Dyslexieprotocol
Inleiding Dit dyslexieprotocol heeft als doel meer duidelijkheid te scheppen over wat dyslectische leerlingen kunnen verwachten van het dyslexiebeleid op het Technisch College Velsen & Maritiem College IJmuiden. Er wordt ingegaan op: 1. 2. 3. 4. 5. 6.
Definitie en kenmerken van dyslexie Screening Mogelijke compenserende en dispenserende maatregelen Ondersteuning en zorg Dyscalculie Vergroting van de kansen op succes
1
Dyslexieprotocol 1. Definitie en kenmerken van dyslexie. “Dyslexie” betekent, letterlijk vertaald uit het Grieks, “niet goed kunnen lezen”. Deze letterlijke vertaling dekt de lading niet helemaal. Dyslectici hebben naast leesproblemen ook vaak spellingsproblemen. Een goede en algemeen geaccepteerde definitie staat hieronder in het kader. Deze definitie wordt op het Technisch College Velsen & Maritiem College IJmuiden gehanteerd en is ook in de dyslexieverklaringen terug te vinden.
Dyslexie is een stoornis die gekenmerkt wordt door een hardnekkig probleem met het aanleren en/of vlot toepassen van het lezen en/of het spellen op woordniveau. Bron:
http://www.stichtingdyslexienederland.nl/media/183/sdnbrochure2008.pdf
Dyslectische leerlingen zijn niet dom of lui, hun falen is geen onwil. Deze leerlingen doen juist vaak extra hun best, besteden vele uren aan hun huiswerk en halen dan vaak nog een matig resultaat. Hierdoor kunnen deze leerlingen hun zelfvertrouwen verliezen, ze kunnen gespannen en faalangstig worden of de moed laten zakken en het opgeven. Een tijdige onderkenning van dyslexie is daarom erg belangrijk. Daarnaast zijn compenserende en dispenserende maatregelen van groot belang. Problemen die kenmerkend kunnen zijn voor dyslexie staan in de tabel op de volgende pagina weergegeven.
2
Dyslexieprotocol
Probleem bij:
Komt tot uiting bij:
Consequentie:
Automatiseren
Directe woordherkenning (technisch lezen) Onthouden van woordbeelden Onthouden van losse gegevens
Slecht tekstbegrip, traag lezen Foutieve spelling
Twee dingen tegelijk doen Informatieverwerving
Moderne Vreemde Talen
Verbale vaardigheden
Concentratie
Sociaal-emotionele ontwikkeling
Het horen van klankverschillen Fonetische uitspraak (= een woord uitspreken zoals het klinkt) Het vinden van de juiste woorden Het onder woorden brengen van een verhaal. Spreekt bij voorkeur in korte zinnen Zich moeilijk kunnen afsluiten van onbelangrijke zaken of achtergrondgeluiden Lage cijfers, ondanks grote inspanning
Jaartallen, topografie, formules, tafels, rijtjes, woordjes en begrippen beklijven niet Schrijven en luisteren is moeilijk. Aantekeningen goed overnemen is lastig Moeite met maken van werkstuk/zelfstandige opdracht Foutieve spelling Foutieve uitspraak of verhaspelen van woorden Leerling maakt verbaal een zwakke indruk Leerling maakt verbaal een zwakke indruk
Snel afgeleid zijn
Frustratie en demotivatie
Bron: Schoots-Wilke, H., i.o.v. Min. OC&W, Dyslexie, een praktische gids voor scholen in het VO, 2002
3
Dyslexieprotocol 2. Screening. Als een leerling vanaf de basisschool onze school binnenkomt, zijn er twee mogelijke beginsituaties: a) De leerling heeft al een dyslexieverklaring. b) Er bestaat een vermoeden van dyslexie. Situatie A Bij de aanmelding verzamelt de aannamecommissie de dyslexieverklaringen. Docenten kunnen via Magister zien welke leerlingen in de klas een dyslexieverklaring hebben. Situatie B Voor de leerlingen zonder dyslexieverklaring geldt de volgende procedure: Bij vermoeden van dyslexie op het Technisch College Velsen & Maritiem College IJmuiden kan er een dyslexie onderzoek worden aangevraagd. De kosten voor dit onderzoek zullen grotendeels door de ouders moeten worden gedragen. Hierbij worden ook de uitslagen van de centrale toets en eventuele aantekeningen van ouders of basisschool betrokken. De zorgcoördinator brengt de mentor op de hoogte van de geconstateerde dyslexie en zorgt voor de verwerking in Magister.
