Excellente gespreksvoering met excellente leerlingen Inleiding bij de handreiking
2
Inleiding bij de handreiking ‘Excellente gespreksvoering met excellente leerlingen: werken met MY POD’ Waarom aandacht voor excellente leerlingen? Excellente leerlingen vind je in bijna elke klas. Dit zijn de leerlingen met een I-score (of A-score) op Cito LOVS toetsen. Ook hoogbegaafde leerlingen behoren tot deze groep. Excellente leerlingen kunnen meer aan dan het reguliere onderwijsaanbod. Veel scholen richten voor excellente leerlingen aangepast aanbod binnen de reguliere klas of een plusklas in. Veelgehoorde klachten zijn echter dat er weinig transfer van de plusklas naar de reguliere klas en andersom plaatsvindt en dat het aangepaste aanbod voor excellente leerlingen binnen de klas losstaat van het reguliere onderwijsaanbod. Daarbij komt dat excellente leerlingen vaak extra opdrachten krijgen, zonder dat leerkracht en leerling zich voldoende bewust zijn van het doel van de opdracht en zonder dat de extra opdracht ingebed is in het gehele onderwijsaanbod. Wat biedt de handreiking ‘Excellente gespreksvoering met excellente leerlingen’? School Aan Zet heeft het Expertisecentrum Nederlands en BCO Onderwijsadvies opdracht gegeven een handreiking te ontwikkelen die enerzijds de samenhang tussen de plusklas en het aanbod in de reguliere klas kan versterken en anderzijds aangepast aanbod binnen de klas meer aan kan laten sluiten bij het reguliere onderwijsaanbod. Doel van deze handreiking is het verbeteren van de kwaliteit van doelgericht onderwijs aan excellente leerlingen. Er is een handreiking ontwikkeld voor groep 3 en 4 en voor groep 5 - 8. De handreiking voor groep 3-4 bevat activiteiten die eenvoudiger zijn voor de leerling en kan dan ook gezien worden als een voorloper op de handreiking voor groep 5-8. Welke rol heeft de leerkracht binnen de handreiking? Deze handreiking biedt tal van suggesties en werkdocumenten om excellente leerlingen met een Persoonlijk OnderzoeksDossier (MY POD) doelgericht leerstof uit de vaklessen verder uit te laten diepen. De handreiking is bedoeld voor excellente leerlingen EN hun leerkrachten in groep 3 t/m 8 van het basisonderwijs. De rol van de leerkracht mag namelijk niet onderschat worden. Wat we veel zien is dat excellente leerlingen als een speer aan het werk gaan zonder eerst een goed doordacht plan te maken of zonder tussentijds te reflecteren voordat ze verder gaan. In deze handreiking heeft de leerkracht de rol van procesbegeleider die de leerlingen middels gesprekken aanzet tot planmatig werken en reflectie en dus tot, op gezette momenten, ‘even stilstaan’. De handreiking geeft de leerkracht hiervoor aanwijzingen.
3
Waaruit bestaat de handreiking? De handreiking bestaat uit zes delen: •
Deel 1: Gespreksleidraden voor de leerkracht
•
Deel 2: Leerdoelenoverzicht
•
Deel 3: MY POD voor de leerling (verschillend voor groep 3-4 en groep 5-8)
•
Deel 4: Suggesties verrijkingsmateriaal voor de leerkracht
•
Deel 5: Implementatietips voor de schoolleider en de leerkracht
•
Deel 6: Achtergronden en verantwoording bij de handreiking
Deel 1: Gespreksleidraden voor de leerkracht Deel 1 bevat een overzicht van leidraden. Aan de hand van deze leidraden krijg je zicht op de verschillende fasen bij het werken met MY POD. De leidraden geven praktische tips hoe je gesprekken met de excellente leerlingen aan kunt gaan, hoe je feedback kunt geven en kunt evalueren en hoe je kunt zoeken naar afstemming als de excellente leerling zowel in de plusklas als in de reguliere les aan MY POD werkt. Excellente leerlingen tot denken aanzetten – ofwel: hun hogere orde denkvaardigheden stimuleren – vormt steeds het uitgangspunt, zodat er daadwerkelijk verdieping van het reguliere onderwijsaanbod plaatsvindt. In dit document worden verschillende iconen gehanteerd die aangeven waar de betreffende informatie te vinden is: Verwijst naar het Leerdoelenoverzicht (Deel 2 van de handreiking). Verwijst naar extra suggesties bij