Inspirerendevoorbeeldacties vanmilieucharterlaureaten
MilieucharterOostVlaanderen cyclus2011 InsamenwerkingmetengesteunddoordeprovincieOostVlaanderen
MilieucharterOostVlaanderen
Hetcertificaatvoormilieuvriendelijkebedrijven! MilieucharterOostVlaanderenrichtzichnaarbedrijvendieeenactiefmilieubeleidwillenvoerenen diemilieuzorgalseenvastewaardebinnenhetbedrijfzien. MetMilieucharterOostVlaanderenwilVokaKamervanKoophandelOostVlaanderenende ProvincieOostVlaanderenbedrijvenhelpeninhetuitwerkenvanhunmilieubeleidénde mogelijkheidgevenerkenningtekrijgenvoorhunmilieuprestaties. Hetmilieucharterwordttoegekendindieneenbedrijfvoldoetaandemilieuwetgevingentijdenshet actiejaarminimaal4milieudoelstellingeninconcreteactiesomzet.Eenevaluatiecommissie, samengestelduitvertegenwoordigersvanverschillendeoverheidsinstantiesenvertegenwoordigers vandebedrijfswereld,beslistovertoekenningvanhetcharter. Dedeelnemersbepalenzelfdeactiesdiezewillenrealiseren.Basisprincipehierbijisdatdeacties nietalleeneenmeerwaardebetekenenvoorhetleefmilieu,maarookeenmeerwaardehebbenvoor deonderneming(personeelsbetrokkenheid,imago,…).Milieucharterdeelnemersbewijzenzojaar naarjaardatmilieuzorgookeconomischloont.Zijrealiserenimmersbesparingenopondermeer energie,grondstoffen,afvalstoffenentonenaandatmilieuzorgresulteertineenefficiënte bedrijfsvoeringeneenbetererelatiemetdeomgeving. MilieucharterOostVlaanderenbetekent: Eenhulpmiddelbijdeuitbouwvanhetmilieubeleidendesensibiliseringvanmedewerkers positieveprofileringvanhetbedrijfnaarstakeholders(personeel,buren,klanten,overheid,…) bekendmakingvandemilieuprestatiesvanhetbedrijfindepers controleopconformiteitmetdewetgeving jaarlijksetoetsingvanhetmilieubeleidenevaluatievandegenomenactieswaarbijhet evaluatieteamadviezenenaanbevelingenformuleert constructiefcontactmetoverheden Ditjaarhebbenallemilieucharterlaureatenéénvanhunactiestoegelichtineenfiche,waarbijzowel demilieu,alsdefinanciëleensocialevoordelenvandeuitgevoerdeactiewordenaangegeven. Zewillenuhierdoorinspirerenendagenuuitopzoektegaannaardewinwinvooruwbedrijfén voorhetmilieu. Wijwensenuveelleesplezier! AnnemieDeProft Projectcoördinatorduurzaamondernemen
KatjaDaems Projectcoördinatormilieuenenergie
Noordlaan21–9200Dendermonde Tel.052339829|fax052339801|Mobiel0473519135
[email protected]|www.voka.be/oostvlaanderen
Noordlaan21–9200Dendermonde Tel.052339825|fax052339801|Mobiel0486669091
[email protected]|www.voka.be/oostvlaanderen
PS.Denkaanhetmilieuendrukdefichesnietonnodigaf!
Juni2012 InsamenwerkingmetengesteunddoordeprovincieOostVlaanderen
Inhoudstafel Hierondervindtudeactiesterugperthema.Sommigeactieshebbenbetrekkingopverschillende milieudomeinen,dezewordendanookindeinhoudstafelbijdeverschillendebetreffendethema’sgeplaatst. Indezebundelzijndevoorbeeldactiesalfabetischgerangschiktperbedrijf. Uvindtdezebundelookdigitaaloponzewebsitewww.voka.be\oostvlaanderen Thema:Milieubeleidenmilieuzorg CBR,Gent QuarryLifeAwardvoorhetbevorderenvanbiodiversiteit Crawford,Merelbeke Reductiepapierverbruikdoordigitaliseringenoptimalisatie printerinstellingen DrukkerijSchaubroeck,Nazareth Betervoorkomendangenezen EOC,Oudenaarde–Evergem Nieuweonthaalfilm HondaEurope,Gent Eco– drivingookvoorheftrucks Silocleaning,Kallo HELPSAVEWATER “ourpeoplemakethedifference” Vandenbussche,Aalter MedewerkingtotbehalenvanValideocertificaatvoorbouwheerEcopuur VictorBuyck,EekloWondelgem CO2– prestatieladder VOKAOVlaanderen,Dendermonde Duurzaamheidsrapport Thema:Water AelbrechtMaes,Gent Reductiewaterverbruikdoorregelmatigecontrole Cytec,Dendermonde Opmaakvaneenwaterbalanshelptomhetafvalwatertereduceren EcoPrintCenter,Lokeren Overschakelenvanstadswateropvijverwatervoorkoelwaterkoeltorens Niko,SintNiklaas Automatischspoelengalvanolijn OVMB,Gent Vaatwasmachine:kleineingrepen,groteeffecten Plastal,Gent Hemelwatergebruik,waterbesparing Silocleaning,Kallo HELPSAVEWATER “ourpeoplemakethedifference” Thema:Lucht ArcelorMittal,Gent LPG vorkheftrucks Cavalier,Eeklo Omvormingkoelinstallaties Eandis,Melle Mobiliteitsmaanden“GameevoorminderCO2”beperkenCO2–uitstoot EOC,Oudenaarde–Evergem Reductiestoomverbruikbijstoomstripping HondaBelgium,Aalst MinderCO2 – emissies OVMB,Gent Koelgroep:kleineingrepen,groteeffecten VictorBuyck,EekloWondelgem CO2– prestatieladder Thema:Bodem Benteler,Gent PreventiebodemverontreinigingdoorProcedureproductuitbraak CBR,Gent QuarryLifeAwardvoorhetbevorderenvanbiodiversiteit Thema:Lawaai/licht KAHOSintLieven,Gent KAHOSintLievenkiestvoorenergiebesparingmetbeterlicht Thema:Gevaarlijkestoffenenpreparaten DeLaval,Gent HazMatproject Hamann,Wetteren Keuzevanonderhoudsproducten HondaBelgium,Aalst Werknemersinformerenensensibilisereni.v.m.nieuweCLPverordening TransportMervielde,Evergem Minderverpakkingsafval,minderverbruik Thema:Afvalenverpakkingsafval InsamenwerkingmetengesteunddoordeprovincieOostVlaanderen
AZSintBlasius,Dendermonde AparteinzamelingPMD afval Crawford,Merelbeke Reductiepapierverbruikdoordigitaliseringenoptimalisatie printerinstellingen Havenbedrijf,Gent Ingebruiknamewerktuigdragendvoertuig Lima,Aalter Bioafbreekbarefolievoorhetverpakkenvanvoedingsmiddelen Milliken,Gent Afvalverminderingdoorplaatsenvancamera‘s Movianto,Gent PersonalDigitalAssistent Solutia,Gent Bezoekeenseenafvaleilandenkeertevredenterug TransportMervielde,Evergem Minderverpakkingsafval,minderverbruik Vanas,Kruibeke Intranet alsonthaalbrochure Thema:Inkoop/investeringen Aronia,Gent Elektrischemobiliteit,comfortvooruenuwomgeving Auwerprint,Dendermonde Inktenopwaterbasis,hetdrukt DeHauwere,Dendermonde Inktenopwaterbasis,hetdrukt Hamann,Wetteren Keuzevanonderhoudsproducten Havenbedrijf,Gent Ingebruiknamewerktuigdragendvoertuig TailormadeLogistics,Gent FleetLPGdieselmix TransportMervielde,Evergem Minderverpakkingsafval,minderverbruik Thema:Energie AutobedrijfOst,Wetteren Scorenmetrelighting Desso,Dendermonde Zonneenergie Eandis,Melle Mobiliteitsmaanden“GameevoorminderCO2”beperkenCO2–uitstoot EOC,Oudenaarde–Evergem Reductiestoomverbruikbijstoomstripping Initial,Lokeren BesparingopgasverbruikCV– keteldoorverlagenvande ketelwatertemperatuur Initial,Lokeren Voorverwarmenvanbronwaterd.m.v.warmtewisselaaropafvalwater KAHOSintLieven,Gent KAHOSintLievenkiestvoorenergiebesparingmetbeterlicht OVMB,Gent Vaatwasmachine:kleineingrepen,groteeffecten OVMB,Gent Koelgroep:kleineingrepen,groteeffecten TailormadeLogistics,Gent FleetLPGdieselmix TailormadeLogistics,Gent Hybrideheftrucks TMVW,Gent ThinClient– “dunnewerkplek” Trition,Wetteren Maximaleenergiebesparingenbijhetwassenvanhotellinnen VolvoCars,Gent Energiereductieopderepairlijn Vondelmolen,Lebbeke Plaatsenvanwittedakbedekking Thema:Omgeving
AutobedrijfOst,Wetteren Scorenmetrelighting Benteler,Gent CBR,Gent Eandis,Melle Meyland,Adegem ONSemiconductor,Oudenaarde
PreventiebodemverontreinigingdoorProcedureproductuitbraak QuarryLifeAwardvoorhetbevorderenvanbiodiversiteit Mobiliteitsmaanden“GameevoorminderCO2”beperkenCO2–uitstoot Oefenennoodprocedures OpstellenenoefenenvaneenCrisisCommunicatiePlan
InsamenwerkingmetengesteunddoordeprovincieOostVlaanderen
Reductie H2O-verbruik door regelmatige controle
Thema Water
Bedrijfsgegevens AelbrechtMaesnv Skaldenstraat131 9042Gent www.aelbrechtmaes.be Sector Metaal Activiteit Studieenuitvoering vanmetaalconstructies enuitvoeringvan onderhoudswerken
Korteomschrijving Door het toepassen van maandelijkse opname van ons waterverbruik, hebben we moeten vaststellen dat het verbruik structureel abnormaal hoog was. Na controle van alle waterafname punten (wc/sanitair – keuken – diverse kranen) hebben we vastgesteld dat we inderdaad met verlies zaten. Herstellingen zijn uitgevoerd en tevenshebbenwijnieuwewasbakkenaangekochtmetdrukknopenipvkranen. Nieuwe wasbakken met knop
Oude wasbakken met kraan
Economischvoordeel/Financieelaspect Voor de herstellingen hadden we een gemiddeld verbruik van 28,5 m³/maand. Na herstellingen en installatie van de nieuwe wasbakken is ons verbruik gereduceerd naarminderdan20m³/maand. Milieuvoordeel Reductieverbruikstadswater Sociaalvoordeel Bevorderingmilieubewustzijnbijdemedewerkers Metenisweten:indicator Maandelijkseopnameverbruikstadswater
OpgemaaktinhetkadervanMilieucharterOostVlaanderencyclus2011opdatumvan31/05/2012
F_KRN_237 v1
LPG-VORKHEFTRUCKS
Thema Lucht
Bedrijfsgegevens AMTailoredBlanks JohnKennedylaan51 B9042Gent
Korteomschrijving Vervanging van de 4 bestaande door diesel aangedreven vorkheftrucks door vorkheftrucksopLPG(8Ton)
www.arcelormittal.com/ automotive/about/tailored blanks
Sector Metaalverwerkende industrie Activiteit Lasergelasteplaat voorde automobielsector
Economischvoordeel/Financieelaspect KostprijsenverbruikvanLPGversusdiesel=2000€besparing/jaar Standtijdbijtankenverkort(diesel=regeneratietijdvoorroetfilter) Lagereonderhoudskosten Milieuvoordeel CO2uitstootdrastischverminderd Rookgassengeminimaliseerd Mindergeluidt.o.v.dedieseltrucks–reductiemetca.6dB Geurhinderdrastischbeperkt Sociaalvoordeel Properelucht/omgeving Geenirritantedieselgeur Mindergeluid Îaangenamereengezonderewerkomgevingvoormedewerker.
OpgemaaktinhetkadervanMilieucharterOostVlaanderencyclus2011opdatumvan23/05/2012
F_KRN_237 v1
ELEKTRISCHE MOBILITEIT Comfort voor u en … uw omgeving
Thema Inkoop/Investeringen
Bedrijfsgegevens ARONIANV GustaafCallierlaan256 9000Gent www.aronia.be Sector schoonmaak Activiteit Klassieke schoonmaak, schoonmaakconsultancy enfacilitairediensten Leverancier MAHYGENT Brusselsesteenweg 135/163 9050Gent/Ledeberg
Korteomschrijving 100%elektrischtransportvoorallemanagementsverplaatsingenbinneneenstraal van20kmronddekantoren.HettransportinenronddecentraGent,Brusselen Antwerpenwordensteedsmoeilijkermetdewagen:nietwendbaargenoeg,te groot,tevervuilend,…DaarombeslootARONIAnvvoordeverplaatsingvanhet managementrondde3kantorenteopterenvoordeelektrischeRENAULTTWIZY. Meteenautonomievan100km,overaloplaadbaarenvlotinhetverkeerisditvoor onshetperfecteantwoordopdemobiliteitsvraag.
