Inhoudsopgave. Colofon. Column. Technologie moet je doen. 18 Ieder kind valt op en niemand valt uit: het bijzondere verhaal van Laterna Magica

Winter 2014

Column Technologie moet je doen De allereerste Nederlander die toegang

In het verleden werden ideeën van ‘doeners’, van pionierende leraren

kreeg tot het internet, was Piet Beertema.

die met technologie hun onderwijs wilden verbeteren, te vaak niet

Het was vijfentwintig jaar geleden,

opgepakt door afwachtende directeuren, bestuurders en beleidsmakers.

op 17 november 1988, en Beertema

Nu in de sectoren bestuursakkoorden voor het eerst gezamenlijke

werkte als systeembeheerder bij het

ambities en doelen zijn verwoord, kunnen we het onderwijs op grote

Centrum Wiskunde & Informatica in

schaal vernieuwen en verbeteren. Leraren en schoolleiders bepalen

Amsterdam. Op die plek werden we als eerste Europese land verbonden

voortaan samen de visie van de school, en daarmee welke tools nodig

met het Amerikaanse wetenschappelijke computernetwerk NSFnet.

zijn. Samen maken zij de keuze welke tool ‘wint’ en welke gebruikt wordt

We waren er vroeg bij en zagen het begin van een revolutie.

in de klas. De schoolleider kan dit niet pushen, de leraar kan het niet alleen bepalen.

Overhoop gegooid Het begon met de informatierevolutie; het internet werd dé centrale plek

Aan de slag

voor het vinden van informatie. Daarna kwam de communicatierevolutie

De infrastructuur moet dat ‘doen’ mogelijk maken. Netflix en Spotify

en konden we contact leggen via sociale media, berichtendiensten,

werken ook alleen op moderne devices en met supersnel internet. Voor

videobellen. De derde revolutie, de soms moeizame overgang van bezit

Wikipedia zijn verschillende rekken met servers nodig en op scholen is

naar toegang, voltrok zich recent. Daarbij hebben iTunes, Spotify, Netflix

dat niet anders; leraren mogen geen problemen ondervinden.

en Blendle het medialandschap volledig overhoop gegooid. De komende

Tegelijkertijd moeten ook vraag en aanbod landelijk op elkaar afgestemd

jaren staan in het teken van de vierde revolutie, van slimme devices die

worden. Het onderwijs moet helder formuleren wat het hebben wil en

je huis automatiseren: the internet of things.

hoe dit geleverd moet worden. Ook moet het duidelijke eisen stellen aan

Al deze revoluties hebben één opvallende overeenkomst: steeds ontstond de

zaken als privacy en standaardisatie. Alleen zo kunnen leveranciers de

vernieuwing naast dat wat er al was. Wikipedia ontwikkelde zich naast de

juiste producten maken. En kunnen leraren en schoolleiders daadwerke-

bestaande papieren encyclopedieën, Whatsapp naast sms, Spotify naast

lijk aan de slag.

Inhoudsopgave 4 #onderwijs2032

18

Ieder kind valt op en niemand valt uit: het bijzondere verhaal van Laterna Magica

6

Privacy en digitaal leermateriaal: hoe zorg je dat het goed zit?

23

Een veilig schoolnetwerk

7

Virtual reality in de klas

25

Lesmethoden onder de loep: de Leermiddelen Challenge van Kennisnet

28

Jong geleerd...

cd’s en Netflix naast kabeltelevisie. Telkens konden mensen kiezen. En telkens ‘won’ de eenvoudigere, betere, rijkere of snellere oplossing.

Laten we de komende tijd met elkaar de revolutie aanjagen. Kijk naar je

Doordat mensen simpelweg gaan dóén, blijft vanzelf de beste optie over.

visie, bepaal welke tools kunnen helpen en ga ermee aan de slag. Net zoals je thuis met ict werkt: door gewoon te doen!

Winnaars Het onderwijs staat op de drempel van de tweede revolutie. Ict wordt

11

‘Dit is het moment om door te pakken’

13

Tablets op school? Zo wordt het een succes

steeds minder alleen informatiebron en steeds meer ook onderwijstool. Een tool waarvan de leerling en de leraar veel voordeel kunnen hebben.

Toine Maes

Een tool die onontbeerlijk is wanneer je meer wilt differentiëren.

Algemeen directeur Kennisnet

32 Nieuws

Dankzij ict kan de leerling zelf bepalen wat, wanneer en hoe hij leert, en dat in een wereld vol aantrekkelijk materiaal. De leraar wordt in staat gesteld dit leren te volgen, te analyseren en bij te sturen, terwijl het materiaal oneindig veel variatie biedt. Langzaamaan komen er meer mooie oplossingen op de markt, vooralsnog naast de bestaande. Nu gaan we op zoek naar de winnaars. Pionierende leraren Hoe dat werkt? Simpel, door te doen. Niet blindelings, maar zoals we deden

Colofon Kennisnet inDruk is een gratis blad voor docenten, managers en schoolleiders in het

Hoofdredactie: Lotte Boot

basisonderwijs, voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs. Het blad is

Eindredactie: Pam van der Veen

digitaal beschikbaar op Indruk.kennisnet.nl

Tekstbijdragen: Lotte Boot, Deirdre Enthoven, Toine Maes, Jan-Kees Meindersma,

tijdens de overgang naar Spotify en Netflix. We onderzoeken eerst wat de

Philip Post, Remco Pijpers, Frans Schouwenburg, Rob Voorwinden, Job Vos, Chris Zintel Uit deze uitgave mag niks worden verveelvoudigd (waaronder het opslaan in een

Fotografie: Rodney Kersten, Dirk-Jan Visser, Hollandse Hoogte, Thinkstock, Kennisnet

geautomatiseerd gegevensbestand) of openbaar gemaakt, op welke wijze dan ook,

Coverfoto: Rodney Kersten

behoudens in geval de verveelvoudiging van de inhoud plaatsvindt onder de licentie

Vormgeving: Tappan Communicatie, Den Haag

Waar het echt om gaat, is dat schoolleider en leraren samen de hand-

‘naamsvermelding, niet-commercieel, geen afgeleide werken’ als gehanteerd door

Reacties: [email protected]

schoen oppakken. De leraar kan niet zonder de steun van de schoolleider.

Creative Commons.

mogelijkheden zijn, dan proberen we ze naast elkaar uit en vervolgens kiezen we. Of we blijven ze allebei gebruiken, dat kan natuurlijk ook.

Op artikelen, foto’s en illustraties berusten auteursrechten.

2 - inDruk winter 2014

inDruk winter 2014 - 3

#onderwijs2032

“Ik ben ervan overtuigd dat scholen niet zitten te wachten op “De VO-raad wil voorkomen dat het herformuleren van de kerndoelen

ideeën van buitenaf. Er zijn al zoveel grote ideeën, veel scholen

tot doel wordt verheven, omdat dat tot een verkeerde focus in het

zijn al bezig met verandering. Wel is er behoefte aan hulp en

debat zou leiden. Ook benadrukt de raad dat de richting voor het

steun bij de pogingen om te veranderen. Bij schooldirecteuren

debat deels al in de VO2020-tour gegeven is, waar de VO-raad met

bespeurde ik mixed feelings rond de campagne. Ze zijn blij

schoolleiders en bestuurders sprak over de toekomst van het vo.”

dat de overheid wil helpen, maar ook bezorgd: wat gaat er nu

– Officieel statement VO-raad

weer over het onderwijs uitgestort worden? Die mixed feelings deel ik. Laat de postbus van #onderwijs2032 volstromen met

Staatssecretaris Dekker lanceerde onlangs de campagne #onderwijs2032. Hiermee wil hij het debat op gang brengen over de inhoud van ons onderwijs. Centrale vraag: leert een kind nú op school wat het in 2032 nodig heeft voor een vliegende start? Onmiddellijk kwam er – hoe kan het ook anders – een storm aan reacties los. inDruk doet een greep uit de voors en tegens.

ideeën van scholen zelf en laten wij ze helpen die ideeën te verwezenlijken.” – Frans Schouwenburg, expert Onderwijsvernieuwing “Vandaag start een mooie, brede discussie over het onderwijs

bij Kennisnet

v/d toekomst. Iedereen kan meedoen via #onderwijs2032” – @MinPres (Mark Rutte) op Twitter “Hoe de wereld van 2032 eruit zal zien, welke vaardigheden er ge-

“De PO-Raad benadrukt dat onderwijs teamwork is, en dat

vraagd zullen worden: we weten het niet. (…) We kunnen kinderen wel

ook dit traject dus door de hele onderwijskolom samen

Dit is er al mogelijk

voorbereiden op het onbekende, hen de flexibiliteit en de creativiteit

opgepakt moet worden; leerlingen, ouders, leraren,

Je hoeft als school niet af te wachten. Er zijn nu al volop

aanleren waarmee ze met het nieuwe kunnen omgaan en er zelf aan

schoolleiders en schoolbesturen. (…) De PO-Raad vindt

manieren om met je leerlingen aan de slag te gaan en ze

kunnen bijdragen. Heel goed, #onderwijs2032.nl; laten we er een

de zorgvuldigheid van het proces en de kwaliteit van

“Het is goed dat er ook buiten het onderwijs wordt gekeken. Je ziet

zo voor te bereiden op de toekomst.

ongeremde brainstorm van maken en iets doen met de uitkomsten.”

het eindproduct belangrijker dan de snelheid en zal

in andere sectoren (muziek, boeken en de reiswereld) dat de markt

• De Maker Movement

– Bert Wagendorp in De Volkskrant

aandringen op voldoende tijd voor discussie over en

– vaak door nieuwe toetreders – ingrijpend aan het veranderen is.

Na de pc-revolutie en de internetrevolutie staat nu de

uitwerking en invoering van nieuwe kerndoelen.”

Het is soms lastig van binnenuit te zien hoe zaken anders kunnen.

‘Maker Movement’ voor de deur. Een nieuwe revolutie die

– Officieel statement PO-Raad

Tegelijkertijd zijn er ook genoeg frisse ideeën binnen het onder-

gericht is op ict, innovatie, creativiteit en techniek. Deze

wijs. Interessant aan dit debat is dat het echt gaat over de inhoud.

internetrevolutie is toegepast op het maken van fysieke

Wij zijn bij Kennisnet al langer bezig met de manier waarop ict de

dingen, bijvoorbeeld met behulp van 3D-printers.

