Inhoudsopgave:
1. inleiding
2
2. historische situatie
3
3. omgevingsfactoren
4
4. doel van het meerjarenbeleidsplan
5
5. schets van de gewenste situatie op middellange termijn
5
6. ontwikkeling van de populatie
7
7. ontwikkeling van zorgbeleid
8
8. ontwikkeling van de werkgebieden
11
9. ontwikkeling van accommodatie en huisvesting
13
10. organisatiestructuur
16
11. personeelsbeleid
18
12. financieel beleid
19
13. partners
20
14. stappenplan
21
15. realisatie
22
16. Bijlagen
23
17. Eindnoten
23
Meerjarenbeleidsplan 2009 - 2013
1 van 23
Stichting Titurel
1. inleiding Hier volgt het meerjarenbeleidsplan 2009, als vervolg op het beleidsplan dat eind 1997 is vastgesteld door het toenmalige bestuur. Tot 2006 is dat plan regelmatig bijgewerkt. Nu is het tijd voor een nieuwe versie; tevens de afronding van een soort van pioniersfase, die Titurel sinds 1997 heeft doorgemaakt. Veranderende subsidiesystemen en regelgeving van overheidswege, evenals wisselingen in het bestuur en de directie nopen tot een hernieuwde kijk op de toekomst. De grondslag van Titurel is dezelfde gebleven als in 1997 en luidde: “TITUREL streeft ernaar voor haar bewoners te komen tot een goede kwaliteit van leven en tot gedifferentieerde sociale verhoudingen, waarin plaats is voor ieders eigenheid, zonder dat dit hoeft te leiden tot beperkingen voor anderen. Leidraad hierbij zijn de antroposofische inzichten van Rudolf Steiner, die de nadruk legde op de verbondenheid van mens en kosmos in dienst van de mensheidsontwikkeling, hetgeen geestelijke ontwikkeling omvat.” Deze grondslag is per eind 2008 vertaald in een mission statement van Titurel. Het statement luidt: Titurel is een leefgemeenschap waar gewoond, gewerkt en geleerd wordt en waar mensen met een bijzondere ontwikkelingsvraag 1 en medewerkers zichzelf en elkaar ontwikkelen. Naast de leefgemeenschap die Titurel wil zijn is zij ook een werkgemeenschap van medewerkers, die vanuit een diep gevoel van saamhorigheid en loyaliteit een hechte kring vormen met en rond de bewoners. Zoals ouders er altijd zijn voor hun kinderen, zo wil Titurel er zijn voor haar bewoners. Daarbij streeft Titurel bij haar medewerkers naar een hoge kwaliteit van de morele competenties, omdat dit hun betrokkenheid vergroot en een directe positieve invloed heeft op de kwaliteit van de zorgverlening. Vanuit het antroposofisch mensbeeld 2 wordt begeleiding gegeven aan de bewoners, waarin gekeken wordt naar de mogelijkheden van elke individuele bewoner 3. Een mens kan altijd verder; bewoners en medewerkers stellen elkaar vragen en leren van elkaar. Dat vraagt om een informele structuur, waarin een medewerker naast een arbeidscontract ook een moreel contract aangaat 4. Dat leidt tot een hoge kwaliteit in de werkgemeenschap, en dus in de leefgemeenschap. Bewoners worden nimmer veroordeeld; fouten leiden tot nieuwe kansen. Titurel biedt aan haar bewoners warmte en geborgenheid, een bijna onvoorwaardelijke acceptatie en ondersteuning. De leefgemeenschap kent intrinsieke groepsdynamische processen, die leiden tot onderlinge correcties en zelfregulering. De diversiteit in de samenstelling van de bewoners, de diversiteit van werkzaamheden, activiteiten, maatschappelijke inbedding, personeelssamenstelling en natuurlijke omgeving leveren dikwijls nieuwe invalshoeken op, en een momentum, waarop verandering en groei kunnen plaatsvinden. De woonwerkomgeving is gereguleerd impulsrijk, de fysieke omgeving is gecontroleerd impulsarm. In deze omgeving worden sociaaltherapie en heilpedagogiek bewust toegepast, aangevuld met natuurlijke ingrediënten. De cyclus der seizoenen wordt geïntegreerd in wonen en werken. Met behoud van de elementen uit en gebruik makend van deze visie wil Titurel de eigen werkzaamheden versterken en uitdragen, op een informele en enthousiaste wijze, die zichzelf zal bewijzen bij zorgvragers en zorg inkopers. Het doel van Titurel, tevens ambitie voor de komende jaren is: de intrinsieke waarden van Titurel kenbaar maken als heilzame manier van zorgverlening. Geen dwingende opvatting, maar een doorleefde werkwijze. Dit onder het motto:
“zorg kan anders” Meerjarenbeleidsplan 2009 - 2013
2 van 23
Stichting Titurel
2. historische situatie Titurel was en is een voorziening die mede met de charitatieve opvattingen van de familie van Mierlo tot stand gekomen is. De familie heeft het landgoed beschikbaar gesteld, en de doelstelling “onderdak aan hulpbehoevende personen” vastgesteld. Door Dymph Meeuwisse, directeur vanaf het begin tot eind 2008 is de doelstelling vormgegeven in de vorm van wat Titurel nu is: een gemeenschap van hardwerkende medewerkers, die samen met de bewoners een leefsfeer hebben neergezet waarbinnen de bewoners zich thuis voelen en ontwikkelen. Op basis van persoonlijke inzet en collegiale afspraken is, vaak voor niet meer dan een vrijwilligersver-goeding, een bewonderenswaardig resultaat bereikt. Veel andere zorginstellingen bevelen hun moeilijkste cliënten aan bij Titurel, want Titurel blijkt vaak nieuwe mogelijkheden aan te boren bij mensen, die bijzondere hulp nodig hebben. Maar de omgeving verandert, en Titurel verandert mee. De wereld van de zorg is vooral het laatste decennium omgevormd tot een bolwerk van geïndiceerde zorg, volgens protocollen, kwaliteitseisen en ingewikkelde financieringssystemen, waarin elke zorgvraag beschreven moet worden, volgens protocol behandeld moet worden, en vervolgens per verrichting afgerekend moet worden. De zorgverzekeringswet is de meest recente verandering vanuit de wetgever om de zorg verder te regulieren, en wil je meedoen dan zul je gecertificeerd (HKZ) moeten worden. Titurel is slechts ten dele in deze ontwikkeling meegegaan. De zorg is tot nu toe geboden op grond van het persoongebonden budget, waarop elke bewoner in meer of mindere mate recht heeft. Het blijkt te weinig. Bovendien worden de zorgvragen ingewikkelder (of het zijn de meer moeilijkere mensen die naar Titurel worden doorverwezen). En niet in de laatste plaats eisen naleving van almaar toenemende regels (subsidievoorwaarden, arbeidsvoorwaarden, inspectie, kwaliteitscriteria) aanpassingen in personeelsbezetting, in accommodatie, en in financiën. De pioniersfase is na ruim 15 jaar voorbij; een nieuwe tijd eist nieuwe beslissingen met behoud van de eigen plek van Titurel zowel binnen de antroposofische wereld als in de wereld van de zorg. Anno 2009 staat Titurel voor de uitdaging om een nieuwe weg in te slaan. De weg kent drie richtingen: 1. doorgaan op de eigen succesvolle manier, en verdrinken in het regelwoud van de zorgstelsels en bijgevolg ten onder gaan bij gebrek aan middelen, 2. autonoom blijven, en verder professionaliseren, 3. verder professionaliseren, en overgaan naar een grotere organisatie. De keuze is gevallen op 2. De grondslag, het karakter, en de kleinschaligheid van Titurel vragen om autonomie. Mocht dat niet lukken, dan is deel uitmaken van een grote organisatie een optie, hoewel de huidige ontwikkelingen in zorgland laten zien dat groot niet synoniem is aan beter. De pioniersfase is voorbij, de professionalisering komt er aan, met alle gevaren van dien. Zal met het binnenhalen van meer professionaliteit ook meer bureaucratie ontstaan, en verzakelijking van de werkmentaliteit? Zal de geest van liefdevol werken plaatsmaken voor een geest van roosters en declaraties? Het gevaar is aanwezig. Dit meerjarenbeleidsplan is wat dat betreft een contradictie. Het is de weerslag van de overgang naar verzakelijking en hoe de verzakelijking gestalte moet krijgen, en het is tegelijkertijd een poging om het goede van Titurel te behouden, de kwaliteit, de sfeer, de mentaliteit. Dat kan alleen met zeer regelmatig collegiaal overleg: hoe gaan we met elkaar om, welke vrijheid van werken kunnen we behouden, en welke sfeer houden we overeind? Dit zal niet op papier kunnen worden vastgelegd; het is een opdracht aan het management om dit goede te bewaren, hoe dan ook. Meerjarenbeleidsplan 2009 - 2013
3 van 23
Stichting Titurel
3. omgevingsfactoren Titurel staat steeds meer onder invloed van veranderende omgevingsfactoren. Het is wenselijk om de lezer van dit meerjarenplan op de hoogte te stellen van de meest directe en dringende factoren, die een rol spelen bij de veranderingen. Allereerst is er de genoemde regelgeving van overheidswege en diverse subsidiestelsels. Wie geïndiceerde (en dus declarabele) zorg wil leveren moet aan voorwaarden voldoen, en gecertificeerd te worden. Zorgkantoren en indicatieorganen hebben voorschriften. Titurel zal hieraan moeten voldoen, wil het in aanmerking blijven komen voor financiering. Het is een absolute voorwaarde om te kunnen blijven bestaan. Een niet-beïnvloedbare factor van buiten. Ten tweede is de zorg niet meer iets van achter een hek, of verleend door onaantastbare specialisten. De zorg is vermaatschappelijkt. Het is een transparante wereld geworden, waar iedereen in mee kan kijken. Ouders hebben rechten op meedenken en op medezeggenschap. Subsidiegevers, gemeenten, inspectie, zij allen willen de zorg verder reguleren, met een beroep op hun maatschappelijke verantwoordelijkheid. Transparantie wordt een noodzakelijk gegeven; het werk moet inzichtelijk worden, en zaken als veiligheid, hygiëne en gedragsprotocollen dienen goed geregeld te zijn. Titurel zal hierin mee moeten, een niet-beïnvloedbare factor van buiten. Ten derde verandert de fysieke omgeving. Zijn de vorige twee factoren niet-beïnvloedbaar, die gezien kunnen worden als “moeten”, de veranderende omgeving is een factor die gezien wordt als “kans”. Misschien ligt hier wel de belangrijkste drijfveer voor het meerjarenbeleidsplan. Veranderingen, dus kansen, doen zich voor op met name de volgende terreinen: • Het landgoed verandert in die zin, dat er nieuwbouw komt op de plaats van de Cluse (een nadere invulling moet nog gegeven worden). Het biedt kansen voor nieuwe activiteiten. • Mensen uit de omgeving, het dorp maar ook verder, raken meer bekend met Titurel en de successen. Titurel krijgt meer inbedding in de regio. • Samenwerking met andere zorgverleners is steeds meer gebruikelijk. Er is al samenwerking met de GGZ, en met arbeidsgerelateerde instellingen. In de zorgketen in de regio kan Titurel een plek innemen, die er nog niet was. • Er is een meer gedifferentieerde zorgvraag aan Titurel dan vroeger het geval was. De doelgroep, zoals in hoofdstuk 1 beschreven, is groter dan gedacht. Titurel heeft, vanuit het antroposofische gedachtegoed, een bijzonder aanbod. De vraag neemt toe. Met name dat laatste leidt ertoe dat Titurel keuzes gaat maken omtrent het aanbod en omtrent de soorten van doelgroepen. Ofwel kort gezegd: wat bieden we aan , aan wie, en hoe positioneren we dat op het landgoed (of daar buiten).
