Inleiding Deze folder is bedoeld voor ouders die niet altijd toekomen aan een goede nachtrust. Niet omdat ze te hard werken, of omdat ze graag tot in de vroege uurtjes naar de televisie kijken, maar omdat hun kinderen dat niet toelaten. Deze folder is voor ouders met kinderen die een slaapprobleem hebben.
Slapen, wat is dat precies? Slapen heeft verschillende functies. Niet alleen lichamelijk hebben wij het nodig om te bekomen van alle inspanningen van overdag, maar ook psychisch hebben we in onze slaap heel wat te verwerken. Al die dingen die we overdag beleven en observeren hebben heel wat impact op ons, vooral bij kinderen. Ze worden voortdurend geconfronteerd met nieuwe dingen. Zo is een dag in de kleuterklas gevuld met honderden opdrachten, losse gesprekjes en allerhande geluiden. Die indrukken worden in de slaap verwerkt en opgeslagen in het geheugen. 2
Tijdens het slapen wisselen verschillende fasen elkaar af. Er zijn twee vormen van slaap; de droomslaap en de diepteslaap. Bij volwassenen begint het slaappatroon met de diepteslaap gevolgd door de droomslaap. Tijdens die droomslaap treden dromen op en wordt informatie verwerkt.
Het is belangrijk om te dromen,
onvervulde wensen worden werkelijkheid, spanningen krijgen een kans om te ontladen en behoeften worden toch nog ingewilligd. Het slaapritme van een kind ziet er anders uit dan dat van een volwassene. Bij een volwassene duurt de slaapcyclus (een diepteslaap gevolgd door de droomslaap) ongeveer 90 minuten. Bij een kind duurt zo’n slaapcyclus slechts 45 minuten. Dat betekent dat een kind dus het dubbel aantal slaapcycli heeft. Tijdens de overgang van de ene slaapcyclus naar de andere wordt men vaak even wakker. Het gevolg is dat het kind vaker dan een volwassene ‘s nachts wakker kan worden. Dit is heel normaal. Zowel volwassenen als kinderen worden een paar keer per nacht wakker. Wij merken dit nog niet meer. We draaien ons om en slapen verder. Een kind moet ook leren om vanzelf terug in slaap te vallen. En in dit leerproces hebben ouders een belangrijke opdracht. 3
Want door allerlei omstandigheden leren kinderen soms dat in slaap vallen slechts gaat als mama naast hen ligt. Als ze dan ’s nachts wakker worden kunnen ze pas weer inslapen als mama naast hen ligt. Tenslotte nog dit. De slaapbehoefte van elk kind is verschillend. Sommige kinderen hebben meer slaap nodig dan anderen. Om een beter zicht te krijgen op de slaapbehoefte van je kind, kan je een tijdje een slaapkaart bijhouden.Blijkt dat je kind weinig slaap nodig heeft, zal je je daar bij moeten neerleggen.
mama
4
Wat is een slaapprobleem? Laten we het zo proberen te omschrijven:
« zodanig afwijkend slaapgedrag dat er voor ouders een probleem ontstaat» Het begin van een slaapprobleem is soms moeilijk te achterhalen. Als ouder heb je vaak pas na een tijdje door dat er iets niet in orde is. Je moet een paar keer per nacht uit je bed, je bent ‘s morgens moe en prikkelbaar, je kan je niet concentreren op je werk en je hoopt dat de volgende nacht beter wordt. Maar de volgende nacht begint het liedje opnieuw. En dan ga je je afvragen wanneer het precies begonnen is; dat slaapprobleem van je kind De oorzaak van een slaapprobleem is niet steeds eenvoudig te achterhalen. Er zijn immers drie belangrijke factoren die hierin mee kunnen spelen; het kind, de ouders en de omgeving. Laten we dit even verduidelijken.
5
Kindfactor •
Een kind kan niet slapen omdat zijn uur van slapen gaan voortdurend verandert.
Vb. Sam (4 maanden) gaat de ene avond om 20 00u slapen, de volgende avond om 23 00 en dan weer eens om 21 30u. •
Lichamelijke oorzaken kunnen een rol spelen. Vb. Je kind krijgt tandjes of was ziek en slaapt daarom slecht.
•
Het kind staat onder zware spanningen.
•
Ook angst hoort bij de ontwikkeling van een kind en kan in verschillende periodes voorkomen. Zo kunnen angstdromen ‘s
nachts het gevolg zijn van het verwerken van de prikkels van overdag. •
Prenatale omstandigheden
vb. zo stelde men bij een groep van slechte slapers van 14 maanden vast dat hun bevalling langer geduurd heeft dan die van een groep goede slapers.
