhoud te geven aan de vooropgestelde kenmerken in de definitie, is het hanteren van het niveau van functioneren op een aantal domeinen. Maar ook deze definities staan onder vuur. De problematische relatie van deze gezinnen met de hulpverleners komt op geen enkele manier aan bod. Een aantal auteurs maken gebruik van definities op een hoger abstractieniveau, en die dus eerder beschrijvend van aard zijn, om aan deze kritiek tegemoet te komen.
1.3.1.2 Kenmerken van de problematiek Bij het bekijken van de verschillende definities zien we al snel dat deze gezinnen kampen met meerdere problemen tegelijkertijd (Spencer, 1970; de Vet, 1985; Kaplan, 1986; Baartman, 1988) We moeten hieraan onmiddellijk toevoegen dat deze veelvuldige problematiek ook verscheiden van aard is, want de gezinnen kampen met problemen op verschillende levensdomeinen (Geismar en La Sorte,1964; Baartman et al., 1987) Baartman (1988) knoopt daar tevens het kenmerk complexiteit aan vast, waarmee hij bedoelt dat de problemen onderling verweven zijn. Bij het bestuderen van de literatuur hieromtrent, zien we al snel meerdere kenmerken regelmatig terugkomen. 1. Verstoorde onderlinge relaties De relaties binnen het gezin zijn ernstig verstoord. Zowel tussen de ouders onderling, de kinderen onderling en tussen ouders en kinderen, is er voortdurend sprake van conflicten en ruzies. De meeste interacties verlopen negatief en zijn schadelijk voor de ontwikkeling van de kinderen. 2. Ouders
met
problemen
Bij de moeders ziet men dikwijls psychische en gezondheidsproblemen, net als verslavingsproblemen. Deze laatste komen ook vaak terug bij de vaders, net als criminaliteit.
29
3. Kinderen met problemen In multi-problem gezinnen doen zich bij één of meerdere kinderen ernstige problemen voor. Dit uit zich in geëxternaliseerde gedragingen zoals spijbelen, agressie, delinquentie en weglopen. Het kan ook gaan om geïnternaliseerde problemen zoals angsten, zelfmoordneigingen en depressie. 4. Sociaal isolement De gezinnen bevinden zich vaak in een sociaal isolement. Ze zijn dikwijls vervreemd van de omgeving en hebben weinig tot geen vrienden. Conflicten met buren zijn geen uitzondering. Van een sociaal netwerk is geen sprake. Dit is niet bevorderlijk voor de draagkracht van een gezin. 5. Materiële problemen In veel van de multi-problem gezinnen ziet men dat de vader werkloos is. Er zijn vaak financiële moeilijkheden, wat ook zorgt voor problemen met de huisvesting. 6. Moeilijk behandelbaar Typerend voor deze gezinnen is dat ze vaak al een lange weg in de hulpverlening achter de rug hebben. Ze hebben vaak nog weinig vertrouwen in de hulpverleningsinstellingen. Ze zijn veelal niet gemotiveerd en ze kunnen zich in schijn aanpassen, zonder dat de problemen echt worden opgelost. Kaplan (1986) wijt de weerbarstigheid aan het gebrek aan probleemoplossingsvaardigheden bij het gezin, terwijl Spencer (1970) dit in verband brengt met de weerstand van het gezin om hulp te aanvaarden. 7. Uit huis geplaatste kinderen Tot slot ontdekten we nog een laatste fenomeen. In meervoudige probleemgezinnen zijn vaak één of meerdere kinderen uit huis geplaatst. De problemen binnen de gezinnen zijn vaak zo complex dat de hulpverleners geen andere weg zien dan één of meerdere kinderen tijdelijk te laten opnemen in een tehuis of pleeggezin. 8. Transgenerationele problematiek
30
Vaak blijken de ouders zelf afkomstig te zijn uit zeer problematische gezinnen. Men wijst dus op het transgenerationeel karakter van de problematiek. (Meyer, 1963; Spencer,1970; Rutter en Madge, 1977; de Vet, 1985) De kwaliteit van ouderschap kan geassocieerd worden met socio-economische omstandigheden van de ouders, hun educatieve karakteristieken , inkomen, of beroepsprestaties, en dit zowel in theoretische en empirische analyses. (DeGarmo, Forgatch, en Martinez, 1999; Kohn en Schooler, 1983; Patterson, 1982) Nadelige socioeconomische omstandigheden in de kindertijd worden gerelateerd aan nadelige educatieve, sociale en emotionele resultaten voor kinderen. (Douglas, 1964; Repetti, Taylor en Seeman, 2002; Rutter, 1985; White, 1982) De persoon die eerder slecht behandeld werd neigt ertoe anderen in het heden ook slecht te behandelen. Het mishandelde kind, bijvoorbeeld, wordt vaak een mishandelende ouder. Dit is wat Nagy en Spark (1973/1984) de roterende lei (revolving slate) noemen.
31
1.4 Profilering van Intensieve Thuisbegeleiding Antwerpen 1.4.1 Algemene beschrijving ITA Het Diensten- en Begeleidingscentrum Openluchtopvoeding Brasschaat richtte in oktober 2002 ITA op, ten gevolge van de zogenaamde heroverweging van budgettaire middelen. Het beduidt hier een besluit van de Vlaamse regering van 13 juli 2001 waardoor mogelijk gemaakt werd dat residentiële bedden en plaatsen, in door VAPH erkende voorzieningen, konden worden omgezet in ambulante begeleidingen.7 Sinds oktober 2002 werden er vijf bedden omgezet in ambulante begeleiding, vanaf 1 januari 2007 startte er een tweede thuisbegeleidingsteam en werden er in totaal negentien internaatbedden omgezet. ITA richt zich tot gezinnen met kinderen van 3 tot 20 jaar met gedrags- en/of emotionele stoornissen, licht of matige verstandelijke handicap of autismespectrumstoornis. Begeleiding is enkel mogelijk wanneer het kind thuis woont, een erkenning heeft vanuit het VAPH voor opname in een erkend internaat en wanneer het gezin in arrondissement Antwerpen woont. De thuisbegeleiding wordt geduid vanuit de bijzondere jeugdzorg. Er kan begeleid worden als tussentijdse oplossing vooraf aan plaatsing in een internaat, als alternatief voor plaatsing of als reïntegratie van het kind in het gezin na een opname. Er wordt voor geopteerd om de ouderbegeleiding en kindbegeleiding te scheiden en hier dus twee verschillende thuisbegeleiders voor in te schakelen. Het adjectief „intensieve” wordt gerealiseerd door minstens één maal per week contact te verzekeren tussen elke begeleider en ouder of jongere. De vergoeding van de begeleiding bedraagt maximaal 4,40 euro per begeleidingsuur. 8
7 8
Besluit van de Vlaamse regering van 13 juli 2001 op http://www.vaph.be/vlafo/download/nl/1939334/bestand http://www.olo.be
32
1.4.2 Profilering van ITA ten opzichte van andere thuisbegeleidingsmodellen. 1.4.2.1 Visie ITA vertrekt vanuit een emancipatorisch werkmodel, net zoals vooropgesteld bij de basisprincipes van thuisbegeleiding (zie supra). De gezinnen moeten dus terug greep krijgen op hun eigen bestaan door middel van de hulpverlening. De emancipatorische basishouding wordt verwacht van elke thuisbegeleider en elk lid van het team. Deze visie wordt geconcretiseerd door enkele basisprincipes. Open en transparant werken Er wordt gestreefd naar een zo groot mogelijke openheid naar de gezinnen toe. Deze openheid wordt gerealiseerd door: -
Open verslaggeving: handelingsplannen en evolutieverslagen zijn in begrijpelijke taal opgesteld, worden met de ouders besproken en zij krijgen hiervan ook een exemplaar.
-
Transparant werken : de ouders weten wie er op de dienst werkt en weten dat er regelmatig besprekingen zijn van waaruit er informatie naar hen teruggekoppeld wordt.
-
Open communicatie: de thuisbegeleider communiceert alle stappen die hij onderneemt in de hulpverlening met het gezin. Zo zal de thuisbegeleider steeds toestemming vragen vooraleer hij verslaggeving van derden opvraagt of vooraleer hij contact opneemt met derden. Ook bij situaties waar vanuit een maatschappelijke perspectief moet worden gereageerd b.v. bij mishandeling, zal de thuisbegeleider dit steeds vooraf met de ouders bespreken.
-
Ook minder prettige informatie of gevoelens die van belang zijn voor de hulpverlening worden gecommuniceerd. De thuisbegeleiding werkt met een open agenda.
-
Besprekingen met de school of met andere hulpverleners gebeuren samen met de ouders.
33
Vertrekken vanuit de hulpvragen van de ouders Deze hulpvragen vormen het aangrijpingspunt van de hulpverlening en worden vertaald in doelstellingen waaruit een handelingsplan voortkomt op maat van ouders en kind. Deze manier van werken met het gezinsperspectief op de problemen als vertrekpunt werd ook beschreven door Wooghouse (1958), Kamphuis (1971), Rothery (1980), Garnier en van Vught (1991) als kenmerken van emancipatorische thuisbegeleiding. Als nodig blijkt dat er ook doelstellingen vanuit de hulpverlening ingebracht worden, gebeurt dit steeds in overleg en via onderhandeling met de ouders. Er is een evolutie van vraaggestuurd naar dialooggestuurd werken. Ondersteuning is vraaggestuurd wanneer ze “geboden wordt op momenten en plaatsen en op een wijze die aansluiten bij wat de gebruiker wil en ondersteuning bieden bij de invulling van zijn of haar leven”. (Schuurman en Kersten, 1998, p. 7)9 Dialooggestuurd of dialogisch werken is een werkwijze waarbij gewerkt wordt vanuit de permanente dialoog, waarbij de dialoog aangestuurd wordt door de intentie open te staan voor het perspectief van de ander.10 Werken vanuit krachten en mogelijkheden De thuisbegeleiding heeft oog voor krachten en mogelijkheden van ouders en kinderen. De begeleiding probeert deze krachten intact te houden en te versterken. Dit wil zeggen dat de begeleiding niets overneemt wat de ouders en kinderen zelf kunnen. Het uitgangspunt hier is dat de begeleiding zichzelf overbodig moet maken en dus niet meer hulp moet bieden dan nodig is. Procesgericht werken De hulpverlening is erop gericht het leer- en zoekproces van ouders en kinderen te ondersteunen. Dit door het stellen van vragen, mee zoeken naar mogelijkheden, verruimen en in vraag stellen van evidenties en overtuigingen, inbrengen van andere mogelijkheden en strategieën.
9
Maes, B. (2001). Ruimte geven. Praktijkvoorbeelden van hulpverlening aan kinderen en jongeren met een verstandelijke handicap en hun gezin. Leuven: Garant, p. 35. 10 http://www.thesauruszorgenwelzijn.nl/dialogischwerken.htm
34
Respect voor ouders als ervaringsdeskundigen Dit houdt in dat de thuisbegeleider zijn deskundigheid zoveel mogelijk probeert te combineren met de ervaringsdeskundigheid van de ouders. Het houdt ook in dat thuisbegeleiding respect heeft voor mogelijks andere waarden en normen van de ouders. De begeleiders kunnen wel het maatschappelijk perspectief overbrengen wanneer de waarden en normen zo verschillen dat de integriteit van de kinderen in het gedrang komt of wanneer ouders op die manier in problemen komen met andere instanties. Toekomstgericht werken Problemen in gezinnen blijven vaak bestaan door de betekenis die het verleden heeft voor die gezinnen. Deze gezinnen hebben vaak een verstoord toekomstbeeld, weinig hoop en verwachtingen. ITA probeert terug perspectief te creëren voor deze gezinnen en oog te hebben voor dromen en verwachtingen. Natuurlijk wordt ook de geschiedenis van het gezin niet uit de weg gegaan, wanneer deze een belangrijke rol blijkt te spelen in de problemen van het gezin. Wanneer het wenselijk is dat er therapie wordt verleend aan één of meerdere gezinsleden, zorgt ITA voor verwijzing en voorbereiding. Continuïteit bieden ITA zal steeds samenwerken met andere hulpverleners die betrokken zijn in het gezin en zal ervoor zorgen dat bij beëindiging van de thuisbegeleiding er, in samenspraak met het gezin, een vervolghulpverlening wordt geregeld. Wanneer een kind tijdelijk wordt geplaatst (behalve in een VAPH-instelling), wordt ervoor gezorgd dat ITA voortgezet wordt, zodat er continuïteit verzekerd is. Dit zorgt ook voor een betere overdracht tussen de verschillende diensten. Bij beëindiging van de thuisbegeleiding wordt er steeds een mogelijkheid aangeboden tot heraanmelding in de toekomst wanneer er zich terug problemen voordoen. Volgens van den Bogaert (zie supra, organisatie van thuisbegeleiding) hebben verschillende thuisbegeleidingsmethoden toch tien organisatorische kenmerken gemeen. Wanneer we ITA vergelijken met deze tien kenmerken, zien we grote gelijkenissen. Het 35
enige verschil lijkt het volgende, nl. de hulp wordt meestal gecoördineerd en uitgevoerd door een samenwerking van twee of meer organisaties in een regio. Er lijkt geen samenwerking te zijn met andere organisaties, maar ITA is ingebed in een groot begeleidings- en dienstencentrum, waardoor samenwerking met andere diensten misschien minder noodzakelijk is. Er wordt natuurlijk wel samengewerkt met andere organisaties die te maken hebben met de jongere tijdens de begeleidingen, maar hier doelt van den Bogaert niet op.
1.4.2.2 Doelgroep11 Zoals reeds beschreven in de algemene beschrijving van ITA richt deze dienst zich tot gezinnen met een kind met een gedrags- en/of emotionele stoornis, al dan niet in combinatie met een lichte tot matige verstandelijke beperking. Dit kind moet erkend zijn door het VAPH voor een internaat. Verdere criteria voor opname zijn: ITA moet een vrijwillige keuze van de ouders zijn Ondersteuning is nodig op verschillende levensdomeinen Leeftijd bij aanmelding van het kind ligt tussen 3 en 18 jaar Buiten de gedrags- en/of emotionele stoornissen kan er ook sprake zijn van een problematische opvoedingssituatie, dit maakt dat ook vanuit Bijzondere Jeugdzorg kan worden aangemeld bij ITA. Er wordt nauw samengewerkt met alle partijen in de hulpverlening en bij ieder het perspectief van de begeleiding te bevragen.
1.4.2.3 Methodiek12 1. Werken in tandem Er is steeds een opsplitsing van de ouder- en kindbegeleiding, er wordt dus met twee verschillende begeleiders gewerkt in het gezin. Dit betekent dat er rechtstreeks met het kind wordt gewerkt en niet enkel via de ouders om. ITA is niet alleen met deze keuze, ook in het Maine-model wordt geopteerd voor twee begeleiders (zie supra). ITA is zich bewust van zowel voordelen als valkuilen in het werken met twee begeleiders. De voordelen hier zijn: 11 12
Bundel Intensieve Thuisbegeleiding Antwerpen: Visie, doelgroep en doelstellingen, methodiek en ondersteuning Bundel Intensieve Thuisbegeleiding Antwerpen: Visie, doelgroep en doelstellingen, methodiek en ondersteuning
36
-
De twee begeleiders zorgen voor verschillende perspectieven (vanuit ouders en vanuit het kind). Deze worden structureel ingebracht en zichtbaar gemaakt tijdens zowel overlegmomenten op de dienst als in het gezin.
-
De draagkracht van het gezin wordt ondersteund via de kindbegeleiding.
-
De intensiviteit van de begeleiding verdeelt zich over twee begeleiders zodat de kans op ingezogen worden verkleint en de mogelijkheden tot overleg en verruiming vergroten.
De valkuilen kunnen zijn: -
De processen en dynamieken in een gezin kunnen zich herhalen of afspelen tussen de begeleiders (splitting, polarisatie, …).
-
Er moet continue aandacht zijn voor overleg en afstemming van de begeleiding zowel op de dienst als in het gezin.
Door de opsplitsing van ouder- en kindbegeleiding verschillen de taken van beide dus ook aanzienlijk. De taak van de kindbegeleider kan bestaan uit: -
Huiswerkbegeleiding en ondersteuning van naar school gaan.
-
Concrete activiteiten met het kind ter ondersteuning van het gezin.
-
Activiteiten die opgezet worden vanuit specifieke doelstellingen (bvb. het aanleren van sociale vaardigheden, het verhogen van zelfredzaamheid).
-
Het zoeken naar een aangepaste vrijetijdsbesteding.
-
Individuele gesprekken met het kind op vraag van het kind en/of de ouders, bvb opnemen van conflictsituaties.
-
Modeling en hun handelen t.a.v. het kind bespreken met de ouders.
-
Broers en zussen betrekken bij de hulpverlening (activiteiten, gesprekken).
-
Observeren van het functioneren van het kind op verschillende terreinen en observaties terugkoppelen aan de ouders.
-
Interventies uitproberen bvb grenzen stellen, situaties creëren waarbij frustratie opgewerkt wordt, …
-
Samen met ouders activiteiten met het kind uitproberen en begeleiden bvb samen spelen van een gezelschapsspel, …
-
Kinderen ondersteunen in gezinsgesprekken (voorbereiden, steunend aanwezig zijn naast het kind tijdens het gesprek). 37
-
Perspectief van het kind inbrengen in oudergesprekken.
De taak van de ouderbegeleider kan bestaan uit: -
Gesprekken met de ouders rond hulpvragen, gezinsthema’s, moeilijke situaties, opvoeding,
verwerkingproces
inzake
de
handicap
van
hun
kind,
relatieproblemen, … -
Gesprekken organiseren met de verschillende partners in de hulpverlening (ouders, professionelen, doorverwijzers …).
-
Psycho-educatie rond de specifieke gedrags- en emotionele stoornis of samen zoeken naar een deskundige voor bepaalde aspecten van het functioneren van het kind.
-
Ondersteunen van de ouders bij de contacten met derden rechtstreeks of onrechtstreeks (voorbereiden van contacten of daadwerkelijk aanwezig zijn tijdens contacten).
-
Het leiden van gezinsgesprekken rond diverse thema’s: bvb rollen en posities, kwaliteiten en uitdagingen, …
-
Samen met de ouders kijken naar de effecten van de kindbegeleiding.
-
Ondersteuning bieden in de zoektocht naar een diagnose indien nodig.
-
Netwerkontwikkeling.
-
Adviseren en informatie geven.
Bepaalde taken kunnen in onderling overleg door één van de beide begeleiders opgenomen worden: -
Contacten met de school.
-
Eventueel gesprekken met de ouder die niet in het gezin verblijft (echtscheidingssituaties).
De ouderbegeleiding heeft de coördinatie van de begeleiding in handen. Dit is een weerspiegeling van de gezinshiërarchie. De noodzakelijke afstemming tussen de twee begeleidingen gebeurt door middel van wekelijks overleg tussen beide begeleiders op de dienst. Er is ook ruimte voor supervisie aan beide begeleiders. In het gezin gebeurt die afstemming op regelmatige basis in ouder – en/of gezinsgesprekken waarbij beide begeleiders aanwezig zijn.
38
2. Handelingsplan naar maat van het gezin Zoals reeds eerder geschetst vertrekt het handelingsplan vanuit de hulpvragen van de ouders. Deze hulpvragen worden in kaart gebracht door de methodiek uit de gedrags- en systeemtherapie, nl. analyse hulpvraag. Het doel hiervan is zicht krijgen op de constructies en betekenissen die ouders en kinderen geven aan de problemen waarmee ze geconfronteerd worden. Enerzijds trachten ze vanuit de hulpverlening zicht te krijgen op welke problemen zich voordoen of welke thema’s in dit gezin leven. Anderzijds hoe veranderbaar deze door ouders en kinderen ervaren worden. Dit kan consequenties hebben voor hoe en of dit in een doelstelling vervat wordt. Elke analyse hulpvraag wordt op de teamvergadering besproken. Hierbij hebben ze aandacht voor enerzijds de juiste toepassing van de methodiek, anderzijds voor krachten, valkuilen en thema’s die hieruit naar voor komen. Tot slot bekijken ze hoe en wat ze van deze bespreking terugkoppelen aan het gezin. Van hieruit wordt met de ouders een handelingsplan op maat uitgewerkt. De doelstellingen worden hierbij zo concreet en actief mogelijk benoemd. Er wordt getracht hierbij te vertrekken vanuit de hulpvragen die ouders en kinderen zelf stellen (vraaggestuurd). Doelstellingen worden geformuleerd als: “Ouders willen / de jongere wil …” om zo veel mogelijk te vertrekken vanuit eigen intentie/vraag. Elk handelingsplan bevat drie luiken: 1) Doelstellingen vanuit de ouderbegeleiding 2) Doelstellingen vanuit de kindbegeleiding a. Doelstellingen van de ouders voor de kindbegeleiding b. Doelstellingen van het kind/jongere 3) Doelstellingen vanuit de hulpverlening Dit luik wordt enkel ingevuld als de integriteit van de jongere of kind mogelijks in gevaar is en dit een doelstelling is die niet onderhandelbaar is met de ouders. Per doelstelling wordt de manier waarop hieraan gewerkt wordt kort beschreven. De manier waarop aan doelstellingen gewerkt wordt, wordt op maat uitgewerkt. Zesmaandelijks wordt de evolutie van de begeleiding besproken met zowel de ouders als het kind. Hiervoor wordt een evolutieverslag gemaakt. De bemerkingen van de 39
ouders worden systematisch bevraagd en genoteerd in het verslag. Er wordt ook steeds een verslag bezorgd aan de ouders. Bij het bespreken van de evolutie met het kind wordt steeds rekening gehouden met de ontwikkeling en de draagkracht van het kind. De doelstellingen worden vanuit de evolutiebesprekingen bijgestuurd en dit resulteert in een bijsturing van het handelingsplan. 3. Regelmatige gezins- en kindbesprekingen in multidisciplinair teamverband Elk gezin wordt op regelmatige basis besproken op de teamvergadering. Er vinden twee cliëntbesprekingen plaats in de periode dat het handelingsplan wordt uitgevoerd (6 maanden). Er wordt gekozen voor een cliëntbespreking vanuit het perspectief van het kind (kindgerichte cliëntbespreking) en een cliëntbespreking vanuit het perspectief van ouders (gezinsgerichte cliëntbespreking). Er wordt eclectisch gewerkt, wat wil zeggen dat ze elementen gebruiken uit verschillende theorieën, voornamelijk vanuit een systeemtheoretische invalshoek, aanvullend met ideeën vanuit de gedragstheorie en de specifieke kinderpsychiatrische deskundigheid. Het eclectisch denken komt voor bij veel thuisbegeleidingsmodellen. De systeemtheoretische invalshoek komt dikwijls terug, samen met gedrags- of leertheorie. Dit is ook zo in Intensieve Gezinsbegeleiding, Homebuilders en het Maine-model (zie supra). 4. Intensief werken ITA biedt thuisbegeleiding aan op intensieve basis. Dit houdt concreet in dat er wekelijks minimaal twee huisbezoeken plaatsvinden die één à twee uur duren. Dit vraagt van het hele gezin een groot engagement. Er wordt dan ook voor gekozen om na de kennismakingsfase (de vijf eerste weken) expliciet aan de ouders te vragen of zij de begeleiding wensen voort te zetten. Na twee jaar intensieve begeleiding wordt de grens van zowel het gezin als van de hulpverlening in de meeste vallen bereikt, er wordt dan geopteerd voor beëindiging of doorverwijzing.
40
5. Samenwerken met andere diensten ITA kiest ervoor alle partners in de hulpverlening zoveel mogelijk te betrekken en op regelmatige basis overlegmomenten te organiseren. Vanuit een emancipatorische visie worden ouders beschouwd als partners in de hulpverlening en dus zijn zij aanwezig en betrokken in de samenwerkings- en overlegmomenten.
1.4.2.4 Ondersteuning13 1. Consult (kinderpsychiater) Regelmatig wordt het functioneren van de begeleide kinderen/jongeren besproken met de kinderpsychiater en in aanwezigheid van de supervisor en beide begeleiders. Hier komt vooral de gedrags-en emotionele stoornis en het functioneren van het kind aan bod. De kinderpsychiater geeft op dit moment ook specifiek advies. 2. Supervisie (psycholoog/pedagoog) Supervisie is structureel georganiseerd voor de thuisbegeleiders. Dit betekent dat wekelijks op de teamvergadering afgesproken wordt wie wanneer supervisie heeft. Gemiddeld komen begeleiders wekelijks of tweewekelijks in supervisie. Een supervisie duurt gemiddeld één tot anderhalf uur. Supervisie kan individueel maar ook aan twee begeleiders aangeboden worden. 3. Bespreking op team Op regelmatige momenten worden gezinsgerichte en kindgerichte cliëntbesprekingen op de teamvergadering gepland. Dit is ook moment waarop vanuit de verschillende disciplines kan worden gekeken naar een gezin. Bij ernstige crisissen of vragen rond begeleidingen kan de teamvergadering gebruikt worden om advies te vragen of de mening van de andere teamleden te horen. 4. Vorming zowel intern als extern Thuisbegeleiders kunnen jaarlijks vorming volgen die vanuit de organisatie of extern georganiseerd wordt.
13
Bundel Intensieve Thuisbegeleiding Antwerpen: Visie, doelgroep en doelstellingen, methodiek en ondersteuning.
41
5. Denkdagen Tijdens de denkdagen wordt de methodiek vanuit de opgedane ervaringen bijgestuurd en verfijnd. Op denkdagen is het hele team aanwezig en staat het denken rond de werking centraal. Denkdagen dienen enerzijds om de hele werking te ondersteunen en te stimuleren. Anderzijds zijn denkdagen belangrijk om het groepsproces van het team te bevorderen.
42
2 Methodologie In dit deel beschrijven we het opzet van het gevoerde onderzoek. Wat is het doel van ons onderzoek en wat wordt onderzocht? Ten tweede gaan we in op de methode van dataverzameling. Welke methode hanteren we en op welke wijze wordt ons onderzoek gevoerd. Vervolgens wordt er ingegaan op de respondentengroep.
2.1 Onderzoeksvragen De doelstelling van onze thesis is het voeren van een tevredenheidsonderzoek over de thuisbegeleidingsdienst ITA te Brasschaat. ITA geeft aan veel belang te hechten aan enkele belangrijke principes. Het leek ons dan ook aangewezen om te kijken of de mensen die begeleid werden deze principes kunnen herkennen, en hoe dit bijdraagt tot hun tevredenheid. De principes van ITA waar we naar willen peilen zijn: -
Het open en transparant werken door open verslaggeving, transparant werken en open communicatie.
-
Vertrekken vanuit de hulpvragen van de ouders en kinderen.
-
Respect voor de ouders als ervaringsdeskundigen en kinderen door inspraak, respect voor waarden en normen.
-
Intensief werken.
We willen dus weten hoe zowel ouders als kinderen dit ervaren hebben doorheen de begeleiding. Ook gaan we een stapje verder gaan door te vragen naar hun opinie over de effectiviteit en tevredenheid van de geleverde diensten. Om deze vragen te beantwoorden wordt geopteerd voor kwalitatief onderzoek.
2.2 Methode van dataverzameling Binnen sociaal-wetenschappelijk onderzoek bestaan twee onderzoeksparadigma’s namelijk kwantitatief en kwalitatief onderzoek. Kwalitatief onderzoek heeft in tegenstelling tot kwantitatief onderzoek niet zozeer de doelstelling om de sociale werkelijkheid te verklaren maar een bepaald deel van de werkelijkheid te begrijpen. 43
(Maso en Smaling, 1998) De analyse werkt met de alledaagse, natuurlijk taal. Met andere woorden, de gegevens worden niet vertaald in een kunstmatige, numerieke taal. Kwalitatieve onderzoekers willen zodoende zo dicht mogelijk bij de gewone sociale en persoonlijke werkelijkheid blijven. (Maso en Smaling, 1998) De keuze voor kwalitatief onderzoek kunnen we verklaren aan de hand van verschillende redenen. Eerst en vooral geeft een kwalitatieve manier van informatieverzameling ruimte aan onvoorziene en ongeplande verschijnselen en gebeurtenissen. Deze openheid biedt als voordeel dat er tijdens het onderzoek flexibel kan gereageerd worden op wat zich ter plekke voordoet, om de betekenis te achterhalen van bepaalde gebeurtenissen, ervaringen en uitspraken. De interviews kunnen op elk moment worden bijgestuurd en eventueel worden uitgebreid (Maso & Smaling, 1998). Ten tweede geeft kwalitatief onderzoek een beeld van de realiteit en hoe het leven er werkelijk uitziet. De uitspraken van de respondenten zijn echt en kunnen geplaatst worden in een context, ze passen in een concrete situatie, horen thuis in een ruimer verhaal. We gebruiken het semi-gestructureerde interview om mensen te bevragen. Deze vorm van interviewen laat de onderzoeker en de deelnemer toe om in dialoog te treden waarbij initiële vragen gewijzigd worden in het licht van de antwoorden van de deelnemer (Smith & Osborn, 2003). Aangezien we zeker zijn van de thema’s die we aan het licht willen brengen, kunnen we deze als hoofdvragen opstellen. Verder hebben we de vrijheid om bijvragen te stellen tot wanneer we vinden dat we alle informatie hebben die nodig is. Voor de jongeren in onze doelgroep in het meestal niet evident om direct to the point te antwoorden, daarom dat deze bijvragen noodzakelijk zijn in onze vraagstelling. Alle gesprekken worden opgenomen en daarna aan de hand van de audiobestanden letterlijk uitgetypt (deze zijn te vinden in bijlage). Verder worden ze gecodeerd met het software-pakket WinMAX 98 pro (Kuckartz, 1998).