Meerjarenbeleidsplan 2009 - 2013
4 van 23
Stichting Titurel
4. doel van het meerjarenbeleidsplan Met dit meerjarenbeleidsplan wil Titurel een koers vastleggen voor de komende jaren. Het plan is vertrekpunt, richting en route, en wil beschrijven waar Titurel op middellange termijn wil staan. Enerzijds als houvast voor de stichting zelf (waar staan we en waar gaan we naar toe) anderzijds verschaft het beleidsplan aan betrokkenen van buiten inzicht in de ambities van Titurel. Kort gezegd kent het meerjarenbeleidsplan drie doelstellingen: a. Zorginhoudelijk doel Het vastleggen van de toekomstige doeleinden op gebied van zorg. Dat betekent een omschrijving van zowel zorgproducten als doelgroepen, en de omstandigheden waarin zorg gegeven wordt (accommodatie, financieel, materieel, personeel) b. Bedrijfsmatig doel Het beschrijven op welke wijze Titurel wordt georganiseerd. Een organisatie is een doelgericht samenwerkingsverband van mensen en middelen. Hoe dat samenwerkingsverband haar doelen bereikt, vraagt om een beschrijving van de organisatie. In dit meerjarenbeleidsplan zal de organisatie nog niet volledig beschreven worden, maar worden wel de belangrijkste basisuitgangspunten vastgelegd. Dit zal mede geschieden met het oog op de kwaliteitsvoorschriften in het kader van de HKZ. c. Extern doel (maatschappelijke onderneming) Het inzicht geven aan de belangrijkste keyholders van Titurel. Daaronder te verstaan zorgkantoor en indicatieorgaan, gemeenten, bewonersvertegenwoordigers, en enkele belangrijke sympathisanten. Het inzicht zal bestaan uit: wat doet Titurel, en waar staat men over enkele jaren. Welke maatschappelijke betekenis heeft Titurel dan?
5. schets van de gewenste situatie op middellange termijn Zijn deze doelen bereikt, dan zal Titurel over, laten we zeggen, vier jaar het volgende hebben gerealiseerd: a. De zorg van Titurel wordt geleverd op basis van planmatigheid en betrokkenheid. Dat houdt in (zonder diskwalificatie van de huidige zorg) dat er door gekwalificeerde medewerkers zorg wordt verleend op de gebieden woonbegeleiding, leren en werken, en dat op basis van een handelingsplan. Het handelingsplan wordt gemaakt op grond van een extern gestelde indicatie, en een interne screening, al dan niet na een intakeperiode. In hoofdstuk 7 en 8 wordt het zorgbeleid nader uitgewerkt. b. Titurel kent een overzichtelijke structuur. Als onderstaand plan is uitgevoerd, zal Titurel meer diensten aanbieden aan een grotere doelgroep. Dat vraagt om aanpassing van de bestaande structuur, zowel inhoudelijk als organisatorisch. Op middellange termijn zal de structuur helder, transparant en actueel zijn, in staat om veranderingen op te vangen. Meerjarenbeleidsplan 2009 - 2013
5 van 23
Stichting Titurel
c. Titurel werkt volgens de HKZ normen. Daaraan wordt de komende jaren veel aandacht besteed teneinde een officiële erkenning te krijgen. Tevens wil Titurel als zorgverlener binnen twee jaar binnen relevante netwerken participeren. Dit zal deels binnen de Nederlandse vereniging van antroposofische zorgaanbieders (NVAZ) plaatsvinden, deels binnen (sub)regionale verbanden. Doel: werken binnen de kaders van de zorgverzekeringswet, en binnen kaders van overheidssubsidies. d. Titurel zal haar doelgroep enerzijds duidelijk beschrijven, en anderzijds duidelijk begrenzen. Alleen op grond van een duidelijke beschrijving van de doelgroepen kan een transparant toelatingsbeleid plaatsvinden, kunnen individuele zorgdoelen gesteld worden, en kan doorstroming plaatsvinden. In 2009 zal dit onderdeel, mede op grond van dit plan en de uitwerkingen in de bijlagen van de werkgroepen, uitgewerkt en vastgelegd worden. Hier is al veel voorwerk in gedaan; het bestuur zal dit onderdeel als een der eerste moeten vaststellen. e. Titurel heeft een duidelijk unieke plek, zowel op basis van antroposofische gedachtegoed als op basis van successen. Titurel heeft veel te bieden, dat is gebleken in het verleden. Met alle veranderingen sluipt een gevaar van vervreemding binnen. Ankers moeten geslagen worden. De antroposofie is zo’n anker. Hoe Titurel haar antroposofische filosofie verankert, zowel naar de bewoners als naar de medewerkers, is onderwerp van permanente beschouwing, en dat blijft zo. Ten tweede zijn er successen uit het verleden. Ook een anker; men kan ervan leren. Daarbij zijn de inzet en de eigen werkwijze uniek gebleken. Dit vasthouden is van groot belang. Het is cultuureigen aan Titurel; voor het management ligt hier een grote uitdaging om dit vast te houden. Dat kan middels intervisie. Het wordt meegenomen in het personeelsbeleid (hoofdstuk 11) f. Titurel is voldoende groot maar ook klein om (zoveel mogelijk) zelfstandig te kunnen blijven bestaan. Titurel is een kleine organisatie, kwetsbaar in vooral de financiering. De uitgebreide regelgeving leidt tot toename van eisen en dus kosten. Het volume zal moeten toenemen. Enerzijds kunnen meer inkomsten verkregen worden door meer bewoners op te nemen, al dan niet met een intensievere zorgvraag, anderzijds zijn er grenzen aan de mogelijkheden van de accommodatie en aan de medewerkers. Behoud van zelfstandigheid staat voorop, evenals behoud van de kleinschaligheid. Tevens dwingt dit tot toenadering tot bepaalde partners, met wie wellicht intensievere samenwerking gezocht zal worden. Samenwerking met behoud van eigenheid kan gevonden worden op diverse onderwerpen, met name op het gebied van beheer.
