Instituut voor Nederlands Taalonderwijs en Taaladvies
Luisteren II Workshop 31 augustus 2012, Joke Olie, INTT
Doel van de workshop:
Antwoord geven op de vraag: hoe maak je de examentraining voor het Staatsexamen Luisteren II effectief en aantrekkelijk?
Programma:
Wat is luisteren? Waarom is het zo moeilijk? Wat moet je kunnen op B2? Hoe maak je de training effectief? Hoe maak je de training aantrekkelijk? Hoe formulier je feedback bij digitale examens?
Wat is luisteren?
• Ik luister wel, maar ik hoor je niet! • Ik hoor je wel maar ik luister niet! • Ik luister wel, maar ik versta je niet • Ik versta je wel, maar ik begrijp je niet
Wat is luisteren? Productie
Transmissie
Perceptie
Spreker
Medium
Luisteraar
Bedoelen
Begrijpen
Formuleren
Verstaan
Spreken
Spraakgeluid
Horen
Luisteren is heel moeilijk!
• Berlusconi • Je verstaat hem wel, maar begrijp je hem? • Servische Gipsy Group Bij de Staatsexamens zakken relatief veel kandidaten voor het onderdeel luisteren.
Wat speelt zich af bij het luisterproces?
- Processen van lagere orde die leiden tot verstaan - Processen van hogere orde die leiden tot begrip en interpretatie
Hoe werkt het oor? • Oorschelp vangt boodschap in vorm van geluidsgolven op en leidt deze door de gehoorgang. • Daarna brengen zij het trommelvlies in trilling. • De drie gehoorsbeentjes (hamer, aambeeld, stijgbeugel), die samen het middenoor vormen, versterken vervolgens de geluidstrillingen. • De haarcellen in binnenoor (basilair membraam) vangen trillingen op en zetten ze om in een signaal dat via de gehoorzenuw wordt doorgegeven aan de hersenen. • De hersenen interpreteren deze signalen. animatie van het oor
Tijdens de communicatie treedt vaak ruis op. .
Waarom is luisteren zo moeilijk? 1. Fonemen (klanken) zijn anders 2. Foneeminventaris verschilt per taal 3. Fonotaxis verschilt per taal 4. Woordsegmentatie 5. Reductie van woorden 6. Heel veel varianten van het Nederlands 7. Nederlands lijkt snel 8. Woordenschat is ontoereikend 9. Ironie, uitdrukkingen en gezegden worden niet begrepen
Fonemen zijn in elke taal anders • Fonemen zijn klanken die leiden tot betekenisverschil. Voorbeelden: • In het Nederlands onderscheiden we de [f] en de [p]; falen is heel anders dan palen • Ook de [r] wordt heel verschillend uitgesproken, maar dat leidt niet tot betekenisverschil.
Foneeminventaris verschilt sterk per taal • Hawaïaans heeft minder dan 15 fonemen • Urdu kent meer dan 60 fonemen • In Japans geen onderscheid tussen [l] en [s] • In het Spaans en het Turks zijn veel minder klinkers.
Categorische perceptie • Uitspraak van fonemen is nooit consistent. Toch interpreteren moedertaalsprekers deze vrijwel altijd feilloos. • Perceptie van klanken wordt niet gehinderd door irrelevante akoestische afwijkingen. (pijn of peen) • Tweede taalleerders worden door deze akoestische verschillen wél in de war gebracht.
Klanksysteem verschilt per taal seven languages
Consequentie voor het luisteronderwijs:
Betekenisvolle verschillen tussen fonemen worden in het Nederlands soms niet waargenomen en moeten extra getraind worden.
