Inspectie van de gewijzigde elektrische installatie *)

IE02 Impuls 37.qxd:IP Impuls

09-02-2010

14:52

Pagina 1

Katern voor scholing, her- en bijscholing

37 Een uitgave van Intech Elektro & ICT en OTIB februari 2010

inHoud 1 Inspectie van de gewijzigde elektrische installatie

4 Otib-nieuws

5 Cursussen Fotowedstrijd ‘Zo moet het niet’

Installeren en inspecteren van elektrische installaties (5)

Inspectie van de gewijzigde elektrische installatie *) Nadat elektricien Jan van Galen en zijn leerling Max Meier de resterende installatiewerkzaamheden bij de familie Brandts hebben afgerond, moeten ze een inspectie uitvoeren van de gewijzigde elektrische installatie. Met deze eerste inspectie moeten ze kunnen aantonen dat de gewijzigde installatie geen brandof ongevalgevaar oplevert. Van Galen heeft de isolatiemeting van de stroomketens uitgevoerd, maar Meier zou nu ook graag iets willen meten. Meier: ‘Waarom gebruiken wij voor de metingen een extra testapparaat terwijl we de isolatiemeting met onze multimeter kunnen uitvoeren? Daarmee kunnen we toch ook weerstanden meten?’ Van Galen: ‘Denk even na. Hoe groot is de bedrijfsspanning van de elektrische installatie hier?’ Meier: ‘230 en 400 V natuurlijk.’ Van Galen: ‘En met welke spanning meet jouw multimeter?’ Meier: ‘Daar zit een 9 V-batterij in.’ Van Galen: ‘De meetspanning moet echter minstens zo groot zijn als de bedrijfsspanning van de te testen installatie. Wij meten de isolatieweerstand van de leidingen met 500 V gelijkspanning, die door onze isolatietester wordt opgewekt. Door gelijkspanning te gebruiken kunnen we bovendien de capacitieve invloeden uitsluiten.’ Meier: ‘Waar komen hier in de eengezinswoning die capacitieve invloeden vandaan?’ Van Galen: ‘Door de elektrische leidingen zelf, stel de koperdraden eens voor als de platen van een condensator.’ Meier: ‘Ach ja, natuurlijk. En de isolatie van de leiding is dan het diëlectricum?’ Van Galen: ‘Precies. En, zoals je al op school hebt geleerd, loopt door een condensator *) Sommige uitvoeringsvormen van de installatie zoals

hier beschreven, zijn typisch voor Duitsland en zal men in Nederland niet vaak tegenkomen.

wisselstroom. Door het diëlectricum gaat maar een zeer kleine stroom, omdat het een grote elektrische weerstand heeft. De stroom, die je in serie naar een condensator kan meten, is de zogeheten laadstroom.’ Meier: ‘Ach ja, een condensator slaat elektrische ladingen op. Wanneer nu bij wisselstroom elke paar milliseconden wordt omgepoold, moeten de ladingen natuurlijk naar de tegenoverliggende plaat, in dat geval loopt er een stroom.’ Van Galen: ‘Daarom meten we met gelijkspanning, waardoor alleen aan het begin van de meting een laadstroom loopt. Daarna niet meer.’

Opnemen meetwaarde Van Galen toont Meier een schets van het meetprincipe (afbeelding 1) en vraagt hem de isolatiemeting nogmaals uit te voeren waar hij bij is. Van Galen: ‘Noteer ook de gemeten waarden.’ Meier: ‘Alles schijnt in orde te zijn, de gemeten waarden liggen allemaal boven de vereiste waarde van 1MΩ.’ Van Galen: ‘Ik ga je nu iets principieels uitleggen. De taak van een elektricien is een oordeel over de veiligheid van de elektrische installatie te geven. Je hebt geen jarenlange elektricienopleiding nodig om met een meetapparaat een meetwaarde op te nemen en deze te vergelijken met een tabelwaarde.’ Meier: ‘Dat begrijp ik niet helemaal. Ik heb het juiste meetapparaat en de meting is op de juiste wijze uitgevoerd. De meetwaarde is 37 1

