INITIATIEVEN GEZOCHT VOOR BOERDERIJ DE PAS

INITIATIEVEN GEZOCHT VOOR BOERDERIJ DE PAS Selectieleidraad (deel 1)

12-04-2013 Natuurmonumenten Noordereinde 60 1243 JJ ’s-Graveland www.natuurmonumenten.nl

Inhoud Samenvatting........................................................................................................................................... 3 1. Inleiding ............................................................................................................................................... 4 2. Boerderij De Pas en Nationaal Park Sallandse Heuvelrug .................................................................... 5 2.1 De Sallandse Heuvelrug.............................................................................................................. 5 2.2 Boerderij De Pas ......................................................................................................................... 6 2.3 Huidige gebruik van de boerderij en het infopunt ......................................................................... 6 2.4 Ontwikkelingen op en nabij boerderij De Pas ............................................................................... 7 3. Ambitie en programma van eisen ....................................................................................................... 10 4 Programma van eisen ......................................................................................................................... 12 4.1 Randvoorwaarden ..................................................................................................................... 12 4.2 Wensen .................................................................................................................................... 13 4.3 Beleidskaders ........................................................................................................................... 14 5. Selectieprocedure .............................................................................................................................. 15 5.1 Opzet selectieprocedure: 3 fasen .............................................................................................. 15 5.2 Adviescommissie en beoordeling initiatieven fase 1................................................................... 16 5.3 Planning.................................................................................................................................... 17 5.4 Indienen aanmelding ................................................................................................................. 18 5.5 Inhoud en indeling aanmelding .................................................................................................. 18 5.6 Contactpersoon selectieprocedure ............................................................................................ 18 Bijlage 1: Aanmeldingsformulier boerderij De Pas .................................................................................. 19 Bijlage 2: Foto’s Boerderij De Pas .......................................................................................................... 21 Bijlage 3: Dromen uit de omgeving van De Pas ...................................................................................... 23 Bijlage 4: Natuurdoelstellingen Sallandse Heuvelrug .............................................................................. 26

2

Samenvatting Aan de westelijke rand van Nationaal Park De Sallandse Heuvelrug ontvouwt zich voor de ogen van natuurgenieters en recreanten een prachtige oude krukhuisboerderij op een schilderachtige plek: boerderij De Pas. Deze boerderij bevindt zich op een strategische plek tussen Nijverdal en Deventer. Natuurmonumenten vindt het belangrijk dat de unieke natuur- en cultuurwaarden van het gebied en de gebouwen voor de toekomst behouden blijven en dat mensen daarvan kunnen blijven genieten. Daarom zet Natuurmonumenten in op het vergroten van de toeristisch-recreatieve publieksfunctie van deze boerderij. Gezien de kwaliteiten van de boerderij en de perspectiefvolle ligging ziet Natuurmonumenten hier goede kansen voor. Op dit moment bevindt zich in een van de drie schuren van de boerderij een steunpunt voor het Nationale Park. Natuurmonumenten heeft de ambitie om samen met een ondernemer vanaf 2014 de boerderij onderdeel te laten uitmaken van dit steunpunt. We staan daarbij open voor inspirerende initiatieven van ondernemers, liefst met aanbod van horeca. Uiteraard zijn er meerdere mogelijkheden en een aantal randvoorwaarden voor ontwikkelingen op deze plek. Zoals dat de boerderij een visitekaartje voor Natuurmonumenten zou moeten worden, in goede balans met de omgeving (het Nationale Park en het dorp Haarle) en de mogelijkheid dat de boerderij bewoond wordt. Bent u geïnteresseerd? Lees dan verder in deze leidraad, waar u alles vindt over de ambities van Natuurmonumenten voor de boerderij en haar omgeving en de wijze waarop wij die, samen met u, willen verwezenlijken. Wij nodigen u van harte uit om samen met ons invulling te geven aan de toekomst van boerderij De Pas!

3

1. Inleiding Natuurmonumenten beschermt 355 Nederlandse natuurgebieden en 470 rijksmonumenten, en is spreekbuis voor álle natuur in Nederland. Natuurgebieden en monumentale gebouwen beschermen we met steun van 727.000 leden, 692 medewerkers en 3.500 vrijwilligers. We zijn daarmee de op een na grootste natuurbeschermer van Nederland. Als dieren en planten worden bedreigd, laten we van ons horen: we bedenken alternatieven of dwingen natuurcompensatie af. Jaarlijkse metingen wijzen uit dat door ons goede natuurbeheer de natuurkwaliteit er in onze gebieden flink op vooruit gaat. Miljoenen Nederlanders recreëren en genieten in onze natuurgebieden. Jongeren ervaren bij ons in ‘real life’ dat natuur dichtbij bescherming verdient, en niet uitsluitend nodig is op verre, exotische locaties. In dat kader beheert Natuurmonumenten de Westrand van Nationaal Park De Sallandse Heuvelrug en de daarbij behorende gebouwen. Het betreft 5 gebouwen: de authentieke boerderij De Pas aan de Molenweg 2 in Haarle, twee erbij gelegen schuren, een tegenover het erf gelegen informatiecentrum en een schaapskooi op 10 minuten wandelen van de boerderij. In 2004 is het gebied Nationaal Park geworden. De Pas is aangewezen als één van de steunpunten binnen het Nationaal Park, zodat de recreanten die het Nationaal Park bezoeken gastvrij ontvangen worden. Eind 2013 verhuizen de huidige bewoners van boerderij De Pas. Natuurmonumenten wil de boerderij inzetten om het informatiepunt beter dan nu geschikt te maken voor mensen die willen genieten van het Nationaal Park. Natuurmonumenten wil graag horeca aanbieden en staat open voor andere aanvullende ideeën op deze plek. Voor de toekomstige ontwikkeling van boerderij De Pas is Natuurmonumenten daarom op zoek naar inspirerende ideeën en een goede partij om die ideeën te realiseren. Voor dit doel hebben wij voorliggende selectieleidraad opgesteld. Hierin leest u onder andere de ambities van Natuurmonumenten voor de boerderij en haar omgeving en de wijze waarop zij die, samen met u, wil verwezenlijken. Wij nodigen u van harte uit om samen met ons invulling te geven aan de toekomst van boerderij De Pas! In deze leidraad vindt u meer over: - de boerderij en omgeving (hoofdstuk 2); - Natuurmonumenten en haar ambitie op deze plek (hoofdstuk 3); - het programma van eisen waaraan het voorstel wordt getoetst (hoofdstuk 4) en - uitleg over de selectieprocedure (hoofdstuk 5).

4

2. Boerderij De Pas en Nationaal Park Sallandse Heuvelrug 2.1 De Sallandse Heuvelrug Boerderij De Pas en Informatieschuur De Pas liggen aan de westrand van het Nationaal Park Sallandse Heuvelrug. De Sallandse Heuvelrug staat bekend om haar on-Nederlandse hoogteverschillen en de uitgestrekte bossen en heidevelden. De Sallandse Heuvelrug is populair bij recreanten: het is de meest bezochte gratis toegankelijke attractie voor toeristen in Overijssel. Geschat wordt dat het Nationaal Park ongeveer 1 tot 1,25 miljoen bezoekers per jaar trekt. In het hoogseizoen komt 70% van de bezoekers vanaf een vakantieadres. Toeristen zijn derhalve een belangrijke bezoekersgroep van de Sallandse Heuvelrug. Wandelen is de meest ondernomen activiteit, maar er wordt ook veel gefietst. Vanaf diverse recreatieve steunpunten met parkeergelegenheid zijn wandel- en fietsroutes uitgezet. 1

Het gebied rondom De Pas bevindt zich op hoge ‘enk ’ gronden en valt te typeren als een heidelandschap. Juist op deze plek is het reliëf van de heuvelrug goed te beleven. Een bezoek aan de Sallandse Heuvelrug duurt veelal langer dan 1 uur. De hoofdreden om de Heuvelrug te bezoeken is de natuur. Daarnaast zijn voorzieningen als het bezoekerscentrum van SBB ook belangrijke redenen om naar het Nationaal Park te komen. Het bezoekerscentrum trekt jaarlijks zo’n 100.000 bezoekers. Het blijkt derhalve dat deze attractie-elementen aantrekkelijk gevonden worden door een deel van de bezoekers.