2.3 Betrouwbaarheid en validiteit De kwaliteit van een onderzoek is in hoge mate afhankelijk van de betrouwbaarheid en de validiteit van de gegevens. De betrouwbaarheid gaat over de onafhankelijkheid van 44
de technische uitvoering. De validiteit gaat over de al dan niet correcte weergave van de werkelijkheid door de onderzoeksresultaten (Maso & Smaling, 1998). Op verschillende manieren is in dit onderzoek aan de betrouwbaarheid gewerkt. Ten eerste werden de selectie van respondenten, de gebruikte theoretische inzichten en de methodologie duidelijk uitgelegd waardoor de principiële herhaalbaarheid mogelijk is. Ten tweede werden voorbeelden uit het empirisch materiaal namelijk citaten opgenomen in het algemeen besluit, dit verhoogt de interne betrouwbaarheid. Eveneens werd op verschillende manieren geprobeerd de validiteit te verhogen. Tijdens het interview werd het belang van de persoonlijke mening benadrukt om sociaal wenselijke antwoorden te vermijden. Verder wordt het belang van ‘informed consent’ tijdens kwalitatief onderzoek heel sterk benadrukt in de literatuur. Dit houdt in dat de respondenten over het onderzoek en over de manier van dataverzameling en – verwerking juist en voldoende duidelijk geïnformeerd worden.
2.4 Doelgroep Onze twee doelgroepen zijn ouders en kinderen die een volledige begeleiding hebben doorlopen bij ITA. Van onze 55 dossiers die we oorspronkelijk in handen kregen, zijn er 40 die voldoen aan bovenstaande norm. De lijst met afgesloten dossiers was onderverdeeld in normale thuisbegeleidingen, kortdurende thuisbegeleidingen als overgang van de ene naar de andere hulpverlening of van thuis naar een residentiële voorziening, thuisbegeleiding als ondersteuning voor opname en begeleidingen die nooit echt zijn opgestart. Wij zijn van mening dat deze drie laatsten de resultaten van het onderzoek op foute wijze zouden beïnvloeden, dus hebben we deze niet betrokken. We hebben ervoor gekozen telkens met het kind en de ouder uit hetzelfde gezin te werken. Uit een lijst met de veertig afgesloten dossiers die chronologisch is gerangschikt, hebben we at random tien gezinnen proberen te bereiken. Telkens de vierde, achtste, twaalfde enz. uit de lijst. Wanneer dit gezin niet mee wou of kon werken, gingen we over naar de volgende in de lijst enzoverder. Uiteindelijk hebben we voor ons onderzoek slechts zes gezinnen gevonden die wilden meewerken en de tijd vonden om dit ook daadwerkelijk te doen. Om de belofte van anonimiteit te bewaren hebben we de namen van de geïnterviewden achterwege gelaten en hebben we de namen in de interviews gecensureerd. 45
3 Resultaten Dossieranalyse 3.1 Profiel van de jongere en zijn gezin 3.1.1 Persoonsgegevens 1.1. Geslacht M V
80% 20%
44 11
Totaal
100%
55
1.2. Leeftijd -12 12 13 14 15 16 17 18(+)
22% 11% 16% 16% 16% 15% 2% 2%
12 6 9 9 9 8 1 1
Totaal
100%
55
1.3. Nationaliteit Belg Andere
100% 0%
55 0
Totaal
100%
55
1.4. Etniciteit Autochtoon Allochtoon Auto/Allo Onbekend
91% 0% 9% 0%
50 0 5 0
Totaal
100%
55
-
Hieruit leren we dat een overgroot deel van de jongeren die reeds begeleid werd van het mannelijk geslacht is. We zien maar liefst 80% jongens tegenover 20% meisjes.
-
22% van de begeleide jongeren is jonger dan 12 jaar. We zien dat de meeste begeleidingen plaatsvinden in de leeftijdscategorie van 13 tot en met 16 jaar.
-
Al onze jongeren zijn van Belgische nationaliteit.
-
91% van de jongeren is van autochtone afkomst. 9% heeft een ouder van autochtone en een ouder van allochtone afkomst.
46
3.1.2 Cliëntgegevens gezin 2.1. Aard van het ouderlijke gezin Kerngezin Co-ouderschap Nieuw samengesteld gezin 1-ouder (moeder) 1-ouder (vader) Andere Totaal
44% 2% 25% 22% 5% 2% 100%
24 1 14 12 3 1 55
2.2. Contact biologische ouder (niet kern/coouderschap) Ja Nee NVT Onbekend Totaal
27% 15% 51% 7% 100%
15 8 28 4 55
2.3. Siblings Natuurlijke siblings Halfbroers/zussen Andere siblings Totaal
62% 20% 18% 100%
73 24 21 118
-
44% van onze jongeren woont bij aanvang van de begeleiding nog steeds in het kerngezin. Dit is minder dan de helft. Een kwart van de jongeren woont in een nieuw samengesteld gezin en 22% woont in een 1-oudergezin bij de moeder. Dit staat tegenover 5% van de jongeren die in een 1-ouder gezin woont met de vader.
-
Bij de kinderen die niet meer in het kerngezin, of bij beide ouders afzonderlijk wonen (slechts 1 kind woont in het systeem van co-ouderschap) , of waarbij één van beide ouders overleden is, zien we dat 27% van de 56% nog steeds contact heeft met de andere biologische ouder. 15% van deze kinderen heeft geen contact meer met zijn andere biologische ouder. (Met andere biologische ouder bedoelen we de ouder waar het kind niet bij woont.)
-
We zien dat 62% van de siblings ook de natuurlijke siblings zijn van de geregistreerde jongeren; 20% zijn halfbroers/zussen en 18% zijn andere siblings, bijvoorbeeld inwonende kinderen van de nieuwe partner van de ouder
47
3.1.3 Gezins-en opvoedingsklimaat 3.1. Individuele problematiek van de primaire opvoeder Ja Nee Onvoldoende gegevens
22% 58% 20%
12 32 11
Totaal
100%
55
Indien ja, welke problemen? Gezondheidsproblemen Verslavingsproblemen Emotionele problemen Psychiatrische problemen
30% 5% 50% 15%
6 1 10 3
Totaal
100%
20
-
Doorheen onze dossieranalyse ontdekten we bij 22% van de primaire opvoeders een individuele problematiek. De helft hiervan heeft emotionele problemen, 30% heeft gezondheidsproblemen en 15% heeft psychiatrische problemen.
3.1.4 Functioneren van de jongeren 4.1. Emotioneel en gedragsmatig functioneren 4.1.1. Internaliseren psychosomatische klachten Angstsymptomen Depressieve symptomen Teruggetrokken gedrag Negatief zelfbeeld
6% 10% 23% 25% 35%
3 5 11 12 17
Totaal
100%
48
4.1.2. Externaliseren Agressief gedrag Oppositioneel gedrag Regeloverschrijdend gedrag Normoverschrijdend gedrag Impulsief gedrag Antisociaal gedrag
24% 26% 20% 9% 18% 3%
35 37 29 13 26 4
Totaal
100%
144
-
Hieruit leren we dat 35% van de jongeren een negatief zelfbeeld heeft, 25% vertoont teruggetrokken gedrag en 23 % heeft depressieve symptomen. Ook zien we dat 10% angstsymptomen vertoont en 6% heeft psychosomatische klachten.
48
-
Wat betreft de externaliserende problematieken zien we dat 26% van de jongeren oppositioneel gedrag vertoont. Verder zien we bij 24% agressief gedrag, bij 20% regeloverschrijdend gedrag en bij 18% impulsief gedrag optreden. 9% van de jongeren vertoont tenslotte normoverschrijdend gedrag en 3% stelt antisociaal gedrag.
4.2. Cognitief functioneren 4.2.1. Begaafdheid normaal begaafd Zwakbegaafd licht verstandelijke handicap matig verstandelijke handicap Onvoldoende gegevens Totaal
51% 27% 4% 4% 15% 100%
28 15 2 2 8 55
4.2.2. Leerstoornissen Ja Nee Onvoldoende gegevens Totaal
38% 35% 27% 100%
21 19 15 55
Indien ja Leesstoornis Rekenstoornis
5% 2%
3 1
-
Van de begeleide jongeren is 51% normaal begaafd. 27% is zwakbegaafd en een kleine minderheid heeft een verstandelijke handicap, we zien 2 jongeren met een licht verstandelijke handicap en 2 jongeren met een matig verstandelijke handicap. Van 15% van de jongeren beschikken we echter over onvoldoende gegevens.
-
We zien dat 38% van de jongeren een leerstoornis heeft. We hebben echter onvoldoende gegevens om hieromtrent een duidelijk beeld te schetsen.
4.3 Seksuele ontwikkeling Leeftijdsadequaat Problematisch Onvoldoende gegevens Totaal
44% 22% 35% 100%
24 12 19 55
49
-
Bij 44% van de jongeren zien we een leeftijdsadequate seksuele ontwikkeling. Ook hier hebben we in 35% van de dossiers geen informatie hierover gevonden.
4.4. Middelengebruik 4.4.1. Legale middelen Geen gebruik Gecontroleerd gebruik Misbruik Verslaving Totaal 4.4.2. Illegale middelen Geen gebruik Gecontroleerd gebruik Misbruik Verslaving Totaal
-
91% 7% 2% 0%
50 4 1 0
100%
55
89% 7% 4% 0%
49 4 2 0
100%
55
Bij 91% van de jongeren zien we dat zij geen alcohol, tabak of medicatie gebruiken. 7% gebruikt deze middelen gecontroleerd en bij 2% zien we misbruik optreden. We gaan er echter vanuit dat sommige jongeren liever geen melding maken van het gebruik van deze middelen aan volwassenen, en dat deze cijfers in werkelijkheid waarschijnlijk hoger zullen liggen. Dit is nog meer het geval wanneer het gaat over het gebruik van illegale middelen. Hier zien we bij 7% gecontroleerd gebruik en bij 4% misbruik van deze middelen. 89% van de jongeren geeft dus aan deze middelen niet te gebruiken.
4.5. Psychiatrische stoornis Nee Ja Totaal
27% 73% 100%
15 40 55
Indien ja: Angststoornis Stemmingsstoornis Aandachtsstoornis (o.a. ADHD) Gedragsstoornis Pervasieve Ontwikkelingsstoornis (o.a. ASS) Reactieve hechtingsstoornis Ticstoornis Psychotische stoornis Dissociatieve stoornis Eetstoornis Stoornis in de zindelijkheid
10% 15% 88% 100% 40% 23% 10% 0% 0% 3% 0%
4 6 35 40 16 9 4 0 0 1 0
50
Verslavingsstoornis
-
0%
0
73% van de jongeren leidt aan een of meerdere psychiatrische stoornissen. In 100% van de gevallen gaat het om een gedragsstoornis. 88% kampt met ADHD, 40%
heeft
een
pervasieve
ontwikkelingsstoornis,
23%
een
reactieve
hechtingsstoornis en 15% heeft stemmingsstoornissen. We zien bij 10% van de jongeren een angststoornis, net als ticstoornissen. Slechts 3% kampt met een eetstoornis.
3.1.5 Sociaal en maatschappelijk functioneren 5.1. School Kleuterklas Lager BuLo ASO TSO BSO KSO BuSo Deeltijds Leercontract Spijbelproject Geen inschrijving n.v.t. Onbekend
2% 9% 18% 9% 2% 16% 0% 31% 0% 0% 0% 5% 4% 2%
1 5 10 5 1 9 0 17 0 0 0 3 2 1
5.2. Aantal schoolwissels Geen 1 tot 3 4 tot 6 7 of meer Onbekend
5% 31% 27% 4% 33%
3 17 15 2 18
-
Het grootste deel van de begeleide jongeren vinden we terug in het BuSo, namelijk 31%. Bij 18% van de jongeren zien we dat zij onderwijs volgen in het BuLo. Dit betekent dat 49% bijzonder onderwijs volgt. 16% van de jongeren volgt beroepsonderwijs, tegenover 9% ASO en 2% TSO. In het lager onderwijs zien we 9% van de kinderen opduiken. 5% van de minderjarigen was op geen enkele school ingeschreven en volgde geen onderwijs.
-
Van 33% van de begeleide jongeren weten we niet hoe vaak zij van school wisselden, maar het staat wel vast dat 31% 1 tot 3 maal van school veranderde en 27% veranderde in 4 tot 6 maal tijdens zijn schoolcarrière. 51
5.3. Functioneren huidige school Aanwezigheid geen probleem Probleem Onbekend
67% 20% 13%
37 11 7
Gedrag geen probleem Probleem Onbekend
38% 44% 18%
21 24 10
Motivatie geen probleem Probleem Onbekend
47% 22% 18%
26 12 10
-
Tijdens de begeleiding was 67% van de jongeren regelmatig aanwezig op de school. 20% had hiermee wel problemen.
-
38% van de begeleide jongeren stelde geen gedragsproblemen op school, 44% van hen deed dit wel.
-
De schoolse motivatie was problematisch bij 22% van de jongeren. 47% was wel gemotiveerd.
3.2 Hulpaanbod 3.2.1 Verwijzende instantie BJZ JRB MPI CLB Andere Onbekend Totaal
-
13% 7% 38% 11% 18% 13% 100%
7 4 21 6 10 7 55
Uit deze kolom leren we dat 38% van de jongeren bij ITA is terecht gekomen na een doorverwijzing van een MPI. 18% kwam in contact met ITA na een doorverwijzing van de huisarts, psychiater, … 13% werd gestuurd door een dienst van de Bijzondere Jeugdzorg, 11% door een CLB en 7% door de Jeugdrechtbank.
52
3.2.2 Hulpverleningsgeschiedenis Eerdere HV Ja Nee Onbekend Totaal
87% 11% 2% 100%
48 6 1 55
indien ja aantal ambulant aantal residentieel
73% 82%
40 45
-
Voor 87% van de jongeren die startten met een begeleiding vanuit ITA was dit niet hun eerste kennismaking met het hulpverleningscircuit. 11% van de jongeren werden nooit eerder begeleid.
-
73% van de jongeren die reeds eerder begeleid werd volgde een ambulante begeleiding, 82% van hen verbleef in een residentiële instelling.
3.2.3 Duur van de begeleiding minder dan 6 maand 6 maand - 12 maand 12 maand - 18 maand 18 maand - 24 maand 24- 36 maand meer dan 36 maand Totaal
-
35% 24% 22% 5% 5% 9% 100%
19 13 12 3 3 5 55
In 35% van de gevallen duurde de begeleiding minder dan 6 maanden. 24% van de gezinnen werd voor een periode van 6 maanden tot 1 jaar ondersteund door ITA. Bij 22% van de jongeren liep de begeleiding over een tijdspanne van 1 jaar tot 18 maanden. 19% van de begeleidingen liep langer dan 18 maanden.
3.2.4 Reden beëindiging VEK Overgang minder intensieve begeleiding Doorverwijzing andere instantie geen motivatie/weerstand 18+ naar pleeggezin
31%
17
9% 44% 11% 4% 2%
5 24 6 2 1
Indien doorverwijzing
53
Ambulant Residentieel Semi-residentieel Onbekend
-
18% 33% 2% 2%
10 18 1 1
44% van de gezinnen werd doorverwezen naar een andere instantie. 31% van de gezinnen ging na de begeleiding van ITA verder op eigen kracht. Zij volgden dus geen verdere hulpverlening. 11% van de gezinnen die ondersteuning kregen van ITA stopte de hulpverlening omdat zij niet meer gemotiveerd waren en/of weerstand vertoonden. 9% van de gezinnen ging over naar een minder intensieve begeleiding.
-
Van de jongeren die doorverwezen werden, ging 33% naar een residentiële instelling. Hier moeten we wel opmerken dat ITA in sommige gevallen gezinnen gaat begeleiden in afwachting van een residentiële plaatsing, om zo de stress in de thuissituatie te gaan beperken. Tenslotte zien we ook nog dat 18% van de gezinnen werd doorverwezen naar een andere vorm van ambulante hulpverlening.
54
4 Resultaten tevredenheidsonderzoek 4.1 Resultaten ouders De boomstructuur die ontworpen werd, is gebaseerd op vier belangrijke pijlers: De effectiviteit, de mate van inspraak, de openheid en transparantie en tenslotte de tevredenheid.
4.1.1 Effectiviteit Wat verstaan we nu onder effectiviteit? In de eerste plaats werd er gekeken naar het feit of de ouders vonden dat de doelen bereikt waren, of niet. Dan vroegen we ons af welke gedragsveranderingen er hebben plaatsgevonden, zowel bij de ouders als bij de kinderen. Ook de vraag of ouders opvoedingsvaardigheden hebben aangeleerd tijdens de begeleiding, lijkt ons erg belangrijk. Het volgende belangrijke item was voor ons de school. Ging de begeleiding ook in overleg met de school, en wat waren de gevolgen dan? We sluiten dit onderdeel dan af met de vraag of er nog verdere hulpverlening werd ingeroepen, of niet. We zien dat één moeder er volledig van overtuigd is dat de doelen niet bereikt zijn. Dat weet ik niet meer zenne, dat ze beter luisterde zeker? Maar dat heeft ze nooit gedaan! De vijf andere ouders zijn wel tevreden over de verkregen hulpverlening, al loopt het nog steeds wel eens moeilijk. Ja, daar ben ik zeker van, want hij heeft nu af en toe zegt hij... hij herinnert zich momenten dat hij heel stout was en dan zegt hij van ik was vroeger echt een rotzak en als ik de klok kon terugdraaien. Want hij heeft er nu hartzeer van dat hij mij toen zo pijn gedaan heeft. En dat vind ik toch een schoon inzicht. Als ik soms nu terugkijk zo, dan denk ik van, hij is van ver gekomen. Mensen hebben ook graag nu, alleen leeftijdsgenoten, dat zal nooit goed gaan, hij is heel anders dan hen. Maar ik denk wel dat hij heeft ingezien dat ik moeite voor hem gedaan heb.
55
Ja, zeker. We hebben veel geleerd over haar handicap, en structuur geven enzo, en als ge u kind beter begrijpt dan gaat alles ineens beter hé. En voor ons (kind) ook, soms als (haar begeleidster) kwam, dan straalde ze. Ze had daar echt wel veel aan. En wij ook natuurlijk. Ja, dat denk ik wel... niet alles is opgelost natuurlijk, maar het gaat toch al veel beter. Van de geinterviewde ouders zijn er vijf ouders die melding maken van gedragveranderingen bij hun kind. Drie ouders vertellen dat hun kind nu beter kan communiceren dan voor de begeleiding. Maar met ITA...Gedragsveranderingen toen... Misschien dat zij zo, ze had altijd wel een karakter zo van dat is allemaal niet nodig, en zo van alles alleen, en dat is allemaal flauwekul enzo. Dus zo een beetje leren communiceren. Dat is zo gegroeid van niets te communiceren en die noodzaak ervan zo inzien dat dat niet kan als je samenleeft. Dat is een beetje gestart met ITA, dus zo wekelijks die noodzaak van u gevoelens te uiten en van alles te kunnen zeggen, dat is er misschien een start van geweest, dat denk ik wel. Daar konden we vroeger alleen maar van dromen zenne. En ja, soms als er iets is met zijn liefje ofzo, dan probeert hij dat zo duidelijk te maken dat hij erover wil klappe. Hij zal dat niet zo zeggen ze, maar ge merkt dat dan wel, dan komt hij zo wat rond mij draaien als ik eten maak ofzo, zonder iets echt te zeggen. En als ge dan vraagt of er iets scheelt of dat hij
wil praten, dan zeg hij zo neuh...ma... En
uiteindelijk komt het er dan uit, en dat vind ik echt wel heel tof. Drie ouders zeggen dat hun kind beter in staat is om woede aanvallen te onderdrukken Gedragsveranderingen? Heum, ja, eerst was hij altijd weg van huis, of hij nu mocht of niet, en als hij dan thuis was, dan zat het ertegen. Als iets zijn goesting niet was, ja, dan was het kot te klein hé. Voor het minste ontplofte hij en soms was ik echt bang. En voor de andere kinderen was dat ook niet plezant hé. En door die begeleiding is hij toch wat gekalmeerd, hij houdt nu toch ook wel wat rekening met
56
de rest enzo, en hij snapt dat niet alles kan gaan zoals hij het wil. Dat zal misschien nu ook wel wat de leeftijd zijn? Maar toch, ik ben er content mee. Dat ze veranderd is. Ja, ze is wel heel erg veranderd, vroeger had die woedeaanvallen, dat was niet te doen. Die is zelfs bij ons in de caravan, de deur eruit gestampt. En dat is heel veel verbeterd. (kind) kan nu ook wat praten, over haar gevoelens enzo. Eén ouder maakt melding van een beter onder controle houden van de impulsiviteit. Dat heel impulsieve, op plezante dingen, maar ook op andere dingen, dat hij misschien meer nadacht... hij heeft er nog problemen mee ze, maar toch, hij probeert echt tot 10 te tellen voor hij dinges eruit flapt. En dat was het grootste probleem, niet alleen thuis maar ook bij leeftijdsgenoten hé. En dat oppositioneel gedrag, is ook gebeterd hé.ja, hij is wat kalmer geworden. Nog een andere moeder vertelt over de verbeterde sociale vaardigheden van haar kind. Goh, ze is minder snel kwaad, dat is door die structuur hé, dat ze nu weet wat er gaat komen. Soms is dat nog wel eens moeilijk zenne, als er ergens iets tussenkomt ofzo, maar nu weten we dat en worden wij niet kwaad omdat zij kwaad is. Ze is ook wel opengebloeid, ze is nu bij zo'n groepje met kinderen zoals zij, en dan gaan ze samen naar de dierentuin enzo. Dat zijn haar vrienden en daar is ze heel blij mee. Tenslotte is er ook één moeder die geen gedragsveranderingen heeft opgemerkt bij haar dochter. Ze hebben dat geprobeerd, maar dat lukt niet. Maar het was een mooie poging. Alleja, dat heel even, maar dat duurt nooit niet lang hé. We hebben handvaten van hun gekregen, zij hebben er van ons gehad, maar we zijn nooit niet ver geraakt. Vervolgens vragen we ons af wat er veranderd is aan het gedrag van de ouders tijdens de begeleiding. Hier lopen de antwoorden al meer in dezelfde richting. De ouders kregen vooral zelfvertouwen dankzij de begeleiding en ze leerden om kalmer te reageren tegenover hun kind. 57
Vroeger was ik onzeker. Ik was dikwijls onzeker en nu, ja, dat is anders. Nu ben ik meer zekerder. Met dat praten enzo, dat is wel, dat is wel goed. Ik vond dat echt heel goed. Ik kom ook voor mezelf op nu, vroeger liet ik met mij de grond poetsen, ze gebruikten mij als een schotelvod. Ja, dat wel, van die structuur geven enzo. En dat gaat allemaal niet ineens hé, maar dat is zo stap voor stap, dat ge u zekerder gaat voelen en als je ziet dat dan werkt, dan krijg je meer zelfvertrouwen ook hé. Dan weet ge dat ge goed bezig zijt. Eén ouder zegt ons dat ze niets geleerd heeft, maar dat dit ook geen doel was voor haar. Ze heeft de begeleiding aangenomen om haar kind te steunen. Daar heb ik het in feite niet voor gedaan, wij hebben dat meer gedaan voor (kind). Voor (kind) te helpen want ik weet wel hoe ik met haar moest omgaan, maar voor haar te steunen. En om die mee te krijgen naar ergens, dat zou niet lukken, en die spreekt niet. Maar hebben ze ook speciefieke opvoedingsvaardigheden aangeleerd? Twee ouders vinden van wel. Ja, dat wel, van die structuur geven enzo. En dat gaat allemaal niet ineens hé, maar dat is zo stap voor stap, dat ge u zekerder gaat voelen en als je ziet dat dan werkt, dan krijg je meer zelfvertrouwen ook hé. Dan weet ge dat ge goed bezig zijt. En wat hebben we nog geleerd? Ja, voor de kleintjes, die hadden er soms ook wel problemen mee, maar daar hebben we dan ook over gepraat enzo, en dan zeiden ze dat die soms wat jaloers zijn op al die aandacht enzo. Dus soms, als de begeleidster van (kind) haar kwam halen om iets te gaan doen, dan gingen wij soms met de kleintjes naar de speeltuin enzo, en die vonden dat dan ook leuk. Die hebben dat nu ook leren aanvaarden en dat gaat nu ook allemaal beter. Drie van de ouders die bevraagd werden, zeggen dat er inderdaad ook overleg werd gepleegd tussen de school, de ouders en de begeleiders. Telkens heeft dit weinig invloed gehad, wat natuurlijk niet aan de begeleiders lag.
58
Tja, daar kunnen zij niet aan doen hé. Ik heb zoiets van, de school ook, dat is volledig misgelopen. Maar daar kunnen de begeleidingen niet aan doen, die hebben dat geprobeerd. Die zijn naar 't school gegaan met alles, met iedereen daar geklapt, met (kind) erbij, met ons erbij. Dat is allemaal gebeurd, maar als (kind) niet mee wil, dan geraak je nergens niet. Ik zei dat (kind) een GON-begeleiding nodig had maar ze kreeg die niet want dat was zogezegd te laat binnen. Maar dat maakte wel, als ze naar school ging maar er was niemand om te helpen , ja, vergeet het hé. Dan loopt het al verkeerd voor dat dat kind naar school ging dan. Wij hebben zo eens met 16 man samengezeten hé! Alle begeleiders, leerkrachten en al de rest, maar ja, het heeft niet geholpen. Als laatste item bij effectiviteit werd er gekeken naar het feit of er later nog hulpverlening werd ingeroepen, of niet. Bij twee van de gezinnen was de begeleiding van ITA inderdaad niet de laatste begeleiding. Ja, Beernem hé, daar moest ze dan naartoe. Dan is ze naar KGRB gegaan, in 't stad. Want die is niet naar huis gekomen. Want dat gesprek heb ik toen nog meegedaan met haar. Jawel. Ze is wel een weekend thuis geweest,maar 's maandags direct weer buiten. En daarna is ze thuisgekomen, tot 2 maand geleden hé, dan is ze het afgetrapt. Voor de vier andere gezinnen was dit voorlopig wel het einde van hun weg in het hulpverleningslandschap. Twee van de ouders geeft hierbij ook aan dat ze de hulpverlening van ITA na afloop soms wel hebben gemist. Nee. Daarna was het gedaan. Allé, eigenlijk mist ge dat soms wel zenne, zeker die eerste weken dat ze niet meer komen. Ik mocht nog wel altijd bellen enzo, en dat heb ik in het begin ook wel gedaan. Nee, helemaal gedaan. Maar ge mist dat toch. Ik vond dat goed, dat praten, daar heb ik een houvast aan en als er iets was, kon ik alles zeggen, mijn hart luchten. Ja, dat was echt, heel intiem. Ik kon er echt alles tegen zeggen. Want zo praat ik ook niet tegen mijn man. Open en vrij.
59
4.1.2 Inspraak Thuisbgeleidingsdienst ITA hecht veel belang aan het bieden van inspraak aan de gezinnen die begeleid worden. Nu is de vraag of de ouders dit ook zo ervaren? Vinden zij dat de doelen waar aan gewerkt worden, hun doelen zijn? Of werd dit bepaald door de begeleiders? En hebben ze iets te zeggen over de aanpak van hun kind? Twee van de ouders die bevraagd werden vertelden dat de aanpak van hun kind zeker overlegd werd met de begeleiders. Nee, alle jawel, dat is goed, dat kan ik gebruiken, we bespraken dat ook van ik ga da nu zo doen, we gaan dat zo doen. En we hebben dat bij C. wel gedaan, ma voor de rest, ik weet niet. Wanneer het gaat over inspraak van de ouders over de doelen die met hun kind worden nagestreefd, zien we bijna unaniem dezelfde reacties. Vier ouders vertellen ons dat de keuze van de doelen zeker en vast van hun uitgingen. Nee, dat werd eerst met ons besproken, en dan ook eens samen met (kind), dan zaten we aan tafel met 4, en dan werd dat besproken, waar we aan gingen werken enzo. Waar we aan gingen werken enzo, en dat was allemaal in orde. Dat werd overlegd met ons allemaal samen. We hadden daar wel veel over te zeggen, het ging natuurlijk ook over ons kind hé. En het waren lieve mensen, het was niet zo van: wij zijn de professionelen en gaan eens zeggen hoe jullie moeten opvoeden, dat helemaal niet. Dat waren echt wel ons doelen waar aan gewerkt werd. Eén moeder vertelt ons dat ze wel inspraak had, maar dat zij hier nooit heeft bij stilgestaan. Ook vond ze dat de oplossingen vanzelf kwamen en dat het opstellen van doelen dus minder belangrijk was voor haar. Maar ge had die hulp zo nodig dat ik daar denk ik ook niet heel kritisch voor ben geweest. Zij moesten kunnen, wij ook. Ge zit in een stressituatie. En de oplossingen kwamen vanzelf vond ik.