IE02 Impuls 37.qxd:IP Impuls

09-02-2010

14:52

Pagina 2

installeren en inspecteren van elektrische systemen (5)

L1

IIso1 in mA PE

U= = 500 V Ω - skala

frequentieafhankelijke deel

mA

weerstandscomponent, die door het ontstaan van een elektrolytische spanning optreedt

spanningsafhankelijke deel

G

zuiver ohmse weerstand, die niet frequentie- en spanningafhankelijk is

1. Principe voor de meting van de isolatieweerstand van een leiding.

beter dan de vereiste waarde. Dan is toch alles volgens voorschrift?’ Van Galen: ‘Zo eenvoudig is het nou juist niet. Ik zal je dat met een voorbeeld aantonen. Mag ik de installatietester even?’ Van Galen neemt een overgebleven stuk van de gelegde NYM-leiding en stript in het midden voorzichtig de mantel en de complete aderisolatie, zonder dat de aders elkaar raken. Vervolgens meet hij met het meetapparaat de isolatieweerstand. Op het display verschijnt nu RISO ≥ 500 MΩ (afbeelding 2). Meier: ‘Dat had ik niet verwacht. Als dit kapotte stuk mantelleiding ergens onzichtbaar in een kabelkanaal zou zitten, zouden we dat met deze meting helemaal niet hebben opgespoord.’ Van Galen: ‘Precies, dat wilde ik je duidelijk maken. Daarom mag je bij de inspectie van een elektrische installatie ook niet alleen op de metingen vertrouwen. Een zeer belangrijk onderdeel van de inspectie van een elektrische installatie is de visuele inspectie, en die begint al tijdens de aanleg van de installatie. De inspectie van elektrische installaties mag alleen door geschoolde elektriciens met ervaring in het inspecteren van elektrische installaties worden uitgevoerd. Bij de inspectie wordt onderscheid gemaakt tussen de eerste en de periodieke inspectie.’

vert. De afzonderlijke stappen van de inspectie zijn aangegeven in DIN VDE 0100 deel 600 (In Nederland in NEN 1010:2007 +C1:2008 Rubriek 61). Al tijdens de aanleg van de elektrische installatie kunnen in spanningsloze toestand fouten worden vastgesteld. Veel voorkomende fouten zijn onder andere: - beschadigingen van de isolatie bij het leggen; - losse klemverbindingen; - verkeerd gedimensioneerde geleiderdoorsneden; - ontbrekende afschermingen. Meier: ‘En ik heb altijd gedacht dat de visuele controle pas na gereedkoming wordt uitgevoerd.’ Van Galen: ‘Juist niet. Veel fouten zijn na voltooiing van de installatie niet zonder meer zichtbaar. Als je bijvoorbeeld een leiding bij de aanleg beschadigt, vormt zich mogelijk pas jaren later een brandgevaarlijke kruipstroom. Wist jij dat veel branden door elektrische stroom worden veroorzaakt? In elk geval moeten ze mijn bedrijf

niet kunnen verwijten het werk niet goed is uitgevoerd. Daarom zijn de inspecties uit juridisch oogpunt zeer belangrijk, zowel voor mijn bedrijf als voor mij persoonlijk. Het komt dus aan op zorgvuldigheid bij de aanleg van een elektrische installatie. Eventjes vlug-vlug-klaar is er dus voor mij niet bij. Denk alleen maar even aan het menselijke leed, wanneer een huis afbrandt en mensen hun boedel of zelfs hun leven verliezen.’ Meier: ‘Ik snap het en ik zal in de toekomst nog beter opletten bij het installeren. Wanneer wordt overigens een periodieke inspectie uitgevoerd?’