Fonotaxis verschilt per taal • Professor Prlwtskofsky • De vorm van de woorden verschilt per taal • Japans: vrijwel alle syllaben hebben een medeklinker, gevolgd door een klinker: Yamaha, Toyota, Murakami • In het Nederlands komen consonantenclusters voor: angstschreeuw • In Slavische talen op een andere manier: krk, Djenepr
Woordaccent is onbekend
• Woordaccent is soms bepalend voor betekenis • Voorkomen/ voorkomen • Aanbod woorden vaak schriftelijk • Klank-tekenkoppeling ook hier van belang
Woordsegmentatie • In geschreven taal kennen we spaties. • Ingesprokentaalwordenallewoordenaanelkaarvastgeplaktwaardoordeafzonderlijkewoordennietmeerteonderscheidenzijn • Zelfs als je de woorden kent, is het moeilijk om ze te herkennen. • Oefeningen met woordgrenzen zijn heel nuttig! [bijvoorbeeld Uitspraaktrainer van Chris van Veen]
Reductie van woorden • Als je een woord hoort dat je kent, heb je maar een flard (gereduceerde vorm) nodig en je restaureert het woord (onbewust), mits het in je mentale lexicon voorkomt. • Eik? Tuuk? • Eigenlijk Natuurlijk • Naast gereduceerde vorm ook alternatieve vorm: ie, d’r, mellek
Heel veel varianten van het Nederlands In Nederland relatief veel streek- en stadsdialecten, maar ook veel sociale taalgroepen (jongeren, juristen etc.) De 179 nationaliteiten in de Randstad voegen ook variaties toe.
Spreektaal lijkt snel • In geschreven tekst kan men terugbladeren. • Een vreemde taal lijkt altijd ‘snel’ • Heel belangrijk om te trainen met gesproken teksten die in elke fase herhaald kunnen worden. • Educatieve filmpjes met langzaam uitgesproken en goed gearticuleerde taal vind je via de site van www.entoen.nu • canonclip Rembrandt
Woordkennis is ontoereikend • Opvattingen lopen uiteen: • Albert Mehrabian (1971): 55% lichaamstaal, 38 % intonatie, 7% woorden • Sindsdien sterk in twijfel getrokken • Brown (2004): 95-98% van de worden moet bekend zijn om goed te kunnen luisteren • Dus: blijf werken aan de woordenschat!
Geen eenduidigheid in onderzoek, maar…. Concensus over: • Noodzakelijkheid van training (don’t test them, train them! Paul Seligson: "Trying to teach listening") • Zowel lagere ordeprocessen als hogere ordeprocessen moeten getraind worden.(topdown én bottom-up) • Oefenmateriaal moet passend zijn. • Koppeling klank-teken is van belang.
Wat is taalvaardigheid op B2? (ERK) “Kan de hoofdgedachte van een ingewikkelde tekst begrijpen, zowel over concrete als over abstracte onderwerpen, met inbegrip van technische besprekingen in het eigen vakgebied. Kan zo vloeiend en spontaan reageren dat een normale uitwisseling met moedertaalsprekers mogelijk is zonder dat dit voor een van de partijen inspanning met zich meebrengt. Kan duidelijke, gedetailleerde tekst produceren over een breed scala van onderwerpen. Kan een standpunt over een actuele kwestie uiteenzetten en daarbij ingaan op de voor- en nadelen van diverse opties.” (bron: www.erk.nl)
Toegespitst op luistervaardigheid B2
Onderwerp
Teksten hebben betrekking op concrete en abstracte onderwerpen die men tegenkomt in het sociale en professionele leven en in het onderwijs.
Woordgebruik en zinsbouw
Het taalgebruik is complex.
Tempo en articulatie
De spreker spreekt in standaardtaal en in normaal tempo.
Tekstlengte
Teksten kunnen lang zijn. (bron: www.erk.nl)
Hoe ziet het Staatsexamen eruit? In het examen Luisteren wordt getoetst of u voldoende luistervaardig bent. Er worden twee soorten luistervaardigheid getoetst: 1. globaal luisteren 2. selectief luisteren (bron: www.cve.nl)
In de afgelopen periode werd vrijwel uitsluitend het globale luisteren getoetst, maar in de vraagstelling is er wel degelijk een verschil tussen globaal en specifiek aan te wijzen.
Drie onderdelen Het examen Luisteren bestaat uit drie onderdelen. In deze onderdelen komen verschillende luistersituaties voor. Dit zijn situaties die u kunt tegenkomen in een opleiding of op uw werk. Bijvoorbeeld een werkgever die een nieuwe werknemer vertelt wat hij precies moet gaan doen. De luisterfragmenten lijken op normaal taalgebruik: u hoort verschillende stemmen, versprekingen, herhalingen enzovoort. Een spreker kan een accent hebben, maar het is nooit een dialect. Soms hoort u geluiden op de achtergrond van de geluidsopname. Dit komt omdat er echte geluidsopnamen zijn gebruikt. (bron: www.cve.nl)
Soorten en aantal opgaven Bij de teksten horen meerkeuzevragen. U moet bij elke vraag een antwoord kiezen uit drie antwoorden. De vragen en antwoorden staan op een computerscherm. Er is steeds maar één antwoord goed. U kiest dus bij elke vraag antwoord A, B of C. De examens Luisteren Programma I en Programma II bestaan uit ongeveer 40 meerkeuzeopgaven. (bron: www.cve.nl)
Digitale afname voorbeeld digitale afname (bron www.cve.nl) Zie ook de voorlichtingsfilm op de site van www.cve.nl voorlichtingsfilm
De digitale afname heeft consequenties voor de strategie!