60
4.1.3 Openheid en transparantie Een volgend doel van de thuisbegeleidingsdienst is om transparant en in alle openheid met de gezinnen aan de slag te gaan. Om deze reden vonden we het belangrijk om te gaan kijken naar de openheid in de communicatie met de begeleiders. Ook de mate waarin de ouders bij aanvang van de begeleiding informatie krijgen over de werking, leek ons een belangrijk item om te onderzoeken. Tenslotte onderzochten we ook de meningen over de verslaggeving. De communicatie met de begeleiders werd door alle ouders erg positief beleefd. De begeleiders worden beleefd als mensen waarbij men steeds terecht kon, waar men zijn hart kan luchten, … Ouders voelden zich begrepen en melden dat ze alles tegen de begeleiders konden en mochten zeggen. Ik vond dat goed, dat praten, daar heb ik een houvast aan en als er iets was, kon ik alles zeggen, mijn hart luchten. Ja, dat was echt, heel intiem. Ik kon er echt alles tegen zeggen. Want zo praat ik ook niet tegen mijn man. Open en vrij. Dat ging wel vlot eigenlijk, het waren echt lieve vrouwen. Ge voelt u direct gesteund, ge kunt u verhaal kwijt en ge wordt begrepen. Ge ziet ook dat ge niet de enige zijt met een kind met problemen enzo, en ze hebben mij ook geleerd dat het niet mijn schuld was. Want dat begin je op de duur wel te denken hé, maar nu weet ik dat dat niet zo was. In het begin was dat wel wat raar om met vreemden over u gezinsproblemen te praten... maar het doet ook wel goed, zo iemand zonder vooroordelen...Ja, da ging wel rap heel vlot eigenlijk. Alle bevraagde ouders vertelden ons dat er eerst een gesprek plaatsvond tussen alle betrokken partijen, vooraleer de begeleiding startte. Drie van de ouders vermelden ook expliciet dat hier werd verteld hoe alles in zijn werk zou gaan. Ja, eerst is er dan uitgelegd, goed uitgelegd, elke week kwam er iemand met (kind)., en elke week kwam er iemand met mij. En om de zoveel tijd was dat samen. Ik had dat dan gevraagd hoe dat dat zat met mijn andere kinderen enzo, en dan zijn die daar ook bij betrokken enzo,
61
Tenslotte werden er door ons ook vragen gesteld in verband met de verslaggeving. Voor vier van de ouders was dit heel erg duidelijk. Ja, elke week. Elke keer als ze kwamen lazen we dat door want ze noteerden ook vanalles. En samen werden die nota's verwerkt en de week erop werd dat voorgelezen, en regelmatig op papier, om te tekenen, of het allemaal correct was enzo. Ja, als je dat zo eens op papier ziet, dan weet je bijvoorbeeld wel van hij doet niert meer dit en hij luistert al wel naar dat, dus dat is wel goed. Dat zal ook wel de bedoeling geweest zijn ook, maar daar denk je op die moment niet bij na natuurlijk. Eén ouder herinnert zich niet veel meer over de verslaggeving. Ik weet dat niet meer exact, maar er zijn papieren. In ieder geval op t laatste herinner ik mij papieren, veel. Op t laatste. En da zal in het begion ook geweest zijn. Ik herinner mij dat wij daar hebben gezeten, van die doelen zijn die bereikt? Maar ik herinner mij niet meer de details. Ik heb mij daar zo aan overgegeven, ik herinner mij zo die theorie ni meer. Voor nog een andere ouder was dit helemaal niet zo belangrijk, ze kon er dan ook niet veel over vertellen. Dat was voor ons niet zo belangrijk eigenlijk, dat kwam erbij en we lazen dat wel eens. We moesten dat soms ook tekenen, maar ja, dat was voor ons echt niet van tel.
4.1.4 Tevredenheid Om de tevredenheid van de ouders te onderzoeken gaan we eerst op zoek naar de tevredenheid over de activiteiten. Welke activiteiten vonden er plaats, zagen de ouders hier het nut van in? Dit waren de vragen die wij ons hier stelden? Vervolgens gingen we op zoek naar de gevoelens die de thuisbegeleiding opriep bij de ouders. En wat vonden ze eigenlijk van het concept thuisbgeleiding? Daarna vroeger we ons af hoe de relatie met de begeleding beleefd werd. Tot slot bevroegen we ook de eventuele wachttijd en de beleving hiervan. We vonden drie uitspraken terug over de activiteiten. Die activiteiten worden door de ouders omschreven als leuke dingen. 62
Met (kind) deden ze wel iets leuk elke keer. Als er iemand verjaarde dan maakten ze een taart ofzo. Dat was wel plezant, voor haar. Of ze gingen eens weg, naar de kinderboerderij, gaan zwemmen,... dat was wel leuk. Over de gevoelens die de thuisbegelding opriep vonden we twee uitspraken terug. Zo zien we één moeder zeggen dat ze ontzettend dankbaar was voor de begeleiding en dat zij er enorm gelukkig mee geweest is. Maar dees, van ITA, daar ben ik echt enorm gelukkig mee geweest. Thuisbegeleiding brengt met zich mee dat de gezinnen elke week opnieuw in hun eigen huis begeleid worden. We konden ons voorstellen dat dit niet altijd even aangenaam is. Verscheidene gezinnen vonden het een groot voordeel dat zij zich niet moesten verplaatsen. Ik vond dat niet erg. Zolang ik ni elke keer op verplaatsing moest, ik vond dat goed. Oo, dat was geen enkel probleem, dat was zelfs gemakkelijk. Dan moesten wij niet elke week ergens heen enzo, want dan zou je dat toch niet lang volhouden hé. Soms was dat wel zo van
oei, ik moet nog kuisen enzo, maar na een tijdje trekt ge u dat
ook niet meer aan. De rest van het gezin, goh, iedereen vond dat al snel normaal, de kleintjes waren eerst wat verlegen maar meestal zaten die ook op school hé. Één iemand heeft hier nooit bij stilgestaan, voor haar was er geen andere optie. Wel, op dat moment stond ik nogal hard, er was gewoon geen andere optie, en er er had niemand iets op moeten gezegd hebben. Dat was de enige hulp die wij hadden. Van familie heb ik het ni moeten hebben, of ni bij mekaar. Da was geen optie, of dat was nooit aan bod gekomen. Ge zijt blij da je da hebt en ik heb daar enorm veel aan gehad. Da was mijn doel, die thuis krijgen en daar mee om te gaan. In de kliniek is da met al die medicatie, waar ik ni achter stond, en trek u plan. Da s misschien goed voor de echte crisisopvang, maar daarna sta je in de kou. Maar daarna, met die ITA, da vind ik meer in de realiteit, want het doel is toch van die terug naar huis, dus ik vind da echt onmisbaar en enorm belangrijk. Ook zien we dat het voor enkele gezinnen in het begin toch wel wat onwennig verliep. 63
In het begin was dat wel wat raar om met vreemden over u gezinsproblemen te praten... maar het doet ook wel goed, zo iemand zonder vooroordelen...Ja, da ging wel rap heel vlot eigenliijk. Ook werd het sommige gezinnen wel eens teveel... In het begin voel je u heel zenuwachtg, want dan zijn dat vreemde mensen. Dus alles kuisen en opruimen. Op de duur werd je dat gewoon. En natuurlijk, ja, het heeft bijna drie jaar geduurd hé, dan denk je,ho nee, ik heb geen goesting., ik wil dit of dat doen. Al snel bleek dat het contact met de begeleiders één van de belangrijkste zaken was voor de ouders tijdens de begeleiding. Alle ouders geven aan dat ze zich erg gesteund voelen door de begeleiders. Da was voor mij een steunpilaar. Want dan kon je daar u mening eens tegen zeggen, en zeggen wat er op uwe lever ligt. Ook, al ben je fout, en zeg ik van, dat is er gebeurd en ik heb dat gedaan, en was ik fout, maar dat mag. Ja, dat ging wel echt heel vlot. Dat worden al snel ja, gelijk vrienden hé. Ge weet wel dat dat hun beroep is, maar ge krijgt daar zo veel steun van, die luisteren naar al u miserie, zonder u te veroordelen hé. En als er iets is, ge moogt altijd bellen, ze komen eens een keer extra langs. En dan met ons (kind), die deden altijd iets leuks, en dat vonden wij wel belangrijk. We werken alletwee en we hebben nog kinderen ,en dan heb je daar niet zo veel tijd voor hé. En die tijd alleen met haar begeleidster, daar genoot ze toch wel van. Ze heeft (haar begeleidster) in het begin als het gedaan was ook wel gemist ze. En wij ook want ja, ge wordt dat snel gewoon als zo iemand elke week langskomt, ge krijgt daar echt een band mee ook hé. Eén ouder gaf aan dat ze haar begeleidster reeds kende van een vorige hulpverlening. Goh, ik had het geluk, of het ongeluk, maar die begeleidster kenden wij al, van in de Touter. We kenden die dus al, en die kende (kind) ook al. En dat was een toffe, die heeft heel hard haar best gedaan, maar het heeft niet veel uitgehaald. Ik kon daar goed mee klappen ook, da was precies de enigste die snapte wat wij meemaakten.
64
Ook de praktische hulp die geboden werd, werd op prijs gesteld. Dat was wel heel goed. Want soms als we geen vervoer hadden ofzo, dan gingen die van ITA met ons naar de winkel enzo. Dat was gemakkelijk. Of papieren invullen enzo, dan hielpen die ook. Ook het krijgen van begrip, praten met iemand zonder vooroordelen werd als positief ervaren. Met mijn begeleidster dan hé? Dat was eigenlijk altijd heel goed. Dat was een heel rustig meisje, en dat vond ik wel heel aangenaam. En ook zo iemand, ge voelt u heel goed zonder vooroordelen hé, ik had er heel veel vertrouwen ik. Ik kon mijn verhaal kwijt en ik werd begrepen. Het is verlopen zoals het moest zijn hé. Ik vond dat voor mij een heel goede begeleidster. Ik herinner mij er verder echt ni meer veel van. Ik ben wel goed geholpen ze, en (kind) dan ook hé. De begeleiders roepen bij één moeder ook gevoelens van bewondering op. Ik heb er een grote bewondering voor gehad ook. Twee ouders meldden ons ook dat zij de begeledeirs steeds telefonisch mochten contacteren, en dat zij hier ook herhaaldelijk gebruik van hebben gemaakt. Ik wist dat ik elke keer met mijn problemen naar daar kon. Was er eens een moeilijke dag, ik mocht altijd telefoneren. Ja, da was echt goed. Ook in verband met mijn eigen. De steun, ik kon er met alles terecht. En (kind) ook. Van de bevraagde ouders waren er twee gezinnen die geen wachttijd hadden, zij waren hier dan ook erg positief over. En voor die ITA, daar heb ik ni voor moeten terugbellen want maanden ervoor had ik contact gehad met die mevrouw en zelf, juist denk ik in die periode, een maand ervoor, ik weet da ni meer exact, kreeg ik telefoon van ITA dat er een plaats was vrijgekomen. En da viel voor mij uit den hemel he, want ik zei toen ons (kind). met naar huis, en ik had echt hulp nodig. Ik kan dat niet uitleggen wat een geschenk dat dat was. En ik geloof dat die belde en dat ik heb gezegd, da s nu voor mij een geschenk uit den hemel, want ik weet niet wat ik moet doen.
65
Drie andere gezinnen stonden wel een tijdje op een wachtlijst, één moeder kon zich niet meer herinneren of ze heeft moeten wachten of niet. En dan hebben we efkes moeten wachten, dat was wel niet zo tof want ik had gehoopt dat ze direct konden beginnen. Het was ook echt wel nodig, snapt ge? Maar ja, het was niet anders. Goh, die wachtlijsten zijn wel spijtig, maarja, zo weet ge ook dat er veel mensen zijn die het nodig hebben hé. En ja, ze hebben echt geen vooroordelen hé, dat is echt super.
66
4.2 Resultaten kinderen Beginnende vanuit de boomstructuur van de bevraging bij de kinderen, zullen we de resultaten bespreken (de boomstructuur kan u vinden in bijlage). We zullen een algemeen overzicht schetsen met enkele citaten erbij voor de duidelijkheid.
4.2.1 Inspraak Bijna alle jongeren die werden geïnterviewd gaven aan voldoende inspraak te hebben gekregen in de begeleiding. Dit ging vooral over de activiteiten die ze gingen doen. Ook werd enkele keren aangegeven dat wanneer de kinderen niet wilden praten, dat dit dan ook niet hoefde, de begeleider drong niet aan. Soms, meestal was da als zij hier aankwam, maar soms was da ook van we zijn gaan bowlen en dan zei die van: volgende week kunnen we da of da gaan doen, kunnen we eens minigolfen of eender wa en dan stelde die da wel al voor en dan kon ik erover nadenken en dan kon ik da laten weten dien dag. Da verschilde echt altijd, da was altijd verschillend. De ene moment wel, den andere was da … da was altijd wa zien. Da is een beetje vaag, nogal lang geleden. Toch gaven sommige jongeren ook aan dat er eerst aan de ouders werd gevraagd over wat er gepraat moest worden en dat er dan pas met hen werd gepraat. Maar dit nam niet weg dat ze zich tot genoeg gehoord voelden. Meestal werd er gewoon gevraagd wat het probleem was aan mijn moeder en werd er daar rond gepraat. En dan vroegen ze aan mij: is da zo of zo? En dan ging ik er meestal wel op in.
4.2.2 Transparantie De meeste jongeren vonden dat er voldoende transparantie was inzake wat er gebeurde met de zaken die ze vertelden. De jongeren wisten dat de begeleiders niet alles wat ze hadden verteld gingen overbrieven aan hun ouders. De begeleiders vroegen altijd op voorhand welke zaken ze mochten vertellen tegen hun ouders en welke niet. En dan vroeg die van ja, zeg sebiet wa ik wel mag vertellen tegen uw mama en wa ik nie mag vertellen tegen uw mama. En dan schreef ze da op een papier en zo allemaal, 67
wa ik allemaal heb gezegd en dan uhm en dan komen wij terug samen met de mama en haar begeleidster en ik mee mijne begeleider en dan babbelden wij daarover. Eén jongere had in het begin van de begeleiding ondervonden dat de begeleider sommige zaken doorvertelde aan de ouders zonder dat zij dit wou, dit maakte het voor moeilijk om de begeleider te vertrouwen in het begin. .. maar ja die vertelt wat privé ofzo gezegd, wat zij dan niet mocht vertellen tegen ons mama, soms vertelde ze da wel.. . Ahja, de vertrouwen soms, in’t begin, soms ging da vertrouwen wel heel moeilijk.
4.2.3 Band begeleider De meeste jongeren beschreven de band met de begeleider als niet intiem en niet eeuwig, het was voor hen duidelijk dat het enkel een begeleider was, maar zeker niet minder dan dat. Dit geeft aan dat er een juiste afstand was tussen jongeren en begeleider. Alle jongeren gaven aan een goede band te hebben met hun begeleider. Uhm, ja da was wel een leuke. Ik wil die zeker nog wel eens zien. Tja, da is’t ongeveer. Die deed veel dingen met mij, da was wel leuk. Maar toen was ik nog klein. Alle jongeren vonden dat de begeleider goed naar hen luisterden. Wanneer ze wilden praten, luisterden ze, wanneer ze niet wilden praten deden ze activiteiten. Ja eigenlijk, was het gewoon, wij zaten er dingen te doen. Het was ook niet verplicht om dingen te zeggen, ge deed er activiteiten mee enzo om terug denk ik te proberen te functioneren in de maatschappij denk ik. Maar dan vroeg die zo hoe dat het was enzo en dan luisterde die wel, zeker wel, maar ’t was nie verplicht om direct over vanalles te praten. Maar ik denk toch wel, jah … effe terugkijken … die luisterde wel heel goe. ’t Was nie iemand die zelf heel veel praatte, dus ge kon er wel gewoon uw ding tegen zeggen. Over het algemeen hadden de jongeren genoeg vertrouwen in de begeleider om er alles tegen te kunnen zeggen wat ze kwijt wilden. Ah .. /ehm/ ja, ik vertrouwde die wel allee .. ik heb toch nooit geweten dat die iets ging zeggen zonder da ik daar iets van wist ofzo. Allee in het begin was da natuurlijk nog nie
68
direct van .. allee ik vertrouwde die nie direct he, maar das normaal. Maar na een tijdje .. ja dan ging da wel goe. Verscheidene jongeren gaven aan dat ze niet alles vertelden, omdat ze toch nog enkele dingen voor zichzelf wilden houden, ook uit schrik dat de begeleider toch eens iets verder zou vertellen. Dit is natuurlijk een normale grens in de hulpverlening. Vertrouwen wel. Uhm … ik kon er mee praten, maar sommige dingen zei ik ook niet. Ja … da was ook gewoon meer het feit van, ge vertrouwt die wel, maar ergens hebt iets van, die komen samen en die vroegen da wel, maar toch weet ge nie zeker van, gaat die da nu misschien wel zeggen of … Der waren bepaalde dingen die ik ook gewoon nie zei, maar ze vroegen meer van hoe het was en ofda ge toen … ja … ik zeg zo maar .. hallucinaties of da ge het verwarrend vond of eender wa, zo’n dingen nu wel, maar omdat da feiten waren, maar dingen die ge dan stiekem doet zo, ’t was’t ene wel, ’t andere weer nie. Als verbeteringen voor gehoord te worden gaven de jongeren volgende zaken op: Ik vond altijd.. ik ben altijd schoolmoe geweest. En ze hebben meer het leerkrachtentype aangenomen en dat was het onaangename. Maar da is na een tijdje wel weggegaan. Na een tijdje was dat niet meer therapie, dan was dat gewoon praten. En dan in begin ook van .. ahja.. wa er wel beter mocht.. was het voorstellen ..en ook zeggen van ahja.. en soms was da ook babbelen over iets wa ik nie wou, dan soms pushen ze ook wel en da mogen ze eigenlijk nie doen, dus .. Al de andere jongeren hadden geen verbeteringen voor te stellen. Goh .. uhm die luisterde wel naar wa ik te zeggen had, dus .. da was wel goe. Of die nu meer had kunnen luisteren, da denk ik nie.
4.2.4 Tijdens de begeleiding De helft van de jongeren zag in het begin toen de begeleiding kwam er het nut niet van in. Slechts na verloop van tijd of pas na de begeleiding waren ze overtuigd van het nut. Op de moment was da .. uhm … meer, da moet, da hoort erbij en jah da moet gewoon. 69
Ik vond het heel nuttig dat de begeleiding er was, want daardoor is eigenlijk het beter geworden tussen mij en ons mama. Vroeger konden wij, ja, konden wij niet goed babbelen met elkander en hadden wij altijd ambras.. En sinds dat zij zijn gekomen, soms hebben wij da nog altijd, maar da heeft iedereen zowa, maar als zij zijn gekomen, hadden we terug een band met elkander en konden we terug babbelen en was .. en hadden wij minder ambras en als er iets was, konden ik en ons mama met elkander babbelen wat voordien niet kon. De zaken die de jongeren toen nuttig vonden aan de begeleiding zijn de volgende: Uhm … de vrouw die ik had, ik had meer iets van die is nie vooroordelend, die zat er gewoon, die was stil en ik kon daar alles tegen zeggen zonder dat die der over ging oordelen ofzo dus. Voor de rest denk ik … jaaa … we gingen natuurlijk elke week iets doen he, da bowlen enzo, da was ook altijd plezant. Interviewer: En wat vond je toen nuttig? Kind: Dat die mij helpen en azo. Interviewer: En met wat allemaal? Kind: /Ehm/ mee dinges. Bijvoorbeeld /ehm/ hoe je moet omgaan met andere mensen, wat je graag doet. Dingen die je graag doet en dingen die je niet zo goed kunt. Verscheidene jongeren gaven aan dat er veel gewerkt werd aan de band met hun ouders en rond communicatie tussen hen en dat ze dat zeer positief vonden. Uhm ja .. ze hebben hier wel .. allee het gaat hier nu wel beter. We kunnen beter praten met elkaar enzo. Er zijn ook dingen die ik vroeger nie verstond ofzo waarom iets nie mocht of kon en van die dingen en da gaat nu ook wel beter. Ja.
4.2.5 Na de begeleiding en nu Alle jongeren geven aan op deze moment de begeleiding te hebben gevonden op één of andere manier. Sommigen zagen, nu ze wat ouder worden, nog meer voordelen in van de begeleiding, onder andere:
70
Ja, gewoon, praten met mijn moeder. Dat ging nooit. Zowel mijn moeder als ik, wij vlogen allebei direct uit. En da gaat nu wel beter. En ook tijdens de therapie en een jaar na de therapie is er da veel gebeurd, hebben ze veel gedaan wat er in de therapie gezegd is geweest. En ook langs de kant van mijn moeder zijn alle regeltjes dan terug beginnen vallen en hebben ze gewoon terug hetzelfde gedaan als ervoor. Dus uiteindelijk, de therapie heeft wel geholpen, maar tot op een bepaalde schaal. Want voor de rest is het eigenlijk door het zelf uit te praten met mijn moeder. Zingen deed ik vroeger nie graag, nu wel. Uhm .. ja .. wa ik wel goed vind is, we zaten altijd apart, dus ahja. Ik wist niet wat ons mama zei tegen haar begeleidster en ons mama weet ook nie wa ik zei tegen de begeleidster. Dan konden wij veel meer zeggen dan als we bij mekander zaten. Dus da was wel goed.
4.2.6 Effectiviteit 4.2.6.1 Eigen verandering Met uitzondering van één jongere vindt iedereen dat hij/zij veranderd is na de begeleiding. Uhm .. ja.. ik ben veel veranderd. Ik heb minder woedeaanvallen, veel minder .. allee ik heb er eigenlijk geen meer. Ik ben heel vriendelijk en als er een probleem is, kan ik er ook over babbelen en vroeger was da nie zo. Interviewer: Vind je dat je veel veranderd bent sinds de begeleiding? Kind: Niet echt. Interviewer: Zijn er dingen waarmee je het vroeger moeilijk mee had en nu niet meer? Kind: Nee, niet echt. De verandering wordt echter niet door iedereen rechtstreeks aan de begeleiding gelinkt. Interviewer:
Vind
je
dat
je
veel
veranderd
bent
sinds
de
begeleiding?
Kind: Ja, dat wel, maar ik, ik denk zelf persoonlijk niet dat dat daardoor komt. Daar spelen heel veel dingen in mee. 71
4.2.6.2 Verandering bij de ouders Met uitzondering van één jongere vonden ze allemaal dat hun ouders ook veranderd waren. De jongeren spreken van meer vertrouwen in hun kind, minder ruzie tussen de ouders, beter afgestelde regels en afspraken, betere communicatie met hun kind. Die maken minder ruzie enzo, dus .. omwille van mij allemaal he. Als ik een woedeaanval kreeg, waren die ook kwaad enzo. Dus er is minder ruzie tussen hen. Ze kunnen nu gewoon babbelen met elkander. Bij één jongere was de verandering van zijn ouders na één jaar wel terug verdwenen. Ja, het eerste jaar na therapie wel, toen werd er meer gekeken en geluisterd en hebben we veel samen gepraat. En ook de regeltjes van het huis enzo, wat een kind mag en wat niet. Dat werd aangepast en na een jaar hebben ze dat terug laten vallen en werd het weer absurd. De regels van dit huis, zowel mijn broers als ik hebben daar jarenlang problemen mee gehad. Wij voelden ons altijd opgesloten, terwijl de rest dan buiten mocht en dat was dan hetgeen dat mocht wanneer de therapie hier kwam, dan mocht ik meer buiten, kreeg ik vrije uurtjes, kreeg ik een tv, maar met de tijd begonnen ze daar toch terug controle over te nemen, dus dan had ik zoiets van: jah weer wat verloren tijd.
4.2.6.3 Verandering in het gezin Meer dan de helft van de jongeren heeft nu een betere band met het hele gezin, dus ook met broers en zussen. Uhm, ja meer … ik ben de oudste van de drie, dus bij mijn twee zussen dan, dat die ook wel zo, die hadden er heel veel uhm last ook van denk ik, want ik was dan die hun oudere zus en vooral mijn jongste zus die had heel veel, zo van, dat die wel opkeek naar mij, maar dan zo meer omda ik da dan zo door ziekelijk te zijn dan keek die daar naar op en dan wou die da ook zo wa precies doen. Ik kreeg toen heel veel aandacht op die moment eigenlijk om ge die aandacht dan ergens nodig hebt en dan hebt ge nog twee andere zussen, die snakken daar ergens ook eigenlijk naar. Dus die gaan da zo ergens … mijn middelste zus heeft er, ja die heeft wel heel hard zitten wenen, maar da was in den tijd van’t ziekenhuis da’k ik meer zo ja opgesloten zat om’t zo te zeggen, isoleercellen enzo. Da was voor hun heel zwaar, maar ik denk meer op vlak van aandacht dat da 72
voor hun heel moeilijk was, want uiteindelijk schelen wij nie veel, dus da was ook ne puber aan’t worden en de aandacht ga volledig naar mij, dus jah. Dan is da ook nie echt makkelijk, maar nu heb ik zoiets van die vertrouwen is er voor mij dan en dan hebben ons mama en ons papa meer tijd voor mijn zussen eigenlijk. Op da vlak is er wel veel veranderd.
4.2.6.4 Verandering op school De helft van de kinderen had voordien geen problemen op school, dus daar is dan ook niets veranderd na de begeleiding. Op school liep eigenlijk alles al goed. Er was eigenlijk niets echt op school, het was hoofdzakelijk thuis. Bij twee van de jongeren waren er wel veranderingen op school. De ene jongere veranderde van school en kreeg zo betere vrienden, de andere jongere veranderde van studierichting en heeft nu ook betere vrienden. Ja, da was eigenlijk het pakket in’t algemeen eigenlijk, therapeut, de psychiatrie en ITA. Uhm ja, ik deed eerst hotelschool en dan ben ik daarna mee heel veel gezaag en gezever met de therapeut en psycholoog en alles toch maar verzorging gaan doen. En daarna gewoon jeugd- en gehandicaptenzorg, dus elke keer ne stap verder. Allee ja, verzorging da is het lichamelijk verzorgen, er is toch verschil tussen een opvoeder en een verzorger. Een opvoeder is al meer met die mensen echt … gesprekken voeren en activiteiten enzo. En da was voor mij eigenlijk wat afgeschreven stond eigenlijk. Van: da moogt gij nie doen. Uiteindelijk kan ik da nu wel en ik denk op vlak van school is er heel veel veranderd. Ook op vlak van vrienden, ik bedoel … de moment da ik ziek was, dacht ik van : ik heb keiveel vrienden. Uiteindelijk is da van : gij zijt gewoon wa zot, dus ge hebt grote mond, grote klap en ge hebt dan veel vrienden omdat die wa opkijken, maar uiteindelijk van in die tijd niet meer veel mensen. Uiteindelijk in dien tijd, da waren nie echt vrienden. Ge merkt ook, als ge uw eigen nie graag ziet, kan je een ander eigenlijk ook nie graag zien. Uiteindelijk betekende da ook nie veel voor mij. Normaal als ge zoveel vrienden zou verliezen, zoude toch wel …, maar da deed mij eigenlijk niets. Nieuwe school, nieuwe mensen en alles, wat ervoor was, was passé meer zo. Dus op da vlak is er allemaal wel veel veranderd.
73
Bij één jongere was er weinig verandering op school, ook al liep het daar eigenlijk niet zo goed. Ik was altijd schoolmoe en dat is er eigenlijk nooit uitgegaan. En ik had vroeger een grote mond en da heeft altijd in mijn nadeel gespeeld, dus en ik werd dan gepest en op een duur gaat ge weg uit school. ’t Is eigenlijk alleen bergafwaarts gegaan op school, de rest gaat nu wel beter.
4.2.6.5 Hebben ze alle hulp gekregen die ze nodig hadden? De meeste jongeren vonden dat ze alle hulp hebben gekregen die ze wilden krijgen of nodig hadden. Toch hadden sommige jongeren nog enkele voorstellen hoe het nog beter had gekund. Toekomst plannen, van wat wil je later worden, want eigenlijk dat is waar ik altijd problemen mee heb gehad. Nu zit dat wel goed, maar ik had wel nog hulp kunnen gebruiken op dat vlak. Misschien ergens, allee da is misschien stom en nie echt mogelijk, maar een keuzemogelijkheid hebben van mee welke begeleidster of begeleider of da ge wel zo een keuze hebt zo. Allee bij ne psycholoog, ge kunt bij iemand in therapie gaan en da klikt nie, ja da gaat ge naar nen andere. Op een duur had ik ook zoiets van ik heb al zoveel gezien. Ja, die daar kan ik nie mee klappen, mee die wel. Ja, meer misschien ja, die keuzemogelijkheden. Allee achteraf gezien vond ik da nie, maar da was hetgene wa op die moment toen wa had, van: waarom laten ze mij niet kiezen? Waarom droppen ze weer iemand bij mij? .. Als afsluiter hadden enkele jongeren nog dit te zeggen: Maar over’t algemeen vond ik het wel goed, geen vooroordelen, geen juist of fout. En achter de schermen om’t zo te zeggen, zullen ze wel doen wa ze moeten doen, maar op de moment zelf, waar ik dan bij was, was’t meer van : zeg maar, zeg maar wat er is, meer los. Ook een eigen keuze van, als ge niet wilt babbelen, babbelt ge nie. Ge waart nie verplicht. Op zich vond ik dat allemaal goed. Allee .. ik ben er wel content van. Da zal wel veel mensen helpen.