Economischvoordeel/Financieelaspect 9 EenCO2uitstootvan0%. 9 120%fiscaleaftrekbaarheid. 9 100kmrijdenstaatgelijkmet2euroaanelektriciteit,eenpeulschilin verhoudingtotdeprijsvandieselofbenzine. Milieuvoordeel 9 geenCO2uitstoot 9 geruislozeverplaatsing 9 Beperkteruimteinhetverkeer,geenverplaatsingingrotewagens. Sociaalvoordeel 9 rijplezieromwillevandelevendigeenkrachtigemotorendewendbaarheid vanhetvoertuig
OpgemaaktinhetkadervanMilieucharterOostVlaanderencyclus2011opdatumvan25/05/2012
F_KRN_237 v1
SCOREN MET RELIGHTING
Thema Energie/Omgeving
Bedrijfsgegevens AutobedrijfOst Zuidlaan296 9230Wetteren www.abost.be Sector Automotive Activiteit HoofdverdelerHonda inOostVlaanderen ServicePointVolvo TankstationShell
Korteomschrijving ’savondswordtdeganseomgevingvanAutobedrijfOstverlicht,ookeenwoonzoneen een bos. De hoge showroom met 15 maal 400 W spots met doorzichtige kap veroorzakenditongewenstenenergieverslindendschouwspel.
Oplossing: De kelken worden nu 1,5 meter lager gehangen met fijne kettingen. De kappen worden ondoorzichtig gemaakt zodanig dat de lichtbundel enkel omlaaggerichtisennietlangerzijwaarts.
Economischvoordeel/Financieelaspect Doordatdearmaturenlagerwordengehangen,voldoen250Wlampenomdeshowroom teverlichten.Ditbetekentperlampeenvoordeelvan150W. Milieuvoordeel Enerzijdsiserminderenergieverbruik,anderzijdsminderlichtvervuiling. Sociaalvoordeel Buurtbewonerszullenhetopprijsstellendatdebuurtietsminderfelverlichtis.Ook’s nachtszaldewaakverlichtingminderstoren.
OpgemaaktinhetkadervanMilieucharterOostVlaanderencyclus2011opdatumvan14/05/2012
F_KRN_237 v1
INKTEN OP WATERBASIS Het drukt…
Thema Inkoop/investeringen
Korteomschrijving Voor Auwerpint werd de nieuwe Filmprinter Epson 9700 PRO aangekocht.Dezezal detraditionelebelichter(metsolventen)vervangen.
Bedrijfsgegevens DrukkerijDe HauwereAuwerprint Eegene1517 9200Dendermonde www.dehauwere.be www.auwerprint.be Sector Drukkerij Activiteit Offset Zeefdruk Leverancier SDGraphics www.sdgraphics.be
VoorDeHauwerewerddeHeidelbergSpeedmasterSM522aangekocht. Dezeinvesteringkomtinaanmerkingvoordeecologiepremie.
De Hauwere: Speedmaster
Auwerprint: Epson PRO
Economischvoordeel/Financieelaspect Terugverdientijdminderdan2jaar Milieuvoordeel 9 Minderstroomverbruikdankzij“EnergyStarlabel” 9 Geengebruikvanleidingwater 9 Geengebruikvan(solventhoudende)chemischeproducten Sociaalvoordeel 9 beterewerkomstandighedenvoorpersoneeldankzijwatergedrageninkten eneenbeperkingvanhetsolventgebruik.
OpgemaaktinhetkadervanMilieucharterOostVlaanderencyclus2011opdatumvan18/05/2012
F_KRN_237 v1
APARTE INZAMELING PMD-AFVAL
Thema Afvalenverpakkingsafval
Korteomschrijving De haalbaarheid voor de aparte inzameling van PMDafval werd nagegaan en waar mogelijkwerdditgeïmplementeerd,zoalsaandrankautomaten,inhetrestauranten Bedrijfsgegevens indekeuken.Omditkenbaartemakenwerdeensensibiliseringsaffichegemaakten uitgehangenopstrategischeplaatsen. azSintBlasius O.L.VrouwvanTroostvzw Kroonveldlaan50 9200Dendermonde www.azsintblasius.be Sector Gezondheidssector Activiteit Algemeenziekenhuis Economischvoordeel/Financieelaspect Hetmilieuvoordeelweegthieroptegenhetfinanciëlevoordeel.Hetisvoordeligerom PMDafvaluitdekeukenineenaparterolcontainerintelatenzamelendanhetals restafvaltelatenafvoeren.Opplaatsenwaarhetrestafvalinpersenterechtkomt, betekentdeaparteophalingvanPMDafvaleenlichtemeerprijs. Milieuvoordeel HetPMDafvalkomtnietlangerbijhetnietrisicohoudendmedischafvalterecht waardoorhetnietmeerwordtverwijderdvoorverbrandingmaarnuwordt gerecycleerd. Sociaalvoordeel Daardevraagalgeruimetijdwerdgestelddoordewerknemerszelf,wordtdezeactie ruimgedragen.DaariedereenbekendismetdeaparteophalingvanPMDvraagtdit geengroteinspanningen.
OpgemaaktinhetkadervanMilieucharterOostVlaanderencyclus2011opdatumvan10/05/2012
F_KRN_237 v1
Preventie bodemverontreiniging via Procedure Productuitbraak
Thema Bodem/Omgeving
Bedrijfsgegevens BentelerAutomotive Belgiumnv MaiZetterlingstraat70 9042Desteldonk www.benteler.com Sector Autoindustrie Activiteit Vervaardigingvan delen&toebehoren voormotorvoertuigen
Korteomschrijving Omdewettelijkemeldingsplichtbijeenlekkagetevervullenis“productuitbraak”als afzonderlijk hoofdstuk in het noodplan opgenomen. Naast de procedure, de samenstelling van het crisisteam en het interventieteam werden ook de bij productuitbraaktenemenmaatregelengedetailleerdbeschreven.
Economischvoordeel/Milieuvoordeel Preventievanbodemverontreiniging Vermijdenvankostenvanbodemsanering Snelreagerenbijeventueleproductuitbraakdoorefficiëntecommunicatie.
Sociaalvoordeel Waarborgenvanveiligheidvanwerknemers.
OpgemaaktinhetkadervanMilieucharterOostVlaanderencyclus2011opdatumvan10/05/2012
F_KRN_237 v1
Omvorming koelinstallaties
Thema Lucht
Korteomschrijving HetcouranteR22koelmiddeliseenHCFKwaarvooreenuitdovingsbeleidgeldt.Het magnietmeergebruiktwordeninnieuwekoelinstallaties.Tot1jan2010maghet ‘vers’bijgevuldworden;tot1jan2015magenkelgerecycleerdeR22bijgevuld Bedrijfsgegevens worden. R427A(Forane®FX100)iseenzeotropischHFKmengselgebruikttervervangingvan Cavaliernv R22(HCFK)bijdeombouwvanbestaandeinstallatiesofinnieuweinstallaties. B.L.Pussemierstraat46 Dit koudemiddel kan gebruikt worden in koel en airconditioning installaties met 9900Eeklo directeexpansie.DirectbroeikaseffectGWP(GlobalWarmingPotential)=1912(CO2= www.cavalier.be 1). Sector Economischvoordeel/Financieelaspect voeding Deinzetvaneenalternatiefmilieuvriendelijkkoelmiddelgaatvaakgepaardmeteen aanpassingvandekoelinstallatie(‘retrofitting’).Deomzettingnaardezekoelmiddelen Activiteit isrelatiefgoedkoop.Meestalgaatditgepaardmetcapaciteitsverliestot20%, waardoorheteenminderduurzameoplossingis Productiesuikervrije chocolade Milieuvoordeel ODP(OzoneDepletionPotential)ofozonafbrekendvermogenvankoelmiddelR427A is0.Tervergelijking:ozonafbrekendvermogenvanR22=0,055. Het ozonafbrekend vermogen van een chemische stof, is een getal dat het relatief vermogen aangeeft van die stof om de ozonlaag af te breken, ten opzichte van trichloorfluormethaan (CFC11), waarvan het ozonafbrekend vermogen per definitie vastgesteldisop1,0.Hetisdushetglobaleverliesaanstratosferischeozondooreen bepaalde hoeveelheid van de chemische stof, gedeeld door het globale ozonverlies dooreenzelfdehoeveelheidCFC11.
OpgemaaktinhetkadervanMilieucharterOostVlaanderencyclus2011opdatumvan31/05/2012
F_KRN_237 v1
Quarry Life Award Voor het bevorderen van biodiversiteit
Thema Milieubeleidenmilieuzorg/Bodem/Omgeving
Awardvoorhetbevorderenvanbiodiversiteit DeGroepHeidelbergCement,waarvanCBRGentdeeluitmaakt,iseen industrieel pionier op het gebied van beheer van de biodiversiteit in haargroevenenontginningsvestigingen.CBRheeftdoordejarenheen eenspecifiekeknowhowopgebouwdophetgebiedvanbiodiversiteit, en exploiteert in België 4 groeves (500 hectares). Daarom heeft HeidelbergCementvoorheteerstde“QuarryLifeAward”gelanceerd, eeninternationalewedstrijddiestudenten,wetenschappersenNGO’s dekansgeeftomnieuweideeënaantebrengenvoorhetbewarenen promotenvandefaunaenflorainhaargroeves.
Bedrijfsgegevens HeidelbergCementBenelux CBRCementbedrijven Arbedkaai3 9042SintKruisWinkel www.cbr.be www.quarrylifeaward.be www.heidelbergcement.com/benelux Sector bouwmaterialen Activiteit Productie,verkoopenleveringvan cement,stortklaarbetonen granulaten
Milieuvoordeel DeQuarryLifeAwardbiedteenuniekemogelijkheidomreële ecologischeeneducatievemeerwaardetegevenaaneengroeveof ontginningsgebied. Sociaalvoordeel Projectenkunneninsamenwerkingmetngo’senlokalestakeholders (bvbscholen)opgemaaktwordenenzodekennisrondbiodiversiteit bevorderen. Metenisweten:indicator HeidelbergCementheefteenlijstvan10indicatorenontwikkeld.Zij gevenpraktischeinvullingvoor“groeve”managersombiodiversiteit temetenentemonitoren.
OpgemaaktinhetkadervanMilieucharterOostVlaanderencyclus2011opdatumvan19/04/2012
F_KRN_237 v1
Reductie papierverbruik door digitalisering en optimalisatie printerinstellingen Thema Milieubeleidenmilieuzorg/Afvalenverpakkingsafval
Korteomschrijving Bedrijfsgegevens Reductievanhetpapierverbruikdoorvolgendeacties: CrawfordBeluxnv sensibilisatie personeel om bij voorkeur digitaal te communiceren, zowel Hundelgemsesteenweg internalsnaarklantentoe. 442444 sensibilisatiepersoneelomdocumentendigitaaltearchiveren. 9820Merelbeke herziening leasingcontract van de printers: halvering van het aantal www.crawfordsolutions.be toestellenopkantoornaarenergiezuinigeenmultifunctioneletoestellen. optimalisatieprinterinstellingen:standaardrectoversoenzwartwit. Sector Industriëlepoortenen dockingsystemen Activiteit Plaatsing,onderhoud, serviceenautomatisatie vanindustriële overheadpoorten, snelrolpoorten,Megadoor, dockshelters,docklevellers enlaadhuizen.
Economischvoordeel/Financieelaspect Minderpapierverbruikleidttoteenlagerekostvanaangekochtpapier. Milieuvoordeel hetpapierverbruikismet32%gedaald minderafvalvanpapier,toners,... Sociaalvoordeel Eenpositiefimagorondmilieuwordtdooreigenpersoneelsledenenookklanten alszeerpositiefervaren. Metenisweten:indicator Hetpapierverbruikin2011isinvergelijkingmet2010met32%gedaald.Ditiseen reductievanomenbijde200.000vellenpapier.
OpgemaaktinhetkadervanMilieucharterOostVlaanderencyclus2011opdatumvan16/02/2012
F_KRN_237 v1
Opmaak van een waterbalans helpt om het afvalwater te reduceren.