Eigendommenkaart Sallandse Heuvelrug

Hoofddoel van het Nationaal Park is om de kwaliteiten van het gebied voor natuur en mens te behouden door zorg voor de natuur, aandacht voor natuurgerichte recreatie en communicatie en bevordering van wetenschappelijk onderzoek. In het Beheer- en inrichtingsplan “Levend Paars” staat verwoord hoe het Nationaal Park hier invulling aan wil geven: http://www.nationaalpark.org/docs/200507111626311504.pdf. De Sprengenberg is een zomer- en jachthuis dat op loopafstand van boerderij De Pas ligt. Een juweeltje midden in de Sallandse Heuvelrug. Opmerkelijk onderdeel van het huis is de hoge uitkijktoren. Het huis is gelegen op het hoogste punt van de Sprengenberg. Er loopt een mooie wandelroute vanaf informatiepunt De Pas naar de Sprengenberg (35 meter hoog). Vanaf de rand van het bos heb je prachtig zicht over de heide, die zich uitstrekt over de Sprengenberg en doorloopt over de Haarlerberg en Holterberg. Dit grote heidegebied is de laatste plek in Nederland waar het korhoen voorkomt. Er leven hier nog enkele korhoenders. Van begin maart tot half mei kun je ze zien baltsen. Zomer- en jachthuis ‘de Sprengenberg’

1

http://www.natuurmonumenten.nl/route/wandelroutesprengenberg-op-de-sallandse-heuvelrug

In Salland wordt een oude akker ‘enk’ genoemd. In Twente noemt men dat ook wel ‘es’

5

2.2 Boerderij De Pas Boerderij De Pas bevindt zich aan de Molenweg 2 te Haarle, gemeente Hellendoorn. Het complex bestaat uit een krukhuisboerderij, een houten schuur en twee stenen schuren. De boerderij dateert uit 1891. Op het erf staat tegenwoordig een stenen schuur uit 1932, een stenen schuur uit 1905 en een later geplaatste houten kapschuur (tweede helft 20ste eeuw). De boerderij en de schuren zijn niet geregistreerd als beschermd rijksof gemeentelijk monument, maar zijn cultuurhistorisch gezien wel waardevol. De later geplaatste houten kapschuur mag eventueel herbouwd worden. De naam ‘De Pas’ is afkomstig van een oudere herberg, die aan de overzijde van de weg gelegen was aan de oude handelsroute van Hellendoorn naar Deventer. Deze boerderij vormde lange tijd het centrum van een groep boerderijen ten zuiden van de Haarler Enk. Nadat deze herberg afgebrand was, werd deze in 1891 aan de overzijde van de weg herbouwd en ontstond de huidige boerderij. Voor meer informatie zie bijlage 2. Natuurmonumenten zoekt een invulling voor boerderij De Pas vanaf eind 2013. In totaal zijn er 4 gebouwen beschikbaar: de woonboerderij met bijbehorende stenen en houten schuur en het informatiepunt. Op tien minuten lopen bevindt zich een verwonderplek voor kinderen en er is een parkeerplaats voor circa 50 auto’s op enkele minuten lopen afstand.

2.3 Huidige gebruik van de boerderij en het infopunt Huidige bewoners Boerderij De Pas Op dit moment wordt de boerderij bewoond door een pachter en zijn familie. Zij verhuizen eind 2013, waarna de boerderij weer vrij inzetbaar wordt voor Natuurmonumenten.

6

Huidig gebruik informatiecentrum De Pas Informatieschuur De Pas is op dit moment een deels onbemande informatieschuur van Natuurmonumenten (dit kan dus veranderen). De informatieschuur is in weekenden en tijdens vakanties de gehele dag geopend. Vaak zijn er vrijwilligers aanwezig die koffie schenken en informatie verstrekken aan bezoekers. Daarnaast vormt de informatieschuur ook het startpunt voor excursies en activiteiten in het Nationaal Park. Bij De Pas start de langste ATBroute van Nederland, Die tocht voert langs prachtige vergezichten over uitgestrekte heidevelden. Alhoewel een deel van de bezoekers wel gebruik maakt van informatieschuur De Pas, is dit voor nagenoeg niemand een reden om het Nationaal Park te bezoeken. De Pas trekt naar schatting zo’n 5.000 bezoekers per jaar. De huidige informatieschuur krijgt een waardering van 7,5 (op schaal 1-10).

2.4 Ontwikkelingen op en nabij boerderij De Pas Verwonderplek Recent is vlakbij de boerderij, op zo’n 10 minuten lopen, een nieuwe verwonderplek voor jeugd aangelegd. Deze bestaat uit enkele speelaanleidingen en een nostalgische hooischuur waar een natuurlijke leestroon in staat. Jaarlijks vindt hier het ‘houtdorp’ plaats, waar de jeugd van Haarle en omstreken hutten mag bouwen.

Verwonderplek met leestroon

Natuurmonumenten is voornemens, in overleg, meer speelaanleidingen voor kinderen te creëren in de buurt van de boerderij.

Droomsessie met omgeving In februari 2013 is door Natuurmonumenten met omwonenden, ondernemers, VVV, gemeente en andere belangstellenden gedroomd over een nieuwe invulling van boerderij De Pas. Het beeld dat daar naar voren kwam is dat men de boerderij enerzijds zag als horeca gelegenheid, met meerdere functies en anderzijds als woonboerderij. Bijvoorbeeld een open boerderij, waar recreanten een kijkje kunnen komen nemen. Het huidige informatiepunt zou dan uitgebreid kunnen worden met horeca. In beide gevallen ziet men de boerderij bewoond, zodat de bewoners ook een oogje in het zeil kunnen houden op het erf en de nabije omgeving. Tijdens de sessie gaf men aan dat we ons kunnen onderscheiden ten opzichte van andere steunpunten door kleinschaligheid, rust, historie en het leveren van een kwalitatief hoogstaand welkom voor de recreanten die nu al komen (zijnde rustzoekers, fietsers en wandelaars). Het aanbod zou zich daarnaast meer kunnen richten op kinderen. Bij voorkeur gebruik van lokale producten. Er zou een sfeer kunnen heersen alla het Engelse ‘National Trust’: met een tearoom en shop. Open in zomer en winter, met werknemers en vrijwilligers uit Haarle.

7

Een idee dat veel stemmen kreeg van aanwezigen werd als volgt verwoord: De boerderij wordt in haar historische vorm bewoond door een gezin/echtpaar. Zij zijn dagelijks op en om het erf te vinden: maaien het grasveldje, verzorgen de moestuin en ontvangen bezoekers. Het gaat heel gemoedelijk. In de weekenden worden zij geholpen door vrijwilligers, door de week door de cliënten van Zorgboerderij Kemper. De basisschool Haarle komt als vast lesonderdeel ook regelmatig langs om lekker buiten te ravotten en te leren. De kinderen vinden het zo leuk dat ze na schooltijd ook regelmatig op de berg te vinden zijn. De Pas is onderdeel van de vele activiteiten die Haarle organiseert. En omdat er een klein café is met lokaal biologisch bier en borrelhapjes komen de buren hier om elkaar te ontmoeten. De toerist en recreant voelt zich helemaal ondergedompeld in het Sallands leven. Lees voor meer ideeën bijlage 3. Haarle en omgeving Boerderij De Pas is gelegen nabij Haarle in de gemeente Hellendoorn. Deze gemeente is gelegen in de toeristische regio Salland. Deze regio heeft een landelijk karakter. Het gaat goed met het toerisme in Overijssel. In het afgelopen jaar kozen bijna 1,6 miljoen Nederlanders voor Overijssel als vakantiebestemming, 7% meer dan in 2011. Samen besteedden zij ruim 247 miljoen euro. In Salland vonden 326.000 vakanties en zakelijke bezoeken plaats. In totaal zijn er 7500 slaapplaatsen in Salland bij de verschillende verblijfsaccommodaties. Zie ook http://www.overijssel.nl/thema's/toerisme/toerisme-vrije-tijd/. De gemeente Hellendoorn wordt buiten het Nationaal Park de Sallandse Heuvelrug gekenmerkt door het Reggedal (met de rivier de Regge), de veengebieden en het agrarische landschap. De gemeente telt 36.000 inwoners, die verdeeld zijn over de kernen Nijverdal, Hulsen, Hellendoorn, Haarle, Daarlerveen, Daarle en Egede. Haarle zelf telt 2.220 inwoners. Dicht bijzijnde grotere plaatsen zijn Raalte, Rijssen en Almelo. Haarle is een klein ‘boeren dorp’ met beperkte voorzieningen. De laatste jaren staat het voorzieningenniveau in het dorp onder druk. Op dit moment zijn er de volgende voorzieningen die relevant zijn voor recreanten en toeristen: • 2 restaurants • 2 cafés • 1 cafetaria • 1 radiomuseum • 1 huifkarverhuur • 2 fietsverhuurders • 1 hotel (17 kamers) • 4 pensions /B&B • 4 particuliere vakantiewoningen • 3 groepsaccommodaties • 1 natuurkampeerterrein • 3 mini-campings Nationaal Park Sallandse Heuvelrug: Er zijn 3 entrees naar het Nationaal Park: 1) Buitencentrum De Sallandse Heuvelrug in Nijverdal (circa 100.000 bezoekers per jaar) 2) Natuurdiorama Holterberg (circa 40.000 bezoekers per jaar) 3) Informatiepunt De Pas in Haarle (circa 5.000 bezoekers per jaar)