de betreffende gespreksleidraad, die in de gespreksleidraad zelf (Deel 1) beschreven staan. Deel 2: Leerdoelenoverzicht Deel 2 bevat een leerdoelenoverzicht. Bij het opstellen van MY POD worden namelijk doelen uit het vakgebied gekoppeld aan doelen voor leren denken (gebaseerd op de Doelen en Vaardighedenlijst van SLO, 2010). Het zijn juist deze denkdoelen die de ontwikkeling van hogere orde denkvaardigheden stimuleren, waarbij gebruik van complexe taalfuncties automatisch uitgelokt wordt. De handreiking bevat een lijst met voorbeelden van denkdoelen. Daarnaast worden bij deze denkdoelen uitwerkingen gegeven, zodat je een idee krijgt hoe er aan de doelen gewerkt kan worden. Het leerdoelenoverzicht bevat ook suggesties voor doelen rondom taakwerkhouding. De bedoeling is dat je samen met de leerling tot inhoudelijke doelen (gerelateerd aan het vakgebied), doelen voor leren denken (waarbij de hogere orde denkvaardigheden, waaronder complexe taalfuncties, een rol spelen) en doelen voor taakwerkhouding komt. Leerlingen in groep 3-4 leggen hun leerdoelen vast in MY POD (zie bij Deel 3, MY POD voor de leerling). In groep 5-8 werken de leerlingen met Mijn Persoonlijke Doelenkaart, waarop ze hun leerdoelen vastleggen. Deze kaart vind je in Deel 2 en kopieer je voor de leerling. Aan de hand van deze persoonlijke leerdoelenkaart kunnen leerling en leerkracht, op verschillende momenten tijdens het traject, nagaan waar de leerling staat ten aanzien van de geselecteerde leerdoelen. Op deze
4
manier kan ontwikkeling van de leerling gevolgd en vastgelegd worden binnen de tijdsperiode van het traject, maar ook over meerdere schooljaren heen wanneer er structureel met MY POD gewerkt wordt. Het ingevulde format kan ook opgenomen worden in een (digitaal) portfolio. Deel 3: MY POD voor de leerling Deel 3 bevat het werkdocument voor de leerlingen: MY POD. Er is een apart MY POD voor groep 3-4 en voor groep 5-8. Aan de hand van MY POD zetten de leerlingen hun eigen onderzoek op. Dit onderzoek is gerelateerd aan en ter verdieping van het onderwijsaanbod in de klas. Regelmatig vinden er gesprekken plaats om het onderzoeksplan aan te scherpen en de vooruitgang te monitoren. Deze gesprekken zijn zowel individueel met de leerkracht, als ook in kleine groepjes met andere leerlingen die met MY POD werken (zie Deel 1 Gespreksleidraden voor de leerkracht). Deel 4: Suggesties verrijkingsmateriaal voor de leerkracht In deel 4 is te lezen wat criteria zijn waaraan materiaal zou moeten voldoen om daadwerkelijk verrijkend te zijn. Daarnaast worden suggesties gegeven voor typen opdrachten die voldoen aan deze criteria. Deel 5: Implementatietips voor de schoolleider en de leerkracht Deel 5 bevat voorwaarden op school- en groepsniveau waaraan voldaan moet worden om deze handreiking succesvol te implementeren binnen de school. Als aan deze voorwaarden voldaan wordt, kan deze handreiking als structurele aanpak van excellente leerlingen binnen de school dienen. Dit deel is bedoeld voor de schoolleider en de leerkracht. Deel 6: Achtergronden en verantwoording bij de handreiking In Deel 6 is meer te lezen over de theoretische principes die ten grondslag liggen aan deze handreiking. Praktische informatie Geadviseerd wordt om MY POD (Deel 3), indien het niet digitaal ingevuld wordt, op A4-formaat te printen en hier een boekje van te maken of dit in een map te stoppen. De Persoonlijke Doelenkaart kan het beste als losse kaart op stevig karton geprint worden. De leerling kan zijn doelenkaart er dan voortdurend bij pakken wanneer hij met MY POD werkt. Om het volledige traject met MY POD te doorlopen is 6 tot 8 weken nodig. In het draaiboek op de volgende pagina is met een * aangegeven wat de meest essentiële onderdelen van het traject zijn zodat het traject ook, in afgeslankte vorm, in 4 weken doorlopen kan worden. Direct aan de slag? Bekijk het draaiboek en krijg zicht op welke activiteiten de handreiking bevat voor jou als leerkracht en voor de leerling.