“Net als voorgangers praten Dekker, Bussemaker

kerndoelen kan versterken. Denk maar aan het ‘dartboard’ voor 21st

> Do it yourself

niet met leraren. Proof is in the pudding, we zullen

century skills dat we ontwikkelden, en aan de aandacht die we be-

• Programmeren Je kunt leerlingen al vanaf groep 3 in het basisonderwijs

zien #onderwijs2032”

“De kerntaak van het onderwijs is om leerlingen voor te bereiden

steden aan programmeren tijdens bijvoorbeeld de Codeweek en aan

– @jelmerevers (Jelmer Evers) via Twitter

op de wereld. Door hen te confronteren met kunst, geschiedenis

de Maker Movement.”

in aanraking brengen met programmeren. Kennisnet

en filosofie kunnen we onze kinderen een eigen kijk op de wereld

– Martine Kramer, manager Strategie en Externe betrekkingen

organiseert daarom de Codeweek, waarin speciale

laten creëren. Met een open houding naar de ander en met oog

“Belangrijk initiatief. Ik ga meedoen!!!”

bij Kennisnet

aandacht wordt gevraagd voor het belang van leren

voor maatschappelijke verschillen.”

programmeren en waaraan elke school kan meedoen.

– Leraar van het Jaar Jasper Rijpma in zijn bijdrage

> Codeweek

voor #onderwijs2032

• Mediawijsheid “Zitten scholen te wachten op meningen van buitenaf? Misschien

– @doekleterpstra (Doekle Terpstra) via Twitter

> Lesmateriaal over mediawijsheid

niet allemaal. Toch denk ik dat het goed is dat ze daarvoor openstaan. Scholen kunnen bij zo’n initiatief ook kritisch naar zichzelf kijken: hebben zij wel voldoende visie op wat leerlingen geleerd zou “Onderwijs moet het kind niet aanpassen aan de toekomst,

moeten worden? En zo ja, brengen ze die visie dan wel genoeg naar

“Eigenlijk zou de staatssecretaris een heel andere vraag moeten

maar het de werktuigen bieden om straks elke toekomst aan

voren in het debat? Scholen kijken soms te weinig naar buiten en

Ook meepraten?

stellen: welke kennis en vaardigheden wíllen we dat onze kinderen

te kunnen. Dat is - ploink! - mijn duit in Dekkers trommel.”

teveel naar binnen. Misschien zit je niet te wachten op ideeën.

Dat kan op Twitter via #onderwijs2032 of door een

hebben in 2032?”

– Aleid Truijens in De Volkskrant

Prima, maar laat dan je eigen ideeën horen.”

bijdrage te plaatsen op www.onderwijs2032.nl.

– Rutger Bregman in De Correspondent

– Jan-Kees Meindersma, manager Expertise bij Kennisnet > Tekstsamenstelling: Lotte Boot



Privacy en digitaal leermateriaal

Hoe zorg je dat het goed zit? Onlangs ontstond ophef in de media en in de Tweede Kamer over de leerlinggegevens die basisscholen geven aan uitgeverijen. De PO-Raad, het ministerie van OCW, Kennisnet en de GEU werken al langere tijd aan het verbeteren van de privacy. Maar de individuele school kan ook iets doen. Het gebruik van digitaal leermateriaal heeft meerwaarde voor het

teveel of onnodige gegevens uitgewisseld? Zijn de data voldoende be-

leerproces. Het kan bijvoorbeeld helpen bij het ‘automatiseren’ van

veiligd? Het is dan ook van belang dat scholen bewerkersovereenkomsten

vaardigheden bij rekenen en taal. Ook bij de begeleiding van leer

afsluiten met uitgevers. Met behulp van de Checklist privacy (zie kader)

lingen komt ict van pas: de docent kan de resultaten en de voortgang

kan worden gecontroleerd welke zaken er geregeld moeten worden.

van de leerling op naam volgen. Het onderwijs maakt steeds meer gebruik van ict om onderwijs te geven dat aansluit bij individuele

Informeren ouders

leerbehoeften, dat talenten stimuleert en kansen vergroot. Dit alles

Niet in de laatste plaats is het van belang ouders te informeren over

is niet mogelijk zonder een klein beetje informatie over de leerling

de gegevens die worden gedeeld, en met welk doel. Vertel de ouders,

te delen. Logischerwijs leidt dat tot discussies over privacy.

bijvoorbeeld via de website of schoolgids, welke gegevens waar zijn opgeslagen en welke afspraken met de leveranciers zijn gemaakt over

Mogen scholen gegevens delen?

zeggenschap, zorgvuldigheid en veiligheid. De PO-Raad heeft een

Goed onderwijs maakt gebruik van digitaal leermateriaal dat onder

voorbeeldbrief (zie kader) opgesteld die scholen kunnen gebruiken in

andere wordt geleverd door educatieve uitgevers. Leerlingen moeten

hun communicatie naar ouders.

inloggen om gebruik te maken van deze leermiddelen. Op deze manier weet het systeem zeker wie het voor zich heeft. Bovendien moeten

Ontzorgen scholen

tijdens het gebruik de docent en leerlingen elkaar kunnen herkennen,

Om te voorkomen dat gegevens worden misbruikt, nu en in de toe-

bijvoorbeeld aan hun naam en groep. Het delen van gegevens is ook

komst, moeten er goede afspraken worden gemaakt met de ontvangers.

van belang om leerresultaten per leerling terug te kunnen koppelen

De sectorraden en Kennisnet leveren hier een bijdrage aan door het

aan de docent. Op basis van de Wet bescherming persoonsgegevens

maken van afspraken voor de gehele sector, het duidelijk maken waar

(Wbp) biedt de onderwijstaak scholen de mogelijkheid persoons

bewerkersovereenkomsten aan moeten voldoen en het beschikbaar

gegevens te verwerken. Daarom is specifieke toestemming van de

stellen van voorbeelden. Zo worden de schoolbesturen ontzorgd in het

ouders voor het gebruik van digitaal lesmateriaal en het beschikbaar

nakomen van hun wettelijke verplichtingen.

stellen van de benodigde leerlinggevens niet nodig.

Virtual reality in de klas Hoe kan de leraar virtual reality gebruiken in de les? Kennisnet vroeg het de leerlingen zelf. Zij zagen tal van toepassingen. Het nabootsen van de Watersnoodramp, bijvoorbeeld. De samenleving digitaliseert. Er is geen beroep meer waar geen tech-

Overweldigende ervaring

nologie aan te pas komt. Neem de automonteur: als de auto kapot is,

In de jaren negentig was virtual reality een hype, men had er hoge

controleert die ook meteen het computersysteem onder de kap.

verwachtingen van. De hype ging voorbij, maar met de Oculus Rift komt

Afspraken uitgevers

Meer weten?

Kinderen moeten dus al vroeg leren met technologie om te gaan.

daar verandering in. De ervaringen met de bril zijn overweldigend.

Het gebruik van gegevens van (soms heel jonge) kinderen brengt risi-

• De Checklist privacy-afspraken voor scholen

Bovendien biedt technologie ook kansen om het onderwijs uitdagender

Kijk naar beneden, kijk naar boven: revolutionair. Dat ziet ook Face-

co’s met zich mee. Het zijn gegevens die door de ouders aan de school

en de Quickscan Privacy

te maken. Denk aan de Oculus Rift, een technologie-bril waarmee je

book, die de Oculus-technologie heeft gekocht voor maar liefst 1,5

zijn toevertrouwd. Scholen hebben de plicht dat vertrouwen niet te

• Voorbeeldbrief PO-Raad

jezelf kunt onderdompelen in virtual reality. Virtual reality is een

miljard dollar. De bril zal volgend jaar in de winkel liggen.

schaden. Ze mogen de benodigde gegevens wel delen met bijvoorbeeld

• De brief van Sander Dekker aan de Tweede Kamer

kunstmatige omgeving, die wordt gecreëerd met speciale software.

De vraag is: heeft deze virtual reality toekomst in het onderwijs? Als

educatieve uitgevers, maar de omgang met persoonsgegevens moet

Het is daarmee nog meer een ervaring dan internet, dat je vooral

het aan de kinderen ligt, wel. Kennisnet zette kinderen uit groep 7

zorgvuldig gebeuren zodat de privacy van leerlingen niet in het geding

dingen laat zien. Het spreekt alle zintuigen aan, op zo’n manier dat je

van De Witte Olifant in Amsterdam en groep 8 van de Lucebertschool

komt. Omdat de ouders niets met deze partijen te maken hebben, rust

de schijnwerkelijkheid als echt ervaart.

in Bergen (NH) een Oculus Rift op, en vroeg ze: wat vind je ervan?

op de school een zware last om extra voorzichtig te zijn. Worden er niet


> Tekst: Job Vos, jurist bij Kennisnet


graven, mee naar huis te nemen ze daar te gebruiken. Druk je op FN/

Platform Bètatechniek (2007) is de didactische aanpak ‘onder

F3, dan krijg je alle coördinaten van een grondstof en zie je wat het

zoekend en ontwerpend leren’. Kinderen werken als ‘onderzoeker’

precies is. Ook kun je de diepte in de aarde bekijken. Je leert zo meer

en ‘ontwerper’ en ontwikkelen zo hun begrip van concepten uit de

over grondstoffen en de opbouw van de aarde.”

techniek. Onderzoeken en ontwerpen zijn geen doel op zich, maar een manier van werken, die inspeelt op verwondering en nieuws-

Watersnoodramp – door Mike en Naoural

gierigheid. Virtual reality laat kinderen samen waarnemen, na

“Deze golf breekt de dijk door. Iedereen uit het dorp vlucht voor het

denken, handelen en reflecteren. Zo doen ze kennis op en praten ze

water. Vanuit de lucht zie je dit allemaal. Je ziet dat het water de hui-

over ideeën. Ze zijn cognitief bezig, ze leren over techniek, maar

zen bereikt. Er komen boten aan die de mensen redden. Wij willen dat

spreken ook hun creatieve vermogens aan en worden gestimuleerd

iedereen dit in de Oculus kan bekijken. Want je kunt het beter onthou-

kritisch na te denken. Al doende ziet de leerkracht nieuwe talenten

den als je het echt meemaakt! Je leert meer over de watersnoodramp

bij de leerlingen. En hij steekt er zelf ook nog wat van op.

van 1953.” Geef zelf een les over virtual reality Hong Kong – door Annigje

Zelf aan de slag met je leerlingen en virtual reality zonder

“Je vliegt en kunt landen, dan ga je kijken hoe het is. We zijn nu in

Oculus Rift? Je hoeft geen gadgetfreak of techtovenaar te zijn

Nederland. Je kan zelf kiezen waar je komt. Je leeft daar en het ziet er

om over de toekomst van het leren te praten. Een les over

realistisch uit (zoals Streetview van Google). Je begint altijd in Hong

virtual reality kan kinderen stimuleren hun fantasie de vrije

Kong. Hoe beter je het doet, des te verder je komt. Je hebt missies met

loop te laten en creatief te zijn over hoe leren anders kan.

vragen. Heb je alle vragen goed? Dan kun je verder vliegen. Met dit spel kun je topografie leren en ontdekken hoe mensen leven, hoe het daar

Zo kun je het aanpakken:

is. Dan onthoud je het beter voor een toets.”