8

Buitencentrum De Sallandse Heuvelrug (Staatsbosbeheer) Op 21 april 2013 opent Staatsbosbeheer het nieuwe Buitencentrum De Sallandse Heuvelrug aan de Grotestraat 281 in Nijverdal. In dit nieuwe Buitencentrum komen onder andere een restaurant met open haard en terras, een expositieruimte, een telescoopruimte en planetarium en een winkel met leuke spullen. Ook worden er allerlei activiteiten georganiseerd en is er de mogelijkheid om in het Buitencentrum te vergaderen. Na de opening worden 140.000 bezoekers per jaar verwacht. Natuurdiorama Holterberg Het Natuurdiorama heeft een van de grootste collecties Europese diersoorten van Nederland en laat meer dan 500 dieren zien. Variërend van de grootste zangvogel van Nederland tot de enige aap die voorkomt in Europa. Zij bieden wandel- en fietsroutes, arrangementen voor families of bedrijfsuitjes, groepen, meetings en kinderpartijtjes aan. Er is een winkel die allerlei artikelen op het gebied van natuur verkoopt. Deze entree ligt aan de zuidzijde van De Sallandse Heuvelrug bij Holten. Deze entree ontvangt 40.000 bezoekers per jaar.

9

3. Ambitie en programma van eisen Natuurmonumenten is een vereniging met ruim 727.000 leden. Voor hen en alle andere liefhebbers van natuur en cultuur beheert Natuurmonumenten vele natuurgebieden en cultuurhistorische monumenten. Het westelijke deel van Nationaal Park De Sallandse Heuvelrug en de gebouwen die onderdeel zijn van boerderij De Pas, horen daar bij. Natuurmonumenten vindt het belangrijk dat de unieke natuur- en cultuurwaarden van het gebied en de gebouwen voor de toekomst behouden blijven en dat mensen daarvan kunnen blijven genieten. Daarom zet Natuurmonumenten in op het vergroten van de toeristisch-recreatieve publieksfunctie van deze boerderij. We zien hier goede kansen voor gezien de kwaliteiten van de boerderij en de perspectiefvolle ligging. De ambitie voor boerderij De Pas Natuurmonumenten ziet boerderij De Pas en het informatiepunt als dé belangrijkste entree voor dit gedeelte van het Nationaal Park Sallandse Heuvelrug. Het is het natuurlijke startpunt voor routes en activiteiten. De boerderij, de bijgebouwen en de activiteiten die er plaatsvinden, passen bij de doelstelling en het imago van Natuurmonumenten. Het is een belangrijke schakel tussen de vereniging, haar leden en andere liefhebbers van cultuur en natuur. Natuurmonumenten wil in en rondom de boerderij zichtbaar zijn als gastheer van dit gebied. De ondernemer die wij zoeken werkt mede als ambassadeur voor Natuurmonumenten. Omgekeerd zorgt Natuurmonumenten ervoor dat de activiteiten die de ondernemer ontplooit bekend worden bij een groter publiek en haar 730.000 leden. Nieuwe initiatieven moeten bijdragen aan het vergroten van de publieksfunctie van het Nationale Park. We denken aan een groei van 5.000 naar 20.000 – 40.000 bezoekers per jaar bij een nieuwe invulling van boerderij De Pas. Natuurmonumenten heeft zelf ook de ambitie om meer activiteiten te ontplooien op en rondom De Pas. Ook vrijwilligers spelen hierbij een belangrijke rol. Gedacht wordt aan het organiseren van ‘Wilde Buitendagen voor kinderen’, het geven van informatie over de omgeving en startpunt voor excursies en workshops. We hebben de ervaring dat dit veel extra mensen aantrekt. Er moet ruimte zijn in de plannen voor het faciliteren van vrijwilligersruimte en ruimte voor groepen (kinderen). Natuurmonumenten gaat onderzoeken of de huidige locatie van de parkeerplaats verplaatst kan worden. De parkeerplaats bevindt zich nu midden in het natuurgebied op circa 2 minuten lopen van de boerderij. Om er te komen moet men over het erf van boerderij De Pas rijden: een onveilige situatie, vooral voor kinderen. Natuurmonumenten wil graag de parkeerplaats verplaatsen meer richting Haarle, zodat de parkeerplaats een natuurlijke brug vormt tussen het natuurgebied, De Pas en Haarle.

10

Natuurmonumenten heeft de ambitie duurzaam samen te willen werken met een ondernemer. Dat houdt in dat we de samenwerking liefst voor langere termijn aangaan en we voorkeur hebben voor ondernemers die maatschappelijk verantwoord ondernemen (en bijvoorbeeld gebruik maken van duurzame en lokale materialen en biologische producten). Van de ondernemer wordt een professionele houding verwacht en voldoende kennis en kunde om het initiatief tot een succes te maken. De nieuwe bewoner en uitbater van de boerderij onderschrijft de visie van Natuurmonumenten en draagt deze ook uit.

11

4 Programma van eisen Natuurmonumenten zoekt een ondernemer die een nieuwe functie bedenkt voor boerderij De Pas en/of de bijgebouwen. Hiervoor zijn beschikbaar: de boerderij zelf en de 3 bijbehorende schuren. Om de ambities voor de boerderij te verwezenlijken, vraagt Natuurmonumenten de indiener om te komen met inspirerende en creatieve ideeën. Er zijn volop mogelijkheden voor ingebruikname van de boerderij en bijgebouwen, maar er gelden ook een aantal voorwaarden: 1) randvoorwaarden en uitgangspunten 2) wensen 3) beleidskaders (richtlijnen van instanties). Het programma van eisen is de basis voor selectie van de initiatieven.

4.1 Randvoorwaarden 1) De boerderij en/of bijgebouwen fungeren als entree en informatiepunt voor het Nationaal Park en Natuurmonumenten: het is deels toegankelijk voor publiek. 2) Natuurmonumenten heeft voorkeur voor plannen inclusief daghoreca. 3) Openingstijden: het informatiepunt is (grotendeels en indicatief) ten minste elk weekend en in de vakanties open voor gasten tussen 10:00 en 17:00 uur. Dit mag uiteraard langer en vaker, afhankelijk van de plannen. 4) Natuurmonumenten wil ruimte en een rol houden voor de vrijwilligers. Op dit moment zijn zij gastheer en gastvrouw voor Natuurmonumenten, geven zij informatie over het gebied en schenken thee en koffie. In de toekomst ziet Natuurmonumenten mogelijkheden om met vrijwilligers excursies en kinderactiviteiten te ontplooien en achten we werkzaamheden als een vrijwillige boswachter of het runnen van een winkeltje mogelijk. In de plannen is ruimte voor de vrijwilligers: van waaruit men kan werken en van waaruit excursies kunnen starten en kinderen aan de slag kunnen met bijvoorbeeld ‘wilde buitendagen’ activiteiten. U moet hierbij minimaal denken aan een ruimte ter grootte van een klaslokaal voor 40 personen. 5) Het nieuwe initiatief past bij de ambitie en het imago van Natuurmonumenten. De sfeer en uitstraling van de inrichting past bij de huisstijl van Natuurmonumenten. We gaan uit van sfeerbeelden zoals:

6) Om het karakteristieke beeld van het erf met het hoofdgebouw De Pas en de diverse bijgebouwen te behouden zijn een aantal voorwaarden opgesteld in de ‘Beschrijving, waardering en voorwaarden voor boerderij ‘De Pas’’ van juni 2004. Deze voorwaarden zijn niet bedoeld om een functieverandering tegen te gaan, maar om de bestaande waarden te waarborgen. U kunt dit rapport opvragen bij de contactpersoon van de selectieprocedure Esther Gross: [email protected] 7) Het plan past binnen het (beoogde) bestemmingsplan. Op dit moment geeft het gemeentelijk bestemmingsplan aan De Pas de bestemming “maatschappelijk”. Natuurmonumenten is in gesprek met de gemeente over wijziging in het bestemmingsplan. Zodra we weten welke bestemming het precies zou kunnen krijgen gaan we de aanvraag in gang zetten, in overleg met de gemeente.