Thema Water
Bedrijfsgegevens CytecSurface Specialtiesnv Steenwegnaar Wetteren20 Dendermonde http://www.cytec.com/
Sector Chemie Activiteit Productievan acrylaatmonomeren
Korteomschrijving De chemische belasting van het afvalwater is in de loop van de jaren stelselmatig gestegen. Hierdoor is de verwerkbaarheid door externe waterzuiveringstations beperkt. Een multidisciplinaire werkgroep definieerde een aantal voorstellen waardoorafvalwaterapartwerdverzameldenbehandeld.Meersubstromenworden apart en meer specifiek behandeld. Het opmaken en kritisch evalueren van de waterbalans was hierbij een hulpmiddel die een verhelderend inzicht gaf van welke stromen zwaar verontreinigd waren en welke stromen eenvoudig en dus goedkoop kondenverwerktworden.
Economischvoordeel/Financieelaspect Dezwaarverontreinigdestroomwerdgereduceerdmet30%waardoorde verwerkingskostaanzienlijkdaalde. Milieuvoordeel Verminderingvan30%vandeafvalwaterhoeveelheid Sociaalvoordeel Delagereafvalwaterhoeveelheidverminderdeookdewerkdrukomdatminder afvalwaterookminderbewerkingsmanipulatiesvereiste. Metenisweten:indicator Jaargemiddeldevanafvalwaterpertongeproduceerddaaldevan672kg/tonnaar493 kg/ton.
OpgemaaktinhetkadervanMilieucharterOostVlaanderencyclus2011opdatumvan4/04/2012
F_KRN_237 v1
HazMat project
Thema Gevaarlijkestoffenenpreparaten
Korteomschrijving HazMatprojectiseeninternationaalverbeterprojectom,ERPsysteemtechnisch,de opslagvoorwaarden/beperkingenperlandteinventariserenomzoeenbetere globalecomplianceperformancetebereiken.Hetprojectmaakthetmogelijkomde Bedrijfsgegevens SDSfichesvandeeigenproductenteverspreidennaardeklant.ViaHESMmodulein SAPishetmogelijkomopvereenvoudigdewijzeeenaccurateinventaristemaken.In DeLaval IndustrieparkDrongen detoekomstzalhetmogelijkzijnom,vanuitSAP,veiligheidsinstructiekaartente genereren. 10 DebijkomendeSAPmodulezaldefirmaondersteunenbijhetvoldoenaanREACH 9031Drongen regelgevingendeopmaakvandenieuweproductlabelseninstructiekaartenals www.delaval.be gevolgvanCLPenGHS. De Belgische vestiging participeert in dit project i.s.m. Duitse en Zweedse collega’s Sector waarnaditprojectalsvoorbeeldkandienenvoorandereproductievestigingen. Melkmachines Activiteit Productiedetergenten enhygiëneproducten voorde melkveehouderij Economischvoordeel/Financieelaspect DitprojectheefttotdoelomvoordegeheleEUcriteriavooropslag,handelingenen omgangmetchemicaliëntransparanterteinventariserenentoetelatencorrecte flowchartsoptestellen.Doordezestandaardisatiekanerdoelgerichter,efficiënter gewerktwordenenwordtdekansopeventueleEHSinbreukenkleiner. Milieuvoordeel Verhoogdetransparantievanlokalewettelijkebepalingenengroteregarantiedat effectiefwordtvoldaanaandezewetgeving.Hetvoerenvaneencoherent milieubeleidenintegratievanmilieuzorginhetbedrijfsbeleid. Sociaalvoordeel Beterinzichtenbegripbijproductiemedewerkersenmanagementvanlokale relevantewetgeving.
OpgemaaktinhetkadervanMilieucharterOostVlaanderencyclus2011opdatumvan31/05/2012
F_KRN_237 v1
ZONNE-ENERGIE
Thema Energie
Bedrijfsgegevens Dessonv R.Ramlotstraat89 9200Dendermonde www.desso.com Sector Textiel Activiteit Vervaardigenvan tapijtenkunstgras Leverancier NSolar Francis&Tytgat Brusselsestw445 9090Melle
Korteomschrijving BijtapijtenkunstgrasfabrikantDessoteDendermondewerdenindezomervan2011 5168zonnepanelengeplaatstwatovereenkomtmeteenoppervlaktevan23.000m2 envergelijkbaarmetdeoppervlaktevan5voetbalveldenopdedakenvande spinnerij,weverij,tuftingenenkelemagazijnen. Dedakenwerdenextrageïsoleerdmeteen80mmdikkeisolatieplaatenvoorzienvan eenwittedakbedekking(extrareflectie),waaropdemonokristallijnezonnepanelen werdengeplaatst. Economischvoordeel/Financieelaspect Dalingindeelektriciteitsfactuur.Dalingindestookkostendoordeextraisolatie. Detotaleinvesteringvoordezonnepanelenbedroegzo'n3,3miljoeneuro(incl.de dakrenovatie). Milieuvoordeel Elektriciteitsverbruikbestaatvoor100%uitduurzameenergie.Dezonnepanelen leverenjaarlijks927MWhaanzonneenergieofzo'n6%vandeenergiebehoeftevan deproductieplantteDendermonde.Deoverigeelektriciteitsbehoeftewordt opgevangenmethydroenergie(energieopgewektinwaterkrachtcentrales)geleverd doorElectrabel.Ditzorgtvooreenimmensereductievandeluchtemissiesen uitputtingvannatuurlijkegrondstoffen. Sociaalvoordeel SluitaanbijdecradletocradlefilosofiedieDessonastreeft.
OpgemaaktinhetkadervanMilieucharterOostVlaanderencyclus2011opdatumvan16/02/2012
F_KRN_237 v1
Beter voorkomen dan genezen
Milieubeleid enmilieuzorg
Korteomschrijving Jaarlijks wordt de brochure ‘intern noodplan’ van ons bedrijf geactualiseerd en eventueel uitgebreid. Momenteel bevat deze brochure naast de maatregelen rond brandveiligheid ook rubrieken over de EHBO, preventie milieuincidenten en Bedrijfsgegevens verkeersveiligheid. DrukkerijSchaubroeck Elke medewerker van het bedrijf ontvangt jaarlijks deze brochure, ook interims en SteenwegDeinze154 jobstudenten. Naast deze brochure hebben we vanaf dit jaar ook een algemene fiche voorzien 9810Nazareth www.schaubroeck.be omtrentdemilieumaatregelenvanonsbedrijf. Elke nieuwe medewerker van het bedrijf, ook interims en jobstudenten, ontvangen dezefolder. Sector Grafischesector Activiteit Offsetvellendrukkerij Milieuvoordeel Eengoeie,uitgebreideinformatieaanallemedewerkerszorgtvooreengrotere aandachtvoorallemilieuaspecteninhetbedrijfenwerktsterkpreventief. Sociaalvoordeel Correcteenvolledigeinformatieverhoogtdeveiligheidvandemedewerkersinhet bedrijf.
OpgemaaktinhetkadervanMilieucharterOostVlaanderencyclus2010opdatumvan29/05/2011
Mobiliteitsmaanden beperken CO2-uitstoot “Ga mee voor minder CO2”
Thema Lucht/Energie/Omgeving
Bedrijfsgegevens Eandis Brusselsestw.199 9090Melle www.eandis.be Sector Energie Activiteit Distributieaardgasen elektriciteit
Korteomschrijving Als onderdeel van zijn duurzaamheidbeleid biedt Eandis ook een antwoord op het mobiliteitsvraagstuk. Een van de initiatieven in het brede totaalpakket zijn de jaarlijkse ‘mobiliteitsmaanden’. Zes maanden lang stimuleert Eandis zijn medewerkers om op een duurzame manier naar het werk te komen of dienstverplaatsingentemaken.DaartoesteltEandiselektrischefietsenenauto’ster beschikking, geeft het duurzaam reisadvies en helpt het bij de zoektocht naar carpoolpartners. Als een vooropgesteld aantal medewerkers minstens zes keer deelneemt,hangtdaareenpremieaanvast.
Milieuvoordeel Door duurzame verplaatsingen te stimuleren, slaagt Eandis erin om het aantal vervuilende voertuigen op de weg te verkleinen. Dit zorgt voor een aanzienlijke verminderingvandeCO2uitstoot. Sociaalvoordeel Minder auto’s op de weg betekent ook minder file en minder stress onderweg. De meesteduurzameverplaatsingen(tevoet,perfiets…)werkenookontspannend.Dit kandeproductiviteitvandemedewerkerpositiefbeïnvloeden. Metenisweten:indicator In 2011 namen 860 Eandismedewerkers deel aan de mobiliteitsmaanden. Samen legden ze ongeveer 853.400 duurzame kilometers af. Dat is goed voor een verminderingvandeCO2uitstootmet171.457kilogram.
OpgemaaktinhetkadervanMilieucharterOostVlaanderencyclus2011opdatumvan16/05/2012
F_KRN_237 v1
WATER Overschakelen van stadswater op vijverwater voor koelwater koeltorens
Thema “Hetrationeelgebruikvanwater”
Bedrijfsgegevens EcoPrintCenter Brandstraat30 9160 Lokeren
www.epcnv.be Activiteit: Drukkerij
Korteomschrijving EPCheeftvoorzijndrukprocesgekoeldwaternodigvan10°C.Dezewordto.a. gegarandeerddoor2geslotenkoeltorensdie24/24,7/7draaien. Standaardwerkendezekoeltorensopstadswater.Hetgemiddeldstadswaterverbruik vandezekoeltorensbedraagtvoorEPC300m³/weekof15.600m³opjaarbasis(dit vertegenwoordigt9095%vanhettotaalstadswaterverbruikbijEPC). Omhetstadswatertekunnengebruikenalskoelwaterdientditbovendienonthardte wordenenbehandeldmetcorrosieremmerenbiocide. Eendeelvanhetwaterverdamptenhetsaldowordtviaspuigeloosdopderiolering. GezienerachterhetterreinvanEPCeenvijverligtmet600.000m³waterenwijeen gebruiksrechthierophebben,isEPCovergeschakeldopvijverwateralskoelwatervoor dezekoeltorens. Hetvijverwaterwordtvolledigonbehandeldopgepomptnaardewaterbakvande koeltoren.Vandaaruitwordthetwatereenaantalkeeroverhetkoelpakketgesproeid omuiteindelijkgravitairterugtelopenopdeoverloopvandevijver. Economischvoordeel/Financieelaspect Heteconomisch/financieelvoordeelzitheminvolgendeitems: x Hetdrastischverminderenvanonsverbruikstadswater(15.600m³). x Hetwegvallenvandewateronthardingwaardooreropjaarbasis32tonzout wordtbespaard. x Hetwegvallenvandewaterbehandelingwaardooreropjaarbasis660liter corrosieinhibitoren390literbiocidewordtbespaard. x Geenlozingmeeropriolering. Milieuvoordeel Hetmilieuvoordeelzithemeveneensinhetwegvallenvandewateronthardingende waterbehandeling(geengebruikmeervanzout,corrosieinhibitorenbiociden)enin hetverminderdwaterverbruik. Sociaalvoordeel x HetECOimagovanEPCwordthiermeealleenmaarversterkt.
OpgemaaktinhetkadervanMilieucharterOostVlaanderencyclus2011opdatumvan01/03/2012
Reductie stoomverbruik bij stoomstripping
Thema Lucht/Energie
Korteomschrijving Tijdenshetstoomstrippingproceswordenderestmonomerenuitdelatexverwijderd. ZowelinOudenaardeLatexalsinEvergemLatexIIisstoomverbruikeenslokopwat betrefthetenergieverbruik.Hetstoomverbruikbepaaltvooreengrootgedeeltede kostprijsvandelatex. Bedrijfsgegevens Volgendeactieswerdenreedsuitgevoerdomhetstoomverbruiktebeperken: Stripperstilleggennakoelenalsernietonmiddellijkgezeefdkanworden EOCBelgiumLatexDiv - Ingesteldestoomhoeveelhedenherbekijkenenaanpassen II OptimalisatiestripperreceptureninDeltaVbesturingssysteem Durmakker41 9940Evergem www.eocgroup.com Sector Chemie Activiteit Productievanlatex Economischvoordeel/Financieelaspect Lagereaardgasfactuur Milieuvoordeel Reductievanhetstoomverbruikmet0,9Tstoomperlatexpartij Sociaalvoordeel MinderCO2uitstootindeatmosfeer Metenisweten:indicator Stoomverbruikpertonafgewerktproduct
OpgemaaktinhetkadervanMilieucharterOostVlaanderencyclus2011opdatumvan14/05/2012
F_KRN_237 v1
Nieuwe onthaalfilm
Thema Milieubeleidenmilieuzorg
Bedrijfsgegevens EOCgroep IndustrieparkDe Bruwaan24 9700Oudenaarde www.eocgroup.com Sector Chemie Activiteit Productievanlatex, emulsies,compounds enbasisproducten detergentindustrie
Korteomschrijving Depreventieadviseurverzorgthetonthaal.Denieuweonthaalfilmwerdgemaakt doordecollega’svandepreventiedienst. Inhoud:Intro–Veiligstarten–Veiligheidsenmilieubeleid–Veiligwerkenmet chemicaliën–noodproceduresalgemenerisico’senchemischerisico’s Ditwordtgeïllustreerdmetrealistischesituatiesopdeproductievloerwaarinhet gebruikvanpersoonlijkebeschermingsmiddelenwordtgedemonstreerd. Naastveiligheidsaspecteniserookaandachtvoormilieuaspecten:afvalinzameling, opruimenvanspills,geurhinder,incidentmelding,toepassingvan5Sprincipes. Deonthaalfilmwerdopgesteldin3talen(NL,FR,Engels).
