INLEIDING. Beste vakantiegast,

Het Groene Boekje

INLEIDING Beste vakantiegast, In dit informatieboekje vindt u aanvullende informatie over de streek rondom het Ledromeer in Noord-Italië. Toegangsroutes door Duitsland en Oostenrijk of Zwitserland, omgeving, voorzieningen ter plaatse bv. winkels, restaurants e.d. De wandelroutes in het Ledrodal en omgeving worden uit persoonlijke belangstelling vrij uitvoerig beschreven. Misschien zal dit boekje een aanzet zijn tot een diepgaandere kennismaking met de Val di Ledro en de Val di Concei in het bijzonder. Wij hopen in ieder geval ons eigen enthousiasme over te brengen op de lezer. Volledigheid pretenderen wij niet. Naast de voor de hand liggende informatie geeft dit boekje een selectie van juist een aantal bijzondere dingen die de bezoeker tijdens een eerste vakantie van dienst kunnen zijn. Naast de woningen in onze boerderij in Palò in het Conceidal verhuren we veel vakantiehuisjes van kennissen en derden rond het Ledromeer en bij het Gardameer. In het eerste deel van dit boekje vindt u algemene informatie en in het tweede gedeelte meer specifieke informatie over het Ledro- en Conceidal. Hierbij bedanken we alle gasten die ons in de afgelopen jaren hun ervaringen, tips en correcties per mail hebben toegestuurd en het Groene Boekje hebben gemaakt tot wat het nu is!! De hartverwarmende mails die we soms krijgen vinden we zeer bijzonder en houden ons scherp. Blijf vooral mailen! In het huidige, soms toch wat anonieme, Internettijdperk is de behoefte aan objectieve ervaringen van andere vakantiegasten sterk gestegen. Om die reden hebben we op de Internetpagina van elk huisje een virtueel gastenboek geplaatst waar u uw ervaringen kunt toevoegen. We zijn blij met deze aanvulling.

Februari 2010, Dertiende gewijzigde editie Agnes Hovinga en Gerard Blok, Alpicasa VOF Oranje Nassaustraat 12 8933 BR Leeuwarden Tel : 058 - 2159154

2

Tot slot: bent u tevreden? Vertel het aan anderen. Bent u ontevreden? Vertel het aan ons!! NB. Het ondernemen van activiteiten uit dit boekje is voor eigen risico. Wij wijzen op voorhand elke verantwoordelijkheid met betrekking tot eventuele gevolgen af.

INHOUDSOPGAVE Voorbereiding Kaarten, gidsjes en literatuur De reis Bereikbaarheid Ledro & Gardameer per trein en vliegtuig Bereikbaarheid Ledro & Gardameer per auto/routes/tolwegen Overnachten onderweg, Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland Overnachten met uw huisdier in Zuid-Duitsland Ter plaatse - algemene info Ledromeer Klimaat Gardameer en omgeving Alarmnummers Bustrips - Excursies - lokaal bij te boeken Openingstijden en wereldstekker Geschiedenis Het wild observeren De bruine beer De Italiaanse keuken Van Espresso en Cappucino; wijnen Recepten Restaurants, Ledro en Gardameer Maaltijden/Pizza’s afhalen Opera Verona Recreatie, sport en wellness Pretparken en waterpretpark Gardameer Arts, VVV, bank, post, winkels, internetcafe’s Biologische winkels en producten van de boerderij Musea Info wandelen algemeen Wandelen met kinderen Speurtocht Val di Concei Alpiene reddingsdienst in actie Overizichtskaartje wandelingen

Blz 5 7/8 8 9 12 13 14 15 18 18 18/19 19 21 22 23 24 25 30 35 35 37 41 42/43 44 46/47 52 53 56 57

Lees verder op de volgende pagina 3

Blz Korte wandelingen in het Ledrodal 1. Rondwandeling om het Ledromeer 1A. Val di Pur - Malga Cità 2. Val di Concei - Natuurrondwandeling 3. Val di Concei - Naar de bron 4. Locca - Mezzolago - Panoramatocht 5. Naar de kaasboerderij Dagwandelingen in het Concei- en Ledrodal 6. Val di Concei - Huttenrondtocht 7. Val di Concei - De tocht van het oude hospitaal (WO I) 8. Val di Concei - De Monte Cadria (2254m hoog) 8A. Twin Peakssfeertocht Bezzeca - Malga Vies 9. Val di Concei - De tocht van de ijzeren ladder, naar Riva 10. Val di Concei - De tocht naar het Kruis 11. Val di Concei - Gratentocht - Edelweiss Bijzondere wandelingen elders 12A. Panoramapad “Sentiero del Ponale” naar Riva del Garda 12. Grottentocht boven Biacesa 13. De tocht van het verlaten dorp 14. Val di Pur - Passo Nota 15. Val di Pur - Kaasboerderij - Zelfbedieningsrifugio 15A. Beklimming van de Monte Corno 16. Gardameer - Op naar Vesio - Olijfgaarden Autotrips naar mooie steden en dorpen 30. Riva del Garda en Arco 31. Verona 32. Trento 33. Madonna di Campiglio 34. Venetië Autotrips naar andere bijzondere gebieden 35. De Tremalzopas 36. Bergdorpje Pregasina en de heilige trap 37. De waterval van Varone 37A. Rondje Gardameer 38. De kabelbaan van Malcesine 38A. Het kasteel van Beseno 39. Daonevallei 40. Rifugio Tita Secchi - Bergmarmotten 41. Genovavallei 42. Nationaal Park Alto Garda Bresciano 43. Viermerentocht - Ledro- Garda- Valvestino- en Idromeer Internet: Ledro links 4

58 59 59 60 60 61 62 63 65 67 67 68 69 71 72 74 76 77 78 80 82 83 84 84 84 86 89 90 91 91 92 92 93 94 95 96 97

VOORBEREIDING KAARTEN, GIDSJES, LITERATUUR

Trentino

Het Ledrodal en het noordelijk deel van het Gardameer liggen in de provincie Trentino. Op de website van Trentino www.trentino.to vindt u veel extra informatie over Trentino. De site is ook in het Nederlands te bekijken

Auto

ANWB wegenkaart, 1:300.000 Italië, nr 2, Dolomieten, Gardameer,

kaarten

Venetië

Wandel

Gratis wandelen/of mountainbikekaart verkrijgbaar bij de VVV in

kaarten

Pieve di Ledro, gebaseerd op GPS-metingen dus zeer accuraat, nummers van de wandelpaden en de mountainbikeroutes zijn ingetekend. Kompasswandelkaart nr. 096, schaal 1:35.000, dit is echter een uitvergroting van de 1:50.000 kaart; Kompasswandelkaart nr. 690, schaal 1:25.000, kwalitatief beter dan nr 096 “De Kompasswandelkaart 690 heb ik alleen gezien bij de (speelgoed)winkel naast de Eurospin in Bezzecca. Elders alleen de 096” Eric en Anet Bakker, september 2007

Gids

ANWB-gids Actief en anders: Gardameer en omgeving.

omgeving

In 2010 is de vijfde druk van bovenstaande, door de ANWB uitgebrachte gids, verschenen. De auteurs zijn al verschillende keren te gast geweest in onze boerderij in Palò. Ze beschrijven allerlei leuke tochten en andere wetenswaardigheden in dit gidsje. Zie ook het humoristische relaas in het gastenboek van woning 1, sept. 2000 In de woningen 1 t/m 5 in Palò zijn huisexemplaren aanwezig. ANWB Fotoatlas Italiaanse meren.


TomTom

TomTom is helaas niet zo bekend in het Ledrodal. De meeste dorpjes weet hij wel te vinden, de correcte straatnamen wordt al wat moeilijker en bv. Val di Pur en Palò zijn hem volslagen onbekend. De huisnummers van bepaalde straten liggen in praktijk niet in een logische volgorde zodat het juiste huisnummer niet garandeert dat u op de correcte plek uitkomt. (Laten we blij zijn dat er ook nog plekken zijn die TomTom niet kent) De dorpjes zijn echter zo klein dat u uw vakantiehuis ongetwijfeld snel zult lokaliseren. Sommige navigatiesoftware heeft ook moeite met de juiste weg naar het Conceidal en stuurt u langs de oude weg door Pieve. Deze weg is al jaren afgesloten voor alle verkeer en u kunt er moeilijk keren. Rij na Pieve even door en dan ziet u meteen rechts duidelijk aangegeven de afslag naar Val di Concei.

Literatuur

Tim Parks - Italiaanse buren Samenvatting van de achterflap: “Er is maar één goede manier om de dingen te doen, zegt de Italiaan en dat is zoals wij het doen. Het is moeilijk niet te verdwalen in het doolhof van regels, gewoontes, normen en waarden die het alledaagse leven in Italië bepalen. Cappuccino drink je tussen acht en half elf ‘s ochtends, en ook alleen dan. Espresso daarentegen kan op elk moment van de dag gedronken worden. Een komisch en buitengewoon informatief boek, vol verrukkelijke couleur locale. Een recensent zegt: ik kan dit boek hartelijk aanbevelen aan iedereen die genoeg heeft van al die boeken over gezellig primitief doen in je bouwval in Toscane en andere onzin die nauwelijks een krasje achterlaat op het oppervlak van Italië.” De Engelse schrijver Tim Parks woont sinds 1982 met zijn vrouw en twee kinderen in Italië. Hij vestigde zich in een dorpje vlakbij Verona. Hij schrijft ook literaire thrillers.

Detectives

Donna Leon - Fatalità, een Venetiaanse misdaadroman De achtste misdaadroman van deze schrijfster met de sympathieke commissaris Guido Brunetti in de hoofdrol. Sfeerplaatje van Venetië.

6

DE REIS

AFSTAND, BEREIKBAARHEID, ROUTES, OVERNACHTEN Afstand Per trein

Utrecht - Val di Ledro : ca. 1150 km Er bestaan uitstekende treinverbindingen tussen Nederland en Italië. Kies bij voorkeur de treinverbinding Utrecht - Rovereto. Deze trein gaat verschillende keren per dag. De reis duurt zo’n 12-16 uur. Een prima nachtverbinding met maar 1x overstappen is: 21.00 vertrek uit Utrecht - aankomst München 7.16, vertrek München 7.30 aankomst Rovereto 12.18 Een andere uitstekende verbinding is een dagtrein (Reistijd 13.18 uur): vertrek Utrecht 7.32; dan via Frankfurt en München, aankomst Rovereto 20.20. Er is een redelijke aansluiting met de (laatste) bus naar Riva del Garda die om 20.52 uit Rovereto vertrekt. Aankomst Riva 21.35 uur. Vandaar taxi naar het Ledrodal 15 km. Enkele huiseigenaren zijn bereid tegen een vergoeding hun gasten uit Riva op te halen. Dit dient u van tevoren te overleggen met Alpicasa. De bus Rovereto-Riva rijdt de hele dag tot 20.52 (laatste bus Rovereto-Riva), In Riva stap je over op de bus naar de Val di Ledro. Let op!!: de bussen van Riva naar het Ledrodal gaan ‘s morgens vroeg, rond het middaguur en ‘s avonds, niet daartussenin. De laatste gaat om 18.40. Daarna alleen taxi.

Bussen op Internet

Op de site van Trentino Trasporti: http://www.ttspa.it/ kunt u de vertrektijden van de bussen controleren. Kies de lijn Trento-Rovereto-Mori-Riva-Arco-Bolognano voor de bus van treinstation Rovereto naar Riva en de lijn Riva-PregasinaBezzecca-Storo-Pieve di Bono voor de bus van Riva naar het Ledrodal. gg Feriali zijn werken zaterdagen, gg Festivi zijn zon- en feestdagen. De site is alleen in het Italiaans en zeer gebruiksonvriendelijk. Bel ons wanneer u meer inlichtingen hierover wilt hebben. We kunnen op verzoek een uitdraai van de bustijden sturen.


Autohuur

In Rovereto zijn bij 2 garages auto’s te huur:

Rovereto

Nuovo Top Car, Via Abelone 21, tel + 39 0464 423377, deze is dicht bij het treinstation Lucca Autonoleggio, Via Ballista 6, tel. + 39 0464 421313 eventueel kunnen wij op verzoek uw autoreservering doorgeven

Per vlieguig

Luchthavens in Milaan-Bergamo (BGY), Verona (VRN) en VenetiëTreviso (TSF). Autohuur op de luchthaven. Transavia vliegt op Verona vanaf Amsterdam (niet op zaterdag) tegen heel redelijke tarieven. Transavia vliegt van Amsterdam naar Venetië Treviso, ook op zaterdag. Ryanair vliegt op Milaan-Bergamo vanaf Eindhoven, ook op zaterdag, vertrek 12.20, aankomst 13.50 Extreem voordelige tarieven bij vroegtijdig boeken. Ryanair vliegt ook op Venetië-Treviso vanaf Bremen en Düsseldorf. Busverbindingen: Luchthaven Milaan-Bergamo (Orio al Serio) Brescia – Riva del Garda – Ledromeer. Het openbaar vervoer van de luchthaven naar het Ledrodal is wel wat tijdrovend en u moet rekenen op zeker 4-5 uur. Een auto huren op het vliegveld is de makkelijkste oplossing. Via bv. avis.nl kunt u online een auto huren die op de luchthaven voor u klaarstaat.

Per auto

1. Via Oostenrijk: via de Duitse autobanen naar München, Kufstein, Innsbruck, Brennerpas. Neem, 25 km voorbij Trento, de afslag Rovereto Sud/Lago di Garda. Het Ledrodal is dan nog 45 minuten over de gewone weg. Via Nago en Arco gaat u richting Riva. Na Arco ziet u borden Valle di Ledro. Volg de bruine borden Valle di Ledro. Vlak voor Riva gaat u rechtsaf Riva uit en even later linksaf naar de tunnel en de Valle di Ledro. De weg stijgt. Alternatieve route: bij München niet autobaan Salzburg/Innsbruck maar autobaan Garmisch-Partenkirchen. Bij Garmisch houdt de autobaan op en rijdt u ca. 65 km over de gewone weg door een schitterend stukje Oostenrijk om vervolgens weer via Mittenwald en Seefeld op de autobaan naar Innsbruck uit te komen. 2. Via Zwitserland: via de Duitse autobanen naar Basel, b.v. de oude autobaan Keulen Mannheim Basel gaat rechtstreeks naar Basel; dan Lees verder op de volgende pagina

8

Luzern, Milaan, autobaan richting Venetië, ter hoogte van Brescia gaat u van de autobaan af (nog 80 km gewone weg) en neemt de afslag Idromeer. Vlak voorbij het Idromeer neemt u de afslag Storo en Ledromeer. Zowel in tijd als in afstand zijn beide hoofdroutes gelijk. De alternatieve route zal ca. 45 minuten langer duren. Tolwegen

Voor Zwitserland is een vignet verplicht, ca. € 30 bij de ANWB. Ook voor de Oostenrijkse autobanen heeft u een vignet nodig. U kunt deze van tevoren kopen bij de ANWB maar ook bij de Oostenrijkse grens en op tientallen andere plekken in Oostenrijk. De kosten zijn iets lager voor het Oostenrijkvignet omdat die ook voor 10 dagen of 2 maanden te koop zijn. Wanneer u over de gewone wegen gaat heeft u geen vignet nodig. Brennerpas; dit is een stuk tolautobaan van 20 km, kosten ca. € 8, wanneer u bij Innsbruck de afslag Innsbruck-West neemt, komt u op de oude weg naar de Brennerpas, wegnr. 182. Dit is ca. 30 min. langer maar u betaalt geen tol. Vlak na de Brennerpas begint de Italiaanse tolautobaan, tot de afslag Rovereto Sud is het ca. 200 km, kosten ongeveer € 10.

Overnachten

Zuid-Duitsland biedt prima overnachtingsmogelijkheden. Het gidsje

gids ANWB

“Zimmer frei” van de ANWB is een goede hulp hierbij. Honderden adressen van privé-verhuurders die kamers aanbieden van € 20/30 per persoon. Over het algemeen prima adressen. Bij de huizen met houtkachels als enige verwarming, bv. de huizen in Palò, is het in vooren naseizoen, af te raden ‘s avonds laat aan te komen. Moe en verreisd is het bv. vervelend om nog een houtkachel te moeten aanmaken en opstoken. Na een overnachting onderweg bent u er zeker van in de middag aan te komen.

Overnachten

Wij hebben goede ervaringen in het rustige dorpje Graswang vlakbij

Duits/Oosten- de Oostenrijkse grens, vooral vanwege de rust en het mooie Alpenrijkse grens

landschap. Houd bij de rondweg om München richting autobaan Garmisch-Partenkirchen aan (zie alternatieve route hierboven). Rij


deze autobaan uit en sla, ter hoogte van Oberau, rechtsaf weg nr. 23 in, richting Oberammergau. Sla na ca. 7 km linksaf richting Graswang-Linderhof. In Graswang zijn ca. 10 particulieren die kamers verhuren: b.v. 1. Haus Josef Strohmeyer, Obere Dorfstr. 1, tel 00498822-6407, een mooie Oostenrijkse boerderij met veel hout. Zeer plezierig is de uitstekende herberg tegenover Haus Strohmeyer, Gasthaus zum Fisherwirt. Je kunt er heerlijk, echt Duits, eten. Zogenaamde “gutbürgerliche Küche”, zoals de Duitsers het zo plastisch uitdrukken. 2. Gasthaus zum Fisherwirt, fam Stöckel, Lindenhofer Strasse 15, 82488 Ettal - Graswang, tel. 00498822-6352, in bovengenoemd Gasthaus kun je niet alleen heerlijk eten maar men heeft ook kamers en 1 vakantiewoning. Kamers vanaf € 32 p.p. www.zum-fisherwirt.de 3. Frau Schwarz, moderner huis met balkon, tel: 00498822-6169. Zie ook: http://www.deutschland-tourist.info/FerienhaeuserFerienwohnungen-Appartments-in/Graswang.html voor een lijst met nog andere privé-verhuurders. Dit is het gebied van Ludwig van Beieren. In de omgeving veel bijzondere kastelen die hij liet bouwen; interessant voor de liefhebber. Zelfde route terug naar Garmisch en vervolgens naar Innsbruck of na Graswang doorrijden langs het mooie kasteel Linderhof, richting Oostenrijkse grens, langs de Plansee (Oostenrijk) naar wegnr. 314 om over de Fernpass weer uit te komen op de autobaan naar Innsbruck. Prachtige route, wel wat om. Overnachten

Wilt u echt rustig rijden dan is de omgeving van München ideaal om

omgeving

te overnachten. München ligt zo’n 700 km van Utrecht. In de dorpjes

München

voor en na München zijn ruim voldoende overnachtingsmogelijkheden. Zie het gidsje ”Zimmer Frei” van de ANWB voor adressen. Lees verder op de volgende pagina

10

Overnachten

Vertrekt u aan het begin van de middag uit Nederland en wilt u de af-

omgeving

stand in 2 halve dagen rijden dan is Landgasthof “Zum Goldenen

Kassel

Kreuz” een zeer geschikt adres. U komt hier alleen langs als u de Sauerlandroute neemt: vanaf Arnhem gaat u richting het Ruhrgebied en neemt u zo’n 15 km na Hünxe, bij de Autobahnkreuz Oberhausen de E34/A2 richting Kassel. U komt dan door het Sauerland, langs Kassel en vervolgens langs Fulda. Zo’n 30 km ten zuiden van Fulda neemt u de afslag van de autobaan af: Bad Bruckenau/Volkers. Na een kleine kilometer komt u in Volkers, u slaat rechtsaf en meteen weer rechtsaf. Voordelen: autobaan door een prachtig landschap en relatief rustig, in ieder geval tot Würzburg, de Gasthof is vlakbij de autobaan, makkelijk te vinden en heeft naast kamers ook een restaurant/bar met prima Duitse maaltijden, de kamers zijn goed en niet te duur. Nadeel: u heeft iets minder dan de helft van de totale afstand gereden. Landgasthof “Zum Goldenen Kreuz”, fam. Böhm, Volkers/Bad Brückenau. tel: 00 49 9741 2077 fax: 00 49 9741 1437

Overnachten

Motel Gottardo Sud, (Piotta-Airolo), Cioss Mezz 4, CH-6776 Piotta,

Zwitserland

+41 91 873 60 60

Gotthard-

www.gottardo-sud.ch/ - u kunt online boeken

tunnel “We hebben voor de route door Zwitserland gekozen en, afgezien van eventjes oponthoud bij Basel op de heenweg, totaal geen last gehad van drukte. In de ANWB-gids wordt gezegd dat goedkoop overnachten in Zwitserland niet mogelijk is. Toch denken wij iets gevonden te hebben: Motel Gottardo Sud, Piotta-Airolo, 5 minuten rijden vanaf de Gotthardtunnel. Je hebt er dan zo'n 800 km (vanuit Eindhoven gerekend) opzitten. De kosten voor een twee en drie persoonskamer met ontbijt (wat uitgebreid en heel goed van kwaliteit was!) liggen rond de 100 euro. Er zijn, meen ik, zelfs 4-persoonskamers. Ontzettend schoon en netjes, grote kamers, prima uitgerust, heerlijke bedden, hele vriendelijke mensen, restaurant waar je gerust met kinderen terecht kunt, eenvoudige menukaart maar erg lekker en prima betaalbaar. Wij waren met ons vijven, waaronder drie pubers en geen kleine eters, voor overnachten, avondeten, ontbijt, 's avonds nog tot laat wat gedronken op het terras 290 euro kwijt. Het is een Lees verder op de volgende pagina 11

motel, maar zeker vergelijkbaar met een 3-sterren hotel in Nederland.” Netty van Rooy, aug.2006

Overnachten

Hotel Wolf, Dorfstrasse 1, D-82487 Oberammergau, +49(0)8822

met

92330, www.hotel-wolf.de

huisdieren “We hebben nog een tip voor mensen met honden, die de reis in twee dagen willen doen, en in Zuid Duitsland willen overnachten. Normaal gesproken kamperen wij dan een nachtje op de camping in Oberammergau, de camping is keurig maar kent voor 90% vaste gasten en die zien je liever gaan dan komen, maar goed je kunt er slapen ... Deze keer begon het 's avonds heel hard te regenen en onweren, onze tent was helemaal onder gelopen ... en wat doe je dan met drie honden erbij? Dan ben je van harte welkom in hotel Wolf!!! of je nu één of tien honden bij je hebt het kan allemaal, alles is er op aangepast, je betaalt per persoon, de honden zijn gratis welkom, zelfs bij het ontbijt! Het plekje is trouwens ook geweldig met de honden, vooral in het voorseizoen, slechts enkele huisjes zijn bewoond door Italianen, en dit dan ook alleen nog maar in het weekend.” Willy Bolken, juli 2006 Oostenrijk, Hotel Steinacher Hof, fam. Hörtnagl, Bahnhofstrasse 168, A-6150 Steinach am Brenner 004352726241, [email protected] “Heel vriendelijk, lekker eten, goed ontbijt, ook familiekamers. Goede prijs-kwaliteit verhouding. Hond welkom.” fam Bliek, zomer 2009

12

TER PLAATSE

ALGEMENE INFO LEDROMEER, GARDAMEER, KLIMAAT Ledromeer

Het Lago di Ledro is een bergmeer. De watertemperatuur is in de zomer ongeveer 21 graden. Door de vele inhammen en baaitjes is het een aantrekkelijk zwemmeer. Strandjes op de volgende plaatsen:

Strandjes

Molina di Ledro, "Besta"strand, grote ligweide met bomen, ruim van opzet, uitgestrekt strand en restaurant met terras, tennisbanen, bocciabaan (Italiaans jeu de boule) ook beginpunt van een prachtige wandelroute om het meer Mezzolago, zeer helder water, klein strandje, meestal rustiger dan de overige strandjes, waterfietsen catamaranverhuur Pieve di Ledro, strand, twee kleine ligweiden, speeltuintjes, restaurants, druk in hoogseizoen, waterfiets- surfplank-zeilbotenver-

MOLINA DI LEDRO

huur Val di Pur, aan de zuidzijde van het meer, meerdere strandjes en ligweiden, mooie vallei voor korte wandelingen Hondenstrand Val di Pur Een van de gasten attendeerde ons op het baaitje vlak vòòr Val di Pur, komende vanaf Molina di Ledro, iets lager dan de weg gelegen, waar honden niet geweerd worden. Voor kleine kinderen is dit ook een fijne plek vanwege het ondiepe water in de baai.

MEZZOLAGO

In plaats van de bij ons bekende zandstranden gaat het bij bovenstaande plaatsen om grindstranden. Voor kinderen zijn waterschoentjes in dit geval een uitkomst.

PIEVE DI LEDRO


Klimaat

Er bestaat een behoorlijk klimaatsverschil tussen het Gardameer en het Ledromeer. Het Gardameer kent een bijna subtropisch klimaat. Het staat aan de zuidkant in open verbinding met de Povlakte. Aan de noord- west- en oostzijde van het meer houden hoge bergen de warme luchtstromen uit de Povlakte tegen. Zo ontstaat een subtropisch microklimaatje. Bij Limone (=citroen) vond je vroeger citroenplantages. Het opkomende toerisme was er de oorzaak van dat deze plantages plaats moesten maken voor hotels en appartementencomplexen. Het Ledromeer wordt aan alle kanten omringd door bergketens en heeft een bergklimaat. De warme winden van de Povlakte hebben hier geen enkele invloed. Bovendien ligt het op 660 meter hoogte, hetgeen er voor zorgt dat de temperatuur er, alleen al door het hoogteverschil van ruim 600 meter, zo’n 5° lager ligt dan aan het Gardameer. Beide factoren samen zorgen voor zo’n 7° tot 10° temperatuurverschil tussen Ledro- en Gardameer. In het hoogseizoen wordt het klimaat aan het Ledromeer over het algemeen als aangenamer beschouwd. Voordeel van een bergklimaat is dat de zon er veel feller is. Dit betekent in de praktijk ook dat de temperatuur vrij snel kan oplopen. In het Ledro- en Conceidal kun je op een beschutte plek bij goed weer in elk jaargetijde heerlijk buiten zitten. In maart bv. kan het bij zonnig weer al 20° worden. Een bergklimaat kan wisselvallig zijn; plotselinge onweersbuien vooral in augustus, (geldt ook voor het Gardameer trouwens) sterke temperatuurdaling na zonsondergang, nachtvorst mogelijk van eind september tot mei terwijl het overdag weer lekker warm kan worden. Neem dus altijd ook warme kleding en regenjacks (voor kinderen laarsjes) mee.