12

8) Natuurmonumenten wil een langdurige overeenkomst met de nieuwe gebruiker aangaan. Van de nieuwe huurder wordt dan ook een professionele houding verwacht en voldoende kennis en kunde om het initiatief tot een succes te maken. De nieuwe gebruiker onderschrijft de visie van Natuurmonumenten en verklaart deze op de boerderij uit te willen dragen. En staat ervoor open om nieuwe initiatieven af te stemmen met Natuurmonumenten. 9) Uitgegaan wordt van een (beoogde) overeenkomst met de nieuwe gebruiker als huurder en Natuurmonumenten als verhuurder. Verkoop van de boerderij wordt uitgesloten: Natuurmonumenten blijft eigenaar van de boerderij. Er worden marktconforme huurprijzen gehanteerd. Hoe hoog dat wordt, is afhankelijk van de plannen van de initiatiefnemer: • de huur is afhankelijk van de uiteindelijk te kiezen invulling en het aantal gebouwen. • de huur bestaat uit een deel basishuur en een deel omzetafhankelijke huur (welk deel weer variabel kan zijn; eerste jaren (opstart) laag en latere jaren hoger). Eventueel kan de schaapskooi (op 10 minuten lopen afstand) ook ingezet worden door de ondernemer. Dit kan in overleg. De laatst gebouwde houten schuur op het erf mag herbouwd worden. Een indicatie van de huurprijs: Boerderij heeft een oppervlakte van ca. 250 m2 en is gewaardeerd op: 2 • voor horecagebruik: € 110,--/ m per jaar (excl. BTW), totaal dus € 27.500,-- excl BTW per jaar 2 • voor wonen: ca. 120,--/ m per jaar (geen BTW van toepassing), totaal dus € 30.000,-- per jaar • of combinatie wonen/horeca. 2

2

Naastgelegen schuur heeft een oppervlakte van ca. 120 m en is gewaardeerd op € 60,--/ m per jaar (excl. BTW), totaal dus € 7.200,-- excl BTW per jaar 2

2

Tegenovergelegen Informatiepunt heeft een oppervlakte van ca. 135 m en is gewaardeerd op € 60,--/ m per jaar (excl. BTW), totaal dus € 8.100,-- excl BTW per jaar. Als de huurder investeert kan dat verrekend worden met de huur en gaan de bovengenoemde prijzen eventueel naar beneden.

4.2 Wensen -

-

Het beheer (huismeesterfunctie) van (een deel van) de boerderij kan onderdeel zijn van de uiteindelijke overeenkomst met Natuurmonumenten. Voorbeelden van verantwoordelijkheden van de ‘huismeester’ zijn: toezicht houden en uitvoeren van klein onderhoud, zicht houden op het informatiepunt etc. Definitieve bepalingen worden in onderling overleg opgenomen in de overeenkomst. Natuurmonumenten wil het dorp Haarle betrekken waar mogelijk, bijvoorbeeld via een samenwerking met de nabijgelegen zorgboerderij Schurinkshoeve. Natuurmonumenten staat open voor een groeimodel: waarin gestart wordt met geringe investeringen dat in de loop der tijd verder kan uitgroeien. Natuurmonumenten kan mee investeren met de inrichting, wat zich vertaalt in een hogere huurprijs. Natuurmonumenten wil graag meer aanbod voor kinderen realiseren bij het informatiepunt. We denken nu aan het ontwikkelen van een speelbos.

13

4.3 Beleidskaders Boerderij De Pas ligt in een rustiger gedeelte van de Sallandse Heuvelrug. De Sallandse Heuvelrug zelf trekt jaarlijks miljoenen bezoekers. Het achterland is prachtig en biedt veel mogelijkheden. Er ligt volop potentie voor nieuwe, inspirerende en uiteenlopende functies en activiteiten. Wel is er een aantal beleidskaders waarmee rekening moet worden gehouden. Nationaal Park de Sallandse Heuvelrug Levend paars, beheer- en inrichtingsplan voor het Nationaal Park de Sallandse Heuvelrug (http://www.nationaalpark.org/docs/200507111626311504.pdf). In het beheer- en inrichtingsplan Sallandse Heuvelrug wordt aangegeven dat recreatie gericht moet zijn op de kwaliteiten van het gebied. De belangrijkste recreatiedoelstelling is dat de bezoekers de mogelijkheid hebben om te genieten van natuur, landschap en rust zonder deze kwaliteiten te schaden. De verschillende recreatiefuncties dienen niet strijdig met elkaar te zijn. De eerste opvang van de recreanten dient plaats te vinden in de steunpunten. Hierbij ligt het hoofdaccent bij het bezoekerscentrum bij Nijverdal en het Natuurdiorama. De Pas is ook een steunpunt met circa 5075 parkeerplaatsen. Als steunpunt functioneert het naar wens, er is echter wel een wens voor een horecavoorziening. De Pas wordt vanaf de Almeloseweg ontsloten via de Molenweg. Ondernemers in de toeristisch-recreatieve sector dienen samen te werken en ondersteunen in hun promotie de doelen van het Nationaal Park. Arrangementen dienen aan te sluiten bij de recreatieve zonering van het gebied. Ecologische Hoofdstructuur De Sallandse Heuvelrug behoort tot de Ecologische Hoofdstructuur, een samenhangend netwerk van natuurgebieden en verbindingen daartussen op nationaal niveau. Het beschermingsregime voor de EHS gaat ervan uit dat als nieuwe ontwikkelingen passen binnen het vigerende bestemmingsplan, deze ook binnen het EHS-beleid passen. Voor ontwikkelingen waarvoor het bestemmingsplan aangepast dient te worden, geldt een ‘nee, tenzij-regime’. Nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen mogen hierbij in principe geen significant negatief effect hebben op de wezenlijke waarden en kenmerken van de EHS. Hier wordt opgemerkt dat er compenserende maatregelen genomen moeten worden, indien (bij aanpassingen van het bestemmingsplan) er in de ogen van het bevoegd gezag, i.c. de provincie Overijssel, sprake is van een significante aantasting van de EHS. Flora en fauna: Natura 2000 gebied Voor de bescherming van planten- en diersoorten geldt de Flora- en Faunawet. Ook deze wet gaat uit van een ‘nee tenzij’-regime. In de Flora- en faunawet is een zorgplicht opgenomen die voor alle dieren (beschermd en onbeschermd) geldt. Dit betekent dat menselijk handelen geen nadelige gevolgen mag hebben voor planten en dieren. Voor beschermde soorten (in Nederland circa 500) geldt specifiek beleid. Zo is het plukken van beschermde plantensoorten verboden, en mogen beschermde diersoorten niet verontrust worden. In de directe omgeving van boerderij De Pas zijn beschermde soorten aanwezig (zie bijlage 4). Afhankelijk van het uiteindelijk geselecteerde ingediende initiatief zal moeten worden onderzocht of eventuele schadelijke effecten kunnen worden voorkomen of dat een vrijstelling dan wel ontheffing voor het initiatief nodig is. Dit onderzoek is voorzien in fase 3 van deze selectieprocedure. In bijlage 4 is op hoofdlijnen per soort weergegeven met welke beperkingen rekening moet worden gehouden.

14

5. Selectieprocedure 5.1 Opzet selectieprocedure: 3 fasen De selectieprocedure bestaat drie fasen. De eerste fase bestaat uit het ophalen van zoveel mogelijk creatieve en inspirerende initiatieven voor boerderij De Pas. Hieronder wordt ingegaan op de verschillende stappen en de gevraagde inhoud van de aanmelding. Voor fase 2 en 3 is een aparte leidraad opgesteld die ter beschikking wordt gesteld aan de geselecteerde initiatiefnemers (aan het eind van fase 1). Tijdens het selectieproces kunt u zich door ons op diverse wijzen laten informeren: we verstrekken alle gegevens via de internetsite: http://www.natuurmonumenten.nl/natuurgebieden/nationaalpark-de-sallandse-heuvelrug/nieuws

-

u wordt in de gelegenheid gesteld de boerderij De Pas te bezichtigen (26 april en 25 mei). we houden de schriftelijke vragen die gesteld worden aan de onder 5.6 genoemde contactpersoon bij en plaatsen alle vragen en antwoorden op de website. U kunt ze daar zelf bekijken.