Economischvoordeel/Financieelaspect Viaeenonthaalfilmkaneropeenefficiëntemaniergecommuniceerdwordenover hetgevoerdemilieuenveiligheidsbeleidnaarnieuwewerknemersencontractors. Milieuvoordeel Hetgevoerdemilieuenveiligheidsbeleidwordtopeenefficiëntemanier gecommuniceerdaannieuwewerknemersencontractorszodatzijopdehoogtezijn vandemilieurisico’senvandejuistemaatregelenomdezetevoorkomen. Sociaalvoordeel Verhoogdepersoneelsbetrokkenheidkanleidentoteenhogerbewustzijnentot minderarbeidsongevallenenmilieuincidenten.
OpgemaaktinhetkadervanMilieucharterOostVlaanderencyclus2011opdatumvan14/05/2012
F_KRN_237 v1
Keuze van onderhoudsproducten
Thema Gevaarlijkestoffenenpreparaten Inkoopeninvesteringen
Bedrijfsgegevens HamannInternational Logisticsnv Vantegemstraat3 9230Wetteren www.hamann.be Sector Logistiek Activiteit Logistieke dienstverlening
Korteomschrijving Hamann International Logistics heeft in 2011 het gebruik en de aankoop van gevaarlijke onderhoudsproducten onder de loep genomen: welke producten zijn wettelijk toegelaten? Kan het gebruik van bepaalde producten niet vermeden /gereduceerdworden?Ishetmogelijkomnaarmilieuvriendelijkealternatievenover teschakelen?Ineenaankoopprocedurewerdenalletakenenverantwoordelijkheden vastgelegd.Bijdeaankoopvaneenproductwordtdemilieuimpactgeëvalueerd. Er werd een register opgesteld met het vaste gamma van producten die besteld mogen worden, met toelichting over het gebruik, de maximale bestel en opslag hoeveelheid,deetiketten,HenPzinnen,etc…
Economischvoordeel/Financieelaspect Beperktehoeveelheidproducteninstock Beperktgammavanproducteninvoorraad Milieuvoordeel Meergebruikvanproductenmeteenecolabel. Geenoverschrijdingvandevergundeopslaghoeveelheid. Sociaalvoordeel Decollega’swetennuwelkeproductenzemogengebruikenendeproducten zijnmindergevaarlijkingebruik.
OpgemaaktinhetkadervanMilieucharterOostVlaanderencyclus2011opdatumvan02/05/2012
F_KRN_237 v1
Ingebruikname werktuigdragend voertuig
Thema Afvalenverpakkingsafval/Inkoop/investeringen
Bedrijfsgegevens HavenbedrijfGentagh J.Kennedylaan32 9042Gent www.havengent.be Sector Autonoom Gemeentelijk Havenbedrijf Activiteit Ondersteuningaan diensteni.v.m. vervoeroverhet water Leverancier DirkVanderStock MotorLandVerbeke Deinsesteenweg59 9031Drongen
Korteomschrijving OmdathetHavenbedrijfookaanvullendetakenmoetvervullenzoalshetonderhoud vandeinfrastructuurenafvalophalingwerdeenmultifunctioneelwerktuigdragend voertuigaangekochtdatgebruiktkanwordenvoor: x Vegenvangreppelsenwegen,fietsenvoetpadenenpubliekekaaien; x Maaiwerk; x Onkruidbestrijdingdoorborstelen; x Zwerfvuilruimen; x Sneeuwenijsvrijhoudenvanwegen,fietsenvoetpadenenpubliekekaaien. Hierdoorzullendezeactiviteitenefficiënterenmilieuvriendelijkeruitgevoerdkunnen worden.
Milieuvoordeel x Vegenvanwegenveroorzaaktminderstofhinderenkanvakergebeuren; x Maaibeheerinbermengebeurtecologischer; x Geengebruikvanonkruidbestrijdingsmiddelen; x Ruimingvanzwerfvuilgebeurtgerichtensnellerdanbijmanueleruiming; x Hoeveelheidtestrooienzoutwordtgeregeld,waardoornietteveelstrooizout indeomgevingterechtkomt. Sociaalvoordeel Hetgebruikvanhettoestelzorgtervoordatermindermanuelearbeiddoorde onderhoudsmensennodigisendatzijhetzelfdewerkopeenkorteretijdkunnen uitvoeren.Ditzorgtvoorhogerepersoneelstevredenheid.
OpgemaaktinhetkadervanMilieucharterOostVlaanderencyclus2011opdatumvan04/05/2012
F_KRN_237 v1
De werknemers informeren en sensibiliseren i.v.m. de nieuwe identificaties & etiketten op de verpakking (CLP verordening).
Thema: gevaarlijkestoffenenproducten
Bedrijfsgegevens
HondaBelgium FactoryNV NoordV Wijngaardveld1 9300Aalst Sector Logistiek Activiteit Lakkenenverpakken vanbumpers. Magazijnbeheervan bumpersenbody partsvoorde Europese wisselstukkenmarkt.
Korteomschrijving - Uithangenvanaffiche(Prevent). - Sensibiliseringscampagne (informatie tijdens ochtendmeetings, affiches, informatiekaartjes,wedstrijd,checken). - Makenenverdelenvaneenfolder“Hoegevaarlijkeproductenherkennen?”. - Meermaals tonen van filmpje (Napo) over de nieuwe pictogrammen (tijdens de middag). Nieuwe etikettering (& pictogram of gevarensymbool) voor chemische stoffen / gevaarlijke producten Nieuwe inhoud van een etiket: - zwart – wit – rode pictogrammen. Dit in plaats van de oranje – zwarte pictogrammen.
- Signaalwoord. Gevaar of waarschuwing. - H-zinnen of gevarenaanduidingen.
NIEUW
Dit zijn de vroegere R-zinnen. H komt van HAZARDS, R van RISK
- P-zinnen of veiligheidsaanbevelingen. Dit zijn de vroegere S-zinnen. P komt van Precautions, S van SAFETY
- EUH-zinnen: aanvullende informatie over materieel, gezondheidseigenschappen, milieu-eigenschappen. NIEUW - Naam stof / product en naam fabrikant (= verantwoordelijke voor het op de markt te brengen van de chemische stof / het gevaarlijk product).
Waartoe dient het etiket: De gebruiker informeren en beschermen. Het etiket moet duidelijk vermelden welk gevaar of welke gevaren de gebruiker loopt. Het moet ook veiligheidsaanbevelingen (raadgevingen) vermelden om veilig met de stof / het product te werken. Honda Belgium Factory NV
1
Nieuwe etikettering voor gevaarlijke stoffen
Nieuwe etikettering (& pictogram of gevarensymbool) voor chemische stoffen / gevaarlijke producten Gevarensymbolen:nieuwe symboleninroodzwartwit vervangendeoudeoranje symbolen.
Elementen op een etiket
Ophetetiketstaat steedsdenaamvande stof /hetproducten andereidentificatie elementen.
Opeenetiketkanmeerdan1 symboolstaan.Heteerstewijst steedsopdegevaarlijkste eigenschapvandestof /het product.
P zinnen(vanhetEngels "Precautions",vroegerS zinnen):ofde veiligheidsaanbevelingen zijnraadgevingenom veiligmetdestof /het producttewerken.
H zinnen(vanhet Engels"Hazards", vroegerRzinnen):dit geeftinformatieover degevarenvande stof /hetproduct.
Economischvoordeel/Financieelaspect Erwasgeendirecteconomischoffinancieelvoordeel. Milieuvoordeel Eenhoogbeschermingsniveauvoormilieugaranderenbijhetgebruikvanchemische stoffen. Sociaalvoordeel Demedewerkersbewustmakenoverdegevaren. - Hierdoorbeschermenzijzichzelfmeer.Hetgebruikvandegeschikte (voorgeschreven)persoonlijkebeschermingsmiddelenzalsnellergebeuren. - Iedereenbewustmakenom,ookthuis,mindermilieuschadelijkeproductente gebruiken. Metenisweten:indicator
Signaalwoord:Gevaar ofWaarschuwing Dechemischestoffen/gevaarlijkste productenkrijgenhetsignaalwoord “Gevaar”mee. Waarschuwing:waakzaamheidblijft geboden.
Honda Belgium Factory NV
Nieuwe etikettering voor gevaarlijke stoffen
2
Geen.
OpgemaaktinhetkadervanMilieucharterOostVlaanderencyclus2011opdatumvan30/04/2012
Honda Belgium Factory NV_opleiding nieuwe CLP.docx
Minder CO2-emissies
Thema Lucht
Bedrijfsgegevens HondaBelgium FactoryNV NoordV Wijngaardveld1 9300Aalst Sector Logistiek Activiteit Lakkenenverpakken vanbumpers. Magazijnbeheervan bumpersenbody partsvoorde Europese wisselstukkenmarkt.
Korteomschrijving Het transport voor het leveren van naakte bumpers vanuit Spanje gebeurt grotendeels per spoor i.p.v. per vrachtwagen (de trailer met bumpers wordt op een lageboordwagongeplaatst).
Economischvoordeel/Financieelaspect Hettransportiseenweiniggoedkoper. Milieuvoordeel Eris+/20tonminderCO2emissieperjaar. Sociaalvoordeel Minderverkeeropdewegen. Metenisweten:indicator Ongeveer2,2kgminderCO2emissiepergeleverdebumper.
OpgemaaktinhetkadervanMilieucharterOostVlaanderencyclus2011opdatumvan24/04/2012
Honda Belgium Factory NV_vermindering CO2-emissie.docx
ECO-DRIVING ook voor HEFTRUCKS
Milieubeleidenmilieuzorg
Bedrijfsgegevens HondaEuropeNV Langerbruggestraat104 9000Gent www.hondaeurope.be Sector Logistiek/IT Activiteit Hetgecentraliseerdebeheer encontrolevanallelogistieke operatiesinEuropa,Afrikaen hetMiddenOosten,vooralle Hondaproductenenhun wisselstukkenende ontwikkelingenbeheervan informaticasystemen Leverancier ManpowerLogisticAcademie ContactpersoonL.Reyntiens (0496/599295)
Korteomschrijving Honda wil een topspeler zijn op vlak van milieubewuste technologieën. Op een ecologische manier werken, maakt daar integraal deel van uit. Nadat onze parkingbestuurders al een cursus ecodriving kregen. Was het nu de beurt aan onze heftruckchauffeurs. Zij volgden een cursus ecodriving bestaandeuit: eendeeltheorie:milieutechnischeaspectenvandeheftruck,slijtage onderdelen,ecodrivingtips een deel praktijkgerichte oefeningen : dagelijkse inspectie, herkennen milieubelastende factoren, correct gebruik bedieningsorganen, toepassen ecodrivingregels, goede ecologische rijtechniekhanteren.
Economischvoordeel/Financieelaspect Langerelevensduurheftrucks(slijtagebeperken). Milieuvoordeel Milieuimpactvanhetrijdenverminderendoorhetmilieubewustzijnvan medewerkersteverhogen. Sociaalvoordeel Rustigerrijgedrag.Ecologischegedachtedoorgeven. GroeneimagovanHondaversterken. Metenisweten:indicator Noggeencijfersbekendoverminderverbruik.