Hoe maak je de training effectief? - Train afwisselend luistervaardigheid en verstavaardigheid - Neem tijdloze documentaire-achtige filmpjes (beeldbank) filmpje vakbond http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20100317_ge schiedenisvakbond02 Voordelen van educatieve filmpjes: veel onderwerpen, educatief taalgebruik, aantrekkelijk, transcripten aanwezig. - Maak gebruik van gratis mp3 (www.omroep.nl/uitzendinggemist ) https://www.home-academy.nl/
Breng kennis aan van de structuur van gesproken teksten
Transcribeer en analyseer gesproken teksten.
Kern
Precisering
Specificering
Maak naast inhoudelijke vragen ook analyseopdrachten bij luisterfragmenten.
Hoe train je de verstavaardigheid?
Combinatie tekst en geluid (gatenteksten/ minimale verschillen/ woorden aanvullen)
Tv of omroepgemist.nl met ondertiteling
Liedjes met lyricks
Filmpjes, audio’s, luisterexamens met transcripten
Dictees
Vergroting van de woordenschat
Laat de kandidaten tijdens het oefenen met examens de woorden die ze niet kennen in hun woordenschrift opnemen. Selecteer hoogfrequente woorden uit de oefenexamens en maak daarbij idioomoefeningen, zoals raadoefeningen, sorteeroefeningen, synomiemenoefeningen, etc.
Specifieke strategieën bij de luisterexamens
Vóor het luisteren Tijdens het luisteren
Vóór het luisteren
Voorkennis activeren. Opdrachten en antwoordopties analyseren
Voorkennis activeren
Laat ze goed kijken naar de titel en de context
(inhoud) Is een bekend onderwerp?
(vorm) Is het een interview, een lezing?
Laat ze het concrete voorstelling maken bij het onderwerp en het op hun eigen leven betrekken
Heb je er zelf mee te maken gehad?
Hoe denk je dat de spreker eruit ziet?
http://youtu.be/QM5V3Dj1ejg Introdans (Onderdeel B 2012)
Opdrachten en antwoordopties analyseren: Globaal of specifiek?
Veel vragen beginnen met:
Wat vertelt de spreker over...?
Wat zegt de spreker over...?
Meer specifiek is:
Welk voordeel noemt de spreker.....?
Hoe lang werkt de spreker als gids?
Voorbeeld analyse (bron: examen luisteren 2001-2002 Onderdeel A Een gesprek over monumentenzorg) 1.Wat vertelt Tom Blekkenhorst hier over de plaatsing van een gebouw op de monumentenlijst? A Dat is soms een kwestie van een afweging tussen criteria. B Dat gebeurt in een aantal gevallen veel te makkelijk. C Dat kan alleen wanneer aan een minimaal aantal eisen voldaan is.
Analyse
De vraag begint heel algemeen "Wat vertelt Tom Blekkenhorst over....." Je moet dus letten op 'plaatsing van een gebouw op de monumentenlijst'. Optie A heeft het over de afweging van criteria die daarbij een rol spelen en lijkt niet heel stellig. Optie B geeft een oordeel van de spreker over al dan niet te gemakkelijke plaatsing op die lijst. Optie C geeft een vrij strikt antwoord en is dus weer tamelijk stellig.
Audiofragment +Transcript Vraag: Welke gebouwen komen nu het meest in aanmerking voor plaatsing op de monumentenlijst? Je zou kunnen zeggen dat het meest ideale gebouw of het meest ideale monument een optelsom is van alle aspecten waarom we vinden dat het monumentaal is: het is én mooi én het heeft een interessante geschiedenis en het heeft bijvoorbeeld in het gebied waar het staat een belangrijke cultuurhistorische of ook sociale waarde gehad. Nou, die aspecten vallen niet altijd samen. Soms is er een gebouw dat uitgesproken lelijk is, maar wel heel interessant is vanwege zijn geschiedenis en alles wat zich erin heeft afgespeeld of vanwege het product dat er ooit gemaakt is en dan vinden wij dat je toch eens diep moet nadenken of je het om die reden niet zou moeten behouden.