74
Ik vind het iets goed, ik vind dat het moet blijven. Ik vond, voor mij was het niet nodig, maar uiteindelijk heeft het toch wel wat in huis geholpen. Ge had nooit kunnen weten wat het had geweest zonder da.
75
5 Discussie 5.1 Conclusie 5.1.1 Resultaten van de doelgroep Door het bekijken van de doelgroep via ons registratieformulier, kunnen we enkele uitspraken doen hieromtrent. We zien dat er aanzienlijk meer jongens beroep doen op ITA dan meisjes en de leeftijden waarop het meest wordt begeleid zijn die tussen 13 en 16 jaar. Alle gezinnen zijn van Belgische nationaliteit en het grootste deel is van autochtone afkomst. Verder zien we dat minder dan de helft van de kinderen nog in het oorspronkelijke kerngezin woont. Bij de kinderen waarvan de ouders zijn gescheiden, verblijft het grootste deel nu in een nieuw samengesteld gezin. Het merendeel heeft nog wel contact met zijn biologische ouder waarbij hij niet verblijft. Bijna één kwart van de primaire opvoeders van de kinderen lijdt aan een individuele problematiek. De helft van deze mensen lijdt aan een emotionele problematiek en meer dan een kwart aan gezondheidsproblemen. Wanneer we kijken naar het internaliserend functioneren van de jongere zelf, zien we dat meer dan een kwart te kampen heeft met een negatief zelfbeeld, een kwart heeft teruggetrokken gedrag en bijna een kwart depressieve symptomen. Wanneer we dan kijken naar het externaliserend functioneren, zien we dat meer dan een kwart lijdt aan oppositioneel gedrag en bijna een kwart aan agressief gedrag. Ook frequent voorkomende klachten zijn regeloverschrijdend en impulsief gedrag. Verder zien we dat iets meer dan de helft van de jongeren een normale begaafdheid heeft. Meer dan een kwart van de jongeren heeft een leerstoornis. Tevens zien we dat bijna de helft van de jongeren een normale seksuele ontwikkeling heeft, er zijn te veel onbrekende gegevens om hier echte conclusies uit te trekken. Er zijn zeer weinig jongeren die legale of illegale middelen gebruikten. Nog geen tiende van de jongere gebruikte legale middelen en iets meer dan een tiende gebruikte illegale middelen. De lage percentages kunnen ook te wijten zijn aan het feit dat jongeren niet wilden uitkomen voor hun gebruik bij begeleiders en/of ouders. Wanneer we kijken naar het hebben van een psychiatrische stoornis, zien we dat uiteraard alle jongeren lijden aan een gedragsstoornis aangezien dit ook de hoofddoelgroep is van ITA. Meer dan drie kwart van de jongeren heeft een
76
aandachtsstoornis, bijna de helft heeft een pervasieve ontwikkelingsstoornis en bijna een kwart heeft een reactieve hechtingstoornis. Van alle kinderen zit bijna de helft in het buitengewoon onderwijs. Verder kunnen we nog kijken naar het functioneren van de jongeren op school, hierbij zien we dat het grootste deel van de jongeren geen problemen heeft met aanwezigheid en motivatie op school, maar wel met gedrag. Wanneer we overgaan naar de registraties van het hulpaanbod, zien we dat het grootste deel van de doorverwijzingen komen vanuit het MPI. Er worden het minst jongeren doorverwezen vanuit de jeugdrechtbank. Ook heeft het overgrote deel van de jongeren al eerdere hulpverlening gekend. Wanneer we dan kijken naar de duur van de begeleidingen zien we dat de meeste begeleidingen korter zijn dan zes maand, dit is te verklaren doordat een groot deel van de begeleidingen nooit echt wordt opgestart. Bijna een kwart van de begeleiding duren zes tot twaalf maand. Iets minder begeleidingen duren twaalf tot achttien maanden. Wanneer de begeleiding eindigt, zien we dat het grootste deel van de gezinnen worden doorverwezen naar een andere instantie. Het tweede grootste aantal gaat verder op eigen kracht. Wanneer er werd doorverwezen, werden de meeste jongeren in een residentiële instelling opgenomen.
5.1.2 Resultaten van het tevredenheidsonderzoek 5.1.2.1 Resultaten ouders Effectiviteit De meerderheid van de ouders is tevreden over de verkregen hulpverlening, zij vinden dat alle doelen die werden opgesteld, bereikt zijn. Zij zagen bijna allemaal enkele gedragsveranderingen plaatsvinden bij hun kind. We denken dan aan het beter leren communiceren, in staat zijn om woede aanvallen te onderdrukken, de eigen impulsiviteit beter beheersen en het verbeteren van de sociale vaardigheden. Maar niet enkel de kinderen werden bijgestuurd, verscheidene ouders geven aan dat ze zelf toch ook veranderingen hebben doorgemaakt. De ouders kregen vooral meer zelfvertrouwen en ze leerden om kalmer te reageren op hun kinderen. Toch vinden de meesten niet dat ze specifieke opvoedingsvaardigheden hebben aangeleerd tijdens de begeleiding. De begeleiding, ging tot grote vreugde van de ouders over tot overleg met de school wanneer dit noodzakelijk is. Spijtig genoeg had dit meestal weinig effect.
77
Voor de meerderheid van de gezinnen was de thuisbegeleiding van ITA het einde van een weg doorheen het hulpverleningslandschap. Het einde van de thuisbegeleiding wordt door veel ouders omschreven als een periode van gemis. Het feit dat de begeleiders telefonisch nog bereikbaar waren, zelfs na beëindiging van de begeleiding, ervoeren de ouders erg positief. Inspraak De ouders zijn allen erg positief over de mate van inspraak in de begeleiding, zowel over de aanpak, als het vastleggen van de doelen. Openheid en transparantie Voor de begeleiding startte vond er bij alle gezinnen een gesprek plaats tussen alle betrokken partijen. Hier werd door de begeleiding geluisterd naar de problemen, naar de zorgen,… En werd er uitgelegd hoe alles in zijn werk zou gaan. De communicatie met de begeleiders werd door alle ouders erg positief beleefd. Er werd door de ouders gesteld dat de begeleiders mensen zijn waarbij mijn zijn hart kon luchten, waarbij men steeds terecht kon,open en vrij. De ouders voelden zich allen erg begrepen. Voor de meeste ouders was ook de verslaggeving erg duidelijk, wel zien we dat hier niet veel belang aan werd gehecht door de ouders. Tevredenheid Enkele moeders laten duidelijk zien dat ze gelukkig zijn geweest met de begeleiding van ITA en dat ze erg dankbaar zijn. Dit wordt deels beïnvloed door het concept ‘thuisbegeleiding’. Het feit dat men zich niet moest verplaatsen, werd door velen erg positief ervaren. Ook de activiteiten die doorgingen spelen een rol. De activiteiten die plaatsvonden tussen de begeleiders en de kinderen worden door enkele ouders omschreven als leuke, alledaagse dingen. Ze zien hier soms niet meteen het nut van, maar beseffen wel dat deze leuke activiteiten een goede toegangspoort zijn om met jongeren aan de slag te gaan. Het belangrijkste dat we doorheen de interviews met de ouders naar voor zien komen, is de relatie met de begeleiders. De ouders geven aan zich erg gesteund te voelen. Het luisterende oor van de begeleiders, zonder vooroordelen, leek voor vele ouders echt een geschenk uit de hemel in de moeilijke tijden. Ook het feit dat de begeleiders erg 78
bereikbaar waren en tot na de begeleiding telefonisch bereikbaar waren, komt meermaals terug in de verhalen. Het enige kleine nadeel dat er soms vermeld wordt door de ouders,zijn de wachtlijsten. Ze hebben hier wel begrip voor, maar vinden het wel spijtig.
5.1.2.2 Resultaten kinderen We kunnen na het bekijken van de resultaten van de jongeren stellen dat ze over het algemeen tevreden zijn over de begeleiding van ITA. Inspraak Alle kinderen geven aan inspraak te hebben gekregen in de begeleiding, op vlak van activiteiten, wanneer ze praatten over hun problemen en wanneer ze niets wilden zeggen enz. Enkele jongeren vonden wel dat de begeleider te veel eerst naar hun ouders stapte voor de uitleg van problemen, maar over het algemeen vonden zij ook dat ze uiteindelijk wel genoeg gehoord waren. Transparantie Wanneer er zaken werden besproken met de ouders die de kinderen eerder hadden verteld, mochten ze bijna altijd mee beslissen wat er wel of niet tegen de ouders werd verteld. Band begeleider Voor de alle kinderen was het duidelijk dat de begeleider slechts de begeleider was, niet meer of minder dan dat. Ze hadden er over het algemeen een goede band mee en wisten wat ze aan hem of haar hadden. Er kwam ook naar voren hoe onbevooroordeeld de begeleider was en dat ze alles konden zeggen of vragen wat ze wilden. Dit was voor veel jongeren zeer belangrijk in de vertrouwensband. Ongeveer alle jongeren bevestigden dan ook dat ze voldoende vertrouwen hadden in hun begeleider. Er waren slechts twee jongeren die een voorstel tot verbetering hadden. Tijdens de begeleiding Niet alle jongeren zagen vanaf het begin van de begeleider er het nut van in, maar dit verbeterde meestal wel naarmate de begeleiding vorderde. 79
Na de begeleiding en nu Alle jongeren hebben op één of andere manier het nut ingezien van de begeleiding en zijn over het algemeen tevreden dat ze begeleid zijn geweest. Effectiviteit Bijna alle jongeren vonden dat ze veranderd waren sinds de begeleiding, echter niet alle jongeren wijten dit aan de begeleiding. Ook vonden bijna alle jongeren dat hun ouders veranderd waren. Hier kwam vooral de betere communicatie en minder ruzie naar voren als verbetering. Meer dan de helft van de jongeren geeft aan een betere band te hebben in heel het gezin, dus met ouders en broers en/of zussen. De veranderingen op school waren verdeeld. De helft van de jongeren had nooit problemen gekend op school, bij andere waren er zaken verbeterd, bij één jongere niet. Bijna alle jongeren vonden dat ze alle hulp hebben gekregen die ze wilden krijgen. Sommigen hadden wel enkele suggesties om de begeleiding nog te verbeteren.
5.1.3 Vergelijking met literatuur Wanneer we onze bevindingen vergelijken met de literatuur zien we dat ze niet helemaal stroken. Natuurlijk verhindert thuisbegeleiding dat kinderen worden geïnstitutionaliseerd, maar we zien dat nadat de thuisbegeleiding is afgelopen toch veel kinderen worden doorverwezen naar een residentiële setting. De resultaten van Henggeler, Melton en Smith in 1992; Szykula en Fleishman in 1985 en Walton, Fraser, Lewis, Pecora en Walton in 1993 tonen aan dat het aantal uithuisplaatsingen succesvol verminderd wordt door thuisbegeleiding. Bij de resultaten uit ons doelgroeponderzoek zien we dat in totaal 53% van de gezinnen worden doorverwezen naar een andere instantie (zowel minder intensieve vormen als andere) en 33% daarvan wordt doorverwezen naar een residentiële instelling. Dit is nog steeds een hoog aantal. Daarnaast zien we wel dat 31% van de gezinnen verder kan op eigen kracht na de begeleiding. We kunnen uit deze resultaten enkel concluderen dat thuisbegeleiding misschien niet voor elk gezin geschikt is. Het is duidelijk dat voor veel gezinnen zelfs intensieve thuisbegeleiding niet toereikend genoeg is om een het gezin gezond te laten 80
functioneren. Anderzijds bij 31% van de gezinnen was het een grote hulp en zij konden op zelfstandige basis verder. Het percentage van de doorverwijzingen naar een residentiële instelling ligt ook zeer hoog, omdat ITA soms ook gebruikt wordt als overgang. Er wordt thuis begeleid tot er plaats is in een residentiële instelling voor het kind. Deze vorm van begeleider zorgt ervoor dat de cijfers hiervan worden opgetrokken.
5.2 Beperkingen Bij het opstarten van ons tevredenheidsonderzoek kwamen we al snel tot de vaststelling dat werken met zes respondenten niet zo ideaal was. We hadden liefst tien respondenten gehad, zodat er een grotere variatie zou zijn in de verhalen van de gezinnen en we nog beter de cliënten zouden begrijpen die intensieve thuisbegeleiding hebben gekregen. Ook bij het afnemen van de interviews is er een risico dat er vertekeningen zijn opgetreden. Deze vertekeningen kunnen de volgende zijn: -
Het halo-effect: Mensen die over het algemeen wel tevreden waren over de thuisbegeleidingsdienst gaan mogelijks betere commentaren geven over items waar ze misschien niet zo tevreden over waren.
-
Generosity-bias: Wanneer de thuisbegeleider als een sympathiek persoon werd aanzien bestaat de kans dat men de effecten van de begeleiding gaat overschatten. Een sympathiek persoon doet zijn werk toch goed?
-
Contrastfouten: De kans bestaat dat de ouders geloven dat ze sinds de begeleiding erg veranderd zijn als ouder. Hierdoor kunnen ze mogelijks de effecten van de begeleiding gaan overschatten.
-
Sociaal wenselijke antwoorden: Het is mogelijk dat de ouders goeie commentaren gaven op bepaalde items omdat ze niet graag toegeven dat het gezin opnieuw in een crisis belandt is, omdat er nog steeds problemen zijn,…
Ook de wijze waarop de respondentengroep geselecteerd werd, kan voor vertekeningen zorgen. Zo mochten we als studenten bij sommige gezinnen niet gaan interviewen. Deze gezinnen werden als erg problematisch aanzien en ITA geloofde dat het beter was om deze gezinnen niet te laten interviewen door studenten. Ook werd steeds vooraf de medewerking van de gezinnen gevraagd. Mogelijks zijn enkel gezinnen die tevreden waren over de begeleiding ook bereid om ons te ontvangen? 81
Ook heeft het werken met interviews heel wat voordelen, maar ook enkele nadelen. Het is namelijk erg moeilijk om na één enkel gesprek tot een sluitende diagnose te komen. Misschien heeft het gezin weer net een crisis achter de rug, is er net en ruzie geweest in het gezin? Dit kan dan bijvoorbeeld de mate van tevredenheid over het gedrag beïnvloeden. Verder hebben we ook ervaren dat het voor sommige mensen de begeleiding te ver in het verleden lag, om zich alles nog duidelijk te herinneren. Andere moeilijkheden die we hebben ervaren was het feit dat mensen niet steeds terugbellen wanneer ze dit beloven, dat ze de afspraak vergeten zijn, … We ontdekten dus dat het afnemen van een interview bij de mensen thuis vaak heel tijdrovend kan zijn voor de interviewers. Ook verwachtten we dat het afnemen van de interviews zelf niet steeds vlot zou verlopen. Onze respondenten hadden er echter geen problemen mee om open over zichzelf te praten en de interviews verliepen steeds erg vlot. Bij de dossieranalyse werden we dan weer geconfronteerd met een ander probleem. De dossiers waren vaak erg uitgebreid en niet steeds compleet. Zo konden we niet over alle nodige gegevens beschikken voor de ganse populatie.
5.3 Implicaties en aanbevelingen Wanneer we bij een tevredenheidsonderzoek echt willen weten hoe de gezinnen dit beleefden, zouden er toch meer mensen moeten worden bevraagd. Het is ook een mogelijkheid om meermaals in hetzelfde gezin te interviewen. Na het uittypen van de interviews en het coderen in WinMAX denk je als interviewer vaak aan andere zaken die je zou kunnen vragen. Wanneer men meermaals naar hetzelfde gezin gaat, kan de hele historie en beleving van de gezinnen worden uitgediept. Het werken met een semigestructureerd interview blijft wel een goede optie voor deze doelgroep en dit onderzoeksopzet. Aangezien de jongeren die wij hebben geïnterviewd vooral adolescent of reeds volwassen waren, kan het semi-gestructureerd interview uitgebreid worden en langer worden. Het interview was aangepast voor alle leeftijden, maar aangezien het bij enkelen al zeer lang geleden was dat zij de begeleiding kregen, bevinden ze zich nu al op een volwassen leeftijd. Het is ook een mogelijkheid om met twee verschillende
82
interviews te werken, een beknopte en meer uitgebreide. Deze kan dan gebruikt worden naargelang de leeftijd van de kinderen. Ook kan ITA aan de slag gaan met het door ons aangepaste registratieformulier. Wanneer zij dit voor elk nieuw gezin dat begeleid zal worden invullen bij intake, kunnen zij zich een duidelijk beeld vormen van de gezinnen die zij begeleiden. Ook het feit dat verschillende respondenten hun geheugen hen in de steek liet door de lange periode tussen de begeleiding en ons interview, zou opgelost moeten worden. Het is beter dit interview af te nemen na een periode van 1 jaar na de begeleiding.
83
6 Bibliografie Ackerman, N. (1970). Child participation in family therapy. Family Process, 9, 403-410. Apone, H.J. (1979). Underorganization in the Poor Family. In P.J. Guerin (Ed.), Family Therapy: Theory and practice (pp. 432-448). New York: Gardner Press. Baartman, H.E.M. (1987). Loyaliteit in de hulpverlening aan multi-problemgezinnen. In T.H.M Schütler (red.) Jeugdhulpverlening in het perspectief van de contextuele benadering. Bundel lezingen en opstellen over de visie van I. Nagy naar aanleiding van de WIJN-studiedag ‘Loyaliteit en Recht’ op 11 maart 1985. (pp.77-106). Utrecht:WIJN. Baartman, H.E.M. (1988). Intensieve thuishulp voor multi-problem gezinnen. Nederlands Tijdschrift voor Opvoeding, Vorming en Onderwijs, 4(6), 310-322. Baartman, H. (1991). Praktisch-pedagogische thuishulp in bewerkelijke gezinnen. Houten/Antwerpen: Bohn Stafleu van Loghum. Berry, M. (1992). An evaluation of family preservation services: Fitting agency services to family needs. Social Work, 37(4), 314-321. Bloch, D. A. (1976). Including the children in family therapy. In P.J. Guerin (Ed.), Family Therapy: Theory and Practice, (pp.168-181). New York: Gardner. Boszormenyi-Nagy & Spark, G. (1973/1984). Invisible Loyalties: Reciprocity in Intergenerational Family Therapy. New York: Harper en Row; Brunner/Mazel. Buell, B. (1952). Community Planning for Human Services. New York: Columbia University Press. Bundel Intensieve Thuisbegeleiding Antwerpen: Visie, doelgroep en doelstellingen, methodiek en ondersteuning. (s.d.) Broekaert, E., de Fever, F., Schoorl P., Van Hove, G. & Wuyts, B. (1997). Orthopedagogiek en maatschappij. Garant, Leuven/Apeldoorn. Carpenter, J. & Treacher, A. (1982). Structural family therapy in context: Working with child focused problems. Journal of Family Therapy, 5, 15-34. Combrinck-Graham, L. (1991).On technique with children in family therapy: How calculated should it be? Journal of Marital and Family Therapy, 17, 373-377.
84
DeGarmo, D.S., Forgatch, M.S., & Martinez, C.R.(1999). Parenting of divorced mothers as a link between social status and boy’s academic outcomes: Unpacking the effects of socio-economic status. Child Development, 70, 1231-1245. De Kemp, R. & Van Acker J. (1997). Clinical research: studying parent-child relationships; Therapist-parent interaction patterns in home-based treatments: exploring family therapy process. Fam Proc, 36, 281-295. Dekker, J.M. (1991).Video-hometraining. In H. Baartman (red.), Praktisch pedagogische thuishulp in bewerkelijke gezinnen (pp.56-70). Houten/Antwerpen: Bohn Stafleu van Loghum. De Ruyter, P.A. (1991). Hulpverlening in gezinnen: een waardevol begin. In H. Baartman (red.), Praktisch pedagogische hulp in bewerkelijke gezinnen (pp.116-132). Houten/ Antwerpen: Bohn/Stafleu Van Loghum. De Vet, P.(1985). Als de problemen van alle kanten op je afkomen…waar is dan de hulpverlener? Welzijnsmaandblad, 39 (4), 28-33. Douglas, J.W.B. (1964). The environmental challenge in early childhood. Public Health, 78, 195-202. DSM-IV. (1994) (s.d.) American Psychiatric Association. Einfeld, S.L. & Tonge, B.J.(1996). Population prevalence of psychopathology in children and adolescents with intellectual disability II: Epidemological findings. Journal of Intellectual Disability Research, 40, 99-109. Emerson, E. (2003). Prevalence of psychiatric disorders in children and adolescents with and without intellectual disability. Journal of Intellectual Disability Research, 47, 51-58. Everaet, K. (1994). Thuisbegeleiding in het kader van de bijzondere jeugdbijstand, thuisbegeleiding gesitueerd. Welwijs, 5(2), 9-12. Fergusson, D.M. & Lynskey, M.T.(1993). Conduct Problems in childhood and psychosocial outcomes in young adulthood: A prospective study. Journal of Emotional and Behavioural Disorders, 6, 2-18. Flouri, E., Buchanan, A., & Bream, V.(2000). In and out of emotional and behavioural problems. In A.Buchanan & B.Hudson (Eds.), Promoting children’s well-being (pp.48-68). New-York: Oxford University Press. Gardner, F. & Ward, S. (2000). Parent-child interaction and children’s well-being: Reducing conduct problems and promoting conscience developmental. In A. 85
Buchanan & B. Hudson (Eds.), Promoting children’s emotional well-being (pp. 95127). New York: Oxford University Press. Garnier, M. & van Vught, M. (1991). Hometraining in het project aan Huis. In H. Baartman (red.), Praktisch-pedagogische thuishulp in bewerkelijke gezinnen (pp. 71-87). Houten/ Antwerpen:Bohn/Stafleu Van Loghum. Geismar, L.L. & La Sorte, M.A. (1964). Understanding the Multi-Problem Family. A conceptual analysis and exploration in early identification. New York:Association Press. Gerris, J.R.M. (1998). Jongerenbegeleiding, jeugdbeleid en gezinsbegeleiding. Van Gorcum en Comp: Assen Ghesquière, P. (1993). Multi-problemgezinnen: Problematische hulpverleningssituaties in perspectief. Leuven/Apeldoorn, Garant. Goldbrunner, H. (1989). Arbeit mit Problemfamilien. Systemische Perspektiver für Familientherapie und Sozialarbeit (Edition Psychologie und Pädagogik). Mainz: Matthias-Grünewald-Verlag. Haans, G. & Biemans, H. (1984). De Widdonck laat lichaamstaal spreken. Tijdschrift voor Jeugdhulpverlening, 12 (1/2), 32-36. Haapala, D. & Kinney, J. (1979). Homebuilders’ Approach to the Training of In-Home therapists. In S. Maybanks & M. Bryce (Eds.), Home Based Services for Children and Families. Policy, Practice and Research (pp. 248-259). Springfield (Illinois). Charles C. Thomas. Harinck, F. (2008). Basisprincipes praktijkonderzoek. Garant. Hellinckx, W. (1998). Pedagogische Leuven/Apeldoorn, Garant.
thuishulp
in
problematische
opvoedingssituaties.
Henggeler, S.W., Melton, G.B., & Smith, L.A. (1992). Family preservation using multisystemic therapy: An effective alternative to incarcerating serious juvenile offenders. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 60, 953-961. Hinckley, E.C. & Ellis, W. F.(1985). An effective alternative to residential placement: home- based services. Journal of Clinical Child Psychology, 14(3), 209-213. Keith, D.V. (1986). Are children necessary in family therapy? In L. Combrinck-Graham (Ed.), Treating young children in family therapy (pp.1-10). Rockville, MD:Aspen.
86
Kaplan, L.W. (1984). The ‘multi-problem’family Phenomenon: an interactional perspective. University of Massachusetts (Doctoral Dissertation). Kaplan, L. (1986). Working with Multiproblem Families. Massachusettes/Toronto:D.C. Heath and Company/Lexington. Kamphuis, M. (1971). Het avontuur in St. Paul. Naar het casework notebook (Sociale en culturele reeks). Alphen aan de Rijn: Samsom. Kazdin, A.E.(1987). Treatment of antisocial behavior in children: Current status and future directions. Psychological Bulletin, 102, 187-203. Kinney, J. et al. (1990). The Homebuilders Model. In J.K.Whitaker et al. (Eds.), Reaching high-Risk families. Intensive Familiy Preservation in Human Services (Modern applications of social work) (pp.31-64). New York: Aldine De Gruyter. Kinney, J., Haapala, D. & Booth, C. (1991). Keeping families together. New York: Aldine De Gruyter. Kohn, M.L. & Schooler, C. (1983). Work and personality: An inquiry into the impact of social stratification. Norwood. NJ:Ablex. Kuckartz, U. (1998). WinMAX, Scientific Text Analysis for the Social Sciences, User’s Guide. BSS, Berlin. Maes, B. (2001). Ruimte geven. Praktijkvoorbeelden van hulpverlening aan kinderen en jongeren met een verstandelijke handicap en hun gezin. Leuven: Garant. Maso, I. & Smaling, A. (1998). Kwalitatief onderzoek: praktijk en theorie. Boom, Amsterdam. Meyer, C.H. (1963). Individualizing the Multiproblem Family. Social Casework, 44, 267272. Miles, M. B. & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis. London: Sage. Munger, R. L. (1991). Child Mental Health Practice from the Ecological Perspective. Lanham-New York: University Press of America. Mosier, J., Burlingame,G.M., Wells, M.G., Ferre, R.,Latkowski, J., et al.(2001). In home, family-centered psychiatric treatment for high-risk children and youth. Children’s services, Social Policy, Research and Practice, F(2), 51-68.
87
Nugent, W.R., Carpenter, D., en Parks, J.(1993). A statewide evaluation of family preservation and family reunification services. Research on Social Work Practice, 3(1), 40-65. O’Brien, A., & Loudon, P. (1985). Redressing the balance: Involving children in family therapy. Journal of Family Therapy, 7, 81-98. Patterson, G.R.(1982). Coercive family Process. Eugene, OR:Castilla. Philp, A.F. & Timms, N. (1957). The problem of ‘The problem Family’. A critical Review of the literature concerning the ‘Problem Family’ and its Treatment. London:Family Service Units. Polansky, N., Borgman, R. & de Saix, C. (1972). Roots of futility. San Francisco: JosseyBass. Quine, L. (1986). Behavior problems in severely mentally handicapped children. Psychological Medicine, 16, 895-907. Repetti, R.L., Taylor, S.E., & Seeman, T.E. (2002). Risky Families: Family social environment and the mental and physical health of offspring? Psychological Bulletin, 128, 330-366. Rober, P.(1998). Reflections on ways to create a safe therapeutic culture for children in family therapy. Family Process, 37, 201-213. Rosenthal, P.A. et al. (1974). Family Therapy with Multiproblem, Multi-children, Families in a Court Clinic Setting. Journal of the American Academy of Child Psychiatry, 13(1-4), 126-142. Rossi, P.H. (1991). Evaluating family preservation programs. A report to the Edna McConnell Clark foundation. Amherst, M.A:University of Massachusetts Social and Demographic Research Institute Rutter, M. & Madge, N. (1976). Cycles of disadvantage. London, Heinemann. Rutter, M & Madge, N. (1977). Cycles of disadvantage. A review of research. London: Heinemann Educational Books. Rutter, M. (1985). Family and school influences on cognitive development. Journal of Child Psycholgy and Psychiatry, 26, 683-704. Rutman, L. (1973). The demonstration Project as an instrument for social service delivery planning: a case study of the St. Paul family centered project. Minnesota:University Press. 88
Schuyten, G. (2005-2006). Kwantitatieve en kwalitatieve methoden en technieken. Seligman, M.E.P. (1975). Helplessness: on development, depression and death. San Francisco: Freeman. Spencer, J.C. (1970). The multi-problem family. In B. Schlesinger (Ed.), The MultiProblem Family. A review and annotated bibliography. Third Edition (pp.3-54). Toronto:University of Toronto Press. Short, R.J., & Brokaw, R.(1994). Externalizing behavior disorders. In R.J. Simeonsson (Ed.), Risk resilience and prevention: Promoting the well-being of all children (pp.203-217). Baltimore:Paul H. Brookes Publishing Co. Smith, J.A. & Osborn, M. (2003). Interpretative phenomenological analysis. In Smith, J.A (Ed.), Qualitative Psychology: A Practical Guide to Methods. (pp. 51-80). London: Sage. Szykula, S.A., & Fleishamn, M.J. (1985). Reducing out-of-home placements of abused children: Two controlled field studies. Child Abuse and Neglect, 9, 277-284. TenBrink, L., Veerman, J., de Kemp, R., Berger, A. (2004). Implemented as intented? Recording family worker activities in a families first program. Child Welfare, 33(3), 197-214. Trevarthen, C. (1979). Communication and Cooperation in Early Infancy: a description of primary intersubjectivity . In M. Bullowa (Ed.), Before Speech. The beginning of interpersonal communication (pp. 321-347). Cambridge University Press. Van der Ploeg, J.D. (2005). Behandeling van gedragsproblemen: initiatieven en inzichten. Lemniscaat b.v., Rotterdam. Veerman, J., de Kemp, R., Slot, W., & Scholte, E. (2003). The Implementation of Families First in the Netherlands: a one year follow-up. Child Psychiatry and Human Development. 33(3), Spring 2003, Human Sciences Press, Inc.