14

HET GARDAMEER EN OMGEVING Het Gardameer is al eeuwenlang een geliefde plaats om de vakantie door te brengen. Vakantiegangers worden aangetrokken door het subtropische klimaat, het azuurblauwe water van het Gardameer en de daarbij horende planten, zoals bloeiende oleanders, hoge slanke cipressen en mediterrane palmen. Dit gemengd met een heerlijke keuken en een makkelijke manier van leven, geeft toeristen een paradijselijk gevoel. Het 51 km lange en 17 km brede Gardameer ligt 65 meter boven zeeniveau en verbindt het noordelijke Trentino met het zuidelijke gebied rond Brescia en Verona. Toeristen die via de Brennerpas Italië zijn binnen gekomen zien op hun reis naar het Gardameer het landschap veranderen van de hoge, soms nog besneeuwde, alpentoppen naar het glooiender tot vlakke gebied aan de zuidkant van het meer, waar de Povlakte begint. Het Gardameer is in de ijstijd ontstaan door de schurende werking van gletsjers. Het gevolg is dat het Gardameer met 346 meter één van de diepste meren in Europa is. Het meer was vooral in de jaren '70 en '80, door toedoen van onder andere industrieelen toeristisch afval, ernstig vervuild geraakt. Dit betekende een grote bedreiging voor het toerisme, misschien wel de belangrijkste inkomstenbron rond het Gardameer. Deze vervuiling was de aanzet tot belangrijke milieuverbeteringacties. Door de bouw van tientallen waterzuiveringsinstallaties is het water nu een stuk schoner. Het blauwe water en het zachte klimaat oefenen tegenwoordig een sterke aantrekkingskracht uit op de watersporters. “Aqua fun” heeft zich dan ook sterk ontwikkeld open rond het meer. Toeristen die van varen, zeilen, windsurfen of vissen houden kunnen hier volledig aan hun trekken komen. Rond het Gardameer heeft zich op velerlei gebied een eigen cultuur ontwikkeld waarbij er weer een onderscheid is tussen noord en zuid. In het noordelijke deel is Riva de centrale plaats. De stad valt op door een mondaine uitstraling met grote luxueuze hotels en een pittoresk gezellig centrum rondom de oude haven waar altijd leven is. Hier bevinden zich ook de smalle binnendoor straatjes met barretjes en winkeltjes waar moderne Italiaanse schoenen of kleding te koop is. Ideale plek om `s avonds langs de haven te flaneren en een drankje te nuttigen op één van de vele terrassen met uitzicht op het Gardameer. Van hieruit is het mogelijk de Dolomieten rond het Ledro- en Tennomeer en het mondaine skioord Madonna di Campiglio te bezoeken. Of, wanneer men Lees verder op de volgende pagina 15

wat meer cultuur wil opsnuiven, Arco en Trento, met hun historische binnensteden. Voor windsurfers is het op 4 kilometer van Riva gelegen stadje Torbole een must. Het windsurfseizoen begint begin april en gaat door tot oktober. De combinatie van fantastisch groot surfwater en goede winden zorgt ervoor dat menig surfer zijn of haar “plank” bij Torbole te water laat. Regelmatig vinden hier ook windsurffestivals en wedstrijden plaats. Bij het meer zijn surfplanken te huur en tevens kan men lessen bij verschillende surfscholen volgen. Het zuidelijke deel van het Gardameer met de plaatsen Sirmione, Peschiera, Desenzano en Verona, heeft al meer een zuidelijke uitstraling van midden-Italië. In de zomer zorgt de subtropische temperatuur er voor een wat lome atmosfeer. Zwoele avonden komen veelvuldig voor. Ideaal om een bezoekje te brengen aan de talrijke terrasjes langs het Gardameer of één van de historische binnensteden. Elke stad aan de zuidkant van het meer heeft z`n bijzonderheden. Bijvoorbeeld Sirmione staat bekend om haar schiereiland in het Gardameer, waar nog enkele Romeinse ruïnes zijn, Grot van Catullus en het kasteel Rocca Scaligera. In het haventje van Sirmione liggen nog veelkleurige sloepen waarmee de eigenaren regelmatig het Gardameer opvaren voor een pleziertochtje of om te vissen. Peschiera staat bekend vanwege het verdedigingsfort dat men rond 1550 heeft gebouwd. In het oudste deel van de stad aan het water zijn nog altijd de bouwsels uit de begintijd te bewonderen. Tegenwoordig bezoeken velen het nabijgelegen pretpark Gardaland. Allerlei kermisattracties, acrobatische shows, sprookjespaleizen en nog veel meer zijn er te bewonderen. Een echt dagje uit. Uit de hele omgeving komt men er naar toe. Ook Desenzano heeft een oud historisch verleden. Hoewel de Romeinen de stad hebben gesticht denkt men dat de plek aan het Gardameer reeds veel langer bewoond was. Het kasteel uit de 10e eeuw en de dom (Duomo) behoren tot de oudste gebouwen. In het archeologisch museum van de stad, Museo Archeologico G. Rambotti, zijn prehistorische vondsten te zien die men ter plekke heeft gevonden. Ooit, in de bronstijd, leefde men namelijk in paalwoningen langs de oevers. En dan Verona; de stad van Romeo en Julia, een liefdestragedie gesitueerd in het 16e eeuwse Verona; geschreven door Shakespeare en nu regelmatig opgevoerd in het Lees verder op de volgende pagina 16

openluchttheater. Alle Italiëgangers hebben waarschijnlijk wel gehoord of gelezen over de Opera van Verona in het Romeinse amfitheater uit de eerste eeuw na Christus. Bij toeval ontdekte men in 1913 de goede akoestiek in het amfitheater waarna er elke zomer het Operafestival Verona wordt gehouden. Een groot aantal van de 20.000 toeschouwers zitten nog op de originele stenen zittingen. Handige Italianen spelen daarop in door bij voorstellingen kussentjes te verhuren. Naast het amfitheater heeft Verona nog vele andere Romeinse bouwwerken, alleen Rome zelf heeft er meer. Voor de Romeinen fungeerde Verona dan ook als uitvalsbasis om het gebied langs het Gardameer te koloniseren. Sinds 2000 staat de binnenstad van Verona op de werelderfgoedlijst van de Unesco. Ten noorden van Verona ligt aan het Gardameer het stadje Lazise. Het oude centrum heeft nog mooie gebouwen zoals de dom en de burcht, terwijl er daarnaast nog stukken oude stadsmuren te bewonderen zijn. De meeste toeristen die er komen laten dit echter links liggen want ze komen voor Canevaworld. Een pretpark opgebouwd rond het thema water. Gigantische glijbanen, verschillende zwembaden en allerlei speeltoestellen op, in en boven het water. Voor kinderen en hun ouders een waar zwemparadijs waar zoveel te doen is dat misschien één dag te kort is om overal van te genieten. Wie niet genoeg heeft aan één waterpretpark; ten zuiden van Peschiera zijn er nog twee, namelijk: Cavour en Acquapark Altomincio. Langs de oosten westkant van het Gardameer bevinden zich verschillende bijzonder leuke stadjes. Aan de westkant is bijvoorbeeld het schilderachtige Limone bekend. De naam, letterlijk:citroen, geeft al aan welke bomen er rond dit plaatsje groeien. Door de bijzondere ligging, vlakbij het water en in de luwte van rotsen, gedijen citroen- en andere fruitbomen er goed. Om te voorkomen dat de bomen `s winters kapot vriezen worden ze ingepakt of worden de kleinere bomen in potten in serres geplaatst. Langs de oostkant kan men op verschillende plaatsen heerlijk langs het meer zitten en genieten van het uitzicht op de bergen rondom. Ook vindt u in de heuvelachtige streken ten zuidoosten en zuidwesten van het Gardameer verschillende proeflokalen waar u de lokale wijnen kunt proberen bv. Bardolino en Pratello.

17

ALARMNUMMERS - Gratis nummers Politie: 112

Arts: 118

Brandweer: 115

BUSTRIPS Reisbureau Budgettour, Via Maffei 108, 38060 Molina di Ledro, 0464 508435, biedt een uitgebreid excursiepakket. Vertrekpunt is meestal Riva del Garda. Gidsen geven tekst en uitleg in de bus in Engels en Duits. De kosten bedragen circa €30 - €60 per persoon. Bij Budgettour kunt u een gratis folder met het programma van het lopende jaar halen. Excursies: Gardameer rondrit Venetië Klassiek Venetië Speciaal Venetië Eilanden Venetië bij nacht

Verona ½ dag Verona Opera Dolomietentour Bolzano Innsbruck

Florence Milaan en Bergamo Mantova en bloementuinen Parco Sigurtà Onbekend Verona Verona ½ dag

OPENINGSTIJDEN EN VERKRIJGBAARHEID PRODUCTEN ATTENTIE, VOORKOM TELEURSTELLINGEN, LEES DIT GOED: Siësta

de meeste winkels, benzinestations, musea e.d. zijn tijdens de siësta van ongeveer 12.00 tot 15.30 uur gesloten. Gaat u een stad bezoeken dan is het handig om vroeg te vertrekken, of anders pas rond het middaguur te vertrekken zodat u vanaf 15.30 alles weer geopend vindt. Wanneer u rond half 12 aankomt gaat alles om 12.00 uur dicht en moet u uren wachten.

Openings-

In het hoogseizoen zijn de winkels in het Ledrodal ook op zondag-

tijden

ochtend open. In vooren naseizoen zijn de winkels in het Ledrodal op zondag, maandagmiddag en donderdagmiddag gesloten. De supermarkten aan de weg van Riva del Garda naar Arco bieden uitkomst. De Eurospar, aan de rechterkant van de weg, en de Poli (in winkelcentrum Regina) even verder aan de linkerkant van de weg, zijn elke dag, ook zondag, de gehele dag geopend. Aan deze weg vindt u ook Lidl en soortgelijke supermarkten.

Levens-

Duur, maar van een perfecte kwaliteit zijn koffie, kaas en vlees. Koffie-

middelen

melk is moeilijk te krijgen. Lucifers en sigaretten alleen te krijgen in de Tabacchi, duidelijk aangegeven met een grote blauwe T.

18

STOPCONTACTEN - WERELDSTEKKER De stopcontacten zijn in Italië net wat anders dan in Nederland. Sommige apparaten kunnen zo in het stopcontact, voor andere apparaten heeft u een aangepaste stekker nodig. Verschillende gasten wezen ons er op dat het handig is om zo’n wereldstekker mee te brengen. De aanwezige stekkers van dit type verdwijnen zo vaak dat de huiseigenaren veelal niet meer de moeite nemen om die te vervangen, zodat ze vaak niet aanwezig zijn in de huizen. Ze zijn echter ook bij elke supermarkt in het Ledrodal te koop.

VAL DI CONCEI - VAL DI LEDRO TWEE STUKJES GESCHIEDENIS De éénwording van Italië en Trentino In 1861 ontstond de eenheidsstaat Italië. Tot 1861 bestond het land uit verschillende koninkrijken, hertogdommen en de kerkelijke staat. De eenwording ging met veel geweld gepaard omdat er geen overeenstemming was tussen de verschillende partijen. Trentino hoorde nog niet bij Italië maar bij Oostenrijk. Voor veel noordelingen was dat onverteerbaar. De grens tussen Oostenrijk en het nieuwe land Italië, met als koning Vittorio Emanuele II, liep ter hoogte van Limone en deelde het Gardameer in tweeën. Op 20 juni 1866 verklaarde Italië de oorlog aan Oostenrijk-Hongarije: Trentino moest tot aan de Brenner bevrijd worden en moest een provincie van Italië worden. Onder leiding van de bebaarde vrijheidsstrijder generaal Giuseppe Garibaldi begon het Italiaanse leger met een opmars naar het Idromeer. Het leger bestond uit 38.000 manschappen, 400 paarden en 24 kanonnen. Op 13 juli hadden de Italianen gebied tot en met Storo veroverd. Daar vestigde Garibaldi zijn hoofdkwartier met de bedoeling door te stoten naar het Ledrodal. Vanaf de 18e juli trok het Italiaanse bevrijdingsleger, via de Ampolavallei het Ledrodal in. De Italiaanse overmacht was zo groot dat men door kon stoten naar het Ledromeer. Veel Oostenrijkse soldaten vluchtten naar Riva waar het Oostenrijkse leger zich hergroepeerde onder leiding van kapitein Schramm. Op 20 juli ging het 5e Italiaanse regiment de Val di Concei in waar het op enkele vooruitgeschoven posten van de Oostenrijkers stuitte. Via de Passo Nota hadden de Oostenrijkers nieuwe troepen en artilleriestukken aangevoerd. De Italianen werden teruggedrongen en Lees verder op de volgende pagina 19

in Bezzecca volgde een bloedige veldslag. Honderden ingezetenen vluchtten nu richting Tiarno. Toen Garibaldi dit in Storo vernam ging hij zelf per koets naar het Ledrodal en nam de leiding op zich. Het Oostenrijkse leger werd weer teruggedrongen tot Lenzumo in het Conceidal. Op 9 augustus kreeg Garibaldi in Bezzecca echter de opdracht om Trentino te verlaten. Als antwoord stuurde hij een telegram met de beroemde woorden “Obbedisco” (Ik gehoorzaam). Op 3 oktober ondertekenden Oostenrijk en Italië een vredesverdrag waarin overeengekomen werd dat Trentino bij Oostenrijk zou blijven. De eerste wereldoorlog Wanneer u vanuit Bezzecca naar het Val di Concei gaat is er vlak buiten het dorp een grote parkeerplaats. Daarboven bevindt zich het museum over o.a. de 1e Wereldoorlog. Loopgraven en veel gevonden munitie is er te bezichtigen. Italië is vanaf 1915 betrokken geweest bij de eerste Wereldoorlog. Het land had zich aangesloten bij de Entente-landen: Engeland, Frankrijk, Rusland en later N.Amerika. Vooral uitbreiding van het eigen land tot aan de Brenner was een reden voor Italië om zich bij die landen aan te sluiten. Immers wat nu noord-oost Italië is behoorde in 1915 nog bij OostenrijkHongarije. De grens tussen Oostenrijk-Hongarije en Italië liep tot enkele kilometers voorbij de noordpunt van het Gardameer. De fronten van de beide landen lagen destijds in de bergen die het Conceidal omringen: in het noorden de Oostenrijkse- en in het zuiden de Italiaanse linie. Vanaf 1866 tot 1914 had men zich in het Ledrodal sterk gekeerd tegen OostenrijkHongarije en Bezzecca was daarbij het middelpunt. In het dal had men in de scholen bijvoorbeeld nooit Duits willen spreken, bovendien werden de verplichte lessen Duits geboycot. Dat de bewoners van het Ledrodal zich in een oorlog aan Italiaanse kant zouden scharen was dus zeker. Duidelijk zijn de resten van loopgraven en plaatsen waar geschut heeft gestaan nog te herkennen in het landschap hoger in het gebergte rond het Ledrodal. Vlakbij Palò, een kilometer voorbij Rifugio Pernici, is nog een Duitse inscriptie te zien op de ruïnes van een Oostenrijkse legerhospitaal. (Zie wandeling 7: de tocht van het oude hospitaal) In Mei 1915 werd een Oostenrijkse legerorder in de hele Ledrovallei aangeplakt. Hierin stond dat de totale bevolking van Pregasina tot aan Tiarno di Sopra het dal verlaten moest. Op 23 mei kon men de hele dag op de weg van Molina naar Riva mensen te voet, op karren en op ezels zien gaan. De mensen waren bepakt en bezakt want in de order stond dat ze levensmiddelen voor enige dagen mee moesten nemen. Iedereen moest Lees verder volgendepagina pagina Lees verder opop dedevolgende 20

uiteindelijk naar Rovereto. Daar zouden ze in treinen verder Oostenrijk-Hongarije in vervoerd worden en de meesten zouden uiteindelijk in Bohemen terecht komen. Direct na de evacuatie werd het Ledrodal onderdeel van het strijdtoneel. De Italianen en Oostenrijkers beschoten elkaar. Tot maart 1916 veroverden de Italianen gebied rondom het Conceidal maar als reactie kwamen de Oostenrijkers met een “strafexpeditie”. Dit hield een voortdurende beschieting in door de Oostenrijkse artillerie. Zo werd op 6 november de zone rond Lenzumo zwaar onder vuur genomen, hetgeen zich een jaar later nog eens voordeed. Als gevolg hiervan waren de meeste hooischuren (Palò!) en huizen in ruïnes veranderd. Veel Italiaanse- en Oostenrijkse soldaten hadden na enige tijd meer dan genoeg van het oorlogvoeren. Wekenlang dag en nacht in de loopgraven doorbrengen ging hun niet in de koude kleren zitten. Het kon dan ook voorkomen dat beide partijen elkaar ‘s avonds tegenkwamen in de barretjes van Bezzecca. Na met elkaar enige glazen wijn gedronken te hebben ging men weer naar de eigen loopgraven terug. Vanaf begin november 1918 verdwenen de Oostenrijkse troepen en werd heel Trentino door de Italiaanse troepen ingenomen en op 11 november werd een wapenstilstand ondertekend. In het Verdrag van Versailles werd in mei 1919 bepaald dat Trentino, tot aan de Brenner, bij Italië kwam. Toen de bevolking na november 1918 weer in het Ledrodal terugkeerde waren zeer veel huizen vernield; in Lenzumo, Palò en Pregasina waren zelfs alle huizen kapot geschoten.

HET WILD OBSERVEREN Wilde dieren zijn uiterst schuw en zullen zich niet vlak in de buurt van de vakantiehuizen wagen. Reeën huizen voornamelijk in de Val di Concei, Val di Pur en Val Dromae. Om ze te zien kunt u het beste in de avondschemering of de vroege ochtend diep het dal inlopen voorbij de laatste bewoning en daar zonder lawaai te maken richting de bosrand kijken. In de Val di Concei zijn ze vooral op het stuk tussen Lenzumo en Palò te zien. Met een beetje geduld ziet u ze op de berghellingen links omhoog grazen, vaak op de grens van weiland en bos. In herfst en winter wordt er behoorlijk op ze gejaagd, waardoor ze nog schuwer worden. Populatie in de vallei ca. 350. Dassen zijn nachtdieren. We hebben ze verschillende malen ‘s avonds in het donker op de weg zien scharrelen, op het stuk tussen Lenzumo en de houtzagerij, 600 m. voorbij Lenzumo. Op de beboste hellingen naast de weg zijn verschillende dassenburchten. De aanwezigheid van de dassen blijkt ook uit de uitwerpselen met wilde kersenpitten, langs de weg. Eekhoorntjes moet u ook in de schemering zoeken in de hogere bomen. Hun schrille gepiep is vooral ‘s avonds en ‘s nachts goed te horen. Lees verder op de volgende pagina 21

Adelaars komen voor rond bv. de toppen van Corno Pichea en Monte Cadria. Alleen met verrekijker te zien.

WILDE BRUINE BEREN Curieus bericht gevonden op Internet: « Op 12 maart 1891 werd in de Val di Ledro een grote bruine beer van het mannelijk geslacht en meer dan 130 kilo zwaar, gedood. Hij werd feestelijk naar Riva vervoerd alwaar de jagers de officiële premie in ontvangst namen. Vervolgens werd het beest naar Innsbruck gestuurd.» Dit is slechts één van de vele getuigenissen hoe de bruine beer meer dan een eeuw geleden in Trentino werd gehaat en vervolgd. Enige jaren geleden is men begonnen met een herintroductieprogramma. Er zijn vijf beren uit Slovenië uitgezet in de Valli Giudicarie: De Val di Daone, Val Brenta en Val Genova. De herintroductie verloopt behoorlijk succesvol en in 2007 waren er zo’n 30 bruine beren in Trentino. Opmerkelijk is dat er in Trentino nauwelijks wanklanken te horen zijn over de aanwezigheid van de beren. Geheel anders dan in de Franse Pyreneeën waar de plaatselijke bevolking de herintroductieprogramma’s eerder tegenwerkt lijkt men in Trentino geheel en al verzoend met de aanwezigheid van de beren. Dit kan wellicht verklaard worden uit het feit dat de bevolking van Trentino nauwelijks economisch afhankelijk is van landbouw en extensieve veelteelt o.a. de schapenhouderij terwijl dit in de Franse Pyreneeën voor menig franse boer nog een hoofdbron van inkomsten vormt. In de franse kranten verschijnen dan ook regelmatig verhalen over beren die de schaapskuddes aangevallen hebben. In de winter 2000/2001 werd de berin Daniza, één van de vijf beren uit het herintroductieprogramma, gewekt uit haar pas begonnen winterslaap door een paar offpisteskiërs en begon te zwerven. Zij legde daarbij grote afstanden af. De gasten van een Pizzeria in Riva del Garda werden ruw opgeschrikt van hun eetgenot toen Daniza daar op een rustige winteravond het terras op banjerde. Zij maakte meteen rechtsomkeert toen zij mensen ontwaarde. Voorpaginanieuws voor de plaatselijke krant natuurlijk. In november en december berichtte de krant elke dag over de berin wier bewegingen middels een halsband met zendertje gevolgd werden: foto’s en interviews met de mensen die haar hadden gezien. In de winter 2001/2002 zwierf een van de beren onder de toppen van de Monte Tofino en Corno de Pichea in de Val di Concei. De mensen van het project die de beren via zendertjes volgen waren toen regelmatig in Lenzumo te vinden. Tragischer was het lot van beer Bruno die na zijn winterslaap in het voorjaar van 2006 zijn woongebied heeft verlaten en noordwaarts is gaan zwerven. De beer trok van Noord-Italië naar Oostenrijk en zwierf in het Oostenrijks-Duitse grensgebied. De beer 22

vormde daar een te groot risico voor de plaatselijke bevolking en recreanten aangezien hij op zijn trektocht de gebruikelijke schuwheid was kwijtgeraakt en zich regelmatig in recreatiegebieden vertoonde. Tevergeefs is geprobeerd de beer te vangen en ondanks groot protest van de provincie Trentino heeft Beieren een vergunning om de beer af te schieten afgegeven. “NRC 26/06/2006 München, 26 juni. Bruno is dood. De uit NoordItalië afkomstige bruine beer die sinds begin mei rondzwierf in het Duits-Oostenrijkse grensgebied is vanmorgen kort voor vijf uur door jagers doodgeschoten in de buurt van Spitzingsee in Beieren”

DE ITALIAANSE KEUKEN Italië staat natuurlijk bekend om zijn pastagerechten. 100 verschillenden soorten macaroni en spaghetti is geen uitzondering in de doorsnee supermarkt. Hoe ziet zo’n Italiaanse maaltijd er nu eigenlijk uit? Allereerst is er een groot verschil tussen de gerechten ten zuiden en ten noorden van de Povlakte. Ten zuiden daarvan is de gemiddelde temperatuur behoorlijk hoog en is er in de zomer een overvloed aan fruit en groente. De echt mediterrane keuken bestaat dan ook voor een groot deel uit verse producten. De smaken van bv. tomaten en verse kruiden zijn door het zonnige weer en de grondsoorten zo vol en aromatisch dat 2 a 3 ingrediënten voldoende zijn voor een perfecte saus. Typerend is dan ook de eenvoud van de meeste sauzen. Ten noorden van de Povlakte, in de Alpen, is het veel minder warm en zijn verse groenten en kruiden lastiger te kweken. De wijnranken geven frisse wijnen en verder groeien er voornamelijk appels. Het klimaat en de natuurlijke omgeving zijn voornamelijk geschikt voor het houden van koeien en geiten. Noord-Italië is dan ook een kaasland bij uitstek. Probeer eens de Asiago Mezzano, een belegen kaas, de Pasubio fresco, een jonge droge kaas of de Fiave, een beetje zoetige kaas, de Tremosine, een heerlijke jonge (schapen?)kaas van de Alpenweiden rond het Tremalzo/Tremosinegebied. De traditioneel boerenbevolking van de Alpen kent een geschiedenis van hard werken in een hard klimaat. Daar horen stevige gerechten bij: Polenta en Capriolo is het bekendste streekgerecht in de Val di Ledro. Polenta wordt van maïsmeel of van aardappelen gemaakt. De aardappelvariant (Polenta di patate) wordt het meest gegeten. Zie recept verderop. Na het koken worden de aardappelen gestampt en gemengd met meel, uitjes, knoflook, olijfolie, kruiden en kaas tot er een stevige “koek” ontstaat. Het lijkt wel wat op onze aardappelpuree maar dan een stuk voedzamer.


Bij de Polenta eet men reebout (Capriolo), champignons (funghi), spiesjes (spezzatini), gesmolten kaas (formaggio fuso), of een vleessaus. Polenta met vleesgerecht geldt als vooren hoofdgerecht tegelijk. Vaak wordt er sla bij gegeten. Eet Polenta bij voorkeur na een flinke inspanning, bergtocht of zo, dan smaakt het het lekkerst. De zuid-Italianen kennen deze traditie niet en “Polentoni” (Polentavreters) is voor hen een geliefd scheldwoord om de noorderlingen aan te duiden. Een normale Italiaanse maaltijd begint met een voorgerecht, een “primo” in de vorm van spaghetti, risotto (rijst), macaroni, lasagne, tortellini, soep (minestra). Hiermee wordt de basis voor de maaltijd gelegd. De volgende gangen zijn veel lichter. Na het "primo" volgt het hoofdgerecht, het ”secondo”, bestaande uit vlees/vis en een groentebijgerecht. Aardappelen worden ook als groente gerekend. Dus je hebt vaak de keus uit sla, “insalata verde”, gemengde sla “insalata mista”, frietjes “patatine fritte”, spinazie “spinaci”. Hierna het nagerecht, het “dolce”, zoals fruit “frutta”, fruitsalade “ macedonia di frutta” (alleen in de duurdere restaurants van vers fruit). Typisch voor de streek zijn de verschillende taarten, zoals appeltaart “strudel”, amandeltaart “ torta alle mandorle”, Lienzertaart “torta Linzer”, bosvruchtentaart “torta ai frutti di bosco” Verder natuurlijk ijs, cakepuddingen zoals Tiramisu en Zuppa Inglese. Ook populair is de “semifreddo”, komt uit het vriesvak maar is wat minder koud dan ijs, een soort ijspudding. Vraag bij de nagerechten altijd of het huisgemaakt is “fatto in casa” Steeds vaker zie je in restaurants de koelvitrines van de “Antica Gelateria del Corso” met kant en klare desserts en voor je het weet heb je weer zo’n prefab toetje voor je neus. Na het dessert is het tijd voor koffie met een likeurtje. Na een zware maaltijd nemen de Italianen vaak koffie met een grappaatje: het eten verteert dan veel sneller en beter .............. zeggen ze. Grappa is de Italiaanse variant van schnapps, jenever en wordt bereid uit de druivenpitten en schillen die overblijven bij de wijnbereiding. Net als wij naast gewone jenever ook bessenjenever kennen bestaan er van grappa alle mogelijke fruitvarianten. Lekker is bv. bramengrappa “grappa di more” en perzikgrappa “grappa di pesca”. Citroenlikeur “limoncello” is ook erg geliefd. “Vecchia Romagna” is de Italiaanse variant van cognac.

VAN ESPRESSO EN CAPPUCCINO De Italianen kennen niet onze gewoonte van een grote thermoskan slappe koffie. Zij drinken de koffie alleen vers en sterk. Onze koffie is hen een gruwel. Ze noemen het “acqua sporca” = vies water, slootwater. Tim Parks vertelt in het boek Italiaanse Buren, zie het hoofdstukje voorbereiding in het begin van deze gids, smakelijk over de Italiaanse koffiegewoontes. Italianen drinken Cappuccino eigenlijk alleen ‘s morgens. Het is heel gebruikelijk om ‘s morgens in een barretje te ontbijten met een cappuccino en een verse brioche, een soort zoete crois24

sant. De bars krijgen ze elke morgen vers van de bakkers. Espresso kun je op elke tijdstip drinken. In een bar bestel je dan: “un café” of “un café espresso”. Naast de gewone is er ook “café lungo” Hierbij wordt de dubbele hoeveelheid water door de koffie geperst. Dit komt iets meer in de richting van onze koffie. Probeer ook eens “café corretto”, een espresso met een scheutje grappa erdoor. Verschillende bars/restaurants in de Val di Ledro serveren daarnaast de zogenaamde “Deutsche kaffee” . U krijgt dan een normaal Hollands/Duits kopje koffie met koffieroom. In Riva en aan het Gardameer kennen alle bars/restaurants deze wijze van koffie bereiden.

ITALIAANSE WIJNEN Typische wijnen uit Trentino zijn de Marzemino en de Teroldego van bv. de Cavit coöperatie. Beide in 1,5 literflessen te krijgen. Heerlijke wijnen en niet zo duur. Ook prima is de Merlot. Heerlijke Champagne-achtige wijn is de “Prosecco” Niet een te goedkope nemen, goed koelen .... en je weet niet wat je proeft. De pakken rode en witte wijn van 1 en 5 liter zijn naar onze ervaring niet echt lekker.