OpgemaaktinhetkadervanMilieucharterOostVlaanderencyclus2011opdatumvan27/03/2012
F_KRN_237 v1
BESPARING OP GASVERBRUIK CVKETEL DOOR VERLAGEN VAN DE KETELWATERTEMPERATUUR
Thema Energie
Bedrijfsgegevens InitialNV Moortelstraat12 9160Lokeren www.initialservices.be
Sector Industriëlewasserij Activiteit Industriëlewasserij Verhuuren onderhoudvan bedrijfskleding
Korteomschrijving NametingenophetgasverbruikvandeCVinstallatievoordeverwarmingvanhet administratiefgebouw,werddeketelwatertemperatuurteruggebrachttot70°C.De ketelwatertemperatuur werdgecorreleerdmetdebuitentemperatuur.Het gasverbruikdaaldemet3à5%bijeenzelfdegemiddeldebuitentemperatuur.
Economischvoordeel/Financieelaspect Besparingvan3à5%ophetgasverbruik. Geeninvesteringnoodzakelijk Milieuvoordeel Mindergebruikvanfossielebrandstoffen. Sociaalvoordeel Erwerdgeencomfortverliesvastgestelddoordewerknemers. Metenisweten:indicator Ketelwatertemperatuurteruggebrachtvan90°naar70°C.
OpgemaaktinhetkadervanMilieucharterOostVlaanderencyclus2011opdatumvan30/04/2012
F_KRN_237 v1
VOORVERWARMEN VAN BRONWATER DMV WARMTEWISSELAAR OP AFVALWATER
Thema Energie
Bedrijfsgegevens Firma InitialNV Moortelstraat12 9160Lokeren www.initialservices.be
Industriëlewasserij Verhuuren onderhoudvan bedrijfskleding Leverancier ChristeynsNV Afrikalaan182 9000Gent www.christeyns.com
Korteomschrijving Erwordtwarmwatergeloosduitdewasstraat.Bronwaterwordtopgewarmdmethet effluentvandeMBR(afvalwaterzuivering).D.m.v.eenwarmtewisselaarophet effluentvandewasstraatwordthetinkomendebronwaterverwarmd. Het bronwater wordt voorverwarmd tot 23°C. Hierdoor moet minder energie toegevoegdwordenbijgebruikalswasenstoomketelwater.
Economischvoordeel/Financieelaspect Temperatuurbronwaterwordtvan11°Cop23°Cgebracht Investeringinwarmtewisselaar,sturingenaansluiting:49500€ Internerentevoet=37% Terugverdientijd<3jaar Milieuvoordeel mindergebruikvanfossieleenergiebronnen beterewerkingvandeafvalwaterzuiveringdoorconstantewerkingstemperatuur: influenttemperatuurdaaltvan48°Cnaar37°C. Sociaalvoordeel Nietvantoepassing Metenisweten:indicator Besparing van 6 % op het gasverbruik. = 662384 KWh primair
OpgemaaktinhetkadervanMilieucharterOostVlaanderencyclus2011opdatumvan30/04/2012
F_KRN_237 v1
KAHO Sint-Lieven kiest voor Energiebesparing met beter Licht
Thema Licht/Energie
Bedrijfsgegevens KAHOSintLieven, TechnologiecampusGent GebroedersDeSmetstraat1 9000Gent
www.kahosl.be Sector: Onderwijs Activiteiten: Onderwijs Onderzoek Dienstverlening Leveranciers: Partnersconsortium GroenLichtVlaanderen
Korteomschrijving BinnenKAHOSintLieven,TechnologiecampusGentlooptsinds2008eengefaseerd programmametalsdoelomenergieverslindendeenslechtpresterende verlichtingsinstallatiesuitdejaren’80tevervangen. Bijderenovatieswerdengangen,klassen,laboratoria,polyvalenteruimtesonderworpenaan relighting.Hierbijwerdgekozenvoorenergiezuinigearmaturenopbasisvanfluorescentieen led.Mettijdsklokken,afwezigheidendaglichtdetectiewerddeverlichtinggeregeldzonder devooropgesteldenormvoorwerkplekverlichtinguithetoogteverliezen.Tochwerdeen energiebesparing(tot50%)gerealiseerddiegepaardgaatmeteenhogervisueelcomfort(tot 5xmeerlicht).DitprogrammakwaminaanmerkingvooreenREGpremievande distributienetbeheerder.
Economischvoordeel/Financieelaspect Indepolyvalenteruimte“Instuif“ishetenergieverbruikgedaaldmet47%terwijlde lichtkwaliteitgestegenismet500%(5xbeter). Milieuvoordeel Inderelightingprojectenwerdgebruikgemaaktvannieuwefluorescentielampen,CFL, metaalhalidegasontladingslampenenLED.DezelampenvoldoenaandeEcodesignrichtlijn endeROHSregelgeving,dienaastdeenergieefficiëntietevensdemilieuimpactvanlampen oplegt.Defluorescentielampenbevattenminderkwik.Hetaantallampenwerddrastisch beperkt.Opheteindevanhunlevensduurwordenlampengerecycleerd. Sociaalvoordeel Beterelichtkwaliteit(5xbeter)biedteenhogervisueelcomfortvoorwerknemers,bezoekers enstudenten. Metenisweten:indicator Aantalbrandurenenelektriciteitsverbruikperklaslokaal.
OpgemaaktinhetkadervanMilieucharterOostVlaanderencyclus2011opdatumvan17/02/2012
F_KRN_237 v1
HELP SAVE WATER “our people make the difference”
Thema 9 Milieubeleidenmilieuzorg 9 Water
Korteomschrijving Aangezienhetinwendigreinigenvanbulkwagenseengrootwaterverbruikimpliceert, trachtenwemetdecampagne“HelpSaveWater”zowelonzeeigenwerknemersals bezoekerstesensibiliserenomhetwaterverbruiktereducerenenom(zelfs‘kleine’) waterverliezen te melden. Er werden stickers opgehangen aan alle wasbakken maar ook aan elke waterkraan in de diverse pomplokalen en in de nabijheid van de waterpompen(+/40stuks).
Bedrijfsgegevens KTNTruck&Trailer Servicenv–afdeling SiloCleaning Haandorpweg1 kaai1227 9120KALLO www.katoennatie.com Sector transport&logistiek Activiteit inwendigreinigenvan bulkwagens Economischvoordeel/Financieelaspect Verminderenenstabiliserenvanhetwaterverbruik,reducerenvande herstellingskostendooreengerichtereopvolging. Milieuvoordeel Verminderenenstabiliserenvanhetwaterverbruik,reducerenvande“Water Footprint”. Sociaalvoordeel Doordesterkebetrokkenheidvanonzepersoneelsledenenbezoekerswordtdeze campagnenogsteedsverdergezet(ookinonzebuitenlandsevestigingen)enworden mogelijkebesparingenofreductiesinverbruikenaangebrachtdoordewerknemers. Metenisweten:indicator Hetwaterverbruikwordtmaandelijksopgevolgddoorderegistratievande meterstandenvandewatertellersenkritischbesproken.AandehandvaneenKPI wordthetverbruikgeëvalueerddoorhetmanagement,waardoorertijdigkan bijgestuurdworden.
OpgemaaktinhetkadervanMilieucharterOostVlaanderencyclus2011opdatumvan11/04/2012
F_KRN_237 v1
Bio-afbreekbare folie voor het verpakken van voedingsmiddelen
Thema Afvalenverpakkingsafval
Bedrijfsgegevens LimaNV Groendreef101 9880Aalter www.limafoods.com Sector Voeding Activiteit Productieen distributievan biologische voedingsproducten
Korteomschrijving Zeer veel van de verpakkingsmaterialen gebruikt in de levensmiddelenindustrie, zijn van minerale oorsprong en niet afbreekbaar. De reden hiervoor is dat ze in vele gevallen aan specifieke vereisten moet voldoen om de houdbaarheid van de levensmiddelen te kunnen garanderen (vocht, licht en zuurstofbarrière). Voor sommigetoepassingenzijnerechterreedsbioafbreekbarefoliesopdemarktdieaan bepaalde gevraagde vereisten kunnen voldoen. Lima selecteerde, samen met een toonaangevende folieproducent, een bioafbreekbare folie voor de verpakking van huntheegamma,zondertemoeteninboetenaanhoudbaarheidvanhetproduct.De gebruikte folie is daarenboven van een hernieuwbare grondstof (houtpulp). Momenteellopenertestsomookandereproductenteverpakkenindezefolie.
Economischvoordeel/Financieelaspect Hetgebruikvandezebioafbreekbareverpakkingsfoliegemaaktvaneen hernieuwbarebronversterkthetimagovanonsbedrijfalsmilieubewuste“groene” onderneming. Milieuvoordeel Doordatdezefilmgemaaktisvanhernieuwbaregrondstoffenwordengeenschaarse fossielegrondstoffenbenutenzorgtdebioafbreekbaarheidvandefolieertevens voordathetmilieunietbijkomendwordtbelast. Metenisweten:indicator Streefdoelisomin20131500kgklassiekefolietevervangendoordezebio afbreekbarefolie.
OpgemaaktinhetkadervanMilieucharterOostVlaanderencyclus2011opdatumvan29/05/2012
F_KRN_237 v1
Minder verpakkingsafval minder verbruik
Thema Gevaarlijkestoffenenpreparaten/Afvalenverpakkingsafval/ Inkoop/investeringen
Bedrijfsgegevens TransportMervielde Monumentstraat13 9940Ertvelde–Rieme www.mervielde.be Sector
Transport
Activiteit
Nationaalen internationaal tanktransporten tankreiniging Leverancier Eigenontwerp
Korteomschrijving Aankoop van ruitensproeiervloeistof in bulk i.p.v. in flessen. De chauffeur tankt rechtstreeks de ruitensproeiervloeistof vanuit de IBC in het reservoir van de vrachtwagenwaardooralleendehoeveelheidgenomenwordtdienodigis.Doorde leveringinbulkvalthetverpakkingsafvalvandeflessenvolledigweg.
Economischvoordeel/Financieelaspect Lagerekostprijsdoordeaankoopvanhetproductinbulk. Minderverbruikdoorhetrechtstreekstankeninhetreservoirvandevrachtwagen. Milieuvoordeel Verminderingvanverpakkingsafval. Verminderingvanhetverbruik. Sociaalvoordeel Mindermanipulatiesvanhetproductleidentotminderincidentenenmakenhet werklichter. Metenisweten:indicator Verbruikvanruitensproeiervloeistof(l/maand)
OpgemaaktinhetkadervanMilieucharterOostVlaanderencyclus2011opdatumvan15/05/2012
F_KRN_237 v1
Oefenen noodprocedures
Thema Omgeving
Bedrijfsgegevens MeylandNV Vaartkant3 9991Adegem www.meyland.be Sector Machinebouw Activiteit ontwerp,productie, plaatsenen onderhoudvan interne transportsystemenen machines
Korteomschrijving Oefenennoodprocedures,omzodeimpactopdeomgevingenhetleefmilieuingeval van ongevallen te beperken. Er werd een noodscenario uitgeschreven en er werden actiekaarten opgesteld voor de verantwoordelijken (interventieleider, nijverheidshelper, ...) Na afloop van de oefening werd een gedetailleerd rapport gemaaktennaaraanleidingvannonconformiteitenwerdenactiepuntenvoorgesteld.
Economischvoordeel/Financieelaspect Schadebeperkenbijnoodsituaties. Milieuvoordeel Beheersingvandemilieurisico’s. Sociaalvoordeel Noodsituatiebeheersenendeveiligheidvandewerknemersverhogen.
OpgemaaktinhetkadervanMilieucharterOostVlaanderencyclus2011opdatumvan03/05/2012
F_KRN_237 v1
AFVALVERMINDERING DOOR PLAATSEN VAN CAMERA ’S
Thema Afvalenverpakkingsafval
Bedrijfsgegevens MillikenBVBA Ham24 9000Gent www.millikeneurope.com Sector Technischtextiel Activiteiten Versterkingsweefselvoor derubberindustrie
Korteomschrijving Doorhetplaatsenvaneencamerasysteemoponzeinspectietafelkunnenwevoor eenbepaaldproductdeafvalgevoeligverlagen.Voordatproductkregenweveel materiaalterugvande klantvoordiprestenophetweefseldie wemethet blote oog moeilijk kunnen detecteren. Door het plaatsen van de camera komt er veel mindermateriaalterug.
Economischvoordeel/Financieelaspect Deafvaldoorterugkerendmateriaalisdrastischgedaald
Milieuvoordeel Hetmilieuvoordeelisdatwe1000kg/jaargedipteweefselspoelenmindermoeten latenvernietigendooreenerkendeafvalverwerker,weefselspoelenwaarvoortot ophedengeenrecyclagemogelijkis. Sociaalvoordeel Hetvoordeelvoorhetbedrijfisdatonsimagonaardeklanttoesterkverbeterdis endatdedrukbijdemedewerkersverlaagdisomdatzezekerzijndatzegeen slechtmateriaalmeerlatendoorgaannaardeklant.