5
Vragen? Neem contact op met het Expertisecentrum Nederlands: •
e-mail:
[email protected]
•
telefoon: 0243615624
6
7
leerkracht op activiteit 3*
Groepsgesprek*
Individuele tussenevaluatie
Overleg tussen leerkrachten
Groepsgesprek
Presentatie*
Individuele eindevaluatie*
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Individueel gesprek*
feedback voor en bedenkt suggesties voor inhoudelijke
Voorbereiding door de
2.
3.
De leerkracht bekijkt de ingeleverde MY POD’s, bereidt haar
Introductie-gesprek*
1.
met de leerling MY POD (proces én resultaat).
voorbereid en gevoerd. In het gesprek evalueert de leerkracht
de voorkeur dat het gesprek door beide leerkrachten wordt
klas als in de plusklas met MY POD gewerkt wordt, heeft het
De leerkracht geeft het eindoordeel. Als er zowel in de reguliere
Leerlingen presenteren het resultaat van MY POD.
worden nieuwe leerdoelen bepaald of leerdoelen bijgesteld.
(proces én product tot nu toe) van de MY POD’s. Zo nodig
De leerkracht reflecteert met de leerlingen op de uitvoering
over de voortgang van MY POD.
De leerkrachten uit de reguliere klas en de plusklas overleggen
De leerkracht reflecteert individueel met de leerling.
worden nieuwe leerdoelen bepaald of leerdoelen bijgesteld.
(proces én product tot nu toe) van de MY POD’s. Zo nodig
Leidraad activiteit 9
Leidraad activiteit 8
Leidraad activiteit 7
Leidraad activiteit 6
Leidraad activiteit 5
Mijn Persoonlijke Doelenkaart
Voorbeelden van leerdoelen
Deel 7 en 8
Deel 1 – 6 ingevuld
Deel 6
Deel 1 – 5 ingevuld
Deel 5 Voorbeelden van leerdoelen Leerdoelenoverzicht
Deel 1 – 4 ingevuld
Deel 4
Deel 1 – 3 ingevuld
Deel 1 en 2 ingevuld
Deel 1 en 2 ingevuld
Deel 1 en 2
Groep 5-8
Deel 3: MY POD
Mijn Persoonlijke Doelenkaart
Voorbeelden van leerdoelen
Mijn Persoonlijke Doelenkaart
Kopieerbladen grafische modellen
met de leerling besproken en vastgelegd. Leidraad activiteit 4
Denkdoelenkaartjes
De leerkracht reflecteert met de leerlingen op de uitvoering
Voorbeelden van leerdoelen
Mijn Persoonlijke Doelenkaart
Denkdoelenkaartjes
tot een volledig MY POD komt. Daarnaast worden de leerdoelen
Leidraad activiteit 3
Leidraad activiteit 2
Leidraad activiteit 1
Voorbeelden van leerdoelen
Leerdoelenoverzicht
Gespreksleidraden
Leidraad activiteit 0
Deel 2:
Deel 1:
Wat heb ik nodig?
waarin zij feedback geeft op MY POD en samen met de leerling
De leerkracht voert een individueel gesprek met de leerling
leerdoelen, doelen voor ‘leren denken’ en taakwerkhouding.
het Persoonlijk OnderzoeksDossier (MY POD).
De leerkracht komt met de leerling tot inhoudelijke ideeën voor
door de reguliere leerkracht en de plusklasleerkracht samen.
de plusklas als de reguliere klas wordt doorlopen, gebeurt dit
Voorbereiding*
De leerkracht bereidt het traject voor. Als het traject zowel in
Uitleg
0.
essentiële onderdelen aangegeven)
Leidraad (met een * zijn de
Het Draaiboek: de activiteiten op een rij
School aan Zet Lange Voorhout 20 | 2514 EE Den Haag Postbus 556 | 2501 CN Den Haag www.schoolaanzet.nl