RECEPT VAN GASTEN: Tortellini met paddestoelen Ingrediënten: 1 zakje gedroogde porcini (eekhoorntjesbrood) geraspte parmezaanse kaas 1 pakje room (panna da cucina; in het koelvak) 1 ons verse tortellini per persoon peper en zout naar smaak Bereiding: Paddenstoelen weken in weinig heet water. Weekvocht (heeft meeste smaak) met room en gehakte paddenstoelen al roerend aan de kook brengen, zout en peper naar smaak toevoegen. Ondertussen tortellini koken en bij de ingedikte saus doen. Serveren met geraspte parmezaanse kaas en evt. peterselie. Bob en Barbara van der Hout, Restaurant Koperen Ketel te Middelburg

RECEPT VAN AGNES - Spaghetti Carbonara Heerlijk na een stevige wandeling. Ingrediënten voor 4 personen: 500 g spaghetti, gebruikelijk voor dit gerecht is een iets dikkere spaghettisoort 200 g spek - “pancetta affumicata” (Slagerij Cis in Bezzecca, tegenover de supermarkt fam. Cooperativa heeft het lekkerste spek, hij rookt het zelf) 3 eieren Lees verder op de volgende pagina 25

1 pakje room, “panna da cucina”, uit het koelvak versgemalen parmezaanse kaas, “grana grattugiata” bij de kaasbalie versgemalen peper Bereiding: Zet een pan met ruim water op en voeg wat zout toe. Snijd het spek in dobbelsteentjes of als u plakjes heeft gekocht in dunne reepjes. Bak dit in roomboter of olijfolie uit tot het knapperig is. Kluts in een aparte kom de 3 eieren los met de room en voeg aan dit mengsel naar believen 30-70 gram geraspte parmezaanse kaas toe, maal er naar smaak peper boven. Kook de spaghetti al dente en meng tijdens het koken enkele eetlepels kookvocht door het eimengsel zodat dit wat vloeibaarder en lauwwarm wordt. Giet de spaghetti af en hou het eerst in de pan, voeg dan de spekjes en het spekvet toe. Meng dit voorzichtig met 2 vorken boven een laag vuur. Breng dan in gedeeltes en al mengende de spaghetti+spekjes over in de kom met het eimengsel, niet alles tegelijk want dan stolt het ei. Het eimengsel moet romig en vloeibaar blijven. Meteen serveren met de rest van de parmezaanse kaas er los bij.

NOG EEN RECEPT VAN AGNES: Tagliatelle met gerookte zalm Makkelijk en snel klaar recept. Ingrediënten voor 4 personen: 500 g tagliatelle 200-300 g vacuüm verpakte plakken gerookte zalm “salmone” pakje crème fraîche of 1 pakje room, “panna da cucina”, uit het koelvak verse of gedroogde bieslook “cipolletta” rundvleesbouillonblokjes “brodo di manzo” scheut witte wijn en citroensap Bereiding: Doe 3 bouillonblokjes en anderhalve liter water in een pan en breng aan de kook. Kook de tagliatelle hierin zoals op de verpakking staat. Doe de crème fraîche of de room in een aparte kom en verdun het met 3-6 eetlepels hete bouillon uit de pan met tagliatelle en ingeval u room gebruikt een scheutje witte wijn voor het lichtzure effect. Voeg er dan 1-2 eetlepels fijngehakte bieslook aan toe en roer alles tot een goed vloeibaar papje. Giet de tagliatelle na de kooktijd af en hou wat bouillon achter de hand. Doe ze weer terug in de pan en voeg desgewenst wat boter aan de tagliatelle toe. Voeg het crème fraîche/roompapje toe en roer voorzichtig met twee vorken door zonder de tagliatelle teveel te kneuzen. Laat het geheel nog 1-2 minuten doorwarmen op laag vuur. Het Lees verder op de volgende pagina 26

sausje moet goed vloeibaar blijven. Doe er zo nodig nog enkele eetlepels bouillon door. Drapeer de plakken gerookte zalm op een schaal, sprenkel er wat citroen overheen en garneer met wat bieslook. Serveer de tagliatelle in een aparte liefst voorverwarmde schaal. Naar keuze 1 of 2 koude plakken zalm op het bord bovenop elke portie tagliatelle leggen. Serveren met groene sla. De zalm kan ook bij de sla gegeten worden. Variant: Hetzelfde gerecht kunt u desgewenst ook met verse zalmmoten maken. Hiervoor is echter een oven nodig. Koop in plaats van gerookte zalm verse moten zalm zonder graat ca. 125 g per persoon en ca. 100 g gesneden ontbijtspek. Besprenkel de moten met enkele theelepels citroensap en strooi er Ariosto- Italiaanse kruidenmix (te koop in groen met gele kleine zakjes bij de Coop) overheen. Wikkel de moten in twee plakjes ontbijtspek per moot. Ze zien er nu uit als slavinken. Leg ze in een ovenschaal en besprenkel met wat citroensap en royaal olijfolie. Laat 15-20 minuten in een hete oven (180 gr) stoven tot de zalm gaar is en het spek knapperig begint te worden. Serveer met de tagliatelle uit het recept hierboven.

AARDAPPELPOLENTA - POLENTA DI PATATE Polenta is zo geliefd in de Val di Ledro dat er een professioneel Polentateam bestaat van ca. 5 personen om dit traditionele gerecht op de juiste wijze te bereiden. Voor grote buitenfeesten worden zij vaak ingeschakeld ook in andere delen van Trentino. Maak dit gerecht alleen wanneer u een liefhebber bent van aardappelkaasgerechten en veel tijd hebt. Het is nogal machtig en het loont daarnaast niet de moeite om het in een kleine portie te maken. Ter plaatse maakt men het bij voorkeur in grote koperen kookpotten op een houtgestookt buitenfornuis. Bereiding en consumptie zijn dan een feestelijke aangelegenheid die met veel wijn en vrolijkheid gepaard gaan. Ingrediënten voor 6 personen: 2-3 kilo aardappelen 150 gram bloem of combinatie bloem/boekweitmeel 1 a 2 eetlepels grof zeezout 1 a 2 deciliter extra vergine olijfolie 1 a 2 zeer fijn gesnipperde uien 2 tenen fijngesneden knoflook 150-300 gram in dobbelsteentjes gesneden jonge kaas 1 a 2 pittige worstjes (bv. salamelle van Slagerij Cis in Bezzecca) Lees verder op de volgende pagina 27

Bereiding: Kook de aardappelen zonder zout gaar in een grote pan; hou na het afgieten wat kookvocht apart. Meng in een schaaltje het meel met grof zout, wat peper en houd dit apart. Bak ondertussen de uien zachtjes in de olijfolie ongeveer 10-15 minuten. Ontvel de worstjes en bak deze al prakkend met een vork apart in een koekenpan gaar en lichtbruin. Stamp de hete aardappelen fijn in de pan op het vuur. Voeg het meelmengsel en de fijngesneden knoflook toe. Stamp dit mengsel nogmaals gedurende 15-25 minuten op een middelhoog vuur/vlam. De panbodem mag wel bruin worden maar niet zwart aanbranden. De Italianen noemen dat terecht "bewerken" en inderdaad is dit heel zwaar werk, waarbij men het stampen vaak onderling afwisselt. Dit langdurig stampen is echter nodig om een homogene massa van de juiste substantie te verkrijgen. Langzaam wordt het aardappelmengsel steeds steviger en gebondener door het meel. De panbodem gaat flink aankoeken, dat hoort erbij. Indien u tevreden bent over het resultaat voegt u de kaasdobbelsteentjes toe en als laatste de olijfolie met de gebakken ui. Laat de kaas smelten en deze massa al roerend gloeiend heet worden, ca 5 minuten. Wanneer de massa nog te stevig is kunt u nog enkele lepels kookvocht toevoegen. Indien u over een mooie grote ronde houten plank beschikt stort u de gloeiende massa nu op de plank en dekt het af met een schone theedoek. De Polenta is nu klaar voor de eerste consumptie. Deze zogenaamd "gevulde" Polenta kan met een losse salade erbij zo gegeten worden zonder vleesgerechten, of gecombineerd worden met een paar blokjes pittige kaas uit de hand. Een verrukkelijke combinatie is ook een stuk Gorgonzola bovenop de gloeiende Polenta op het bord te leggen zodat de kaas over de Polenta smelt. In de koelkast kunt u de overgebleven Polenta 4-5 dagen bewaren. Snij er elke dag 1 à 2 plakken per persoon van en bak deze op in de koekenpan, eventueel met een plakje kaas erbovenop gesmolten. Eet dit in plaats van aardappelen met sla of andere groente. Onze zoons zijn er dol op en de enkele keer dat ik Polenta maak snoepen ze de plakken 's nachts na het uitgaan uit de koelkast als hartig hapje. Recept Rita Mazzola

SPAGHETTI ALL’ AMATRICIANA Heerlijk en makkelijk te bereiden traditioneel Italiaans pastagerecht met een smakelijke saus van verse tomaten, spek, witte wijn met een licht pikante smaak. Ingrediënten voor 4 personen: 500 gr spaghetti 125-175 gr guanciale (gedroogd kinnebakspek) of normale spekblokjes 1 lepel olijfolie extra vergine Lees verder volgendepagina pagina Lees verder opop dedevolgende 28

droge witte wijn 6 of 7 tomaten of 400 gr gepelde tomaten een stukje rode peper 100 gr geraspte pecorinokaas zout Bereiding: Doe de olie in een pan met het pepertje en het in stukjes gesneden spek. De verhouding is 1/4 spek ten opzichte van de pasta. Voor de kenners is het gebruik van guanciale echt heilig. Zonder dit is er geen sprake van spaghetti all'amatriciana. Enkel zo krijg je die delicate en onovertroffen zachte smaak volgens de kenners. (wij vinden het met gewoon spek ook heerlijk) Bak het spek op hoog vuur. Als het transparant is, voeg je de wijn toe die meteen zal verdampen en haar smaak achterlaat in de spekjes. Wanneer de spekjes knapperig beginnen te worden haal je ze uit de pan. Laat goed uitlekken en houd ze, liefst warm, apart. Zo vermijd je dat ze te droog en gezouten worden en blijven ze smakelijker en zachter. Voeg de in reepjes gesneden en ontpitte tomaten toe (Je legt de tomaten best eerst in wat kokend water, waardoor ze makkelijker pellen.) Voeg zo nodig nog wat zout toe, meng en laat 5-10 sudderen tot de tomaten gaar en zacht zijn. Voeg de spekjes opnieuw toe. En meng de saus nog eens goed. Kook ondertussen de pasta in ruim gezouten water. Giet af en doe ze in een schotel met de geraspte pecorino. Wacht enkele seconden en giet de saus erover. Meng en voor wie het wil, geef er apart nog wat pecorino bij Verboden bij dit recept zijn: Ui Knoflook Selderij Wortel Onrijpe tomaten

TONIJNSALADE - Snel lunchgerecht voor 4 personen Ingrediënten: 1 royaal blik tonijn in olijfolie (probeer eens de Rio Mare, de lekkerste tonijn in blik, die u in elke Italiaanse supermarkt vindt en tegenwoordig ook bij Albert Heijn kunt kopen) 1 blikje maïskorrels 1 blikje bonen, Borlotti of rode Kidney 1 kleine ui 1 krop sla of zak gemengde sla cherrytomaatjes of gewone tomaten eventueel wat zwarte olijven olijfolie, azijn, zout en peper Bereiding: Spoel maïs en bonen af in een vergiet en doe de inhoud over in een schaal, voeg het blikje tonijn met olijfolie en al er aan toe en hussel met een vork voorzichtig door el29

kaar, voeg het fijngesneden uitje toe en desgewenst de olijven, gehalveerd of in stukjes gesneden. Hussel nogmaals en breng op smaak met wat olijfolie (zoveel of zo weinig u lekker vindt), azijn of citroensap, peper en zout. Was en scheur de sla en leg deze met de tomaatjes op een grote schaal of in een slakom; drapeer de tonijn/bonen massa er elegant overheen. Serveer met knapperig witbrood en een glas koele witte wijn.

BROODJE GEZOND MET AVOCADO EN RAUWE HAM Avocado kennen wij voornamelijk in de obligate combinatie met garnalen. Avocado zit echter tjokvol gezonde omega3vetzuren en verdient wellicht een belangrijker plaats in onze keuken. Onze zoons kwamen onlangs van hun reizen in Zuid-Amerika en Australië terug en waren daar gewend geraakt aan andere toepassingen van de Avocado, ook bekend als “boter uit het bos”. Sindsdien is bij ons dit broodje erg populair. Ingrediënten: 1 witte/bruine pistolet of ander knapperig broodje 1 rijpe avocado (genoeg voor 2 à 3 broodjes) citroensap cherrytomaatjes rauwe ham, Parmaham of Italiaans schinkenspeck peper en zout Bereiding: Halveer het broodje en de avocado. Besmeer de helft van het broodje met een laag avocado van 2 à 3 mm dik, bedruppel deze laag met wat citroensap en strooi er een beetje zout over, leg hierover heen een dunne plak rauwe ham en daar weer overheen 2 à 3 in plakjes gesneden cherrytomaatjes. Maal er als laatste wat verse zwarte peper overheen. Supergezond en overheerlijk! recept van Jelmer Blok

RESTAURANTS GARDAMEER TORBOLE: Al Rustico, Via Strada Grande 41, 38069 Torbole sul Garda, 0464 505532 “Schitterend restaurant met grote tuin, buiten eten. Een van de betere restaurants in de omgeving” fam. Kersemakers, sept. 2009 Baia Azzura, Via Gardesana 33, 38062 Lido di Arco-Torbole, 0464 505168 Hotel Baia Azzurra ligt op een prachtige plek aan het strand van Torbole. Wanneer u van Riva komt is het de eerste afslag rechts na de tunnel. Het hotel heeft een bijzonder sfeervol terras dat uitkijkt over het Gardameer. Om prinsheerlijk te genieten! www.baia.it


RESTAURANTS IN HET LEDRODAL MEZZOLAGO: Ristorante Albergo Mezzolago, Via Lungolago 3, 38060 Mezzolago, 0464 508181, langs de doorgaande weg aan de meerzijde; de eetzaal kijkt uit op het meer en ’s zomers kan men ook buiten op het terras eten. Het Hotel is bekend vanwege de visgerechten, men serveert ook de “persico impanato” gepaneerde vis uit het Ledromeer, een lokale specialiteit en tal van andere vissoorten. Daarnaast ook een keur van overheerlijke pasta- en vleesgerechten en een heerlijk saladebuffet. Het Hotel heeft veel vaste gasten en groepen dus reserveren is gewenst. Ook gastenkamers tegen zeer redelijke tarieven. www.hotelmezzolago.com BEZZECCA: Ristorante Rustichel, Vicolo Pepe 5, 38060 Bezzecca, 0464 591621, in Bezzecca aan de noordzijde van het dorp in een achterafstraatje, bijzonder goed specialiteitenrestaurant en risotteria (75 soorten risotto), typisch Italiaanse keuken en sfeer, normale prijzen, zeer gevarieerd menu; reserveren noodzakelijk in hoogseizoen Pizzeria da Gino, Via Giacomo Cis 14, 38060 Bezzecca, 0464 591120, in Bezzecca aan de doorgaande weg. Prima pizzeria. Altijd Italiaans druk en gezellig. Italiaanse kitsch. Pizza’s op houtvuur bereid. Baita Santa Lucia “Da Fritz”, Loc. Santa Lucia 4, 38060 Bezzecca, 0464 591290 Tip van de gasten, gezellig restaurant, Tiroler keuken met prima vleesgerechten; doorgaande weg van Bezzecca naar Tiarno, bij een bord langs de weg Santa Lucia klein weggetje linksaf nemen, borden Baita Santa Lucia volgen, 1 km van de doorgaande weg. Maandags gesloten. “We bezochten op onze laatste avond 'Baita Santa Lucia' in Bezzecca. Er hangt een gezellige Tiroler sfeer en de bediening was er reuze attent (er werd tevens Duits en Engels gesproken). Na afloop hebben we met de kok, bediende en eigenaar nog gezellig een grappa (on the house) aan het barretje gedronken en hen verteld over de boerderij in Palò en gezegd dat zij in het groene boekje worden aanbevolen. Ze waren hier erg content mee!” Joanne Kaijen en Edwin Grovenstein, mei 2005 VAL DI CONCEI LOCCA: Pizzeria-Spaghetteria Doghen, Via Doghen, 38060 Locca, 0464 591541, 400 meter ten noorden van Bezzecca aan het begin van het Conceidal halverwege de weg van Bezzecca naar Locca bij de sportvelden/tennisbanen. Uitstekende en gezellige Pizzeria, veel bezocht door jongeren, ook spaghettigerechten. Ristorante Albergo Adriana, Via Doghen 3, 38060 Locca, 0464 509062, mooi luxe Hotel-Restaurant met zwembad en wellness. We hebben er nog niet gegeten en zijn benieuwd naar uw ervaringen. www.hotel-adriana.it Lees verder op de volgende pagina 31

Ristorante Albergo Alba, Via San Marco 1, 38060 Locca, 0464 591056, eenvoudig traditioneel Italiaans restaurant waar je voor een lage prijs prima kunt eten, temidden van de Italianen; geen toeristenmenu’s. Ristorante Albergo Prealpi, Via III Novembre 10, 38060 Locca, 0464 591004, mooi nieuw verbouwd restaurant met in het algemeen goede Italiaanse keuken. VAL DI CONCEI LENZUMO: Eco Ambient Hotel Elda ****, Via III Giugno 3, 38060 Lenzumo, 0464 591040 Hotel Elda is in 2007 verbouwd tot een chique en luxe Hotel met wellnesscentre, zwembad e.d. Het resultaat is een zeer bijzonder en modern gebouw dat zeker een bezoekje waard is. Heerlijke tuin met fruitbomen waar u ook het zwembad vindt. Uitstekende keuken met soms overvloedige maaltijden, ook prima vleesgerechten, reserveren gewenst. Onze gasten mogen van zwembad gebruik maken wanneer zij komen eten. Prijzen ca. € 25 voor een complete maaltijd van voor-, hoofd- en nagerecht. Ook mooie luxe hotelkamers. www.hotelelda.com

HOTEL ELDA

Albergo Ristorante Cadria, Via Unità d’Italia 25, 38060 Lenzumo, 0464 591136, goede traditioneel Italiaanse keuken, zeer redelijke prijzen, ook afhaalservice. Chalet Rifugio al Faggio, Loc. Al Faggio, 38060 Lenzumo - Concei, 0464 591100, aan het einde van het Conceidal, schitterend gelegen bosrestaurant, prachtige eetzaal, redelijke kwaliteit, hogere prijzen; controleer uw rekening. Polenta met champignons, kaas of reebout. PIEVE DI LEDRO: Ristorante Albergo Lido, Via al Lago 1, 38060 Pieve di Ledro, 0464 591037, onlangs gerenoveerd luxe Hotel-Restaurant direct aan het Ledromeer, met binnenzwembad; ga hier in ieder geval een keertje koffie drinken op het prachtige terras aan het meer en geniet ……! “Leuk, goed eten en een prettige bediening en hierbij een schitterend uitzicht over het meer” Willy Teeuw, sept. 2009 Ristorante Albergo Pieve, Via Nuova, 38060 Pieve di Ledro, 0464 591091, wanneer u houdt van de sfeer van een typisch Italiaans dorpshotelletje bent u hier aan het goede adres, de tijd lijkt er 30 jaar te hebben stilgestaan, men kookt er meestal ouderwets lekker tegen relatief lage prijzen; mooie eetzaal met een grote tegelkachel die in vooren naseizoen voor een aangename warmte zorgt. Lees verder op de volgende pagina 32

Ristorante Silvana, Via Nuova 4, 38060 Pieve di Ledro, 0464 591068, aan de doorgaande weg, goede smakelijke echt Italiaanse keuken, lekkere eigengemaakte desserts zoals Zuppa Inglese (vooral in vooren naseizoen) en goede vleesgerechten. www.albergosilvanaledro.it Albergo Pizzeria Da Franco e Adriana, Viale Foletto 5, 38060 Pieve di Ledro, 0464 591127, aan het meer met groot buitenterras, Italiaanse en Duitse keuken, pizza's, behoorlijke kwaliteit, voor kinderen zeer geschikt vanwege speelmogelijkheden buiten en de informele sfeer. De Albergo is enkele jaren geleden zeer luxe verbouwd in Tiroler stijl. Ristorante/Pizzeria Albergo Sport, Via Cassoni 14, 38060 Pieve di Ledro, 0464 591030, lekkere pizza’s en pastagerechten, snelle en vriendelijke bediening (Duits), niet te duur. Osteria La Torre, via Vittoria, 38060 Pieve di Ledro, 0464 591555, in het centrum van Pieve, dit voormalige eetcafé is net verbouwd en heropend als echt restaurant. De sfeer en bediening zijn er vriendelijk. Tussen de middag serveert men er laag geprijsde menu’s en ’s avonds de wat uitgebreidere en duurdere menu’s. VAL DI PUR: Pizzeria Hotel Maroni, Via Casarino 1, 38060 Val di Pur (Molina di Ledro) 0464 508198, mooi in het groen gelegen Hotel-Restaurant met zwembad op 300-400 meter van het meer. De Pizza’s zijn er uitstekend. De Pizzeria is vrijwel het hele jaar geopend dus ook buiten het hoogseizoen kun je hier meestal wel terecht. Pizzeria Bar Valmaria, Via Val Maria 38, 38060 Val di Pur (Molina di Ledro),0464 508067 aan het meer gelegen Pizzeria waar je aan het eind van de dag na een middagje zon en water lekker even een pizza op het terras kunt eten. Heerlijk!! MOLINA DI LEDRO: Pizzeria Ristorante "AL LAGO", Via Al Lago 3, 38060 Molina di Ledro, 0464 508202, aan het meer ongecompliceerd buiten pizza of een bord spaghetti naar keuze eten, leuk en redelijk betaalbaar. Je kunt er behalve spaghetti en pizza ook een keur aan vleesgerechten en salades krijgen. Alpicasagasten krijgen hier 10% korting op vertoon van hun reserveringsbewijs. Locanda le Tre Oche, Via Maffei 37, 38060 Molina di Ledro, 0464 509062, gezellig ingericht, veel streekspecialiteiten; het eten is er meestal behoorlijk goed en stevig aan de prijs; soms een beetje te pretentieus. www.treoche.it


Pizzeria Cima D’Oro, Via Maffei 52, 38060 Molina di Ledro, 0464 508110, de af en toe botte dorpssfeer werkt er altijd op onze lachspieren; op het terras kun je ’s zomers heerlijk buiten eten wanneer je de drukte van de naastgelegen weg en de toeristische, weinig authentieke, sfeer op de koop toeneemt; de bediening is snel; de pizza’s zijn er stevig gevuld en smaken goed. Ze doen echter meer aan de Duitse keuken dan aan de Italiaanse denken. Pizzeria La Passeggiata, Via San Giovanni 17, 38060 Molina di Ledro, 0464 508000, meestal gewoon goed, de bekende pastagerechten en enkele eenvoudige vleesgerechten zoals schnitzel, pretentieloos, vrij snel, plezierig buitenterras. TIARNO DI SOTTO: Albergo alla Perla, Via G.Garibaldi 73, 38060 Tiarno di Sotto, 0464 594102, in het centrum. Typisch Italiaans restaurant met vooral streekgerechten. Pizzeria Marina, Via Roma, 38060 Tiarno di Sotto, 0464 594397, voorbij het centrum. Gemoedelijk Italiaans restaurant waar men naast pizza’s ook pastagerechten serveert. De Pizzeria is tevens Pasticceria dus je kunt er ook terecht voor koffie met heerlijke gebakjes. Dit restaurant is vrijwel het gehele jaar geopend. TIARNO DI SOPRA: Agritur Al Marter, Via Bisti, 38060 Tiarno di Sopra, 0464 596007, even voorbij Tiarno di Sopra aan de doorgaande weg; deze Agriturismo ligt even buiten de toeristische centra. Tijdens de hoogseizoendrukte is hier veelal nog wel plaats wanneer de andere restaurants vol zijn. Klein terras waar u buiten kunt eten, grote eetzaal, veel streekgerechten, behoorlijke kwaliteit. Ook relatief goedkope gastenkamers. Ristorante Albergo Ampola, Strada per Tremalzo, 38060 Tiarno di Sopra, 0464 595041, 1 a 2 km voorbij Tiarno di Sopra bij het Ampolameertje en de afslag naar de Tremalzopas. Veel gasten berichtten ons hier het aller-goedkoopste kopje Cappuccino te hebben gedronken en als echte Nederlanders wilden we u dat toch even doorgeven. TREMALZO: Het prachtige berggebied Tremalzopas is zeer geschikt voor een daguitstapje vanwege de prachtige panorama’s en de echte hoogalpiene sfeer. Vanaf het Ledromeer bereikt u het gebied in circa 30 autominuten. Zie ook elders in dit boekje voor wandelsuggesties. Rifugio Garibaldi, Strada Tremalzo, 38060 Tiarno Di Sopra, 0464 598152, links van de weg, het eerste restaurant dat u tegenkomt, mooi buitenterras. Ze profileren zich met lage prijzen: een bord spaghetti vanaf €7,50. U kunt er ook wild eten. Ristorante da Richetto, Strada Tremalzo, 38060 Tiarno Di Sopra, 0464 598131, het tweede restaurant, rechts van de weg. Zeer vriendelijke eigenaren die u hartelijk zullen ontvangen, uitstekende traditioneel Italiaanse keuken, zeer redelijke prijzen. Lees verder op de volgende pagina 34

Rifugio Ristorante Albergo Garda, Strada Tremalzo, 38060 Tiarno Di Sopra, 0464 598105, het laatste restaurant wanneer u de Tremalzoweg helemaal tot boven uitrijdt, een zeer geliefde plek voor dagjesmensen vanwege de mooie uitzichten en het mooie buitenterras, het is hier ’s zomers vrij druk vooral op zondag. Het eten is meestal erg goed. De vriendelijkheid van het personeel laat soms te wensen over. Vanwege het mooie plekje toch zeer de moeite waard. BIACESA: Osteria dei Magasì, Via Dazi 3, 38060 Biacesa, 0464 508836, halverwege tussen Riva del Garda en Molina di Ledro, in een zijstraatje. Je schijnt er heerlijk te kunnen eten. Wij mochten dit helaas niet meemaken en de enige keer dat we dit restaurant in de late herfst bezochten kregen we kant en klare Polenta uit de supermarkt voorgeschoteld met een weinig indrukwekkende vleesgarnituur. Wel een charmante eigenaar …... of zou dat het geheim zijn? Wanneer u betere ervaringen in dit Restaurant heeft laat het ons weten zodat we hier een meer positieve recensie kunnen opnemen.