OpgemaaktinhetkadervanMilieucharterOostVlaanderencyclus2011opdatumvan04/06/2012
F_KRN_237 v1
Personal Digital Assistant
Thema Afvalenverpakkingsafval
Korteomschrijving Erwordteenbarcodeaangebrachtopdedozen(vandeleverancier)dezewordenmet scanneringelezenbijladenenlossen.Opmomentvanleveringwordendecolli’s gescand,deontvangertekentelektronisch. Bedrijfsgegevens POD(ProofofDelivery)oppapierwordthiermeeindetoekomstuitgespaard. Overgangnaarpaperlessisgeplandeind2012. MoviantoBelgiumDirk PDAsysteemwordtookgebruiktomrondesteoptimalisereneniszoeenmodern Raesnv alternatiefvormtvandepapierenagenda.Ditwerduitgewerktinsamenwerkingmet Moerstraat4850 eendeskundige. 9031Drongen www.movianto.com Sector Logistiektransport Activiteit Transportenopslag vangeconditioneerde farmaceutica Economischvoordeel/Financieelaspect Erwerden49PDA’saangekocht. Nietzozeereenfinancieelvoordeel,danweleengroteretraceerbaarheid. Milieuvoordeel Geraamdepapierbesparingis300pagina’sperdag. Sociaalvoordeel beterewerkomstandigheden,beterimago,snellereservicenaaronzeklantentoe Metenisweten:indicator papierverbruikpertongeleverdproduct
OpgemaaktinhetkadervanMilieucharterOostVlaanderencyclus2011opdatumvan31/05/2012
F_KRN_237 v1
Automatisch spoelen galvanolijn
Thema Water
Korteomschrijving Pneumatischekleppenopspoelkranengalvanischetrommellijn.
Bedrijfsgegevens Nikon.v. IndustrieparkWest40 9100SintNiklaas www.niko.be Sector
Metaalbewerking
Activiteit Ontwerpenproductievan vooruitstrevendeoplossingen: elektrischschakelmateriaal, stopcontacten,lichtregeling, deurtelefonie,videofonie, huisautomatiseringsystemen… Leverancier Georg Fischer N.V. Vaartdijk 109-111 B-1070 Brussel www.georgfischer.be
Economischvoordeel/Financieelaspect Vóórdeaanpassingmetmanueelintestellenkranen:spoelwaterverbruikvariërend van6tot10m³/uur==>metpneumatischgestuurdekleppen:eenvastdebietvan6 m³/uur.Lagerewaterfactuurenbijgevolgookeenlageremilieuheffing. Milieuvoordeel Waterverbruikwordtmet>20%verminderd. Sociaalvoordeel Werknemers worden steeds milieubewuster door de verregaande milieu inspanningen==>nademaximaleinspanningenuithetverleden:cascadespoelingen, efficiëntere waterzuivering, ionenwisselaars… waardoor een waterverbruikreductie tot 60% ==> m.b.v. automatisering van de spoelkranen een extra reductie van het spoelwaterverbruik. Metenisweten:indicator Verzinkcyclus:vanvariabelspoelwaterdebiet6à10m³/uurnaarvast6m³/uur (ontvet1,5m³/u;beits1,5m³/u;verzinken2m³/uenpassivatie1m³/u).
OpgemaaktinhetkadervanMilieucharterOostVlaanderencyclus2011opdatumvan16/03/2012
F_KRN_237 v1
Opstellen en oefenen van een Crisis Communicatie Plan
Thema Omgeving
Bedrijfsgegevens ONSemiconductor Belgium Westerring15 9700Oudenaarde www.onsemi.com Sector Microelektronica Activiteit Productievan geïntegreerde schakelingen
Korteomschrijving ErwerdeenCrisisCommunicatieteamopgerichtbinnenhetmanagementdatinstaat voordeinterneenexternecommunicatiebijeenincident.HetRapidReachSysteem werd geïmplementeerd. Hierbij wordt het crisis team via een automatische telefoonoproep gealarmeerd en kan er in de alarmcentrale opgevolgd worden wie zichnaardeverzamelplaatskanbegeven.HetCrisisCommunicatiePlanwerdgetest tijdens een rampoefening waarbij ook het gemeentelijk rampenplan werd afgekondigd.
Economischvoordeel/Financieelaspect Tijdenseencrisismoetervooreerstsnelgehandeldwordenentegelijkertijdooksnel wordengecommuniceerd.Vandaardateengoedevoorbereidingvancruciaalbelang is.Doorhetefficiëntoptredenvanallebetrokkenpartijenkunnenvooralkosten wordenvermedenbijeeneventueleramp. Milieuvoordeel Deschadevoormens,milieuendeinfrastructuurvanhetbedrijfkunnenbeperkt wordendooradequaathandelen.Eengoedecommunicatiewaarbijdecorrecte informatiebijdejuistemensenterechtkomtisdaarbijcruciaal. Sociaalvoordeel DoorhetsamenopstellenvanhetCrisisCommunicatiePlanenhetoefenenervan wordtdesamenwerkingtussendeverschillendepartijen(waaronderON Semiconductor,Brandweer,Politie,RodeKruis,StadsbestuurOudenaarde,…) versterkt.Detolaanmenselijkeslachtofferswordtopdiemanierzoveelmogelijk beperkt.
OpgemaaktinhetkadervanMilieucharterOostVlaanderencyclus2011opdatumvan18/05/2012
F_KRN_237 v1
Toestellen: kleine ingrepen, grote effecten
Thema 9 Lucht 9 Energie
Bedrijfsgegevens OVMBnv JohnKennedylaan50 9042Gent www.ovmb.be Sector Afvalverwerking Activiteit Deponievoor bedrijfsafvalstoffenen solidificatieinstallatie
Toestel:Koelgroep Korteomschrijving Omdeopwarmingvanhetadministratiefgebouwindezomerperiodetevoorkomen werddekoelgroepvaneenlabotoestelverplaatst. Dekoelgroepheefteenkoelvermogenvan1500W.Erwordtvermedendatdewarmte geproduceerddoordekoelgroepvrijgesteldwordtinhetgebouw.
Economischvoordeel/Financieelaspect Doorhetvoorkomenvanopwarmingvanhetgebouwindezomerperiodemoeter mindergekoeldwordenendusminderenergieverbruiktworden. Milieuvoordeel Minderenergieverbruikvoordekoelingvanhetgebouwnoodzakelijk. Sociaalvoordeel Aangenamerwerkklimaatinhetadministratiefgebouw.
OpgemaaktinhetkadervanMilieucharterOostVlaanderencyclus2011opdatumvan14/05/2012
F_KRN_237 v1
Toestellen: kleine ingrepen, grote effecten
Thema 9 Water 9 Energie
Bedrijfsgegevens OVMBnv JohnKennedylaan50 9042Gent www.ovmb.be Sector Afvalverwerking Activiteit Deponievoor bedrijfsafvalstoffenen solidificatieinstallatie
Toestel:Vaatwasmachine Korteomschrijving Devaatwasmachinewerdvervangendooreenkleinerenenergiezuinigermodelmet hetenergielabelAAB..
Economischvoordeel/Financieelaspect Devaatwasmachineverbruiktbeduidendminderwaterenenergie.Percyclus verbruiktdevaatwas0,45kWhen6lwater,eenreductiemet70%tenopzichtevan hetvorigmodel. Milieuvoordeel Devaatwasmachinewordtefficiëntergebruiktmeteengroterebeladingenlevert eengrotereductievanhetenergieenwaterverbruik(70%tenopzichtevanhetvorig model).
OpgemaaktinhetkadervanMilieucharterOostVlaanderencyclus2011opdatumvan14/05/2012
F_KRN_237 v1
Hemelwatergebruik Waterbesparing
Thema Water
Korteomschrijving Waterverbruikwerdgereduceerddoor: 9 Periodiekecontrolevanwaterverbruiktijdensnietproductieuren 9 Hergebruikvanregenwaterbijreinigenvanskids 9 Hergebruikvanregenwatervoorbestaandesanitaireinstallaties 9 Recuperatievanspuidemineralisatieinstallatieviadehuidige waterzuiveringvandepowerwash 9 Optimalisatie van waterzuivering clearcoatbad (frequentie van volledige reinigingbadreducerenvan6maandelijksnaarjaarlijks)
water(liter)/carsetjaarbasis 60
50
40
30
20
10
water/carset target
0 jan/08 feb/08 mrt/08 apr/08 mei/08 jun/08 jul/08 aug/08 sep/08 okt/08 nov/08 dec/08 jan/09 feb/09 mrt/09 apr/09 mei/09 jun/09 jul/09 aug/09 sep/09 okt/09 nov/09 dec/09 jan/10 feb/10 mrt/10 apr/10 mei/10 jun/10 jul/10 aug/10 sep/10 okt/10 nov/10 dec/10 jan/11 feb/11 mrt/11 apr/11 mei/11 jun/11 jul/11 aug/11 sep/11 okt/11 nov/11 dec/11
Bedrijfsgegevens Plastaln.v. Skaldenstraat72 9042Desteldonk www.plastal.com Sector automobiel Activiteit Productievanzichtbare componentenvoorde automobielsector binnendevolgende vakgebieden: spuitgieten,lakkenen monteren
liter
Economischvoordeel/Financieelaspect gerealiseerde waterbesparing heeft een ‘lagere factuur water’ en lagere afvalwaterheffingtotgevolg Milieuvoordeel waterverbruikwordtmet8%verminderd Metenisweten:indicator KPIisliterwater/carsetopjaarbasis
OpgemaaktinhetkadervanMilieucharterOostVlaanderencyclus2011opdatumvan31/05/2012
F_KRN_237 v1
BEZOEK EENS EEN AFVALEILAND … en keer tevreden terug
Thema Afvalenverpakkingsafval
Korteomschrijving Restafval is de tweede grootste afvalstroom: in 2009 werd 298 ton via afzetcontainersenperiodiekeophalingenafgevoerd. Doel:reductiemet25%. Hoe:viabeteresorteringaandebronenmetdemedewerkingvanSITA(extern)en Bedrijfsgegevens een projectteam (intern). 1° Stap: Analyseren welk recycleerbaar afval er nog aanwezig is in het restafval. Tien verschillende afvalstromen werden SolutiaEuropeBVBA Ottergemsesteenweg707 onderscheiden: PE , Al zakken, spanbanden, PVC kokers, isomo, snijafval ABS kokers, karton, …2° Start van een pilootproject in afdeling UIM: creëren van een Gent ‘afvaleiland’ met staanders 3° uitbreiding naar verschillende afdelingen: 7 www.solutia.com eilanden/19staanders4°contractorsmoetenparticipereninafvalsortering. Sector Kunststoffen Activiteit Plastiekverwerking Leverancier SITA www.sita.be Economischvoordeel/Financieelaspect Reductievandehoeveelheidrestafvalmet32,9%,vandekostenmet18,3%. Milieuvoordeel Correctgesorteerdafvalkaninbijnaallegevallengerecycleerdworden.Deze verwerkingsmethodeiseenecologischgunstigeralternatief. Metenisweten:indicator RestafvalinTON/Mm²
OpgemaaktinhetkadervanMilieucharterOostVlaanderencyclus2011opdatumvan18/05/2012
F_KRN_237 v1
FLEET LPG/ dieselmix
Thema Inkoop/investeringen/Energie
Bedrijfsgegevens TailormadeLogistics andTransportGroup KorteMate5 Haven 9042Gent www.tailormade logistics.com Sector Logistiektransport Activiteit Internationaal transport, groepagenetwerken, opslag,verpakking, distributieopmaat vandeklant
Korteomschrijving TML zorgde voor een Belgische primeur door gebruik te maken van een nieuwe technologieophetgebiedvanLPG.EenVOLVOFH16metEURO5–motorrijdtnuop eenmengselvanLPGendiesel.