Fase 1: Inspirerende initiatieven: eerste selectieronde U wordt gevraagd om in deze eerste fase een inspirerend, aantrekkelijk en uitvoerbaar projectidee op hoofdlijnen in te dienen en uzelf voor te stellen middels een cv. Het projectidee, inclusief cv, bedraagt maximaal 6 pagina’s. De ingediende initiatieven worden beoordeeld op basis van vooraf opgestelde criteria door een adviescommissie. U vindt deze selectiecriteria in § 5.2. De beste initiatieven worden gevraagd hun plan mondeling toe te lichten aan de adviescommissie. Op basis van deze gesprekken worden uiteindelijk maximaal drie initiatieven geselecteerd voor de volgende fase. Fase 2: Indienen businesscases: definitieve selectieronde De in fase 1 geselecteerde initiatiefnemers (maximaal 3) worden gevraagd hun initiatief verder uit te werken in een businesscase. Een nadere toelichting op de vereisten aan deze businesscase zijn opgenomen in ‘Selectieleidraad deel 2’. De geselecteerde initiatiefnemers ontvangen deze aan het eind van fase 1. Op hoofdlijnen gaat het om: - een gedetailleerde beschrijving en ruimtelijke uitwerking van het plan; - een globaal overzicht van de benodigde aanpassingen op de boerderij en /of de schuren; - een indicatieve begroting waaruit de haalbaarheid blijkt. De initiatiefnemers krijgen drie maanden de tijd voor deze uitwerking. De ingediende businesscases worden beoordeeld op basis van vooraf opgestelde criteria door een adviescommissie, waarna de uiteindelijke initiatiefnemer wordt geselecteerd. Fase 3: Overeenkomen en gunnen - Natuurmonumenten treedt vervolgens in overleg met de geselecteerde initiatiefnemer en tracht een overeenkomst te sluiten over het toekomstig gebruik van (delen van) boerderij De Pas. De gegadigden die gedurende de selectieprocedure worden afgewezen, krijgen hierover schriftelijk bericht. Te allen tijde behoudt Natuurmonumenten zich het recht voor om de selectieprocedure om welke reden dan ook stop te zetten. Dit kan betekenen dat er uiteindelijk geen overeenkomst met een nieuwe gebruiker wordt ondertekend. Zolang er nog geen ondertekende (huur)overeenkomst tot stand is gekomen, is er geen sprake van enige gebondenheid van Natuurmonumenten en ook geen enkele verplichting tot het vergoeden van welke schade of kosten dan ook.

15

5.2 Adviescommissie en beoordeling initiatieven fase 1 Voor deze selectieprocedure wordt een breed samengestelde adviescommissie opgericht, waarin ook Natuurmonumenten en mensen uit het dorp zitting hebben. De commissie streeft naar consensus bij haar uitgebrachte adviezen. De adviescommissie adviseert Natuurmonumenten die uiteindelijk als eigenaar het besluit neemt over met welke initiatiefnemer in zee wordt gegaan. Het is initiatiefnemers niet toegestaan om in het kader van de selectieprocedure contact te zoeken met leden van de adviescommissie voor het verkrijgen van gegevens. Voor vragen over de selectieprocedure kunt u zich wenden tot de contactpersoon (zie § 5.6). De ingediende initiatieven worden door de adviescommissie beoordeeld volgens de volgende criteria: Uitsluitingcriteria Initiatiefnemers worden uitgesloten van deelname indien: faillissement voor hen is aangevraagd cq in staat van faillissement verkeren; de gronden waarop zij werkzaam zijn onverenigbaar zijn met Natuurmonumenten; desgevraagd geen Verklaring omtrent Gedrag (in het geval van natuurlijke personen) of een Verklaring omtrent het gedrag voor rechtspersonen (VOGrp) kan worden overlegd. Indien op een initiatiefnemer een van bovenstaande situaties van toepassing is, wordt degene uitgesloten van deelname. Harde criteria

waardering

1. Het initiatief laat een goed gastheerschap namens het Nationaal Park en Natuurmonumenten zien. 2. Er is voldoende ruimte voor vrijwilligers van Natuurmonumenten, om te werken, excursies te starten en activiteiten voor kinderen te kunnen organiseren (ter grootte van een klaslokaal voor 40 personen). 3. Het initiatief bevat daghoreca. 4. Het initiatief levert minimaal de door Natuurmonumenten gevraagde huurprijs op per jaar. Gemiddelde cijfer: totaal harde criteria / aantal criteria

… …

… … …/4=

Indien een ingediend voorstel voor meer dan 1 harde criteria een onvoldoende scoort, valt degene af voor verdere beoordeling. Zachte criteria 5. Het initiatief past bij de ambitie, het imago en de huisstijl van Natuurmonumenten. 6. De initiatiefnemer onderneemt maatschappelijk verantwoord en maakt gebruik van duurzame en lokale materialen en biologische producten. 7. Waardering (van de adviescommissie) voor de inhoud en kwaliteit van de visie (formule, bezoekersbereik, kwaliteit, ideeën voor aanvullende activiteiten etcetera). 8. Er is een goede klik tussen de initiatiefnemer en Natuurmonumenten. 9. Het initiatief biedt meerwaarde voor de inwoners van Haarle en omgeving. 10. Het initiatief zorgt voor een groei in het aantal bezoekers (van 5.000 → 40.000/jr in 2020). 11. De initiatiefnemer is bereid boerderij De Pas voor eigen rekening en risico in te richten en te exploiteren. 12. De initiatiefnemer beschikt over aantoonbare relevante ervaring. 13. De boerderij wordt bewoond en beheerd. 14. Het initiatief biedt mogelijkheden tot samenwerking met andere partijen in de regio. 15. Het erf houdt een karakteristieke sfeer. Gemiddelde cijfer: totaal zachte criteria gewogen / aantal criteria

Weging x waardering 3x… 3x… 3x… 3x… 3x… 3x… 2x… 2x… 2x… 1x… 1x… … / 11 =

16

Van de ingediende plannen die een volledige beoordeling ontvangen worden de gemiddelde scores van de harde en zachte criteria opgesteld en vergeleken. De adviescommissie geeft vervolgens advies over de beste voorstellen die hun initiatief aan de adviescommissie mondeling mogen komen toelichten (presenteren). Deze gesprekken vinden plaats op maandag 1 juli 2013. Op basis van de ingediende initiatieven en de presentaties worden uiteindelijk maximaal drie initiatieven geselecteerd voor deelname aan de tweede selectiefase. De niet geselecteerde initiatieven krijgen een schriftelijke afwijzing. De aanmeldingen worden uitsluitend beschikbaar gesteld aan de leden van de adviescommissie en volledig vertrouwelijk behandeld. Natuurmonumenten zal de aanmeldingen niet gebruiken voor andere doelen zonder uitdrukkelijke schriftelijke toestemming van de initiatiefnemer.

5.3 Planning De globale planning voor de drie fasen is als volgt: Fase 1: Indienen van inspirerende initiatieven Activiteit Publicatie selectieleidraad Bezichtiging 13.30-15.30 uur Deadline indienen initiatieven Beoordeling initiatieven en selectie van de best beoordeelde plannen Uitslag naar deelnemers van de best beoordeelde plannen voor presentatie Presentaties door de best beoordeelde initiatieven Advies voor fase 2 (maximaal 3 best beoordeelde initiatieven) Uitslag naar deelnemers van 3 best beoordeelde presentaties voor fase 2

Planning De Pas vrijdag 12 april vrijdag 26 april zaterdag 25 mei Vrijdag 14 juni 2013 14 – 24 juni 2013 maandag 24 juni 2013 maandag 1 juli 2013 vrijdag 5 juli 2013

Fase 2: Uitwerken van businesscases Werkzaamheden Start tweede fase Tweede bezichtiging Uitwerken businesscase Deadline indienen businesscase Mondelinge toelichting businesscase Beoordeling en selectie initiatief

Planning De Pas 5 juli 2013 in overleg in september juli -september 2013 dinsdag 1 oktober donderdag 10 oktober donderdag 10 oktober

Fase 3: Overeenkomen en gunnen overeenkomst Werkzaamheden Opstellen overeenkomst(en) nieuwe gebruikers Tekenen overeenkomst nieuwe gebruiker

Planning De Pas okt-nov 2013 nov-dec 2013

Opgave bezichtiging boerderij De Pas Om ter plekke te onderzoeken of uw initiatief past bij deze omgeving en de boerderij, stellen wij op 2 dagen de boerderij open voor bezichtiging (met dank aan de huidige bewoners). De bezichtigingen vinden op de volgende tijdstippen plaats: - vrijdag 26 april van 13.30-15.30 uur - zaterdag 25 mei van 13.30-15.30 uur De bezichtigingen vinden plaats onder begeleiding. Voor de bezichtigingen dient u zich aan te melden bij de in 5.6 genoemde contactpersoon. Voor bezichtiging op vrijdag 26 april meldt u zich uiterlijk woensdag 24 april aan, voor bezichtiging op zaterdag 25 mei meldt u zich uiterlijk woensdag 22 mei aan. De bezichtigingen vinden gezamenlijk plaats. In aanvulling op de bezichtiging kunnen indieners schriftelijk contact opnemen met de in 5.6 genoemde contactpersoon voor nadere aanvullende vragen aangaande de selectieprocedure.