Meerjarenbeleidsplan 2009 - 2013
6 van 23
Stichting Titurel
6. ontwikkeling van de populatie De samenleving vergrijst, ook binnen Titurel. Daardoor verandert de zorgvraag. Maar niet alleen vanwege de vergrijzing. Door de bekendheid van de bestaande dagactiviteiten neemt ook de vraag van jeugdigen toe om hieraan te kunnen deelnemen, evenals verwijzingen door andere zorgaanbieders. In het kader van schaalvergroting en schaalverbreding zal in de nabije toekomst de populatie van Titurel bestaan uit drie groepen van bewoners (niet alleen 24uurszorg): • De huidige doelgroep, mensen met autistische kenmerken, al dan niet in combinatie met psychiatrische kenmerken, of verstandelijke beperkingen. 5 • Ouderwordende bewoners, met dezelfde kenmerken • Jeugdigen, met dezelfde kenmerken. De samenstelling en de aard van de problematiek binnen de groepen moet in verhouding zijn, waarbij bepaalde groepen niet mogen overheersen. Dit geldt tevens voor de onderlinge verhoudingen tussen de genoemde drie groepen bewoners. Zij kunnen niet uniform begeleid worden; differentiatie van de zorg zal nodig zijn. Met de differentiatie en waarschijnlijke groei van de doelgroep(en), neemt ook de begeleiding van leren en werken toe, evenals de woonbegeleiding. Ten opzichte van de huidige situatie, die een eenduidige werkwijze kent, zal Titurel in de toekomst een raamwerk bieden waarin doelgroepen en zorgaanbod gedifferentieerd worden. In schema bijvoorbeeld:
(Huidige) Bewoners
Ouderen Jeugd Woonbegeleiding Wonen op Titurel/ begeleid wonen in het dorp Begeleid sociaal wonen / begeleid zelfstandig wonen Leren en werken Therapeutische activiteiten
Dagbesteding / Vrije tijd
Recreatieve activiteiten Interne en externe werkgebieden
In het schema zijn slechts enkele onderwerpen ingevuld. Het zijn maar voorbeelden. Het schema zal in de loop van 2009 concreter worden ingevuld. Daarbij staat het volgende te doen: drie werkgroepen hebben zich in december en januari voorafgaand aan de opstelling van dit plan gebogen over de veranderingen in doelgroep en aanbod. De resultaten horen als bijlagen bij dit plan. Door met elkaar te komen tot invulling van bovenstaand schema kunnen de bevindingen van de werkgroepen, die nu nog los van elkaar staan, verbonden worden.
Meerjarenbeleidsplan 2009 - 2013
7 van 23
Stichting Titurel
7. ontwikkeling van zorgbeleid a. Differentiatie van doelgroepen en zorg Binnen Titurel gaan we dus werken met drie soorten groepen: jeugdigen, volwassenen, ouderen, alle met de in het vorige hoofdstuk genoemde kenmerken. • Onder jeugdigen verstaan we: jongeren vanaf 14 jaar, met een bijzondere ontwikkelingsvraag op grond van hiervoor genoemde beperkingen. 25 Jaar hanteren we als bovengrens. Leeftijden zijn niet absoluut; gedrag als zodanig is bepalend. Dit geldt ook voor andere groepen. • Volwassenen: hieronder te verstaan de huidige doelgroep met genoemde kenmerken / zorgvragen. • Ouderen: de ouder wordende bewoners van Titurel, met een andere vraag naar kwaliteit van leven, aangezien hun vermogen daar zelf voor te zorgen achteruit gaat, zowel lichamelijk als cognitief. Ze worden oud en raken ondergesneeuwd in het tumult en dynamiek waarmee de groei van de bewonersgroep de laatste jaren gepaard is gegaan. Let wel: het gaat om bewoners vanuit Titurel; geen opname van buiten. Uitwerking volgt hierna onder d. Met het differentiëren van de doelgroepen wordt duidelijk dat ook de geleverde zorg gedifferentieerd moet worden. Vanuit de antroposofie kennen we de doelstelling om groei te realiseren zowel door middel van leren / werken (werkgebieden, therapieën en huishoudelijke taken) als door middel van wonen (woonbegeleiding). Gelet op de ouder wordende bewoner komt daar een derde aandachtsgebied bij, namelijk zinvolle vrije tijd. In dit plan gebruiken we hiervoor ook de term “dagzorg”. Voor leren en werken, gericht op groei, gebruiken we de term “activering” en “dagbesteing” (zie hoofdstuk 8). Uitgangspunt van Titurel blijft de groepsbenadering: vanuit de diversiteit binnen de groep wordt een uitgebalanceerde samenstelling gecreëerd. Bewoners leren met elkaar te leven, ieder met zijn eigen ontwikkelingsvragen. Dat daarin meer en meer ruimte moet komen voor individuele zorgprogramma’s is duidelijk, en vraagt om een aangepaste manier van werken. Dit is een van de opdrachten voor de komende jaren. b. Differentiatie van wonen Het wonen zal een min of meer gedifferentieerd programma gaan krijgen. We denken aan een ketenbenadering van woonvormen. Vooralsnog: 1. Logeerplaatsen om ouders te verlichten in de thuissituatie. Om te beginnen met het realiseren van een bed dat gedurende het hele jaar volgeboekt kan worden. Deze jeugdige kan vervolgens doorstromen naar interne plaatsing of externe woonvormen. 2. Interne woonvormen: woongroep Titurel of beschermd wonen (aanleunwoningen). Dit is de kern van Titurel; een groep volwassenen, in grootte ongeveer 22 personen. Zij wonen in een groep, en hebben eigen kamers. Van hieruit kennen zij dagbesteding en activering, ook therapieën. In deze groep verblijven zowel de bewoners die kunnen doorstromen naar meer zelfstandigheid, als de (grotere) groep mensen die langdurig zorgafhankelijk zijn. De samenstelling van deze groep dient in balans te zijn (the magic mix). 3. Extern woonvormen, met differentiatie. Te onderscheiden: - Begeleid sociaal wonen - Begeleid zelfstandig wonen Zie ook hoofdstuk 9d. 4. Seniorenwoning op het terrein voor de 50+ groep. Meerjarenbeleidsplan 2009 - 2013
8 van 23
Stichting Titurel
Al met al kan Titurel doorgroeien tot zo’n 50 bewoners. In bijlage 1 worden de diverse vormen concreter gemaakt. De doorstroommogelijkheden zijn van toepassing op alle bewoners van Titurel. c. Ouderenzorg Hoe kunnen we een situatie realiseren waarin de ouder wordende bewoners van Titurel de kwaliteit van leven en de zorg krijgen die zij nodig hebben en waar ze recht op hebben? Kwaliteit van leven moet voor deze groep bewoners steeds meer door hun omgeving aangeboden worden, aangezien hun vermogen om daar zelf voor te zorgen achteruit gaat. Consequenties voor een eigen ouderenbeleid zijn uitgewerkt in bijlage 3. Daarin aandacht voor onder andere • De antroposofische grondslag moet doorwegen in aangepaste zorg, die cliëntgericht is. • Er wordt gewerkt vanuit een aparte woonunit voor de ouder wordende cliënten. Deze unit zal ofwel een los gebouw zijn in de nabijheid van het hoofdgebouw of een aan het hoofdgebouw gerealiseerde (gelijkvloerse) vleugel met eigen ingang voor de ouderen. • Doorstroming vanuit intern. Er wordt bewust niet gekozen worden voor nieuwe mensen van buitenaf, nieuwelingen zouden het thuisgevoel aantasten en nieuwe druk op de bestaande cliëntgroep leggen. Criteria om tot de doelgroep ouderen te behoren zijn: • Lichamelijk gezien de woonwerk structuur van Titurel niet meer bij kunnen benen; • Cognitief en verstandelijk gezien niet meer ontwikkelen maar achteruit gaan; de groei is er uit. Deze achteruitgang begint bij de meeste bewoners rondom het 50e levensjaar; • Er is sprake van een verandering in de hulpvraag; • Steeds meer moeite krijgt met de drukte in de woongroep. (De laatste jaren is de groep uitgegroeid van 24 naar 28 bewoners, met steeds jongere nieuwkomers. Een eigen ouderenzorg op Titurel vraagt overigens tevens om gespecialiseerd personeel. d. Groei voor een bredere doelgroep Naarmate Titurel succesvoller is op gebied van woonbegeleiding en leren en werken neemt de vraag toe vanuit ouders en vanuit andere zorgaanbieders. De woonmogelijkheden zijn begrensd, maar op het gebied van leren en werken is volume-uitbreiding niet geheel beperkt. In het volgende hoofdstuk (8) en in bijlage 2 wordt de mogelijke uitbreiding van leren en werken, alsmede van dagbesteding verder uitgewerkt. Duidelijk is dat Titurel zowel haar bestaande dagprogramma´s kan openstellen voor deelnemers van buiten als dat er nieuwe werkgebieden bij kunnen. Dat laatste vooral in combinatie met nieuwbouw op de plaats van de Cluse.6 De afdeling “leren en werken” biedt ook plaats aan partiële deelnemers. Genoemd zijn onder andere: • Naschoolse opvang, te beginnen met enkele plaatsen, en vervolgens ruimer ingericht.7 Realisatietermijn: per direct mogelijk voor een of twee personen. Meer plaatsen binnen enkele jaren. • Stageplaatsen vanuit het speciaal voortgezet onderwijs. • Plaatsingen door andere instellingen (MEE, GGZ, e.d.) Het is zaak om de komende tijd mogelijkheden en grenzen vast te leggen. Dit kan in combinatie met het uitwerken van het schema in hoofdstuk 6 door de werkgroepen. Meerjarenbeleidsplan 2009 - 2013
9 van 23
Stichting Titurel