Vogelvang, B.O. (1993). Definiëring van hometraining. Legitimering van hometraining. In L. Muller (red.), Thuisbehandeling en hometraining. Utrecht: SWP. Villeneuve, C., & LaRoche, C.(1993). The child’s participation in family therapy: a review and a model. Contemporary Family Therapy, 15, 105-119. Walton, E., Fraser, M.W., Lewis, R.E., Pecora, P.J., & Walton, W.K. (1993). In-home familyfocused reunification: an experimental study. Child welfare, 2, 473-487.
89
Wells, P.M.A., & Robbroeckx, L.M.H. (1994). Gezinsbelasting van ouders van residentieel opgenomen kinderen vergeleken met die van ambulant behandelde gezinnen II (Child rearing stress: a comparison between parents with children in residential care and in ambulatory treatment II). Tijdschrift voor Orthopedagogiek, 32, 109127. White, K.R.(1982). The relationship between SES and academic achievement. Psychological Bulletin, 91, 461-481. Yorgason, J.B., McWey, L.M., Felts, L.(2005). In-home family therapy: indicators of success. Journal of Marital and Family Therapy, 4, 301-312. Yuan, Y.T., McDonald, W., Wheeler, C., Struckman-Johnson, D. & Rivest, M.(1990). Evaluation of AB 1562 in-home care demonstration projects: Final Report. Sacramento, CA:Office of child abuse prevention. Zilversmit, C., (1990). Family treatment with families with young children. Families in Society, 71, 211-219.
6.1 Elektronische bronnen Besluit van de Vlaamse regering van 13 juli 2001. Geraadpleegd op 4 februari 2009, op http://www.vaph.be/vlafo/download/nl/1939334/bestand Kinderen en Jongeren – Intensieve Thuisbegeleiding Antwerpen. Geraadpleegd op 21 februari 2009, op http://www.olo.be Begrippenlijst Thesaurus Zorg en Welzijn. Geraadpleegd op 3 maart 2009, op http://www.thesauruszorgenwelzijn.nl/dialogischwerken.htm
90
7 Bijlagen 7.1 Bijlage 1 - Informed consent Informed consent Doel van het onderzoek De interviews worden afgenomen in het kader van een tevredenheidsonderzoek over Intensieve Thuisbegeleiding Antwerpen. Aan de hand van de resultaten van deze interviews kan ITA zijn diensten aanpassen en zo mogelijks verbeteren. Deze interviews worden afgenomen bij zowel ouders als bij minderjarigen die in de loop der jaren begeleid werden. Wat betekent dit voor u? De gegevens worden verzameld door middel van een interview. Enkel de 2 studenten die deze interviews afnemen zijn op de hoogte van uw identiteit. De gegevens worden door hen volledig anoniem verwerkt. Het interview zal worden opgenomen in een audiobestand en later letterlijk uitgetypt, dit om de volledigheid van uw verhaal te garanderen. Wij hopen dat ook u uw medewerking aan dit onderzoek wilt verlenen. Door dit document te ondertekenen geeft u te kennen dat u akkoord gaat met de inzameling van uw gegevens voor het onderzoek. Ook na ondertekening behoudt u het recht om, zonder opgave van reden, tijdens het onderzoek alsnog af te zien van uw medewerking. Ik, Naam……………………………………………. Adres……………………………………………. Plaats ……………………………………………. begrijp dat in het kader van dit onderzoek gegevens worden ingezameld en anoniem verwerkt, en ga hier vrijwillig mee akkoord. Opgemaakt op ……/……/2009 te…………………… Handtekening …………………………………………….
91
Bovenstaand vermelde ouder verklaart ook toestemming te geven om zijn/haar minderjarige zoon/dochter, Naam kind: ……………………………………………………. Leeftijd: ……………………………………………………….. mee te laten werken aan eerder beschreven tevredenheidonderzoek. Opgemaakt op ……./……../2009 te …………………………… Handtekening: …………………………………………………..
92
7.2 Bijlage 2 –Registratieformulier ingevuld
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
7.3 Bijlage 3 – Verduidelijking van de dossieranalyse Eén van onze opdrachten bestond uit het in kaart brengen van de doelgroep. Wie werd er door de jaren heen begeleid door ITA? Kunnen we een profiel opstellen? Om deze taak tot een goed einde te brengen stelden we een registratieformulier op. Dit is gebaseerd op het G.I.T.-registratieformulier van de dienst Gestructureerde Intensieve Trajectbegeleidingen, eveneens een onderdeel van Openluchtopvoeding Brasschaat. Het oorspronkelijke registratieformulier werd opgemaakt door Cathy Goossens. We pasten het formulier aan, aan onze eigen doelgroep en doelen. We begonnen met 58 afgesloten dossiers. Van deze dossiers konden we er echter drie niet onderzoeken, omdat deze op heden werden gebruikt in een andere afdeling van OLO, waardoor we niet meer gemachtigd waren deze in te kijken. Ter inleiding geven we kort mee hoe de codering en de interpretatie van het registratieformulier functioneert. De resultaten in de voorbeelden zijn toevallig gekozen en vormen bijgevolg geen onderdeel van de resultaten van ons doelgroeponderzoek. Binnen het registratiemodel zijn er verschillende soorten parameters:
1) parameters met een enkelvoudige codering Bij een aantal parameters dient men enkel de keuzemogelijkheid aan te duiden die van toepassing is. Codering:
1= van toepassing In te vullen ter hoogte van de passende keuzemogelijkheid.
Vb.
1.1. Geslacht M V Totaal
63% 38% 100%
5 3 8
1
1 1
1
1 1
1
1
Interpretatie Van de 8 geregistreerde jongeren zijn 63% (n= 5) jongens en 38% (n=3) meisjes
103
2) Parameters met een numerieke codering Bij een aantal parameters dient men het juiste aantal/cijfer in te vullen ter hoogte van de passende keuzemogelijkheid. Indien de keuzemogelijkheid niet voorkomt kan men openlaten of cijfer 0 invullen. 2.3. Siblings Natuurlijke siblings Halfbroers/zussen Andere siblings Totaal
50% 42% 8% 100%
6 5 1 12
2 0 0
0 2 1
0 2 0
2 0 0
1 0 0
0 0 0
0 1 0
1 0 0
Interpretatie -
per casus wordt het totaal aantal siblings berekend
-
we zien dat 50% van de siblings ook de natuurlijke siblings zijn van de geregistreerde jongeren; 42% zijn halfbroers/zussen en 8% zijn andere siblings, bijvoorbeeld inwonende kinderen van de nieuwe partner van de ouder
3) Parameters met een meervoudige codering Bij een aantal parameters dient men aan te duiden welke keuzemogelijkhe(i)d(en) van toepassing zijn, waarbij verschillende scores (keuzemogelijkheden) mogelijk zijn. Codering:
1= van toepassing In te vullen ter hoogte van alle passende keuzemogelijkheden.
4.1.1. Internaliseren psychosomatische klachten Angstsymptomen Depressieve symptomen Teruggetrokken gedrag Negatief zelfbeeld Totaal
27% 9% 27% 9% 27% 100%
3 1 3 1 3 11
1 1 0 1 1
0 0 1 0 0
1 0 0 0 1
0 0 0 0 0
1 0 1 0 0
0 0 1 0 1
Interpretatie
104
Hier zien we dat 27% van de jongeren last heeft van psychosomatische klachten, depressieve
symptomen
en/of
een
negatief
zelfbeeld.
Angstsymptomen
en
teruggetrokken gedrag zien we bij 9% van de jongeren terugkomen.
7.3.1.1 Profiel van de jongere en zijn gezin 1. Persoonsgegevens 1.1 Geslacht : enkelvoudige codering 1.2 Leeftijd : enkelvoudige codering De geregistreerde leeftijd van de jongere betreft zijn leeftijd bij aanvang van de begeleiding. 1.3 Nationaliteit : enkelvoudige codering
1.4 Etniciteit : enkelvoudige codering -
Autochtoon: beide biologische ouders van de jongere zijn in België geboren.
-
Allochtoon: beide biologische ouders zijn elders dan in België geboren
-
Autochtoon/Allochtoon: 1 biologische ouder is in België geboren en de andere o biologische ouder is elders geboren.
-
Onbekend: niet geweten
2.Cliëntgegevens gezin Dit onderdeel geeft een beeld weer van de gezinssamenstelling bij aanvang van de begeleiding, a.d.h.v. onderstaande parameters. Bij het registreren vertrekken we vanuit het perspectief van de jongere. 2.1 Aard van het ouderlijk systeem : enkelvoudige codering Dit is de gezinssamenstelling vanuit het perspectief van de jongere (het gezin waar de jongere verblijft): het gezin waar thuisbegeleiding werd opgestart of het gezin van oorsprong van de jongere. -
Kerngezin: de biologische ouders van de jongere zijn gehuwd of samenwonend.
-
Co-ouderschap: de biologische ouders van de jongere zijn gescheiden en de jongere verblijft afwisselend bij elke ouder
-
Nieuw samengesteld gezin: de jongere woont bij één van zijn biologische ouders en diens partner. 105
-
Eenoudergezin moeder: jongere woont bij zijn biologische moeder (zonder inwonende partner)
-
Eenoudergezin vader: jongere woont bij zijn biologische vader (zonder inwonende partner)
-
Andere: jongere woont bij pleeggezin, adoptieouder, grootouder,...
2.2 Contact met biologische ouders (niet indien kerngezin en co-ouderschap): enkelvoudige codering -
Contact: de jongere heeft nog op geregelde basis contact met zijn biologische ouder waar hij niet bij verblijft.
-
Geen contact: de jongere heeft geen enkel contact met zijn biologische ouder waar hij
-
niet verblijft.
Niet van toepassing: biologische ouder overleden, ...
2.1Siblings : Numerieke codering -
Natuurlijke siblings: broers/zussen van de jongere met dezelfde biologische ouders Halfbroers/zussen: broers/zussen met 1 gemeenschappelijke biologische ouder
-
Andere siblings: andere kinderen in het gezin waarmee de jongere geen biologische band heeft.
3. Gezins- en opvoedingsklimaat 3.1 Individuele problematiek van de primaire opvoeder : enkelvoudige codering Primaire opvoeder:
zowel de primaire opvoeders binnen het gezin waar de jongere
verblijft, als een andere (natuurlijke) ouder(figuur) die mee de jongere heeft opgevoed. Hierbij hoeft de geregistreerde primaire opvoeder geen deel uit te maken van het huidige leven van de jongere (bv. een 15 jarige die geen contact meer heeft met zijn vader sinds zijn 10 jaar, maar die ervoor wel primaire opvoeder was en die mee aan de basis ligt van het huidig functioneren van de jongere).
4. Functioneren van de jongere 4.1 Emotioneel en gedragsmatig functioneren van de jongere 4.1.1. Internaliseren : meervoudige codering Internaliseren= emotionele probleemindicaties
106
-
Psychosomatische klachten:
lichamelijke problemen en/of klachten zonder
gekende lichamelijke oorzaak. -
Angst symptomen: te bang of angstig zijn voor bepaalde plaatsen, situaties en/of dieren.
-
Depressieve symptomen: o.a. vaak piekeren / zich zorgen maken, vaak ongelukkig zijn, veel huilen, verlaagde energie- of activiteitsgraad, inslaap- en/of doorslaapproblemen, zelfdodinggedachten -neigingen, -pogingen.
-
Teruggetrokken gedrag: o.a. de jongere is liever alleen dan met anderen, de jongere wil niets met anderen te maken hebben.
-
Negatief zelfbeeld: o.a. minderwaardigheidsgevoelens.
4.1.2 Externaliserend gedrag 14 : meervoudige codering Externaliseren= indicaties gedragsproblemen -
Agressief gedag: zowel verbale als fysieke agressie. o bv. schelden, roepen en tieren, dreigen, vechten, mishandelen, …
-
Oppositioneel gedrag : negativistisch, vijandig en openlijk ongehoorzaam gedrag. o bv. weigeren zich te voegen naar verzoeken of regels van volwassenen, vaak driftig, boos en gepikeerd zijn, hatelijk en wraakzuchtig zijn, anderen vaak de schuld geven van eigen fouten of wangedrag, …
-
Regeloverschrijdend gedrag : gedrag waarbij de geldende regels worden overtreden. o bv. niet gehoorzamen, weggaan / wegblijven zonder toestemming, … van de ouders, van de leerkrachten, …
-
Normoverschrijdend gedrag : gedrag waarbij de geldende normen worden overtreden. o bv spijbelen, diefstal, inbraak, vandalisme, rijden zonder rijbewijs, …
-
Impulsief gedrag : ongecontroleerd gedrag van jongere die ongevoelig lijkt voor de gevolgen en die slechts de bevrediging op korte termijn nastreeft zonder remmingen of het maken van afwegingen. Of tevens, gedrag waarbij de jongere reageert voordat het probleem is begrepen en voordat er voldoende lang heeft nagedacht over de mogelijke oplossingen (cognitieve strategie om problemen op te lossen die wordt gekenmerkt door een te snelle, vaak onjuiste, oplossing).
14
Voor de definiëring van de keuzemogelijkheden baseerden we ons op de DSM-IV.
107
o bv. roekeloos gedrag, antwoorden voordat vraag gesteld is, gedrag waaruit blijkt dat jongere ‘eerst doet en dan pas denkt’, ... -
Antisociaal gedrag : gebrek aan achting voor en de schending van de rechten van de anderen. o bv. liegen, bedriegen, wreedheid, manipuleren,
N.B.: Bij de registratie van één van deze keuzemogelijkheden dienen er wel verscheidene aanduidingen te zijn dat de jongere dit gedrag stelt. bv. een jongere die af en toe liegt duiden we niet als een jongere die antisociaal gedrag stelt; regeloverschrijdend gedrag is tot op zekere hoogte normaal in de adolescentie; enz….
4.2 Cognitief functioneren 15 4.2.1 Begaafdheid :Enkelvoudige codering. Begaafdheid: intelligentiegegevens zoals verkregen o.b.v. een gestandaardiseerde intelligentietest (bv. WISC-R) -
Normale begaafdheid: IQ = 85-115
-
Zwakbegaafdheid: IQ = 70-85
-
Licht verstandelijke handicap: IQ = 70-55
-
Matig verstandelijke handicap: IQ = 55-40
4.2.2 Leerstoornissen: meervoudige codering Hierbij registreren we enkel die leerstoornissen die bij de jongere op een bepaald moment zijn gediagnosticeerd. -
Leesstoornis (dyslexie) = verzamelbegrip om aan te duiden dat jongere er niet in slaagde te leren lezen, dit ondanks een voldoende intelligentie, adequate instructie en een veilig sociaal-emotionele achtergrond.
15
Voor de definiëring van de keuzemogelijkheden binnen beide parameters baseerden we ons op de DSM-IV.
108
-
Rekenstoornis = verzamelbegrip om aan te duiden dat er specifieke problemen zijn met het inzicht in het automatiseren van de hoofdbewerkingen van het rekenen, nl. optellen, aftrekken, vermenigvuldigen en delen.
4.3 Seksuele ontwikkeling: enkelvoudige codering
4.4 Middelengebruik 4.4.1 Legale middelen : enkelvoudige codering Legale middelen= alcohol, tabak (o.a. sigaretten) en medicatie. 4.4.2 Illegale middelen :enkelvoudige codering Illegale middelen= soft-en harddrugs. Voor beide categorieën (legaal en illegaal) wordt er onderscheid gemaakt tussen 3: -
gecontroleerd gebruik: het gebruik laat toe dat de jongere in staat is zijn dagelijkse bezigheden uit te voeren.
-
misbruik: overmatig gebruik dat schadelijke gevolgen heeft / kan hebben, nl. fysiek gevaar, verwaarlozing van de maatschappelijke verplichtingen, problemen met politie en justitie en/of interpersoonlijke problemen.
-
verslaving (afhankelijkheid): er is sprake van tolerantie (fysieke afhankelijkheid) en/of ontwenningsverschijnselen (psychische afhankelijkheid). Er wordt veel meer gebruikt dan voorgenomen, er wordt veel tijd en energie aan besteedt, er treden negatieve sociale consequenties op en men blijft doorgebruiken ondanks voorgaande elementen.
4.5 Psychiatrische stoornis: Enkelvoudige codering. Hierbij worden enkel die psychiatrische stoornissen (zoals omschreven in de DSM-IV) geregistreerd die bij de jongere op een bepaald moment zijn gediagnosticeerd.
5. Sociaal en maatschappelijk functioneren 5.1 School : enkelvoudige codering Onderwijsvorm :elke onderwijsvorm waardoor de jongere in orde is met de leerplicht (zo ook o.a. een spijbelproject).
109
-
Geen school/niet ingeschreven: de jongere gaat al gedurende minstens drie weken vóór de start van de begeleiding niet meer naar school of is niet ingeschreven in een school terwijl hij nog leerplichtig is.
-
Niet van toepassing: de jongere is niet leerplichtig (+18j).
5.2 Aantal schoolwissels: enkelvoudige codering Het aantal schoolwissels die tijdens de schoolcarrière reeds plaatsvonden. 5.3 Functioneren huidige school :enkelvoudige codering. Daarna kan men een beeld geven van het functioneren van de jongere in de huidige schoolsituatie en dit aan de hand van drie criteria (aanwezigheid, gedrag en motivatie). (enkel coderen voor de schoolgaande jongeren)
7.3.1.2 Hulpaanbod 1. Verwijzende instantie: enkelvoudige codering -
BJZ: Dienst Bijzondere Jeugdzorg
-
JRB: Jeugdrechtbank
-
MPI:Medisch Pedagogisch Instituut
-
CLB: Centra voor Leerlingenbegeleiding
-
Andere: hier denken we aan de huisdokter, een psychiater,…
-
Onbekend: we weten niet wie de jongere heeft doorverwezen
2.Hulpverleningsgeschiedenis Eerdere hulpverlening: enkelvoudige codering ->Indien ja -> meervoudige codering
3. Duur begeleiding: enkelvoudige codering Hier registreren we de totaalduur van de begeleiding, m.n. de duur vanaf de officiële startdatum tot en met de officiële stopdatum.
4. Reden beëindiging :enkelvoudige codering In dit onderdeel registreren we de reden waarom de begeleiding afgesloten werd en dit ongeacht de duur van de begeleiding (korte, gewone of lange begeleiding)
110
-
VEK: Verder op eigen kracht, de jongere kan verder zonder enige vorm van hulpverlening
-
Overgang minder intensieve begeleiding: ongeacht of dit de eigen werkvorm is of een andere vorm van reguliere hulpverlening.
-
Doorverwijzing andere instantie: Deze vorm van hulpverlening is ontoereikend, de jongere wordt doorverwezen naar een meer geschikt vorm van hulpverlening
-
Geen motivatie/weerstand: er is geen constructieve samenwerking met de jongere en/of zijn gezin mogelijk, de weerstand t.a.v. de begeleiding kon niet gekeerd worden en maakt begeleiden onmogelijk.
-
18+:De jongere bereikt de leeftijd van 18 jaar en kan niet meer verder geholpen worden met deze vorm van hulpverlening
-
Naar pleeggezin:De jongere zijn veiligheid kan niet gegarandeerd worden en hij/ zij verhuist naar een pleeggezin zonder hulpvragen.
111
7.4 Bijlage 4: Gesprekken ouders Gesprek 1 Toen er beslist werd om de thuisbegeleiding op te starten, wat waren dan eigenlijk de volgende stappen? Wat waren de stappen, vraag jij aan mij?Ja, eerst is er dan uitgelegd, goed uitgelegd, elke week kwam er iemand met (kind), en elke week kwam er iemand met mij. En om de zoveel tijd was dat samen.Ik had dat dan gevraagd hoe dat dat zat met mijn andere kinderen enzo, en dan zijn die daar ook bij betrokken enzo, en dan is een keer, met nog wat meer tijd ertussen is er ook een gesprek geweest met iedereen, maar dat was nu niet zoveel zenne. Maar k dacht daarstraks da julie ook nog voor dat ander kwamen, van de kliniek, want daar heb ik heel wat andere gewaarwordingen gehad. Maar dees, van ITA, daar ben ik echt enorm gelukkig mee geweest. Ik heb er een grote bewondering voor gehad ook. Ik vond dat een heel goed systeem om die periode tussen de kliniek, want da is heelzwaar, en da terug thuis komen te overbruggen. Want het was natuurlijk mijn wens, en mijn hoop, en dat was eerst al afgewimpeld, ma da kwam allemaal goed. Maar ge zit met een hele grote schrik omda ze u da ook hebben aangepraat enzo. Want wat zeggen ze in de kliniek? Ge moet er ni mee op rekenen, en da zal ni meer gaan, en van MPI of wat was dat, andere dingens. Ik ben daar ook naar gaan zoeken, ma ik heb da nooit kunnen geloven. En dan evolueerde dat vrij goed in de kliniek, en dan moest dat allemaal snel gaan en dan moest die naar huis, en dan overviel mij toch ineens een angst, van, dioe gaat toch ni hervallen? Da s vooral da zo van, ge zijt nog ni echt u geloof en u vertrouwen van da ga lukken, da had ik toen nog ni direct. Ik voelde toch wel da ik hulp nodig had. Ja, hulp nodig he. En voor die Ita, daar heb ik ni voor moeten terugbellen want maanden ervoor had ik contact gehad met die mevrouw en zelf, juist denk ik in die periode, een maand ervoor, ik weet da ni meer exact, kreeg ik telefoon vaan ITA dat er een plaats was vrijgekomen. En da viel voor mij uit den hemel he, want ik zei toen ons (kind) met naar huis, en ik had echt hulp nodig. Ik kan dat niet uitleggen wat een geschenk dat dat was. En ik geloof dat die belde en dat ik heb gezegd, da s nu voor mij een gescenk uit den hemel, want ik weet niet wat ik moet doen. Ik had efkens even iemand anders, uit Borgerhout, een meisje, en die heeft mij efkens begeleid, maar da klikte dan ni denderend met (kind), ma da ging wel. En dan belde IT en da vond ik toch wel een heel goed systeem zo. Dat was de start hé. Is da zo wat die stappen? Of wat wil je weten? Hoe en door wie werden de doelen dan vastgelegd en hadden jullie daar inspraak in? Dus ze zijn dan een eerste keer naar hier gekomen? Ja, met 2 geloof ik, en ze hebben zich dan voorgesteld. Wie da voor mij ging komen, en wie voor (kind). Dat herinner ik mij nog. En dan hebben jullie jullie verhaal gedaan? Ja, ik weet niet meer exact zo, dan zij die afspraken gemaakt enzo. Mee gezocht naar welke avond dat zou passen enzo, en da is dat ook in overleg gebeurd. Maar ge had die hulp zo nodig dat ik daar denk ik ook niet heel kritisch voor ben geweest. Zij moesten kunnen, wij ook. Ge zit in een stressituatie. En de oplossingen kwamen vanzelf vond ik. Ik heb geen 1 keer een moment gehad, ik was enorm dankbaar. Mijn meisje, ik zie die zo voor mij, da ging heel goed. En met (kind), daar gingen we minder over in overleg, want da was ook zo wat zoeken hé, ons communicatie. Ja, het werd ook een beetje verplicht, het was niet een vrije 112
keuze, het was gewoon nodig bij het terug naar huis komen, met het naar huis komen. En met ons (kind), ik denk dat dat ook wel is gelukt, ze was er ni opstandig tegen ofzo, maar ze gaf mij wel wat de indruk, (kind), zo naar mij toe, van ik zie het nut er ni van in. Dus dan gingen die eens bowlingen, zo heel gewone zaken. En (KIND) zag het nut er ni van in. Maar ik weet natuurlijk ni wat zij hebben besproken, maar (KIND) vond dat wat nutteloos. Ik, voor mij gaf dat wel een goede steun, omdat ik zo wist dat die (KIND) dan zo wat observeerde. Dat gaf gewoon een extra steuntje. En werden er dan zo concrete doelen vastegelegd, zo dat jullie zeiden van dat willen wij bereiken met (KIND)., dat dat op papier is gezet? Ik weet dat niet meer exact, maar er zijn papieren. In ieder geval op t laatste herinner ik mij papieren, veel. Op t laatste. En da zal in het begion ook geweest zijn. Ik herinner mij dat wij daar hebben gezeten, van die doelen zijn die bereikt? Maar ik herinner mij niet meer de details. Ik heb mij daar zo aan overgegeven, ik herinnener mij zo die theorie ni meer. Maar ik weet wel, er is zeker over gepraat he. Dat was ook de bedloeling, da (KIND) terug naar school kan. Haja, en t school, er is zelfs eens een overleg geweest met de school ook. Of dat terrein weer goed ging. Dus jullie hulpvragen, jullie hadden het gevoel dat die echt wel ernstig genomen werden? Ja zenne, heel zeker. En jullie zorgen dan ...ja, ook heel zeker. Hoe verliep de communicatie met de begeleider, en hoe verliep de verslaggeving? Ja, de verslaggeving, dat weet ik echt niet meer. Met mijn begeleidster dan hé? Dat was eigenlijk altijd heel goed. Dat was een heel rustig meisje, en dat vond ik wel heel aangenaam. En ook zo iemand, ge voelt u heel goed zonder vooroordelen hé, ik had er heel veel vertrouwen ik. Ik kon mijn verhaal kwijt en ik werd begrepen. Het is verlopen zoals het moest zijn hé. Ik vond dat voor mij een heel goede begeleidster. Ik herinner mij er verder echt ni meer veel van. Ik ben wel goed geholpen ze, en (KIND) dan ook hé. Wat vond u ervan dat die begeleiding, dus echt aan huis gebeurde? Veel beter als de kliniek. En hoe beleefde de rest van het gezin dat? Want er komt toch elke week iemand in u huis? Wel, op dat moment stond ik nogal hard, er was gewoon geen andere optie, en er er had niemand iets op moeten gezegd hebben. Dat was de enige hulp die wij hadden. Van familie heb ik het ni moeten hebben, of ni bij mekaar. Da was geen optie, of dat was nooit aan bod gekomen. Ge zijt blij da je da hebt en ik heb daar enorm veel aan gehad. Da was mijn doel, die thuis krijgen en daar mee om te gaan. In de kliniek is da met al die medicatie, waar ik ni achter stond, en trek u plan. Da s misschien goed voor de echte crisisopvang, maar daarna sta je in de kou. Maar daarna, met die ITA, da vind ik meer in de realiteit, want het doel is toch van die terug naar huis, dus ik vind da echt onmisbaar en enorm belangrijk. De volgende vraag is eigenlijk al beantwoord. Hebt u de hulp gekregen die u wilde krijgen? Ja, want het was echt voor de overgang, weer thuis, en dan stond ge er ni meer alleen voor. Ge kon elke week u verhaal kwijt van zo waar het goed ging en waar het slecht ging. En 113
dan over de andere kinderen. Ik kon er altyijd met alles terecht hé. T was echt wat we nodig hadden.
Hebt u als ouder opvoedingsvaardigheden aangeleerd tijdens de begeleiding? Staat u dankzij die begeleiding steviger in u schoenen als opvoeder? Ik denk niet dat ITA mij daar toe heeft bijgedragen maar dat heb ik dan wel in de kliniek gehad. Omda ik daar voor heel moeilijke dingen werd gezet. Die vroegen zo aan mij, ik heb daar geleerd dat ik heel erg grenzen mocht trekken, dat ik niet de vriend moest zijn van mijn dochter, die haatte mij. Maar dat werd toen ook van mij verwacht, die was 13 of 14 en die mochten daar roken in de psychiatrie. En ik vond dat dat echt niet kon. Ik wou dan ook niet dat zij rookte; maar de anderen mochten dat wel. Ik vond dat echt degoutant. Maar voor (KIND) was ik wel een slechte moeder hé. Maar ik kon daar ni van slapen hé, dat ik een 14-jarige sigaretten zou geven. Ik heb in die kliniek ook gezien van die taken, en beloningssystemen, en daar heb ik zo wat van overgenomen thuis ook zo. Ik durf nu veel meer, ik heb daar heel hard slagen gehad en verwijten, maar ik heb daar geleerd van moeder te zijn. Dus eigenlijk bij de begeleiders kon u uw verhaal kwijt, had u steun, maar u leerde er geen vaardigheden? Opvoedkundig denk ik ni, maar misschien wel dat zij, ja, vooral het verhaal doen, en bevestiging of, maar ik denkt niet echt opvoedkundig, dat ik daar, dat is vooral geweest in de kliniek, van dat vast te stellen, zo zwart op wit van ge zijt geen slechte moeder als je streng bent. Ik was misschien ervoor een beetje van alles beschermen zo. Binnen een paar jaar is ze u daar dankbaar voor. Dat weet ik nu al een beetje, dat ze dat wel goed begint te vinden. Welke gedagsveranderingen hebt u gezien dankzij de begeleiding van ITA, en bent u daar tevreden over? Dus, zowel thuis als op school? Wel, die periode van ITA was wel ni zo lang hé. Misschien een half jaar ofzo. Dus die allergrote veranderingen zijn ni gebeurd met ITA. We hebben da ook at losgelaten als alles dan zo liep. Ik heb maar met de jaren erna grote veranderingen gemerkt. Dat dat een enorme verandering in mijn leven, maar ook dat dan (KIND), dat er iets positief is mee gebeurd. Maar met ITA...Gedragsveranderingen toen... Misschien dat zij zo, ze had altijd wel een karakter zo van dat is allemaal niet nodig, en zo van alles alleen, en dat is allemaal flauwekul enzo. Dus zo een beetje leren communiceren. Dat is zo gegroeid van niets te communiceren en die noodzaak ervan zo inzien dat dat niet kan als je samenleeft. Dat is een beethje gestart met ITA, dus zo wekelijks die noodzaak van u gevoelsn te uitn en van alles te kunnen zeggen, dat is er mss een start van geweest, dat denk ik wel. Hoewel dat ze nog wel als een puber, zo van ik zie het niut niet. Maar we zijn wel daarna blijven communiceren. Er wordt nu wel heel goed gecommuiceerd. Dus dat is wel een stap geweest. Gelooft u dat de begeleiding een invloed heeft gehad op jullie relatie, dus echt de moeder dochter relatie? Dat weet ik niet. De begeleiding niet denk ik. Dat denk ik niet. Moest dat er nu wel, alleja, het zit zo wat verweven tussen het geheel hé, de periode is daar te kort voor denk ik. Het 114
heeft vooral wat ik daarnet zei teweeg gebracht hé. En die relatie heeft misschien met de jaren dan nog wat anders gegroeid. Zo wel wat van respect voor mekaar en ik heb er veel uitgehaald, en zelfkennis, over mijn eigen, en mijn mogelijkheden. Ik was nogal onzeker, en dat is wel wat verbeterd, ook door de situatie, mn zelfbeeld. En ook zo, ik vond het wel boeiend dat is raar want ik vond het afschuwelijk, heel die periode, maar aan de andere kant ook heel boeiend zo. Maar dat is dus niet echt door ITA hé. Werd er na de thuisbegeleiding nog een andere vorm van hulpverlening ingeroepen? Ja, dan zij wij maandelijks naar het Middelheim blijven gaan, en daar met het hoofd van de afdeling, een heel heel goede mevrouw. En daarne is (KIND) elke maand daar op gesprek blijven gaan. Soms zij alleen, soms samen. Meestal vond ze het goed dat ik erij bleef. En dat heeft ze toch wel nog een lange tijd gedaan. En dan nog rapporten enzo, haar uitslagen enzo er heen. En die mevrouw heeft dan ook gezegd dat ze zich toch wat had vergist, dat ze nooit had verwacht dat (KIND) het zo goed zou doen. En dat is de enige hulp nog geweest. Wilt u nog iets kwijt over ITA? Positieve dingen, negatieve dingen? Bij mij heb je een goede klant. Ik kan daar niet negatiefs van zeggen. Bij ons was het vooral over de communicatie, maar bij andere situaties ben ik zeker dat het ook zal helpen. Bij moeilijke thuissituaties, voor de kinderen te steunen ofzo. Ik hou van communicatie en ik vind da nut ervan enorm. Dat is alles wat helpt, een eerlijke en open communicatie. En dat vond ik dat ITA deed voor ons.