4
Dyslexieprotocol 3. Mogelijke compenserende en dispenserende maatregelen. a) Faciliteiten Leerlingen die beschikken over een officiële dyslexieverklaring (opgesteld door een orthopedagoog of GZ psycholoog) hebben mogelijk recht op de volgende faciliteiten: Leerlingen krijgen extra tijd bij schriftelijke toetsen. Overhoringen en proefwerken worden aangeboden in een duidelijke lay-out en in een duidelijk lettertype (Arial 12 of Dyslexie lettertype, regelafstand 1,15). Evt. kan gebruik worden gemaakt van het lettertype Dyslexie. Vergroting op aanvraag van de leerling. In uitzonderlijke gevallen kunnen leerlingen overhoringen en proefwerken mondeling doen. Spellingfouten worden niet meegeteld als het gaat om werk waar geen spelling wordt getoetst, zoals bij de zaakvakken. Bij de talen zijn er binnen de vakgroep afspraken over de spellingcorrectie. b) Afspraken in de klas: Het huiswerk wordt voor het einde van de les op het bord geschreven, mondeling herhaald en ter ondersteuning in Magister gezet. Bij bordgebruik wordt het geschrevene mondeling herhaald. Controle op aantekeningen. Dyslectische leerlingen krijgen geen onverwachte voorleesbeurt.
5
Dyslexieprotocol c) Verdere maatregelen: gebruik van een eigen laptop is in sommige gevallen, en alleen in overleg met de docent, toegestaan. Gebruik hiervan is voor eigen verantwoordelijkheid van de leerling. gebruik van luisterboeken i.p.v. leesboeken is toegestaan. studieboeken op een Daisy CD mogen in de klas m.b.v. een Daisy speler worden beluisterd. Ook Kurzweil is toegestaan. Gebruik hiervan is voor eigen verantwoordelijkheid/beheer van de leerling. aantekeningen van de uitleg van een docent mogen gekopieerd/gefotografeerd worden. Dit mag alleen met toestemming van de docent. Thuisgebruik Claroread. d) Mogelijke faciliteiten voor eindexamenkandidaten, indien toegekend; ten hoogste 30 minuten verlengen van de duur van de toets. de schoolexamens (PTA) kunnen in grootschrift afgenomen worden. het gebruik van een verklarend woordenboek is toegestaan in overleg met de docent. Bij het eindexamen is een verklarend woordenboek toegestaan. aangepaste luistertoetsen (met verlenging van pauzes tussen de vragen). gebruik van gesproken examenteksten (op CD-rom via de computer). gebruik van laptop met spellingcontrole bij schrijfvaardigheid. Het is de verantwoordelijkheid van de leerling om deze faciliteiten tijdig aan te vragen op school. Een leerling kan die faciliteiten aanvragen waarvan hij/zij in de voorgaande jaren gebruik heeft gemaakt. De school meldt bij de inspectie dat deze faciliteiten bij de examens zijn toegekend. Toegestane hulpmiddelen bij het centraal eindexamen staan vermeld op de website www.examenblad.nl. Dit is de officiële website voor de examens in het Voortgezet Onderwijs. Deze site is een initiatief van de directie Voortgezet Onderwijs van het Ministerie van OCW en het College voor Examens. Op deze site kunt u alle informatie m.b.t. de examens vinden. Er is via deze website ook
6
Dyslexieprotocol een brochure beschikbaar, waarin wordt toegelicht welke mogelijkheden er zijn voor de leerlingen met een beperking, waaronder dyslexie. e) Ontheffing In principe biedt de school alle leerlingen alle vakken aan die de basisvorming voorschrijft. Slechts in zeer uitzonderlijke gevallen bestaat er de mogelijkheid om ontheffing te krijgen. Dit is op onze school echter niet gangbaar. De situaties waarbij er ontheffing kan worden aangevraagd zijn via www.examenblad.nl na te zoeken. Procedure aanvraag ontheffing 1) De schriftelijke aanvraag dient bij de directie te worden gedaan door de ouders/verzorgers van de leerling. Hierin dient men duidelijk aan te geven waarom men meent dat de betreffende leerling ontheffing dient te krijgen. Dit verzoek kan worden ondersteund door een rapport van een deskundige. 2) De aanvraag wordt voor advies voorgelegd aan: - de docenten die lesgeven aan de leerling - de zorgcoördinator - de Remedial teacher 3) Op basis van de adviezen neemt de directeur samen met de afdelingsleider een besluit op de aanvraag voor ontheffing. 4) De ouders/verzorgers ontvangen een schriftelijke bevestiging van het genomen besluit.