MAALTIJDEN AFHALEN: Pizzeria da Gino – Via Giacomo Cis 14, 38060 Bezzecca, 0464 591120, zie restaurants Pizzeria Doghen – Via Doghen, 38060 Locca, 0464 591541, echt wel de lekkerste! zie restaurants Pizzeria d'asporto Da Johnny, Via Nuova 18, 38060 Pieve di Ledro, 0464 592138 eenvoudige afhaalpizzeria, ook salades, in Pieve di Ledro langs de doorgaande weg; betrekkelijk lage prijzen, vanaf € 5 per pizza. Conad Supermarkt - Pieve di Ledro, zie pag. 43 Albergo Cadria - Via Unità d’Italia 25, 38060 Lenzumo, 0464 591136, zie boven Italiaanse gerechten, los per voorgerecht en/of hoofdgerecht voorgerecht (spaghetti e.d): circa € 4 hoofdgerecht (vlees/groente): circa € 7 voorgerecht + hoofdgerecht: circa € 10 Royale porties. Graag van tevoren bestellen

OPERA VERONA De antieke Arena van Verona is een van de bekendste openluchttheaters ter wereld. In de zomer worden hier vrijwel dagelijks opera’s opgevoerd. De voorstellingen beginnen rond 21.00 uur en duren tot ca. 24.00 uur. Het zijn prachtige spektakelstukken, beslist iets om een keer meegemaakt te hebben. Het openluchtprogramma in de Arena loopt meestal van half juni tot eind augustus. Dan worden de beroemde opera’s opgevoerd zoals Aïda, Nabucco, Turandot, La Bohème, La Gioconda. Het programma wisselt jaarlijks maar de beroemdste opera, Aïda, zit elk jaar wel in het programma. Naast de operavoorstellingen in de Arena in juli en Lees verder op de volgende pagina 35

augustus zijn er in de rest van het jaar regelmatig concerten in het 18-eeuwse Teatro Filarmonico in Verona. Voor de agenda van de opera’s en concerten en voor reserveringen zie: www.arena.it Kaartjes van ca. € 20 voor de eenvoudige ongenummerde zitplaatsen, die tot het laat ste moment aan de kassa gekocht kunnen worden, tot € 157 voor de luxe genummerde logestoelen die alleen van tevoren gereserveerd kunnen worden. Kortingen voor mensen onder de 26 en boven de 60. Breng kussentjes mee voor de zitplaatsen op de harde stenen traptreden en proviand. Verdere inlichtingen en online plaatsen (alleen de duurdere genummerde plaatsen) reserveren: www.arena.it Reisbureau Budgettour, Via Maffei 108, 38060 Molina di Ledro, 0464 508435, verzorgt busreisjes naar de Opera, entree inbegrepen, voor ca. € 50 p.p. op alle dagen dat er een voorstelling is. Vertrek is ca. 16.00 uur uit Riva del Garda. Na afloop van de opera brengt de bus u terug naar Riva. Engelse en Duitse uitleg onderweg. Zeker aan te raden. Het scheelt u veel parkeerirritatie en gedoe in het drukke Verona.

36

RECREATIE EN SPORT IN HET LEDRODAL Wellness Op Camping Al Sole, Loc. Besta, 38060 Molina di Ledro, 0464 508782, vindt u een nieuw en modern Wellness Centre “Shiva Som” met Saunalandschap, Whirlpool, Frigidarium, Calidarium, Turks stoombad, aromadouches, ijsgrot e.d. In het Wellness Centre kunt u behalve kruidenthee en water geen consumpties of maaltijden krijgen. Toegang ca. € 16,00 per persoon per dag. Buiten het hoogseizoen is Shiva Som niet elke dag maar wel regelmatig geopend dus informeer altijd even van tevoren. U kunt er ook schoonheidsbehandelingen en massages krijgen. http://www.campingalsole.it/nl/chivasom.php Tennis Molina di Ledro, Circolo Tennis Val di Pur Pur, Hotel Maroni Pieve di Ledro, Elio Sport Bezzecca, Bar Barusse Tiarno di Sopra, Bar Cacciatore

0464 508740 0464 508198 0464 590034 349-4624965 0464 596205

verlicht onverl. onverl. verlicht verlicht

€8 €6 €6 € 6-8 € 4-5

08.00-20.00 09.00-20.00 08.00-20.00 09.00-24.00 08.00-22.00

De prijzen (2007) worden jaarlijks aangepast. Paardrijden Val di Pur, 500 m. voorbij Hotel Maroni - Manege H-CADRE', mobiel 340-6643933, 0464-508292. Uw gids is de aardige en bekwame Michele Morandi - hij verzorgt tochtjes van 1 à 2 uur door de Val di Pur. Unieke ervaring en beslist de moeite waard. De manege heeft ook pony’s waar kinderen voor een lager tarief een ritje op kunnen maken. Tiarno di Sopra, Ranch Rio Nero mobiel Anna 339 2888549 “Aan de weg voorbij Tiarno di Sopra vlak na de biotoop ligt rechts aan de weg Ranch Rio Nero. Dit is een boerderij waar je mag spelen. Er zijn paarden waar je als ouder zelf met je kind mag gaan wandelen door de biotoop. Op de boerderij zijn ook andere dieren waarmee gespeeld kan worden. Dit alles onder leiding van Anna, die doordat ze een Nederlandse moeder heeft, goed Nederlands spreekt” Wendy Warnar, sept. 2009


Zeilen, surfen en waterfietsen Pieve di Ledro, aan het strand - Waterfiets en surfplankverhuur Mezzolago - waterfietsen catamaranverhuur Molina di Ledro - waterfietsverhuur Pieve di Ledro - Zeilschool, bootverhuur en boothelling, na de beide campings op de weg naar de Val di Pur, vlak na de tweede brug. Bergwandelen Prachtige wandelroutes, voor beschrijvingen zie verderop in dit boekje; gratis zeer goede wandelkaart bij de VVV in Pieve di Ledro. Bergklimmen Verschillende schitterende alpinistenpaden en/of klettersteige, met haken en trapjes toegerust. bv. oostroute Monte Cadria, Corno di Pichea, Monte Carone; bel ons even voor meer info. Mountainbike Veel gemarkeerde mountainbikeroutes in de omgeving, ook voor jongeren zeer spectaculair. Fietsen te huur bij Camping Al Lago in Pieve di Ledro en de garage/benzinepomp in Pieve di Ledro. Speciale mountainbikekaart met routes gratis bij de VVV. Mountainbikes te huur o.a. op Camping al Lago te Pieve di Ledro. Beslist iets om te proberen. De eigen Mountainbike vereniging RAMPILEDRO organiseert tochten, wedstrijden en feesten. Sportklimmen In Arco vlak achter Riva del Garda ligt een van de bekendste sportklimgebieden van Europa. Boekjes met routes bij de VVV of de boekhandels in Riva del Garda. Zie ook hieronder bij Canyoning voor de klimcursussen van Roberto Paoli. Canyoning In de “gorges” rondom het Gardameer kan deze schitterende onbekende sport bedreven worden, waarbij men in een wetsuit een rivier afdaalt, al zwemmend, abseilend en springend. Je komt op de prachtigste, anders onbereikbare plaatsen. Ook makkelijke routes voor beginners en kinderen. Kosten vanaf € 50 p.p.p.d. Info bij de VVV. Lees verder op de volgende pagina 38


Roberto Paoli, ervaren skileraar, sportklimmer, berggids en canyoninginstructeur, gevestigd in Arco, verzorgt Canyoningtrips, sportklimcursussen en andere bergsportcursussen. Ook wanneer u via de VVV informeert komt u vaak bij hem terecht. Hij organiseert ook trekkings naar Nepal in vooren najaar. Zijn bedrijfje heet: FUN3, Via San Marcello 1/g, 38062 ARCO, mobiel 333 719 7984, kantoor 0464 504490 www.multisport3.com Via de site, in het Italiaans en Duits, kunt u een aanvraag doen voor deelname aan de activiteiten. Groepen van meer dan 8 personen krijgen korting. Parapente De berghellingen van de Val di Concei zijn uitermate geschikt voor deze avontuurlijke sport. Vanaf de boerderij in Palò ziet men vaak Deltavliegers in de lucht die in de weilanden een zachte landing maken. De VVV weet er meer van. Boccia Boccia is een soort jeu de boules op speciaal geprepareerde banen en een geliefde Italiaanse sport. Bij restaurants of bars ziet u dergelijke banen. Toegang en gebruik is gratis. Vissen Op het meer en in de meeste rivieren mag gevist worden met een visvergunning, die bij VVV of gemeentehuis te krijgen is. De rivier Torrente Palvico langs de weg naar het Idromeer schijnt het meest visrijk te zijn. Evenementen De VVV en andere lokale verenigingen organiseren het hele jaar door allerlei evenementen, feesten, concerten e.d. Haal vooral even de jaarkalender bij de VVV.

40

PRETPARKEN BIJ HET GARDAMEER Gardaland Resort (Gardameer ZuidOost) Loc. Ronchi -Via Palù 11-37014 Castelnuovo del Garda (VR) 045 6449555 www.gardaland.it Gardaland is een zeer uitgebreid en prachtig pretpark met tal van attracties. Bijzonder de moeite waard. Het park is geopend van half maart tot eind september. In vooren naseizoen van 10.00-18.00 uur en in juli en augustus van 10.00-24.00 uur. Tarieven ca. € 30 p.p.p.d. In de zomer zijn er ook avondkaarten te koop voor ca. € 20 vanaf 20.00 uur. Waterpretpark Canevaworld Resort (Gardameer ZuidOost) Via Fossalta, 1 – 37017 Lazise sul Garda (VR), 045 69 69 900, www.canevaworld.it/ Volgens eigen zeggen het grootste themawaterpark van Europa met een oppervlak van 300.000m2. Het thema is een Caraibisch eiland. Betaald parkeren (5000 plaatsen). In de zomer organiseert men allerlei evenementen. Er is een discotheek, animatie, speelzaal, langzaam en snel stromende rivieren, hoge waterglijbanen (de hoogste is 35m hoog) met namen als “Kamikaze”, nagebouwde lagune, klassieke zwembaden en tropische golfslagbaden, massagebaden, Lagune voor de kleintjes met Galjoenschip, beachvolleyballveld en voetbalveld, sportzaal en manege. Diverse restaurants en pizzeria en heel veel groenruimte. Naast het park liggen nog twee andere pretparken: Movieland en Medieval Times. Entree ca. € 20 - € 25 p.p. voor alleen het waterpark of ca. € 27 voor twee parken op een dag. Geopend van half maart tot half september van 10.00 tot 20.00 uur. Parco Natura Viva – Garda Zoological Park (Gardameer ZuidOost) Loc. Figara 40, 37012 Bussolengo – Verona, 045 7170113, www.parconaturaviva.it Dierentuin en safaripark waar men ook met uitsterven bedreigde diersoorten fokt. Zeer groot park. Parco Thermale del Garda / Thermaal zwembad Villa dei Cedri (Gardameer Z-O) Piazza di Sopra 4, 37010 Colà di Lazise, 0457590988, www.villadeicedri.com Indrukwekkend thermaal zwembadcomplex in het park van Villa dei Cedri met verschillende thermale binnen- en buitenzwembaden/kleine meertjes en bubbelbaden van 34-38 graden. Met zeer geavanceerde technieken wordt het water ’s avonds verlicht en neemt het verschillende kleuren aan zodat een bijna magische sfeer ontstaat. Ook schoonheidsbehandelingen. Vrijdag en zaterdag is het park geopend tot 2 uur ’s nachts en door de week tot 21.00 uur. Toegang van € 15 - € 21 per persoon.

41

GEZONDHEID Artsen Wegens reorganisatie van de doktersposten is bij het ter perse gaan van dit boekje geen informatie beschikbaar. Raadpleeg de lijsten in het gemeentehuis van Pieve di Ledro voor actuele informatie over de spreekuren. Spoedgevallen - Guardia Medica, 0464 591207 In de weekenden en ’s avonds-nachts tussen 20.00 en 8.00 uur kunt u voor spoedgevallen de Guardia Medica bellen. Ziekenhuis / Spoedeisende hulp - Ospedale Civile di Arco, Via Capitelli 48, Arco, 0464 582631/0464 582620 Tandarts – Dentista Dott. Sergio Leonardi, Via Nuova 22, 38060 Pieve di Ledro, 0464 591434 Apotheek Foletto, Via Cassoni 3, 38060 Pieve di Ledro, 0464 591038 De antieke apotheek van Dottor Foletto is een bezienswaardigheid op zich; naast medicijnen verkoopt men ook vruchtensiropen, extracten o.b.v. geneeskrachtige kruiden, alles naar eigen receptuur, en een sterke frambozenlikeur: Pico Rosso uit eigen produktie. Gaat u voor klein leed vooral naar de apotheek i.p.v. naar de dokter, dat doet de plaatselijke bevolking ook. Dierenarts Ambulatorio Veterinario Bellaria, Piazza Obbedisco 11, 38060 Bezzecca, 0464 591179 naast de slager. Spreekuren: Dinsdag: 16.00–18.30 Donderdag: 10.00-12.00 Vrijdag: 16.00-18.30 De hoofdvestiging in Arco is dagelijks geopend (behalve tijdens de siësta): Ambulatorio Veterinario Bellaria, Via Francesco II Di Borbone 24,38062 Arco, 0464 514029

42

VVV, BANK, POSTKANTOOR, WINKELS VVV, Ufficcio Turistico - Via Nuova 9 - 38060 Pieve di Ledro - 0464 591222 Postkantoor, Piazza Pierantonio Cassoni 1, 38060 Bezzecca, 0464 591041 Het hoofdpostkantoor van het Ledrodal vindt u in Bezzecca. Het is geopend van 08.00 tot 13.30 en ’s zaterdags tot 12.30 uur. Ook in Molina, Pieve, en Tiarno vindt u postkantoren in het dorpscentrum. Deze bijkantoren zijn ’s zaterdags gesloten en door de week geopend tot 12.20 uur. Pinautomaten = Bancomat In de meeste dorpjes in het Ledrodal vindt u meerdere Pinautomaten (Bancomat) behalve Val di Pur, Lenzumo en Mezzolago. Pinnen met bv. giropassen max. circa € 750 per pas per dag, meestal in 2 of 3 keer. Bankpassen: de maximum dagbedragen variëren. Wasserette Ledro Service Tour, Via Al Lago, 38060 Molina di Ledro, in principe alleen gasten van Ledrotour, maar als het rustig is ook niet-gasten. Camping Azzurro, 38060 Pieve di Ledro, voor gasten van Budgettour Geschenken en kunst Atelier Rosa, Via Prati 7, 38060 Pieve di Ledro, 0464 591121 Wanneer u een bijzondere herinnering aan het Ledrodal wilt aanschaffen bent u hier aan het goede adres. De eigenaar is kunstschilder evenals zijn vader en in dit Atelier verkopen zij hun bijzondere werk. Permanente expositie van moderne schilderijen en allerlei kleine kunstwerkjes van de meest uiteenlopende materialen die u in geen enkele andere winkel zult vinden. De hartelijke Massimiliano Rosa geeft op verzoek tekst en uitleg bij zijn werk. Levensmiddelen Famiglia Coöperativa te Bezzecca, Via XXI Luglio 11, 38060 Bezzecca, 0464 591015 Deze lokale supermarkt heeft een groot assortiment en dagelijks vers brood. Filialen in elk dorpje. Andere grote supermarkten die de hele dag geopend zijn, in het hoogseizoen ook op zondag, vindt u aan de doorgaande weg van Riva del Garda naar Arco: Eurospar, Poli, Lidl, Eurospin. Conad-supermarkt, Viale Foletto 10, 38060 Pieve di Ledro, aan het meer; hier kunt u naast levensmiddelen ook heerlijke verse kant en klare gerechten kopen zoals diverse soorten pasta, gebraden kip e.d. Verschillende gasten tipten ons hierover.


BIOLOGISCHE PRODUKTEN Met dank aan onze gast Mark Westbroek die ons onderstaande adressen van de biologische winkels mailde: Dalla Fattoria, Via Alzer 2, 38060 Pieve di Ledro Biologische melkprodukten, kazen, groenten en kruiden uit eigen tuin, yoghurtijs (zonder suiker!). Bakkerijprodukten. Secondo Natura, Via Terranera 30, 38065 – Mori (vlak vòòr Rovereto) 0464 919 006 maandags gesloten; 'Erboristeria', maar heeft veel biologische dingen, ook verswaren en brood; voldoende dingen zonder suiker, gluten etc. Handig als je zaterdag aankomt, is wel tussen de middag dicht, maar deed open voor ons. Verder natuurlijk wat ver weg van het Ledrodal. Morghen Fabio, Viale Rovereto 101, 38066 Riva del Garda, 0464 55 21 31 [email protected] gespecialiseerd in biologische, vegetarische en macrobiotische produkten. Deze winkel heeft heel veel goeie dingen! Heel goeie olijfolie. Heel stevig brood, zuurdesembrood, sojaprodukten, vegetarisch gestremde kaas. Eigen meelmolentje en groooote zakken van elk soort graan (ook spelt en kamut). Wij hadden 'm helaas pas eind van de eerste week van onze vakantie opgespoord, en toen was ie nog twee dagen open voor ie twee weken (einde juli) op vakantie ging. Zit in een wat modern klein winkelcentrumpje vlak voor de eerste tunnel (galeria) op de weg van Riva naar Torbole (langs het meer). La Bottega del Pane, V. Trento 6, 38066 Riva del Garda Goede ietwat kleine bio-winkel. Maar heeft voldoende produkten, ook vers brood, wat lichter dan bij Morghen. Ook soja- en dieetprodukten enz.

PRODUKTEN VAN DE BOERDERIJ Azienda Agricola Al Casel, Via Guella, 38060 Bezzecca, mobiel 3409034136 Leuk klein winkeltje in het centrum naaste de bloemenzaak waar u melkprodukten vers van de boerderij kunt kopen. Allerlei soorten geite- en gewone kaas, ricotta, verse boter en melk. De verse koemelk smaakt ’s zomers iets zoetig, heerlijk om eens te proeven. Slager = Macelleria Bezzecca, Via XXI Luglio 8, 38060 Bezzecca, 0464 591023, tegenover de Famiglia Coöperativa. Slagerij Cis is lid van de Slow Food organisatie en maakt de meeste vleeswaren zelf. Absoluut heerlijk …. Lees verder op de volgende pagina 44

Verse forel “Aan de weg naar Riva, net voorbij Biacesa, zie je een grote parkeerplaats en speeltuintje, ga hier scherp de hoek om. Het weggetje aflopen en je ziet de bassins liggen (wel goed kijken) en er staat ook wel een piepklein bordje. Ze verkopen daar de beste forellen. Zelfs uit Riva komen ze daar naartoe! Je koopt er voor ± 2 euro een fikse vis (vergis je niet, 1 pp is meer dan genoeg).” fam. Gerritsen aug. 2008 Bakker = Panificio - Panificio F.lli Tomasoni, Via Battisti 7, 38060 Bezzecca “Leuk klein winkeltje met heerlijk versgebakken brood en meer soorten dan in de winkels van Eurospin of de Famiglia Coöperativa” fam. Bottema 2004 IJssalon = Gelateria Gelateria Green Ice, Viale Foletto 10, 38060 Pieve di Ledro, 0464 590222 aan het meer, verrukkelijk zelfbereid ijs, mooi terras aan het water Gelateria Mary Poppins, Via Al Lago 2, 38060 Molina di Ledro, 0464 508253, aan het meer eigen ijsproduktie en een erg gezellig terras; ook in vooren naseizoen vaak wel geopend Bar Taverna, Via 3 Giugno 27, 38060 Lenzumo di Concei Deze gezellige bar is de verzamelplaats voor de lokale Italiaanse jeugd uit het Ledrodal. Nederlandse jongeren zijn er van harte welkom. Sportartikelen Elio Sport, Via Prati 12, 38060 Pieve di Ledro, 0464 590034 Verder vindt u sportzaken naast Gelateria Green Ice bij het strand in Pieve en in Molina di Ledro aan de doorgaande weg bij de benzinepomp. Huishoudelijke artikelen Casari Giuseppe, Via Maffei 3, 38060 Molina Di Ledro, 0464 508113 uitgebreid assortiment, ook mooi aardewerk, een plezier om even door de winkel te dwalen Tankstation / Garage Pieve di Ledro, Molina di Ledro en even voorbij Tiarno di Sotto Garage: Officina Meccanica Pneumatici Ledro van Gianni Trentini, Via San Michele 11, 38060 Mezzolago, 0464 508625, www.pneumaticiledro.it Voor autoreparaties kunt u terecht bij deze sympathieke garage.


GAS / LPG Tussen Riva del Garda en Arco aan de doorgaande weg aan de rechterkant, ongeveer 16 km.

MUSEA Garibaldimuseum, Via Salvator Greco, 38060 Bezzecca, bij postkantoor en bibliotheek. Het museum geeft een overzicht van de lokale geschiedenis van 1700-1900, met speciale nadruk op de Italiaanse vrijheidsstrijder Garibaldi rond 1866 en de eerste wereldoorlog, toen het Ledrodal de plaats was waar een loopgravenoorlog tussen de Italianen en de Habsburgers uitgevochten werd. Tijdens de Oostenrijks Pruisische oorlog in 1866 schaarde Italië zich aan de zijde van Pruisen om zo de regio Veneto aan de Oostenrijkse invloed te onttrekken. Zo ontstond de derde Italiaanse onafhankelijkheidsoorlog. Kort hierna viel de Italiaanse vrijheidsstrijder Guiseppe Garibaldi Trentino binnen dat toen deel uitmaakte van het Habsburgse rijk om ook deze provincie bij Italië te voegen. In juli 1866 culmineerde dit in de slag van Bezzecca tussen de Oostenrijkers en Italiaanse vrijheidstrijders. Garibaldi won en trok verder op richting het Gardameer tot hem in augustus, na een wapenstilstand tussen Oostenrijk en Italië, de legerorder bereikte met het bevel de gevechten te staken. Hij reageerde hier geheel tegen zijn zin op met het beroemde telegram dat slechts een woord bevatte “Obbedisco” oftewel “ik gehoorzaam” Het museum is alleen geopend in juli en augustus. Zie ook "Twee stukjes Geschiedenis" in het eerste deel van dit boekje. Monumento Ossario, klein buitenmuseum aan de noordzijde van Bezzecca bij de parkeerplaats; hier kunt u de echte loopgraven uit de 1ste Wereldoorlog bekijken, indrukwekkend voor kinderen. Museo delle Palafitte, Via al Lago 1, 38060 Molina di Ledro, 0464 508182 www.palafitteledro.it Direct aan het meer vindt u dit museum voor prehistorische vondsten en enkele gereconstrueerde prehistorische paalwoningen. In de zomer organiseert men diverse tentoonstellingen, concerten en themamiddagen (bv. broodbakken - en proeven- zoals Lees verder op de volgende pagina 46

onze voorouders deden, boogschieten) leerzaam en vermakelijk voor kinderen, deelname ca. € 5 p.p. Gratis folder met een overzicht van alle activiteiten van het Museum bij de VVV. Openingstijden: 1 maart - 30 juni/1 sept.- 30 nov. 9.00-13.00 en 14.00-17.00, maandags gesloten 1 juli - 31 augustus - elke dag geopend tussen 10.00-18.00 Entree: ca. € 3 p.p. Museum del laboratorio farmaceutico Foletto, farmaceutisch museum Foletto Via Cassoni 3, 38060 Pieve di Ledro, 0464 591038 www.foletto.net/ De beroemde apotheek Foletto stelt hier haar antieke instrumenten en andere farmaceutische instrumenten tentoon. Interessant voor de liefhebber. Alleen geopend op afspraak.

MARKTEN MAANDAG Torri del Benaco: Viale Marconi, Viale F.lli Lavanda Bardolino: località Calmasino, via Caduti del Lavoro San Zeno di Montagna: Piazza Alessandro Schena Moniga del Garda: Piazza San Martino Sirmione: Loc. Colombare Peschiera: Piazza Porta Brescia Pozzolengo: V.le Gramsci DINSDAG Brenzone: località Castelletto, via Gardesana Limone: Via IV novembre, 1e / 3e dinsdag v/d maand (01.04 - 31.10) Tignale: Via Badiale Tremosine: Campione Desenzano: Lungolago C. Battisti Cavaion Veronese: via G. Fracastoro Castenuovo del Garda: via G. Marconi, via Cavour, via Umberto I Rovereto: Brescia: Quartiere Casazza

h. 8.00 - 13.30 h. 8.00 - 13.30 h. 8.00 - 12.30 h. 8.00 - 13.00 h. 8.00 - 14.00 h. 7.00 - 14.00

h. 7.00 - 14.00 h. 7.00 - 13.00 h. 8.00 - 14.00

h. 8.00 - 14.00 h. 8.30 - 12.30 tot 13.30 uur h. 7.00 - 14.00


WOENSDAG Riva: 2e en 4e woensdag van de maand Arco: 1e en 3e woensdag van de maand Lazise: Piazza Vittorio Emanuele, Lungolago Marconi Gargnano: Lungolago Zanardelli, tweewekelijks S. Felice del Benaco: Piazza Municipio Brescia: Vil. Badia

h. 8.00 - 14.00 h. 8.00 - 14.00 h. 8.00 - 14.00 h. 8.00 - 13.00 h. 8.00 - 13.00 h. 7.00 - 14.00

DONDERDAG Pieve di Ledro: gezellige markt, geen groente en fruit; alleen van juni tot september Bardolino: Piazza Bassani, Corte S. Nicolò lungolago h. 8.00 - 12.30 Trento Toscolano Maderno: V.le Marconi h. 7.00 - 13.00 Bussolengo: Piazza Nuova, Piazza della Libertà h. 8.00 - 13.00 Lonato: Piazza Martiri della Libertà Brescia: Quartiere Abba e Vil.Sereno h. 7.00 - 14.00 VRIJDAG Garda: località San Carlo, Lungolago Regina Adelaide Peschiera del Garda: Piazzale Betteloni Sirmione: P.le Monte Baldo Manerba del Garda: Via Rimembranze Montichiari Pastrengo Volta Mantovana Brescia: Quartiere Fiumicello e Vill. Prealpino

h. 8.00 - 13.00 ’s avonds

h. 7.00 - 14.00


ZATERDAG Malcesine: Piazza Statuto Medole Pecengo Salo’: Piazza M. della Libertà Padenghe sul Garda: Via G. Verdi Polpenazze del Garda: Via Zanardelli Valeggio sul Mincio: via Roma, Piazza Carlo Alberto Solferino Verona: Stadio Comunale Brescia: Piazza Loggia

h. 7.00 - 14.00

h. 8.00 - 14.00 ’s middags h. 8.00 - 13.00

h. 7.00-14.00

ZONDAG Desenzano: Fraz. Rivoltella ETENSWAREN EN ANTIQUITEITEN Arco, 3e zaterdag van de maand, Piazzale Segantini 01.10-31.05: h. 7.30-18.00 01.06-30.09: h. 7.30-20.00 Bardolino, 3e zondag van de maand, jaarlijks Lungolago Riva Cornicello, h. 9.00-18.00. Brenzone, 1ste vrijdag van de maand, In juli en augustus 's avonds Desenzano, 1e zondag van de maand, excl. januari en augustus, in Piazza Malvezzi Padenghe del Garda, "Artisti in piazza", 1e zondag van de maand (april tot oktober) Toscolano Maderno, Woensdag, Maderno piazza San Marco, h. 10.00-23.00 Lonato, 3e zondag van de maand, Mercatico, jaarlijks, in het historische centrum h. 9.00-18.00, Juli - Augustus: 20.00 - 24.00. Solferino, 2e zondag van de maand (van maart tot december), Piazza Castello bij la Rocca Valeggio sul Mincio, 4e zondag van de maand, jaarlijks Brescia, 2e zondag van de maand (excl. juli en augustus) Mantova, 3e zondag van de maand, Piazza Sordello Verona, 3e zaterdag van de maand, h. 8.00 - 19.30, jaarlijks, in Piazza S.Zeno Rovereto, 01.02 - 31.12, 1e zaterdag van de maand Trento, 2e zaterdag van de maand, excl. januari en augustus

49

WANDELROUTES WANDELROUTES ALGEMEEN

Beginpunt

Enkele tochten beginnen bij de parking van Palò, waar vlakbij de hui-

Palò

zen Tofino, Casetta, Pichea, Stella Alpina en Genzianella liggen. Palò ligt in het Conceidal. Passeer in het Conceidal achtereenvolgens de dorpjes Locca, Enguiso en Lenzumo. Precies 2 km na Lenzumo, waar het bos begint, ziet u links van de weg een mooi witte zomerboerderij afgewerkt met veel blank hout. Hier ziet u rechts een parkeerplaats met containers, waar u kunt parkeren. Een beetje verstopt ziet u een bordje met de aanduiding Palò op een boom. Dit is het beginpunt van enkele wandelingen. Om de vakantiewoningen in Palò te bekijken loopt u over de parkeerplaats iets omhoog, u passeert een bruggetje over een droge rivierbedding, en na 150-200 m ziet u de buurtschap Palò, bestaande uit 3 verbouwde boerderijen met bovengenoemde vakantiewoningen.