• Begin met een vragenrondje. Vraag wat leerlingen nu doen op internet. Zo krijg je zicht op welke internetactiviteiten

Anne Frank

populair zijn. Welke spelletjes spelen ze? Hoe zetten ze

Zou je er iets mee kunnen in het onderwijs? Welke lessen zou jij er

Speelplezier

Met de Oculus Rift wilden de kinderen vooral vaardigheden oefenen en

digitale media in voor het leren? Eventueel kijk je terug in

zelf mee geven?

Een enkeling had de bril al opgehad in het Medialab van het Cinekid

teruggaan in de tijd om geschiedenis te ervaren. Eén idee haalde het

de tijd: wat deden hun ouders toen ze jong waren? Hoe

filmfestival in Amsterdam, maar voor de meeste kinderen was het een

niet. Een meisje stelde voor het Achterhuis na te bootsen in virtual

kregen ze les op school? Welke technologie was er toen?

Stoel in de lucht

compleet nieuwe ervaring. Ze voelden zich er vrij vlot vertrouwd mee.

reality. “Dan zie je hoe Anne Frank leefde!” Maar dan ziet ze ook voor

• Introduceer je doel: dat je wilt praten over hoe het leren

Uit het kwalitiatieve onderzoek bleek dat de leerlingen allerlei toe

Misselijk werden ze niet. Kinderen zijn gewend om technologie te

zich hoe Anne wordt gegrepen door de Duitsers. “Dat is te eng, laten

in de toekomst gaat, en welke rol virtual reality daarin

passingen voor zich zien. In totaal sprak Kennisnet in oktober met

sturen met een muis, een controller (denk aan de Wii) of hun vinger,

we dat maar niet doen.”

kan spelen.

vijftig kinderen uit de groepen 7 en 8. De leerlingen vulden eerst een

maar in virtual reality hebben al hun lichaamsbewegingen invloed.

Toch is het nabootsen van bestaande situaties wel een goed idee. Zo zal

vragenlijst in over hun internetgebruik, waarna ze door experts van

Allemaal roemden ze het speelplezier.

virtual reality ongetwijfeld ook een rol gaan spelen op universiteiten en

virtual reality werkt. Een aanrader: Titans of Space

beroepsopleidingen. Via een virtual reality-bril kun je straks vanuit huis

• Stel ze de vraag: hoe zou je de Oculus Rift-bril kunnen

het bedrijf Dromenkroon een uitleg kregen over virtual reality. In

• Vertoon op het digibord filmpjes die laten zien hoe

groepjes van drie mochten ze vervolgens in een andere ruimte de

De concepten die ze bedachten voor het onderwijs, waren talrijk en

een collegezaal bezoeken, rondkijken en met je docent overleggen. Ook

gebruiken om te leren? Laat ze in tweetallen ideeën

Oculus-bril opzetten. Ze zagen de simulatiewereld Der Grosse Gottlieb,

inventief. Zoals ‘Mine Survival’, ‘Watersnoodramp’ en ‘Hong Kong’.

met andere studenten kun je zo contact maken. Je moet wel zo’n gekke

bedenken en die tekenen op papier.

waarin je ‘on top of the world’ bent. Zittend op een stoel hoog in de

bril opzetten, maar waarom niet? De smartphone voelde eerst ook on-

• Laat ze hun ideeën presenteren voor de klas.

lucht, kijk je omlaag en om je heen. Naast je zweeft een salontafel met

Mine Survival – door Guy en Eli

daarop een schemerlamp en een oude grammofoon. Intussen vallen er

“Er staat een kist met spullen. Bijvoorbeeld een hamer en een pikhou

papieren en planken omlaag. Kijk je omhoog, dan zie je de sterren in

weel. Als je de kist opendoet, kun je begint met ‘mijnen’. Je haalt de

Verwondering

de donkere ruimte flonkeren.

aarde weg, dan steen, en komt dan bij ijzer, kool, een steensoort of

Wat levert zo’n virtual reality-les nu op? Volgens het basisdocument

> Tekst: Remco Pijpers, expert Digitale geletterdheid bij Kennisnet

diamant. Het doel is om te overleven, bijvoorbeeld door spullen op te

‘Onderzoekend en ontwerpend leren bij natuur en techniek’ van het

> Foto’s: Rodney Kersten


wennig, maar mensen raakten er in een mum van tijd mee vergroeid.


‘Dit is het moment om door te pakken’ Scholen en leraren kunnen zelf aan de slag gaan met het leveren van maatwerk in hun onderwijs, en met het invoeren van meer gepersonaliseerd leren. Ict kan daaraan een grote bijdrage leveren. Wat doen de koepelorganisaties eigenlijk op dat gebied? InDruk vroeg het de PO-Raad, de VO-raad en de MBO Raad.

Marjolein Jansen

Simone Walvisch

Bestuurslid en ict-portefeuillehouder bij de MBO Raad:

Vicevoorzitter PO-Raad:

‘Ict meer verbinden met onderwijs’

‘Ict helpt bij onderwijs op maat’

Hoe verandert ict het onderwijs?

Wat kan de MBO Raad daar zelf aan doen?

Hoe verandert ict het onderwijs?

Er is nog wel een gebrek aan digitaal lesmateriaal. Namens de

“Ict biedt een heleboel nieuwe didactische mogelijkheden,

“Wij moeten de koppeling tussen ict en onderwijs steeds hoog op

“In het primaire onderwijs hebben de scholen de afgelopen ja-

sector heeft de PO-Raad bij de educatieve uitgeverijen dan ook

bijvoorbeeld met gaming en simulaties. Zo kunnen studenten

de agenda houden. En we moeten scholen ondersteunen om die

ren een spectaculaire onderwijsverbetering tot stand gebracht.

een Programma van Eisen neergelegd dat we samen met de leden

tegenwoordig zelf, in een simulatie, met een containerschip

koppeling te maken. Bijvoorbeeld door te stimuleren dat leraren

Er wordt nu echt onderwijs op maat geboden.

hebben opgesteld. Daarin vragen we om flexibele methoden,

de haven in varen. Of een ramp bestrijden in de procesindus-

en scholen van elkaar leren bij het inzetten van ict. Wat in Gro-

Het vergt wel veel werk en veel didactische vaardigheid om

waarmee adaptief onderwijs mogelijk is.”

trie. Het is toch prachtig als je zoiets droog kunt oefenen?

ningen is bedacht, werkt ook in Zeeland. Maar dan moeten ze er

binnen één klas op verschillende niveaus les te geven, en ik zie

Tachtig procent van wat je in een les vertelt, wordt vergeten.

in Zeeland wel eerst van horen, natuurlijk.”

ict als een goede manier om dit beter voor elkaar te krijgen.

Wat is uw belangrijkste tip voor scholen?

Want ict stelt leerlingen in staat om meer in hun eigen tempo

“Het doel is dat alle schoolbesturen in 2015 een implementatie-


te werken, en biedt leraren informatie over de voortgang van

en investeringsplan voor onderwijs en ict hebben geformu-

“Ondersteun je docenten om ict als didactisch middel in te zetten

individuele leerlingen.”

leerd. Er komen op dit moment veel partijen in beweging, dus

Maar laat je de student iets ervaren, bijvoorbeeld met gaming of een simulatie, dan onthouden ze er veel meer van.” De afgelopen jaren is er veel geïnvesteerd in ict.

in het onderwijs. Er zijn al een heleboel leraren, ook ouderen,

Hoe laten we dat nog meer renderen?

die dat heel goed oppakken. Maar het kan altijd beter. Want do-

De afgelopen jaren is er veel geïnvesteerd in ict.

“We moeten de ict-wereld nog beter laten aansluiten op het on-

centen gáán voor de scholing van hun leerlingen, maar ze nemen


derwijs. Want veel zaken – apps, filmpjes, games – zijn in de ict

door die bevlogenheid niet altijd de ruimte om ook zichzelf te

“Het is voor scholen van groot belang om de randvoorwaarden op

Wat kan de PO-Raad verder nog doen?

ontwikkeld, en de kennis daarover moet nu binnen het onderwijs

scholen. Zo mis je mooie nieuwe didactische toepassingen in de

orde te hebben, denk bijvoorbeeld aan connectiviteit in de vorm

“Dit is het moment om door te pakken en zelf beslissingen voor

worden gebracht. Dán gaan we meters maken. Dat vergt nog wel

klas, en dat is jammer. Ook voor de studenten.”

van breedband. En met het doorbraakproject Onderwijs & ICT

je digitale toekomst te nemen. Wij als PO-Raad kunnen op ver-

een cultuuromslag. Als er op een onderwijscongres gepraat

proberen we vraag en aanbod van digitaal lesmateriaal op het

schillende vlakken ondersteunen, dus bij deze de uitnodiging om

wordt over ict, kijkt de helft van de zaal naar buiten. Gaat het

gebied van gepersonaliseerd onderwijs op elkaar af te stemmen.

het gesprek met ons aan te gaan.”

daarna over innovatie in het onderwijs, dan veert iedereen weer

Zo slaan we de handen ineen om investeringen versneld te laten

op. ‘Hallo, dat is hetzelfde onderwerp hoor,’ denk ik dan.”

renderen.


dit is ook het moment voor schoolbesturen om tot afgewogen plannen te komen.”


Paul Rosenmöller voorzitter VO-raad:

‘Goede digitale content bevorderen’ Hoe verandert ict het onderwijs?

Wat kan de VO-raad daar zelf aan doen?