Bespreking:
Aan het begin van dit fragment gaat Tom Blekkenhorts in op wat het 'ideale monument' zou zijn. Toch lijkt antwoordoptie C niet juist te zijn, want hij zegt: "Nou, die aspecten vallen niet altijd samen." De werkelijkheid is niet 'ideaal'. Dan gaat hij de criteria sterk nuanceren en dan weet je dat het antwoord niet stellig is. Optie B (uitgesproken mening) en optie C (stellige uitspraak) vallen dus al af. Ook omdat de criteria genuanceerd worden, is optie A (door het woord 'afweging') een aannemelijk antwoord.
Onderstreep de kernwoorden (Bron: examen luisteren 2003-2004 Onderdeel A, Burgers Dierenpark)
Wat is volgens Alex van Hooff typerend voor Burgers Dierenpark? A Dat de bezoekers de dieren zo dicht mogelijk kunnen benaderen. B Dat de dieren er minder afhankelijk van hun natuurlijke omgeving zijn. C Dat de dieren zo gehuisvest zijn alsof ze in de vrije natuur leven.
Met onderstreping:
Wat is volgens Alex van Hooff typerend voor Burgers Dierenpark? A Dat de bezoekers de dieren zo dicht mogelijk kunnen benaderen. B dat de dieren er minder afhankelijk van hun natuurlijke omgeving zijn. C Dat de dieren zo gehuisvest zijn alsof ze in de vrije natuur leven
Tijdens het luisteren
Noteer synoniemen
De woorden die in de antwoordopties staan, zijn vrijwel nooit identiek met de woorden die
uitgesproken worden. Sterker nog: als in een antwoordopties precies dezelfde woorden
gebruikt worden, zijn dat meestal ‘afleiders’.
Voorbeeld synoniemen noteren (Bron: examen luisteren 2003-2004 Onderdeel A, Burgers Dierenpark)
Wat is volgens Alex van Hooff het belangrijkste doel van Burgers Dierenpark? A Het publiek laten kennismaken met zeldzame dieren. B Het publiek laten zien hoe mooi de natuur is. C Het publiek verschillende dieren laten zien.
Noteer de synoniemen:
Wat is volgens Alex van Hooff het belangrijkste doel van Burgers Dierenpark? A Het publiek laten kennismaken met zeldzame dieren. B Het publiek laten zien hoe mooi de natuur is. C Het publiek verschillende dieren laten zien.
Hoe bedenk je nou hoe je de dieren wilt tonen aan het publiek? Nou, de ideeën die bij ons in het dierenpark worden uitgewerkt, die worden uitgewerkt door de biologen en door onze directeur. Die gaan samen, gaan ze nadenken van.. wat willen we, wat zijn mooie dieren om te laten zien, en zo zijn ze op het idee gekomen dat .. iedereen die praat altijd over de tropen, iedereen heeft het altijd over dat de tropen zo mooi zijn, maar bijna niemand is , was ooit in de tropen geweest. Door dan zo'n stukje tropen proberen na te bouwen , kun je de mensen meenemen daar naartoe, kun je ze laten zien wat het bijzondere daarvan is. Nou zo zijn we begonnen met onze tropenhal. Nou, van daaruit zijn we verder gaan denken: Wat zijn nog meer stukken natuur die heel erg mooi zijn om te laten zien en wat wij dus heel graag willen is gewoon onze bezoekers meenemen en toch die schoonheid van alles laten zien.
Op de toon letten Uit de toon kun je heel veel afleiden. Bijvoorbeeld ‘De Maan’ opdracht 8 (bron: Stex lu 2000) Van wie is de maan, volgens Schilling? Dat is niet helemaal duidelijk en moet uitgezocht worden. Dat is volgens hem vastgelegd in het ruimterecht. Van de Verenigde Staten, want die waren er het eerst.