6
Ouderfactor •
Ouders die zelf slaapproblemen hebben brengen vaak veel begrip op voor hun kind. Hierdoor kunnen ze ongewild de problemen in stand houden met als gevolg dat het slaapprobleem hardnekkiger wordt.
•
Persoonlijke problemen van de ouders kunnen leiden tot spanningen die zij onbewust overdragen op de kinderen.
•
Kinderen met slaapproblemen kunnen bij ouders onzekerheid oproepen, soms ook angst en schuldgevoelens. (Wat doe ik verkeerd?) Die onzekerheid kan leiden tot het minder consequent omgaan met het kind waardoor slaapproblemen ongewild in stand gehouden worden
Omgevingsfactor •
Er zijn bepaalde dagen waar een kind gespannen naar uitkijkt en waardoor het slecht slaapt. vb. Sinterklaas, of zijn verjaardag
•
Je kind gaat op onregelmatige tijden naar bed omwille van feiten waar je zelf niets aan kan veranderen. vb. Je hebt bezoek of een job met onregelmatige werkuren 7
•
De omgeving kan het voor een kind moeilijk maken om te slapen: je woont in de buurt van een station, er is een feest in de buurt met veel lawaai, er is een hevig onweer.
Elk van deze factoren kunnen een rol spelen in het ontstaan of in stand houden van een slaapprobleem.
Hoe een slaapprobleem oplossen? Bij elk slaapprobleem is het in eerste instantie belangrijk om de kindfactor en de omgevingsfactor na te gaan. Soms is de oorzaak van het slaapprobleem heel logisch te verklaren. vb. Je kind blijkt allergisch van een bepaalde materie, het is erg gespannen, je woont langs een luchthaven, je wilt dat het tien uren slaapt terwijl hij maar acht uur slaap nodig heeft,… Je kan energie steken in de aanpak van het slaapprobleem, maar als de oorzaak ligt in de omgeving of in het kind zelf, is dit verloren energie.
8
Daarnaast is het belangrijk om de eigen slaapbehoefte van je kind te leren kennen en je daaraan aan te passen. Je kan vb. een slaapkaart invullen om er een beter zicht op te krijgen. Vind je echter geen aanwijsbare reden binnen de omgeving of in het kind zelf, dan is de oorzaak vaak terug te brengen tot het vragen om aandacht. Door hun gedrag kunnen kinderen op twee manieren aandacht vragen: Vb je dochter luistert van de eerste keer, de kinderen spelen een half uur zonder ruzie te maken, of ze ruimen hun speelgoed op zonder dat je het moet vragen, enz… Met dit gedrag vragen kinderen op een gewenste manier aandacht. Het is belangrijk dit gedrag te belonen met een complimentje, een extra snoepje, een knuffel of een dikke zoen. Kinderen die voor hun positief gedrag weinig beloond worden met aandacht of althans het gevoel hebben er niet méér mee te winnen gaan op zoek naar een andere manier om die zo begeerde aandacht te krijgen.
9
Ze gaan ongewenst gedrag vertonen; niet luisteren, ruzie maken, zeuren. Want hoe je het ook draait of keert: we zetten sneller ons strijkijzer aan de kant om twee ruziënde broers uit mekaar te halen dan om twee rustig spelende broers een kus te geven als beloning. “Kinderen die ’s nachts om hun ouders roepen, die heel hard huilen als je de kamer verlaat, die terug uit hun bed komen.”
Dit zijn allemaal situaties die vaak terug te
brengen zijn tot het vragen van aandacht op een ongewenste manier. Ze hebben voor het inslapen lekker knus bij mama gezeten en vinden de gedachte om alleen te gaan liggen in hun bed zonder die aandacht onaangenaam.
Daarom
zoeken ze naar een manier om die aandacht te verlengen. Let wel; aandacht geven hoeft niets steeds positieve aandacht te zijn. Ook boos worden, tien keer in de kamer gaan om te kijven, of schreeuwen zijn manieren om kinderen aandacht te geven en door deze 10
aandacht worden ze ook beloond. Het zijn namelijk allemaal woorden, emoties en tijd die mama en papa speciaal naar hun richten. Ongewenst gedrag is aangeleerd gedrag. Aangeleerd ongewenst gedrag kan je als ouder afgrenzen en omvormen tot gewenst gedrag. Hier volgt een stappenplan met heel concrete tips rond de aanpak van een slaapprobleem dat ontstaan is uit het vragen van aandacht.