De periodieke inspectie Van Galen: ‘Alle technische installaties en apparaten, zoals je auto, veranderen in de loop van de tijd – afhankelijk van het type en het gebruik. Zo gaat het ook bij elektrische installaties. De eigenschappen van de installatie veranderen door slijtage, veroudering, vervuiling enzovoort.’ Meier: ‘En om de hoeveel tijd moet je nu inspecteren?’ Van Galen: ‘Er is in Duitsland een tweedeling voor wat betreft de veiligheid op het werk. Hierdoor mogen bedrijfsverenigingen van de overheid hun eigen veiligheidsvoorschriften hanteren.’ Meier: ‘Betaalt de bedrijfsverenigingen wanneer ik op het werk een ongeval krijg of door het werk ziek wordt?’ Van Galen: ‘Precies, de premie daarvoor komt voor honderd procent voor mijn rekening. Er wordt daarvoor niets van je loon afgetrokken. Voor ons vakgebied is er het veiligheidsvoorschrift BGV A3 ‘Elektrische installaties en bedrijfsmiddelen’. Hierin staat de frequentie van de periodieke

De eerste inspectie Wanneer een elektrische installatie nieuw wordt aangelegd, uitgebreid of het gebruik ervan wordt gewijzigd, moet door een inspectie worden aangetoond dat de installatie geen ongeval- of brandgevaar ople37 2

2. Bij de onbeschadigde leiding (links) bedraagt RISO ≥ 500 MΩ; bij de beschadigde leiding (rechts) is eveneens RISO ≥ 500 MΩ (testspanning U = 524 V DC).

IE02 Impuls 37.qxd:IP Impuls

09-02-2010

14:52

Pagina 3

installeren en inspecteren van elektrische systemen (5)

inspectie. In mijn bus ligt er nog een van de laatste cursussen voor mijn medewerkers. Maar, nu leg ik je ook nog even snel de andere kant van de wetgeving op het gebied van veilig werken in Duitsland uit. Naast de bedrijfsverenigingen heeft de overheid ook zelf wettelijke voorschriften uitgegeven. Voor ons vakgebied zijn met name de technische voorschriften bij het Veiligheidsbesluit TRBS 2131 – ‘Elektrische Gevaren’ belangrijk. Daarin staan echter geen bepaalde termijnen voor de periodieke inspectie. De exploitant van een elektrische installatie moet de gevaren zelf inschatten en beoordelen. Hij kan dan de inspectiefrequentie aan de hand van de kans op gevaar zelf vaststellen. Dat wordt een risicoanalyse genoemd. Wij oriënteren ons voorlopig op de BGV A3.’ (In Nederland wordt bij inspectie van elektrische installaties die in bedrijf zijn NEN 3140 gehanteerd).

Inspectieprotocol Nadat Van Galen de op het moment geldende veiligheidsvoorschriften uit de bedrijfsbus heeft gehaald, bekijken ze deze samen (tabel 1). Meier: ‘Dus wij zouden hier elke vier jaar langs moeten komen en controleren of de elektrische installatie nog in orde is?’ Van Galen: ‘In principe wel, de badkamer zelfs jaarlijks. Dit is een bijzondere ruimte. In gewone taal: in de badkamer bestaat een verhoogd gevaar dat iemand letsel oploopt als de beschermingsmaatregelen niet werken.’ Meier: ‘Dan zouden wij dus voortdurend onderweg moeten zijn om huisinstallaties te controleren.’ Van Galen: ‘Ja, maar in de praktijk wordt helaas veel minder getest dan nodig is. Ik heb al vaak genoeg gezien welke gevolgen elektrobranden in bedrijven en woonhuizen kunnen hebben. Enkele daarvan hadden waarschijnlijk kunnen worden voorkomen door een regelmatige inspectie. Voor utiliteitsgebouwen en installaties is het veiligheidsvoorschrift BGV A3 en het technische voorschrift TRBS 2131 wettelijk voorgeschreven, maar dit geldt niet voor woonhuizen. Desondanks is de exploitant van een elektrische installatie, bijvoorbeeld de familie Brandts, verantwoordelijk én aansprakelijk voor de toestand van de eigen elektrische installatie.’