Markering

De wandelroutes zijn in het algemeen goed genummerd en gemarkeerd met een rode en witte streep vlak boven elkaar. Verwarrend is soms dat ook de grenzen van bv. bospercelen met rode, blauwe of gele verfstrepen worden aangegeven. Voor de wandelpaden dus altijd de combinatie rood-wit. Om vooraf een schatting te kunnen maken van de duur van een bergwandeling, kunt u het beste naar het te overbruggen hoogteverschil kijken. Reken 250 à 300 m stijging per uur inclusief alle rustpauzes en onafhankelijk van de afstand. Dan valt het nooit tegen.

Kaart

De routes worden niet echt intensief belopen. Een goede wandelkaart, bv. Kompasskaart 690, te koop in tijdschriftenzaken of de gratis wandelkaart van de VVV, is voor alle bergtochten noodzakelijk.


Onweer

Plotselinge onweersbuien in de bergen kunnen gevaarlijk zijn. Als dit gebeurt is het bijna altijd 's middags. De Italianen zelf vertrekken om deze reden altijd 's morgens vroeg om te wandelen. Ze bereiken dan om 12-13 uur het hoogste punt, lunchen daar uitgebreid en lopen 's middags terug. Dit is wel de veiligste manier, zeker in augustus.

Rifugio

In de beschrijvingen wordt regelmatig gesproken over een Rifugio. Dit is een bergrestaurant van de CAI, Club Alpino Italiano, met overnachtingsmogelijkheid. Een Rifugio is meestal van juni tot eind september geopend. In vooren naseizoen vaak alleen in het weekend en/of bij mooi weer. Wilt u zeker zijn van de openingstijden vraag dan bij de VVV.

Steile paden

Van sommige huurders hoorden wij dat de bergpaden steiler waren dan ze verwacht hadden. U bent dus, op hun verzoek, hierbij gewaarschuwd. Wanneer je echter regelmatig in de Alpen wandelt, weet je niet beter. De beloning voor de extra inspanning is bijna altijd een prachtig uitzicht.

Sneeuw

Tot begin mei ligt er boven de 1400 meter meestal nog sneeuw.

Panorama

Gaat u echt wandelen voor de mooie vergezichten, kies dan een heldere dag en ga ‘s morgens vroeg weg. Nevel en bewolking komen vaak aan het begin van de middag opzetten.

Brede paden

“Brede voor iedereen te belopen wandelpaden” Dit zegt niks over het stijgingspercentage, maar betekent dat het puur technisch gezien, heel makkelijke paden zijn. Om goed vooruit te komen moet je natuurlijk wel conditie hebben.

51

WANDELEN MET KINDEREN JONGER DAN 1O JAAR Met kinderen wandelen is makkelijker dan de meeste mensen denken als je je maar aan hun regels houdt. Ze vinden het vaak heel gezellig, ook al protesteren ze luidkeels van tevoren. Allereerst: verdubbel de aangegeven tijden. Kinderen zien niet het doel dat wij voor ogen hebben maar willen zich vooral onderweg vermaken. Kies om te beginnen een wandeling langs een beekje en/of fruitstruiken waar voor kinderen wat te beleven valt en ga er niet vanuit dat u het eindpunt zult halen. Of kies een korte wandeling met een duidelijk doel en beloning: bv. iets lekkers naar keuze in Rifugio Nino Pernici (Attentie: in de meeste Rifugio’s verkoopt men geen ijs) Laat ze een eigen rugzakje dragen met bv. fruit, snoep, chocola en drinken voor onderweg. Houd regelmatig korte pauzes. Kinderen hebben vaak een onuitputtelijke energie en kunnen als ze maar vaak genoeg pauzeren enorme afstanden afleggen. Al die pauzes drukken natuurlijk het wandeltempo. Kies om die reden nooit een tocht die langer is dan ca. 3 uur. Als het dan met elkaar 6 uur duurt is er nog niks aan de hand. Kinderen vinden de, zoals wij ze noemen “brede voor iedereen te belopen wandelpaden” vaak saai en zullen langzamer gaan lopen, sneller moe worden en gaan zeuren. Smalle, kronkelende geitenpaadjes met verrassingen om elke bocht vinden ze daarentegen prima. In onze beschrijvingen, net als in de meeste wandelbeschrijvingen trouwens, houden we, wat tijden en afstanden betreft, niet specifiek rekening met kinderen, alhoewel we alle beschreven tochten met onze kinderen liepen. We gingen er vanuit dat iedereen dat zelf wel in zou vullen. Niet dus, bleek uit de gastenboeken (zomer ‘98). Gasten hebben geprobeerd met een 5-jarige naar de top van de Monte Cadria (7-8 uur) te klimmen en waren zeer verbaasd dat dat niet lukte. Vandaar dit stukje. “Misschien een goeie tip voor andere wandelaars met kleine kinderen: voor we weggingen had ik (te koop bij sportprijzenwinkels voor enkele euro's) een aantal medailles gekocht. Dit als "loopstimulans" voor onze dochter van 5. Klasgenootjes hadden een medaille voor de wandel 3daagse gekregen en ik legde haar uit dat zij berg-medailles kon verdienen, dat vond ze een geweldig idee. Onderweg verdiende ze stickertjes, die ze zelf uit mocht kiezen en die ze in een klein boekje kon plakken. Uiteraard had ze na een wandeling dan genoeg stickers voor een medaille bij elkaar, die ze vol trots omdeed. In het boekje schreef ik waar we naartoe waren geweest en wat we hadden gezien. Thuis wat foto's erbij en in de medailles laat ik de naam van de berg zetten met datum. Ze kan nu al niet wachten tot ze dit mee kan nemen naar school. Zo heeft ze uit het boekje tocht 15 (via San Martino terug), tocht 7 (vanaf rif. Nino Pernici) en tocht 5 gelopen (langs 414 b terug). Thuis moppert ze al als we 3 km lopen maar daar heeft Lees verder op de volgende pagina 52

ze praktisch niet gemopperd. Ook de vele bloemen, vlinders en hagedisjes vond ze prachtig. De volgende dag hadden wij spierpijn en was zij weer vrolijk aan het touwtjespringen!” Connie Provily, juli 2006

SPEURTOCHT PALÒ, ingestuurd door Maria Elise & Daan Koenders duur: ca. 1u Beginpunt: parkeerplaats Palò – Val di Concei, precies 2 km voorbij Lenzumo vindt u deze parkeerplaats aan de rechterkant van de weg. Aan de linkerkant van de weg, tegenover de parkeerplaats staat een mooie witte zomerboerderij, met veel hout. Jullie gaan nu een speurtocht lopen waarbij er onderweg vragen opgelost moeten worden. Iedere vraag geeft een letter (of twee). Deze moeten een woord van 8 letters vormen die jullie nog in de goede volgorde moeten zetten… Veel succes!!! Maria-Elise, Daan, Gerard, Sara Kijk op de parkeerplaats om je heen. Op één van de bomen hangt een bordje met de naam van een dorpje. Vraag 1: Wat is de laatste letter van de naam van het dorpje? Neem de letter die in het alfabet vòòr deze letter komt………………………………………………………..……....... Loop omhoog naar het bruggetje en sla vlak vòòr het bruggetje linksaf. Ga bij het volgende bruggetje rechtsaf, daarna meteen de eerste afslag links Vraag 2: hoeveel hekpalen staan vertikaal als je het pad afloopt? Neem de laatste letter van dit getal………………………………………………………………………………..... Twintig meter verder is er aan de rechterkant een streepje aangebracht op de boom. Vraag 3: welke kleur is dat? Noteer de tweede letter……………………..……………….. Vervolg het pad tot aan een T splitsing en sla daar rechtsaf. Sla aan het einde van dit pad weer rechtsaf. Vraag 4: Neem 2 keer de 2e klinker uit het alfabet ......................………….……………. Vervolg het pad een flinke tijd en ga het eerste pad linksaf (lichtstijgend) Houdt op de Y splitsing rechts aan. Als het pad naar beneden gaat is er een klein paadje dat links naar boven loopt, loop hierin maar wees voorzichtig. Vraag 5: Wat is de naam van het beroep van de persoon die zich met deze diertjes bezighoudt? Neem de eerste letter van dit beroep…………………………..………....……..


Ga het kleine paadje weer af en vervolg het pad naar beneden. Houd onderaan het pad links aan (licht stijgend) Eerste pad rechts negeren. Na een paar honderd meter in een bocht naar links, rechtsaf. Je passeert een putdeksel, 2 graspaden rechts negeren. Loop rechtdoor, kruis een beek en ga dan rechtsaf. Bij de T splitsing aan het einde van dit pad links. Volg het licht dalende pad een tijd. Op een gegeven moment staat rechts (ongeveer 20 meter van de weg) een houten huisje. Vraag 6: Uit hoeveel planken bestaat de deur van dit huisje? Neem het woord voor dit getal en neem daar de 2e letter van. Noteer de letter die er in het alfabet na komt .......................................................................................................................................... Volg het pad verder en sla op het einde rechtsaf. Na ruim 200 meter vind je aan de linkerkant een klein kapelletje. Op een betonnen verhoging staat een Maria beeldje. Met kiezelsteentjes is de vorm van een bloem gemaakt op deze verhoging. Vraag 7: Wat voor een bloem is dat? (typisch Nederlandse bloem van 4 letters) Gebruik de eerste letter…………………………………..………………………..………….........…… Loop nog 25 meter door en ga linksaf naar Palò, de drie boerderijen die je links en rechts ziet. Loop nog 150 meter verder en je komt weer terug op de parkeerplaats. Hier zijn we op het einde van de route.

Dit zijn de letters die je hebt gebruikt. Maak er een woord van 8 letters van! (tip: het heeft niets met Italië te maken maar wel iets met Nederland. Het is de naam van een plek waar kinderen heel graag naartoe gaan)

54

55

ALPINE REDDINGSDIENST IN ACTIE VOOR GASTEN PALÒ Bij langere tochten is het verstandig om anderen te vertellen wat uw route zal zijn, al is het alleen maar om misverstanden te voorkomen. Blijven gasten (veel) langer weg dan gepland, neem dan allereerst contact op met de beheerder. 1998, zijn er voor onze gasten 2, achteraf onnodige, zoekacties geweest van de plaatselijke Alpine reddingsdienst. In 1 geval overnachtte een gast in de bergen zonder dat zijn gezin hiervan op de hoogte was. De reddingsdienst heeft tot diep in de nacht gezocht terwijl de bewuste gast de volgende morgen vrolijk terugkwam, zich totaal niet bewust van wat hij in werking had gezet. 1999, een reddingsactie voor een gaste. Zij verdwaalde boven op de Mazza di Pichea (tocht naar het Kruis), was alleen vertrokken zonder kaart, eten en extra kleding. Haar man en de andere huurders hebben uren op haar gewacht. Net op het moment dat de helikopter van de reddingsdienst zou opstijgen kwam zij te voorschijn uit het bos. De leden van de reddingsdienst hebben maar een glaasje wijn op de goede afloop gedronken met de andere huurders op het terras. 2000, een gast van Casa Tofino haalde de plaatselijke krant. Hij was een niet gemarkeerd bospad opgegaan. Dat pad begint vlak achter het huis in de linkerpunt van het weiland, gezien vanaf het terras van Casa Tofino. Op de kaart lijkt het inderdaad of hier een doorgaand pad begint, dat uiteindelijk in de buurt van het pad naar de Mazza di Pichea, tocht 10, uitkomt. Hij liep vast onderaan een steile wand en klom vervolgens omhoog, greep zich vast aan een rotsblok dat los bleek te zitten en viel naar beneden waarbij het rotsblok zijn heup kneusde. Hij kon niet meer lopen. Met zijn GSM is het hem gelukt de reddingsdienst te waarschuwen die hem met een helikopter heeft opgehaald. Na een dag in het ziekenhuis in Trento mocht hij terug naar Palò, waar hij de verdere vakantie doorbracht op het terras van Casa Tofino. Zie ook zijn eigen verslag in het gastenboek van Casa Tofino. De laatste jaren geen meldingen gelukkig.

56

NEEM ALTIJD EEN GOEDE WANDELKAART MEE!

OVERZICHTSKAARTJE WANDELINGEN 1 T/M 19

11

5

6 10

8 3

2 7

8A

9

4 1

LEDRO MEER

15

16 12

1A 13 19

14

17

18

GARDA MEER

KORTE WANDELINGEN 1. Ledromeer - Sentiero Giro del Lago – gemarkeerd – circa 2:30 uur Dit prachtig aangelegde pad rond het Ledromeer is zeer de moeite waard. Het maakt een rondje om het Ledromeer in ca. 10-12 km. Kinderen zullen deze wandeling zeker geweldig vinden. U kunt het pad op verschillende punten oppikken o.a. bij het Bestastrand bij Molina di Ledro. Hier parkeert u de auto. Wanneer u naar de zonneweide aan het meer loopt ziet u het wandelpad langs het meer lopen richting Pieve di Ledro. Tussen Molina di Ledro en Pieve di Ledro is het pad helemaal aangelegd en gemarkeerd en volgt vrijwel de hele tijd de meeroever. Even vòòr Mezzolago verlaat het pad voor korte tijd de meeroever. Hier volgt u de wegwijzers en steekt zo vòòr Mezzolago de doorgaande weg over en komt op de oude weg naar Mezzolago, iets hoger gelegen dan de huidige weg. U komt uit in Mezzolago loopt door het dorpscentrum en komt even verder weer aan de meeroever. De wandelroute loopt helemaal langs de meeroever en komt uit bij de zonneweide/strand van Pieve di Ledro met verschillende restaurants en terrassen. De route loopt verder over de geasfalteerde weg langs de twee campings richting Val di Pur. Bij de splitsing bij de zeilschool neemt u de linkerweg en volgt de meeroever. Na ca. 200 m wordt het weer een wandelpad dat in ca. 2 km langs de meeroever door het bos naar Val di Pur loopt. In Val di Pur vindt u verschillende terrassen, zonneweide en strandje. De route loopt verder over de geasfalteerde weg van Val di Pur naar Molina di Ledro. Dit is het enige langere stuk van de route, ca 2 km, dat gelijk loopt met de geasfalteerde weg en waar u met kinderen toch wat uit moet kijken. Het is echter geen drukke weg en er lopen regelmatig wandelaars. Plezierig bij deze route is dat er nauwelijks stijging is, terwijl u toch steeds mooie uitzichten over het meer heeft. Gaat het u echt om het wandelen en conditieverbetering dan kunt u de route in 2 à 2:30 uur lopen. U kunt er echter met kinderen ook een actief dagje uit van maken met verschillende zwem- en terrasstops en zo de wandeling over de hele dag verspreiden. Gasten die in Pieve di Ledro verblijven kunnen ook alleen het traject Pieve di Ledro58

Molina di Ledro-Pieve di Ledro lopen. U pikt de route dan op links van Hotel Lido aan het strand en loopt langs de linkermeeroever naar Molina en terug, ca 1:30 à 2 uur.

1A. Val di Pur – Malga Cità – ca. 5 km – 60 minuten Heerlijke korte slenterwandeling die door de geringe stijging, het brede pad, de rust en de mooie groene omgeving uitnodigt tot een goed gesprek. Wij noemen het dan ook de "bijpraatwandeling" Beginpunt Pizzeria-Hotel Maroni in Val di Pur. Hier parkeren of even eerder op de publieke parkeerplaats aan de rechterkant van de weg. Neem op de splitsing vlak vòòr Hotel Maroni de rechterweg en volg deze ca. 2,5 km. Het wordt al snel een breed grintpad dat glooiend door de groene weiden van Pur loopt. Onderweg verschillende zijpaden, leuk om te verkennen. De zijpaden rechtsaf leiden vaak naar of over de rivierbedding en bieden mooi speelen picknickplekken bij het water. De route komt na ongeveer een half uurtje uit bij de weide Malga Cità, zie ook tocht 15. Bij de Malga Cità, aan de linkerkant van het pad, organiseert Molina di Ledro haar dorpsfeesten. Er is dan ook een mooie berghut (afgesloten) met grote picknickweide en toiletten (altijd geopend). Buiten vindt u picknickbanken en barbecue. Bij de Malga Cità beginnen verschillende wandelroutes de bergen in o.a. naar de Tremalzopas. Zelfde route terug.

2. Val di Concei – Sentiero naturalistico di Fondovalle – 2:30 uur, heen en terug In 2004/2005 nieuw aangelegde rondwandelroute van circa 10 km met weinig hoogteverschil. De route begint bij Lenzumo in het Conceidal. Daar kunt u op verschillende plaatsen parkeren. Loop de supermarkt op het dorpsplein, de Famiglia Coöperativa, voorbij en sla even verder bij een fonteintje, rechtsaf. U passeert Eco Ambient Hotel Elda en even later Bar Taverna, het verzamelpunt van de jongeren uit het Ledrodal (leuk op zaterdagavond voor uw pubers). Voorbij Bar Taverna komt u op een viersprong; sla hier linksaf. U komt bij de weide- en landbouwgronden van Lenzumo. Rechts ziet u drie houtzagerijen en even verder passeert u de landingsplaats voor Deltavliegers aan uw linkerkant. Hier of even verder ziet u de eerste bordjes met de aanduiding Sentiero Naturalistico. De route is van hieraf helemaal gemarkeerd en licht glooiend voert deze u door bossen en ZICHT OP HET CONCEIDAL weilanden naar het einde van het Conceidal bij res- VANAF SAN MARTINO taurant Rifugio Al Faggio. Het Sentiero Naturalistico GERARD BLOK Lees verder op de volgende pagina 59

loopt via een net iets andere route vanaf hier weer terug naar Lenzumo. Restaurants met terras bij het beginpunt in Lenzumo en halverwege bij Rifugio Al Faggio. Gasten van de huizen in Palò, Val di Concei, kunnen de route ook halverwege oppikken, bij de parkeerplaats van Palò aan de geasfalteerde weg, bij de brug over de droge rivierbedding.

3. Val di Concei - Palò - bron en terug - niet gemarkeerd - circa 45 minuten Op de parkeerplaats van Palò, in het Conceidal, 2 km voorbij Lenzumo tegenover een witte boerderij kunt u parkeren. Loop dan het brugje, over een meestal droogstaande rivierbedding, over en sla aan het einde van dit pad rechtsaf. Na enkele minuten komt dit pad als T-splitsing uit op een ander breed grindpad. U slaat hier linksaf. Het pad voert eerst door mooie weilanden en vervolgens door het bos. Hier groeien veel wilde aardbeitjes en frambozen. Als u het hoofdpad volgt komt u na 15 min. bij een brug. 50 meter na deze brug ziet u links een soort picknickplaats en de bron, een granieten wasbak met een kraan. Het water uit deze bron bevat zeer veel mineralen en is heerlijk als drinkwater. Ook 1 km voorbij Lenzumo vindt u aan de linkerkant van de weg een bron (waterbak) met heerlijk mineraalwater. Italianen komen vaak speciaal hiernaartoe om wat flessen drinkwater te tappen. Wanneer u voorbij de bron wat links aanhoudt komt u op een smal geitepaadje dat u in een minuut naar het voedingsriviertje van deze bron brengt. Hier zijn mooie speelplaatsen voor kinderen. Terug op het hoofdpad loopt u verder en komt u al snel bij een splitsing. Ga hier rechtsaf. Na een kleine afdaling komt u in ca. 10 minuten uit bij een T-splitsing. Ga hier weer rechtsaf en u loopt in 5 minuten terug naar de parkeerplaats van Palò.

4. Locca-Mezzolago-Locca - Panoramatocht rondwandeling grotendeels gemarkeerd - 2:30 uur Brede paden, geschikt voor iedereen. Met de auto naar Locca, Val di Concei; Parkeren in Locca. Loop vlak na de versmalling van de hoofdweg in Locca rechtsaf omhoog. U passeert de Supermarkt Famiglia Coöperativa, en gaat de Via San Marco in. Volg het smalle geasfalteerde weggetje en de gele bordjes Mezzolago. Na ruim 10 minuten ziet u rechts het Ledromeer. Even verder gaat de weg over in een grindpad en begint wat te dalen. Na ca. 20 minuten komt u bij een wit huisje en een viersprong. Ga hier linksaf B4, steil omhoog (kort stukje). Na 5 minuten stijgen komt u op een driesprong. Sla rechtsaf de beek over. Volg de bordjes met de gele B. Na 7 minuten op een 3-sprong linksaf. Even later, bij het bordje B6 vindt u een bron met helder drinkwater. Na 1 uur lopen bent u bijna op het hoogste punt en heeft u een Lees verder op de volgende pagina 60

schitterend uitzicht op het Ledromeer en de Tremalzoketen. Links aan het meer ziet u Mezzolago. Na 75 minuten bereikt u het hoogste punt bij het bordje B8 en twee eeuwenoude beuken. U volgt het pad naar beneden en komt langs de manege van Mezzolago uit in het dorp. In Mezzolago kunt u koffiedrinken bij Albergo Ristorante Mezzolago aan het meer en bij Pizzeria Caminetto. Via het prachtige wandelpad langs het meer loopt u ongestoord van Mezzolago naar Pieve en vervolgens van Pieve binnendoor terug naar Locca (Bij Bar/Ristorante Sport het weggetje omhoog nemen en aan het eind linksaf). Voor een wat kortere wandeling maakt u bij de twee beuken op het hoogste punt rechtsomkeert terug naar Locca.

5. Val di Concei - Palò - Rifugio Al Faggio - Malga Giu - padnr. 414 – 2:30u Kortom - De kaasboerderij Neem route nr. 2 tot Rifugio Al Faggio (niet meegerekend in tijd) of ga met de auto naar Rifugio Al Faggio aan het eind van het Conceidal. Volg dan het schitterende brede pad achter de Rifugio, padnr. 414, dat trouwens ook met de auto nog een flink stuk berijdbaar is, 1 a 2 km. Dit pad loopt nu eens links en dan weer rechts van een bijzonder mooie bergstroom. Er groeien hier veel wilde frambozen en bosbessen. Na ongeveer 2 km geleidelijke stijging gaat het brede grindpad over in een smaller, snel stijgend pad, dat door een "woeste kloof" voert. Kinderen vinden deze route vanwege het water en het vruchtenplukken (juli-augustus) altijd erg leuk. Na ongeveer 45 minuten op dit smallere pad komt u in een mooi alpenweidegebied en ziet u de kaasboerderij in de Malga Giu al liggen. Soms is de boerderij in het hoogseizoen enige maanden in gebruik en lopen er geiten- en koeienkuddes rond, hetgeen voor de nodige vliegenoverlast zorgt. De locatie is idyllisch met allerlei kleine bergstroompjes en leuke hoekjes, vooral rechts van de boerderij. De boerderij is ook wanneer hij niet bewoond wordt altijd open als schuilplaats. Tip van Stefan Horn: Ook liepen we een andere route naar de kaasboerderij. Achter de huidige Rifugio Al Faggio (waarschijnlijk bij de plaats waar de oude Rifugio heeft gestaan) kun je linksaf de 414B volgen om boven via Dos Lomar naar de kaasboerderij te lopen en vervolgens over de 414 af te dalen (of andersom). Dat was een prachtig rondje. Stefan Horn - http://www.wandelzoekpagina.nl/


DAGWANDELINGEN 6. Val di Concei – Huttenrondtocht - padnr. 414, 452, afdal. 452 bis - ca. 6u Volg route 5 tot de beschreven kaasboerderij, padnr 414. Ga links voor de kaasboerderij langs en volg de rood witte aanduidingen links omhoog. Na ca. 25 minuten komt u op een viersprong op de top van een bergweide, met 1600 meter het hoogste punt van de tocht. U gaat hier rechtdoor, en neemt het enige pad dat licht daalt. Al vrij snel komt u bij de Baita Lomar (Baita = eenvoudige berghut), een onbemande hut. U vervolgt het pad en komt na ca. 30 minuten bij de Baita Sadri, een soortgelijke hut, onlangs opgeknapt als schuilen overnachtingsplaats. Soms staat er nog wat wrange wijn en een kaarsstomp klaar om de gasten toch een soort van welkom te bieden. Op dit hele stuk groeien orchideeën, alpenroosjes, gentianen en lichtblauwe vlas voor wie er oog voor heeft. U loopt verder over padnr.452 en ziet na ca. 40 minuten de laatste hut de Baita Vesi op 1472 m. hoogte in een prachtig weidegebied met schitterende vergezichten. De baita werd zoals zoveel van dergelijke hutten tot ca. 15 jaar geleden als hooischuur gebruikt. Zodra het hooi nodig was werd het op grote houten sleden naar beneden vervoerd. Om nu weer af te dalen naar de Val di Concei gaat u vòòr de Baita linksaf over de lengte van een rug in het weiland naar de dennenbomen. Let hier goed op; in het weiland is het pad moeilijk te vinden. Pas waar de dennenbomen beginnen is weer een duidelijke markering. U komt uit bij het Don Bosco-huis, Soggiorno Alpino Meriz (een vakantieverblijf van de katholieke kerk voor kinderen uit de grote steden) op de geasfalteerde weg. Sla hier linksaf en loop over de geasfalteerde weg de laatste 2 km terug naar Rifugio Al Faggio. Het Don Bosco-huis Soggiorno Alpino Meriz kunt u natuurlijk ook als beginpunt nemen en de route andersom lopen. Neem vooral een goede wandelkaart mee.