e. Persoonsgebonden zorg en groepsbenadering Bij de ontwikkeling van het zorgbeleid staat voor de komende jaren naast de ontwikkeling van woonvormen ook de doorontwikkeling van de methodiek centraal. Titurel gaat uit van groepsbenadering. Gebleken is dat voor ons soort bewoners de groep een vast rustpunt is, dat bijdraagt tot de sociale ontwikkeling van de bewoners. De groep vraagt om sociale activiteiten (koken, eten, voorlezen, televisie kijken en dergelijke), waarvan gebruik wordt gemaakt om te stimuleren en te corrigeren. Naarmate gedifferentieerd wordt in leeftijd en zorgzwaarte is het zaak om de methodiek, die we hebben al wel in huis hebben, duidelijker toe te passen en door te ontwikkelen. Dat betekent werken met handelingsplannen, cliëntbespreking (beeldvormingbespreking, zie bijlage 1), versterking heilpedagogie en sociaaltherapie, ontwikkeling en toepassing andere therapieën, verbreding dagbesteding en activering (zie hoofdstuk 8). Het werken met handelingsplannen is nog niet structureel verankerd. Daarom is het mogelijk om de methodiek van werken met handelingsplannen (elders zorgplannen of begeleidings-plannen genoemd) nu te gaan verfijnen. Daarvoor is het 8fasenmodel (ontwikkeld in de maatschappelijke opvang) een goed model. Het is een duidelijke, goed in te voeren methodiek, met weinig inwerktijd. Er hoort een betrekkelijk eenvoudig digitaal registratiesysteem bij, dat ook bij de zorgkantoren bekend is. En belangrijk: het leidt tot een doelgerichte begeleiding, met een begin en eind. Het is persoonsgebonden, maar laat alle ruimte om vanuit groepsdynamische processen te werken. Elke bewoner zal regelmatig besproken worden in de beeldvormingbespreking. Het spreekt voor zich dat bepaalde (meest ouder wordende bewoners) een andere groeidoelstelling hebben, en dus andere begeleiding en frequentie van bespreking, dan jongeren met meer activering. Ontwikkelingen van elke bewoner zullen worden vastgelegd, evenals nieuwe doelen en afspraken daarover. Dat zal door middel van registratie in een persoonsgebonden dossier gaan. Elk dossier kent een eigen dossierhouder, dat wil zeggen een medewerker die verantwoordelijk is voor de registratie, de mutaties, en die tevens secretaris van betreffende bewoner in de beeldvormingbespreking. Welke taken en verantwoordelijkheden de dossierhouder nog meer gaat krijgen, wordt de komende tijd ontwikkeld. f. Indicatiestelling en planmatige zorg Het zal de lezer duidelijk zijn geworden dat binnen Titurel veranderingen op stapel staan op gebied van woonvormen, van leeftijddifferentiatie en zorgdifferentiatie, en op gebied van activiteiten. Dat vraagt om duidelijke criteria op gebied van toelating en doorstroming dan wel uitstroom. Tot nu toe bestond de toelating binnen Titurel uit een aanmelding, waarna een toetsingsgesprek eventueel met een proefperiode voldoende was voor toelating. Dat zal de komende tijd veranderen. Omdat Titurel zal (moeten) gaan werken met subsidievoorwaarden en met geïndiceerde en dus AWBZ gefinancierde zorg, naast persoonsgebonden budgetten, zal er een nieuwe intake en toelating moeten plaatsvinden. De procedure hiervoor zal verder ontwikkeld worden en vrij spoedig op de agenda komen te staan. Intake en toelating zullen worden opgenomen in de keten van indicatie naar doorstroming. In procedures zullen de volgende stappen worden opgenomen en vastgelegd: aanmelding, intake, screening en diagnostiek (eventueel met voorlopige plaatsing), zorgverlening op grond van handelingsplannen, evaluaties, doorplaatsingen. Het 8fasenmodel zal hierbij een goede leidraad zijn.
Meerjarenbeleidsplan 2009 - 2013
10 van 23
Stichting Titurel
g. Systeembegeleiding Als medewerker van Titurel heb je niet alleen te maken met de groep en de individuele bewoners, maar natuurlijk ook met een achterban: ouders, familie, plaatsers; kortom het sociaal systeem van de bewoner Als begeleider krijgt de medewerker een prominente plek binnen een netwerk. Het zal leiden tot een aanvullende taak op gebied van systeemcoaching en voorlichting. Het is voor een bewoner van groot belang dat er harmonie heerst tussen zijn thuisbasis en Titurel. Verstoring van relaties met de achterban kan leiden tot stagnatie in de persoonlijke ontwikkeling. Deze bijkomende doch belangrijke taak zal meer ontwikkeld gaan worden.
8. ontwikkeling van de werkgebieden a. activering, dagbesteding, en dagzorg Titurel is de combinatie van wonen en leren/werken; dit ligt in de filosofie opgeslagen. Het is een succesformule, zozeer dat er veel belangstelling is, ook voor losse onderdelen. Naarmate meer onderdelen los worden aangeboden draagt dat het gevaar in zich dat onderdelen uit elkaar groeien, die juist in hun samenhang zo interessant zijn. De werkgroep die zich hiermee heeft beziggehouden, heeft daar aandacht voor gehad en komt met een uitwerking, die recht blijft doen aan de filosofie van Titurel. Bijlage 2 blijft daarom voor de verdere uitwerking van het meerjarenbeleidsplan uitgangspunt. Kern van de bijlage is het differentiëren van de deelnemers en van de werkzaamheden, maar in verbondenheid met elkaar. We maken een onderscheid in de doelstelling van de werkgebieden: • Activering van deelnemers, waarbij de nadruk ligt op het ontwikkelen van zelfredzaamheid. Activering is bedoeld voor mensen, bij wie het in de verwachting ligt dat ze op termijn door zullen stromen naar begeleid of zelfstandig wonen (maximale groei). De nadruk bij activering ligt op groei en verandering. • Dagbesteding, bedoeld voor deelnemers, die langdurig op Titurel verblijven. Er is geen direct uitzicht op een doorstroom naar begeleid of zelfstandig wonen. Doel is een zinvolle invulling van het dagelijks leven, gericht op groei, maar niet op verandering. De nadruk van de dagbesteding ligt dus op stabilisatie en consolidatie door het aanbieden van zinvolle taken. • Dagzorg. Dagzorg is er voor de ouderen. Bij hen ligt de nadruk op begeleiding om ze actief te houden door middel van zinvolle vrijetijdsinvulling. Het is een vorm van zorgen voor de ouderen. Uitgangspunt voor alle groepen is dat we uitgaan van de individuele mens met de eigen individuele ontwikkelingsroute. Alle werkzaamheden hebben tenminste de drie navolgende kernkwaliteiten in zich, namelijk groei (gericht op de persoonlijke ontwikkeling van een deelnemer), activering (het (positief) aanspreken van mensen op hun capaciteiten en werkplezier) en stabiliteit (zinvol, vast en duidelijk dagritme). Titurel is een leefgemeenschap waar gewoond, geleerd en gewerkt wordt. Leren en werken kunnen in de vele vormen van de dagelijkse activiteiten terugkomen. Dagelijkse activiteiten krijgen vorm op drie terreinen: 1. Werkgebieden (pottenbakkerij, bos- en tuinonderhoud, dierenverzorging…) 2. Therapieën (muziektherapie, kunstzinnige vorming, sociaaltherapie) 3. Huishoudelijke taken (corvee, koken...) Meerjarenbeleidsplan 2009 - 2013
11 van 23
Stichting Titurel
Met bewoners wordt een zorg/dienstverleningsovereenkomst aangegaan, waarin staat dat iedereen wordt geacht aan alle drie de vormen deel te nemen. De mate waarin zal verder gedifferentieerd worden, afhankelijk van persoonlijke mogelijkheden en zorgdoelstelling. Ook hier kunnen we een matrix op toepassen met deelnemers en activiteiten: iemand in een bepaalde groep kan taken of werkzaamheden aangeboden krijgen uit alle dagelijkse activiteiten. Wel zal bij iemand uit de zelfredzaamheidgroep meer nadruk liggen op groeikwaliteit, en bij een oudere meer op eenvoudige dagbesteding. Maar ook bij een oudere of iemand bij wie de nadruk meer op stabiliteit ligt kunnen groeiactiviteiten aan de orde zijn. De bestaande activiteiten bieden niet voor alle kernkwaliteiten voldoende mogelijkheden. Vandaar dat de werkgebieden worden uitgebreid met bijvoorbeeld: atelier, lunchroom, winkel, cursusruimte (met catering?) en tuinderij. Voor deze activiteiten kan de Cluse een mogelijkheid bieden. Bij de winkel wordt gedacht aan iets in het dorp of aan de weg, misschien ook wel bij de Cluse. b. van binnen naar buiten, en van buiten naar binnen In de combinatie van leren / werken en wonen kennen we intern gerichte arbeid en extern gerichte arbeid. Omwille van de duidelijkheid zal voortaan binnen Titurel onderscheid gemaakt gaan worden naar de volgende indeling, die in de komende tijd wordt uitgewerkt en vastgelegd: Interne werkgebieden: • Interne werkgebieden. Werkgebieden met een producerend karakter, die een duidelijk tastbaar en min of meer blijvend, bruikbaar en verkoopbaar product opleveren. • Therapieën en dagprogramma’s. Begeleidende activiteiten, zowel individueel als groepsgerichte activiteiten. • Sociaaltherapie, met nadruk op culturele activiteiten en seizoengebonden vieringen. Niet in vaste modulen te gieten, maar een levenshouding binnen Titurel, die goed onderhouden zal worden. • Taken met een verzorgend karakter, met een meer onderhouds- en/of dienend karakter. Ze leveren geen tastbaar en (min of meer) blijvend product op, maar verzorgen de leefomgeving en woonsfeer. • Dagzorg, voor vooral de ouder wordende bewoner. Doel is het behouden van een dagritme, en contacten onderhouden. Externe Werkgebieden: • Externe werkgebieden met begeleiding van Titurel. Begeleide activiteiten buiten het terrein van Titurel, die onder verantwoording van en met begeleiding van Titurel worden uitgevoerd, zoals bijvoorbeeld het extern tuinonderhoud en het knotten. • Externe werkgebieden met ambulante begeleiding van Titurel Dit zijn activiteiten die buiten Titurel worden uitgevoerd, waarbij Titurel geen invloed heeft op de werkzaamheden, maar wel ambulante begeleiding biedt, zoals bijvoorbeeld Vraag en Aanbod en De Weert • Extern werken/loonarbeid .In feite is dit werken in loondienst bij een externe partij. Titurel biedt geen begeleiding op de werkplek, en heeft geen invloed op de werkzaamheden of het loon. Zoals gezegd worden deze werkgebieden en hun samenhang in bijlage 2 gedetailleerd uitgewerkt. Een en ander heeft overigens vergaand consequenties op gebied van formatie, accommodatie en ARBO-eisen.