“We gaan steeds meer toe naar gepersonaliseerd leren; dat is

“Wij proberen, samen met het ministerie van OCW en de PO-

nodig om jongeren voor te bereiden op de globaliserende en

Raad, een versnelling te bewerkstelligen in het aanbod van

competitieve samenleving. One size doesn’t fit all. Onderwijs

digi taal leermateriaal en in het openbreken van educatieve

op maat is doorgaans ook veel uitdagender voor leerlingen,

markten. Zo hebben we de wensen van leraren en scholen ver-

omdat het beter aansluit bij hun behoeften en talenten. En

zameld, zodat marktpartijen beter kunnen voldoen aan de ver-

technologische ontwikkelingen bieden docenten veel nieuwe

anderende vraag van scholen. Ook is het belangrijk dat scholen

mogelijkheden bij het verzorgen van dat maatwerk.”

zoveel mogelijk van elkaars ervaringen met gepersonaliseerd leren profiteren. Dat faciliteren en versterken we vanuit de VO-

De afgelopen jaren is er veel geïnvesteerd in ict.

raad, bijvoorbeeld via het project Leerling2020.”


Tablets op school? Zo wordt het een succes

In de wereld van nu zijn tablets niet meer weg te denken. Ook in het onderwijs niet. En een tablet biedt veel didactische voordelen, zo blijkt uit een rapport. Maar een doel op zich is het gebruik ervan niet.

“Je kunt als school wel investeren in devices, maar als de con-


tent achterblijft, schiet je daar weinig mee op. Uitgevers moe-

“Wat we veel terughoren van scholen, is dat ict altijd ten dienste

ten gestimuleerd worden om te investeren in digitale content

moet staan van het onderwijs. Kijk daarom samen met je team

die aansluit bij de vraag van scholen en leraren.

waar ict in de school en in de klas een meerwaarde biedt, en pas

Een lerares verzuchtte eens dat zij door de aanschaf van tablets weer

van informatie. Dat een tablet daarbij licht en handzaam is, en dat door

Ik denk dat het daarnaast essentieel is dat besturen en school-

het op basis daarvan toe. Uiteindelijk gaat het erom dat elke

gedwongen werd om over haar onderwijsdoelen na te denken. Voor haar

het platte scherm de communicatie tussen leraar en leerling gemakkelijk

leiders hun docenten optimaal faciliteren. Vraag wat zij nodig

leerling zoveel mogelijk ruimte krijgt om zijn of haar talenten te

bood deze techniek veel meerwaarde. En niet alleen voor haar. Zo kan

blijft, zijn nog eens prettige praktische bijkomstigheden.

hebben. Alleen als de leraar ook echt eigenaar van een ont-

ontwikkelen. En maak gebruik van de ervaringen van collega’s. Er

digitaal lesmateriaal bijdragen aan een hogere motivatie, betere pres-

wikkeling is, gaat die ontwikkeling slagen.”

zijn genoeg scholen die voor dezelfde dilemma’s staan of hebben

taties en een efficiënter leerproces van leerlingen. Concreter: er is veel

Kanttekeningen

gestaan.”

rendement te behalen met het automatiseren, het zelfstandig oefenen en

Een tablet is een voorwaarde om meer gedifferentieerd onderwijs

verwerken van lesstof, het onderzoekend leren en het leren verwerken

mogelijk te maken. Individuele kinderen kunnen op de tablet met

Meer weten? www.doorbraakonderwijsenict.nl > Tekst: Rob Voorwinden 12 - inDruk winter 2014


adaptieve digitale lesmaterialen op hun eigen niveau en tempo wer-

Daarnaast is het essentieel dat de school leerkrachten begeleidt op dit

ken. Zij krijgen feedback op hun prestaties, en vervolgstappen sluiten

gebied. Niet alleen bij het gebruik van de tablet zelf, maar vooral bij de

aan op hun feitelijke leergedrag en -prestaties. De leraar heeft op

toepassing in het dagelijkse onderwijs. De keuze met welk digitaal on-

detailniveau overzicht van de lesstof die een leerling lastig vindt.

line lesmateriaal het team wil werken, dient weloverwogen te zijn. Past

Toch zijn er ook een paar kanttekeningen te plaatsen bij het gebruik

het materiaal ook op de te kiezen tablet? En last but not least: er moet

van de tablet in het onderwijs. Het apparaat is geschikt voor het le-

een betrouwbaar draadloos netwerk zijn, met voldoende bandbreedte.

zen en verwerken van lesstof en materialen, maar voor ingewikkelde

De inzet van tablets in het onderwijs vergt dus wel het één en ander,

werkstukken is het op dit moment nog te beperkt. Leerlingen werken

maar als de school erin slaagt aan deze voorwaarden te voldoen, levert

dan liever met een laptop.

het ook veel op.

Een ander punt van aandacht is dat nog niet elk digitaal lesprogramma goed werkt op een tablet. Dat kan ook aan het type tablet liggen.

Het laptop- en tabletonderwijs is de pioniersfase voorbij Uit een recente peiling van de Onderwijs Innovatie Groep

Geen verplichting

(OIG), in opdracht van Kennisnet, blijkt dat steeds meer lera-

Bovendien kost de aanschaf van tablets geld. Sommige scholen kie-

ren zowel tablets als laptops in het onderwijs omarmen. De

zen voor een aantal tablets dat niet leerlinggebonden is. De school

peiling vond plaats onder 331 leraren. De resultaten zijn dus

financiert dan de aanschaf. Als iedere leerling met een eigen tablet

niet representatief voor de gehele beroepsgroep, maar geven

gaat werken, kan de school de ouders vragen om een exemplaar aan

wel een tendens weer die positief stemt.

te schaffen dat aan een aantal eisen voldoet. Ook kan school hier-

Vijf stappen om tot een goede keuze te komen Stap 1: Oriëntatie

Door ze eerst in enkele klassen of vakken in te voeren. De resul-

Breng in kaart of een tablet een goed en haalbaar middel kan zijn

taten geven inzicht in wat tablets kunnen betekenen, en wat daarvoor qua organisatie en randvoorwaarden echt nodig is.

voor een financiële bijdrage vragen. Veel scholen in het voortgezet

Zo blijkt dat:

voor de school. Wat is de ambitie, welke didactische doelen komen

onderwijs kiezen voor de aanschaf via de ouder. Dit mag echter

• het aantal scholen voor voortgezet onderwijs dat structureel

daaruit voort? En past dat bij het curriculum? Is het lesmateriaal

geen verplichting zijn. De school moet een voorziening inrichten

overschakelt op tabletonderwijs met een kwart is gestegen

via een webbrowser beschikbaar? Is de juiste software in bezit? Is

Stap 4: Inrichten onderwijs met tablets

voor ouders die niet kunnen of willen betalen.

ten opzichte van vorig jaar;

er voldoende bandbreedte? En zijn er manieren om de aanschaf

Zorg voor goede digitale content, de juiste deskundigheid en

van tablets te financieren?

competenties van leerkrachten (begeleid ze allemaal), en een infra-

• 35% van de leraren het afgelopen jaar les gaf aan een Heldere ambitie Maar veruit het belangrijkste om voor ogen te houden: een tablet is geen oplossing op zich. Het is een middel. Of de inzet succesvol is,

groep leerlingen met een eigen device; • 55% van de leraren aangaf op een school te werken die tablets inzet;

structuur die op orde is (betrouwbaar netwerk, voldoende bandStap 2: Draagvlak en implementatie aanpak

breedte). Organiseer van te voren ook het beheer en onderhoud.

Succes hangt af van een gedegen implementatie en het creëren

hangt af van meerdere factoren. Het begint met draagvlak en een

• van de 40% die aangeeft dat op hun school geen tablets of

van voldoende draagvlak onder leraren (betrek niet alleen de

Stap 5: Lesgeven met tablets

heldere ambitie van het team en het management. Waar worden de

laptops worden ingezet, de helft zegt dat de school dit de

innovatoren), leerlingen en hun ouders. Bespreek verwachtingen

Niet alle digitale toepassingen leiden tot hogere leeropbrengsten.

tablets voor ingezet? Om leerlingen te ondersteunen met remedië-

komende jaren wel gaat doen;

en ambities, en communiceer doelen en uitkomsten.

Kies zorgvuldig en weloverwogen, raadpleeg collega’s over wat

rende materialen? Om meer begaafde leerlingen extra uitdaging te

• ruim de helft van de leraren die tablets en laptops

goed werkt en wat niet, en vergroot je eigen kennis en inzicht op

bieden? Om kinderen in de kleuterklas taalvaardiger te maken? Om

inzetten, positief tot zeer positief is. Ze zien dat de

Stap 3: Beproeven

met digitale werkboeken te gaan werken, zodat de nakijktijd van de

motivatie van leerlingen toeneemt en het gebruik van een

Draagvlak en betrokkenheid vergroot je ook door de verschil-

leraar beperkt wordt? Of om voor bepaalde vakken met adaptieve

tablet leidt tot een efficiënter leerproces.

lende typen tablets door de betrokkenen te laten uitproberen.

ict-gebied.

leermaterialen te gaan werken?



Het Aletta Jacobscollege in Hoogezand startte in 2012 met tablets in het onderwijs. Teamleider Teun van Roy deelt zijn ervaringen. ‘Vooral de docent heeft scholing nodig.’

Voordelen en nadelen van de tablet ten aanzien van een laptop of desktop Voordelen

‘Iedereen moet echt betrokken zijn’

• hij is flexibel en neemt weinig ruimte in;

“We begonnen kleinschalig, in één VWO-klas. We zagen een

• hij start snel op en is daardoor ook geschikt voor

tablet als een middel om de methodes en boeken die we al gebruikten te ondersteunen. In eerste instantie waren er vooral veel vragen: hoe gaan de leerlingen met een tablet om? Hoe gaan de docenten de tablet inzetten? Kan ons netwerk dit wel aan? En hoe ver zijn de uitgevers?”

kort gebruik; • hij heeft een langere batterijduur, tijdens een schooldag hoeft hij niet opgeladen te worden; • door het platte scherm blokkeert het apparaat de communicatie tussen leerling en leraar niet.

“Inmiddels zijn er ook antwoorden. Een paar dingen vallen op.