62

7. Val di Concei - De tocht van het oude hospitaal - padnr. 402,413 a. Lopend vanaf parkeerplaats Palò: 6 a 7 uur heen en terug b. Auto naar hoogste punt (ca. 30 min.): lopen 2:30 uur A. Lopend vanaf parkeerplaats Palò Passeer in het Conceidal achtereenvolgens de dorpjes Locca, Enguiso en Lenzumo. Precies 2 km na Lenzumo, waar het bos begint, ziet u links van de weg een mooi witte zomerboerderij afgewerkt met veel blank hout. Hier ziet u rechts een parkeerplaats met containers, waar u kunt parkeren. Een beetje verstopt ziet u een bordje met de aanduiding Palò op een boom. Loop vanaf de parkeerplaats iets omhoog en passeer het bruggetje over een droge rivierbedding. Na ca. 150 m passeert u twee zomerboerderijen links en rechts van het pad met de huizen Tofino, Casetta, Pichea, Stella Alpina en Genzianella. Vlak hierna gaat u op de T-splitsing rechtsaf en na 150 m. linksaf. U loopt nu op een breed pad met aan beide zijden weilanden. U volgt dit ongeveer 20 minuten tot u even voorbij een brug links een hellend grasveld annex picknickplaats ziet. Hier is ook een bron (route 1). Sla hier linksaf en steek de picknickplaats over. Houdt een beetje rechts aan en op het hoogste punt van de picknickplaats, tussen de bomen, begint padnr.402. Het goed te belopen wandelpad overbrugt in zo'n 2 uur een hoogteverschil van 600 m. en komt dan in een T-splitsing uit op een breed bospad. Steek dit over en pik de gemarkeerde route aan de andere kant weer op. Even later komt u voor de tweede keer uit op een breed bospad. Het leed is nu bijna geleden. U slaat hier linksaf en bereikt na 15 minuten geleidelijk stijgen een bergpasje de Bocca di Trat. Hier is een viersprong met allerlei richtingaanwijzers *. U slaat rechtsaf, padnr. 413, een breed grindpad op en komt na 5 minuten bij Rifugio Nino Pernici, een heerlijke pleisterplaats met buitenterras. Hier is van alles te krijgen. Geopend vanaf begin juni. Het pad loopt achter het terras gewoon door en vertoont geen noemenswaardige stijging meer. Het verandert al snel in een smal geitenpaadje, dat door prachtige alpenweiden voert. Na ca. 30 minuten komt u bij de Bocca Saval en ziet u de resten en muren van een hospitaal uit W.O.1. Op de toegangsbogen tot een grot zijn Oostenrijkse inscripties te zien. (Een klein gedeelte van het hospitaal is opgeknapt en doet dienst als particuliere berghut). Maar al hoe vurig er Lees verder op de volgende pagina 63

gestreden werd overdag, ‘s avonds daalden zowel Oostenrijkers als Italianen af en troffen elkaar in de plaatselijke kroegen. Tenminste zo gaat het verhaal. Voor een prachtig uitzicht op het Ledromeer kunt u via de Malga Saval een bergtop bestijgen. Wanneer u op dit punt dezelfde weg teruggaat duurt de tocht ongeveer 5 uur. Slaat u vlak voor het hospitaal rechtsaf door de alpenweiden, Malga Saval, dan komt u na een prachtige afdaling met indrukwekkende vergezichten, van anderhalf uur, uit in Pieve di Ledro. Tip van de gasten: Rondje Nino Pernici Van de Rifugio naar het oude hospitaal, dan het hospitaal links laten liggen en door een paar bergweiden iets verder omhoog. Na ongeveer 5 minuten door een hek en dan naar rechts steil omhoog naar de bergkam. Op de bergkam zoekt u naar een klein geitepaadje dat aan de andere kant van de berg naar beneden loopt. Het begin van het paadje is gemarkeerd met een stapeltje van 3 stenen op elkaar. Het eerste stuk van het pad loopt omlaag naar links, maar met een grote bocht kom je uiteindelijk rechts beneden uit op de parkeerplaats onder Nino Pernici. B. Auto + lopen Rij naar Enguiso in de Val di Concei, sla vlak voorbij Enguiso en vlak voor Lenzumo rechtsaf, richting Rifugio Nino Pernici, na ca. 20 minuten rijden gaat de geasfalteerde weg over in een grindweg. Rij gewoon door. Na 1500 meter stopt de weg bij een parkeerplaats en boerderij met koeiendrinkbak. Parkeer hier en loop voor de boerderij langs over een breed langzaam stijgend grindpad. Meteen na de boerderij maakt het pad een bocht naar links en even later gaat het met een bocht naar rechts om de berg heen. Na ca. 20 minuten komt u op bovengenoemde viersprong op 5-10 minuten van Rifugio Nino Pernici. Zie hierboven in de beschrijving van route 7A bij * voor de rest van de wandeling. Vanaf het oude hospitaal kunt u prima de achterliggende bergtop, de Cima Pari, zie wandelkaart, beklimmen: “Een echte aanrader, de kinderen hebben het er nog steeds over, is de beklimming van de Cima Pari! Het laatste stukje was het zoeken naar het pad, maar erg leuk om bovenaan het kruis te staan en het hele Ledromeer te kunnen overzien. Ook leuk dat je in de koker bij het kruis je naam mag schrijven en je in de verte het ijs van de gletsjers ziet!” Nienke Hamminga en Kees Jobse, nov. 2007 Lees verder op de volgende pagina 64

8. Val di Concei - Monte Cadria - padnr. 423,448 - 7 a 8 uur - heen en terug De Monte Cadria is met z'n 2254 meter de hoogste berg van de Ledrensische Alpen. De wandeling naar de top van deze berg is een sensatie. In de zomer (niet elke zomer de zelfde routes) gaan er ca. 1 keer per week georganiseerde wandelingen naar toe. Onder begeleiding van een berggids loopt u met een groep tot de alpenweiden onder de top. Deelname is gratis. Folder, Settimane Natura, met meerdere georganiseerde gratis wandeltochten is bij de VVV verkrijgbaar. De hier beschreven tocht is met uitzondering van de laatste 20 minuten naar de top gemakkelijk door eenieder te belopen. Op en vlak onder de top groeit veel edelweiss. Beginpunt: ex-waterkrachtcentrale Valle dei Molini, zijdal van de Val di Concei Rijd het Conceidal in en passeer Locca, Enguiso en Lenzumo. Ca. 1 km voorbij Lenzumo slaat u linksaf het Valle dei Molini in, een smalle geasfalteerde weg. De afslag naar links is te herkennen aan allerlei borden en richtingaanwijzers, o.a. Percorso Sportivo. U passeert een mooie typisch Italiaanse picknickplaats in het bos en vervolgens een soort trimparcours. U komt na ca.1 km uit bij een voormalige vervallen waterkrachtcentrale. (tot hier per auto bereikbaar) Hier begint het eigenlijke wandelpad in de vorm van een breed grindpad. In vele s-bochten voert dit geleidelijk omhoog naar een aantal mooie verspreid liggende zomerboerderijen. U komt na ca. 90 minuten gerekend vanaf de waterkrachtcentrale, uit in het prachtige uitgestrekte alpenweidegebied Malga Vies. Met z'n vele oude bomen en vrijwel vlakke weilanden een heerlijk picknickgebied. Houdt vòòr de Malga Vies rechts aan. Een breed pad door de weilanden voert u verder omhoog. Na ongeveer 1 uur komt u in het komvormige weidegebied Malga Cadria. Links ziet u een grote boerderij met bijgebouwen. Op dit punt kunt u het beste een zijpad naar links nemen dat naar de boerderij voert. (Indien u op padnr. 423 blijft lopen wordt dit al vrij gauw een "alpinistenpad" dat vlak onder de kam langs aan de achterzijde omhoog gaat.) Bij de boerderij is ruimte om te schuilen. Dit hele gebied is de moeite van het nader bekijken waard. Op verschillende plaatsen zijn grotten, oude loopgraven en andere restanten uit de 1ste wereldoorlog. Lees verder op de volgende pagina 65

Rechts achter de boerderij neemt u dan padnr. 448, een eenvoudiger route omhoog. Dit smallere pad gaat eerst geleidelijk en dan vrij steil omhoog ter overbrugging van de laatste 250 meter hoogteverschil. Na ca. 30 minuten komt u uit op de kam van de Monte Cadria. Voor degenen met hoogtevrees houdt hier de tocht op. Steil omhoog over de kam kunt u nu in minder dan 20 minuten de top bereiken. Op de top staat een groot kruis met een boek om uw namen in de annalen bij te schrijven. Varianten voor de liefhebber: bestudeer de wandelkaart van de VVV en ontdek rondom de Monte Cadria allerlei andere routes. Wanneer je niet helemaal naar de top van de Monte Cadria wilt lopen is het weidegebied Malga Vies het centrale punt. Lenzumo-Malga Vies-Lenzumo Je kunt vanaf Lenzumo een rondje lopen via Valle dei Molini, padnr 423, Malga Vies, en via padnr 459 en 459B terug naar Lenzumo. Dit laatste, zeer aparte pad biedt prachtige vergezichten, is niet overal goed bewegwijzerd. Neem een kaart mee! Lenzumo-Malga Vies-Bezzecca Via Valle dei Molini, padnr 423 naar Malga Vies en dan padnr 424 door Valle dei Molini verder naar Bezzecca. Dit laatste stuk van de route over padnr 424 wordt ook bij tocht 8A beschreven. Die beschrijving, alhoewel zeer sfeervol, lijkt ons enigszins overtrokken; wij liepen deze route één keer vanaf Lenzumo en hebben niets bijzonders opgemerkt behalve dan dat de afdaling naar Bezzecca ons toen eindeloos leek hetgeen voornamelijk aan onze vermoeidheid te wijten was. Lenzumo-Malga Vies-Val Croina-Tiarno di Sotto (dagtocht) Vanaf Lenzumo via Valle dei Molini, padnr 423 naar Malga Vies en dan padnr 415 naar Croina. Croina is een zeer bijzonder gehuchtje waar in de zomer meestal wel enkele huizen bewoond zijn. Heel aparte sfeer. Van Croina door de Val Croina over een breed pad naar Tiarno di Sotto. Onderweg passeert u de antieke Romeinse boogbrug “Ponte di Croina”

WATERVAL OP 10 MIN VAN TIARNO DI SOPRA

Bent u alleen nieuwsgierig naar Croina dan kunt u het gehuchtje ook vanaf Tiarno di Sotto bereiken, deels met de auto, tot zover u kunt en verder lopen.


8A. Bezzecca - Malga Vies - Bezzecca - padnr 424, 423 - 5 a 6 uur Ten westen van het centrum van Bezzecca begint de route over de weg naar Val dei Molini. Deze weg loopt in het begin parallel aan de ‘hoofdweg’ naar Tiarno maar buigt al snel af de vallei in langs een bergbeek. Ga op deze geasfalteerde weg steeds rechtdoor. U passeert een aantal appartementen en zomerboerderijen. In vergelijking met de Val di Concei is deze vallei veel smaller wat een enigszins beklemmende en mysterieuze sfeer geeft. Zeker als je onderweg een gedenksteen tegenkomt van iemand die op onverklaarbare wijze om het leven is gekomen (improvisamente morte). Wanneer de geasfalteerde weg overgaat in een grintpad, versmalt de vallei zich tot een brede kloof waardoor de bergbeek met diverse kleine watervallen zich naar beneden stort. Het pad wordt steeds smaller en loopt langs de beek en steekt deze nu en dan over. Er zijn nu en dan enkele spectaculaire passages waar je op handen en voeten naar boven moet klauteren. Onderweg passeert u bij een groot rotsblok een gedenksteen van Don Vito. Na ongeveer 2 uur wordt de kloof weer breder en buigt het pad van de beek af en gaat het bos in. U passeert enkele kolossale oude dennenbomen en loopt verder door het bos en komt dan uiteindelijk op een smalle alpenweide uit. Nu is het nog een klein stukje naar boven. U komt uit achter bij een lange schuur waar eventueel geschuild kan worden. Dit is Malga Vies waar ook enkele andere routes uitkomen. De kortste route naar Val di Concei is nu padnummer 423. Met het gezicht naar Val di Concei is dit de meeste rechtse verharde weg. Dit is een behoorlijk steil breed bergpad en komt uiteindelijk uit bij de elektriciteitscentrale (zie ook 8 de tocht naar Monte Cadria). Beneden in het dal kunt u de weg volgen naar Lenzumo en Enguiso. Vlak voor Enguiso de weg naar rechts door de weilanden nemen naar Bezzecca. Deze tocht met een hoog Twin Peaks gehalte is gelopen door: Jelle Frans van der Woude en Ingrid Zemmelink, 9 mei 2002.

9. Val di Concei - De tocht van de ijzeren ladder - padnr. 413, 404 6u heen - dagtocht - einde in Riva del Garda - prachtige panorama’s op Gardameer Het eerste deel is gelijk aan tocht 7B: ga met de auto omhoog vanuit Lenzumo, Val di Concei, richting Rifugio Nino Pernici, tot op 20 min. van Rifugio Nino Pernici. Daar kunt u parkeren. Loop verder naar de Rifugio en vervolgens naar het oude hospitaal uit tocht 7. Bij het hospitaal vervolgt u echter padnr. 413. Dit blijft horizontaal door de alpenweiden lopen, waardoor de afstand korter is dan op de kaart lijkt. Na 3 kwartier komt u bij de afslag naar Mezzolago, eveneens een schitterende afdaling. U vervolgt hier echter geLees verder op de volgende pagina 67

woon padnr. 413 dat hier in de buurt verandert van geitepaadje in breed grindpad. Al na 20 minuten ziet u de afslag naar rechts naar Barcesino en Molina di Ledro. Mocht u ooit via deze route willen afdalen, let dan op de hoogspanningsmasten. Waar deze het pad kruisen slaat u rechtsaf. Het begin van dit pad nr. 451 is slecht aangegeven, verderop echter duidelijk gemarkeerd. Onze route, de 413 blijft echter achter de toppen langs lopen en daalt eerst langzaam. Hij voert op een bepaald moment over de bergkam heen en daalt dan vrij steil om uit te komen op padnr. 404. Het uitzicht op Riva del Garda en het Gardameer is onvoorstelbaar mooi. Op dit pad komt na ca. 30 min. de ijzeren ladder in zicht. Voor doorgewinterde alpinisten een peulenschil maar voor beginnende bergwandelaars een mooi waagstukje. De ladder gaat recht naar beneden en overbrugt een afstand van 5 meter. Toen wij deze tocht zelf liepen, zijn we de ladder met trillende knieën afgedaald. Het bleek het enige obstakel in een verder magnifieke tocht. Hierna gaat het pad verder in een steile afdaling en komt bij een mooi wit kapelletje genaamd Santa Barbara. Vanuit Riva is het kapelletje te zien als een witte stip op de berghelling. U volgt de route 404 en komt uit bij het Bastion, een middeleeuwse vesting. Het mooie uitzicht blijft de hele weg. Het einddoel Riva houdt u steeds in zicht. Na het Bastion komt u in ongeveer 20 minuten bij Riva uit. Met het openbaar vervoer of liftend terug naar het Ledrodal.

10. Mazza di Pichea - De tocht naar het kruis - padnr. 402, 420 2/3 uur (deel auto) of 6/7u heen en terug Volgens de gastenboeken van Casa Tofino, La Casetta en Casa Pichea in Palò, de meest geslaagde tocht. Deze tocht is zeer geschikt om met grotere kinderen te lopen. Wanneer u vanaf het terras van Casa Tofino recht vooruit omhoog kijkt ziet u een rotsachtige grijze bergtop met daarop een ijzeren kruis. Het kruis is net te zien als een klein zwart puntje en is het einddoel van deze tocht. Volg route nr. 7a tot het sterretje. U staat nu op een viersprong of ga met de auto tot op 20 min. lopen van de zelfde viersprong, zie route nr.7b, de tocht is dan in 2 à 3 uur, heen en terug, te lopen. Lees verder op de volgende pagina 68

Op de viersprong slaat u linksaf omhoog padnr.420. Let goed op de rood-witte markering en houdt rechts omhoog aan. Na ongeveer 45 minuten komt u in een prachtig alpenweidegebied vlak onder de top. Hier groeit veel edelweiss en gentianen. Het kruis ziet u nu niet meer. Om dit te bereiken moet u nog twee minuten klimmen. Het pad is duidelijk aangegeven en als houvast is bij wijze van trapleuning een staalkabel aan de rotswand bevestigd. Kleinere kinderen en mensen met hoogtevrees kunnen hier beter niet verder gaan. (Vanaf dit punt met het kruis in de rug rechtuit naar beneden kijkend ziet u pal naast elkaar een paar boerderijtjes diep in het dal: dit is Palò.) Na de korte klim staat u op de top bij het kruis. Het uitzicht op de top is onvergetelijk en de relativiteit der dingen dringt zich onwillekeurig op. U kunt hier dezelfde weg terug nemen. Of u neemt het doorgaande pad dat op de bergkam vlak onder de top linksaf slaat en helemaal over de verschillende toppen en kammen voert. Ter hoogte van de eerder genoemde kaasboerderij en Rifugio Al Faggio kunt u dan afdalen. In dit geval verlengt u de tocht met minstens een paar uur. Het pad moet adembenemend mooi zijn, is echter alleen aan te raden voor ervaren bergwandelaars. Wij hebben zelf alleen het eerste stukje gelopen. Lies Blok en Arjen Hiemstra hebben in de zomer van 2000 de hele rondtocht gedaan en waren enthousiast. Zie hun verslag hieronder. Hun advies: doe de tocht andersom, dwz ga bij Rifugio Al Faggio omhoog en daal bij de Mazza di Pichea af, terug naar Palò. Dit vanwege een steil stukje, ter hoogte van de bergen Gavardina en Dos de la Torta. Als dit stukje tegenvalt kun je gemakkelijk weer terug. Als je van de andere kant komt heb je het grootste gedeelte van de tocht al achter de rug en is het te laat om terug te gaan.

11. Val di Concei - Gratentocht - Edelweiss - padnr. 402 420, 455, 414 8 tot 10 uur Gratenrondtocht - begin- en eindpunt parkeerplaats Palò, Val di Concei Volg hiervoor eerst route 10, de tocht naar het kruis. Op het allerlaatste stukje wanneer het pad rechts afbuigt naar het kruis, ga je rechtdoor en loopt langs de helling omhoog, via een klein paadje nr. 420. Boven een prachtig uitzicht op het Gardameer en Riva. Later zie je ook het Tennomeer heel diep beneden liggen. Al stijgend en dalend steeds verder over de kam, via de Corno di Pichea en de Monte Tofino naar de Dosso della Torta. In de zomer heel veel edelweiss en allerlei andere bloemen. Prachtige vergezichten. Af en toe erg afzien, soms moeilijke stukken bij rotsen of losse stenen. Bij Dosso della Torta padnr. 455 volgen naar Gaverdina, padnr. 420 buigt hier af naar Lees verder op de volgende pagina 69

rechts. Aan het eind vervelende steile hellingen en een hele smalle overgang over een kloof. Daarna steeds verder afdalen naar de kaasboerderij, eerst een pad met veel losse stenen later wordt het beter. Na 8 uren lopen kom je dan bij Rifugio al Faggio waar je heerlijk kunt uitrusten en eten/drinken. Wanneer je deze tocht vanaf Palò loopt komen hier nog 2 wandeluren bij!! Wij zijn met de auto naar de parkeerplaats vlak onder Rifugio Nino Pernici gereden, familie bracht ons later met hun auto weer omhoog. In verband met het lastige deel aan het eind van de tocht is het misschien beter de tocht andersom te lopen en bij Rifugio al Faggio te beginnen. Het is een schitterende wandeling en ook beslist niet te moeilijk maar je moet vroeg op pad gaan want je hebt heel wat kilometers voor de boeg en bent niet zomaar weer beneden. Lies Blok en Arjen Hiemstra juli 2000 Uit een mailtje dat we in juni 2003 ontvingen over deze tocht: “Zelf hebben we mooie tochten gemaakt met als hoogtepunt de Gratentocht uit het Groene Boekje, die we in omgekeerde richting hebben gelopen. We zijn om half zeven vertrokken en kwamen om 17.00 uur terug. We liepen hem in omgekeerde richting. De beschreven moeilijkheden vielen mee. De korte “brug” tussen twee afgronden kun je heel makkelijk omzeilen door een klein stukje door het weiland af te zakken. We kunnen teren op mooie herinneringen en kunnen het huisje Casa Tofino alleen maar aanbevelen aan anderen.” Cajo en Liesbeth Brendel, Amersfoort, juni 2003

70

WANDELINGEN ELDERS 12A Biacesa-Riva Panoramapad “Sentiero del Ponale” – circa 3-4 uur 12-15km Meerdere gasten attendeerden ons op deze prachtige wandeling. De route loopt over de oude weg van het Ledrodal naar Riva del Garda. Tot ca. 20 jaar geleden de tunnel naar Riva geopend werd moesten alle auto’s, bussen en vrachtwagens langs deze weg naar Riva. Het verkeer stond om de haverklap stil en een tochtje naar Riva was vaak een langdurige onderneming. In de file kon je dan genieten van de mooiste panorama’s op het Gardameer … echt wel de prachtigste plek ter wereld om in de file te staan. De bijzondere weg, grotendeels uitgehakt in de steile rotswanden boven Riva, overbrugt in vele haarspeldbochten een hoogteverschil van ca. 400 m. In 2004 is de historische route, die door de 19de eeuwse Duitse schrijvers Goethe en Schiller al lyrisch bezongen werd, feestelijk heropend. In de voorgaande jaren heeft men hard gewerkt aan een ingrijpende “verbouwing” waarbij het wegdek grondig aangepakt is. Het resultaat is verbluffend en de route is nu een waar plezier om te lopen en te fietsen. De route begint naast de ingang van de eerste tunnel even voorbij Biacesa. “We liepen de weg Sentiero del Ponale "Giacomo Cis" Het was een gemakkelijk begaanbare weg met prachtige uitzichten op het Gardameer en Riva. In Riva kom je aan op het plein aan het meer en kun je heerlijk ijs eten (of iets anders) voordat je aan de terugtocht begint. De tocht zelf duurde ongeveer 3 uur” fam. Bruggeman, aug. 2006 “Wandeltocht (goed te doen voor kinderen) 30-90 min: rij met de auto richting Riva. Vlak voor de lange tunnel, zie je aan de rechterkant de oude tunnel, je kan hier met je auto doorheen rijden. Na 100 meter kan je je auto aan de rechterkant parkeren. Dit is de oude weg van Ledro naar Riva, die sinds 1988 niet meer in gebruik is. De weg is goed te belopen, zeker met kinderen (evt. kinderwagen). Het is leuk om te zien hoe de Lees verder op de volgende pagina 71

natuur de weg weer gaat overwoekeren. De weg geeft een mooi panorama over het Gardameer, met diepe afgronden. Je kan 'm uitlopen tot Riva, maar dan zul je ook weer helemaal terug moeten. Er rijden op deze weg geen auto's meer, wel fietsers.” fam. Dingjan, aug.2006

12. Grottentocht boven Biacesa - circa 3-4 uur Letterlijke vertaling van een stukje van Internet: “De Cima della Rochetta, 1090 meter hoog, biedt een van de mooiste uitzichtspunten over het Gardameer. Begin in Biacesa. (tussen Molina en Riva) Ter hoogte van de brievenbus in het centrum van het dorpje volgt men een geasfalteerd weggetje, dat al snel overgaat in een breed grindpad. (pad nr. 417 en later bij de splitsing padnr. 460 volgen tot San Giovanni). In circa 1 uur bereikt men het 16e eeuwse kerkje San Giovanni. Hier begint het pad: Sentiero della Rochetta dat leidt naar een goed bewegwijzerd tunnel- en grottenstelsel. Dit werd in het hart van de berg uitgehakt door Oostenrijkse militairen en leidt in een paar uur naar de bergtop. (zak- of hoofdlampen meebrengen)” Van gasten die in de kerstperiode 97/98 in Palò waren hoorden wij over deze spectaculaire tocht. Het tunnelstelsel is een overblijfsel uit de 1ste Wereldoorlog. Destijds uitgehakt en nu opgeknapt, bewegwijzerd en voor toeristen geschikt gemaakt. Zaklampen mee!! Harry Denies mailde mij dat deze grottentocht in de klimgidsen bekend staat als het 'Sentiero attrezzato Mario Foletti' een heuse doch eenvoudige klettersteig/via ferrata Voor technische beschrijving en prachtige foto’s zie http://www.viaferrata.nl/Italie/kdz45b%20camminamenti.htm. Lies Blok en Arjen Hiemstra liepen de tocht in juli 2000. Hieronder hun verslag: “Begin in Biacesa en volg eerst het pad naar het kerkje San Giovanni. Hier aangekomen kun je even doorlopen naar een Bivacco. Daar heb je een prachtig uitzicht over het Gardameer en je kunt er wat drinken, het geld moet in een spleet in de muur!! Even terug en dan volg je de “Galerie della Guerra”. Omhoog klimmen over rotsen met behulp van staalkabels dan door een grot die niet echt heel donker is. Met een ijzeren trapje kom je hier weer uit. Lees verder op de volgende pagina

72

Dan weer verder omhoog over rotsen, soms met behulp van staalkabels. Daarna komt een hele lange grot die echt donker is. Hier heb je beslist een zaklamp nodig. Hierna loop je een tijd door loopgraven; op een gegeven moment gaan die naar beneden. Hier zijn soms moeilijke stukken met staalkabels. Later heb je een prachtig uitzicht op Riva. Het gaat steeds verder naar beneden, na een tijdje kom je bij een hutje, een mooie plek om uit te rusten. Dan over een bospad nog verder naar beneden totdat je op het pad naar het kerkje uitkomt. Hier naar rechts, terug naar Biacesa. De tocht over de rotsen, door de grotten en loopgraven duurt ongeveer anderhalf uur. Deze tocht is vooral geschikt voor oudere kinderen. Wij liepen hem met 2 jongens van 13 en 14 jaar, die erg enthousiast waren, hoe meer klimmen hoe beter. Ze vonden het jammer toen we weer op het gewone pad liepen.” Lies Blok en Arjen Hiemstra, juli 2000 “Het groene boekje krijgt van mij de eerste prijs voor zinvol papiergebruik; formidabel. Na afloop van de eerste wandeltocht hebben we begrepen dat de doorsnee vakantiegasten goed getrainde bergbeklimmers zijn. De grottentocht van 1,5 uur duurde bij ons 6 uur terwijl we toch echt het idee hadden dat alles klopte met de beschrijving (leuk zo'n Rifugio) Geheel uitgeput (een halve liter water op 5 personen) en veel ervaringen rijker kwamen we bij de auto terug waarvan de accu was leeggelopen; eigen schuld. De andere wandeltochten die we gedaan hebben zijn ook goed bevallen” fam. Douwes 2001 “Parkeer je auto niet in het centrum, want daar zijn slechts enkele kleine plaatsen. Rijd (vanuit Molina in Biacesa aankomend) nog 200 meter verder en aan je rechterhand is een ruimere parkeerplaats. We kwamen op de terugweg van deze wandeling Alpicasianen tegen die helemaal verkeerd gelopen waren en het kerkje San Giovanni zelfs niet gevonden hadden (laat staan de grotten). Dit komt door een fout in het boekje. Er staat dat je pad nr. 417 moet volgen. Echter dit klopt alleen voor het begin van de route. Bij de splitsing moet je route 460 gaan volgen tot San Giovanni. Overigens is de tocht ook geschikt voor kleinere kinderen; onze jongste (net 5 jaar) klom dapper mee (af en toe een handje helpen).” Eric en Anet Bakker, sept. 2007 De fout hebben we nu met dank aan de fam. Bakker gecorrigeerd.