Economischvoordeel/Financieelaspect 9 rendementmetLPG/dieselmixis98%t.o.v.rendementvan1Ldieselvan 75%. 9 Gerealiseerdebesparingbedraagtgemiddeld5,14EURper100km. 9 Deinvesteringisterugverdiendna100.000km. Demeestebesparingwerdgerealiseerdbijhogetoerentallenmetbelading. Milieuvoordeel 9 Lagerbrandstofverbruik:dieselverbruikisgedaaldvan31,9L/100kmnaar 21,7L/100km;hetLPGverbruikbedraagt9,3L/100km. 9 Minderuitstootfijnstof 9 Minderlawaaihinderdoorstilleremotor:dieselklopvaltwegopdevlakke weg
OpgemaaktinhetkadervanMilieucharterOostVlaanderencyclus2011opdatumvan9/02/2012
F_KRN_237 v1
Hybride heftrucks
Thema Energie
Bedrijfsgegevens TailormadeLogistics andTransportGroup KorteMate5 Haven4245H 9042Gent www.tailormade logistics.com Sector Logistiektransport Activiteit Internationaal transport, groepagenetwerken, opslag,verpakking, distributieopmaat vandeklant
Korteomschrijving Deklassiekeheftrucks(vermogenvan44kW)werdenvervangendoorheftrucksmet krachtige30kWdieselofLPGmotorincombinatiemeteenelektromotorvan34kW. Nieuwvermogenvandeheftrucksbedraagt64kWi.p.v.44kW.
Economischvoordeel/Financieelaspect 9 Besparingbrandstofverbruikmet46%. 9 Verminderingbandenslijtagemet25%. 9 Tijdswinst: o Geendoorslippendewielenmeer(doorspinnen=stilstaan) o Dewielaandrijvingisvollediggescheidenvanhethydraulischhefgedeelte waardoorrijdenenheffenopvollekrachtmogelijkwordt. Milieuvoordeel 9 Lagereuitstoot 9 Lagerbrandstofverbruikdoorrecuperatieremenergiediegebruiktwordtop piekmomentenomextrakrachttevoorzien 9 Minderbandenslijtage:doorspinnenwielenisnietmeermogelijkdooreen perfectafgeregeldeelektromotor Sociaalvoordeel 9 Verhoogdcomfortvoordechauffeuromdat: o Hijgeenobstakelsinhetgezichtsveldheeftwantallesismooiweggewerkt o Hijgeenlastheeftvantrillingenwantdestuurcabineisgemonteerdop silentblokken
OpgemaaktinhetkadervanMilieucharterOostVlaanderencyclus2011opdatumvan9/02/2012
F_KRN_237 v1
Thin Client – “dunne” werkplek Clean desk - clean mind - clean milieu
ŶĞƌŐŝĞ
ĞĚƌŝũĨƐŐĞŐĞǀĞŶƐ dDstĐǀďĂ dƵƐƐĞŶŐĞŵĞĞŶƚĞůŝũŬĞ DĂĂƚƐĐŚĂƉƉŝũĚĞƌ sůĂĂŶĚĞƌĞŶǀŽŽƌ tĂƚĞƌǀŽŽƌnjŝĞŶŝŶŐ ^ƚƌŽƉŬĂĂŝϭϰ ϵϬϬϬ'ĞŶƚ ǁǁǁ͘ǁĂƚĞƌͲůŝŶŬ͘ďĞ ^ĞĐƚŽƌ tĂƚĞƌǀŽŽƌnjŝĞŶŝŶŐ ĐƚŝǀŝƚĞŝƚ WƌŽĚƵĐƚŝĞ͕ƚŽĞǀŽĞƌĞŶ ĚŝƐƚƌŝďƵƚŝĞǀĂŶ ĚƌŝŶŬǁĂƚĞƌ ^ĂŶĞƌŝŶŐǀĂŶ ĂĨǀĂůǁĂƚĞƌ ĞŚĞĞƌǀĂŶ ǁĞŐŝŶĨƌĂƐƚƌƵĐƚƵƵƌ ĞŚĞĞƌǀĂŶ njǁĞŵďĂĚĞŶĞŶ ƐƉŽƌƚŝŶĨƌĂƐƚƌƵĐƚƵƵƌĞŶ ĂĂŶǀĞƌǁĂŶƚĞ ĚŝĞŶƐƚǀĞƌůĞŶŝŶŐ ĂŶǀƵůůĞŶĚĞĚŝĞŶƐƚĞŶ
<ŽƌƚĞŽŵƐĐŚƌŝũǀŝŶŐ dŚŝŶ ůŝĞŶƚ ŝƐ ĞĞŶ ƵŝƚŐĞŬůĞĚĞ W ŵĞƚ ĞĞŶ ĞƌŐ ĞĞŶǀŽƵĚŝŐĞ ďĞƐƚƵƌŝŶŐƐƐLJƐƚĞĞŵ ĚŝĞ ĚĞ ŐĞďƌƵŝŬĞƌƐĚĞƐŬƚŽƉ ǀĞƌǀĂŶŐƚ ĞŶ ĂůůĞ ƚŽĞƉĂƐƐŝŶŐƐƐŽĨƚǁĂƌĞ ǀĂŶ ĞĞŶ ĐĞŶƚƌĂůĞ ĂƉƉůŝĐĂƚŝĞƐĞƌǀĞƌŚĂĂůƚ͘ ŽŽƌ ŐĞďƌƵŝŬ ƚĞ ŵĂŬĞŶ ǀĂŶ ďůĂĚĞͲƚĞĐŚŶŽůŽŐŝĞ njŽƌŐƚ ĞĞŶ ĞĞƌƐƚĞ ƉƌŽũĞĐƚ ǀŽŽƌĂů ǀŽŽƌ ĞĞŶ ĞĨĨŝĐŝģŶƚĞƌ ŐĞďƌƵŝŬ ǀĂŶ ĚĞ ƐĞƌǀĞƌŝŶĨƌĂƐƚƌƵĐƚƵƵƌ͘ KŽŬ ŚĞƚ ĂĂŶƚĂů ĨLJƐŝĞŬĞ ďůĂĚĞͲ ƐĞƌǀĞƌƐǁŽƌĚƚǀĞƌŵŝŶĚĞƌĚĚŽŽƌŚĞƚĐŽŶĐĞƉƚǀĂŶƐĞƌǀĞƌǀŝƌƚƵĂůŝƐĂƚŝĞ͘ DĞƚ ǀŝƌƚƵĂůŝƐĂƚŝĞ ŝƐ ŚĞƚ ŵŽŐĞůŝũŬ Žŵ ǀĞƌƐĐŚŝůůĞŶĚĞ ŐĞƐĐŚĞŝĚĞŶ ǀŝƌƚƵĞůĞ ƐLJƐƚĞŵĞŶ ƐĂŵĞŶŐĞďƌƵŝŬƚĞůĂƚĞŶŵĂŬĞŶǀĂŶĚĞŐĞĚĞĞůĚĞĨLJƐŝĞŬĞƐĞƌǀĞƌƐ͘
ĐŽŶŽŵŝƐĐŚǀŽŽƌĚĞĞůͬ&ŝŶĂŶĐŝĞĞůĂƐƉĞĐƚͬŵŝůŝĞƵǀŽŽƌĚĞĞů /Ŷ ǀĞƌŚŽƵĚŝŶŐ ŵĞƚ ĚĞ ƚƌĂĚŝƚŝŽŶĞůĞ ĐŽŵƉƵƚĞƌnjĂĂů ŵĞƚ ŝŶĚŝǀŝĚƵĞůĞ ƐĞƌǀĞƌƐ͗ ϴϬ й ĞŶĞƌŐŝĞďĞƐƉĂƌŝŶŐ ĚŽŽƌ ϭϰϬ ǀŝƌƚƵĞůĞ ƐĞƌǀĞƌƐ ŐĞĐŽŶĨŝŐƵƌĞĞƌĚ ŽƉ ϭϲ ĨLJƐŝĞŬĞ ďůĂĚĞͲƐĞƌǀĞƌƐ ϰϬйĞŶĞƌŐŝĞďĞƐƉĂƌŝŶŐĚŽŽƌϭϲďůĂĚĞͲƐĞƌǀĞƌƐǀĞƌĚĞĞůĚŽǀĞƌϮĐŚĂƐƐŝƐ KǀĞƌŐĂĂŶƚŽƚďůĂĚĞͲƚĞĐŚŶŽůŽŐŝĞĞŶƐĞƌǀĞƌǀŝƌƚƵĂůŝƐĂƚŝĞ ¾ DŝŶĚĞƌŚĂƌĚǁĂƌĞ сŬŽƐƚĞŶďĞƐƉĂƌĞŶĚͬŵŝŶĚĞƌŐƌŽŶĚƐƚŽĨĨĞŶ ¾ DŝŶĚĞƌǀŽĞĚŝŶŐĞŶ сŵŝŶĚĞƌĞŶĞƌŐŝĞǀĞƌďƌƵŝŬ ¾ DŝŶĚĞƌǀŽĞĚŝŶŐ сŵŝŶĚĞƌǁĂƌŵƚĞƉƌŽĚƵĐƚŝĞ ^ŽĐŝĂĂůǀŽŽƌĚĞĞů ͚ůĞĂŶĚĞƐŬ͕ĐůĞĂŶŵŝŶĚ͕ĐůĞĂŶŵŝůŝĞƵ͛ƉƌŝŶĐŝƉĞǁĂĂƌďŝũĚĞƚŚŝŶĐůŝĞŶƚŶŝĞƚĂůůĞĞŶ ĞŶĞƌŐŝĞďĞƐƉĂĂƌƚ͕ŵĂĂƌŽŽŬƌƵŝŵƚĞďĞƐƉĂƌĞŶĚĞŶŐĞůƵŝĚůŽŽƐŝƐ͘KŽŬĚĞĂĂŶƚƌĞŬŬŝŶŐ ǀĂŶƐƚŽĨnjŽĂůƐďŝũĚĞƚƌĂĚŝƚŝŽŶĞůĞWŝƐǀĞƌĚǁĞŶĞŶ͘ DĞƚĞŶŝƐǁĞƚĞŶ͗ŝŶĚŝĐĂƚŽƌ KŶĚĂŶŬƐŚĞƚĨĞŝƚĚĂƚŶŽŐŵĂĂƌĚĞŚĞůĨƚǀĂŶĚĞW͛ƐĞŶůĂƉƚŽƉƐŵŽŵĞŶƚĞĞůǀĞƌǀĂŶŐĞŶ njŝũŶĚŽŽƌĞĞŶdŚŝŶůŝĞŶƚ͕ůĞǀĞƌƚĚŝƚŶƵĂůĞĞŶĞŶĞƌŐŝĞďĞƐƉĂƌŝŶŐŽƉǀĂŶϯ͘ϲϳϬŬtŚƉĞƌ ǁĞĞŬ͘
KƉŐĞŵĂĂŬƚŝŶŚĞƚŬĂĚĞƌǀĂŶDŝůŝĞƵĐŚĂƌƚĞƌKŽƐƚͲsůĂĂŶĚĞƌĞŶĐLJĐůƵƐϮϬϭϭŽƉĚĂƚƵŵǀĂŶϯϬͬϬϱͬϮϬϭϮ
F_KRN_237 v1
Maximale Energiebesparingen bij het wassen van Hotellinnen
Thema ENERGIE
Bedrijfsgegevens TRITIONBVBA Honderdweg5 9230Wetteren www.trition.be
Sector Industriëlewasserij Activiteit Industriële Textielreiniging Leverancier ECOLAB www.be.ecolab.eu JENSEN www.jensen group.com
Korteomschrijving Trition bvba te Wetteren heeft in samenwerking met zijn chemicaliënleverancier ECOLABendemachinebouwerJENSENeenstoomlozewasserijgebouwddieslechts 0,112kWhgas/kglinnenverbruikt. Ter vergelijking: in de uitgave 2010 van Best Beschikbare Technieken (BBT) voor Wasserijen en Linnenverhuurders gaat VITO uit van een verbruik van 0,35 à 1 kg stoomperkggewassenlinnen.Hetenergieverbruikbijstoomlozewasserijenkanzelfs beperktwordentot0,3kWh/kggewassentextiel. HetzeerlaagverbruikvanTritionishetresultaatvanhetconceptvandewastunnel JENSENenderecuperatievanwarmteuitdeuitvoerluchtvandestrijkmangelsendie vrijkomtbijdebehandelingvanhetafvalwaterdoorECOLAB.Metdezetechniekenis het proceswater reeds voorverwarmd tot ongeveer 50°C. Dit water wordt verder opgewarmd tot de procestemperatuur in de Aquaheaters van Ecolab waar door de directeverwarmingzeerhogerendementenbekomenwordeninvergelijkingmetde klassiekestoomketels.Hetenergieverbruikismet62,66%verlaagd. Bij het drogen van badstof in de gasverwarmde Jensen drogers wordt de warme weggevoerde lucht gebruikt om de koude inkomende lucht op te warmen. Dankzij dezeenergierecuperatieincombinatiemeteeninfraroodmetingvandedrooglucht en het beëindigen van het droogproces als het linnen de ideale restvochtigheid behaaldheeft,konhetgasverbruikbeperktwordentot0,204kWh/kgbadstofoftot 34%t.o.v.eenklassiekestoomdroger. Economischvoordeel/Financieelaspect Erwordteenbesparingvan0,358kWh/kglinnengerealiseerdofongeveer 40.000,00EUROperjaar. Milieuvoordeel Energieverbruikbijhetwassenenhetdrogenismet64%verminderd. Sociaalvoordeel Doordewarmte–recuperatieisdeomgevingstemperatuurindewerkplaatslager. Datleidttoteenaangenamerwerkklimaatenbeterewerkomstandigheden. Metenisweten:indicator Gasverbruik/kgwasgoed Elektriciteit/kgwasgoed
OpgemaaktinhetkadervanMilieucharterOostVlaanderencyclus2011opdatumvan29/05/2012
F_KRN_237 v1
INTRANET ALS ONTHAALBROCHURE Thema Afval en verpakkingsafval
Korte omschrijving Er worden niet langer onthaalbrochures voor nieuwe werknemers gekopieerd. Het intranet bevat alle nuttige up to date informatie. Vanas Zwaluwbeekstr. 10 9150 Kruibeke
www.vanas.be
Vanasoft Vanas Engineering Zwaluwbeek 3 9120 Melsele
Economisch voordeel / Financieel aspect Informatie dient slechts op 1 plaats up to date te worden gehouden (= tijdswinst). Geen kosten voor kleurencopies of –drukwerk. Minder papierverbruik.