Als start…
Vanaf drie - vier maanden moeten baby's leren zelfstandig in slaap te vallen. Lukt dit niet ga dan na of reden van het slaapprobleem niet in de omgeving of in het kind zelf terug te vinden is. Sluit daarbij zeker een medische oorzaak uit!
Kies een vast bedtijdmoment (hou hierbij rekening met de slaapbehoefte van het kind) vb. elke dag om 19 OO
11
Waarschuw vijf minuten op voorhand dat het tijd wordt om te gaan slapen
Voorzie in hun primaire behoefte
vb. heeft hij genoeg gedronken, gegeten, is hun luier zuiver of moeten ze nog eens op het potje,…
Hou je aan een vast bedritueel; herhaal de handelingen die je doet elke dag in dezelfde volgorde.
vb. in de slaapkamer samen de gordijnen toe trekken een dikke knuffel geven in bed leggen en de teddybeer toestoppen welterusten zeggen en uit de kamer gaan
Slaap wel
Maak de kamer in de zomermaanden donker 12
Is je kind oud genoeg dan kan je afspreken dat hij op zijn kamer blijft totdat je hem komt halen
Kijk erop toe dat je kind geen beloning krijgt voor zijn vroeg opstaan vb. Mama komt bij hem liggen.
Kweek de discipline om zelf ook eens op tijd te gaan slapen
Spreek met je partner een beurtrol van opstaan af zodat ieder eens kan uitslapen
13
14
Algemeen stappenplan slaapproblemen Hoe pak je hard huilen aan?
-
Reageer niet meteen maar wacht even.
-
Check eventueel op afstand. bv. doe de deur op een kier en kijk vanaf de deur of er iets scheelt
-
Blijft hij wenen controleer dan bij jongere kinderen even kort of de luier niet vuil is, of hij goed liggen maar probeer hem niet uit bed te halen
En als het huilen blijft duren…
-
Hoe moeilijk het ook is, probeer het te negeren
Dit betekent niet dat je helemaal niets mag doen. Je mag je kind laten weten dat je er nog bent zodat het niet angstig wordt. Maar tegelijkertijd moet je je kind ook leren dat er niets is om angstig voor te zijn en dat het alleen kan slapen.
15
Hoe doe je dit dan? Er bestaan twee manieren om dit aan te pakken. -
Je gaat naar je kind
-
Je zegt kordaat dat hij moet slapen (een korte zin van maximum zes woorden). Doe dit koel, krachtig en zakelijk. vb. Tim, ik wil dat je slaapt
-
Dit bezoekje mag maximum 15 seconden duren
-
Als je binnengaat mag je geen oogcontact maken
-
De eerste avond(en) ga je om de twee minuten binnen en je zegt niet meer dan telkens die vaste zin
-
Je houdt dit vol totdat hij uiteindelijk slaapt
-
Dit bouw je geleidelijk af; de tweede avond roep je je zin om de drie minuten, de volgende avond om de vier minuten, enz..
16
OF Ik wil dat je slaapt
-
Je gaat bij de slaapkamerdeur zitten. Opgepast, het is belangrijk dat je kind je niet ziet!
-
Roep je vaste zin maar ga niet binnen
-
Deze zin roep je de eerste avonden om de twee minuten
-
Ook dit bouw je geleidelijk af
Specifieke situaties Voedingen
Van zes tot acht maanden zijn nachtvoedingen niet meer nodig Je bouwt dit af door geleidelijk aan minder melk in de fles te doen en het kind ook elke keer iets langer te laten wachten. 17
18
Wat als hij uit zijn bed komt? -
Til hem op en breng hem terug naar bed.
-
Blijf kordaat, koel krachtig zakelijk.
-
Spreek enkel je vaste zin uit.
-
Probeer niet boos te worden.
-
Indien mogelijk geen oogcontact maken.
-
Leg je hem neer en hij klampt zich aan je vast dan maak je hem rustig los en verlaat je zo snel mogelijk de kamer.
Wat als hij zo hard huilen dat hij moet braken? -
Haal hem uit zijn bed.
-
Praat niet tegen hem; niet troosten of boos worden.
-
Ververs lakens en kleren.
-
Leg hem terug in bed.
-
Herhaal je zin en ga uit de kamer.
19
Wat als hij angstig is? -
Ga naar hem toe en stel het kort gerust. Dit mag niet langer dan drie minuten duren.