Meerjarenbeleidsplan 2009 - 2013
12 van 23
Stichting Titurel
c. Uitbreiding Ontwikkeling van activiteiten vraagt om meer voorzieningen / accommodatie. Voorgesteld wordt om deze zoveel mogelijk op het terrein van Titurel te organiseren, op loopafstand en beheersbaar. Onderlinge contacten en uitwisselingsmogelijkheden zijn belangrijk. Deelnemers moeten het gevoel behouden van de relatie wonen - werken. Kleinschaligheid is en blijft een voorwaarde. Nieuwe mogelijkheden komen er in de Cluse. Dit plekje in het bos moet nog nieuw ontwikkeld worden, hetgeen op korte termijn staat ingepland. Men kan dit als interne voorziening ontwikkelen, maar ook als externe. Voorlopig gaan de gedachten uit naar een (voor publiek toegankelijke) lunchroom, al dan niet met ontmoetingsmogelijkheden (zalen), terras, groepsvakantieverblijf, …. vormen die vragen om een dienstverlening, die uitstekend door bewoners van Titurel gegeven zou kunnen worden. Voorbeelden in den lande zijn bekend, en succesvol. Wordt vervolgd. Meer externe werkzaamheden zijn gewenst. Te noemen: tuinonderhoud, bosonderhoud, klussen voor de gemeente, voor andere zorginstellingen. Of werken bij particulieren en scholen. Ook het uitbreiden van loongerelateerd werk is wenselijk, en zal verder ontwikkeld worden. d. Toegankelijkheid Uitbreiding van doelgroepen en activiteiten brengt met zich mee dat er meer deelnemers van buiten komen, met een partiële indicatie, dan wel ingeschreven zijn / blijven bij een andere zorgaanbieder. Dat betekent ten eerste dat capaciteit en toelatingsvoorwaarden helder moeten zijn, en ten tweede dat er een prijsstelling ontwikkeld moet worden voor verrekening met zorgkantoren en andere inkopers. Iedere inkoper heeft recht op duidelijke criteria wie wel en niet wordt toegelaten en waarom. Hieraan zal enige prioriteit gegeven worden, zelfs voordat alle uitbreiding is gerealiseerd.
9. ontwikkeling van accommodatie en huisvesting Gedifferentieerde zorg aan een bredere doelgroep vraagt uiteraard ook om een aangepaste accommodatie. Het bestaande Titurel kent als voorziening een huiskamer voor de gehele groep, en individuele slaapkamers voor alle 28 bewoners. Dat is nu de maximale bezetting, ook vanwege de hanteerbaarheid van de groep, maar zit aan de top. Differentiatie in zorg moet leiden tot aangepaste huisvesting. We maken een verdeling in de woonzorg als volgt: a. de kerngroep, met gezamenlijke huiskamer en eigen slaapkamers b. interne kamertraining, voor mensen die niet meer of nog niet bij de groep horen (soort intern beschermd / begeleid wonen) c. een ouderenafdeling, met eigen aangepaste slaapkamers en een eigen aparte gezamenlijke huiskamer. d. externe kamerbewoning, huisvesting in het dorp. De situatie wordt dan als volgt: a. Huisvesting kerngroep. Met de differentiatie van bewoners (meer ouderen en beschermd wonen), wordt deze kerngroep teruggebracht van de huidige 28 bewoners naar zijn oorspronkelijke (en succesvolle) omvang van maximaal 22 personen, vanwege de beperking van het gebouw (woonoppervlak) en het overzicht dat je als begeleider hebt. De groep bestaat uit een bijzondere gemengde samenstelling van Meerjarenbeleidsplan 2009 - 2013
13 van 23
Stichting Titurel
hulpvragen. Zo wordt de groep gekleurd door een diversiteit van leeftijd, achtergrond en zorgvraag. De groepsdynamische benadering in een gemêleerde groep blijft de belangrijkste methodiek binnen Titurel. De leefbaarheid binnen de kerngroep moet beschermd blijven en is daarom afhankelijk van een zorgvuldige samenstelling. Nieuwe opnames worden daarom afgestemd op de reeds bestaande groep en kennen daardoor beperking in aanname. Hierdoor moet Titurel sommige aanvragen doorverwijzen naar een andere zorgaanbieder. Ook kent de groep een verscheidenheid aan leeftijden. Zo ligt de instapmogelijkheid al op jeugdige leeftijd. Voor activering geldt een ander criterium dan voor wonen; in dat laatste geval moet een jongere zowel qua gedrag als fysiek mee kunnen met de groep. Een te lage leeftijd vraagt om specialisatie in de heilpedagogiek, en dat wordt op Titurel niet gegeven. De oudste bewoonster is momenteel 60 jaar. Deze samenstelling is onderhevig aan een zekere balans, met enkele jeugdigen, enkele inwonende psychiatrische hulpvragers, en de grote kern van inwonende zorgvragers met autisme al dan in combinatie met verstandelijke beperkingen. In de toekomst zal meer aandacht uit moet gaan naar het meer doelgericht plaatsen binnen de groepssamenstelling van de kerngroep. De maximumleeftijd gaat naar ongeveer 50 jaar. b. Interne kamerbewoners Binnen Titurel zijn sommige bewoners in staat om op termijn, en met hulp, een redelijk zelfstandig bestaan op te bouwen. Dat kan beginnen binnen Titurel. We noemen dat “interne kamertraining”. Dit idee wordt op korte termijn uitgewerkt, omdat het past binnen de differentiatie van zorg. Het is bedoeld voor bewoners op weg naar zelfstandigheid, als sluis naar buiten, een soort interne kamertraining. Deze vorm hoeft niet direct fysiek gestalte te krijgen in een aparte vleugel; het kan ook een methodiek zijn op de bestaande kamer. Dit past wel in het beeld van differentiatie van zorg. Bovendien is het een onlosmakelijke schakel in de keten naar meer zelfstandigheid, en ter bevordering van doorstroming. Een aparte vorm van interne kamerbewoning is het “logeerhuis”, een opvangvorm ter verlichting van ouders in de thuissituatie, en als drempelverlagende instap binnen Titurel. Hieronder wordt verstaan de mogelijkheid om een jongere tijdelijk te plaatsen, als verlichting van de thuissituatie, en om alvast aan het idee van uithuisplaatsing te wennen. Of dit idee ergens binnen Titurel gestalte wordt gegeven, of dat het meegenomen wordt in de ombouw van de Cluse is nog niet uitgewerkt. Binnen anderhalf jaar zal hierover duidelijkheid zijn verkregen. c. Huisvesting ouderen Dit is een nieuwe vorm binnen Titurel, die noodzakelijk is, maar waarin nog geen expertise is ontwikkeld. Dat vraagt tijd, zowel qua huisvesting als qua begeleiding. Gekozen wordt voor een groeimodel. Er zal worden gewerkt vanuit een aparte woonunit voor de ouderwordende bewoner. Deze unit zal ofwel een los gebouw zijn in de nabijheid van het hoofdgebouw of een aan het hoofdgebouw gerealiseerde vleugel met eigen ingang voor de ouderen, zodat er geen isolement of jaloezie ten opzichte van de rest van de bewonersgroep ontstaat, maar toch het gemeenschapsgevoel in stand blijft met een gezonde wisselwerking tussen de groepen. De groep zal uit maximaal 10 personen bestaan. Een minimum wordt nu nog niet gesteld maar een eerste inventarisatie op basis van leeftijd zou uitkomen op vier personen die nu reeds in aanmerking komen. Als overbrugging tot de nieuwbouw / verbouw klaar is wordt voor enkele individuele oudere bewoners parttime dagbesteding geïntroduceerd. Te denken valt bijv. aan “werken” tot de theepauze en daarna vrij op drie dagen per week en de andere 2 dagen een externe activiteit zoals bijv. Meerjarenbeleidsplan 2009 - 2013
14 van 23
Stichting Titurel