115
GESPREK 2 Dus er werd beslist de thuisbegeleiding vanuit Brasschaat, ITA, op te starten. Wat waren bij jullie toen de stappen die gevolgd werden? En hoe hebben jullie dat ervaren, beleefd? Ze zijn op bezoek gekomen, ze hebben hun voorgesteld, ze hebben verteld hoe alles ineen zat. Dat was samen met I, die van de groep waar (KIND) zat. En dan kregen we nog wachttijd, dacht ik. Dat is al lang geleden ze. En dan zijn wij akkoord gegaan met die thuisbegeleiding. En kwamen ze wekelijks? Ja, een keer voor mij en een keer voor (KIND). en nadien werd da zo afgebouwd he. Als er dan beslist werd de begeleiding op te starten, dan waren er waarschijnlijk ook doelen? Hoe en door wie werden die doelen vastgelegd? Hadden jullie daar inspraak in of waren het de begeleiders die zeiden van we gaan daarop werken, of we gaan daarop werken? Nee, dat werd eerst met ons besproken, en dan ook eens samen met (KIND), dan zaten we aan tafel met 4, en dan werd dat besproken, waar we aan gingen werken enzo. Waar we aan gingen werken enzo, en dat was allemaal in orde. Hadden jullie het gevoel dat jullie zorgen en jullie vragen enzo, dat dat allemaal ernstig werd genomen? Ja. De communicatie met de begeleider? Hoe verliep dat? Goed. Heel goed. Kan je daar iets meer over vertellen? Ik wist dat ik elke keer met mijn problemen naar daar kon. Was er eens een moeilijke dag, ik mocht altijd telefoneren. Ja, da was echt goed. Ook in verband met mijn eigen. De steun, ik kon er met alles terecht. En (KIND) ook. En was er iets van verslaggeving? Ja. En dat was duidelijk? Ja, en om het jaar kwamen ze ook terug samen met alles. Ja, om het dan nog verder te zetten hé, voor zolang het moest. Wat vonden jullie ervan dat het ging om thuisbegeleiding? Dat er elke week mensen in jullie huis kwamen? Ik vond dat niet erg. Zolang ik ni elke keer op verplaatsing moest, ik vond dat goed. En de rest van het gezin?
116
Die vonden dat ook niet erg, die gingen buiten spelen, of naar boven. En gewoonlijk spraken wij af als de kinderen in school zaten. Bij (KIND) was da woensdagnamiddag, en bij mij was dat gewoon in de week, als de kinderen in school zaten. En als ze thuis waren, gingen die gewoon naar boven. Hebben jullie de hulp gekregen die jullie wilden, die jullie nodig hadden? Ja. Alle doelen zijn bereikt en op het einde waren jullie tevreden? Ja, alhoewel, met momenten gaat het nog wel moeilijk met (KIND). Ze woont nu wel samen met haar vriend, maar ge voelt dat dat niet is zoals met mijn oudste dochter. Weet je, we zijn wel vriendelijk tegen mekaar en we maken geen ruzie, maar dat is anders. Dan met mijn oudste dochter. Die relatie. Hebt u tijdens de begeleiding opvoedingsvaardigheden geleerd van de begeleiders. Dus dat je nu denkt van o, dat heb ik geleerd, dat kan ik nu gebruiken met mijn zonen. Ja, er zaten wel dingen in dat ik denk, dat is wel handig. Kan je daar een voorbeeld van geven? Ik ben wel kalmer geworden. Dat wel. Maar niet echt een aanpak ofzo? Nee, alle jawel, dat is goed, dat kan ik gebruiken, we bespraken dat ook van ik ga da nu zo doen, we gaan dat zo doen. En we hebben dat bij (KIND). wel gedaan, ma voor de rest, ik weet niet. Ik vind toch wel dat mijn kinderen goed zijn opgegroeid, en beleefd zijn en manieren hebben. Ja, dat is belangrijk. Heb je het gevoel dat je nu steviger in je schoenen staat als moeder,als opvoeder, dan ervoor? Ja, vroeger was ik onzeker. Ik was dikwijls onzeker en nu, ja, dat is anders. Nu ben ik meer zekerder. Met dat praten enzo, dat is wel, dat is wel goed. Ik vond dat echt heel goed. Ik kom ook voor mezelf op nu, vroeger liet ik met mij de grond poetsen, ze gebruikten mij als een schotelvod. Welke gedragsveranderingen hebt u gezien bij u dochter? Door die begeleiding? Dat ze veranderd is. Ja, ze is wel heel erg veranderd, vroeger had die woedeaanvallen, dat was niet te doen. Die is zelfs bij ons in de caravan, de deur eruit gestampt. En dat is heel veel verbeterd. (KIND) kan nu ook wat praten, over haar gevoelens enzo. En op school? Ja, ook. Ze is meer open. Gelooft u dat de begeleiding een invloed heeft gehad op u en (KIND) ? Ja. En op welke manier? 117
Die ruzies enzo, die zijn wel verminderd. Niet helemaal weg hé, wel verminderd. Maar ge voelt dat er iets is, het is geen relatie zoals met mijn andere kinderen. Minder communicatie dan? Goh, hoe moet ik dat zeggen? Ja, wij praten wel, maar als ik zo eens wil zwanzen ofzo, dan is ze direct op haar tenen getrapt enzo. Ik mag nooit niets zeggen maar zij mag alles zeggen. Werd er na de thuisbegeleiding nog andere HV ingeroepen? Nee, helemaal gedaan. Maar ge mist dat toch. Ik vond dat goed, dat praten, daar heb ik een houvast aan en als er iets was, kon ik alles zeggen, mijn hart luchten. Ja, dat was echt, heel intiem. Ik kon er echt alles tegen zeggen. Want zo praat ik ook niet tegen mijn man. Open en vrij. Heeft de begeleiding ook geholpen om de communicatie tussen u en u dochter ook op gang te brengen? Of was het eerder u communicatie met de hulpverlener die deugd deed? Ja, met (KIND) konden we wel wat beter praten, maar niet echt veel. Met haar kon je ni praten, en zij kon niet met mij praten. Dat was echt, ja, hoe moet ik dat zeggen. Zoals je magneten hebt die naar elkaar trekken en je hebt er die je niet tegeneen krijgt. Zo zijn wij. En daar hebben ze niet echt in kunnen helpen dan? Het is wel verbeterd ze. Als ze nu niet weet hoe ze iets moet klaarmaken ofzo, dan belt ze wel. Of als ze ruzie heeft met haar vriend, dan belt ze mij s avonds laat op en wenen enzo. Zo, dat wel. Ze weet wel dat ze met haar problemen terecht kan. Ik zal haar verdedigen, ik kom op voor haar, dat is mijn dochter. Kan u nog iets vertellen over de begeleiding, dat u belangrijk vindt, dat wij dat weten? Met (KIND) deden ze wel iets leuk elke keer. Als er iemand verjaarde dan maakten ze een taart ofzo. Dat was wel plezant, voor haar. Of ze gingen eens weg, naar de kinderboerderij, gaan zwemmen,... dat was wel leuk.
118
GESPREK 3 Dus het is terug van de thuisbegeleiding van ITA, toen beslist werd van dat op te starten. Hoe is dat gebeurd en welke stappen zijn er dan gevolgd? Da s wel een heel ding geweest zenne, eer da wij aan ITA hebben geraakt. Wij hebben dus, (kind) was toen onder de JRB en die was geplaatst in Leuven. In Leuven is die dan terug naar huis gekomen want die zat dan, niet in Ter Wende maar dat ander. En dan zijn wij op de JRB moeten komen, dan is (kind) terug naar huis gekomen maar met begeleiding van Schoten. God, de Robijn, intensief begeleiding van de rode robijn? Da was voor twee maanden. Dan is die terug in de rode Robijn geraakt en twee weken gebleven, terug naar huis. Dan heb ik Inge van de Touter gebeld en die heeft toen afspraken gemaakt met ITA. Dan zijn die van ITA langs hier gekomen, maar we hebben dat ook met de rode robijn gedaan. Dus van die thuisbegeleiding, die heeft dan door ons contact moeten nemen bij ITA, en zo zijn wij daar geraakt. Dan hebben ze beslist van we gaan jullie helpen, en dan...? Zijn ze kennis komen maken, wij hebben daar een deel gesprekken gehad met de begeleiding van (KIND) en met ons begeleiding. Die eerste contacten, hoe was dat voor jullie? Wij zijn dat gewoon. Wij zijn die contacten gewoon. Wij hebben daar ni echt speciefiek problemen mee. Ik ben nogal een heel harde doorzetter, als ik iets wil dan gebeurt dat ook wel. Ik vind die diensten zijn er, en daar moeten we wel gebruik van kunnen maken. En we hadden toen geluk want ITA was toen nog ni zo heel lang opgestart en er waren toen nog geen wachtlijsten op dat moment. Wij hadden echt chance. Er was dan begeleiding, en moesten er doelen vastgelegd worden, van wij willen dat of dat met (KIND) bereiken. Die zijn niet bereikt! Ja, en hadden jullie daar inspraak in, hadden jullie iets te zeggen? Of was het meer ITA die zei van, daar en daar gaan we aan werken. Nee, het was van ons uit. Heel zeker. Kan u daar een voorbeeldje van geven? Man, dat is veel te lang geleden. Dat weet ik niet meer zenne, da ze beter luisterde zeker? Maar dat heeft ze nooit niet gedaan. Hadden jullie het gevoel dat jullie vragen ernstig werden genomen? Jajaja, heel zeker! Dat kon ook iet anders hé, met ons (KIND) De communicatie met de begeleider, hoe verliep dat? Waren jullie daar content van? Goh, ik had het geluk, of het ongeluk, maar die begeleidster kenden wij al, van in de Touter. We kenden die dus al, en die kende (KIND) ook al. En dat was een toffe, die heeft heel hard haar best gedaan, maar het heeft niet veel uitgehaald. Ik kon daar goed mee klappen ook, da was precies de enigste die snapte wat wij meemaakten. 119
Wat vonden jullie ervan dat die begeleiding, hier bij jullie in huis gebeurde? Bwoah, het enigste dat ik had was van, als die wekelijks kwamen, was da voor mij gemakkelijk. Da was voor mij een steunpilaar. Want dan kon je daar u mening eens tegen zeggen, en zeggen wat er op uwe lever ligt. Ook, al ben je fout, en zeg ik van, dat is er gebeurd en ik heb dat gedaan, en was ik fout, maar dat mag. En voor de rest van het gezin? Ja, wij waren toen maar met alleen met (KIND)Onze T woonde toen niet hier. Hebben jullie achteraf gezien de hulp gekregen die jullie wilden krijgen? Ja, dat wel. Hebt u als ouder opvoedingsvaardigheden aangeleerd tijdens de begeleiding? Nee, de begeleidster heeft van mij geleerd. Ik heb begeleidingen gehad in de tijd die mij zei van: ge moet (KIND) zo of zo aanpakken. Maar da ging gewoon niet. En die van ITA lieten mij gewoon spreken en die wisten perfect at ik (KIND) perfect kende en die luisterden ook als ik zei van, da ga niet lukken met haar, of dat gaat wel lukken met haar. Staat u dankzij die begeleiding steviger in u schoenen als opvoeder, als moeder? Daar heb ik het in feite niet voor gedaan, wij hebben dat meer gedaan voor (KIND) Voor (kind) te helpen want ik weet wel hoe ik met haar moest omgaan, maar voor haar te steunen. En om die mee te krijgen naar ergens, dat zou niet lukken, en die spreekt niet. En ze hebben daar niet in kunnen helpen, om die communicatie tussen jullie op gang te brengen? Ze hebben dat geprobeerd, maar dat lukt niet. Maar het was een mooie poging. Alleja, dat helpt heel even, maar dat duurt nooit niet lang hé. We hebben handvaten van hun gekregen, zij hebben er van ons gehad, maar we zijn nooit niet ver geraakt. Dus eigenlijk is er niet veel veranderd dankzij de begeleiding? Goh, in de tijd van de begeleiding is er wel wat veranderd. Toch een heel deel bereikt, meer als dat ge eigenlijk zou bereiken als wanneer ge ze zou wegsteken. (kind) heeft het Aspergersyndroom, en ik wist wel wat dat was, allé, ik wist dat niet, ik dacht dat ADHD was, want hij is ook zo ene (wijst naar zoon). Maar door ons zijn ze er wel achter gekomen, door dat wij er zo veel mee zijn bijgeweest en naar de psychologen hebben laten gaan enzo. Welke gedagsveranderingen hebt u gezien dankzij de begeleiding van ITA, en bent u daar tevreden over? Dus, zowel thuis als op school? Tja, daar kunnen zij niet aan doen hé. Ik heb zoiets van, de school ook, dat is volledig misgelopen. Maar daar kunnen de begeleidingen niet aan doen, die hebben dat geprobeerd. Die zijn naar 't school gegaan met alles, met iedereen daar geklapt, met (KIND) erbij, met ons erbij. Dat is allemaal gebeurd, maar als (KIND) niet mee wil, dan geraak je nergens niet. Ik zei dat (KIND) een GON-begeleiding nodig had maar ze kreeg die niet want dat was zogezegd te laat binnen. Maar dat maakte wel, als ze naar school ging maar er was niemand om te helpen , ja, vergeet het hé. Dan loopt het al verkeerd voor dat dat kind naar
120
school ging dan. Wij hebben zo eens met 16 man samengezeten hé! Alle begeleiders, leerkrachten en al de rest, maar ja, het heeft niet geholpen. Is er niets dat jullie kunnen aanduiden? Zo van, ze is rustiger geworden... Neen, dat niet. Ze heeft een tijd rustiger geweest, dat wel. Maar het is hetgeen wat we ook zeggen hé. De begeleidingen van (KIND) De begeleiders moeten doen wat (KIND) wou. Daarmee klappen wou (kind) ni, dus dan kunnen ze ook niet werken zoals ze zouden willen hé, want ons (KIND) die klapt niet. Al zeker niet over problemen. Dat ligt niet aan de begeleiding hé. Ons (KIND) zat hier dikwijls in de zetel en die deed alsof ze niks hoorde. Of ze pakte haar boel hier en ze was weg. Of ze zei gewoon: Ik zeg niks. En ja, dan zit ge hier hé. Gelooft u dat de begeleiding een invloed heeft gehad op jullie relatie, dus echt de moeder dochter relatie? Neen. Hoewel, ja, misschien wel. Nu moeten we eens goed nadenken hé. Maar wij zijn uiteen geweest, daarmee. En nu weet ik niet ofdat ITA toen? Jawel, wij waren toen uiteen en dan is ITA gekomen en die heeft wel degelijk met ons aant babbelen geweest van allé, na 20 jaar, laat elkaar zomaar ni in de steek. Ja, die zijn daar wel mee beziggeweest. Voor mij was dat nogal moeilijk, ook omdat ik weet, (KIND) ...veranderingen, ok. Maar daat was een te drastische verandering voor (KIND) (KIND) kan heel hard zijn, als papa dan kwam, dan zei ze van: wat doet gij hier, gij woont hier toch niet meer? Ge hebt hier niets te zoeken. Zo deed ze dan en dat was wel heel moeilijk. Je kreeg dan toch wel veel steun van de begeleiding? Niet enkel over (KIND)? Neen, dat is juist. Dat was wel heel goed. Want soms als we geen vervoer hadden ofzo, dan gingen die van ITA met ons naar de winkel enzo. Dat was gemakkelijk. Of papieren invullen enzo, dan hielpen die ook. En de relatie tussen u en S dan? Heeft de begeleiding daar iets in kunnen veranderen? Ja, tot op het laatste natuurlijk hé. Op het laatste heeft het echt wel de spuigaten uitgelopen, want dan is ze naar Beernem gevlogen. Ook omdat ze ons zo zot maakte dat ik op een bepaald moment zei van: ga onder mijn ogen uit want ik knijp gewoon u korenpijpke toe. Dat was op de rechtbank, daar hebben ze een taxi laten komen en is ze recht naar Beernem gegaan. Maar geloof het of niet, (KIND) zeal altijd een plaatske in mijn dinge hebben, maar teveel is teveel. Ik heb echt 18 jaar mijn best gedaan voor (KIND). Maar ja, nu is ze weg, en ze en ik moet wel verder met mijn leven hé. Maar ergens is het ook een opluchting. Ik heb mij 18 jaar zorgen gemaakt en nu kan ik mij geen zorgen meer maken. Ze is zwanger hé, ze is terug bij haar moeder. 18 jaar zorgde daar voor en dat gaat dat terug naar... Ik kan het zelf niet uitspreken.
Dat moet allemaal wel erg zwaar zijn voor jullie.Ik leef met jullie mee. Zouden jullie het interview liever stopzetten? Neenee, we zijn content dat er eens iemand luistert en dat we er eens over kunnen klappen. Doe maar verder.
121
Dat is erg vriendelijk van jullie. Werd er na de thuisbegeleiding nog een andere vorm van hulpverlening ingeroepen? Ja, Beernem hé, daar moest ze dan naartoe. Dan is ze naar KGRB gegaan, in 't stad. Want die is niet naar huis gekomen. Want dat gesprek heb ik toen nog meegedaan met haar. Jawel. Ze is wel een weekend thuis geweest,maar 's maandags direct weer buiten. En daarna is ze thuisgekomen, tot 2 maand geleden hé, dan is ze het afgetrapt. Wilt u nog iets kwijt over ITA? Positieve dingen, negatieve dingen? Ik kan echt niets negatiefs bedenken. Die mensen hebben echt hun best gedaan.
122
GESPREK 4 Toen er beslist werd om de thuisbegeleiding op te starten, wat waren dan eigenlijk de volgende stappen? We moesten eerst een aanvraag doen bij het Vlaams Fonds, maar de onderzoeken waren al gebeurd in het revalidatiecentrum. Goh, ik weet niet meer alles van toen ze, dat is al zo lang geleden. Dan hebben we goedkeuring gekregen van het Vlaams Fonds. Dan zijn ze hier een gesprek komen voeren om te zien wat er allemaal aan de hand was. Maar hoe lang het dan geduurd heeft voor het is opgestart, dat weet ik niet meer juist. Dat was niet heel lang, dat weet ik nog. Het was geen half jaar ofzo, het was maar een paar maanden. En dan kwamen ze elke week...? Ja, eentje voor X, en eentje voor mij. Hoe en door wie werden de doelen dan vastgelegd en hadden jullie daar inspraak in? Jaja, dat werd allemaal gezamenlijk gedaan. Dus jullie hulpvragen, jullie hadden het gevoel dat die echt wel ernstig genomen werden? Jaja, heel zeker. Hoe ervaarde u dat ze echt wel naar u luisterden en u zorgen wouden oplossen? Goh, ik heb daar nooit over moeten nadenken. Dat klikte van in het begin, met alletwee. En het was ook overduidelijk met X, die bleef altijd zichzelf, die ging zich niet anders voordoen als zij hier waren, dus dat was altijd direct duidelijk. En elke week overliepen we, wat is er deze week gebeurd enzo. Dus je kan dat niet algemeen benoemen, maar dat was heel praktisch eigenlijk. Ze gingen ook mee naar school, zowel in de lagere school als in het middelbaar. Dan waren er gesprekken met de directie en de leerkrachten enzo, je voelde u daar niet meer zo alleen. Danzij hen begrepen ze onze X op school beter. Maar specifiek kan ik zo echt niets zeggen. Hoe verliep de communicatie met de begeleider? Dat klikte met alletwee fantastisch, dat is natuurlijk chance hebben. Dat zal soms wel anders zijn, maar dat klikte direct. Ik kon daar alles tegen zin, die stonden altijd klaar om te luisteren en ge had ook zo het gevoel dat die dat allemaal begrepen, je staat er niet meer alleen voor. En als er iets gebeurde mocht ik altijd bellen enzo, en dat gaven ze raad. Ja, dat was echt tof. En er was ook een vorm van verslaggeving? Ja, elke week. Elke keer als ze kwamen lazen we dat door want ze noteerden ook vanalles. En samen werden die nota's verwerkt en de week erop werd dat voorgelezen, en regelmatig op papier, om te tekenen, of het allemaal correct was enzo. Dus dat was duidelijk en overzichtelijk? Jajaja, heel zeker.
123
Wat vond u ervan dat die begeleiding, dus echt aan huis gebeurde? In het begin voel je u heel zenuwachtg, want dan zijn dat vreemde mensen. Dus alles kuisen en opruimen. Op de duur werd je dat gewoon. En natuurlijk, ja, het heeft bijna drie jaar geduurd hé, dan denk je,ho nee, ik heb geen goesting., ik wil dit of dat doen. En hoe beleefde de rest van het gezin dat? Ja, ik was al gescheiden hé. Het is wel zo dat er af en toe een afspraak bij ITA zelf geweest is, en daar ging mijn ex dan ook mee naar toe. We hebben ook één keer een grote crisis gehad met X en dan wisten zij het ook niet meer. Het was een groepsgesprek met hen, X en ikzelf. En X deed zo vervelend en dan hebben we de papa moeten opbellen. Die is dan direct gekomen van zijn werk, het had ook wat te maken met de scheiding enzo. En dan is die dus gekomen, dus hij werd wel betrokken. Hebt u de hulp gekregen die u wilde krijgen? Ja, zeker. Want ik kan het ook vergelijken met daarvoor, dat was eigenlijk al jaren op voorhand op zoek omdat ik wist van ja, X zijn gedrag is eigenlijk niet echt... En heu dus en dat had ik nooit niet gevonden, zowel niet bij Digezon, en niet van het revalidatiecentrum, dat maakte weinig verandering. Ook Relatin maakte geen verandering. Ge hoopt wel elke keer maar ja... natuurlijk, bij hem ge kopn niet zeggen van klik, het is direct veranderd. Maar met de tijd zag je dat wel, en je zag dat ook aan die verslagen, dat was gebeterd en dat was gebeterd. Dat waren kleine details enzo maar zo zag je dat wel. En dat is ook waarschijnlijk een houvast als het weer wat moeilijker gaat? Ja, als je dat zo eens op papier ziet, dan weet je bijvoorbeeld wel van hij doet niert meer dit en hij luistert al wel naar dat, dus dat is wel goed. Dat zal ook wel de bedoeling geweest zijn ook, maar daar denk je op die moment niet bij nij natuurlijk. Hebt u als ouder opvoedingsvaardigheden aangeleerd tijdens de begeleiding? Staat u dankzij die begeleiding steviger in u schoenen als opvoeder? Ja, alhoewel natuurlijk die vorige psychologen hadden ook al gezegd, ge moet dit proberen en ge moet dat proberen, maar ja, dat helpt ook niet altijd hé, en hetgeen ze mij vooral hebben bijgebracht, is dat het niet mijn schuld was. Want dat zit natuulijk in uw hoofd hé, van ik doe het niet goed. Want dat zeiden die ander dan ook allemaal wel, maar bij hen heb ik dat zelf ook aangevoeld, van het is echt niet mijn schuld. Dus dat is ook al een groot deel van een opvoedingswijze. Dat helpt al veel hé, dan blijf je kalmer ook hé. Welke gedagsveranderingen hebt u gezien dankzij de begeleiding van ITA, en bent u daar tevreden over? Dus, zowel thuis als op school? Dat heel impulsieve, op plezante dingen, maar ook op andere dingen, dat hij misschien meer nadacht... hij heeft er nog problemen mee ze, maar toch, hij probeert echt tot 10 te tellen voor hij dinges eruit flapt. En dat was het grootste probleem, niet alleen thuis maar ook bij leeftijdsgenoten hé. En dat oppoitioneel gedrag, is ook gebeterd hé.ja, hij is wat kalmer geworden. En op school?
124
Ja, dat is eigenlijk niet echt... hé, want hij is heel intelligent maar uiteindelijk heeft hij deeltijds gedaan, en nu..hij heeft geen diploma en geen werk...dus dat is niet echt goed afgelopen. Gelooft u dat de begeleiding een invloed heeft gehad op jullie relatie,tussen u en uw zoon? Ja, daar ben ik zeker van, want hij heeft nu af en toe zegt hij... hij herinnert zich momenten dat hij heel stout was en dan zegt hij van ik was vroeger echt een rotzak en als ik de klok kon terugdraaien. Want hij heeft er nu hartzeer van dat hij mij toen zo pijn gedaan heeft. En dat vind ik toch een schoon inzicht. Als ik soms nu terugkijk zo, dan denk ik van, hij is van ver gekomen. Mensen hebben ook graag nu, alleen leeftijdsgenoten, dat zal nooit goed gaan, hij is heel anders dan hen. Maar ik denk wel dat hij heeft ingezien dat ik moeite voor hem gedaan heb. Werd er na de thuisbegeleiding nog een andere vorm van hulpverlening ingeroepen? Nee, ik heb nog wel eens naar de thuisbegeleiding nog eens gebeld, die hebben toen ook contact genomen met de school, maar dat was alles eigenlijk. Wilt u nog iets kwijt over ITA? Positieve dingen, negatieve dingen? Ik denk dat ik alles verteld heb...