-
Als hij wat ouder is kan je hem een vast knuffeldier geven die je zogezegd ‘levend’ maakt en die bij het kind blijft
-
Als hij blijft roepen dat hij schrik heeft, kies dan voor de aanpak die onder ‘algemene stappenplan’ beschreven staat. Het is inderdaad moeilijk om zo beperkt te reageren als je weet dat je kind angstig is. Toch is het ook belangrijk dat je kind deze angst leert overwinnen. Het angstgevoel kan echt zijn doch ook als middel om aandacht te vragen.
Wat als hij daarvoor altijd tussen jullie in heeft gelegen en je nodig heeft om terug in te slapen? -
Geef een object van mama of papa mee vb. sjaaltje
-
Leg een opgerold dekentje of een donsdekentje in zijn bed. Als hij zich ’s nachts omdraait heeft hij het gevoel tegen je aan te liggen.
20
Nog enkele belangrijke aandachtspunten;
Kinderen die altijd geleerd hebben dat mama komt als ze huilen reageren heel hevig als mama plots alleen nog maar roept en niet meer bij hen komt liggen. Het is alsof ze denken ‘”mama hoort mij niet, ik zal er nog een schepje bovenop doen” Soms proberen kinderen dingen die ze daarvoor nog nooit gedaan hadden vb. met het hoofdje tegen de kant van het bed slaan. Het negatieve gedrag wordt dus versterkt. Probeer daarom te voorzien dat ze zich niet kunnen bezeren. Laat je ook niet vangen door dit nieuwe gedrag. Als je erop reageert en je gaat ze troosten leert je kind dat ze volgende keer met haar hoofd moet slaan om je aandacht te krijgen. Bereid je er dus op voor dat de eerste nachten het zwaarste gaan zijn. Het probleem verergert vaak vooraleer verbetering zichtbaar wordt. Het is een goede keuze om te beginnen in het weekend of in de vakantie en om eventueel andere kinderen een nachtje te laten logeren bij oma. Om een goed nachtritme te krijgen, moet je tegelijkertijd ook werken aan een regelmatig dagritme. Dit betekent dat elke dag ongeveer hetzelfde patroon dient gevolgd te worden; opstaan, eten, wassen, school, eten, spelen, badje nemen en dan als laatste slapen. Dit patroon maakt dat slapen ook maar iets gewoons is in de rij van handelingen. In deze dagstructuur is aandacht geven op gewenst gedrag een 21
zeer belangrijk aandachtspunt. Leer je kind overdag te belonen voor zijn gewenst gedrag en ontzeg je kind ’s avonds en ’s nachts aandacht omwille van zijn negatief gedrag.
Als je een partner hebt is het nodig deze aanpak samen door te praten. Wederzijdse ondersteuning is enorm belangrijk. Jullie moeten je er samen doorslaan. Realiseer je dat doordat je zo moe bent en doordat het gehuil van je kind de stressthermometer sterk omhoog doet gaan, ruzies en discussies niet uit te sluiten zijn. Probeer door de dag extra zorg voor mekaar te dragen. Spreek af dat je om beurt uitslaapt en probeer de discipline aan te kweken om zelf ook op tijd te gaan slapen. 22
Besluit Slaapproblemen vragen enorm veel energie van ouders. Je hebt overdag gewerkt, eten gemaakt, je bent met de kinderen bezig geweest, je bent moe en wil eigenlijk het liefst op je gemak zijn met je partner of alleen. Maar dan heb je niet op je zoon of dochter gerekend die het liefst de dag nog eventjes verlengt of die 's nachts veel van je vraagt. Niet alleen je dagelijks leven organiseren, maar ook het oplossen van slaapproblemen vraagt enorm veel energie. Hierboven probeerde we om een aantal tips mee te geven. Probeer het eens en bovenal probeer het consequent toe te passen. Er is immers niets dat zo hardnekkig blijft standhouden als gedrag dat maar heel af en toe wordt beloond. Succes!
Voor verdere informatie kan u altijd terecht bij de opvoedingswinkel in Genk, grotestraat 31 3600 Tel: 089/36 79 40 of email
[email protected] 23
Verantwoordelijke uitgever Opvoedingswinkel
Tel : 089/36 79 40 of 41
v.z.w. PAS
Fax: 089/81 15 40
grotestraat 31
[email protected] 3600 Genk
Literatuur •
Mama ik kan niet slapen: Ludo Driesen
•
Had me dat eerder verteld: Van der Ploeg
•
En als we nou weer eens gewoon gingen opvoeden
Tekeningen: J. Rutten
Feddema & Wagenaar
Referenties •
Bovenstaande boeken 24