17

5.4 Indienen aanmelding Voor de aanmelding van uw initiatief dient u gebruik te maken van het aanmeldingsformulier in bijlage 1. Indieners wordt gevraagd dit formulier in te vullen en uiterlijk vrijdag 14 juni 2013 toe te sturen aan de in 5.6 genoemde contactpersoon. Bij voorkeur wordt het formulier digitaal aangeleverd, in PDF. Het ingevulde aanmeldingsformulier mag maximaal bestaan uit 6 pagina’s (A4). Eventuele bijlagen buiten het genoemde maximum van 6 pagina’s worden voor kennisgeving aangenomen, maar spelen geen rol in de beoordeling. Er is geen mogelijkheid om een aanmelding mondeling toe te lichten, wel kan Natuurmonumenten om een nadere toelichting vragen. De best beoordeelde initiatieven (maximaal 4) worden gevraagd hun ideeën in een presentatie mondeling toe te lichten.

5.5 Inhoud en indeling aanmelding Het is voor Natuurmonumenten van belang dat de aanmeldingen onderling goed vergelijkbaar zijn. Om die reden wordt indieners gevraagd het aanmeldformulier in bijlage 1 in te vullen. Onderdelen in dit formulier zijn: 1. Gegevens initiatiefnemer Wij vragen de indiener een korte beschrijving te geven van de eigen organisatie/het eigen bedrijf. Ook natuurlijke personen kunnen een initiatief indienen. Elke potentiële exploitant wordt gevraagd een cv mee te sturen. Het staat partijen vrij om individueel, of gezamenlijk een initiatief in te dienen. Als wordt gekozen voor het laatste, is van belang om de rol van iedere partij helder toe te lichten. 2. Het initiatief De indiener wordt gevraagd een korte inhoudelijke toelichting te geven op het initiatief. Expliciet wordt gevraagd om een toelichting op elk van onderstaande aspecten: - aansluiting bij ambities van Natuurmonumenten; - toelichting waarom boerderij De Pas voor uw initiatief een geschikte locatie is; - historie van uw initiatief (indien van toepassing); - de beoogde relatie met de omgeving. 3. De initiatiefnemer De indiener(s) wordt gevraagd zijn/haar/hun geschiktheid als initiatiefnemer te onderbouwen. NB: Het is in deze fase nadrukkelijk niet de bedoeling om een volledige businesscase op te stellen.

5.6 Contactpersoon selectieprocedure Contactpersoon bij de selectieprocedure is: Projectassistent : Email adres:

Esther Gross, Natuurmonumenten [email protected]

18

Bijlage 1: Aanmeldingsformulier boerderij De Pas Middels dit formulier kunt u uw initiatief aanmelden voor de selectieprocedure om te komen tot een nieuwe invulling voor boerderij De Pas. Een nadere toelichting vindt u in hoofdstuk 5 van deze selectieleidraad. Het ingevulde formulier mag maximaal 6 A4-pagina’s beslaan, inclusief cv. Het cv kunt u in eigen vorm toesturen. Bij voorkeur wordt het formulier digitaal aangeleverd, in PDF.

Naam initiatief

Naam van uw initiatief

Initiatiefnemer(s) Naam contactpersoon

Uw naam

Organisatie

Naam organisatie

Contactgegevens

Tel: Email: Adres: Website:

Uw initiatief 1) Uw plan

Geef een korte inhoudelijke toelichting op uw initiatief. Geef aan waarom boerderij De Pas voor uw initiatief een geschikte locatie is. Omvat uw plan daghoreca?

2) Ambities Natuurmonumenten

In hoeverre sluit uw plan aan bij de ambities van Natuurmonumenten? Hoe ziet u uw bijdrage daarbij als gastheer voor het Nationaal Park en Natuurmonumenten?

3) Financieel

Bent u in staat de huurprijs zoals aangegeven te betalen? In welke vorm heeft u dat voor ogen? Kunt u zelf investeren?

4) Vrijwilligers

Omvat uw plan ruimte voor vrijwilligers? Waar ziet u die ruimte en hoe wilt u dit (laten) invullen?

5) Programma van eisen

In hoeverre sluit uw plan aan bij het programma van eisen van hoofdstuk 4?

6) Duurzaam ondernemen

Hoe staat u tegenover maatschappelijk verantwoord ondernemen? In hoeverre maakt u gebruik van duurzame, lokale en biologische producten?

19

7) Bezoekers

Wat biedt u bezoekers? Hoeveel (extra) bezoekers verwacht u door uw initiatief? Wat verwacht u van Natuurmonumenten?

8) Relatie met omgeving

Geef een korte toelichting op de relatie van uw initiatief met de omgeving.

9) Boerenerf

Wilt u de boerderij bewonen en beheren? Voorziet uw plan in het aanpassen van het erf? Zo ja, hoe dan?

10) Historie initiatief

Is voor dit initiatief in het verleden ook een andere locatie in beeld geweest? Zo ja, waarom is het initiatief daar niet van de grond gekomen?

11) Geschiktheid om uw idee te realiseren

Licht toe waarom u geschikt bent of uw organisatie geschikt is om dit initiatief te realiseren. Heeft u relevante ervaring? Zo ja: kunt u dat toelichten?

12) Eventuele overige opmerkingen

20

Bijlage 2: Foto’s Boerderij De Pas

21

22

Bijlage 3: Dromen uit de omgeving van De Pas Droombeelden gebouwen De Pas Ter inspiratie geven we hier alle droombeelden mee vanuit de omgeving van De Pas. Natuurmonumenten heeft onder andere op basis van deze ideeën de selectieleidraad opgesteld en de voor haar belangrijkste punten uitgehaald. Die staan ook in de beoordelingscriteria. Aanwezigen schetsten hun ideale invulling van boerderij De Pas in 2020 en waardeerden de dromen met punten. Men kon in totaal per persoon 10 punten toekennen en men mocht meerdere punten aan 1 idee geven. Er waren 16 personen aanwezig bij de droomsessie. Omschrijving Onderscheidend: - door kleinschaligheid, kwaliteit, karakter van het gebied; - voor kinderen: "echt spelen" en echt ontdekken van de natuur; - door lokale producten beleven bij lokale horeca. Nationaal Trust: Tearoom en shop, open zomer en winter. Werknemers en vrijwilligers Haarle.

aantal punten 9

7

De boerderij wordt in haar historische vorm bewoond door een gezin/echtpaar. Zij zijn dagelijks op en om het erf te vinden: maaien het grasveldje, verzorgen de moestuin en ontvangen bezoekers. Het gaat heel gemoedelijk. In de weekenden worden zij geholpen door vrijwilligers, door de week door de cliënten van Zorgboerderij Kemper. De basisschool Haarle komt als vast lesonderdeel ook regelmatig langs om lekker buiten te ravotten en te leren. De kinderen vinden het zo leuk dat ze na schooltijd ook regelmatig op de berg te vinden zijn. De Pas is onderdeel van de vele activiteiten die Haarle organiseert. En omdat er een klein cafe is met lokaal biologisch bier en borrelhapjes komen de buren hier om elkaar te ontmoeten. De toerist/recreant voelt zich helemaal ondergedompeld in het Sallands leven.

7

Bewoning niet zonder relatie met andere gebouwen en directe omgeving. Dus: een hobbyboer, een schapenhouder, een cultuurhistoricus met energie. Bezoekers worden ontvangen in het dorp. De bewegwijzering leidt naar het dorp. Daar zijn de winkeltjes, horeca. Van daaruit zijn de routes via De Pas het gebied in. De Pas is centrum voor bijzondere zaken als decor voor de toneelvereniging, centrum voor winteravondlezingen, doemiddagen voor kinderen. Kleinschalige "open" boerderij. Enkele dieren. 1. Boeren echtpaar dat boerderij en schaapskooi onderhoud. 2. Educatie door genieten en beleven. 3. Infocentrum De Pas als kleinschalig daghoreca en infocentrum. 4. Waar stopt landbouw, waar begint natuur?