Nadelen

Zo gaan leerlingen heel zuinig om met de tablets, in twee jaar

• leerlingen kunnen er minder makkelijk ingewikkelde

tijd hadden we slechts één geval van schade. Ook weten zij goed

werkstukken en presentaties op maken en/of video’s

hoe ze een tablet moeten inzetten. Ze willen zeker niet zonder

op editen;

boeken werken, zien een tablet duidelijk ook als middel. Docen-

• de verwerkingscapaciteit en het geheugen zijn minder

ten zijn soms minder vaardig, er is behoefte aan goede scholing

zwaar, waardoor niet ieder programma op een tablet

met betrekking tot de inzetbaarheid van een tablet. Ten slotte is

werkt (zoals Autocad);

er steeds meer bruikbare content beschikbaar.”

• de opslagcapaciteit is minder groot, wat geen nadeel hoeft te zijn als gewerkt wordt met cloudoplossingen

“Tablets leveren veel op. Docenten kunnen gemakkelijker

(bijvoorbeeld Dropbox).

differentiëren, leerlingen hebben sneller iets paraat doordat ze op een tablet iets kunnen opzoeken, en je haalt de buitenwereld veel gemakkelijker de school in. We lopen ook tegen dingen op, maar die zijn vooral praktisch van aard. Moeten we nu iedereen gaan voorzien van een tablet, of gaan we richting BYOD (Bring Your Own Device)? Hoe krijgen we alle docenten zo ver dat ze de tablets regelmatig in de lessen integreren? En als je iedereen op een tablet laat werken, moet je de capaciteit van het wifi-netwerk sterk uitbreiden.” “Wie tablets in zijn school overweegt, raad ik aan heel helder te hebben waarom je ervoor zou kiezen, het wifi-netwerk op orde te hebben, docenten te scholen in de mogelijkheden van

> Tekst: Jan-Kees Meindersma, manager Expertise bij Kennisnet

de tablet en goede afspraken te maken over wat je ermee gaat

> Tekst kaders: Deirdre Enthoven

doen. Om het te laten slagen moet iedereen er tijd in investe-

> Foto’s: Thinkstock

ren en echt betrokken zijn.”



Ieder kind valt op en niemand valt uit Het bijzondere verhaal van Laterna Magica Samen leren en samen leven, dat is het motto van Laterna Magica. Teamleden creëren in nauwe samenwerking met elkaar een omgeving waar kinderen van 0 tot 13 jaar zich optimaal kunnen ontplooien. “We willen met het team, de leerlingen en de ouders voor elk kind een juiste begeleidingsvorm vinden, waarbij we ons richten op de brede vorming”. In het voorjaar publiceert Kennisnet een inspiratieboek vol er-

de werkelijkheid; we zien de buitenwereld als onderdeel van de

varingen van onderwijspioniers uit het primair en voortgezet

school. Dus laten we bijvoorbeeld ouders workshops geven over

onderwijs. Eén van de verhalen is dat van Laterna Magica. Een

hun baan, hobby of talent. Ook mogen kinderen bij hun coach

voorpublicatie.

solliciteren op functies als dierenexpert, waarbij ze de dieren verzorgen in onze ontdektuin.”

Wat is jullie visie op onderwijs en opvang? Directeur Annette van Valkengoed: “Onze missie is dat kinderen

Annette: “Als een jongen bijvoorbeeld organisator wil worden

iedere flinter talent ontdekken en ontwikkelen, zodat zij de toe-

bij ons evenementenbureau, kijkt de coach samen met hem of een

komst kunnen uitvinden. Kinderen zullen later beroepen uitoefe-

sollicitatie kansrijk is en wat hij kan doen om de sollicitatie

nen die wij nog helemaal niet kunnen bedenken. We willen daar-

kansrijker te maken. Het kan zijn dat hij eerst een stage krijgt

om dat leerlingen zich breed ontwikkelen. Dat ze onafhankelijk,

aangeboden. Er is altijd perspectief voor de kinderen, maar we

Wat is Laterna Magica?

creatief en kritisch leren denken, dat ze goed kunnen samen

willen ook dat ze hun grenzen verleggen. Dat ze een focus kiezen

Naam: Laterna Magica, een Integraal Kind Centrum (IKC)

werken en zichzelf doelen stellen. We gaan daarbij altijd uit van

en doorzetten. Dat ze leren omgaan met tegenslag. En ontdekken

op IJburg, Amsterdam

wat een kind al kan om op voort te bouwen, en niet van wat het

dat je fouten mag maken. Wij ondersteunen de kinderen met als

Functie: Kinderdagverblijf, voorschoolse-, tussenschoolse- en

nog niet kan.”

uitgangspunt: opbouwen van interesses, uitbouwen van talen-

naschoolse opvang, primair onderwijs; alles geïntegreerd.

ten, en leren compenseren van minder sterke kanten.”

Onderwijsvisie: Natuurlijk Leren, sociaal constructivisme

Sebastiaan van Tongeren, interne opleider en unitleider a.i.:

Sebastiaan: “In zo’n project komen allerlei vaardigheden samen. Als

Aantal kinderen: 640

“In het persoonlijk ontwikkelplan maakt een kind keuzes over de

organisator van het evenementenbureau ben je bijvoorbeeld ver-

Aantal medewerkers: 70

manier waarop het de leerdoelen denkt te behalen op de lange

antwoordelijk voor de sportdag. Dat betekent dat je een begroting

Leeftijd: 0-13 jaar

termijn, en op basis daarvan kiest het ook dagelijks zijn activi-

maakt, geld regelt, ouders belt, organiseert, een draaiboek en pos-

Opgericht in: 2007 (IKC sinds 2011)

teiten. Daarbij willen we kinderen de kans geven om te leren in

ters maakt. Een kind behaalt zo een flink aantal leerdoelen.”

Website: www.obslaternamagica.nl



Annette: “Het zijn ‘echte’ situaties. Niet droogzwemmen, maar

we houden onze ogen wel open en blijven openstaan voor kritische

Partou te handelen met betrekking tot zowel onderwijs als opvang

Annette: “De units opereren als team zelfstandig, ze ontwikkelen hun

meteen het water in. Daardoor neemt hun motivatie toe.”

vragen, ook van de buitenwereld. Ik vind het belangrijk dat onder-

binnen Laterna Magica. Een vergaande stap. Wat wij voor ogen heb-

eigen speel-leeromgeving. Het zijn mini-schooltjes binnen Laterna

wijzen, ontwerpen en onderzoeken hand in hand gaan, dat je niet stil

ben, die sterk kwalitatieve en geïntegreerde begeleiding van jonge

Magica waardoor we kleinschaligheid creëren en iedereen elkaar in de

Het is een compleet andere manier van onderwijs

blijft staan. We proberen het zekere weten te voorkomen, en blijven

kinderen, is zo nieuw. Er zijn allerlei regels waaraan je moet vol-

unit goed kent. De units leggen aan elkaar verantwoording af over hun

en opvang aanbieden…

steeds leren en onderzoeken. Tegelijkertijd houden we met onze vi-

doen. De verantwoordingslast is groot. De kunst is dan: hoe houden

ambities, werkwijze en opbrengsten. Om te zorgen dat alle units samen

Annette: “Dat is zo, zonder een eilandje in de maatschappij te willen

sie koers. Dat is nodig, want zeker als je iets nieuws doet, krijg je

we het systeem buiten, hoe bouwen we bruggen, hoe verleiden we

tevens een eenheid blijven, komen de unitleiders wekelijks bij elkaar.”

zijn, bieden we een alternatief. Ik vind dat er een smalle kijk is op

ook tegenwind en kritiek. Die weerstand bij vernieuwing is normaal,

mensen dat het anders, beter kan?

onderwijskwaliteit in Nederland. Opvang is daarbij vooral een ar-

het hoort erbij. (Er was een groepje ouders dat kritiek had op de

Een andere uitdaging blijft het vinden van goede medewerkers. We

Sebastiaan: “Je moet in staat zijn op een heel andere manier te

beidsmarktinstrument en geen ontwikkelinstrument. Er wordt vooral

begeleiding van leerlingen in de bovenbouw, red.) Ouders in zo’n

krijgen brieven genoeg, maar het is de kunst de juiste mensen te

denken; niet als een leraar die voor de klas staat en die kennis

gemeten wat gemakkelijk meetbaar is en niet altijd wat van waarde

nieuwe situatie zijn soms bezorgd over de andere aanpak, de resul-

vinden. Door onze sterke groei moest ik soms vijftien mensen tege-

overdraagt, maar als een coach die kinderen begeleidt. We kiezen

is. Natuurlijk Leren en het sociaal constructivisme vormen bij ons

taten en prestaties. We hebben geleerd dat we daar duidelijker in

lijk aannemen, ik heb daarin ook wel eens verkeerd gekozen, daar

bewust voor deze terminologie om de associatie met frontaal les-

daarom een belangrijke hoofdstroom. Tegelijkertijd willen we ook

moeten zijn. De inspraakprocedures verliepen in die tijd wat chao-

kwam iemand dan zelf ook achter”.

geven te voorkomen. We vragen leraren veel van zichzelf in te bren-

rekening houden met het belang dat nu eenmaal wordt gehecht aan

tisch, dus hebben we het inspraakproces met ouders versneld. Daar-

cognitieve ontwikkeling, aan ‘meten is weten’. Kinderen hebben in-

bij denk ik dat het een ontwikkelingsfase was. De huidige wachtlijst,

Wat eist deze manier van werken van

soonlijkheid en een goed denkniveau. Bij ons werken daarom veel

zichten, kennis en vaardigheden nodig om verder te komen. We heb-

de positieve inspectierapporten en de reacties van ouders en kinde-

leraren en pedagogisch medewerkers?

hbo’ers en wo’ers. Maar uiteraard begeleiden we nieuwe mensen.

ben de Onderwijsinspectie en GGD laten zien dat het ook anders kan,

ren zijn voor mij het bewijs dat die fase achter ons ligt.”