73

13. De tocht van het verlaten dorp - padnr. 421 - 5 of 6 uur brede paden, voor iedereen te belopen - panorama’s Gardameer ca. 5 uur - heen tot de bevoorrade berghut, zelfde weg terug ca. 6 uur totaal - rondwandeling eindigend in Legos en Molina, dan nog ca. 30 min. lopen over de geasfalteerde weg naar de auto in Pre (inbegrepen in tijd) De mooiste panoramische tocht in de omgeving. Startpunt Pre di Ledro tussen Molina en Riva del Garda. In Pre loopt u naar het achterste gedeelte van het dorp tot u de enige brug over de rivier ziet; vraag eventueel naar Leano. Na deze brug begint het pad in de vorm van een breed grindpad waarvan gedeelten bestraat zijn. Het eerste uur loopt u langs dit pad omhoog, af en toe mooie doorkijkjes, verder een beetje een saai stuk. Met een niet al te grote, sterke wagen kunt u dit stuk eventueel ook overbruggen. U komt op een soort kam aan de rand van een oud eikenbos; hier gaat de weg over in een breed zandpad en door de bomen ziet u het weidedorpje Leano al liggen. Leano ligt in een soort kom tussen de bergen en heeft een heel zacht klimaat. Er groeien overal wilde kersenbomen. Vanwege de geïsoleerde ligging is het enkele decennia verlaten geweest. Pas de laatste 5 jaar zijn sommige huizen wat opgeknapt als zomerhuis. Het dorpje is ook een curieus kerkje met gedenkplaat rijk. Het pad loopt rechts om het dorpje heen en is nu echt niet meer voor gemotoriseerd verkeer begaanbaar, maar als wandelpad heel comfortabel. Als u de rivierbedding bent overgestoken en Leano niet meer ziet, na ca. 15 à 20 min. ziet u geitepaadjes naar rechts. Dit zijn gewoon afsnijdingen. Na ongeveer 45 min. komt u in een hoger gelegen weidegebied, de Malga Vil. Hier bevindt zich langs een bergstroompje een opgeknapte kaasboerderij, waar het heerlijk rusten is. De stijging is nu nog circa 100 meter, 20 min., door een uitgestrekt alpenweidegebied. Op het winderige hoogste punt ziet u rechts een soort jachthutje. Wanneer u evenwel rechtdoor loopt komt het pad in een T-splitsing uit op het meest panoramische pad van de omgeving, padnr. 421. U bevindt zich nu op de zuidelijkste helling van de Alpen. Dat komt tot uiting in flora en fauna. Zelfs in het vroege voorjaar is het hier aan-

74

Lees verder volgendepagina pagina Lees verder opop dedevolgende

genaam warm. Dit brede pad loopt kilometers lang bijna horizontaal zonder stijging over de helling. Vrijwel overal heeft u een spectaculair uitzicht over het Gardameer en de omliggende bergen. Als u hier rechtsaf gaat komt u na 30 min. bij een prachtige berghut, de Baita Segala. De hut is onbemand maar wel bevoorraad. U kunt zelf koffie zetten en allerlei consumpties nemen. Vergoeding deponeert u in een soort kluisje. De hut is welbekend in de omgeving. U kunt nu dezelfde weg terugnemen. Gast Tjeerd de Jong suggereerde mij de volgende uitbreiding van de route: “voorbij die berghut is er een mogelijkheid rechtsaf (richtingbordje) naar de Monte Carone te lopen Dit is het hoogste punt in de directe omgeving (h = 1621 m). Het is wel 400 meter klimmen, maar ik verwacht een prachtig uitzicht op zowel het Ledro- als het Gardameer. Wie doet verslag?” Het lijkt mij een leuke suggestie en een prachtig pad. Er moeten ook overblijfselen uit de oorlog zijn bij de top van de Monte Carone. Let wel dat dit een alpinistenpad is en ga hier niet zomaar omhoog als u geen bergervaring heeft. Ik heb gehoord dat er zelfs “Klettersteigen” zijn op dit stuk pad. Terugroute 1: Loopt u na de Baita Segala verder dan komt u na ca.30 min. bij een afslag naar rechts, bij de Bocca dei Fortini. Hier staat duidelijk aangegeven “Val di Ledro”. Dit eveneens brede pad loopt in een langdurige afdaling naar Legos, boven Molina di Ledro. Via de weg kunt u nu weer bij Pre komen. Terugroute 2: neem terugroute 1 en sla na zo’n 600-700 meter, rechtsaf het pad naar Cadrione in. Via het mooie Cadrionedal, een alpenweidegebied met hoge grassen, bloemen en bramenveldjes en het gelijknamige gehuchtje bestaande uit een paar zomerboerderijen komt u terug op het beginpad naar Pre. Deze route is iets korter en erg leuk om te doen, wel een kaart meenemen. Bij regenachtig weer in het najaar deze route absoluut niet nemen. De keien waar het weggetje mee is bestraat worden spekglad, dit samen met het hellingspercentage kan voor erg vervelende situaties zorgen. Zelf liep ik deze route in novemLees volgende pagina Leesverder verderopopdede volgende pagina 75

ber 2000.... bij regenachtig weer dus en veel herfstbladeren op de weg. Een van onze gasten vielen de slijtsporen op de keien in de bestrating op. Er zijn zelfs keien die vlak zijn afgesleten. Heeft iemand enig idee waardoor die slijtage veroorzaakt is? Op 14 mei 2003 ontving ik de volgende reactie van Edith Borsten: De slijtage dateert uit de tijd dat er nog geen auto’s waren. In die tijd werden er over deze weg gigantische balen hooi en hout vervoerd. Dit gebeurde met vervoermiddelen, die leken op grote sleden. Ze werden getrokken door ezels of muilezels en waren (uiteraard) voorzien van een remsysteem. “De laatste dag hebben wij nog een van de wandelingen uit het boekje gemaakt, de tocht naar het verlaten dorp. Dit dorp is alweer aardig opgeknapt en bewoond, maar een mooie vallei is het zeker. Voorbij Leano, waar je uitkomt op de "kam" langs het Gardameer (waar overigens ook heel veel mountainbikers langs gaan), hebben wij nog een kleine "site-step" gemaakt, die zeker het vermelden waard is. Vlak voor de splitsing bij de kam, zijn we nog een stukje verder omhoog gegaan langs een ander wandelpad, naar het jachthutje wat staat aangegeven in jullie beschrijving. 10 meter doorlopen en je hebt een fantastisch 360 graden rond uitzicht. Ik moest er bij gaan zitten, was helemaal duizelig en overweldigd en had dat niet willen missen.” Fam. Hoogenstrijd, augustus 2004

14. Val di Pur - Passo Nota - 6 à 7 uur - heen en terug Met de auto naar de Val di Pur. In de Val di Pur bordje hotel Maroni volgen en de auto op de 2e parkeerplaats neer zetten (h = 700 m). Vandaar uit over het pad nr 421 tot aan de splitsing (h = 750 m) met het Val Casarino. Daar links aanhouden, het grindpad in, langs de beek. In de haarspeldbocht (h = 820 m) rechtuit het pad in. Als je in juni loopt zie je onderweg af en toe een Turkse lelie in bloei en roze bloeiende alpenroosjes. Op een gegeven moment kom je onder hoogspanningskabels door (h = 1120 m). Dan ben je al aardig gestegen. Uiteindelijk kom je op pad nr 421 uit (h = 1250 m). Daar


fietsen veel mountain bikers. Via pad nr. 102 rechtsaf pad nr. 121 op om deze fietsers te ontlopen. Onderweg kom je het Cimitero di Guerra tegen, een somber, met prikkeldraad omgeven, soldatenkerkhofje uit de 1e wereldoorlog. Bij de t-splitsing rechtsaf langs (of er even wat drinken) de Passo Nota (h = 1200 m). Even daar voorbij linksaf, pad nr. 421, het open veld in. Het pad wordt geleidelijk wat steiler en smaller en de omgeving bosachtiger. Je loopt lekker in de schaduw. Zo kom je uiteindelijk weer terug op je vertrekpunt. Tjeerd en Hermien de Jong, juni 2000 Neem op deze tocht in ieder geval een wandelkaart mee, daar staan de genummerde paden uit bovenstaande beschrijving op. Ongeveer halverwege, op de Passo Nota, vindt je een prima druk bezochte Rifugio met terras, waar je ook kunt eten. Het pad nr 421, waar je na een paar uur stijging op uit komt is hetzelfde panoramische pad als in tocht 13. De rifugio kun je ook met de auto bereiken vanaf het Gardameer. Bij Limone ga je dan rechts naar Tremosine.

15. Val di Pur - Kaasboerderij - zelfbed. Rifugio - mooie kapel - 4 à 6u Leuke tocht. Rijd naar de Val di Pur aan de zuidzijde van het Ledromeer, verlaat hier de meeroever en volg de bordjes Hotel Maroni, de Val di Pur in, op 5 minuten afstand van het meer. U kunt bij Hotel Maroni, of hier rechts aanhoudend, een paar 100 meter dieper de vallei in, uw auto parkeren. Volg het goed aangegeven wandelpad, nr. 419. Tijdens het eerste stukje van het pad kunt u nog prima bij het stroompje aan de rechterzijde komen met allerlei leuke speelplekken en enkele kleine watervallen. Het pad loopt links om het rivierdal heen en stijgt behoorlijk. Na 1:30 a 2 uur komt u bij de Malga Giu en de voormalige kaasboerderij in een prachtig alpenweidegebied. Wanneer u vlak voor de boerderij rechtsaf slaat, als het ware om het rivierdal heen, komt u na 10 minuten, een klein stukje naar beneden en dan nog even omhoog, uit bij de Capella St Anna en bijbehorende Rifugio.


Er lopen hier ‘s zomers meestal veel koeien en de Rifugio is om die reden koeproof gemaakt met hekken van balken. De kalfjes snappen hier niks van en kruipen er rustig onderdoor om heerlijk in de schaduw tegen de Rifugio aan te slapen......en de rest. De Rifugio is altijd geopend en u kunt er koffie zetten e.d. Het is gebruikelijk wat geld achter te laten voor het geconsumeerde. U kunt er ook warm eten maken. Er is een gasfornuis dat de onderzoekende geest waarschijnlijk snel aan de praat heeft (de truc is de gastoevoerknop naast het fornuis open te draaien en weer dicht natuurlijk wanneer u klaar bent met koken). Wij komen er regelmatig o.a. enkele jaren geleden toen we er overnachtten als onderdeel van een rugzaktrektocht. Heerlijk vuur gemaakt in het voorhuisje. Er was toen een behoorlijke voorraad van alle droge levensmiddelen zoals zout, suiker, spaghetti, koffie, meel e.d. De bewoners van Molina en omstreken houden hier regelmatig feesten. Wanneer u vroeg genoeg bent kunt u van de Malga Giu vrij gemakkelijk de elders genoemde Tremalzopas bereiken. Voor(kleine) kinderen is dit te ver voor 1 dag. Rondje San Martino - Alternatieve route terug via S. Martinokapelletje, pad nr. 456: Beschrijving van Tjeerd en Hermien de Jong Het vinden van dat pad is echt iets voor speurneuzen! Bij de boerderij in de Malga Giu ziet u rechts in de hoek van de groetentuin een paal met veel richtingborden. Het bordje S. Martino wijst naar rechts. Maar ….. geen pad te zien. Maar goed, rechtsaf langs de boerderij lopen en na de boerderij weer schuin naar rechts. Daar ziet u een grote steen, rood/wit-gemarkeerd, met de tekst “S. Martino” in zwart op een gele achtergrond. Daar het graspad schuin omhoog nemen, evenwijdig aan de lange schuur beneden. Ter hoogte van het midden van die schuur, het pad links omhoog aanhouden. Dan ziet u rechts op de helling een grote steen met de tekst “S. Martino” in wit op een oranje achtergrond, geschilderd in de vorm van een pijl. Die pijl wijst naar links. Dus gaat u ter hoogte van de steen links omhoog, naar de bosrand en komt u, bij een grote steen, dwars uit op een bospaadje (pad nr 456). Daar naar rechts. Prachtig pad, vrij vlak en in de schaduw. Dan is het ruim 35 minuten lopen naar het kapelletje van S. Martino. Van daar richtingbordje Pieve di Ledro volgen. Op de t-spitsing met de beton ”piste” rechtsaf. Op de volgende t-splitsing (h = 750 m) rechtsaf. Dan is het nog zo’n 3 km terug naar de parkeerplaats bij hotel Maroni. De weg blijft vrij vlak en rechts heeft u een fraai uitzicht op het Ledromeer.

15A. Beklimming van de Monte Corno - 4 à 7 uur “De Monte Corno is een top direct naast Pieve en die intrigeerde ons al een paar jaar: kon je daar komen? En, hiervandaan moest je toch wel een prachtig uitzicht over het Ledromeer hebben. De tocht stond nog niet in het groene boekje en vandaar dat we 78

hem nu beschreven hebben. De beklimming is echt een must voor iedereen die aan het Ledromeer zit. In één woord: prachtig! Wel ruim 1.000 hoogtemeters overbruggen. Rijd met de auto vanaf Pieve richting Pur. Je kunt je auto net na de campings parkeren (bij de surfschool) of je rijdt nog wat verder door (zo’n 750 meter) en parkeert de auto ergens in een inham/berm van de weg (je hebt dan de eerste stijging met de auto gedaan!). Vanuit Pieve loop je de weg naar Pur en je gaat de eerste weg naar rechts (route 456 richting S. Martino). In het begin een asfaltweg, overgaand in gruis/grind en flink stijgend. Af en toe leuke doorkijkjes naar het Ledromeer. Na zo’n 2 km slaan we linksaf het bos in en wordt het meteen leuker lopen. We komen bij een paar hutjes en zien rechts boven ons het kapelletje S. Martino. Daar klimmen we naar toe. We kijken nu recht in het Conceidal; mooi uitzicht! We zijn nu op de helft qua hoog-temeters. Links boven ons (met het gezicht naar het Conceidal en de rug tegen de zijkant van het kapelletje) zien we top waar we naar toe moeten. We vervolgen de 456 naar Bochet di Spinera. Op deze kruising staat de Monte Corno aangegeven. Nu even wat steiler, maar daarna redelijk vlak lopen in het bos. Dan scherp naar links en wordt het steil klimmen in het bos, overgaand in een paadje onder de rotsen. Hier wordt het echt bergachtig. Op de kam is een splitsing: naar links de Cima Caset via een klettersteig; schijnt ook erg mooi te zijn (wie beschrijft dit stuk?) en naar rechts de laatste paar honderd meter lopen/klimmen naar de Monte Corno. Bovenop is het uitzicht adembenemend. Zelfs het Gardameer is te zien. Bijna 360 graden rondblik! Je kunt terug via dezelfde route (totale tocht zo’n 4 à 5 uur), of je gaat bij de kruising op de Bochet di Spinera richting M.ga Giu (route 456). Je gaat dan via het Pur-dal terug. Dit maakt het dan wel een flink stuk langer (een hele dagtocht). De eerste 1,5 km is nagenoeg vlak; je maakt een grote bocht met de berg mee. Daarna afsnijden via het kapelletje S. Anna langs Ca de Mez, je komt dan op route 419. Nu wordt het steil afdalen langs een gruispad. Er is hier een dam gebouwd en onderweg kom je aan je linkerhand een groot informatiebord tegen waarom hier van alles is gebouwd: grote lawines geweest in het verleden (tot aan de zuidoever van het Ledromeer); indrukwekkend. Hier komt dan ook een beek naast je stromen en het is heerlijk om even je voe79

ten in het ijskoude water te houden. Je bereikt onderaan M.ga Cita met de picknickweiden en loopt zo over de weg naar Pur. Op eerste kruising (net voor Pur) naar links en dan de asfaltweg boven het dorp zo´n 2 km. volgen totdat je bij de auto uitkomt (of eerst nog even een duik in het meer!).” E. en A. Bakker, sept. 2009

16. Gardameer - Op naar Vesio - 5 uur van olijfgaarden en mooie uitzichten op het Gardameer Via Riva, langs het Gardameer en veel tunnels naar Limone. Daar de afslag Tremosine nemen. De weg gaat vrij steil omhoog langs olijfgaarden. Prachtig, vooral de oude door het weer geteisterde bomen. Door Vesio rijden tot aan de scheve kruising waar je rechtsaf schuin terug omhoog naar een grote parkeerplaats, nog voor de manege, kunt rijden (h = 680 m). Als je goed kunt autorijden, kun je ook eerder in Vesio rechtsaf schuin terug omhoog bij een bruin richtingbordje met de tekst “Passo Nota”. Die bocht haal je niet in een keer (wel spannend natuurlijk)! Dan kom je ook bij genoemde parkeerplaats. Loop rechtsaf langs de manege het asfaltweggetje omhoog. Als je geluk hebt kun je ook daarlangs je auto parkeren. Na een poosje zie je in een bocht een richtingbordje naar links met de tekst “Dalco 1.10 ore”. Daar links het steenslagpad nr 268 in (h = 730 m). Na een tijd wordt het pad smaller en wijken rechts de struiken en bomen (h = 800 m). Dan zie je Limone liggen, prachtig! Even verder wordt het pad losser van ondergrond en gaat over in een soms steil gruispad langs hoge rotswanden. Het voert onder andere over de bron van het bergbeekje Pura (h = 860 m). Een uitdaging maar niet zo prettig. Dan, op een gegeven moment rechts aanhouden en pad nr 110 in, een fraai overgroeid schaduwrijk pad. Helaas weinig uitzicht op het Gardameer (elk voordeel heb zijn nadeel zou Johan Cruijff zeggen). Je loopt langs huize “Dalco”, aan je linkerhand, en daarna vrij snel linksaf pad nr 102 op (h = 900 m). Dat is lekker voor je spieren, een stukje steil tegen de hoogtelijnen in, 100 meter stijgen. Je komt uit op de splitsing pad nr 109 (h = 1020 m). Daar linksaf. Dat is een pad parallel aan het al gelopen pad nr 110 maar dan hoger. Hier heb je mooie uitzichten op het Gardameer! Dit pad leidt terug naar pad nr. 110. Daar moet het mogelijk zijn een doorsteek te maken, in westelijke richting naar pad nr. 106. Jammer, niet gevonden (wie wordt de ontdekker?). Dus de bekende weg teruggenomen langs het steile, schuivende gruispad. Een groot deel van de tocht in de schaduw. Tjeerd en Hermien de Jong, juni 2000 wandeling 17, 18 en 19: zie blz 88-89 80

81

AUTOTRIPS STEDEN 30. Riva del Garda en Arco - 14 km - 30 min. Riva del Garda is een gezellig stadje met een mooi historisch centrum. Overal staan hier grote Oleanderbomen in bloei. Vanuit Riva kunt u met veerboten tochten over het Gardameer maken. Zeil- en speedbotenverhuur en waterfietsverhuur. In het hoogseizoen is het vrij druk. Desondanks is het gewoon een prachtig stadje met een mooie haven en een lange boulevard met aaneengesloten rijen terrassen waar u tot laat in de avond heerlijk bij het water kunt zitten, vaak onder het genot van live muziek. “Ideaal is dat de temperatuur bij Ledro overdag aangenaam warm is en als het 's avonds te koel wordt je gewoon even naar Riva kunt afglijden (auto in zijn vrij, met 50 de tunnel in en met 120 er weer uit). In Riva blijft het tot 12 uur 's nachts zo'n 24 graden en zijn de winkels dan ook nog vaak tot na tienen open.” fam. Douwes - zomer 2001 Bovenstaande tip over het rijden in de tunnel niet letterlijk nemen. We kregen klachten van mensen die het levensgevaarlijk vonden. Het is natuurlijk "as a matter of speaking" bedoeld. Arco ligt op korte afstand van Riva en heeft een prachtig historisch centrum (autovrij). Arco is veel minder toeristisch dan Riva del Garda en doet wat authentieker aan. Het is aan de voet van een rots gebouwd. Op deze rots ziet u als een baken het prachtige antieke Kasteel van Arco, ’s avonds sfeervol verlicht. De centrale winkelstraat, de Via Segantini, is een plezier om door te flaneren, allerlei leuke winkeltjes, terrasjes, restaurants, gallery’s. Heel indrukwekkend is de wandeling naar de kasteelruïne boven Arco. Boven heb je een prachtig uitzicht op de omgeving. Arco bezit ook een bijzondere botanische tuin met o.a. diverse soorten citroenbomen. Lees verder op de volgende pagina 82

Arco was in vroeger tijden een kuuroord voor de Europese adel. Keizerin Sissi kwam er graag en bezat een klein Paleis in Arco. Het stadje is zeker een bezoek waard. Wanneer u door het centrum, de Via Segantini, wandelt komt u uit bij de brug over de rivier de Sarca.(links van de brug ziet u de grote parkeerplaats van Arco) Aan de overkant van de rivier, dus over de brug, meteen rechts vindt u een uitstekende Pizzeria aan de rivier, Ristorante-Pizzeria Al Fiume, Viale Trento, 59/g, 38062 Arco, 0464 552037, woensdag gesloten. Het restaurant heeft een chique uitstraling en u kunt er heerlijk eten. Bijzonder in Arco is het subtropische klimaat door de komligging. Prachtige bloeiende bomen en planten. Arco is zeer geschikt voor een middaguitstapje of in combinatie met wandeling naar het Kasteel of bezoek aan de Botanische tuin ook voor een hele dag.

31. Verona - 85 km - 90 min. Verona is de stad van Romeo en Julia. Het woonhuis van Julia, met het beroemde balkonnetje is open voor het publiek. Verona heeft een prachtig oud centrum waar u eindeloos musea en kerken kunt bekijken of gewoon heerlijk een dagje kunt winkelen. Verona is verder alom bekend vanwege de Arena, een prachtig Romeins amfitheater. ’s Zomers, van eind juni tot begin september, worden hier vrijwel elke avond operavoorstellingen in de open lucht gegeven. Dit is een prachtig spektakel. Door duizenden brandende kaarsen herleeft de sfeer van vroeger. Zitplaatsen op de antieke stenen boogbanken van het amfitheater. Jaarlijks wordt een nieuw programma gemaakt. De bekendste opera’s als Aïda, de Barbier van Sevilla, La Bohème en la Traviata staan vrijwel elk jaar op het programma. Beslist iets om een keer meegemaakt te hebben. Voor programma zie www.arena.it Er is ook een Engelse versie van de site beschikbaar. Bij Reisbureau Budgettour, Via Maffei 108, 38060 Molina di Ledro, 0464 508435, aan de hoofdweg, kunt u bustrips naar Verona boeken, zowel voor stadsbezoek, als busreis met operabezoek (ca. € 60 p.p.) Indien u al kaarten voor de opera heeft kunt u bij hen ook voor een losse busticket terecht (ca. € 35 p.p.) Alle bussen vertrekken uit Riva del Garda, voor het operabezoek in de namiddag. “Autotocht: Als je naar Verona gaat via de autostrada (via Arco, Rovereto) en bij aankomst regent het nog steeds (zoals bij ons) is het leuk om eerst nog even naar een supergrote shopping mall (+50 winkels) te gaan, met een werkelijk onwijs grote supermarkt (grootste AH maal 3). Deze mall is overdekt, gratis parkeren (ook overdekt). Volg de autostrada naar Verona en rij daarna richting Venezia, ga eraf bij Verona-Est. De mall ligt direct aan de snelweg. Na het winkelen kan je, via een binnendoor weggetje, zo naar het oude centrum rijden (15 min).” fam. Dingjan, aug. 2006 83

32. Trento - 50 km - 60 min. Trento is een bijzonder mooie oude universiteitsstad. In het centrum een groot plein met fontein, gezellige terrasjes en prachtige antieke gevels. Onder oude stenen boogoverkappingen (Portici) loopt u langs sfeervolle winkeltjes. Musea op allerlei gebied. Bijzonder om te bekijken zijn de kastelen "Castel del Buonconsiglio" in het NO van de oude stad, bij de stadswal en het "Castelvecchio" aan de noordzijde tegen de stadsmuur. Beiden bezitten bijzondere fresco's. De stad is verder bekend van het concilie van Trento (rond 1550).

33. Madonna di Campiglio - 50 km - 60 min. Brenta en Adamello Dolomieten

GERARD EN AGNES

Madonna di Campiglio is van oudsher een bekend Italiaans bedevaartsoord. Tegenwoordig is het een mondain zomer- en wintersportoord. De bijbehorende grote appartementen- gebouwen hebben de omgeving geen goed gedaan helaas. Vele wereldkampioenschappen skiën hebben de naam van dit dorp verdere bekendheid gegeven. Luxe winkels en restaurants in allerlei soort. (Ga om echt te winkelen liever naar Riva of Trento) Centraal gelegen tussen de Adamello en Brentabergketen, met toppen van 3000 m., is het een geliefd uitgangspunt voor bergtochten. Bijzonder mooie wandelroutes. Vanwege de zeer bekende “klettersteige” in het Brentagebied komen er ook veel Duitse toeristen.

34. Venetië - 200 km - 2:30 uur Van het Ledrodal gaat u naar Riva, Torbole en dan naar Rovereto. Hier heeft u aansluiting op de autobaan naar Venetië. Ondanks dat de rit wat aan de lange kant is, is het toch zeer de moeite waard. Venetië is in alle seizoenen een prachtige stad met een heel bijzondere sfeer. In de buurt van de stad leiden borden u naar gigantische parkeerplaatsen. Van hier kunt u met de busboot (traghetto) de stad bezoeken. Ook een prima alternatief voor de peperdure gondels. Een kaartje voor de busboot kost een paar euro. Hij vaart ook helemaal door het bekende Canal Grande met zijn prachtige paleizen aan weerszijden.


Let op dat je de officiële Traghetto neemt en laat je niet verleiden door mensen die je opwachten bij de parkeerterreinen en je voor € 10 - € 15 p.p. in hun eigen bootjes proberen te lokken zoals meerdere van onze gasten is overkomen. Iedere 2 jaar wordt in Venetië de Biënnale gehouden, een grote kunsttentoonstelling van moderne kunst uit de hele wereld. Veel landen hebben hun eigen paviljoens in mooie tuinen aan het water. Ook heel interessant is de collectie van het Guggenheimmuseum met een rijke collectie kunst uit de 20ste eeuw. En natuurlijk het beroemde beeld in de tuin van dit museum, een mooie staande adonis, die echter wel volledig bedekt moest worden, elke keer waneer de nonnen in processie over het water langskwamen. Er is zoveel te zien dat u beslist veel plezier zult hebben van een goed gidsje. “Vertrek 's morgens om 6 uur (de maandag schijnt een "rustige" dag te zijn). Je komt dan tegen negen aan in Venetië (zonder files) en kunt ongetwijfeld nog parkeren in de garage op het Piazzala Roma. Het kost € 24,-per dag ongeacht de tijd de je er staat. Bij de ingang word je verwezen naar een bepaalde verdieping waar ze willen dat je de autosleutel in het contactslot laat zitten zodat zij de auto kunnen verplaatsen. Geef dan aan dat je auto automatisch op slot schiet, dan mag je naar de bovenste etage en kun je vrij parkeren (opvallend veel Nederlandse auto's op die verdieping........). De garage uitlopen, weg oversteken en je staat direct bij de waterbus. Voor € 6,50 p.p. heb je een enkele reis San Marco plein; let op dat je de juiste boot neemt, die door het Gran Canal vaart (er gaat er ook 1 buitenom). Vanaf het San Marco plein kun je terug gaan lopen. Koop een stadsplattegrond en loop vooral ook eens weg van de toeristische stegen. Gebruik het toilet bij een eventueel restaurantbezoek. Openbare toiletten: € 1,50 p.p.” E. en A. Bakker, sept. 2009 Bij Reisbureau Budgettour, Via Maffei 108, 38060 Molina di Ledro, 0464 508435, in Molina di Ledro aan de hoofdweg, kunt u vier verschillende bustrips naar Venetië boeken, zowel voor een hele dag, als een avondtrip. De bussen voor de dagtrips vertrekken ’s morgens vroeg om 7.30 à 8.00 uur uit Riva del Garda; de bus voor de avondtrip vertrekt rond 10.00 uur uit Riva en komt om ca. 1.30 ’s nachts weer terug in Riva. Tarieven ca. € 60 - € 65 p.p. In verband met het lastige parkeren in Venetië is voor een eerste bezoek aan de stad wellicht een georganiseerde trip bv. via Budgettour te prefereren. (nee …. we krijgen geen commissie hierop)

85

AUTOTRIPS GEBIEDEN 35. Passo Tremalzo - 20 km - 30 min. U rijdt richting Idromeer en ziet zodra u het vismeertje en biotoop Lago di Ampola voorbij bent de afslag links, naar de Passo Tremalzo. Bij deze afslag vindt u Ristorante Albergo Ampola. Veel gasten berichtten ons hier het allergoedkoopste kopje Cappuccino te hebben gedronken. Probeert u het eens uit. Deze mooie geasfalteerde weg voert u naar een hoogte van 2000 m. U komt uit in hooggelegen alpenweide gebied met enige toeristische bebouwing. Men is bezig met plannen om dit voormalige skigebied te heropenen. De bestaande plannen zijn echter zo ambitieus dat de uitvoering ervan nog wel een tijdje op zich zal laten wachten. U ziet links Rifugio Garibaldi waar u voor ca. € 7,50 een bord Spaghetti kunt eten. Erg lekker volgens de familie Bliek (sept. 2009). Even verder ook aan de linkerkant ziet u Ristorante Da Ricchetto, heerlijk echt Italiaans eten zonder poespas en wanneer u de weg uitrijdt komt u na 5 min. bij Rifugio Garda. Een mooie Rifugio met buitenterras. Vlak voor de rifugio loopt de weg hier in de vorm van een breed grindpad door. De eerste 1000 m. voert naar een tunneltje. Pas na deze tunnel wordt de weg spectaculair. Via vele haarspeldbochten met adembenemende vergezichten komt de weg uit bij het Gardameer ter hoogte van Limone. Vanwege de hoge ligging zijn er veel gentianen en oranje lelies te zien. Dit laatste deel van de weg te berijden is alleen aan te raden voor bestuurders met bergervaring. Het verbodsbord aan het begin van het weggetje, vlak onder Rifugio Garda, staat er al minstens 30 jaar. De Italianen laten zich hier niet door tegenhouden. Het komt er op neer dat inrijden voor eigen risico is. Van gasten hoorden wij dat de weg de laatste jaren slechter is geworden en men meldt dat het alleen met een 4x4 nog te doen is.