8. Van wie is de maan? Tsja, eigenlijk zou je dat aan iemand moeten vragen… aan een jurist. Er is een onderdeel dat heet : ‘het ruimterecht’ en dat gaat over de vraag: ‘van wie is bijvoorbeeld de ruimte waar de satellieten door bewegen?’ Waar houdt het luchtruim op? Het luchtruim is geregeld, maar hoe zit het als je bijvoorbeeld op zeshonderd kilometer hoog zit? Van wie is de maan? Het antwoord is, voor zover ik weet, maar, nogmaals, eigenlijk aan een jurist vragen, die op dat gebied goed thuis is, dat de maan van niemand en van iedereen is. Maar het is dus zeker niet zo dat je nu naar de maan kunt gaan en daar een vlag kunt zetten en kunt zeggen: “ … Dat is al gebeurd, de vlag staat er… , maar dat betekent niet dat de VS aanspraak kunnen maken op het eigendom van de maan. En als het ooit zover komt dat er opnieuw bemande maanvluchten gaan komen, dan lijkt dat me een goed moment om daar eens afspraken over te doen. En dan wordt de maan misschien wel van de Verenigde Naties, ofzo, of weet ik veel.
Het meest effectief: feedback geven!
Niet eindeloos laten ‘gokken’ Fouten maken mag, als je maar begrijpt waarom het fout is! Feed back geven in klassikale situaties Feed back geven bij zelfstudie
Feedback in klassikale situaties Onderdeel A 2012 (FNV)
Laat de inleiding horen Praat over het mobiliseren van voorkennis. In andere landen is de vakbeweging of de ‘Dag van de Arbeid’ op 1 mei vaak belangrijker dan in Nederland. (eventueel filmpje vertonen). Geef de opdracht om de vragen van opdracht 1 te analyseren en te onderstrepen en laat uitwisselen. Laat het fragment horen
Luisterexamen 2012 Onderdeel A Voorlichting over de FNV (bron: Staatsexamen Luisteren 2012) (met onderstreping)
Waarom doet de FNV volgens Brenda de Jong aan ledenwerving? A Omdat 1, 2 miljoen leden voor heel Nederland aan de lage kant is. B Omdat er de laatste tijd in een aantal sectoren sprake is van ledenverlies. C Omdat in sommige sectoren de onderhandelingspositie versterkt moet worden.
Vervolg klassikale feedback
Wissel uit welk antwoord is gekozen. Als er geen consensus is, beam het transcript of herhaal het fragment. Als er dan nog vragen zijn, leg uit waarom het juiste antwoord het juiste antwoord is. Ga zo verder met de volgende vragen.
Wij hebben 1,2 miljoen leden als FNV. Het is ook zo dat wij heel doelbewust, om sectoren waar we weinig leden hebben om daarin ook sterker te worden. Ik noemde een voorbeeld; dat is de automatiseringssector, die ook enorm gegroeid is in de afgelopen jaren, waar wij traditioneel eigenlijk nooit een poot aan de grond hebben gehad en waarin we nu dus heel doelbewust investeren om te zorgen dat daar leden komen, omdat het aantal leden wat wij hebben binnen een sector, geeft ons ook een onderhandelingspositie met de werkgevers. In sectoren waar wij weinig leden hebben, kunnen wij ook met de werkgevers geen goede CAO’s afsluiten. Dus is het voor werknemers in die sectoren belangrijk ook dat wij daar een stevige positie hebben. En het is iets waar wij doorlopend mee bezig zijn om ons te richten op die nieuwe sectoren.
Feedback bij zelfstudie
Eindeloos examens maken is niet zo zinvol. In Hot potatoes kun je niet alleen de vragen digitaliseren, maar ook feedback geven. Voorbeeld: vraag 2, 3 en 4 van 2012 Bekijk de voorbeelden op je hand out en bespreek ze met je buurman of buurvrouw.
opdracht
Verzin zelf feedback in tweetallen bij onderdeel B van 2012 een interview met een danser. (zie voor de vragen en de transcripten je hand out filmpje introdans Eerste fragment:
Meer weten? Meer materiaal? Voor informatie, transcripten of gedigitaliseerde luisterexamens:
[email protected]
Het zou mooi zijn als we met vereende krachten de bestaande oefenexamens van zinvolle feedback zouden kunnen voorzien. Meld je aan!
Bedankt voor jullie aandacht en tot ziens!!!!!