inspectieperiodes volgens

BVG A3

installatie / bedrijfsmiddel

periode

soort inspectie

elektrische installaties en vast opgestelde bedrijfsmiddelen

vier jaar

op toestand vakbekwaam volgens de voor- persoon schriften

inspectie door

elektrische installaties en vast een jaar opgestelde elektrische bedrijfsmiddelen in bijzondere bedrijfsgebouwen, ruimten en installaties (DIN VDE 0100 groep 700) beschermingsmaatregelen met toestellen voor aardlekbeveiliging in niet-stationaire installaties

een maand

op werking

vakbekwaam of voldoende onderricht persoon, met gebruik van geschikte meeten testapparatuur

foutstroom- , verschilstroom- en zes maanden op correcte wer- gebruiker gestelsluitingsschakelaar king door uitvoe•In stationaire installaties ren van de test•in niet-stationaire installaties functie Tabel 1. Inspectiefrequentie van vast gemonteerd elektrische installaties en bedrijfsmiddelen.

Meier: ‘En waarvoor is nu de E-check?’ Van Galen: ‘Dat vertel ik je later. Laten we nu maar eens in het inspectieprotocol kijken. Wij hebben de elektrische installatie bekeken en de aardingsmeting uitgevoerd. Daarna hebben wij de isolatiemeting uitgevoerd en hebben we de laagohmigheid van de beschermingsleiding en de vereffeningsleiding vastgesteld met onze installatietester.’ Meier: ‘Volgens mijn tabellenboek moeten we nu de circuitweerstand meten, of niet?’ Van Galen: ‘Dat vertel ik je dadelijk. Eerst gaan we de installatie weer onder spanning zetten. Bij wijzigingen aan een bestaande installatie moeten we opschieten, omdat de klant meestal zo snel mogelijk weer stroom wil hebben. Denk alleen maar aan de vriezer of de verwarmingsinstallatie. Bij de familie Brandts hebben we iets meer tijd. Voordat ik de NH-patronen weer in de huisaansluitkast zet, moet jij de aansluitingen van alle leidingen in de nieuwe meterkast nalopen en controleer ik de oude hoofdverdeler.’ Nadat ze hebben gecontroleerd of alle leidingen vastzitten, bevestigen Meier en Van Galen de afdekkingen weer. Dan zet Van Galen met een speciale mespatronentrekker met onderarmbescherming de NHpatronen (kortsluitvaste mespatronen voor laagspanning) er weer in. Van te voren heeft hij nog zijn vlamvertragende werkjack aangetrokken en zijn helm met gezichtsvizier opgezet.

Meier: ‘Waarom trekt je dat allemaal aan? Is dat bij dit type beveiliging altijd zo?’ Van Galen: ‘Als ik hier kortsluiting maak, knalt het geweldig. En omdat ik geen verbrandingen in mijn gezicht of aan mijn handen wil, bescherm ik me liever. Ik zal je dat bij een andere gelegenheid nog preciezer uitleggen. Zo, nu gaan we eerst eens de spanning op de contactdozen meten.’