Lees verder op de volgende pagina

“Wij hebben ook de 'achterzijde' van de Passo Tremalzo genomen. Laat ik het zo stellen: een leuke weg met prachtig uitzicht voor waaghalzen en zeer goede coureurs.” Machteld Stilting, mei 2003 “Als aanvulling op de autotrip 35, Passo Tremalzo: die hebben wij dit jaar ook gereden. We hebben geen vergelijking met voorgaande jaren, maar wij hadden het gevoel dat de weg juist weer prima onderhouden was. Veel kiezel en grint, wat er nog erg goed uitzag. Daarnaast kon je zien dat wij niet de enigen waren die er toch eens met een auto overheen gingen; waarschijnlijk waren wij wel één van de weinige toeristen die dit deden. Hij is ook prima met een normale personenauto te doen, zolang je hem maar rijdt op de manier zoals jullie hem beschreven hebben, dus je gaat bergafwaarts. En dat het relaxed was merkten we aan het feit dat ons 3,5 jaar oude zoontje de hele weg naar beneden heerlijk heeft liggen pitten. En hoezo waaghalzerij? Als je op die manier eraf gaat dan kon het wel gevaarlijk worden, zolang je maar bewust bezig bent is er niets aan de hand. Wel onvoorstelbaar hoeveel mensen er tegenaan fietsen. Je moet er maar zin in hebben, maar die 10 of 15 kilometer lijkt mij nogal wat” Volker, Justin en Ingrid Hütter, juni 2005 “Wat mij meer stoort is de opmerking dat het pad vanaf de Tremalzo pas naar Passo Nota ondanks het verbodsbord best per auto kan worden gereden. In de eerste plaats wordt het pad inderdaad steeds slechter. In de tweede plaats realiseert kennelijk niemand zich dat er tijdens een zware regenbui grote rotsblokken naar beneden kunnen rollen en op het pad kunnen blijven liggen (zelf geconstateerd in 1996). Het is dan volstrekt onmogelijk om nog terug te keren met de auto want er is voor Passo Nota geen plek om te keren en achteruitrijdend de haarspeldbochten maken lijkt mij onmogelijk. Iets anders is het gevaar dat die auto's voor dalende fietsers (ook voor stijgende fietsers overigens) oplevert. Fietsers gaan veel harder dan die auto's, maar inhalen is haast niet mogelijk. En bovendien ben ik nog nooit een Italiaanse automobilist op de Tremalzoroute tegengekomen. Ook dit jaar niet. Verder niets dan lof voor het groene boekje” L.P. de Jonge, juli 2005 Discussie gesloten. Oordeelt u zelf!


Wandelen - wandeling 17 op het kaartje- u kunt ook een gedeelte van bovengenoemde afdaling lopend doen vanaf Rifugio Garda. Na circa een uur komt u op een driesprong, bij de Passo Nota en een Rifugio met buitenterras. Wanneer u hier linksaf gaat en even later weer linksaf komt u na nog een uur bij het Ledromeer in de Val di Pur uit. Wandeling 18 - een andere mogelijkheid is vanaf Rifugio Garda naar de tunnel lopen, 15 min. Na deze eerste tunnel gaat u meteen rechtsaf een smal geitenpaadje op en komt u in 20 min. op de top van de Corno della Marogna. Het unieke is dat u vanaf deze top zowel het Garda- als het Ledromeer kunt zien. “Vakantie was perfect. Uitstekend weer, prachtige omgeving en de woning was van bijzonder goede kwaliteit (dat laatste hebben we in Italië wel eens anders meegemaakt). Veel gewandeld. Vooral de Tremalzo pas was in trek. Vier keer boven geweest, 1 keer lopend vanaf Casa Daniela via de Bocca di Albi (loodzware tocht) en drie keer met de auto naar boven. Beklommen bergen: Monte Tremalzo, Corno della Marogna en de Cima Avez. De laatste van het stel, de Cima Avez is een absolute aanrader als eenvoudige bergtocht voor de wat minder sportief ingestelde gasten, die toch eens een absolute top ervaring willen beleven in de bergen. Zelfs buggy's kunnen op deze berg naar boven gedrukt worden............... Beschrijving route: Vlak voor het hoogste punt van de asfaltweg splitst de weg zich links naar de Tremalzo en rechts naar een alm. Na een paar honderd meter eindigt het asfalt en kan in de buurt van de alm geparkeerd worden of anders op de Tremalzo pas c.q. Tremalzo dorp parkeren en een stukje extra lopen. Vanaf de alm wandelweg nr. 444 volgen. Binnen de kortste keren loop je op een splitweg, vrijwel op de graat met een gigantisch uitzicht op het Gardameer (1700 meter lager!). Het pad blijft splitweg annex karrenspoor tot 15 meter onder de top van de Cima Avez (1891 m.) In totaal hoeft niet meer gestegen te worden dan ca. 200 meter. Het uitzicht is fantastisch: In de diepte Storo en in het noordwesten de Monte Care Alto en het Brenta massief. Verder de woeste dalen rond Tremosine met daarachter weer het Gardameer. Zelfs de Povlakte was nog achter het Gardameer zichtbaar. Al met al een echte aanrader voor genieters. Totale wandeltijd ca: 1.45 uur”. Peter Buurlage, aug. 2007


36. Het bergdorpje Pregasina en de heilige trap - 20 km - 35 auto min. Wandeling 19 op het kaartje. Het bergdorpje Pregasina is bijzonder vanwege de panoramische ligging t.o.v. het Gardameer en vanwege het mooie landschap. U bereikt het door vanaf Molina richting Riva del Garda te gaan en vlak voor de tunnels rechtsaf, richting Pregasina te kiezen. De weg stijgt zeer sterk en komt via een tunnel uit in het dorpje. Prachtige uitzichten over het Gardameer, de Monte Baldoketen en de Ledrensische Alpen. Parkeerplaats bij het kerkje. (Ook als je niet wilt wandelen is het als uitstapje zeer de moeite waard) Vanaf hier lopend bereikbaar is de Cima Nodice (859 m. hoog). Volgens de VVV een heel makkelijke en heel bijzondere wandeling van ca. 45 minuten. Volgens onze gasten valt dat wel wat tegen en moet je eerder rekenen op 1.30 à 2u. Het pad is hele maal gemarkeerd met rood-witte strepen. Het pad wordt al snel een geitenpaadje en stijgt flink. Halverwege de stijging komt men bij een splitsing met de aanduiding “Scala Santa”, heilige trap; na deze splitsing wordt het voor mensen met hoogtevrees een uitdaging. Men passeert een grote opening, breekpunt in de rotsen, en bereikt vervolgens het begin van de trap. De treden werden uitgehakt in de rotsen door Oostenrijkse militairen om de loopgraven en legerplaatsen waarmee de Monte Nodice versterkt was, te kunnen bereiken. Dit was een belangrijke vooruitgeschoven militaire post tijdens de Iste Wereldoorlog en werd heroverd door de Italianen in oktober 1915. Deze loopgraven en fortificaties zijn indrukwekkend om te zien. Gasten Tjeerd en Hermien de Jong liepen de route. Hieronder vindt u hun beschrijving: Pregasina-Scala Santa - 3 uur - spannend voor kinderen - wandeling 19 op kaart Naar Pregasina rijden, 18 km. Bij het binnen komen van het dorpje linksaf een heel smal weggetje omhoog en parkeren aan de voet van het kerkje van San Georgio. De parkeerplaats is ruim. Omhoog lopen langs het kerkje, vergeet niet de fraaie deur te bekijken, en volg het karrenspoor. Dan naar rechts betonnen weggetje nr 422 in. Dat is vrij steil. Op de t-splitsing naar rechts, pad nr 429 nemen. Na korte tijd zie je een richtingpaal waar verticaal Scala Santa op staat. U gaat schuin rechts. Voor een rondje verdedigingswerken uit de 1e wereldoorlog, volg Scala Santa. Na even lopen kom je door een spleet in de rotsen, het lijkt wel op “Sesam, open u” van Ali Baba. Daar eenmaal doorheen zie je de Scala Santa, een in de rots gehouwen trap met staaldraadleuning. Boven aan die trap moet je zelf je pad maar zoeken, want daar is niets meer aangegeven. Lees verder op de volgende pagina 89

Het is de moeite waard door te lopen, in noordelijke richting. Op het hoogste punt , zo’n 700 meter boven het Gardameer, is het zittend op een rotsblok genieten van een fraai uitzicht op Riva, Arco en Torbole. Dan verder door ondiepe loopgraven met schuilgrotten met het Valle di Ledro aan je rechterhand (westelijke richting). De loopgraven buigen geleidelijk aan van het dal af (zuidwest). Dan kom je bij een steile stenen trap naar beneden. Daar even naar rechts en op de t-splitsing naar links. Je komt dan uit bij Tomba, een plek met een grote schuilgrot, compleet met zitbanken en een primitief fornuis. Buiten staat een gedenkteken (waarvan?). Daar loop je langs en kom je vanzelf weer op het pad nr 429 op het punt waar je terug in de tocht richting Scala Santa liep. Verder de weg terug nemen. “In plaats van wandeling 19 (of aanvullend), kun je bij het kerkje ook als volgt gaan lopen. Volg padnr. 422B langs de kustlijn. Prachtige uitzichten onderweg. Neem in het bos de afsnijdpaadjes. Na ongeveer een uur bereik je het prachtige uitzichtpunt Punta Larici. Ga op dit punt van de weg af, langs de boerderij, tot je op de rotsen staat. Hiervandaan heb je een fantastisch uitzicht over de zuidelijke kant van het Gardameer en zie je heel mooi Limone onder je liggen. Eén van de mooiste uitzichtpunten! In zo’n 40 minuten loop je weer terug naar Pregasina. Afdalen naar Limone kan ook, maar is soms behoorlijk steil; voor geoefende berglopers! Voor een dagtocht met bezoek aan Limone is dit overigens wel een leuk alternatief i.p.v. er helemaal met de auto heen te rijden.” Eric en Anet Bakker, sept. 2007

37. De waterval van Varone - 20 km - 30 min. In Riva del Garda gaat u richting Arco. U ziet dan vanzelf de wegwijzers naar links naar Varone. Hier is een grote waterval, bereikbaar door een grot, te bezichtigen tegen entreegeld. Sommige gasten vonden dat ze geen waar voor hun geld kregen. Daar kunnen wij ze geen ongelijk in geven. Andere gasten vertelden ons dat ze het een leuke ervaring vonden. “De waterval bij Varone kost inmiddels 5 euro entree. Wij vonden het toch zeker de moeite waard. Ook door de mooie botanische tuin/borders waar je langs loopt” Marco en Ilse Loos-van Loon, juli 2007

90

37A. Rondje Gardameer - dagtocht - ca. 180 km “Voor ons was dit de eerste keer in Italië en zeker voor herhaling vatbaar. De omgeving, de mensen en het eten is er prima; en ook nog goed betaalbaar met goede kwaliteit. Wat misschien is aan te bevelen en leuk is voor jullie boekje is een rondje Gardameer. We zijn de wagen in gestapt en via de oostkant zo rond het meer gereden. Natuurlijk hebben we diverse plaatjes aangedaan en kom je heel mooie plekjes tegen waar je lekker kan zwemmen of zonnen. Eind van de dag weer heerlijk gegeten in Garda.” Fam. Guldenaar augustus 2004

38. De kabelbaan van Malcesine - 30 km - 40 min. U gaat eerst naar Riva del Garda en volgt dan de oostelijke oever van het Gardameer. Na ongeveer 15 min. komt u in Malcesine. Een bijzonder mooi stadje. Ook heel geschikt om lekker wat rond te luieren. Prachtig oud kasteel. Gezellige winkelsfeer. Buiten het stadje kunt u met een kabelbaan naar de alpenweiden van de Monte Baldo, de botanische tuin van Europa, op een hoogte van 2000 m. gaan. Ga vooral vroeg, 8 à 9u ‘s morgens. ‘s Middags kan de wachtrij oplopen tot 1 à 2 uur. U komt in de hoogst gelegen weiden van het Monte Baldogebied. Een beschermd natuurgebied. Zie ook tips: maximaal resultaat met minimale inspanning voor luie wandelaars in het gastenboek van won.2 La Casetta. Mooi uitzicht en prachtige wandel-gelegenheid boven. Voor kinderen een spannend avontuur. Jammer is dat er in het hoogseizoen vaak wachttijden voor de kabelbaan zijn. De prijzen zijn vrij hoog. “Malcesine is een zeer druk stadje en parkeren in het stadje zelf is nagenoeg onmogelijk. Echter, ongeveer een kilometer voor dit stadje (vanuit Riva) is aan je rechterhand een grote parkeerplaats voor o.a. bussen, maar je kunt er ook je personenwagen kwijt (betaald). En het is absoluut geen straf om dan het stukje naar Malcesine over een prachtig pad langs het water te lopen. Het kasteel is een aanrader, alleen al vanwege het uitzicht vanaf de kasteeltoren. De winkels zijn in het algemeen hier gewoon tussen de middag open.” Eric en Anet Bakker, sept 2007 “Ook de Monte Baldo met de kabelbaan hebben we gedaan met de terreinbuggy met de kinderen erin. Ik denk dat ze dit het leukste van de hele vakantie vonden. Wel duur (kostte ons +/- 50 euro voor het hele gezin + buggy). Maar de moeite waard! We hebben een dakkoffer op onze auto staan, daardoor konden we niet in de parkings in de buurt van de kabelbaan parkeren. We zijn dan een beetje verder door gereden in het straatje voorbij de parking van de kabelbaan, daar is een parking van een restauLees verder op de volgende pagina 91

rant 'Cervo' of iets dat erop lijkt, waar we wel konden parkeren, we hebben er heel lekker en goedkoop gegeten en bovendien nog gratis geparkeerd! Een aanrader, heel vriendelijke bediening.” Youri en Marleen Mertens-Van Win, juli 2005

38A. Het kasteel van Beseno - 40 km - 60-70 min. Ilka Tanczos mailde ons dit uitstapje: “Ook erg leuk is het kasteel van Beseno zo'n 6 km ten noorden van Rovereto, goed te zien vanaf de snelweg. Het is mooi groot (een echt kasteel zoals mijn zoon zegt) met een mooi uitzicht en je mag er de harnassen, zwaarden etc allemaal aanraken en aantrekken. Ook een groot succes bij onze kinderen. Bij de parkeerplaats is een leuk restaurantje waar je lekker kan eten. Ilka Tanczos, augustus 2003 “Zie een tocht naar het kasteel van Beseno niet als een uitstapje voor wat slechter weer. Dat deden wij wel, maar het kasteel blijkt deels een ruïne te zijn. Nat werden we dus alsnog. Bij droog weer lijkt het ons inderdaad zeker voor kinderen een geslaagde dagtrip.” Karin Janssen en Eric Gehring, juli 2005 Het kasteel is op maandag gesloten.

39. Val di Daone - 50 km - 80 min. Vertrek voor deze tocht vooral ‘s morgens op tijd. Hij is te mooi om te gaan haasten. Een schitterende tocht naar een voor buitenlanders onbekend natuurgebied. U volgt richting Idromeer en gaat na Storo rechtsaf richting Madonna di Campiglio. Na ca. 12 km., vlak achter Pieve di Bono neemt u de afslag links naar de Val di Daone, een prachtige ongerepte vallei. Tot begin mei kan er sneeuw liggen en is niet altijd de hele route berijdbaar. Na enige tijd bereikt u het eerste stuwmeer, het Lago di Malga Boazzo. De weg is hier slechter, maar toch voor elke auto berijdbaar. Na een aantal haarspeldbochten komt


Rifugio da Pierino in zicht, een echt Italiaans restaurantje met een eenvoudige smakelijke keuken. Een paar km verder eindigt de geasfalteerde weg bij het tweede stuwmeer, het Lago di Malga Bissina. Wandelen - Hier begint een wandelroute die u in ca. anderhalf uur langs het meer naar de Rifugio Val di Fumo voert. (volgens ons de mooist gelegen Rifugio in de hele omtrek. De route vertoont nauwelijks stijging (50-100m) en is voor iedereen te belopen. De route loopt eerst langs het meer en volgt dan een brede bergstroom met talloze watervalletjes en stroomversnellingen. Door de geïsoleerde ligging is er geen toeristische bebouwing en is het landschap volkomen ongerept. Het pad komt uit bij de Rifugio, die ook overnachtingsmogelijkheid heeft en uitgangspunt is voor vele andere wandelroutes.

40. Rifugio Tita Secchi (voorheen. Gabriele Rosa) - 45 km - 65 min Route met bergmarmotten http://net.onion.it/adamello/htmlen/tita.html voor een foto van de Rifugio. Een mooie plek om de echte Dolomietensfeer te proeven. Rijdt via Storo naar het Idromeer. Na ca. 1 km rechtsaf via een onmogelijke bocht van 310° richting Bagolino. Bagolino is een sfeervol authentiek dorpje; vlak na het dorpje rechts aanhouden een smallere weg op. U komt langs een bijzondere begraafplaats uit in de schitterende Val di Caffaro en vervolgt de weg door Valle Dorizzo. U komt uit bij het “dorpje” Gaver, een miniwintersportgebiedje, en ziet rechts een winkeltje annex bar/restaurant met een grote parkeerplaats. Sla nu meteen na de brug rechtsaf een grindweg in richting Locanda Gaver. De weg daalt licht. Na ca. 1 km door een prachtig alpenweidegebied met ideale picknickplaatsen komt u op een bijzonder mooi gelegen bergcamping. Men kan hier kosteloos kamperen. De enige voorziening is echter een koudwaterkraan. Centraal op de camping ligt Locanda Gaver. Heerlijk echt Italiaans eten voor weinig geld zowel tussen de middag als ‘s avonds. Wanneer u de camping dwars oversteekt komt u bij Rifugio Nikolajevka. Een heel eenvoudige Rifugio met een echte bergsfeer. Voor evt. huttentochten kan de sleutel afgehaald worden bij de plaatselijke bergsportvereniging. Informatie bij de VVV. Verschillende wandelmogelijkheden hier. Even voor de Rifugio links omhoog begint het pad van de "Giro del Blumone"= rondwandeling om de Cornone di Blumone, 2830 m. hoog. Begin- en eindpunt op de camping. Dit is een erg mooie maar langere tocht, ca. 6,5 uur. In de zomer van ‘98 liepen we deze tocht voor de tweede keer. We kampeerden toen echter op de camping bij Gaver en hoefden dus niet met de auto. Wel heel erg de moeite waard voor wie van de echte Dolomietensfeer houdt. De lagere stukken zijn groen en ruig. Boven is het een en al rots en af en toe ongevaarlijke Lees verder op de volgende pagina 93

sneeuwveldjes, die je met gewone bergschoenen best kunt oversteken, wel genieten voor onze kinderen (10 en 13 toen) natuurlijk. Een keer over de pas komt al snel Rifugio Tita Secchi in zicht, kortgeleden volledig gerenoveerd. Ze serveren alles, van spaghetti tot stukken taart en koffie, geen ijsjes ;-) En prachtige uitzichten boven. De hele Adamello en Brentaketens zijn vanaf de pas, op 2633 m. hoogte, te zien. Op de kaart is de route gedeeltelijk als stippeltjespad, alpinistenpad dus, aangegeven. In praktijk valt dit reuze mee en slaat dit op het geklauter over grote stenen op het laatste stuk voor de pas. Kaart meenemen. Alternatieven voor een kortere wandeling - wel een kaart meenemen: 1. bijna aan het einde van de camping linksaf tot de voet van de berg, zie bordjes, naar Rifugio Tita Secchi aan het Vaccameer. 2. met de auto even terug naar de geasfalteerde weg en sla rechtsaf, verder omhoog. Een paar km verder, even na een soort pasje, staan vaak auto’s langs de weg geparkeerd. Hier begint aan de rechterkant een gemarkeerde route naar Rifugio Tita Secchi. Uw beginpunt is nu 200 m. hoger en het pad stijgt veel makkelijker. Ca. anderhalf uur lopen naar de Rifugio. Het pad komt via vele s-bochten over een puinwaaier (niet van het pad afgaan) uit bij de Rifugio aan het meer, waar u heerlijk koffie kunt drinken. Heel aparte sfeer. Bijzonder op deze laatste route is het aparte rotsige maanlandschap met z`n lichtgroen bemoste stenen en zeldzame flora. Hier leven tientallen bergmarmottenkolonies en vele gemzen. Rustig lopen zonder lawaai, en in de buurt van de Rifugio wat zijpaden verkennen, dan heeft u kans ze te zien. Bent u een kaasliefhebber? Stop dan even in Bagolino of omstreken bij een Alimentari en koop een stukje diepgele "Bagoss" Deze zeer pittige kaas wordt alleen in de bergen achter Bagolino geproduceerd door de bergboeren en is een typisch streekproduct. Heerlijk!

41. Val Genova - 45 km - 60 min. (naar het begin v.d. vallei) De Val Genova is een Nationaal Park. U volgt dezelfde route als bij tocht 39 maar gaat bij Pieve di Bono gewoon rechtdoor. Vlak achter Pinzolo ziet u de afslag links naar de Val Genova. Pas na enkele kilometers komt u in de werkelijke vallei, eerst langs een stuwmeertje. Lees verder op de volgende pagina 94

“Vlak na het stuwmeertje is de ingang van het park Op dit punt moet je je wagen achterlaten (op gratis parking) en mag je te voet verder (ook gratis) om de vallei te verkennen. Of je betaalt 4 euro voor je wagen en dan kan je nog +/- 4.5 km verder rijden tot Ponte Maria. Van daar tot aan Malga Bedole kan je alleen te voet of met een pendelbus verder.” Ingrid Monden aug. 2004 U passeert de Cascata di Nardis, een schitterende waterval. In het hoogseizoen is het hier erg druk. Wanneer u verdergaat wordt de vallei steeds mooier en de weg steeds rustiger. Na ca. 1 km komt u bij Rifugio Fontana Bona, een authentieke houten Rifugio met grote tuin, zeer geschikt als pleisterplaats. Aan het eind van de vallei vindt u Rifugio Bedole. Overal zijn prachtige picknickplekjes en beginnen mooie wandelroutes. De schoonheid van de vallei is onovertroffen. Helaas zorgt de status van Nationaal Park voor nogal wat binnenlands toerisme.

42. Parco Alto Garda Bresciano Baitoni - Bondone - 25 km - 45 min. panorama over het Idromeer Rijd richting Idromeer en ga aan het begin van het dorpje Storo linksaf richting Baitoni. Over een rustig weggetje met mooie rustieke boerderijen komt u uit bij een minder toeristisch gedeelte van het Idromeer. Leuke kleine camping - Miralago - bij Hotel-Pizzeria met een openbaar strand. Lees verder op de volgende pagina 95

Ga vlak voor de camping omhoog richting Bondone. Via een flink aantal haarspeldbochten en schitterende uitzichten op het Idromeer komt u uit in het bergdorpje Bondone. Het ligt tegen de berg aangeplakt als een adelaarsnest. Parkeren buiten het dorp. De weg splitst zich en beide kanten op kunt u nog een paar km verder rijden, daarna wandelen. Schitterende wandelmogelijkheden hier en lekker rustig. U bent nu in het Parco Alto Garda Bresciano.

43. Viermerentocht - Rondrit Ledro Garda Valvestino en Idromeer dagtocht ca. 150-180 km “Wij hadden een leuke tijd in Pieve di Ledro. We willen jullie een compliment maken voor jullie uitstekende internetsite, die zowel voor zoeken, als boeken erg goed werkt. Wij boekten op donderdag, hadden op vrijdag onze papieren en waren op zaterdag in Pieve di Ledro, prima!!! Ook het materiaal dat we bij de boeking kregen was verrassend compleet en efficiënt in gebruik. We hebben een aantal wandelingen en een autotocht uit het groene boekje gemaakt, de heerlijke ijssalon meerdere malen bezocht en voor vrienden (en onszelf) de heerlijke frambozenlikeur van de apotheek meegenomen. Wat betreft de autotochten hebben we nog een aanvulling voor het groene boekje: Vanuit Pieve di Ledro via Riva del Garda langs de westelijke oever van het Gardameer rijden tot Gargnano (45 min.) Daar de afslag Navazzo/Lago d' Idro nemen. Dan kom je op een prachtige en heerlijk rustige weg met mooie panorama's over het Gardameer en rijd je door schitterende natuur langs het Lago di Valvestino over Capovalle naar het Idromeer. Wij maakten daar een heerlijke stop bij het openbare strand van Anfo (tussen de twee campings in). Na lekker gezwommen en geluierd te hebben zijn we via Ponte Caffaro naar Storo gereden. (In Anfo schijnt ook nog een Venetiaanse vesting te zijn maar die hebben wij niet bezocht) In Storo hebben we in het centrum nog even rondgeslenterd in enkele schilderachtige straatjes onder het loodrechte rotsmassief. Dan van Storo door het mooie nauwe dal (of kunnen we het een kloof noemen?) van de Passo di Ampola terug naar Valle di Ledro. Op het hoogste punt van de pas een heerlijke cappuccino (voor 80 cent!) tussen de loslopende kippen bij Albergo Ampola en dan weer terug naar Pieve. Bedankt voor de goed verzorgde vakantie! “ Co en Gerda van der Maas, augustus 2004

96

LEDRO LINKS

www.meteotrentino.it weerberichten en satellietfoto’s, Italiaans, link naar Engelstalig weerbericht.

www.vallediledroinfo.com de homepage van de Val di Ledro, verzorgd door de VVV, meertalig, veel info. www.gardaworld.com/eng/WebCams Overzicht van 3 webcams gericht op het Gardameer. Klik op de webcam bij Riva del Garda: deze is gericht op de bergen rondom het Ledromeer en geeft een prachtige actuele weersituatie. Leuk om even te kijken voor vertrek. www.rivadelgarda.com de homepage van Riva del Garda. www.vallediledro.com de site van de VVV in het Ledrodal. members.home.nl/moetzie/ledromeer2003.html Leuke homepage van Martien en Ellemien die al verschillende keren met hun honden op vakantie waren in het Conceidal. me.in_berlin.de/~bitrot/bike_garda.html mountainbike in de bergen bij het Gardameer, foto’s en beschrijving Engels o.a. route Tremalzopas. www.lagobiker.it site voor de echte mountainbiker met overizicht van alle avontuurlijke tochten rond het ledromeer - ook in het Duits. www.gardatrentinoonline.it In het Italiaans, Engels en Duits. Internetsite van het Noordelijke deel van het Gardameer dat in de provincie Trentino ligt, met stadjes als Riva del Garda, Arco & Torbole. www.arco.org Site met alle wetenswaardigheden over Arco (alleen Italiaans).


Aantekeningen

98

ALPICASA V.O.F. Agnes Hovinga en Gerard Blok O. Nassaustraat 12 8933BR LEEUWARDEN Telefoon: +31 (0) 58 2159154 Mobiel: +31 (0) 653176285 +31 (0) 654986840 E-mail: [email protected] Website: www.alpicasa.nl Design: Blok Design [email protected]

INLEIDING. Beste vakantiegast,

Recommend Documents