4. Ondersteuning en zorg Leerling De leerling die in het bezit is van een geldige dyslexieverklaring krijgt zo nodig extra begeleiding. De begeleiding is toegespitst op het aanleren van leerstrategieën en studievaardigheden. Dit heeft tot doel de leerling gereedschap in handen te geven om beter of anders met zijn dyslexie om te gaan.
7
Dyslexieprotocol Dit vergt van de leerling een actieve rol. De frequentie van de begeleiding varieert per leerling en wordt zoveel mogelijk afgestemd op de problemen die de leerling in de dagelijkse (school)situatie ondervindt. Van de dyslectische leerling wordt verwacht dat hij/zij: zich ervan bewust is dat hij/zij zich meer moet inzetten om hetzelfde resultaat te halen als niet dyslectici en dat hij/zij hiertoe bereid is. de aangereikte handvatten daadwerkelijk gebruikt. een balans vindt in het maken van huiswerk, zodat alle vakken aan de beurt komen. zich houdt aan de gemaakte afspraken. Docenten De docenten worden ondersteund door de RT’er en de zorgcoördinator. Eventuele nieuwe ontwikkelingen worden besproken in het overleg tussen RT’er en vakgroepen. Ouders Ouders kunnen tijdens een informatieavond vragen stellen over onze dyslexie aanpak. Verdere informatie kunnen zij vinden via de schoolgids en/of website. Ook kunnen zij de RT’er of de zorgcoördinator benaderen voor extra informatie. Van ouders van dyslectische leerlingen wordt verwacht dat ze: zich bewust zijn van de extra inspanning die hun dyslectische kind zich zal moeten getroosten. het kind stimuleren en helpen om ondanks dyslexie op zijn/haar niveau te presteren. hun uiterste best doen om de hulpmiddelen waarvan school aangeeft dat ze noodzakelijk zijn, aan te schaffen. het beleid van de school ondersteunen. de school tijdig op de hoogte brengen wanneer hun kind geen aansluiting vindt op het niveau waarop hij/zij presteert. de school informeren als hun kind bij het eindexamen extra voorzieningen nodig heeft.
8
Dyslexieprotocol 5. Dyscalculie Dyscalculie is nog niet zo bekend als dyslexie. Sinds 1990 heeft het echter meer aandacht gekregen. Er is nog geen landelijke eenduidigheid omtrent dyscalculie. Op het Technisch College Velsen & Maritiem College IJmuiden proberen wij de behoeften van de individuele leerling tegemoet te komen. In bepaalde situaties kan er gebruik gemaakt worden van bepaalde faciliteiten. Dit om onzekerheid, faalangst, demotivatie etc. aangaande wiskunde en natuurkunde te voorkomen. Dyscalculie komt uit het Grieks en betekent letterlijk niet op de goede manier kunnen berekenen. De definitie van dyscalculie zoals die in de literatuur en in een dyscalulieverklaring gebruikt wordt, staat in het onderstaande kader vermeld.
Dyscalculie = een stoornis die gekenmerkt wordt door hardnekkige problemen met het aanleren en vlot en/of accuraat kunnen toepassen van reken/wiskundige kennis met didactische resistentie. Bron: Luit (2005)
9
Dyslexieprotocol Kenmerken van dyscalculie De leerling: gebruikt de basale rekenmanieren, bijvoorbeeld: de leerling telt heel lang door op de vingers. draait gemakkelijk getallen om. Gehoorde getallen (bijv. 24) worden op papier omgedraaid (42). kent de waarde van getallen niet. Honderdtallen en tientallen zijn voor de leerlingen gelijk. Bij optellen en aftrekken zet de leerling deze niet goed onder elkaar. Dit heeft ook te maken met ruimtelijke oriëntatie. heeft daardoor ook moeite met schatten. is bij het nemen van tussenstappen al snel de draad kwijt. heeft moeite met het hanteren van een volgorde (bijv. meneer Van Dalen Wacht Op Antwoord of bij klokkijken de grote en kleine wijzer). heeft moeite met het interpreteren van codes en patronen. Bijvoorbeeld het muzieknoten schrift, maar ook x / : / + /- / natuurkundige codes. heeft moeite met ruimtelijke oriëntatie (bijv. teamsporten op een groot veld en onderscheid tussen links en rechts en moeite met het plaatsten van getallen in de juiste kolom) heeft moeite met het lezen en/of interpreteren van grafieken.