Meting van de circuitweerstand Nadat Van Galen zich heeft overtuigd van de aanwezigheid van de netspanning, schakelt hij de installatietester op ‘circuitweerstandsmeting’ en verbindt hij het apparaat in de eerste kinderkamer met de wandcontactdoos naast de deur. Van Galen: ‘Max, jij weet toch hoe de foutlus is opgebouwd? Waarin zat ook al weer het verschil tussen het TN- en het TT-stelsel?’ Meier: ‘O ja, daarover hebben we het laatst gehad. In het TN-stelsel bestaat de lus uit de weerstand van de fase, de weerstand van de beschermingsleiding en de PEN-leiding, en uit de inwendige weerstand van de trafo. Bij de familie Brandts is er geen PEN-leiding. De beschermingsleiding begint pas op de hoofdaardklem in de aansluitruimte. Wat betekent dat de uitschakelstroom nog door de door ons geplaatste elektrode en door de grond naar de trafo terug moet.’ Van Galen: ‘Kijk eens naar die staande schemerlamp. Om er bij een gestelsluiting 37 3

IE02 Impuls 37.qxd:IP Impuls

09-02-2010

14:52

Pagina 4

installeren en inspecteren van elektrische systemen (5)

cursussen

zeker van te zijn dat de voeding wordt afgeschakeld, hebben we toch aardlekautomaten voor de kinderkamer ingebouwd?’ Meier: ‘Dat was toch een installatieautomaat en een aardlekschakelaar in een apparaat?’ Van Galen: ‘Precies. Wat gebeurt er nu, wanneer ik hier via de wandcontactdoos een teststroom over de foutlus stuur?’ Meier: ‘Dan vliegen de aardlekschakelaars – eh, neem me niet kwalijk – de aardlekautomaten eruit.’ Van Galen: ‘Goed, daarom heb ik je een nieuwe installatietester gegeven. Die kan de meting uitvoeren zonder dat het tot uitschakeling komt. Wat denk je, hoe groot mag de maximale circuitweerstand zijn?’ Meier kijkt in zijn tabellenboek. In het

hoofdstuk beschermingsmaatregelen vindt hij de uitschakelvoorwaarden in het TT-stelsel (afbeelding 3). Van Galen: ‘Overigens is het meten van de circuitweerstand in het TT-stelsel met aardlekschakelaar niet dwingend voorgeschreven. Wanneer de weerstand naar aarde van de elektrode voldoende laag is en alle beschermingsleidingen via de verdeling op deze elektrode zijn aangesloten, kun je ervan uitgaan dat aan de uitschakelvoorwaarden wordt voldaan. Natuurlijk controleren we of de ingebouwde aardlekschakelaars ook werkelijk functioneren. Dat doen we na de middagpauze.’ Meier: ‘Dat wordt tijd ook, ik rammel van de honger.’ (wordt vervolgd)

Monteur beveiligingsinstallaties (MBV)

Particuliere alarmcentrale (PAC theorie)

Security en internet Protocol

Wie? monteur alarmsystemen Waar? zie www.cursusloket.nl, www.mijnkenteq.nl, www.soba.nl en www.vandusseldorp-training.nl

Wie? beheerder particuliere alarmcentrales

Installatieaarding in het TT-stelsel Weerstand naar aarde van de elektrode, waarmee alle metalen gestellen zijn verbonden: U RA ≤ L I UL = aanrakingsspanning die continu aanwezig mag zijn Met aardlekbeveiliging: U RA ≤ L IΔN Met selectieve aardlekbeveiliging: U RA ≤ L 2.IΔN 3. Uitschakelvoorwaarden in het

TT-stelsel.

Cursussen PAC

Waar? zie www.vandusseldorp-training.nl

Technicus netwerkinfrastructuur Security en Internet protocol

Datanetwerken Wie? telematicamonteur, onderhoudsmonteur, telecom monteur, technicus Waar? zie www.cursusloket.nl, www.radiall.com en www.dirksen.nl

Wie? personeel technische inbraak beveiligingssector Waar? zie www.mijnkenteq.nl

Spiegelbeeld: meisjes & techniek Meisjes weten vaak te weinig van technische opleidingen en beroepen. Om hier verandering in te brengen is de website: www.spiegelbeeld.net opgezet, met een online database van vrouwelijke professionals en studenten in bèta, techniek en ict. Op de site geven vrouwen met een technisch beroep meisjes een beter beeld van de mogelijkheden in de techniek. De rolmodellen uit de online database laten zien dat vrouwen goed zijn in techniek en plezier in hun werk hebben. Verschillende vrouwen uit de technische sector gaan gesprekken aan met vmbo- en mbo-meis37 4