Sebastiaan: “Nieuwe collega’s doen meteen mee: volwaardig, auto-

Ze volgen een jaar lang workshops Natuurlijk Leren, een interne

noom en verantwoordelijk. Het lijkt alsof je een zak geld krijgt en een

stoomcursus, en krijgen een maatje toegewezen die hen helpt.”

en kregen een goed rapport. Daar zijn we heel trots op.”

gen. Dat vereist een hoge mate van zelfstandigheid, een sterke per-

Sebastiaan: “Belangrijk is ook dat we niet dogmatisch zijn. We wil-

Zijn er meer obstakels die jullie hebben moeten overwinnen?

lege ruimte, en alsof je je onderwijs helemaal zelf moet vormgeven. Zo

len met het team, de leerlingen en de ouders voor elk kind een

Annette: “Eén van de grootste uitdagingen was dat we vanuit onze

is het natuurlijk niet helemaal, want je hebt te maken met een team

Annette: “Ik hoor van mensen die hier werken dat ze heel trots zijn.

juiste begeleidingsvorm vinden binnen de leergemeenschap.”

moederorganisaties één team wilden vormen (Laterna Magica valt

waarin je intensief samenwerkt. Ook zijn er inmiddels werkwijzen

Ook al zijn sommigen gigantisch druk, ze ervaren geen negatieve

onder het openbaar onderwijs schoolbestuur STAIJ en werkt inten-

ontwikkeld. We doen alles samen in een unitteam. Omdat we van elkaar

werkdruk omdat ze veel verantwoordelijkheid en ruimte krijgen.”

Annette: “We hebben een sterke visie op leren en zullen niet snel

sief samen met kinderopvangorganisatie Partou, red.). De directie

zien wat we doen en we elkaar voortdurend feedback geven, wil je

terugvallen op klassikaal leren en de methode centraal stellen, maar

van Laterna Magica heeft de bevoegdheid om in naam van STAIJ en

jezelf blijven ontwikkelen.”



Niet elke leraar past op Laterna Magica. En elk kind? Hoe gaan jullie

van het instrument, straks verdwijnt de iPad en komt er weer iets

om met kinderen die juist behoefte hebben aan veel structuur?

anders.”

Annette: “Onze slogan is: ieder kind valt op en niemand valt uit. We

Een veilig schoolnetwerk Het gebruik van ict in het onderwijs brengt risico’s met zich mee. Tentamenfraude en schending van de privacy, bijvoorbeeld. Scholen moeten dus blijven werken aan hun informatiebeveiliging.

staan open voor álle leerlingen die worden aangemeld, ook voor leer-

De directie en unitleiders zijn de drijvende kracht achter Laterna

lingen met fysieke of mentale beperkingen. En ook voor kinderen voor

Magica. Kan de school al op eigen benen staan?

wie de basisschoolstof snel te gemakkelijk of te saai is. We kijken naar

Annette: “Daar werken we wel heel hard aan. We willen dat leider-

wíe het kind is en wat het nodig heeft om zich optimaal te ontwikkelen.

schap door de hele organisatie verweven zit. Unitleiders denken en

“Student geschorst wegens tentamenfraude.” Als ik zo’n kop in de

Een school kan – onbedoeld – in de problemen komen als er gege-

Zo ook naar wat de coach nodig heeft om de begeleiding te kunnen

handelen als conceptdragers vanuit waarden, missie en visie in

krant zie, schiet ik overeind. Heeft de student zich toegang verschaft

vens over studenten worden opgeslagen bij een externe partij,

bieden. Dus ja, ook kinderen met behoefte aan externe structuur krij-

plaats vanuit hiërarchie. We wisselen veel expertise met elkaar uit

tot het schoolnetwerk en daar opgaven ingezien of cijfers veranderd?

zoals Dropbox. Die dienst werkt vanuit de VS, en de Amerikaanse

gen hier wat ze nodig hebben.”

en leren voortdurend van elkaar, zo borgen we de kennis die we in

Want dat zijn risico’s die het gebruik van ict nu eenmaal met zich

overheid kan zich wettelijk toegang verschaffen tot hun servers.

huis hebben. En we proberen zoveel mogelijk mensen (ook buiten

meebrengt. Daarom moeten we, ook in het mbo, blijven hameren op

Daarmee voldoet de school niet aan de Nederlandse privacywet.

Welke rol speelt technologie op Laterna Magica?

Laterna Magica) om ons heen te verzamelen die ook denken dat het

informatiebeveiliging. En dat begint met een stappenplan.

Sebastiaan: “Ict is op een natuurlijke manier verweven in wat we

anders kan, dat er nog een wereld te winnen valt in opvang en onder-

doen. Het team doet veel digitaal. Wie hier komt werken krijgt een

wijs. Mensen die kritisch constructief meedenken, die onderzoeken,

Wat kan er misgaan?

De tweede stap is dat we afspraken maken over hoe we met alle infor-

MacBook in bruikleen. Ouders worden geïnformeerd via Laterna-

ontwerpen en ervoor zorgen dat het niet alleen ons idee blijft. Maar

De eerste stap is het in kaart brengen van de risico’s. Wat kan er

matie omgaan. Wie heeft toegang tot welke gegevens? Waaraan moeten

web, ons intranet. En via de algemene website kunnen ouders en

ik geef toe, we willen nog meer stevigheid krijgen en iedereen die

misgaan, en wat voor gevolgen heeft dat? Denk aan imagoschade bij

professionals – van binnen en buiten Laterna Magica – informatie

hier werkt ondersteunen zekerder te worden. Ook willen we bij

fraude met tentamens, maar bijvoorbeeld ook aan schending van de

over ons vinden. Ict is ook een middel om de buitenwereld naar

dragen aan de ontwikkeling van basisvoorzieningen voor 0- tot

privacywet. We verzamelen immers steeds meer digitale informatie

binnen te halen. Kinderen gebruiken digitale media wanneer ze

13-jarigen op andere plekken. Ik ga nog lang niet met pensioen.”

over studenten, en de maatschappij verwacht van ons dat we daar vertrouwelijk mee omgaan.

bijvoorbeeld Skypen met een laborant om te zien hoe een laboratorium werkt, omdat ze er zelf een willen opzetten.”

Samenhangend beleid

Dit is een verkorte versie. Het volledige verhaal – met praktische tips – van Laterna Magica is te lezen in een inspiratieboek voor

Annette: “Ict speelt een belangrijke rol in het kritisch opvoeden van

iedereen die het onderwijs anders wil organiseren. In het boek,

kinderen. We willen kinderen leren onderzoeken. Zo is het belang-

dat Kennisnet in het voorjaar presenteert, vertellen pioniers hoe ze

rijk dat ze digitale informatievaardigheden ontwikkelen en niet

het roer omgooien.

alleen knopvaardig zijn. We willen dat kinderen digitale media in leren zetten voor hun eigen ontwikkeling en welzijn, én dat van anderen. We helpen kinderen competent te worden in het produc-

> Tekst: Lotte Boot

tief omgaan met kennisstromen en sociale netwerken waarin deze

> Foto’s: Dirk-Jan Visser

kennis vloeit. Gepersonificeerde iPads geven ons – nog meer dan tools voor de laptop – de mogelijkheid apps te kiezen die precies passen bij de ontwikkeling van het kind. We gaan met ouders in gesprek over apps die voor hun kind relevant zijn. Ik vind dat je daarin kritisch moet zijn: wat gebruik je en waarom? Wordt het kind hiermee digitaal informatievaardiger? Wordt het kind hiermee een creatief denker? Na dit overleg schaffen de ouders apps aan met een iTunes-kaart die ze van ons krijgen. Maar we willen digitaal nog een slag maken.” Sebastiaan: “We willen kinderen leren omgaan met een snel veranderende wereld. Het gaat om meer dan alleen het leren hanteren



Lesmethoden onder de loep De Leermiddelen Challenge van Kennisnet De Leermiddelen Challenge is een intensieve workshop voor schoolleiders over digitale leermiddelen. Welke lesmethoden kunnen de lessen verrijken en dragen bij aan de groei naar beter leren? “In mijn school worden de lessen vaak op dezelfde manier op

Samen aan de slag

gebouwd. Nakijken van het huiswerk, instructie geven, klassikaal

Tijdens de Leermiddelen Challenge van Kennisnet gaan school

oefenen, opgeven van een huiswerkopdracht, vooruitwerken aan

leiders in één dagdeel met hun team aan de slag om digitale leer-

Zo meet je of de beveiliging op orde is

de opdracht. Na enkele lessen volgt een overhoring of een repetitie.”

middelen een plek te geven in hun lessen. De workshop, die scholen

Het is een veelgehoord probleem dat directeuren en teamleiders in het

zelf organiseren en leiden, richt op speelse, maar nadrukkelijke

• Kennisnet, saMBO-ICT, SURF en de zogenoemde ‘taskforce mbo

onderwijs graag met hulp van Kennisnet zouden oplossen. Maar er zijn

wijze de aandacht op hoe leraren met hun methode omgaan. Door

informatiebeveiliging’ hebben een self-assessment tool be-

meer dingen waar ze tegenaan lopen. Wat te doen als leraren in het

eerst samen naar voorbeelden uit een methode te kijken en ver-

veilige wachtwoorden voldoen? Staat er in de arbeidsovereenkomst

schikbaar gesteld die scholen kunnen doorlopen. Scholen die

team of de vaksectie moeite hebben met differentiëren? Hoe voer je

volgens onderscheid te maken tussen instructie, oefenen, op-

dat mensen geen adressenbestanden of voortgangsgegevens van

geïnteresseerd zijn, kunnen zich melden bij de taskforce.

een gesprek over het verrijken van de lessen met ict-toepassingen?

drachten maken en toetsen, wordt duidelijk hoeveel tijd er gemid-

leerlingen mogen delen met externen? Wat doen we aan monitoring:

• Scholen kunnen een peer assessment organiseren, waarbij

als iemand om drie uur ‘s nachts inlogt om aan een examen te werken,

iemand van een collega-onderwijsinstelling langskomt om te

Omdat Kennisnet helaas niet persoonlijk op elke school kan langs-

gaat er dan ergens een lampje branden? En is er een plan van het

kijken of de zaken op orde zijn.

komen, maar wel iets wil betekenen in deze vraagstukken, is er nu

De Leermiddelen Challenge is in opdracht van en in

de Leermiddelen Challenge.

samenwerking met Kennisnet ontwikkeld door Paul

college van bestuur om informatiebeveiliging op de kaart te zetten

• Een externe partij, zoals een accountantsbureau, kan een au-

en er een gedegen beleid voor te ontwikkelen? Is er een kwartier

dit komen doen. Je kunt zelfs een social hacker inschakelen

maker aangesteld, wordt er personeel getraind? Die maatregelen

die probeert je netwerk te binnen te dringen.

moeten allemaal worden vastgelegd in een toetsingskader; de basis voor een samenhangend beleid voor de beveiliging van informatie.