7

Parkeerplaats verplaatsen naar net buiten De Pas. Tussen dorp en De Pas in. Hierdoor rustig erf en betere route dorp-De Pas. De Pas onderscheidt zich tov BC en Holten door de rust, historie en kleinschaligheid. De Pas is voor rust- en cultuursnuivers maar dat zijn op en top natuurliefhebbers. Kwalitatief hoogstaand welkom voor de recreanten die nu al komen (rustzoekers, fietsers, wandelaars) GOED GEVOEL - versnapering mogelijk, gezellig, mooi, kwaliteit in alles wat aangeboden wordt - plek voor auto/fiets, voor jeugd, voor sporters (startpunt) Verbinding met cultuurhistorie in de omgeving. Museum de Laarman: voedsel verleden-hedentoekomst of link met boerderijmuseum Hofman. Parkeren: Voorplein CCWV; terrein "Fabriekje" Hasselbachweg. Versmallen geasfalteerde wegen (Molenweg), zelfs afsluiten? Terras buiten: verblijven, fiets stallen, auto parkeren, ontmoeten. Binnen: winkel, info, wintercafé, avondeten.

6

7

6

6 5

5 5 4

23

Jeugdspeelplek incl. kleine horeca. Maak een (natuurlijke) omgeving waarin voor jeugd veel speelaanleidingen zijn, uitdagend en spannend. Ouders kunnen zich dan van een afstand redden op het terras. Sfeervolle plek(ken), ademt historie. Er lopen huisdieren, er is bedrijvigheid, productie (streek)landbouwproducten. Ruimte voor kookworkshops met streekproducten/streekgerechten Schaapskooi met schaapskudde: schaapscheren, wolspinnen, weven

4

Herstel karakter anno 1850; gebruik, inrichting, uitstraling, voorzieningen. Het maken van streekproducten hier, waar bezoekers aan mee kunnen helpen (actief). Verschillende dagen, verschillende producten. Zou mooi zijn als je de boerderij bewoond zou kunnen houden met daarnaast ruimte voor dieren en verbouw streek eigen product. Huidige infoschuur behouden incl. expositie (cultuur)historie Schaapskooi weer die functie geven in de zomer. Goed te combineren met educatieve activiteiten/natuurbeleefplek. Molenweg afsluiten, wandelpad Haarle-De Pas. Parkeer elders. Horeca: natuurproducten; gezond; geen muziek; geen vette hap; geen snackbar; kwaliteit; natuurtafels; echt rieten daken; geen parasol. Basis voor activiteiten NM: jeugdactiviteiten in vakantie, beleef(excursies) startpunt, jeugdeducatie activiteiten, natuurspeelplek, basis vrijwilligers, etc. Uniek voor Nederland, voorbeeldfunctie, natuur beleven. Nationaal, niet lokaal denken. Onderscheidend door rust en eenvoud, keep it simple! Met mijn gezin bij De Pas en de kinderen kunnen hier de hele dag vrij spelen in het bos. Gaten graven, hutten bouwen en de ouders genieten op het terras van de lokale streekproducten. We wandelen nog even langs de boerderijen en het torentje van Palthe.

4 4

Verbouw/productie van producten die worden gebruikt/toegepast binnen het dorp. Bijv. graan koek Haarlerberg. Verwijzing naar De Pas -> trekt aandacht van bezoekers naar De Pas. Betrekken dorp/Pas samenwerking. Gevoel van boerderij is van het dorp. - bekend in Nederland om de goede redenen - verblijf; rust; eten/drinken; uitpuffen na actief - geen disco - architectuur +cultuurhistorie

1

Als we met het gezin de hele dag bij De Pas zijn geweest hebben we het gevoel dat we welkom zijn in het gebied, dat er nog gastvrijheid bestaat en dat mensen elkaar nog groeten. Het is een heerlijke dag in mei; de eerste zondag met een zonnetje en het kwik net boven de 20 graden. We krijgen energie! En besluiten een lekkere wandeling op de NPSH te maken. Eerst kijken wat waar hoe: via internet komen we bij De Pas. Vriendelijke vrijwilligers stellen een mooie wandeling samen voor ons: wat een gastvrijheid. We struinen door de enk, komen een schaapherder tegen en de rhodo's staan in bloei. Hongerig en voldaan strijken we neer bij De Pas. Stilte, rust en heerlijk lokaal voedsel wat ook nog biologisch is geteeld. Een geweldige dag! Pleisterplaats op deze plek met historie, bijv. kleinschalige horeca met behoud huidige gebouwen. Producten van de akkers afzetten via verwerkers in de omgeving: molenaar, bakker, bierbrouwer. Betere verbinding voor fietsers/wandelaars. Via TIP (TOP) mensen naar De Pas laten komen. Door goed doordacht concept en onderscheidend zijn brengt het het dorp meer bedrijvigheid (van rustzoekers, zie Schiermonnikoogsfeer) en daardoor kansen voor ontwikkelingen dorp/ondernemers. Aanbod BC Dalzicht (SBB) en De Pas op elkaar afgestemd. Samenwerking is intensief

1

4

3

3 3 2 2 2 2 2 1

1

1

1 1 1 1

1

24

25

Bijlage 4: Natuurdoelstellingen Sallandse Heuvelrug Inleiding 2 Het ecologisch netwerk Natura 2000 moet de betrokken natuurlijke habitats en leefgebieden van soorten in hun natuurlijke verspreidingsgebied in een gunstige staat van instandhouding behouden of in voorkomend geval herstellen. De Sallandse Heuvelrug is een stuwwal die centraal in de provincie Overijssel ligt. Het gelijknamige Natura 2000-gebied herbergt de grootste aaneengesloten struikheibegroeiing van Oost-Nederland. Van oudsher liepen op De Sallandse Heuvelrug schapen. De gemeente heeft plannen om de schaapskudde weer in ere te herstellen. Landschap De Sallandse Heuvelrug wordt gevormd door een glaciale zandrug die een totale lengte heeft van veertien en een variabele breedte van ongeveer één tot zes kilometer. In het sterk geaccidenteerde terrein hebben de met heide begroeide heuveltoppen een gemiddelde hoogte tussen de 45 en 70 meter boven NAP. De Grote Koningsbelt vormt met een hoogte van 75 meter het hoogste punt. Tussen deze heuvels bepalen slenken als de Wolfsslenk, de Rietslenk en de Diepe Hel het landschapsbeeld. De flanken van de stuwwal zijn begroeid met naaldbos. Aan het begin van de vorige eeuw bestond nog vrijwel het gehele gebied uit heide. De komst van de kunstmest, de invoer van goedkope wol uit Australië en de vraag naar mijnhout zorgden echter voor grote veranderingen. Het oorspronkelijke landbouwsysteem (potstalsysteem) was niet meer lonend en door industriëlen en de Staat werden grote delen van het gebied aangekocht om bos aan te planten en voor de jacht. Er werden drie landgoederen gesticht: de Noetselerberg, de Koningsbelt en de Sprengenberg. Tegenwoordig is dan ook een groot deel van de heuvelrug begroeid met dennen, lariksen en sparren, waarbij alleen in het centrale deel een uitgestrekte, open heide behouden is gebleven. Het gehele Natura 2000gebied is in beheer van natuurbeschermingsorganisaties en vormt onderdeel van het gelijknamige nationaal park. Het huidige beheer is in hoofdzaak gericht op het behoud van het Korhoen in het gebied. Ten behoeve van deze soort is in de afgelopen jaren 300 hectare naaldbos gekapt om de oppervlakte aan heide te vergroten.