125
GESPREK 5 Er werd beslist thuisbegeleiding op te starten. Wat waren de volgende stappen en hoe hebben jullie dit beleefd? Ze hebben eerst gebeld om te zeggen dat ze ons wilden helpen en dan een afspraak gemaakt voor een eerste gesprek. Dan kwamen ze met twee en hebben we zo over de problemen gesproken en wat de verwachtingen waren enzo. En dan hebben we efkes moeten wachten, dat was wel niet zo tof want ik had gehoopt dat ze direct konden beginnen. Het was ook echt wel nodig, snapt ge? Maar ja, het was niet anders hé. En dan na een paar maanden was het aan ons, dan kwamen ze elke week langs. Een keer voor mij tijdens de schooluren ofzo, en dan nog ne keer iemand anders voor onze (KIND), die gingen dan meestal iets leuks doen. Eerst snapten we dat niet zo goed maar onze begeleidster heeft dat dan uitgelegd en als we dat dan snapten, vonden we dat ook een goede manier van werken. Want als ge met onze (KIND) probeert van gewoon aan tafel te klappen, dan zou je inderdaad niet ver geraken. Hoe en door wie werden de doelen vastgelegd? Hadden jullie inspraak? Op welke manier? Dat werd overlegd met ons allemaal samen. We hadden daar wel veel over te zeggen, het ging natuurlijk ook over ons kind hé. En het waren lieve mensen, het was niet zo van: wij zijn de professionelen en gaan eens zeggen hoe jullie moeten opvoeden, dat helemaal niet. Dat waren echt wel ons doelen waar aan gewerkt werd. Werden jullie hulpvragen en jullie zorgen ernstig genomen? Hoe voelde u dit aan? Ja, heel zeker, er werd naar ons geluisterd en er werd echt gewerkt naar de dingen die wij wilden bereiken enzo. Een beetje zoals ik net zei hé, ze kwamen ons helpen zonder te zeggen van jullie moéten het zo en zo doen. Hoe verliep de communicatie met de begeleider? Dat ging wel vlot eigenlijk, het waren echt lieve vrouwen. Ge voelt u direct gesteund, ge kunt u verhaal kwijt en ge wordt begrepen. Ge ziet ook dat ge niet de enige zijt met een kind met problemen enzo, en ze hebben mij ook geleerd dat het niet mijn schuld was. Want dat begin je op de duur wel te denken hé, maar nu weet ik dat dat niet zo was. Waren jullie tevreden over de verslaggeving? Goh, daar weet ik niet meer zoveel van. Er waren wel verslagen, dat weet ik nog wel. En soms moesten we iets tekenen. En om de zoveel maanden was er een groot verslag en dan werd er gekeken zo van welke doelen zijn bereikt en welke doelen willen we nu hebben. Dus dat was wel in orde denk ik. Wat vondt u ervan dat de begeleiding aan huis gebeurde? Hoe werd dit volgens u beleefd door de verschillende gezinsleden? Eerst is dat wat raar hé, maar ook gemakkelijk, wij moesten ons niet elke keer verplaatsen, dus ge verliest minder tijd enzo. En natuurlijk voelt ge u thuis meer op u gemak om te praten en ook voor onze (KIND), dan zagen ze hem zoals hij thuis was hé. Dus eigenlijk vond ik dat wel goed. 126
Hebt u de hulp gekregen die u wilde krijgen? Kan u dit uitleggen? Ja, dat denk ik wel... niet alles is opgelost natuurlijk, maar het gaat toch al veel beter. Hebt u als ouder opvoedingsvaardigheden aangeleerd tijdens de begeleiding? Staat u dankzij de begeleiding steviger in u schoenen als ouder? Steviger in mijn schoenen? Dat zeker wel, omdat je leert dat het u schuld niet is, omdat je hoort dat je toch wel goed bezig bent en natuurlijk zeiden ze soms van ge kunt dat zo en zo aanpakken. Of dat we samen meer leuke dingen moesten doen, dat deden we niet meer omdat dat toch altijd met ruzie afliep. Maar door dat terug te gaan doen en dan door te bijten, ging het toch stillekes aan beter. Het was wel moeilijk zenne, maar ge staat er niet meer alleen voor hé. Dat deed echt deugd. En natuurlijk door de begeleidingen met hem alleen, is hij ook wel veranderd hé. K had toch het gevoel dat hij ook zijn best deed. Ge denkt daar nooit zo over na, maar nu...Ja, het was echt wel wat we nodig hadden. En dat ander, die opvoedingsvaardigheden. Goh, dat zal wel hé, dat is dan toch van, pakt het zo en zo eens aan hé? Ja, dat toch ook wel. Kan u daar een voorbeeld van geven? Goh, dat is lang geleden zenne, juist van die dingen samen doen, dat weet ik nog goed en dat probeer ik nu ook met de andere kinderen. Dat ik met allemaal eens iets leuks doe, zonder dat de rest erbij is. Quality time hé. Welke gedragsveranderingen hebt u gezien bij u kind dankzij deze begeleiding? Bent u hier tevreden over? Gedragsveranderingen? Heum, ja, eerst was hij altijd weg van huis, of hij nu mocht of niet, en als hij dan thuis was, dan zat het ertegen. Als iets zijn goesting niet was, ja, dan was het kot te klein hé. Voor het minste ontplofte hij en soms was ik echt bang. En voor de andere kinderen was dat ook niet plezant hé. En door die begeleiding is hij toch wat gekalmeerd, hij houdt nu toch ook wel wat rekening met de rest enzo, en hij snapt dat niet alles kan gaan zoals hij het wil. Dat zal misschien nu ook wel wat de leeftijd zijn? Maar toch, ik ben er content mee. En hij is nu ook meer thuis enzo, en hij kan al eens met zijn jongere broer optrekken zonder dat het ambras wordt. Daar konden we vroeger alleen maar van dromen zenne. En ja, soms als er iets is met zijn liefje ofzo, dan probeert hij dat zo duidelijk te maken dat hij erover wil klappe. Hij zal dat niet zo zeggen ze, maar ge merkt dat dan wel, dan komt hij zo wat rond mij draaien als ik eten maak ofzo, zonder iets echt te zeggen. En als ge dan vraagt of er iets scheelt of dat hij wil praten, dan zeg hij zo neuh...ma... En uiteindelijk komt het er dan uit, en dat vind ik echt wel heel tof. Gelooft u dat de thuisbegeleiding een invloed heeft gehad op u relatie met u kind? Kan u hier iets meer over vertellen? Ja, heel zeker. Gelijk dat ik net zei hé. Hij is meer thuis, hij is kalmer,hij komt met zijn problemen bij mij. Dat is toch ook de relatie hé, ja, ik had vroeger nooit durven denken dat het zo goed zou aflopen. Alleja, er is soms nog wel eens iets mis ze, maar waar niet hé. Het blijven pubers natuurlijk. Maar dat hij weet dat hij bij mij terecht kan, dat is toch wel heel goed. 127
Werd er na de thuisbegeleiding nog een andere vorm van hulpverlening ingeroepen? Zoja, welke en waarom? Nee. Daarna was het gedaan. Allé, eigenlijk mist ge dat soms wel zenne, zeker die eerste weken dat ze niet meer komen. Ik mocht nog wel altijd bellen enzo, en dat heb ik in het begin ook wel gedaan. Wil u nog iets kwijt over de thuisbegeleiding? Positieve of negatieve zaken? Zaken die veranderd kunnen/moeten worden? Goh, die wachtlijsten zijn wel spijtig, maarja, zo weet ge ook dat er veel mensen zijn die het nodig hebben hé. En ja, ze hebben echt geen vooroordelen hé, dat is echt super.
128
GESPREK 6 Er werd beslist thuisbegeleiding op te starten. Wat waren de volgende stappen en hoe hebben jullie dit beleefd? De stappen? Ja, die zijn zo eens met zijn tweeen naar hier gekomen en dan hebben we eerst zonder ons (KIND) eens gepraat over alles wat er is gebeurd, en de problemen op school enzo. En dan praktische dingen, wanneer ze het best zouden komen enzo. En een beetje later kwam elke week iemand met ons praten en elke week iemand voor ons (KIND). In het begin was dat wel wat raar om met vreemden over u gezinsproblemen te praten... maar het doet ook wel goed, zo iemand zonder vooroordelen...Ja, da ging wel rap heel vlot eigenliijk. Hoe en door wie werden de doelen vastgelegd? Hadden jullie inspraak? En op welke manier? Die doelen, dat waren wij hé, waar wij heen wilden, en ons (KIND) natuurlijk ook. Die wou graag wat meer vrienden en hulp op school enzo. En dat hebben ze ook wel gedaan, mee gezocht naar een nieuwe hobby, op school gaan praten enzo,... En voor ons was het belangrijkste dat ons (KIND) zich beter in haar vel voelde, en dat wij wat meer konden leren over haar handicap en hoe dat we haar moesten aanpakken, want dat was toch anders dan bij de andere kinderen... Werden jullie hulpvragen ernstig genomen? Hoe voelde u dit aan? Ja, dat heel zeker. Hoe dat we dat voelden? Ja, gewoon... die luisteren naar ons en die begrepen ook wat wij meemaakten enzo, en dan formuleren ze zo wat gij zegt, een beetje anders en dan voelden wij van ja, dat is het, maar dan is schoon woorden hé. Hoe verliep de communicatie met de begeleider? Ja, dat ging wel echt heel vlot. Dat worden al snel ja, gelijk vrienden hé. Ge weet wel dat dat hun beroep is, maar ge krijgt daar zo veel steun van, die luisteren naar al u miserie, zonder u te veroordelen hé. En als er iets is, ge moogt altijd bellen, ze komen eens een keer extra langs. En dan met ons (KIND), die deden altijd iets leuks, en dat vonden wij wel belangrijk. We werken alletwee en we hebben nog kinderen ,en dan heb je daar niet zo veel tijd voor hé. En die tijd alleen met haar begeleidster, daar genoot ze toch wel van. Ze heeft (haar begeleidster) in het begin als het gedaan was ook wel gemist ze. En wij ook want ja, ge wordt dat snel gewoon als zo iemand elke week langskomt, ge krijgt daar echt een band mee ook hé. En waren jullie tevreden over de verslaggeving? Dat was voor ons niet zo belangrijk eigenlijk, dat kwam erbij en we lazen dat wel eens. We moesten dat soms ook tekenen, maar ja, dat was voor ons echt niet van tel. Wat vondt u ervan dat de begeleiding aan huis gebeurde? Hoe werd dit volgens u beleefd door de verschillende gezinsleden? Oo, dat was geen enkel probleem, dat was zelfs gemakkelijk. Dan moesten wij niet elke week ergens heen enzo, want dan zou je dat toch niet lang volhouden hé. Soms was dat wel zo van oei, ik moet nog kuisen enzo, maar na een tijdje trekt ge u dat ook niet meer aan. De 129
rest van het gezin, goh, iedereen vond dat al snel normaal, de kleintjes waren eerst wat verlegen maar meestal zaten die ook op school hé. Hebt u de hulp gerkregen die u wilde krijgen? Kan u dit uitleggen? Ja, zeker. We hebben veel geleerd over haar handicap, en structuur geven enzo, en als ge u kind beter begrijpt dan gaat alles ineens beter hé. En voor ons (KIND) ook, soms als (haar begeleidster) kwam, dan straalde ze. Ze had daar echt wel veel aan. En wij ook natuurlijk. Hebt u als ouder opvoedingsvaardigheden aangeleerd tijdens de begeleiding? Staat u dankzij de begeleiding steviger in u schoenen als ouder? Kan u hier iets meer over vertellen? Ja, dat wel, van die structuur geven enzo. En dat gaat allemaal niet ineens hé, maar dat is zo stap voor stap, dat ge u zekerder gaat voelen en als je ziet dat dan werkt, dan krijg je meer zelfvertrouwen ook hé. Dan weet ge dat ge goed bezig zijt. En wat hebben we nog geleerd? Ja, voor de kleintjes, die hadden er soms ook wel problemen mee, maar daar hebben we dan ook over gepraat enzo, en dan zeiden ze dat die soms wat jaloers zijn op al die aandacht enzo. Dus soms, als de begeleidster van (KIND) haar kwam halen om iets te gaan doen, dan gingen wij soms met de kleintjes naar de speeltuin enzo, en die vonden dat dan ook leuk. Die hebben dat nu ook leren aanvaarden en dat gaat nu ook allemaal beter. Welke gedragsveranderingen hebt u gezien bij u kind dankzij deze begeleiding? Bent u hier tevreden over? Goh, ze is minder snel kwaad, dat is door die structuur hé, dat ze nu weet wat er gaat komen. Soms is dat nog wel eens moeilijk zenne, als er ergens iets tussenkomt ofzo, maar nu weten we dat en worden wij niet kwaad omdat zij kwaad is. Ze is ook wel opengebloeid, ze is nu bij zo'n groepje met kinderen zoals zij, en dan gaan ze samen naar de dierentuin enzo. Dat zijn haar vrienden en daar is ze heel blij mee. Gelooft u dat de thuisbegeleiding een invloed heeft gehad op u relatie met u kind? Kan u hier iets meer over vertellen? Ja, heel zeker! We begrijpen haar nu en ze heeft dan minder heu, frustraties? We hebben geleerd van haar graag te zien met wat ze kan en niet wat ze niet kan. En ook met de kleintjes gaat dat veel beter. Werd er na de thuisbegeleiding nog een andere vorm van hulpverlening ingeroepen? Zoja, welke en waarom? Nee, ja, dat hobbygroepje, is dat dan ook hulpverlening? Ik geloof niet dat we dat zo moeten noemen neen. Ha, ok, nee, dan is er geen hulp meer geweest. Wil u nog iets kwijt over de thuisbegeleiding? Positieve of negatieve zaken? Zaken die veranderd kunnen/moeten worden? We hadden misschen iets meer verwachtingen over de hulp op school. Ze zijn daar wel gaan praten enzo, maar voor het huiswerk bedoel ik dan, dat had ik wel gehoopt, maar dat was er eigenlijk niet. Maar ja, dat is persoonlijk hé. 130
7.5 Bijlage 5: gesprekken kinderen GESPREK 1 I: Als er beslist werd waarrond er werd gewerkt in de begeleiding, had jij hier dan ook een zeg in? K: Ja .. /ehm/ die vroeg altijd wel wa we gingen doen, allee ik mocht da toch meestal beslissen, allee .. of in ieder geval mee iets voorstellen. En ons ouders hadden een begeleider en ik ook, iemand anders. En wij deden dan aparte dingen. Ik denk dat die begeleider van mijn ouders vooral praatte en wij gingen dan dingen doen, da was wel goe. Allee, zo nie altijd thuis zitten en praten, het was wel goed met die uitstappen. I: Vond je dat de begeleider goed naar jou luisterde? K: Ja .. da viel wel goe mee. Ja .. da was wel in orde. I: Vind je dat dat op een manier beter had gekund en hoe dan? K: Goh .. /ehm/ die luisterde wel naar wa ik te zeggen had, dus .. da was wel goe. Of die nu meer had kunnen luisteren, da denk ik nie. I: Als je de begeleider dingen vertelde, was het toen voor jou duidelijk wat ze daar achteraf mee deed? Bijvoorbeeld: nog eens op terug komen, verder bespreken met heel het gezin enz. K: Ah ja. Die schreef wel veel dingen op. In het begin vond ik da wa raar, maar die vroeg wel altijd wa ze wel of nie mocht zeggen tegen mijn ouders. Allee das dus goed he, want ik wou ook nie dat die alles wisten van mij. En die schreef da dan ook op wa ze mocht zeggen. Dus da was allemaal wel duidelijk ja. I: Hoe zou je de band met je begeleider beschrijven? K: Ah da was wel goed. Allee ja .. voor de tijd dat die hier kwam, was da toch wel in orde. Ge wist wel dat die terug weg ging gaan, dus .. allee wij waren geen maten ofzo he. Maar ja, die was altijd wel vriendelijk enzo, dus da liep wel goed. I: En had je het gevoel dat je daar alles tegen kon zeggen, op vlak van vertrouwen bedoel ik dan? K: Ah .. /ehm/ ja, ik vertrouwde die wel allee .. ik heb toch nooit geweten dat die iets ging zeggen zonder da ik daar iets van wist ofzo. Allee in het begin was da natuurlijk nog nie direct van .. allee ik vertrouwde die nie direct he, maar das normaal. Maar na een tijdje .. ja dan ging da wel goe. I: Toen de begeleiding nog bezig was, vond je die toen nuttig? K: Nuttig .. ja .. in het begin nie. Want ja .. zo iemand nieuw en vreemd ineens, allee ge snapt da wel he. Das altijd zo wa raar. Maar ja, da was dan eigenlijk wel goe voor ons. Allee ook voor mij. I: Zijn er dingen die je specifiek nuttig vond aan de begeleiding?
131
K: /ehm/ ja .. ze hebben hier wel .. allee het gaat hier nu wel beter. We kunnen beter praten met elkaar enzo. Er zijn ook dingen die ik vroeger nie verstond ofzo waarom iets nie mocht of kon en van die dingen en da gaat nu ook wel beter. Ja. I: Als je nu terugkijkt, vind je de begeleiding dan nog steeds nuttig geweest? K: Ah .. jaja. I: Zijn er dingen die je toen nog niet had ingezien die nuttig waren? K: Ahja .. die activiteiten waren wel plezant, allee .. da zat wel goed ineen. Zo iets gaan doen en dan soms wa praten enzo, jah .. ik vond da wel goed zo. Toen waren ook alle redenen goe om eens weg te zijn van huis (lacht). I: Vind je dat je veel veranderd bent sinds de begeleiding? K: Ja, awel, ja na de begeleiding ging het wel beter met mij. Het ging hier thuis ook veel gemakkelijker. We konden al eens iets tegen mekaar zeggen zonder te beginnen roepen. Das echt wel veel verbeterd. I: Zijn er dingen bij je ouders die veranderd zijn? K: Ja, die hadden na de begeleiding zo wat meer regels en afspraken enzo. En dan hielden die hun daar ook wel aan. Want da was ook dikwijls een probleem hier. Maar allee .. het was daarna dan veel duidelijk wa ik wel mocht en nie en dan .. ja, dan hielp da echt wel. En ze hebben ook wa minder ruzie, allee da was toch ook vaak om mij denk ik. En da is nu ook wel verbeterd. I: Zijn er dingen veranderd bij heel je gezin? K: Ja .. da wat ik daarstraks heb gezegd, jah .. da had wel zijn effect op iedereen hier. Dus het was hier wa rustiger in huis. I: Zijn er dingen veranderd op school? K: /ehm/ nee, daar was alles altijd wel in orde. I: Vind je dat je alle hulp hebt gekregen die je nodig had? K: Ja, ik denk da wel. Allee .. ja .. alles gaat nu toch beter dus jah. I: Zijn er dingen die je nog meer hadden kunnen helpen? K: Nee .. eigenlijk nie denk ik. Allee .. ik ben er wel content van. Da zal wel veel mensen helpen.
132
GESPREK 2 I: Als er beslist werd waarrond er werd gewerkt in de begeleiding, had jij hier dan ook een zeg in? K: /ehm/ ja nogal. Ik mocht altijd mee de activiteiten kiezen, we gingen dan vanalles doen. Maar veel weet ik daar niet meer over, da is nogal lang geleden. Ahja .. ze vroeg wel soms of ik ergens over wou praten, maar als ik da dan nie wilde, dan moest da ook nie. I: Vond je dat de begeleiding goed naar jou luisterde? K: ja. Da was wel een lieve. Allee, die luisterde toch altijd heel goe als ik iets vertelde. Maar als ik niets wou zeggen, dan deden we gewoon dingen. Gaan golfen ofzo. I:Vond je dat er iets beter kon en hoe zouden ze daar voor kunnen zorgen? K: /ehm/ da was eigenlijk goe zo denk ik. I: Als je de begeleider dingen vertelde, was het toen ook duidelijk wat ze daar achteraf mee deden? Bvb. verder bespreken met je ouders of samen in het gezin of kwamen ze daar later nog eens op terug? K: Ahja. /ehm/ Soms praatte die ook wel eens met ons mama en dan .. ja dan vroeg die da wel altijd eerst aan mij of da goe was wa ze ging zeggen enzo. En die andere begeleidster zat daar dan meestal ook bij. Maar ja .. ja da was wel duidelijk allemaal. I: Hoe zou je de band met je begeleider beschrijven? K: Ja, awel, da was dus wel een lieve. En een plezante. Ja .. in het begin vond ik da nie zo tof dat die voor mij kwam, maar na een tijdje ging da wel beter. Omdat wij zoveel deden enzo .. ja dan ging da wel goed. … En ook ja, die .. allee ik moest daar niets van zeggen he. Ik mocht zelf zeggen wanneer ik iets wou zeggen enzo. Ja, da was wel goe. I: Had je genoeg vertrouwen in uw begeleider? Kon je daar alles tegen zeggen? K: Goh /ehm/ ja .. ik zei daar nu ook nie alles tegen ze. (lacht) Maar als ik mee iets zat, dan kon ek da wel zeggen .. allee da ging meestal nie zo goe tegen ons mama of papa he. En dan kon ik da wel tegen haar zeggen. Da was wel goe. Allee ja, ja, da ging wel goe. I: Toen de begeleiding nog bezig was, vond je die toen nuttig? K: Nuttig .. /ehm/ ja in het begin zo nie he. Ik vond da echt stom dat die kwamen voor mij enzo. Maar ja .. dan viel da eigenlijk wel mee. En ja het is allemaal wel verbeterd thuis nu. Dus dan was da wel nuttig eigenlijk he. I: Wat vond je dan vooral nuttig aan de begeleiding? K: Ja. Wel. Toen begon da praten mee mijn ouders al wat beter te gaan enzo en da was wel leuk. Want voor de begeleiding was er hier wel veel ruzie enzo, allee, ook wel door mij zen. Maar die begeleidsters die probeerden daar wel vanalles voor te vinden om beter te praten mee elkaar enzo. I: nog dingen?
133
K: /ehm/ ja, ik vond da wel leuk om zo gewoon eens tegen iemand te praten. Allee omdat da nie ging mee ons mama enzo. Ja .. dan was da wel goed. I: Dus je vindt het nu nog altijd nuttig dat de begeleiding er is geweest. K: Ja. Ja. I: Zijn er dingen die je toen misschien nog niet inzag, maar waar je nu van denkt: dat is ook wel nuttig geweest aan de begeleiding? K: /ehm/ .. buiten da praten .. ja, ik ben nu wel wa braver geworden dan vroeger. Maar da kan ik nie zeggen dat da door de begeleiding komt. Allee, da zal der misschien wel iets mee te doen hebben, maar ja .. ik ben nu ook wel wat ouder he. I: Vind je dat je veel veranderd ben sinds de begeleiding? K: awel, ja, da praten ga beter. Ook nie alleen mee mijn ouders. Allee ik had vroeger wel veel ambras met mensen en nu is da wel wa minder enzo. Maar ja, ofdat da door de begeleiding komt .. da kunde nie zo zeker zeggen he. Maar als de begeleiding er niet was geweest, jah .. dan was het zeker nooit gelijk nu geworden denk ik. Allee ik was echt nie gemakkelijk vroeger tegen mijn ouders en ook nie op school enzo en jah .. da gaat nu toch wel beter. I: Zijn er dingen die er veranderd zijn bij je ouders? K: /ehm/ ja .. Zij maken ook minder ambras enzo. En jah .. ’t is nu wel plezanter thuis enzo, allee die waren vroeger toch dikwijls heel kwaad op mij en nu .. lachen wij thuis wa meer enzo. I: Zijn er dingen veranderd in heel je gezin? K: ja. Allee, ik kom nu ook wel beter overeen mee de rest hier in huis. Vroeger had ik daar nie echt een band mee, allee ik hield alles zo wat voor mijn eigen enzo. En jah .. nu vertellen wij al eens dikwijls iets tegen elkaar. Ja, das wel beter nu. I: Zijn er dingen veranderd op school? K: Awel ja, ik had daarna wel andere vrienden enzo, want ik ben toen van school veranderd. Allee, na heel die tijd .. da waren eigenlijk nie echt vrienden. Allee, ik amuseerde mij daar toen wel mee, maar eigenlijk .. allee op een slechte manier. En ja .. daarna dan voelde ik mij ook wel beter en dan had ik zo wat andere vrienden op die nieuwe school enzo. I: En vind je dat je alle hulp hebt gekregen die je wilde krijgen? K: /ehm/ goh .. ja, ik denk da wel. I: Zijn er nog dingen waarvan je denkt: dat had mij ook nog kunnen helpen, dat had mij nog meer geholpen? K: nee .. ik vond het wel goed zo.
134
GESPREK 3 Als er beslist werd waarrond er werd gewerkt in de begeleiding, had jij hier dan ook een zeg in? /ehm/ meestal wel. En werd hiervoor gezorgd? Meestal werd er gewoon gevraagd wat het probleem was aan mijn moeder en werd er daar rond gepraat. En dan vroegen ze aan mij: is da zo of zo? En dan ging ik er meestal wel op in. Had jij een aparte begeleider? Ja. Ik zowel als mijn moeder hadden elk een aparte begeleider. Vroeg uw begeleider dan: wat wil je gaan doen of waarover wil je praten? Er werd meestal, voor zover ik het mij nog allemaal kan herinneren he, maar er werd wel vaak gevraagd wat ik wou doen of bij een voorstel, er werden altijd wel compromissen gesteld. Dus het waren altijd wel verschillende dingen. Vond jij ook dat je genoeg kon meebeslissen wat er werd gedaan of vond je dat er teveel aan uw mama werd gevraagd? Bwa nee, zowat allebei wel ze. Ons mama haar begeleidster vroeg het dan aan ons mama en die van mij aan mij, dus. We hadden allebei wel wat we moesten hebben. Vond je dat de begeleiding goed naar luisterde? Meestal was ik degene die moeilijk deed, dus /ehm/. Dus gewoon er werd wel goed gepraat. Zijn er dingen waarvan je vind: dat had beter gekund. Bvb. Op die manier had ik mij meer beluisterd gevoeld, had ik meer kunnen zeggen wat ik echt wou? Ik vond altijd.. ik ben altijd schoolmoe geweest. En ze hebben meer het leerkrachtentype aangenomen en dat was het onaangename. Maar da is na een tijdje wel weggegaan. Na een tijdje was dat niet meer therapie, dan was dat gewoon praten. Als je de begeleider iets vertelde, was het toen voor jou duidelijk wat ze daar achteraf mee deden? Dus de dingen die jij vertelde, werden die dan verder besproken met uw ouders of in gezin of kwamen die daar later nog eens op terug? Die schreef dat allemaal op en af en toe was er dan een samenkomst. Ja, alletwee de therapeuten en ik en mijn moeder samen aan tafel zaten. En dan werd dat allemaal besproken. De band met uw begeleider, hoe zou je die beschrijven? Ik vond eigenlijk, voor mij was dat iemand die altijd naar mij thuis kwam om te babbelen, meer niet. En had je het gevoel dat je daar alles tegen kon zeggen? 135
Dat niet, ik heb dat nooit gehad bij iemand gehad. En was dat omdat je ze niet genoeg vertrouwde of omdat je gewoon niet alles wou zeggen tegen een persoon? Ik vond dat mensen niet alles van mij moesten weten. Ik vond het in het begin heel erg dat ik therapie moest krijgen. Ik wist dat er documenten van mij gingen bijgehouden worden en ik dacht dat die voor altijd in hun systeem ging staan en dat iedereen dan wist dat ik iets mankeerde. Zo heb ik mij dan ook wel meermaals gevoeld bij die therapie, dat ze mij behandelden alsof ik echt een probleem had. En ze behandelden mij zo thuis ook en ik vond eigenlijk dat ik niets van problemen had. Had je voor de rest vertrouwen in uw begeleider? Na een tijdje wel, in het begin niet. Toen de begeleiding nog bezig was, vond je die toen nuttig? Helemaal niet. Het is eigenlijk voor mij pas beter geworden sinds ze zijn weggegaan. Ik heb uiteindelijk bij de therapie ook alleen maar moeilijk liggen doen. En toen dat gedaan was, heb ik gezegd: kijk, nu wil ik mijn leven wel beteren. Voor gewoon niet nog eens therapie te krijgen. En op deze moment, zijn er dingen waarvan je denkt die zijn wel nuttig geweest, maar zag ik toen nog niet in? Ja, gewoon, praten met mijn moeder. Dat ging nooit. Zowel mijn moeder als ik, wij vlogen allebei direct uit. En da gaat nu wel beter. En ook tijdens de therapie en een jaar na de therapie is er da veel gebeurd, hebben ze veel gedaan wat er in de therapie gezegd is geweest. En ook langs de kant van mijn moeder zijn alle regeltjes dan terug beginnen vallen en hebben ze gewoon terug hetzelfde gedaan als ervoor. Dus uiteindelijk, de therapie heeft wel geholpen, maar tot op een bepaalde schaal. Want voor de rest is het eigenlijk door het zelf uit te praten met mijn moeder. Vind je dat je veel veranderd bent sinds de begeleiding? Ja, dat wel, maar ik, ik denk zelf persoonlijk niet dat dat daardoor komt. Daar spelen heel veel dingen in mee. Zijn er dingen veranderd bij uw ouders die je linkt aan de begeleiding? Ja, het eerste jaar na therapie wel, toen werd er meer gekeken en geluisterd en hebben we veel samen gepraat. En ook de regeltjes van het huis enzo, wat een kind mag en wat niet. Dat werd aangepast en na een jaar hebben ze dat terug laten vallen en werd het weer absurd. De regels van dit huis, zowel mijn broers als ik hebben daar jarenlang problemen mee gehad. Wij voelden ons altijd opgesloten, terwijl de rest dan buiten mocht en dat was dan hetgeen dat mocht wanneer de therapie hier kwam, dan mocht ik meer buiten, kreeg ik vrije uurtjes, kreeg ik een tv, maar met de tijd begonnen ze daar toch terug controle over te nemen, dus dan had ik zoiets van: jah weer wat verloren tijd. Zijn er dingen in heel uw gezin, de relatie in heel uw gezin samen met uw broers of zussen die veranderd zijn?
136
/Ehm/ goh, we zijn eigenlijk allemaal zo’n beetje.. Ik en mijn broer, wij zijn alletwee zo .. goh hoe zegt ge da, een beetje asociaal ten opzichte van onze ouders. Wij zijn gewoon met ons leven verder gegaan en elk zijn eigen kant op en zo weinig mogelijk tijd in huis. Mijn broer woont nu op zijn eigen en ik ben van plan om op mijn eigen te gaan wonen, dus .. wij vinden wel dat het goed is gegaan voor ons. Zijn er dingen veranderd voor u op school na de begeleiding? Ik was altijd schoolmoe en dat is er eigenlijk nooit uitgegaan. En ik had vroeger een grote mond en da heeft altijd in mijn nadeel gespeeld, dus en ik werd dan gepest en op een duur gaat ge weg uit school. ’t Is eigenlijk alleen bergafwaarts gegaan op school, de rest gaat nu wel beter. Vind je dat je alle hulp hebt gekregen die je wilde krijgen tijdens de begeleiding of wat kon er nog meer gebeuren? Ik vond toen eigenlijk al dat ik die hulp niet nodig had. Da had eigenlijk gewoon uitgepraat kunnen worden ook. Daar had geen twee jaar therapie voor nodig geweest. Maar uiteindelijk ga ik ook nie liggen klagen, ik vond het wel .. ja, ik vond het wel leuk da zij ervoor hebben gezorgd dat wij hier thuis wat meer konden praten. Zijn er dingen waarvan je denkt: als dat wel had gebeurd tijdens de begeleiding dan had het beter geweest? Toekomst plannen, van wat wil je later worden, want eigenlijk dat is waar ik altijd problemen mee heb gehad. Nu zit dat wel goed, maar ik had wel nog hulp kunnen gebruiken op dat vlak. Wil je nog iets kwijt over de ITA-begeleiding die ik niet gevraagd hebt? Nee, niet bepaald, goh. Ik vind het iets goed, ik vind dat het moet blijven. Ik vond, voor mij was het niet nodig, maar uiteindelijk heeft het toch wel wat in huis geholpen. Ge had nooit kunnen weten wat het had geweest zonder da.