boodschappen doen of een wandeling maken. Vooralsnog staat de eigen keus van de oudere bewoner van Titurel over zijn woonplek voorop. Vanaf ongeveer het 50e levensjaar, of eerder indien de toestand van de bewoner dat nodig maakt, zullen enkele keren (3 à 4 keer) per jaar toetsmomenten plaatsvinden. De plannen, zowel bouwwenselijk als inhoudelijk, zijn concreet uitgewerkt in bijlage 3. d. Huisvesting in het dorp Doorstroming wordt belangrijker dan het al was, deels vanwege persoonlijke doelstellingen van bewoners, deels vanwege plaatsingsmogelijkheden voor nieuwe zorgaanvragers. • In het dorp is al gestart met een groepswoning van de woningcorporatie, voorlopig 3 plaatsen. Deze vorm heet “begeleid sociaal wonen” en kan groeien; een goede relatie met de corporatie en de buurt is essentieel. • De op een na laatste stap binnen de keten is de individuele kamerbewoning, genaamd “begeleid zelfstandig wonen”, voorlopig 1 plek. Deze vorm kan natuurlijk goed groeien, afhankelijk van de behoefte. Er zijn bij andere zorgaanbieders goede voorbeelden te vinden, hoe dergelijke kamerbewoning kan worden omgezet naar een eigen huurovereenkomst, met nog enkel begeleiding op afstand / op afroep. • Daarna is dan tegelijk de laatste schakel in de keten: “zelfstandig wonen met begeleiding op afstand” dat wil zeggen op afroep. Bewoner heeft een eigen wooncontract. De genoemde vormen van wonen zijn al in gang gezet; de methodiek en de personeelsbezet-ting behoeven nog nadere uitwerking. e. Uitbreiding gebouwen en herindeling Op grond van alle genoemde veranderingen zullen nog meer aanpassingen van de accommodatie nodig zijn. Naast de huisvestingsplannen voor bewoners zijn aanpassingen nodig voor: • meer kantoorruimte / spreekkamers • meer therapieruimte • uitbreiding werkgebieden • ombouw Cluse Hierover zijn in de bijlagen van de drie werkgroepen (bijlage 1 t/m3 ) diverse opmerkingen gemaakt. Zij zullen in een totaal huisvestingplan worden meegenomen. Het voert te ver hierover nu reeds in detail te treden; met het huisvestingsplan zal binnenkort gestart worden. f. Grenzen aan de groei op het eigen terrein E zijn grenzen aan de mogelijkheden. Op dit moment bestaat de accommodatie van Titurel uit het grote huis, uit werkplaatsen, en uit privé-woningen en de Cluse. Hiermee is ook de grens aangegeven van wat het terrein aankan. Nieuwe vormen zullen grotendeels binnen de bestaande voetprint gerealiseerd moeten worden, met mogelijk uitbreiding binnen bestemmingsplangrenzen. Alleen voor de werkplaatsen zijn nieuwe gebouwen denkbaar, passend binnen het landschap, al dan niet in combinatie met de Cluse. De situatie met betrekking tot het privé-wonen op het terrein kan gezien worden als een soort van pedagogisch gezinshuismodel, met alle voordelen van dien. Maar dit model kent een eindigheid omwille van persoonlijke belasting van de medewerker, in combinatie met diens leeftijdsfases. We gaan het idee van wonen op het terrein verder onderzoeken zoals de wenselijkheid van permanent, partieel of ambulant werken en wonen. Bestaande bouw, Cluse en de positie van woningen op het terrein zullen derhalve tot een nieuw capaciteitsplan leiden, waarna het wordt vastgelegd. Daarmee zal het bouwvolume van Titurel Meerjarenbeleidsplan 2009 - 2013
15 van 23
Stichting Titurel
definitief gemaximeerd zijn. De maximale capaciteit zal tevens bij plaatsende instanties / zorgvragers bekend gemaakt worden.
10. organisatiestructuur Met de behoorlijk ingrijpende veranderingen die hierboven zijn gepland, zal ook de structuur van de organisatie aangepast worden en vastgelegd. Op zich is er geen reden tot ingrijpende wijzigingen; deze zijn zelfs niet wenselijk. Het personeelsbeleid kent veel goede kenmerken, die we willen behouden. Het mission statement (de inleiding in hoofdstuk1) geeft aan waarom de betrokkenheid van personeel zo’n groot goed is voor bewoners en medewerkers. De structuur van Titurel zal daaraan dienend zijn. a. Bestuursfilosofie Met het vaststellen van het mission statement is tevens veel gezegd over de filosofie van besturen. Medewerkers dragen met elkaar Titurel, op basis van de antroposofische levensopvattingen; zij vormen een zeker houvast voor alle bewoners. De bewoners hebben alle baat bij betrokken medewerkers, als waren zij als hun ouders. Ook de directie en het bestuur zullen deze betrokkenheid nastreven, en alles doen om het personeel zich zo te laten blijven voelen. Het bestuur neemt waar mogelijk deel aan jaarfeesten, en respecteert de cyclus van de natuur binnen Titurel. Besluiten moeten overeenkomstig zijn aan de antroposofische grondslag van Titurel. Besluiten worden genomen, nadat het personeel de mogelijkheid heeft gekregen haar mening te geven. Er komt daarom een gestructureerde overlegvorm van het personeel aangaande het algemeen beleid. b. Bestuur en management Titurel zal geleid worden door een directeur, benoemd door het stichtingsbestuur. Het bestuur is een autonoom orgaan. Zij wordt samengesteld door zichzelf (coöpterend), waarbij gekeken wordt naar een evenredige vertegenwoordiging van noodzakelijke disciplines en maatschappelijke stromingen. Hiertoe zal een bestuursprofiel worden opgesteld. De vier disciplines: ouderparticipatie, financiën, bouwtechnische kennis, en zorg dienen bij voorkeur in het bestuur vertegenwoordigd te zijn. Naarmate de organisatie gedifferentieerd wordt (bijvoorbeeld in twee afdelingen, maar andere vormen zijn denkbaar), zal met meerdere leidinggevenden gewerkt gaan worden. Ook andere indelingen zijn denkbaar. Een deugdelijke structuur is belangrijk; nu verkeerde keuzes maken wreekt zich later in de groei van Titurel, omdat het leidt tot onnodige afstemmingsproblemen, zowel intern als naar buiten. Daarom zal enige prioriteit worden gegeven aan het ontwikkelen van de structuur zoals die op korte termijn wenselijk is. c. Organisatie Zoals gezegd zullen keuzes gemaakt moeten worden aangaande de ordening / indeling van de organisatie. Keuzes waarop de organisatie geordend wordt zijn o.a.: • omvang zorgaanbod, en hieraan gerelateerd omvang formatie • indeling gebouwen en terreinen • ombouw en vormgeving Cluse • inkomsten uit zorg en andere dekkingsmogelijkheden, • rechtspositie personeel Meerjarenbeleidsplan 2009 - 2013
16 van 23
Stichting Titurel
Voorafgaand aan een vernieuwd personeelsbeleid zullen keuzes gemaakt moeten worden inzake pedagogisch beleid en toepassing van de sociaaltherapie. Met name is de vraag van belang of medewerkers dienen te wonen op het terrein, en zo ja, zal dat dan in de vorm van het gezinshuismodel geschieden? Het is onvermijdelijk om vooralsnog uit te gaan van aannames. Hier is immers sprake van een beleidsplan. Zoals het woord zegt: een plan, geen blauwdruk. Meerdere sporen zullen naast elkaar worden afgelegd, waaronder de ontwikkeling van de organisatiestructuur. Of alle onderdelen van de plannen ook werkelijk gerealiseerd kunnen worden, is nu nog niet te bepalen, maar omdat dat wel het streven is, zal de structuur zodanig worden ingericht, dat realisatie ook werkelijk mogelijk is. Niet te groot optuigen, maar op basis van groeimogelijkheden. Dat houdt bijvoorbeeld in dat bepaalde functies in parttime verband worden aangevangen, om eventueel later naar fulltime te kunnen uitgroeien. Hetzelfde geldt voor capaciteitsplaatsen. Alleen verbouwingen blijft een lastig punt, die kun je niet partieel of geleidelijk doen. Nodig: projectleiding, al dan niet gekoppeld aan de functie van directeur. Dit onderscheid moet duidelijk gemaakt worden: de directeur bestuurt (continu proces), de beoogde ombouw / uitbreiding van Titurel is een apart project (tijdelijk proces). d. Communicatiestructuur Is de organisatiestructuur getekend, dan volgt duidelijkheid over de communicatiestructuur. Welke functies zijn er, wie heeft wat te vertellen, en hoe wordt dit gecommuniceerd. Bijvoorbeeld hoe is de verhouding van een therapeut t.o.v. een woonbegeleider? Hoe is de afstemming tussen activering en ouderenzorg? Wat wordt de rol van de dossierhouder? Hoe meer differentiatie, hoe belangrijker de onderlinge afstemming. Nu nog op basis van collegialiteit, en kleinschalig overleg, straks misschien via meer schijven. Over de vorm valt nu nog niets te zeggen: communicatie volgt organisatiestructuur. Wordt meegenomen in het plan. e. Organigram Er is een voorlopig organigram, met de huidige structuur als werkmodel. Hier hoort een bestaand communicatiemodel bij. Het model blijft vooralsnog bestaan, om van daaruit een nieuw te ontwikkelen aan de hand van stappen uit dit beleidsplan. Voor bestaand model; zie schema. !"#$%%&
'(&")$"%&
*+),$("-,.,/"&
0+&/12+.".