Milieuvoordeel Minder papierverbruik = minder papierafval. Minder verbruik van toner en bijgevolg minder tonerafval.
Sociaal voordeel Informatie “veroudert” niet want wordt up to date gehouden
Opgemaakt in het kader van Milieucharter Oost-Vlaanderen cyclus 2011 op datum van 23/5/2012
F_KRN_237 v1
Medewerking tot behalen VALIDEOCERTIFICAAT voor bouwheer ECOPUUR
Thema Milieubeleidenmilieuzorg
Korteomschrijving Vandenbussche nv heeft in de loop van het jaar 2011 als hoofdaannemer ruwbouwwerken voor het bedrijf ECOPUUR een magazijn en passief kantoorgebouwgebouwd.VALIDEOiseensysteemvoorvrijwilligecertificatievan Duurzaam Bouwen. De milieutechnische evaluatie wordt uitgevoerd door SECO. Bedrijfsgegevens Duurzaam Bouwen is een proces van ontwerp, uitvoering, beheer en herbestemmingvaneengebouwvolgensdeprincipesvanrespectvoorhetmilieu, Vandenbusschenv denatuurlijkebronnen,degebruikerendegemeenschap. Groendreef21 Deevaluatievanhetprojectverlooptopbasisvan16criteriaonderverdeeldin4 9880Aalter www.nvvandenbussche.be thema’s:Siteenconstructie,beheer,comfortengezondheid,socialewaarde. Sector Algemene bouwonderneming Activiteit Ruwbouwmagazijnen passiefkantoorgebouw Economischvoordeel/Financieelaspect/Milieuvoordeel Bij de realisatie van een bouw de uitstoot van broeikasgassen, energieconsumptieenafvalproductiebeheersendoor. Bijdeontwerpfase:aandachttehebbenvoorenergiezuinigfunctionerenvan Bouwheer hetmagazijn. Bij de uitvoeringsfase: een milieupreventieplan op te stellen, werfbezoeken ECOPUUR doormilieuverantwoordelijke VaartLinks57 Bemalingswatertelozenineennatuurlijkebeek(oppervlaktewater) 9850Nevele maximaal gebruik van geprefabriceerde betonelementen: beperking van www.ecopuur.be houtafvalvanbekistingsmateriaal,waterenenergieverbruikopdewerf afvalpreventiedoorinzetvanherbruikbarebekistingsplaten Valideocertificaat Verplichtesorteringvanafvalopdewerf,ookdooronderaannemers www.valideo.org eenlogistiekverantwoordelijkeoptimaliseerttransportvanennaardewerf Metenisweten:indicator Voor het ruwbouwgedeelte heeft ECOPUUR en Vandenbussche uiteindelijk een score van 79 % behaald. Deze quotatie valt in het tweede hoogste niveau, een zeergoedresultaat.
OpgemaaktinhetkadervanMilieucharterOostVlaanderencyclus2011opdatumvan15/05/2012
F_KRN_237 v1
CO2 - prestatieladder
Thema Milieubeleidenmilieuzorg/Lucht
Bedrijfsgegevens VictorBuyckSteel Construction Pokmoere4 9900Eeklo www.victorbuyck.be Sector metaalconstructie Activiteit Vervaardigenvan metalenconstructiesof delenervan Nuttigeinformatie www.skao.nl
Korteomschrijving DeCO2Prestatieladderiseeninstrumentombedrijvendiedeelnemenaan aanbestedingentestimulerentotCO2bewusthandelenindeeigenbedrijfsvoering enbijdeuitvoeringvanprojecten.Hetgaatdaarbijmetnameom energiebesparing,hetefficiëntgebruikmakenvanmaterialenenhetgebruikvan duurzameenergie.IneersteinstantieisditinstrumentdoorProRailontwikkeld. De CO2Prestatieladderiscertificeerbaar.Hetcertificaatis3jaargeldig.Erzijn5 niveaus–voorelkniveauzijndecriteriaindetailvastgelegd.Meerinfo: www.skao.nl.VictorBuyckSteelConstructionbehaaldeniveau3en: 9 rapporteertoverhaarCO2emissiesconformdeISO140641(decarbon footprint) 9 beschiktoverkwantitatievedoelstellingenomdezeCO2emissieste reduceren. 9 communiceertdecarbonfootprintendegenoemdedoelstellingenzowel internalsexternenheefteenactieverolinsectorofketeninitiatieven rondklimaatverandering.
Economischvoordeel/Financieelaspect/Milieuvoordeel 9 25%groenestroomvoorWondelgemenEeklo, 9 eenzonneboilervoorsociaalgebouwinEeklo 9 omde2jaarCO2emissiesmet2%reducerenperproductieuur Metenisweten:indicator 1. Directeemissie:aankoopdiesel;vliegtuigverplaatsingengebruiktegassen– emissies44ton–reductie880kg 2. Indirecteemissie:elektriciteit,eigentransport–emissies:2275ton–45 tonreductie 3. uitgegeventransport–emissies:210tonemissies–4tonreductie
OpgemaaktinhetkadervanMilieucharterOostVlaanderencyclus2011opdatumvan1/06/2012
F_KRN_237 v1
Duurzaamheidsrapport
Thema Milieubeleidenmilieuzorg
Bedrijfsgegevens VOKA–KVK OostVlaanderen Noordlaan21 9200Dendermonde www.voka.be/oostvlaanderen
Sector dienstverlening Activiteit Netwerking, belangenbehartiging endienstverlening voorbedrijven Leverancier BECOBelgië Kon.Astridplein4142 2018Antwerpen www.beco.be
Korteomschrijving VokaOostVlaanderenheeftals1steKamervanKoophandelinBelgiëeen duurzaamheidsverslaggepubliceerd.Eenduurzaamheidsverslagomvathetmetenen publicerenvandeprestatiesvaneenorganisatieophetvlakvanduurzaamheid (PeoplePlanetProfit). HetduurzaamheidsrapportvoldoetaandeGlobalReportingInitiative(GRI),een internationalereferentiestandaardvoorduurzaamheidsverslaggeving,niveauC. Hiermeewillenwemetonzestakeholdersopeentransparantemanier communicerenoveronzeeconomische,socialeenmilieuactiviteitenalsookoverons bestuur.Hetduurzaamheidsrapportkangeraadpleegdwordenviaonderstaandelink: www.voka.be/oostvlaanderen/duurzaamheidsrapport BijhetopstellenervanwerdVOKA–KVKOVbegeleiddoordefirmaBeco. Duurzaamheidsverslag2012 Economischvoordeel/Financieelaspect 9 Aantonenrealisatiesbinnenkernactiviteiten 9 Intensifiërenrelatiesmetstakeholders Milieuvoordeel 9 Hogermilieubewustzijnbijpersoneelenleden Sociaalvoordeel 9 Beleidt.a.v.personeelstevredenheid 9 Transparantecommunicatie Metenisweten:indicator GRIindicatoren
OpgemaaktinhetkadervanMilieucharterOostVlaanderencyclus2011opdatumvan10/05/2012
F_KRN_237 v1
Energie reductie op de repairlijn
Thema Energie
Bedrijfsgegevens VolvoCarsGent JohnKennedylaan25 9000Gent www.volvocars.com Sector Autoindustrie Activiteit
Korteomschrijving Eenaantaloudearmaturenwarendefect.Aangezienhetherstellenvanéénarmatuur veeltijdinbeslagnam(2uur),werdergekekennaareenanderearmatuur.Bovendien werd er gezocht naar een ander type TLlamp die minder energie zou verbruiken. Aangeziendezeenergiezuinigelampteweiniglichtgaf,werdergekekenhoeopeen andere manier energie bespaard kon worden. Omdat de repair lijn maar 10 meter bemandisenhetnietnodigwasdevolledigelijncontinuteverlichten,werderbeslist omdemiddelsterijarmaturenuittesplitsenin3delenenalsvolgtteprogrammeren: 1edeel=vooraan,altijd‘uit’;2edeel=midden,altijd‘aan’;3edeel=achteraan,altijd ‘uit’. Hiernavindjeeenoverzichtvanhetaantalbrandurenperkring.
assemblagevan voertuigen
Economischvoordeel/Financieelaspect 0,672MWhx80€/MWh=53,76€voordie10dagen,voor1jaarwordtdit1183€ Milieuvoordeel Referentieperiode:14dagen(van3tot17jan) Energieverbruik=1928KWh Energiebesparing=672KWh(dus35%vanhettotaleverbruik)
OpgemaaktinhetkadervanMilieucharterOostVlaanderencyclus2011opdatumvan14/05/2012
F_KRN_237 v1
Plaatsen van witte dakbedekking
ThemaEnergie
Bedrijfsgegevens VondelmolenNV Dendermondse steenweg208 9280Lebbeke www.vondelmolen.be Sector Voeding Activiteit Productievan peperkoek Leverancier Derbigum ImperbelSA Bergensesteenweg32 1651Lot www.derbigum.com
Korteomschrijving Volgens een meerjaren investeringsprogramma worden de daken van het bedrijf vernieuwd.Nieuwedikkereisolatie(15cmi.p.v.4cm),lichtkoepelsmetoriënterende spiegelsenbedekkingmethetwittedakmembraanDerbibritevanDerbigumi.p.v.de klassieke zwarte Derbigum. De witte acryl toplaag weerkaatst de zonnestralen voor zo’n76%metalsresultaatdatdeoppervlaktemperatuurvanhetdak40°Clagerligt danbijzwartedaken.
Economischvoordeel/Financieelaspect Deenergiebesparing,alhoewelmoeilijktemeten/berekenen,endeduurzaamheid vandedakbedekkingzijndevoordelenvandezedakbedekking. Milieuvoordeel Indeeersteplaatshetafkoeleffectwaardoordekoelsystemenmindermoeten werkenenduseenenergiebesparinggerealiseerdwordt.Daarbijkomtnogde combinatiemetdezonnepanelenwaardelichtreflectievanhetwittedakdediffuse zonneinstralingverhoogt.Verdernogdeduurzaamheid(levensduurvan30jaar)en tenslottedegoederecycleerbaarheid. Sociaalvoordeel Beterewerkomstandighedendaarderuimtekoelingdienietdooriedereenals aangenaamervarenwordt,minderzalmoetenwerken. Metenisweten:indicator Deenergiebesparingzalmoeilijktemetenzijngezienanderefactorenzoals productiehoeveelhedeneenveelgrotereinvloedhebbenophetelektriciteitsverbruik.
OpgemaaktinhetkadervanMilieucharterOostVlaanderencyclus2011opdatumvan02/03/2012
MeerwetenoverMilieucharterOostVlaanderen? http://www.voka.be/oostvlaanderen/aanbod/Pages/MilieucharterOostVlaanderen.aspx ofneemcontactopmet: Annemie De Proft Projectcoördinator duurzaam ondernemen
Katja Daems Projectcoördinator milieu en energie
Noordlaan 21 – 9200 Dendermonde Tel. 052 33 98 29 | fax 052 33 98 01 |Mobiel 0473 51 91 35
[email protected]| www.voka.be/oost-vlaanderen
Noordlaan 21 – 9200 Dendermonde Tel. 052 33 98 25 | fax 052 33 98 01 | Mobiel 0486 66 90 91
[email protected] | www.voka.be/oost-vlaanderen
In samenwerking met en gesteund door de provincie Oost-Vlaanderen