Met welke concrete stappen kom je tot meer gepersonaliseerd leren?

Vermeulen. > Meer informatie

• Scholen kunnen meedoen aan een benchmark die in kaart brengt hoe hun informatiebeveiligingsbeleid zich verhoudt tot dat beleid in het totale mbo. Ze vullen in welke maatre-

Uitspattingen

gelen ze hebben getroffen ten aanzien van een breed palet

Daarna is het tijd voor stap drie: meten of de beveiliging daad

aan risico’s, en kunnen dat vervolgens vergelijken met de

werkelijk functioneert (zie kader). Let wel: de kans dat het misgaat,

gemiddelde stand in de branche. Zo zie je of je achteraan of

is klein, maar de gevolgen kunnen wel groot zijn. Daarom is bewust-

juist voorop loopt. De benchmark wordt op dit moment ont-

wording en actie toch heel belangrijk. Docenten en managers

wikkeld, komende zomer moet de eerste een feit zijn.

hebben daarin een voorbeeldfunctie. Als zij niet voorzichtig om-

• Om de kennis van informatiebeveiliging verder te vergroten,

springen met vertrouwelijke gegevens, doen studenten dat ook niet.

organiseert de eerder genoemde taskforce vijfdaagse master-

Dan zetten die hun uitspattingen van het weekeinde op Facebook,

classes. Ook vindt er op 16 april 2015 een conferentie plaats

terwijl ze maandag met hun stropdasje om gaan solliciteren naar

die specifiek gaat over informatiebeveiliging in het mbo. Zo

een stageplaats. Alsof ze dáár nog nooit van Facebook hebben ge-

hoeft niet iedereen zelf het wiel uit te vinden.

hoord. Echt: iedereen moet bewust omspringen met informatie: scholen, managers, docenten én studenten. Een docent die zijn lap-

> Meer informatie

top laat openstaan terwijl hij de klas verlaat om koffie te halen – daar is geen informatiebeveiliging tegen opgewassen. > Tekst: Leo Bakker, programmamanager mbo bij Kennisnet > Foto’s: Thinkstock 24 - inDruk winter 2014


Ervaringen

Aftrap

Adjunct-directeur Marianne Hoeiing en enkele collega’s van De

“De Leermiddelen Challenge is de perfecte aftrap voor een teampro-

Klimop in Den Haag deden met Kennisnet een verkorte versie van de

ces bij een aantal secties die daar hard aan toe waren,” concludeer-

Leermiddelen Challenge. Ze bedachten verschillende nieuwe ict-

den begeleidsters van het traject in de school. “Maar het is ook zaak

Instructie

rijke opdrachten bij hun methode. “We besteden wel erg veel tijd

het echt als startpunt te zien en daarna goed vinger aan de pols te

Verwerking

aan de methode en komen er dus te weinig van los,” was de conclu-

houden, zodat de ontwikkeling niet stilvalt. De acties moeten direct

Toepassing

sie. Op de nu geplande studiedag zal het team uitgebreid verder

uit de sectie komen. Wat helpt is dat de Leermiddelen Challenge nauw

Toetsing

werken met het plannen en ontwerpen van rijke opdrachten voor de

aansluit bij de onderwijsopvatting en ervaring van de leraar.”

kinderen. Huidige balans

Toekomstige balans?

Het Mondriaan College in Oss deed in het voorjaar een Leermiddelen

In de Leermiddelen Challenge komen stapsgewijs

Challenge, begeleid door Kennisnet. Er deden drie secties mee aan de

de volgende onderwerpen aan bod:

woelige middag. Er waren goede en felle discussies tussen vakleerdeld in de afzonderlijke onderdelen zit. Vaak ontdekt de leraar dan

dige discussies. “Als ik tijdens de selectie van een nieuwe methode op

krachten en vooral bij de sectie Nederlands maakte de workshop

Analyse:

dat de mix van activiteiten eigenlijk anders is dan hij of zij de

deze manier naar de inhoud had gekeken, had ik misschien wel andere

veel los. Inmiddels ontwikkelt die actief mee aan een nieuwe me-

• Samen kijken naar de opbouw van een willekeurige in de

leerling zou gunnen. Maar de druk om een programma af te krijgen,

keuzes gemaakt,” liet een aantal leraren weten.

thode met veel meer aandacht voor grote opdrachten. Zo waren de

of gewoon routine of angst voor ‘gedoe’, maken dat een les niet zo

De workshop leidt weliswaar niet tot het afscheid nemen van de ‘oude’

leraren zeer enthousiast over een opdracht waarin schrijf-, lees-,

verloopt als de leraar eigenlijk wenst.

methode, maar verrijkt deze wel met meer hulpmiddelen en variatie.

luister- en spreekvaardigheid niet apart van elkaar, maar geïnte-

Het gesprek gaat vervolgens over hoe die balans beter kan. Daartoe

Blijven kijken naar wat bewezen werkt, blijkt een steun te zijn voor

greerd samenkomen.

wordt een groot aantal hulpmiddelen meegeleverd in de Leermiddelen

docenten die niet weten wat ze kunnen kiezen.

Ook bij de wiskundesectie van het Mondriaan is veel gebeurd. Hoe-

Challenge. Ten slotte kiest het team de bij z’n wens passende aanpak, waarbij ict-hulpmiddelen een nuttige bijdrage kunnen leveren.

school gebruikte methode • Benoemen van de onderdelen in de methode: instructie, oefeningen, opdrachten en toetsen • Analyse van de huidige verdeling in de les van de hierboven

wel aanvankelijk niet alle sectieleden de keuze voor materiaal uit

genoemde onderdelen • Gesprek over de gewenste verdeling in de lessen

Ideale gespreksleider

VO-content ondersteunden, is er nu consensus over het bewandelen

In de basisschool is de directeur degene die het gesprek zou moeten

van twee trajecten. Doel: leren van de ervaringen met materiaal van

Weten waar de kracht van ict zit:

Diepgaand gesprek

leiden. Hij of zij kent de leden uit het team goed en kan direct reageren

VO-content én een traditionele methode, en zo tot nieuwe inzichten

• Meegeleverde onderzoekskaartjes tonen wat werkt

Op Kennisnet.nl staat een volledige instructie voor de Leermiddelen

op en acties verbinden aan de wensen die tijdens de sessie naar boven

komen.

• Gesprek over welke onderzoeksresultaten aantrekkelijk zijn

Challenge. Ook is er materiaal downloadbaar waarmee directeuren,

komen.

teamleiders of sectiehoofden in een ochtend of middag een goed,

In het voortgezet onderwijs is het verstandig om met enkele secties

diepgaand gesprek met collega’s kunnen voeren. Alle scholen die de

tegelijk te werken. De groep moet niet te groot worden. Omdat het

workshop deden, waren enthousiast. Vaak was het de eerste keer dat

gesprek al snel over de organisatie van de les zal gaan, is een af

ze over hun leermiddelengebruik spraken, en de manier van kijken

delingsleider doorgaans de ideale gespreksleider. Hij of zij kent de

naar de dagelijkse methode werd als verfrissend ervaren. Het maken

sectieleden en de roosters en indelingen van de lessen het best.

van een simpele indeling van de inhoud van de hoofdstukken leverde

In alle gevallen is het belangrijk dat de directeur zich bij het gesprek

veel inzichten op. Ook de analyse van de werkboeken leidde tot leven-

aansluit. Doen zich tijdens de workshop praktische problemen voor,

• Koppelen van ict-toepassingen aan leertaken (met behulp van Bloom’s taxonomie) Herontwerpafspraken maken:

levert het tijdwinst op?

leidt het tot betere resultaten?

eigenschappen:

directeur zegde meteen toe om dit te regelen.

• Snel, binnen één dagdeel

Om de Leermiddelen Challenge optimaal te benutten is overigens ook

• Open en veilig communiceren binnen het team

een voorgesprek van belang: tussen de schoolleider, afdelingsleider en

• Herontwerp van de methode

enkele sectievoorzitters of in het PO met de adjunct-directeur en de

• Aandacht voor toetsing en borging

intern begeleider.

• Kiezen welke onderdelen uit de methode kunnen worden • Oefenen met het herschrijven van instructie, oefeningen of

Nederlands van het Mondriaancollege in Oss dat ze in een vast lokaal veel meer werkvormen zouden kunnen combineren. De aanwezige

interessant zijn vervangen of versterkt met nieuwe toepassingen

dan kan hij of zij die ter plekke oplossen. Zo concludeerde de sectie De Leermiddelen Challenge is een workshop met de volgende

• Met het team kiezen welke aanpak en hulpmiddelen

opdrachten met ict-toepassingen (hiervoor staan veel

wat weten we erover uit onderzoek?

kan ik het met collega’s delen?

suggesties in het materiaal) • Uitwisselen van ervaringen en het maken van afspraken > Tekst: Frans Schouwenburg, expert Onderwijsvernieuwing bij Kennisnet

• Startpunt voor een teamproces



Jong geleerd… Programmeren wordt een belangrijke basisvaardigheid. Leerlingen moeten er daarom al vroeg mee in aanraking komen, aldus Michael van Wetering van Kennisnet. En dan niet in een aparte les, maar geïntegreerd in andere schoolvakken. “Van de televisie tot de ijskast en het horloge: in steeds meer ‘slimme’

te kennen, want het gaat om de onderliggende concepten. “Pro-

apparaten zit een computer. Maar hoe slim zijn die apparaten nu ei-

grammeren is een beladen woord,” aldus Van Wetering, “maar het

genlijk? In feite zijn het gewoon stukjes hardware die instructies op-

is eigenlijk gewoon puzzelen. Hoe krijg je een apparaat zo ver dat

volgen. Instructies die door een mens zijn bedacht. Om dat goed te

het doet wat jij wil? Als je dat weet, heb je een basaal idee van wat

beseffen zouden leerlingen zelf óók eens van die instructies moeten

een computer is en kan. En dan weet je dat je er vooral niet teveel

schrijven. En dat is programmeren.” Aan het woord is Michael van

ontzag voor hoeft te hebben. En dat zeg ik als informaticus.”

Wetering, expert innovatie bij Kennisnet. Volgens hem zouden scholen meer met programmeren aan de slag moeten gaan. Als leerlingen er al

Code in de kleuterklas

vroeg mee in aanraking komen, houden ze zich later beter staande in

Bij aardrijkskunde maak je kennis met topografie en het gebruik

de maatschappij. En je hoeft er geen ingewikkelde computertalen voor

van het aardoppervlak, bij scheikunde met het gedrag van stoffen.