137
GESPREK 4 Als er iets werd gedaan bij ITA, bvb. Een activititeit of waarrond er werd gesproken, mocht jij dan mee beslissen wat dat was of deed de begeleider dat alleen? /Ehm/ de begeleider. Ja, alleen de begeleider, die deed da meestal. En soms ik ook. En wat deden jullie dan zoal? /Ehm/ gaan zwemmen, zo van die dingen. Da is’t. Als je toch mee mocht beslissen wat je ging doen, hoe gebeurde dat dan? Ze vroeg dan: wa wil je doen? En dan, ofwel zegt ze nee, ofwel zegt ze ja. En was dat da een week op voorhand of op de moment zelf? Dat was een week op voorhand, da was met een stempelkaartje. Als heel da stempelkaartje volstond, dan mochten we iets gaan doen. Als er over dingen werden gepraat, werd dat dan op voorhand vastgelegd. Bvb. Volgende week praten we daarrond of hoe ging dat? Nee nie echt. Soms vroeg ze wel eens: wa gaan we doen ofzo, maar niet veel. Toen de ITA-begeleiding bij jou kwam, vond jij toen dat ze goed naar jou luisterden? Ja. Vond je dat je daar alles tegen kon zeggen wat je wou zeggen? Ja. Uhu. Zijn er dingen waarvan je denkt: dat kon wel beter? Nee. Als je de begeleider dingen vertelde, was het toen voor jou duidelijk wat ze daar achteraf mee deden? Bvb. Als jij iets vertelde, bespraken ze dat dan verder met uw ouders of allemaal samen in het gezin of kwam ze er later nog eens op terug? Ja. Als jij iets zei tegen de begeleider en bvb. Je wou niet dat dat tegen je ouders werd gezegd, vroeg zij dat dan of dat in orde was dat zij dat tegen jouw ouders zei? Ja. En kwam je goed overeen met jouw begeleider, hoe zou je die band beschrijven? /Ehm/ ja da was wel een leuke. Ik wil die zeker nog wel eens zien. Tja, da is’t ongeveer. Die deed veel dingen met mij, da was wel leuk. Maar toen was ik nog klein. Toen de begeleiding nog bezig was, toen de ITA-begeleiding nog bij jou thuis kwam, vond je dat toen nuttig dat die naar jou kwamen?
138
Ja. En wat vond je toen nuttig? Dat die mij helpen en azo. En met wat allemaal? /Ehm/ mee dinges. Bijvoorbeeld /ehm/ hoe je moet omgaan met andere mensen, wat je graag doet. Dingen die je graag doet en dingen die je niet zo goed kunt. En op deze moment, vind je nog altijd dat de begeleiding nuttig is geweest? Soms. Soms wel? Zijn er dingen waar je nu van denkt: ah ja, da was ook wel goed, maar die je toen nog nie echt had ingezien? Zingen deed ik vroeger nie graag, nu wel. Nog dingen? Nee. Vind je dat je veel veranderd bent sinds de begeleiding? Niet echt. Zijn er dingen waarmee je het vroeger moeilijk mee had en nu niet meer? Nee, niet echt. Zijn er dingen veranderd bij uw ouders? Nee, dat is allemaal nog hetzelfde. Zijn er dingen veranderd bij uw broers of zussen? Nee. Zijn er dingen veranderd op school? Nee. Heb je alle hulp gekregen die je wilde krijgen. Ja. Zijn er dingen waarvan je denkt: dat had ook nog goed geweest in de begeleiding? Dat had nog mogen gebeuren? Nee, niet echt.
139
GESPREK 5 I.: Als er beslist werd waarrond er werd gewerkt in de begeleiding, had jij hier dan ook een zeg in? K.: Sommige dingen, uhm, werden meer met de ouders besproken dan met de kinderen zelf. Als de begeleidsters dan kwamen, gingen die gewoon rond de tafel zitten. En dan uhm, zei die vrouw, ah ja, vooral wat de ouders zeggen. Met de kinderen ja, daar deden ze ook wel, daar babbelden ze ook wel mee, die helpen u dan wel voort enzo. Maar .. ze deden meer wat de ouders zeggen dan .. Ze luisterden meer daar henne dan wat de kinderen vertellen. I.: Had jij een aparte begeleider voor uzelf? K.: Ja, ons mama had een aparte begeleider en ik had een aparte begeleider. I.: En met die aparte begeleider, deed je daar dan dingen mee? K.: Uhm ja, dan ging ik mee naar het bureau, dan knutselde die mee mij en dan babbelden wij en dan gingen we een activiteit doen. Bowling enzo. Als ik jarig was, ging die ook iets mee ons doen, da was wel tof. Dat deden ze wel met ons. Met de ouders deden ze dat dan nie, maar wel met de kinderen. Dan konden wij ook veel babbelen. I.: En die activiteiten, mocht je die dan zelf kiezen? K.: Ja, die mocht ik zelf kiezen. I.: Die begeleidster van ITA, vond je dat die goed naar u luisterde? Kon je daar alles tegen zeggen? K.: Ja. Ja. I.: Kan je daar iets meer over vertellen? K.: Uhm, wa? I.: Kan je daar iets meer over vertellen? K.: Uhm ja. Wa ik daar ook tegen zei .. want ik had de meeste begeleiding thuis, maar ja die vertelt wat privé ofzo gezegd, wat zij dan niet mocht vertellen tegen ons mama, soms vertelde ze da wel. Ahja, de vertrouwen soms, in’t begin, soms ging da vertrouwen wel heel moeilijk. Dus ja, maar we konden wel goe babbelen, want ik kon die heel goe .. wa ik daar tegen zei, kon die echt voor haar eigen houden. En dan vroeg die van ja, zeg sebiet wa ik wel mag vertellen tegen uw mama en wa ik nie mag vertellen tegen uw mama. En dan schreef ze da op een papier en zo allemaal, wa ik allemaal heb gezegd en dan uhm en dan komen wij terug samen met de mama en haar begeleidster en ik mee mijne begeleider en dan babbelden wij daarover. I.: Zijn er dingen die je vindt dat er beter zouden kunnen in het luisteren naar u? Zouden ze nog andere dingen kunnen doen waardoor ge u meer op uw gemak zou voelen of meer zou kunnen vertellen? K.: Ik weet eigenlijk nie. Da was een begeleider die ik kende, ik had ermee in de groep gezeten, ik kende die dan van daar. Omda ik die al kende, was da vertrouwen er wel een beetje. Ik weet nie hoe da bij ons mama was, omdat die de begeleider nog nooit had gezien. 140
Ik kende mijn begeleider al een beetje, daarmee… Bij was’t eigenlijk goe, ik kon er ineens mee babbelen. In’t begin was da moeilijker, dan kon ik er niet alles tegen zeggen. Ik had ze al gezien, ik ken ze al wel, maar dan … ik vertrouw ze wel een beetje, maar het volste vertrouwen wa ik eigenlijk wel moet zeggen voor … allee da ze mij hielpen, had ik dan verzwegen, omda de echte vertrouwen er nog nie was. En dan in begin ook van .. ahja.. wa er wel beter mocht.. was het voorstellen ..en ook zeggen van ahja.. en soms was da ook babbelen over iets wa ik nie wou, dan soms pushen ze ook wel en da mogen ze eigenlijk nie doen, dus .. I.: Ok,.. dan .. als jij dingen vertelde tegen de begeleider, was het voor u dan ook duidelijk wat ze daar achteraf mee deden. Bvb. Bespraken ze dat later in het gezin of kwamen ze daar met u later op terug op verder te gaan? K.: Ja, uhm. Ik heb nogal veel ook gehad aan mijn begeleider. Ik heb zoiets van da je bij mij alles duidelijk moet zeggen en uhm dat deed ze ook wel. Als ik eerst met haar zit te babbelen en de bijeenkomst is dan over een paar weken en dan gingen wij nog eens samen zitten. En dan, pakt die een papier en dan schrijft die daarop wa ze wel mag zeggen en wa ze nie mag zeggen. Dus, maar ahja soms komt het wel onverwacht, dus.. Wa ze vertellen wa ik nie echt weet van woorden, pakken ze er wel bij. Wa ze eigenlijk nie mogen zeggen. Soms komt da onverwacht aan tegenover ons. I.: Ok. Dus het was voor u echt duidelijk, alles wa ik vertel tegen mijn begeleider, ik weet wa ze daarmee gaan doen? K.: Ja. I.: Hoe zou je de band met je begeleider beschrijven? Je hebt er daarstraks al een beetje over verteld. K.: Tussen ons? I.: Tussen de begeleider en jij? K.: Ja … de band .. Da was gewoon .. ahja.. ik wist toen dat die nie lang bleven. De band was eigenlijk wel goe, maar voor .. ik weet nie hoe ik da moet zeggen … uhm… tussen ons was de band wel goed.. en .. Het was wel tof enzo met wie ik kon babbelen en .. zij was dan ook heel vriendelijk, wij hadden wel een hele toffe band, maar soms had ik het gevoel da ze dan .. uhm. (Praat tegen andere persoon) We wisten dat het nie voor eeuwig kon duren. I.: Toen de begeleiding nog bezig, vond je die toen nuttig en wat vond je er dan nuttig? K.: Ik vond het heel nuttig dat de begeleiding er was, want daardoor is eigenlijk het beter geworden tussen mij en ons mama. Vroeger konden wij, ja, konden wij niet goed babbelen met elkander en hadden wij altijd ambras.. En sinds dat zij zijn gekomen, soms hebben wij da nog altijd, maar da heeft iedereen zowa, maar als zij zijn gekomen, hadden we terug een band met elkander en konden we terug babbelen en was .. en hadden wij minder ambras en als er iets was, konden ik en ons mama met elkander babbelen wat voordien niet kon. I.: Dus ze hebben echt gewerkt aan de band tussen u en uw mama? K.: Ja. Ja. Eigenlijk wel. 141
I.: Dus ik kan dan stellen dat je de begeleiding nu nog steeds nuttig vindt? K.: Ja. I.: Zijn er nog die je nu inziet, die je toen misschien nog niet zag, van : oh dat is eigenlijk ook nog goed geweest aan de begeleiding? K.: Uhm .. ja .. wa ik wel goed vind is, we zaten altijd apart, dus ahja. Ik wist niet wat ons mama zei tegen haar begeleidster en ons mama weet ook nie wa ik zei tegen de begeleidster. Dan konden wij veel meer zeggen dan als we bij mekander zaten. Dus da was wel goed. I.: Vind je dat je veel veranderd bent sinds de begeleiding en wat is er dan veranderd? K.: Uhm .. ja.. ik ben veel veranderd. Ik heb minder woedeaanvallen, veel minder .. allee ik heb er eigenlijk geen meer. Ik ben heel vriendelijk en als er een probleem is, kan ik er ook over babbelen en vroeger was da nie zo. I.: En wat vind je dat er veranderd is bij uw ouders? K.: Die maken minder ruzie enzo, dus .. omwille van mij allemaal he. Als ik een woedeaanval kreeg, waren die ook kwaad enzo. Dus er is minder ruzie tussen hen. Ze kunnen nu gewoon babbelen met elkander. I.: Zijn er dingen veranderd in heel uw gezin? K.: Uhm .. ik kom .. ja .. ik kom goe overeen nu met mijn broers en zussen enzo. Vroeger kwam ik alleen met één broer goed overeen. Da was de K. dan, omdat die bij mij in het internaat had gezeten. Nu kom ik mee iedereen overeen enzo en wat er scheelt en allemaal, dan babbelen wij da ook uit. Da is eigenlijk wel echt goe veranderd, de situatie thuis. I.: En zijn er dingen veranderd op school? Of liep alles daar al goed? K.: Op school liep eigenlijk alles al goed. Er was eigenlijk niets echt op school, het was hoofdzakelijk thuis. I.: Dan heb ik nog een laatste vraag: Vind je dat je alle hulp hebt gekregen die je nodig had op die moment? K.: Uhm ja, ja. Als ik echt vragen had of ik wou eens over iets anders babbelen, uhm bijvoorbeeld over seksuele kwaliteit enzo allemaal en zo ja. Da kon ik allemaal vragen en dan hielpen die mij ook wel, zoals ge moet da zo doen enzo allemaal. Ik kon ook andere dingen vragen, nie alleen over problemen van bij mij thuis, maar ook eens over iets anders.
142
GESPREK 6 Als er beslist werd waarrond er werd gewerkt in de begeleiding had jij hier dan ook een zeg in? Uhm, een zeg tijdens de begeleiding zelf … Op die moment zelf nie, allee ik bedoel … da is gekomen omda het ook moest, maar op zich als die hier binnenkwamen was het altijd wel van: wa wilt ge gaan doen of zo. Op vlak van begeleiding enzo mocht ik wel mee mijn zeg doen, da wel. Maar de moment van het beginnen van ITA was uiteindelijk nie echt direct uw eigen keuze. Hoe werd hiervoor gezorgd? Hoe zorgden zij da jij mee inspraak had? Uhm door te vragen gewoon. Wa wilt gij gaan doen? Is da bowlen of zo van die dingen, vooral bowlen was da vaak of gewoon iets gaan drinken, maar… da vroeg die dan, maar op de moment zelf was da ook zo… Die stelde dan dingen voor en dan zei ik gewoon van : ja das goe, ofzo. Het was altijd op de moment zelf of ook de week ervoor? Soms, meestal was da als zij hier aankwam, maar soms was da ook van we zijn gaan bowlen en dan zei die van: volgende week kunnen we da of da gaan doen, kunnen we eens minigolfen of eender wa en dan stelde die da wel al voor en dan kon ik erover nadenken en dan kon ik da laten weten dien dag. Da verschilde echt altijd, da was altijd verschillend. De ene moment wel, den andere was da … da was altijd wa zien. Da is een beetje vaag, nogal lang geleden. Vond je dat de begeleiding goed naar jou luisterde? Jaaa (twijfelend) … Ik ben aan’t denken terug … (lacht) Ja eigenlijk, was het gewoon, wij zaten er dingen te doen. Het was ook niet verplicht om dingen te zeggen, ge deed er activiteiten mee enzo om terug denk ik te proberen te functioneren in de maatschappij denk ik. Maar dan vroeg die zo hoe dat het was enzo en dan luisterde die wel, zeker wel, maar ’t was nie verplicht om direct over vanalles te praten. Maar ik denk toch wel, jah … effe terugkijken … die luisterde wel heel goe. ’t Was nie iemand die zelf heel veel praatte, dus ge kon er wel gewoon uw ding tegen zeggen. Vind je dat er iets beter kon en hoe zouden zij daarvoor kunnen zorgen? Beter kon, amai … Ik denk dat da op die moment eigenlijk goe was, denk ik. Allee bij was da zo, ge komt uit het ziekenhuis en ge zijt lang nie uw verantwoordelijkheid, door iemand anders in plaats van het zelf te doen, om’t zo te zeggen. En daar wordt ge eigenlijk begeleid om terug te kunnen functioneren in de maatschappij eigenlijk dus, … Ik denk van wel. Als je de begeleider dingen vertelden was het toen ook duidelijk wat ze daar achteraf mee deden? Bvb. De dingen die jij zei, bespraken ze die verder met uw ouders of in gezin samen of kwamen ze daar later nog eens op terug? Awel, ik geloof … Ons mama had een eigen iemand. Allee da was … Ik had een persoon en ons mama had die ander persoon. Ik denk, soms zaten wij gezamenlijk allemaal eens samen. Of da was dat die persoon van ons mama hier was en ik juist ook en dan op’t einde effe samen zaten. Maar ahja … in’t begin zeker nog nie, ik denk meer naar’t einde toe. Da is echt een vage periode, ik ooh. Soms was da echt, zat die mevrouw ook aan tafel, dus soms 143
zaten we echt wel samen. Maar met die één mevrouw van ons ouders, had ik nie echt een band. Die zat er dan af en toe eens bij. Als je dan samen zat, dan werden de moeilijkheden die jij had verteld, besproken? Als ik dat zelf wou. Die vroeg da ook altijd, kunnen we da eens bespreken, wilt gij da aan uw ouders vertellen of eender wat. Dan was da zo van bwajaa wete … Soms was da van jaa … misschien beter doe ‘k ik da eens alleen ofzo of misschien beter da jullie da eens doet. Maar die deden da nooit direct, toch nie als ik erbij was, kweet nie of da achter mij, maar da weet ik ook nie, ik denk van niet. Maar dan vroeg die da ook altijd op voorhand van kijk, als we da gaan bespreken, wilt gij da en .. als ik dan nee zei, konden ze u wel een beetje ompraten, probeerden ze toch wel wa om het toch te zeggen. Op zich wel echt het beste he. Hoe zou je de band met je begeleider beschrijven? Uhm … Nie echt intiem. Het was meer … op die moment zat ik ook nie echt zo mee van … die ander mensen da deed mij ook nie echt veel. Ik zat meer met mijn eigen toen. En da was meer zo een verplichting uiteindelijk. Als ik het echt volledig zelf mocht kiezen, had ik het liever nie gedaan, maar naar nu toe is’t goe da ‘k het heb gehad. Die moment was da echt iets van, jah ’t is een verplichting. En jah, ge kiest ook nie die persoon, die is er ineens en ineens is da: kom, laten we iets gaan doen, ahja ok ça va… Da was nie echt om te zeggen van speciale band, het was gewoon een soort van begeleiding om terug te kunnen functioneren. En in hoop van zegen, langs hun kant da ge dan gaat praten en allee jah, meer op die manier. Nu … op deze moment, heb ik iets van da is goe dat da er is geweest, maar op die moment zelf had ik meer zo iets van, da’s een verplichting. Allee, denk ik toch dat da meer da gevoel was. Als je dingen zei tegen je begeleider, had je toen het gevoel dat je er veel tegen kon zeggen en vertrouwde je die er ook mee? Vertrouwen wel. Uhm … ik kon er mee praten, maar sommige dingen zei ik ook niet. Ja … da was ook gewoon meer het feit van, ge vertrouwt die wel, maar ergens hebt iets van, die komen samen en die vroegen da wel, maar toch weet ge nie zeker van, gaat die da nu misschien wel zeggen of … Der waren bepaalde dingen die ik ook gewoon nie zei, maar ze vroegen meer van hoe het was en ofda ge toen … ja … ik zeg zo maar .. hallucinaties of da ge het verwarrend vond of eender wa, zo’n dingen nu wel, maar omdat da feiten waren, maar dingen die ge dan stiekem doet zo, ’t was’t ene wel, ’t andere weer nie. Maar ik denk nu wel, allee, khad die persoon die ik had liever, daar kon ik meer tegen zeggen dan die persoon die ons mama had. Die één was ook minder, allee die kwam bij mij minder over als vooroordelend, die ander had precies al direct een oordeel. Dus liever die da’k ik had dan die die ons ouders hadden, da denk ik toch wel. Op die moment, had ik ook zoiets, dat die mij al kent voordat ik tegen had moeten zeggen zo. Dit is daarstraks al eens aan bod gekomen, maar toen de begeleiding nog bezig was, vond je die toen nuttig? Op de moment was da .. uhm … meer, da moet, da hoort erbij en jah da moet gewoon. Nu heb ik zoiets van, dat is nuttig geweest. Ik moest ineens na een jaar, uhm, terug verantwoordelijkheid moet hebben, voelen enzo, terug leren omgaan in dees tijd, dees familie gezin, da ging toch makkelijker, allee beter vond ik dat er iemand is die u daar toch kan in begeleiden stap voor stap dan da ge’t ineens knal voor uw ogen zie en toch moogt doen alleen, allee denk ik ja. 144
En kan je specifieke dingen zeggen van de begeleiding die je nuttig vond? Uhm … de vrouw die ik had, ik had meer iets van die is nie vooroordelend, die zat er gewoon, die was stil en ik kon daar alles tegen zeggen zonder dat die der over ging oordelen ofzo dus. Da’k ik da kon lossen en de keer erop , allee dan kan die wel vragen van, kunde misschien daar eens over nadenken of da gevoel da ge had kunt ge daar meer concreet rond zijn en volgende week da kunnen verder bespreken ofzo. Op da vlak, meer van, gaf die wel haar mening,op da vlak, maar die ging nooit nie zeggen van das nie goe of das fout en over’t algemeen had je wel wa uhm mensen die da wel deden. Als ge iets zegt, dat die direct zeggen van das goe of das fout of die zeggen niets maar ge ziet aan de manier dat die da afkeuren of eender wa. Op die manier is da wel goe. Nog iets? Voor de rest denk ik … jaaa … we gingen natuurlijk elke week iets doen he, da bowlen enzo, da was ook altijd plezant (lacht). Maar ik denk dat da zo … ja.. en ja naar de toekomst toe he, da ge der terug, allee, da ge terug kon functioneren denk ik, maar … nee, ik denk vooral dat da belangrijk was dat er iemand was waar ge uw laatste dingen tegen kon zeggen zonder die oordelen en veroordelingen. Vind je dat je veel veranderd bent sinds de begeleiding? Ja. Maar ik was al veel veranderd sinds da ik van’t ziekenhuis weg was. Maar na die begeleiding ja, veel veranderd … ik denk da ik … ja vooral de moment da’t gedaan was, ik zal’t zo zeggen. Dat die, nadat die begeleiding was stopgezet, had ik echt zoiets van: ok, ik kan het nu. Tijdens had ik zoiets van: ik heb het altijd nog nodig en de moment dat da stopt, had ik echt zoiets van : kijk, ik kan het nu zelf. Het kind bij mij is er wel uit en de problemen van ander mensen heel hard aantrekken … allee ge hebt empathisch en ongezond empathisch, dus da het meer naar het ongezonde ging, da ik mijn eigen erin verloor eigenlijk. En uhm… ja ook, de sociale sector mocht ik ook totaal nie doen enzo, da raadden ze toen allemaal zowa af, maar mee da’k ik die, allee na die begeleiding en ontslagen te zijn uit de psychiatrie enzo, heb ik toch willen doen, allee.. Wie da wilde, was het koppige deel, dus da kregen ze er niet uitgepraat en nu doe’k ik ook gewoon opvoeder, dus da is ook zo da is toen nooit gezegd tegen mij da ik da kon doen. Ik moest dan mode gaan doen ofzo, maar da interesseerde mij helemaal nie ofzo, dus … Of verkoper ofzo, maar nie in de sociale sector, maar uiteindelijk toen kon ik da ook nie. Allee, da is gewoon hoe dat is, maar nu heb ik zoiets van: daarin ben ik toch wel veranderd. Allee, als ik nu nog het zelfde zou zijn, zou ik het nu nie aankunnen. Wat is er veranderd, vind je, bij uw ouders? Zijn uw ouders veranderd sinds de begeleiding? Uhm, ik denk meer vertrouwen. Dat da een groot ding is, dat die … Allee ik denk da als ik weg was ofzo, dat die dan precies zo … en trouwens zo ja, allee, wa ga ze nu doen en .. ja, ik denk… ook wel zekerder, zelfzekerder in’t algemeen. Ik denk zo, na da’k ik van de psychiatrie terug ben, heb ik heel lang zo veel wantrouwigheid gevoeld gehad van mijn ouders. Da als ik wegging ofzo, dat die da precies nie echt vertrouwden, dus dan heb ik ook eigenlijk heel lang wel overdag ofzo, maar ’s avonds ging ik dan ook nie echt veel weg. Ik ging dan ook veel vroeg slapen enzo. Maar meer zoiets van, ik denk, bewust dat da misschien nie echt langs hunne kant is, maar onbewust toonden die da ergens zo wel. Maar nu is da helemaal minder vind ik, ons mama ziet dan ook wel da het beter gaat en ons papa 145
eigenlijk ook, dus dan ook wa meer vertrouwen da ge krijgt en ook meer vrijheid uiteindelijk. Vind je dat er dingen veranderd zijn in heel het gezin? Uhm, ja meer … ik ben de oudste van de drie, dus bij mijn twee zussen dan, dat die ook wel zo, die hadden er heel veel uhm last ook van denk ik, want ik was dan die hun oudere zus en vooral mijn jongste zus die had heel veel, zo van, dat die wel opkeek naar mij, maar dan zo meer omda ik da dan zo door ziekelijk te zijn dan keek die daar naar op en dan wou die da ook zo wa precies doen. Ik kreeg toen heel veel aandacht op die moment eigenlijk om ge die aandacht dan ergens nodig hebt en dan hebt ge nog twee andere zussen, die snakken daar ergens ook eigenlijk naar. Dus die gaan da zo ergens … mijn middelste zus heeft er, ja die heeft wel heel hard zitten wenen, maar da was in den tijd van’t ziekenhuis da’k ik meer zo ja opgesloten zat om’t zo te zeggen, isoleercellen enzo. Da was voor hun heel zwaar, maar ik denk meer op vlak van aandacht dat da voor hun heel moeilijk was, want uiteindelijk schelen wij nie veel, dus da was ook ne puber aan’t worden en de aandacht ga volledig naar mij, dus jah. Dan is da ook nie echt makkelijk, maar nu heb ik zoiets van die vertrouwen is er voor mij dan en dan hebben ons mama en ons papa meer tijd voor mijn zussen eigenlijk. Op da vlak is er wel veel veranderd. Toen destijds, zijn er toen dingen veranderd op school? Ja, da was eigenlijk het pakket in’t algemeen eigenlijk, therapeut, de psychiatrie en ITA. Uhm ja, ik deed eerst hotelschool en dan ben ik daarna mee heel veel gezaag en gezever met de therapeut en psycholoog en alles toch maar verzorging gaan doen. En daarna gewoon jeugd- en gehandicaptenzorg, dus elke keer ne stap verder. Allee ja, verzorging da is het lichamelijk verzorgen, er is toch verschil tussen een opvoeder en een verzorger. Een opvoeder is al meer met die mensen echt … gesprekken voeren en activiteiten enzo. En da was voor mij eigenlijk wat afgeschreven stond eigenlijk. Van: da moogt gij nie doen. Uiteindelijk kan ik da nu wel en ik denk op vlak van school is er heel veel veranderd. Ook op vlak van vrienden, ik bedoel … de moment da ik ziek was, dacht ik van : ik heb keiveel vrienden. Uiteindelijk is da van : gij zijt gewoon wa zot, dus ge hebt grote mond, grote klap en ge hebt dan veel vrienden omdat die wa opkijken, maar uiteindelijk van in die tijd niet meer veel mensen. Uiteindelijk in dien tijd, da waren nie echt vrienden. Ge merkt ook, als ge uw eigen nie graag ziet, kan je een ander eigenlijk ook nie graag zien. Uiteindelijk betekende da ook nie veel voor mij. Normaal als ge zoveel vrienden zou verliezen, zoude toch wel …, maar da deed mij eigenlijk niets. Nieuwe school, nieuwe mensen en alles, wat ervoor was, was passé meer zo. Dus op da vlak is er allemaal wel veel veranderd. Vind je dat je alle hulp hebt gekregen die je nodig had? En wat kon er eventueel nog meer gebeuren? Uhm … uiteindelijk wel, ik heb zoiets van … het is nu wel goed, dus alles in’t geheel heeft wel geholpen. Eender wa, allee, hetgeen wat er toen is gebeurd, da is wa ik nu ben uiteindelijk ook ergens. Misschien ergens, allee da is misschien stom en nie echt mogelijk, maar een keuzemogelijkheid hebben van mee welke begeleidster of begeleider of da ge wel zo een keuze hebt zo. Allee bij ne psycholoog, ge kunt bij iemand in therapie gaan en da klikt nie, ja da gaat ge naar nen andere. Op een duur had ik ook zoiets van ik heb al zoveel gezien. Ja, die daar kan ik nie mee klappen, mee die wel. Ja, meer misschien ja, die keuzemogelijkheden. Allee achteraf gezien vond ik da nie, maar da was hetgene wa op die moment toen wa had, van: waarom laten ze mij niet kiezen? Waarom droppen ze weer 146
iemand bij mij? Maar over’t algemeen vond ik het wel goed, geen vooroordelen, geen juist of fout. En achter de schermen om’t zo te zeggen, zullen ze wel doen wa ze moeten doen, maar op de moment zelf, waar ik dan bij was, was’t meer van : zeg maar, zeg maar wat er is, meer los. Ook een eigen keuze van, als ge niet wilt babbelen, babbelt ge nie. Ge waart nie verplicht. Op zich vond ik dat allemaal goed.
147
7.6 Bijlage 6: Boomstructuur ouders
148
7.7 Bijlage 7: Boomstructuur kinderen
149