Meerjarenbeleidsplan 2009 - 2013
65-(.(#$&,$("
2"&3/"4("5".
17 van 23
Stichting Titurel
11. personeelsbeleid a. Formatie Duidelijk is dat op enkele onderdelen meer formatie nodig zal zijn, en er zullen nieuwe expertises nodig zijn. Meer formatie is gewenst op gebied van • Ouderenzorg beginnend met 2 fte. Aanvullende diensten vanuit de kernbezetting, daarna groei. • Leren/werken (de werkgroep gaat uit van een formatie van ongeveer 15 fte, inclusief therapeuten). Dat is een verdrievoudiging (???) • Begeleiding externe kamerbewoning, tenminste 1 fte, met groei. • Consequenties sociaal beleid, zoals meer nachtdiensten, dubbele bezetting, roosters en vrije dagen, en meer. Doorberekening volgt. Meer personeel betekent meer kosten, en meer georganiseer. Omtrent de organisatie van personeel, onder andere allerlei uitvoeringsregelingen, bezint het bestuur zich de komende periode of en hoe het mogelijk is aan te haken bij een collega-organisatie, die zijn beheer dusdanig heeft ingericht, dat Titurel zonder veel kosten kan aanhaken. Voor het aantrekken van personeel geldt in de eerste plaats zoeken in eigen kring, eventueel opplussen huidige medewerkers. Daarna zal gericht gezocht moeten worden op de arbeidsmarkt. Daartoe zullen profielen van de betreffende functies worden opgesteld. Ook bestaande medewerkers kunnen voor nieuwe functies in aanmerking komen, mits zij (op korte termijn) kunnen voldoen aan de functie-eisen. De directeur zal zich nadrukkelijk met personeelsbeleid bezighouden, met inachtneming van de signatuur en cultuur van Titurel. Voor het nieuwe plan is het van belang dat er twee activiteiten extra gaan plaatsvinden: scholing en intervisie. Scholing is van belang, omdat er een wellicht meer professionaliteit gevraagd wordt, om te kunnen voldoen aan subsidievoorwaarden, en kwaliteitseisen vanuit HKZ. Medewerkers zullen meer met protocollen moeten leren omgaan, dat is het minste. Daarnaast vereist bijvoorbeeld zorg voor ouderen een andere kennis dan omgaan met de huidige populatie. Voor een groot deel zal de scholing bestaan uit in-company-trainingen, bijvoorbeeld op gebied van 8fasenmodel, en andere technische scholing. Het kan ook voorkomen dat medewerkers op bepaalde opleidingen gestuurd worden, ter verkrijging van meer specialistische kennis. Intervisie is een andere vorm, waarvoor door diverse medewerkers een voorkeur is uitgesproken. Conform de eigenheid van Titurel is aan en van elkaar leren een groot goed. Deze vorm zal structureel worden ingevoerd binnen Titurel. b. Sociaal beleid, met daarin: opleidingseisen, salariëring, werktijden, arbeidsvoorwaarden Er is achterstallig onderhoud op gebied van personeelsbeleid. Er wordt nog niet (geheel) gewerkt met vastgelegde arbeidsvoorwaarden, functioneringsgesprekken, en een vastomlijnd beloningssysteem. Een nieuw sociaal beleid van Titurel vraagt om meer en duidelijkere richtlijnen. Daartoe wordt het model van de CAO-verstandelijk-gehandicapten zoveel mogelijk gevolgd. Dat een sociaal beleid nodig is, komt voort uit enerzijds kwaliteitseisen voor het nieuwe Titurel, anderzijds om zekerheid en waardering te geven aan het huidige personeel. De gevolgen zullen echter groot zijn, en niet altijd wenselijk. Nu wordt er nog gewerkt op basis van de vraag vanuit bewoners, straks op basis van regels. Dat is niemands wens. Overwerk bestaat bijvoorbeeld niet, compensatie vindt plaats in goed overleg. Meerjarenbeleidsplan 2009 - 2013
18 van 23
Stichting Titurel
Het is te hopen dat CAO-teksten enkel worden gebruikt omdat er een basis behoort te liggen, maar verder dat er gewerkt blijft worden in de geest van het huidige Titurel: er zijn als je nodig bent, en pas gaan als het verantwoord is. c. Overeind houden eigenheid Titurel Een apart punt voor het nieuwe beleid is het instandhouden van wat we met elkaar geformuleerd hebben: “Titurel is een leefgemeenschap waar gewoond, gewerkt en geleerd wordt en waar mensen met een bijzondere ontwikkelingsvraag en medewerkers zichzelf en elkaar ontwikkelen. Naast de leefgemeenschap die Titurel wil zijn is zij ook een werkgemeenschap van medewerkers, die vanuit een diep gevoel van saamhorigheid en loyaliteit een hechte kring vormen met en rond de bewoners”. Hoe houd je dit vast? In ieder geval door elkaar scherp te houden. Intervisie en regelmatige themabijeenkomsten zijn daarvoor goede werkwijzen. Het garandeert dat de onderlinge contacten doorgaan, en dat er ruimte zal zijn om elkaar te inspireren. Dit is niet in regels te vatten; “de eigenheid vasthouden” is een wederkerend werkwoord.
12. financieel beleid Om alle plannen te kunnen realiseren is een nieuw financieel beleid nodig. De bestaande dekking gaat uit van persoonsgebonden budgetten. Dat kan niet meer, de zorg zal gefinancierd moeten worden op basis van een bredere indicatie, en eventueel (aanvullende) verrichtingen. Dit vraagt om een jaarlijks dekkingsplan, en een gedegen declaratiesysteem. Momenteel wordt daar al hard aan gewerkt, dit zal verder geprofessionaliseerd worden onder leiding van de directeur. Er komen ook extra kosten vanwege de noodzakelijke verbouwingen, uitbreiding van capaciteit. Hiervoor zal geprobeerd worden incidenteel geld te vinden. Misschien is er via bouwprogramma’s bij het ministerie extra ondersteuning te vinden. Er is ook meer geld nodig vanwege de schaalvergroting (zowel cao-technisch als qua uitbreiding capaciteit (lees formatie)). Ook hier gaat het, net als voor de zorg, om structurele dekking. Het bestuur staat voor een grote uitdaging om op korte termijn de richting vast te stellen, en op niet al te lange termijn de financiering te regelen. a. Begroting De begroting wordt jaarlijks opgesteld door de penningmeester, op voordracht van de directeur, en door het bestuur vastgesteld. Bij de begroting wordt een dekkingsplan aangeleverd. Een en ander volgens een vast format, dat door de directeur binnenkort zal worden ontwikkeld. Bij de nieuwe plannen hoort een begroting wat betreft het project als zodanig, of meerdere projecten eventueel. Daartoe volgt een aparte (meerjaren) projectbegroting. Deze zal binnenkort worden opgesteld met behulp van de adviezen van de werkgroepen. De directeur neemt hiertoe het initiatief, gebruik makend van interne en externe deskundigen. De projectbegroting moet voor de zomer 2009 klaar zijn. De projectbegroting is een onderdeel van dit beleidsplan.
Meerjarenbeleidsplan 2009 - 2013
19 van 23
Stichting Titurel
b. Bronnen van inkomsten Inkomsten voor de jaarlijkse begroting zullen komen van: • zorgwetten zoals AWBZ, Wmo, volgens declaraties verrichtingen en indicaties, • persoonsgebonden budgetten, • opbrengsten van sympathisanten, • verkoop van producten (marginaal), • fondsen, • giften. Uitwerking van dit meerjarenbeleid is een noodzaak om voor bepaalde vormen van inkomsten in aanmerking te komen, zoals AWBZ en fondsen. De directeur neemt de verkenning van de mogelijke inkomsten op zich en rapporteert aan het bestuur zo spoedig mogelijk. c. Zekerheden Zekerheden kunnen niet gegeven worden, zeker niet met een afkalvende AWBZ. Duidelijk is wel dat de bewoners van Titurel al die jaren op een goedkope financiering hebben gewoond. Zorgkantoren en indicatieorganen zullen op korte termijn betrokken worden in het overleg voor een meer structurele financiering van Titurel. Titurel heeft in een noodzakelijkheid voorzien, en die kan niet zomaar wegvallen. Daar mag begrip voor verwacht worden. Voor het overige zal Titurel zich transparant opstellen naar alle mogelijke financiers en zorginkopers. Wat geleverd wordt is goed, en vraagt om continuering.