Wie? technicus CCTV, technicus alarmsystemen Waar? zie www.vandusseldorp-training.nl

jes over keuzemomenten, opleidingen en werk of geven bijvoorbeeld een presentatie op school. Ook is het mogelijk voor meiden om een dag(deel) mee te lopen in een soort ministage om te zien hoe een werkdag eruit ziet. Otib verstrekt een tegemoetkoming aan werkgevers van wie de werkneemster afwezig is voor activiteiten van Spiegelbeeld.

Wie? elektromonteurs (niveau 3), elektrotechnici (niveau 3) Waar? zie www.cursusloket.nl en www.dirksen.nl

IE02 Impuls 37.qxd:IP Impuls

09-02-2010

14:52

Pagina 5

otib-nieuws

fotowedstrijd

Skills Best Men

Skills Masters

Van 4 tot en met 6 maart 2010 strijden jonge vakhelden met elkaar tijdens Skills Masters. Tijdens deze beroepenmanifestatie in Ahoy (Rotterdam), kunnen jongeren die voor een belangrijke beroepskeuze staan, kennismaken met echt vakmanschap. Otib organiseert net als voorgaande jaren tijdens Skills Masters de wedstrijden voor de vakgebieden: Sanitaire & Ver warmingstechniek, Woninginstallaties, Koudetechniek en Metalen Dakdekken. De komende weken hebben de voorronden plaats. Meer informatie: www.skillsmasters.nl.

Elk jaar organiseert Otib de Skills Best Men. Dit is een wedstrijd waarbij vierdejaars vmbo-leerlingen Elektrotechniek, Installatietechniek en Instalektro in teams aan een praktijkopdracht werken. Hierbij gaat het niet alleen om de technische vaardigheden, maar ook om de samenwerking met mensen uit andere vakgebieden, zoals dat ook in de praktijk het geval is. De wedstrijd bestaat uit zeven regionale voorrondes, waarna de finale van Skills Best Men 2010 plaatsheeft tijdens Skills Masters in Ahoy Rotterdam (4 - 6 maart).

Fotowedstrijd ‘Zo moet het niet’ Onder het motto ‘Zo moet het niet’ gaat Intech Elektro en ICT op zoek naar foto’s van slecht of foutief uitgevoerde installaties. Inzenders van wie de foto’s worden geplaatst, kunnen rekenen op een technisch handboek van Isso ter waarde van maar liefst 245 euro. Het handboek bestaat uit twee delen en bevat ruim 1.400 pagina’s aan technische kennis. Wilt u alstublieft kort en bondig aangeven welke fouten te zien zijn op de foto en uiteraard ook uw naam en adres. Mail of stuur uw foto’s naar: Redactie Intech Elektro en ICT ‘Zo moet het niet’ [email protected] Postbus 188 2700 AD Zoetermeer

Prijswinnaar van deze maand Deze maand gaat het Isso-handboek naar Hans Koerts, werkzaam bij bij Croon elektrotechniek. Tijdens de verbouwing van het huis (ongeveer tien jaar oud) van zijn dochter werd een gipswand en een balk die voor een deel in de afwerkvloer zat, ver wijderd. De foto’s laten zien dat bij problemen vooral kroonsteentjes als ‘ideale oplossing’ zijn gebruikt. Hans Koerts vraagt zich dan ook terecht af hoe de rest van de installatie is aangelegd… Het Isso-handboek is inmiddels onderweg. Namens de redactie: van harte gefeliciteerd.

Kijk voor meer foto’s van slecht uitgevoerde installaties op www.intechei.nl, Zo moet het niet.

37 5