Hoe signaleren wij dyscalculie? Van de basisscholen ontvangen wij informatie aangaande de rekenprestaties van de leerling. Op basis van deze gegevens krijgen wij rekenzwakke leerlingen in beeld. Echter, op het Technisch & Maritiem College Velsen wordt geen dyscalculiescreening afgenomen, omdat er landelijk (nog) geen eenduidigheid bestaat ten aanzien van de diagnostiek van dyscalculie en van de afgifte van een dyscalculie-verklaring. Wel accepteren wij een reeds afgegeven dyscalculieverklaring. Daarnaast heeft het Technisch College Velsen & Maritiem College IJmuiden begeleidingsuren rekenen, waarbij zowel de leerlingen met dyscalculie als de rekenzwakke leerlingen extra ondersteuning en uitleg krijgen.
10
Dyslexieprotocol Faciliteiten Leerlingen die beschikken over een officiële dyscalculieverklaring (opgesteld door een orthopedagoog) hebben recht op de volgende faciliteiten: leerlingen krijgen extra tijd bij schriftelijke toetsen. overhoringen en proefwerken worden aangeboden in een duidelijke layout en in een duidelijk lettertype (Arial 12 of Dyslexie lettertype, regelafstand 1,15). vergroting op aanvraag van de leerling indien nodig kunnen leerlingen soms overhoringen en proefwerken mondeling doen om het zelfvertrouwen weer terug te krijgen. De leerling dient deze faciliteit aan te vragen bij de Remedial Teacher. De Remedial Teacher zal in overleg met de vakdocent(en) beoordelen of deze faciliteit geboden kan worden voor de betreffende toets. rekenstrategieën worden eenduidig en consequent toegepast in de verschillende lessen/ vakken. het gebruik van een rekenmachine is in uitzonderlijke gevallen toegestaan, na overleg met de docent. toetsen worden ruim op tijd aangekondigd. de docent controleert of eventuele extra instructie ook steeds begrepen wordt. Faciliteiten voor eindexamenkandidaten Op het Centraal Schriftelijk Eindexamen voor dyscalculische leerlingen worden geen faciliteiten aangeboden, omdat het ministerie van onderwijs de dyscalculieverklaring (nog) niet erkend. In het voorlaatste en het laatste eindexamenjaar kan dan ook geen aanspraak gemaakt worden op de dyscalculiepas.
11
Dyslexieprotocol 6. Vergroting van de kansen op succes. Succes Een leerling met dyslexie of dyscalculie heeft succes als hij/zij op het niveau kan blijven waar hij/ zij thuishoort. Dit heeft kans van slagen als alle partijen zich aan hun rol houden. De rol van de leerling De leerling is zich bewust dat hij/zij vanwege zijn/ haar handicap zich meer moet inzetten om hetzelfde resultaat te kunnen halen als leerlingen die niet dyslectisch zijn. De leerling is bereid om de handvatten, die aangereikt worden om met dyslexie om te gaan, te gebruiken. Hij/zij zoekt een balans in het maken van huiswerk, zodat andere vakken dan de vreemde talen niet in gevaar komen. Hij/zij houdt zich aan de gemaakte afspraken aangaande verleende faciliteiten. De rol van de docent De docent is op de hoogte van het beleid van de school en houdt zich aan de afspraken die de school heeft gemaakt. Hij/zij is op de hoogte van de problematiek en neemt kennis van nieuwe ontwikkelingen. De docent zorgt voor toetsen met een duidelijke lay-out in een goed lettertype (Arial 12 of Dyslexie lettertype, regelafstand 1,15). Hij/zij neemt de leerling serieus en staat open voor problemen waar de leerling tegen aanloopt. De rol van de ouders Ouders stimuleren hun zoon/dochter om ondanks zijn/haar dyslexie of dyscalculie op het juiste niveau te presteren. Zij ondersteunen de school in het vastgestelde beleid en brengen de school tijdig op de hoogte wanneer hun zoon/dochter geen aansluiting meer vindt op het niveau waarop hij/zij presteert.
12