13. partners De plannen zijn ambitieus, maar daarom niet minder realistisch. Je zou ook kunnen zeggen dat ze noodzakelijk zijn voor een gezonde organisatie, kleinschalig maar levensvatbaar. Het kan blijken dat Titurel te klein c.q. te kwetsbaar is om in haar eentje alle plannen te kunnen realiseren. Partners zijn nodig, zowel om de zorg inhoudelijk vorm te kunnen geven (zoals aanvullende zorg, in de vorm van therapieën, spreekuren en consulten), maar misschien ook wel om zekerheid te kunnen bieden naar zorginkopers. Men verwacht samenwerkingpartners en een gedegen bedrijfsvoering. Titurel heeft al wel een eigen plek binnen een keten, die meer en meer regionaal ingebed is. Maar Titurel opereert ook binnen de landelijke antroposofische zorgverlening. Beide richtingen zijn belangrijk, waarbij voorlopig de aandacht zal komen te liggen op de lokale / regionale betekenis van Titurel. a. Zorginkopers Samenwerking wordt op korte termijn gezocht met het zorgkantoor (loopt al), en met de gemeenten (Wmo). Met Bureau Jeugdzorg zal een nieuwe lijn worden geopend, omdat voor sommige jeugdigen Titurel de uitgelezen plek is voor langdurige opvang, zeker in het licht van bepaalde (autistische c.q. dubbeldiagnose) jongeren, die bij gebrek aan opvangcapaciteit in gevangenissen moeten verblijven. b. Zorgverleners Andere zorgverleners zijn belangrijke partners. Nu al blijkt Titurel bewoners op te nemen, die bij andere zorgaanbieders niet kunnen aarden. Uit de GGZ is behoefte aan doorplaatsingen, soms Meerjarenbeleidsplan 2009 - 2013
20 van 23
Stichting Titurel
tijdelijk, soms langdurig. Een samenwerkingsverband met de GGZ is aan te bevelen. De directeur draagt zorg voor verdere verdieping van de contacten. SDW en MEE WestBrabant doen regelmatig een beroep op Titurel. Hierin zal meer structuur komen. c. Maatschappelijke partners en regionale samenwerking Niet alleen de zorgaanbieders en subsidieverstrekkers / zorginkopers zijn partners. Titurel heeft ook een behoorlijke betekenis in de wereld van de zorgafhankelijken. Ouders zijn voor Titurel de belangrijkste partners; zij worden ook vaak betrokken bij gebeurtenissen in huis. Dat blijft, maar de kring van maatschappelijke partners willen we grote maken. Mensen uit het dorp of de regio, die als ambassadeur voor Titurel kunnen optreden, zullen vaker betrokken worden. Dat geldt ook voor partners op gebied van zorg, wonen, ondernemen (arbeidsplaatsen). De gemeente, ook buurgemeenten, zullen meer informatie over Titurel ontvangen. Een PR-plan wordt komend jaar opgesteld. Hierbij worden medewerkers van Titurel betrokken d. Vrienden van Titurel kan niet zonder sympathisanten. Veel mensen die er achter komen wat Titurel doet en betekent, willen blijvend hun sympathie betuigen. Daartoe is al eerder een stichting opgericht, in de vorm van “Vrienden van Titurel”, welke stichting nu weer actiever zal worden. Hierin worden giften beheerd, en toegekend aan projecten binnen Titurel. Veel voorbeelden hiervan bestaan al binnen de zorgwereld. We zullen ons laten adviseren. Fondswerving gaat ook binnenkort van start, onder leiding van de directeur, samen met een bestuurscommissie. e. Bijzondere relaties Titurel is opgezet / mogelijk gemaakt door mevrouw van Mierlo, en na haar de Stichting Bieduinenhof. Titurel heeft nog altijd een bijzondere band met de familie van Mierlo, die buiten beschouwing blijft in dit plan. Hun goede zorgen vallen niet onder het planmatige.
14. stappenplan Om uitvoering te kunnen geven aan dit meerjarenbeleidsplan, zullen meerdere sporen naast elkaar en tegelijk moeten lopen. De directeur heeft reeds een gedetailleerde lijst van (korte termijn) acties opgesteld. Deze hebben vooral betrekking op het verkrijgen van een certificaat (HKZ), maar zijn ook handig om het beleidsplan te realiseren. In dit plan gaat het om de grote lijnen. Hier volgt een overzicht van hoofdlijnen (parallelle sporen) uit dit beleidsplan. • vaststellen doelgroepen en algemene toelatingscriteria • vastleggen procedures intake t/m exit (8fasenmodel) • vastleggen capaciteit en toelatingscriteria partiële externe deelnemers (in de loop van 2009); tevens kostprijsberekening partiële deelname dagactiviteiten • werken met individuele zorgprogramma’s (in kader 8fasenmodel) • ontwikkeling dossierhouderschap • opzet huisvestingsplan inclusief logeerhuis • ontwikkelplan Cluse Meerjarenbeleidsplan 2009 - 2013
21 van 23
Stichting Titurel
• • • • • • • •
methodiek en personeelsbezetting van extern begeleid wonen uitwerken interne kamertraining organisatiestructuur voor de nabije toekomst (indeling en onderlinge afstemming) communicatie- en besluitvormingsstructuur (eind 2009), inclusief adviserende rol aan het bestuur procedures op gebied van personeel (aanname, opleiding en scholing, cao, etc.) invoeren intervisie verkenning ondersteuning beheer vanuit een collega-instelling PR-plan ontwikkelen
Weerstand Alle vernieuwingen leiden vroeg of laat bij mensen tot een moment van weerstand. Er zijn veel uitdagingen verbonden aan vernieuwingen, maar iedereen kan op enig moment getroffen worden door de gevolgen. Tot nu toe is in alle openheid met medewerkers gesproken over de plannen, en het voornemen bestaat om dat te blijven doen. Onaangenaamheden mogen, nee, moeten benoemd worden, en zullen (wederzijds) bespreekbaar gesteld worden. Obstructie kan echter niet, omdat er teveel (collectieve) belangen op het spel staan om Titurel overeind te houden en te vernieuwen. Samenwerking is nodig. Wie het even niet ziet zitten, moet het melden. Alleen zo kunnen we naar oplossingen zoeken, en met ieders hulp.
15. realisatie Het meerjarenbeleidsplan biedt een perspectief op een vernieuwd Titurel, een project van jaren. Het is een ambitieus project, maar daarom niet minder haalbaar. Er zullen belangrijke stappen gezet moeten worden, intern en extern. Intern vallen als belangrijkste stappen op de uitbreiding en differentiatie van de zorg, inclusief wonen, en extern zal een nieuwe financiering nodig zijn, en een Titurel midden in de samenleving. Dat kunnen we niet alleen. Medewerkers, zorginkopers en collega’s; we hebben elkaar nodig. Alleen dan is het haalbaar. Dit plan is richtinggevend, en dient ook als gids als men tussentijds even de weg kwijt is. Maar het zal geen statisch plan zijn; regelmatig terugblikken op de uitgestippelde weg zal tot bijstelling (moeten) leiden, en alleen zo wordt de juiste weg weer gevonden. Dus: beginnen, doorgaan en omzien.
Meerjarenbeleidsplan 2009 - 2013
22 van 23
Stichting Titurel
16. Bijlagen Beleidsvoorstel werkgroep zorg en wonen Beleidsvoorstel werkgroep activiteiten Beleidsvoorstel werkgroep langdurige zorgafhankelijken Projectbegroting (later) Gedragscode Titurel Profiel van de medewerker (volgt) Jaarplan 2010 (te maken eind 2009)
17. Eindnoten 1
Onder bijzondere ontwikkelingsvraag dient te worden begrepen beperkingen in de zin van psychiatrisch, verstandelijk, autistisch en andere niet-lichamelijke beperkingen, die belemmerend werken voor voldoende zelfstandig functioneren van de bewoner. 2
In de antroposofische opvattingen van Titurel laat zij zich inspireren door het gedachtegoed van Rudolf Steiner, hetgeen vooral wordt toegepast in de sociaaltherapie, en in de leefwereld van Titurel in haar directe omgeving. De antroposofische opvattingen van Titurel mogen voor bewoners geen belemmering zijn op weg naar zelfstandigheid. 3
In dit beleidsplan hebben we gekozen voor de term “bewoner” boven “cliënt”. In de loop van het plan zal duidelijk worden dat er op Titurel mensen van buiten komen, die op grond van een screening ook tot de doelgroep behoren, maar geen 24uursverblijf zullen genieten. We noemen hen toch liever bewoners. 4 Als
bijlage bij dit beleidsplan wordt een profiel van de medewerker gevoegd, de visie op een moreel contract. 5
In onderzoek is de mogelijkheid dan wel wenselijkheid om binnen de vastgestelde doelgroepen mensen met een fysieke handicap op te nemen, mits de ruimte hiervoor geschikt is 6 N.B.:
het ontwikkelen van de Cluse is een los traject, dat in dit plan wel genoemd wordt, maar een aparte procesgang kent, niet alleen onder de verantwoordelijkheid van het bestuur van Titurel, maar ook van de eigenaar. Gedachten over mogelijkheden van de Cluse zijn een ontmoetingscentrum, buitenrecreatie, logeermogelijkheden of iets dergelijks, al dan niet gecombineerd. 7
Hier zal echter wel extra zorg voor ingezet moeten worden. Het ondersteunen bij het maken van huiswerk vraagt aandacht. Deze vorm van zorg zal vooral bekend gemaakt moeten worden aan de ouders via contacten met Jeugdzorg West Brabant
Meerjarenbeleidsplan 2009 - 2013
23 van 23
Stichting Titurel