2

Zie voor het rapport: http://www.synbiosys.alterra.nl/natura2000/gebiedendatabase.aspx?subj=n2k&groep=1&id=n2k42

26

Natuurwaarden De heide op de hogere delen van de stuwwal behoort vrijwel geheel tot het habitattype Droge heiden. Een belangrijk deel van de heidevegetatie kan gerekend worden tot het Genisto anglicae-Callunetum. Het aandeel vergraste struikheivegetatie is opmerkelijk laag. Dit heeft deels te maken met het beheer (de vergraste delen zijn grotendeels geplagd), maar ook met de grote doorlaatbaarheid van de grofzandige bodem. De aanwezige meststoffen spoelen hierdoor gemakkelijk uit. In de open heide komt op zandige plekken de Zandhagedis voor. Deze soort heeft op de Sallandse Heuvelrug haar provinciale bolwerk. Op plekken met een hoge luchtvochtigheid domineren Blauwe en Rode bosbes. Deze associatie Vaccinio-Callunetum vinden we het meest op relatief hooggelegen (meer dan 40 m boven NAP) kapvlakten en voormalige stormvlakten. Het zijn standplaatsen met een dikke humuslaag en de beschutting van bomen. Juist deze vegetatie heeft zich sterk uitgebreid na de kap van naaldbos. Het Korhoen profiteert hiervan omdat ze foerageert op de bessen van beide Vacciniumsoorten. Deze vogel, die bekend is vanwege zijn bijzondere baltsgedrag (het 'bolderen'), heeft hier zijn laatste Nederlandse leefgebied. Aan het eind van de vorige eeuw ging het nog om een dertigtal hanen. In 2002 en 2003 werden echter nog slechts 8 en 14 hanen geteld. Gelukkig nam het aantal daarna weer enigszins toe met 23 en 15 hanen in respectievelijk 2006 en 2007. Het blijft er om spannen of het zo karakteristieke voorjaarsgeluid eerdaags ook hier zal verstommen. Ook andere aan heide gebonden broedvogels hebben baat bij het gevoerde beheer. Dit geldt in het bijzonder voor Nachtzwaluw, Boomleeuwerik en Roodborsttapuit. Voor de Nachtzwaluw behoort de Sallandse Heuvelrug tot de belangrijkste broedgebieden in Nederland. De soort heeft nog meer dan het Korhoen weten te profiteren van het actieve beleid om de heidevelden te vergroten. Het aantal territoria bedraagt in sommige jaren meer dan 50. In enkele lager gelegen delen van het gebied wordt mooi ontwikkeld Jeneverbesstruweel aangetroffen, behorend tot de associatie Dicrano-Juniperetum. Jeneverbes komt - ook met jonge exemplaren verspreid voor in de droge heide en in de dennenbossen. De uitgestrekte bossen bieden voor tal van vogelsoorten een broedplaats, waaronder schaarse soorten als Wespendief, Raaf, Grauwe klauwier en Kruisbek. Elke winter is op de Sallandse Heuvelrug een gering aantal klapeksters te bewonderen. Op de flanken van de stuwwal liggen enkele zure, door regenwater gevoede vennen waaronder de Eendenplas en het Sasbrinkven. Het voorkomen van amfibieën als Heikikker en Kamsalamander wijst op enige verrijking met voedingsstoffen. Aan de oevers van deze vennen groeien in een veenmosrijke zone Ronde en Kleine zonnedauw, Bruine en Witte snavelbies, Veelstengelige waterbies en Eenarig wollegras. Deze soorten zijn eveneens te vinden in de nabijheid van een hellinghoogveentje dat even zuidwestelijk van de karakteristieke Palthetoren van het landgoed de Sprengenberg ligt, op een relatief mineraalrijke plek met een zijdelingse waterbeweging. In dit hellinghoogveentje domineren Pijpenstrootje en Gewone dophei. Typische hoogveensoorten die hier worden aangetroffen, zijn Beenbreek, Hoogveenveenmos, Rood veenmos en Veendubbeltjesmos. Jeneverbessen komen in ons land in verschillende groeivormen voor, die vaak in elkaars nabijheid zijn aan te treffen. Heel majestueus zijn de cipresvormige struiken, die gemakkelijk vier tot vijf meter hoog kunnen worden.

27

Doelen Natura 2000 Sallandse Heuvelrug H3160 Dystrofe natuurlijke poelen en meren Doel: behoud oppervlakte en kwaliteit. Toelichting: deze door regenwater gevoede zure vennen, worden aangetroffen op de flanken van de stuwwal (Eendenplas en Sasbrinkven). H4010 Noord-Atlantische vochtige heide met Erica tetralix Doel: uitbreiding oppervlakte en verbetering kwaliteit vochtige heiden, hogere zandgronden. Toelichting: het habitattype vochtige heide, hogere zandgronden is slechts over een geringe oppervlakte aanwezig. Zowel uitbreiding oppervlakte als verbetering kwaliteit wordt nagestreefd wegens de mogelijkheden en het landelijke doel voor dit habitattype. H4030 Droge Europese heide Doel: uitbreiding oppervlakte en verbetering kwaliteit. Toelichting: het betreft hier het grootste aaneengesloten heideterrein van het type droge heiden in OostNederland. De heide is nu soortenarm en te weinig gevarieerd. Meer variatie in soortensamenstelling, kleinschalige afwisseling in oude en jonge delen, overgangen naar bos en open zandige plekken is noodzakelijk. De structuurrijke heide is ook van groot belang voor de korhoen. Het gebied levert samen met de Veluwe, Brunsummerheide, en Springendal & Dal van de Mosbeek de relatief grootste bijdrage. H5130 Juniperus communis-formaties in heide of kalkgrasland Doel: behoud oppervlakte en verbetering kwaliteit. Toelichting: het habitattype jeneverbesstruwelen komt lokaal voor delen van het gebied. Wegens het landelijke doel wordt verbetering van de kwaliteit nagestreefd. Voor verbetering kwaliteit is verjonging noodzakelijk. H6230 *Soortenrijke heischrale graslanden op arme bodems van berggebieden (en van submontane gebieden in het binnenland van Europa) Doel: behoud oppervlakte en kwaliteit. Toelichting: het habitattype heischrale graslanden komt op een geringe oppervlakte voor in een droge, schrale vorm, vooral langs paden en in de heide. H7110 *Actief hoogveen Doel: behoud oppervlakte en verbetering kwaliteit actieve hoogvenen, heideveentjes. Toelichting: actieve hoogvenen, heidveentjes, komen voor in een hellingveen op de flank van de Sprengenberg. Dit was ooit een zeer soortenrijke gradiënt met toevoer van basenrijk grondwater, maar inmiddels vindt men hier een hoogveenbegroeiing met pijpenstrootje. Er zijn wel bijzondere soorten zoals beenbreek, zilveren maan, aardbeivlinder en hoogveenmos aanwezig. H1166 Kamsalamander Doel: uitbreiding omvang en verbetering kwaliteit leefgebied voor behoud populatie. Toelichting: de kamsalamander komt voor aan de westkant van het gebied. De voormalige weilanden hier zijn omgevormd en worden begraasd door schotse hooglanders. Er zijn diverse wateren aangelegd en geschoond. Een verdere uitbreiding en verbetering van het leefgebied is gewenst om de populatie te behouden.

28

A107 Korhoen Doel: uitbreiding omvang en/of verbetering kwaliteit leefgebied met een draagkracht voor een populatie van tenminste 40 hanen. Toelichting: de Sallandse Heuvelrug is het laatste broedgebied van de korhoen in Nederland. De populatieomvang wordt bepaald aan de hand van het aantal hanen. Ondanks intensieve beheersmaatregelen neemt de stand niet toe: na 1997 (32 hanen) is juist een duidelijke terugval opgetreden resulterend in een dieptepunt in 2002 van slechts 8 hanen. In de periode 2003-2005 werden jaarlijks 13-15 hanen geteld. Bij de laatste telling zijn twee hanen geteld. Natuurmonumenten vraagt zich af of de populatie in stand gehouden kan worden. De oorzaak van de teruglopende aantallen korhoenders wordt momenteel onderzocht. Oorzaken kunnen zijn dat er onvoldoende diversiteit in genen in de populatie zit en er onvoldoende voedsel in het leefgebied aanwezig is. A224 Nachtzwaluw Doel: behoud omvang en kwaliteit leefgebied met een draagkracht voor een populatie van ten minste 50 paren. Toelichting: de populatie is sterk toegenomen van 15-16 paren begin 90-er jaren tot 56 paren in 2003. Het betreft de enige populatie van omvang in het oosten van de hogere zandgronden. Gezien de landelijk ongunstige staat van instandhouding is behoud van de populatie op het relatief hoge niveau gewenst. Het gebied heeft voldoende draagkracht voor een sleutelpopulatie A276 Roodborsttapuit Doel: behoud omvang en kwaliteit leefgebied met een draagkracht voor een populatie van ten minste 60 paren. Toelichting: het herstel van omvang en kwaliteit van de heidevelden ten behoeve van het korhoen heeft ook veel nieuw habitat voor de roodborsttapuit opgeleverd. De populatie is sterk toegenomen van 22 paren in 1992 naar 70 paren in 2002. Het is één van de weinige populaties van enige omvang in het oosten van Nederland. Gezien de landelijk gunstige staat van instandhouding is behoud voldoende. Het gebied levert onvoldoende draagkracht voor een sleutelpopulatie.

29