En zo zou je op school ook moeten kennismaken met programmeren.

kunnen lezen en schrijven. Daarna is dat lezen en schrijven geen

Want in de toekomst is dat een belangrijke basisvaardigheid. Begin

doel meer op zich; je gebruikt het bij andere vakken. Zo zou het ook

er dus al zo jong mogelijk mee, adviseerde ook scheidend Euro

bij programmeren moeten zijn. Als je blijft steken bij theoretische

commissaris Neelie Kroes onlangs tijdens de Codeweek, een lande-

opgaven, zonder praktische toepassing, breng je niet over waarom

lijke EU-campagne. Codekinderen, het lespakket dat Kennisnet en Mijn

het relevant is.”

Kind Online ontwikkelden, is geschikt voor kinderen vanaf groep 3.

Leraren in andere schoolvakken zouden code dan ook in hun lessen

Maar volgens Van Wetering kun je al met code beginnen in de kleuter-

kunnen integreren. Bijvoorbeeld bij aardrijkskunde. Van Wetering:

klas. “Er zijn programma’s waarbij je een hondje kunt instrueren om

“Laat leerlingen een programma schrijven, in Excel, dat de top-10

door een doolhof te lopen. Eerst linksaf proberen, als daar een

van de wereldsteden met meer dan vijf miljoen inwoners geeft. En

muurtje blijkt te staan ga je toch maar rechtdoor, enzovoort. Je

dan gerangschikt op basis van hun afstand tot Nederland. Zo ge-

bedenkt een aanpak om de weg uit het doolhof te vinden. Daarna

bruik je programmeren ook waarvoor het bedoeld is: voor het op-

gaat het hondje die instructies opvolgen, en zie je of het lukt. Dan

lossen van vraagstukken.”

ben je als kleuter al aan het programmeren.” YouTube


Wereldsteden

Van leraren en docenten die in hun lessen aandacht willen besteden

Op school zou het niet bij losse lessen in programmeren moeten

aan programmeren, wordt nogal wat gevraagd, onderkent Van

blijven, vervolgt Van Wetering. “Het is belangrijk dat je eerst het

Wetering. “Er worden opeens heel andere vaardigheden van ze

basisprincipe snapt – net zoals je eerst de letters moet leren om te

verwacht. Ze moeten iets weten over de materie, maar ook hun rol


verandert. Want leerlingen gaan snel: ze pikken nieuwe techni-

Pionieren in het lab

sche inzichten op met bijvoorbeeld een tutorial op YouTube. Als leraar heb je de wijsheid niet meer in pacht; je zult meer samen

“Think different.” Dat is de spreuk die in het Maker-

met je leerlingen moeten optrekken.”

Education-lab van basisschool ‘t Slingertouw in Eindhoven

Aan de andere kant is er al aardig wat kant-en-klaar lesmateriaal

hangt. Het lab is een initiatief van Robin Platjouw, leer-

beschikbaar, onder andere op Kennisnet. Bovendien kun je je lessen

kracht en ict-coördinator.

en opdrachten met programmeren nog interessanter maken. “Je kunt leerlingen een programma laten ontwerpen voor iets dat relevant is

Lego-robots

voor je eigen vak. Neem een project ‘economie en maatschappij’.

Robin Platjouw: “Ik ben erg trots op ons pas geopende lab. We

Daarin zouden leerlingen een simulatie kunnen programmeren waar

hebben er computers, iPads en 3D-printers, waarmee leerlingen

moet worden gerekend met verschillende waarden, zoals die voor

hun eigen ontwerpen kunnen printen. Er is een testtafel, waar ze

beschikbaar kapitaal, milieunormen, rente, gewenst rendement,

aan de slag kunnen met bijvoorbeeld robots en apparaatjes op

belastingtarieven en kosten voor arbeid. Zo kan een bedrijf verschil-

wind- en zonne-energie. Ook is er een tafel voor de Lego-robots,

lende scenario’s doorrekenen voor fabrieken waarvan de productie-

en ligt er een Bendoo-box, een kleine programmeerbare compu-

capaciteit moet worden uitgebreid op een bestaande of een

ter. De spreuk “Think different” aan de muur laat zien waar het

nieuwe locatie. Het biedt, kortom, allerlei nieuwe mogelijkheden

in ons lab om draait: als je denkt dat je iets moois kunt maken,

in je onderwijs.”

ga het dan gewoon dóén.”

Verplicht vak

Maakproces

In Engeland is programmeren inmiddels een verplicht vak in het

“Maker Education is een manier van leren waarbij kinderen echt

basisonderwijs. Zo ver wil Van Wetering in Nederland niet gaan. “Ik

fysiek dingen maken. Ik vroeg er subsidie voor aan, en die kreeg

vraag me af of dwang het juiste middel is. Bij Kennisnet proberen we

ik nog ook. Daarvan hebben we nu ons prachtige lab gebouwd.

de scholen en de leraren liever te verleiden, met proeflessen en goed

Hier werken de kinderen vanuit hun eigen nieuwsgierigheid. Ze

lesmateriaal.” Natuurlijk zullen docenten hun eigen digitale

mogen zelf ontdekken wat er allemaal voor materiaal is, en wat

geletterdheid moeten opschroeven, maar ook hierbij is dwang niet

je ermee kunt. Daar komt ook veel programmeren bij kijken. Als

op z’n plaats, meent hij. “Ik hoop dat leraren zelf lekker gaan pro-

docenten zijn wij er om de leerlingen te begeleiden bij hun

grammeren, samen met hun leerlingen, en dan denken: dit is leuk,

maakproces. Bij het zelf ontdekken, het uitproberen en het leren

hier wil ik me verder in bekwamen.”

van hun fouten. Dat is belangrijker dan het eindproduct.”

Een verplicht eindexamenvak hoeft code ook niet te worden, aldus Van Wetering. “Gedurende de rit kan een leerling het vak best laten vallen,

Dromen najagen

net als bijvoorbeeld scheikunde of geschiedenis. Maar dan heeft hij er

“Omdat we nu nog aan het pionieren zijn, zijn we begonnen met

in elk geval wel kennis mee gemaakt. Met scheikunde, geschiedenis én

de bovenbouwgroepen. De leerlingen van groep 7 en 8 zitten nu

programmeren. Het hoort gewoon bij je algemene ontwikkeling.”

één uur per week in het lab. Ik hoop dat in de toekomst ook de jongere kinderen er terecht kunnen, en dat we in de lagere groepen aandacht gaan besteden aan programmeren – bijvoorbeeld

Meer weten?

met Codekinderen.

Kijk op www.codekinderen.nl

Natuurlijk hebben we geluk gehad met de subsidie, maar anders

Download via www.kennisnet.nl de gratis brochure

waren we ook wel van start gegaan. Alleen op een wat kleinere

86 creatieve apps en sites

schaal. Want als je Maker-onderwijs en programmeren belangrijk vindt, moet je op een gegeven moment gewoon aan de slag gaan.

> Tekst: Rob Voorwinden

Durf je dromen na te jagen, dan kan er vaak meer dan je denkt.”

> Foto’s: Patrick Post/Hollandse Hoogte, Fabian/mijnfotoshoot.nl



Nieuws Meerjarenplan Kennisnet In het meerjarenplan 2015-2018 beschrijven we hoe Kennisnet de komende jaren het onderwijs ondersteunt bij het waarmaken van zijn ambities. De drie thema’s die centraal staan zijn: eigentijdse leermiddelen, slimmere organisatie van het leren en meer rendement uit ict. Het jaarplan 2015 beschrijft de concrete activiteiten en inspanningen die Kennisnet in 2015 zal ondernemen om ict te laten werken voor het onderwijs. Lees de plannen

Rapport: licht verstandelijk beperkte jongere vaak slachtoffer

verleners en bestuurders in het speciaal onderwijs in een recent rap-

sociale media

port van Kennisnet. Het rapport kreeg volop aandacht in de media.

Jongeren met een licht verstandelijke beperking worden eerder

Download het rapport

slachtoffer van cyberpesten, manipulaties en seksueel misbruik via sociale media dan andere jongeren. Bijna 80 procent van de huidige problemen met deze zogenoemde LVB-jongeren zijn gerelateerd aan hun sociale mediagebruik. Dat concludeerden begeleiders, hulp-

Leermateriaal vinden met de Edurep-widgets

teriaal en ontwikkelaars van websites, bijvoorbeeld als verrijkingsstof

Het integreren van lesmateriaal uit Edurep in je eigen omgeving

of additionele bronnen bij de eigen leermiddelen. Docenten en leer

of website is nu heel eenvoudig! Edurep biedt je hiervoor ver-

lingen kunnen er vervolgens gemakkelijk mee uit de voeten. In 2014

schillende widgets aan waarmee je zoekt in de collecties van Edu-

hebben al 135 partijen de widget geïmplementeerd, waaronder VO-

rep. De widgets zijn zo ontwikkeld dat er voor iedere website of

Content, Yurls, It’s Learning, Leerlab, Nationale Onderwijsgids, N@t

content management systeem een goede integratie mogelijk is.

school en Webskoel. Bekijk de widgets

De widgets worden voornamelijk gebruikt door ontwerpers van lesma-

Nieuwe leveranciers Kennisnet Federatie

leveranciers van digitale diensten en leermiddelen een koppeling

De Kennisnet Federatie maakt het mogelijk voor leraren, leerlingen

gemaakt, waaronder Innovam, Groen Proeven, Lisette Werter Groep,

en managers om via verschillende omgevingen toegang te krijgen tot

Decact, Schoolexamenbank, Driestar Educatief, Google Apps en Quayn.

collecties en diensten: single sign-on. Het voordeel is dat ze bij het

Bekijk alle leveranciers

gebruik van educatieve producten van meerdere leveranciers niet steeds apart hoeven in te loggen met verschillende gebruikersaccounts. De Kennisnet Federatie is open voor alle leveranciers van diensten die relevant zijn voor het onderwijs. In 2014 hebben 40

Volg ons op: Twitter.com/kennisnet

Facebook.com/kennisnet

kn.nu/linkedin

Youtube.com/kennisnet

Inhoudsopgave. Colofon. Column. Technologie moet je doen. 18 Ieder kind valt op en niemand valt uit: het bijzondere verhaal van Laterna Magica

Recommend Documents