N u m m er 0 2 -1 h t t p: / / com com .ku b.n l/ e-view / 0 2 -1 / in h ou d.h t m
F i l m en gelu id Ar j an van B aes t PDF- ver s ie
S am en vat t i n g F ilm an alys e con cen t r eer t z ich voor al op h et beeld, h et gelu id kom t n au w eli j ks of n iet aan de or de. D at is m er kw aar dig gez ien de bel an gr i j ke r ol die gelu id s peelt i n h et pr oces v an f i lm ki j ken en de t ot s t an dkom in g v an bet eken is . D it ar t ikel beh an delt de elem en t en v an de gelu ids ban d en de w i j z e w aar op z ij bet eken is gen er er en .
S u m m ar y F ilm an alys i s m ai n l y f ocu s s es on t h e im age, w h er eas f i lm s ou n d is n ot gi ven t h e at t en t ion it des er ves . A s t r an ge s it u at i on , as s ou n d plays a cr u ci al r ole in t h e vi ew in g pr oces s an d t h e gen er at ion of m ean in g. T h is ar t icle deal s w it h t h e elem en t s of t h e s ou n dt r ack an d t h e w ay in w h ich t h ey s i gn i f y. F ilm an alys e con cen t r eer t z ich t r adit ieget r ou w voor al op h et beel d. Van u it de vr aag h oe h et beeld bet eken is v oor t br en gt , r ich t de an alys e z ich op een bes ch r ij v in g v an s t r u ct u r el e as pect en v an h et beeld, z oal s cam er as t an dpu n t , kadr er i n g en m on t age. H et gel u id s peelt in der geli j ke an alys es veel al een on der ges ch ikt e r ol . N iet all een h eef t dit t e m aken m et een aan t al pr oblem en w aar voor de gelu ids ban d t h eor i e en an al ys e bli j kbaar s t elt ( Ver s t r at en , 1 9 8 5 : 1 1 -1 3 ) , ook de gedach t e dat bij f ilm v er t on i n g h et gelu i d on der ges ch ikt is aan h et dom in an t e beel d li j kt h ier i n een r ol t e s pelen . F ilm i s op de eer s t e pl aat s een vi s u eel m ediu m ; in h et m ees t gu n s t ige geval w or dt gel u id gez ien al s een t oegevoegde w aar de, als een ex t r aat j e dat de bet eken is die h et beeld opr oept n og een s on der s t r eept . D e r ol van gelu id bi j f il m ki j ken i s ech t er v an f u n dam en t el er e aar d. Gel u i d s t u u r t de k ij ker in een r ich t in g, dw in gt als h et w ar e een bepaalde bet eken is af . D e v r aag i s h oe de el em en t en de ' s ou n dt r ack' of de ' gel u ids ban d' dez e t aak v er vu l len . U it w elk e elem en t en bes t aat die gelu ids ban d, u it w elk e bet eken is vol le
eigen s ch appen z i j n dez e elem en t en opgebou w d, en h oe gen er er en z i j bet eken is ? D it ar t ikel w i l en kele u it gan gs pu n t en f or m u ler en voor een au diov is u el e s em i ot iek w aar in n aas t h et beel d ook h et gel u id een cen t r ale pl aat s in n eem t .
Gel u i ds f i lm H oew el z on der beeld v an h et v er s ch i j n s el ' f i lm ' geen s pr ake kan z ij n , m aar een gel u idloz e f i lm daar en t egen w el h eel goed m ogel i j k i s , m oet en w e on s r eal is er en dat al v an af de u it vi n din g v an de f i lm er de w en s w as om de beelden t e com bi n er en m et ges yn ch r on i s eer d gel u i d. Al i n 1 8 8 9 w as h et een m edew er ker v an E dis on gel u kt om de K i n et ogr aaf , een voor loper v an de f ilm pr oj ect or , en de f on ogr aaf s yn ch r oon t e lat en lopen ; en op de P ar i j s e w er eldt en t oon s t ell in g in 1 9 0 0 w ar en m aar li ef s t dr ie v an der geli j ke s ys t em en t e bew on der en ( Cook, 1 9 8 1 : 2 5 3 ) . D ez e m an i er v an s yn ch r on i s at ie v an beeld en gel u id br ach t ech t er al ler lei t ech n is ch e pr obl em en m et z ich m ee: h et gel u id w er d v ia w as r ollen en l at er plat en w eer gegeven , en daar bi j k on w eleen s een gr oef w or den over ges lagen , of de pl aat k on bl ij v en s t ek en ; boven di en w as de ver s t er k in g van h et gelu i d v oor een gr ot er pu bli ek n ogal pr oblem at i s ch . T egen de E er s t e W er eldoor log w er den de f i lm s s t eeds lan ger , en de pr obl em en r on d de s yn ch r on is at ie van beel d en gelu i d s t eeds gr ot er . D e belan gs t el li n g voor gelu ids f i lm s ver m in der de, en de z w i j gen de f ilm w er d om pr agm at is ch e en voor al econ om i s ch e r eden en f avor iet i n H ollyw ood ( z ie ook P os t , 1 9 8 5 : 2 5 -2 7 ) . Maar ook de z w ij gen de f ilm w as geen gelu idloz e f i lm : de f ilm w er d als een h oor s pel voor z i en van gel u ids ef f ect en die al dan n iet m et beh u lp v an m ach in es w er den gepr odu ceer d, en bi j veel f il m ver t on in gen w er d gebr u ik gem aakt v an l even de m u z i ek - z o v er z or gde i n 1 9 0 2 Mél iès z elf de pian obegeleidin g bij de P ar i j s e pr em ièr e van z ij n f il m L e voyage dan s l a lu n e. T oen de t h eat er s i n de eer s t e h elf t v an de t w in t igs t e eeu w s t eeds gr ot er w er den , kw am h et voor dat z el f s com plet e s ym f on ieor kes t en w er den in gez et , of w er d een ber oep gedaan op en or m e t h eat er or gel s die all er l ei m u z ieki n s t r u m en t en en gel u ids ef f ect en kon den n aboot s en . On dan ks h et s u cces van de z w i j gen de f ilm bleef h et v er lan gen om t ot een goed w er ken d, ef f ect ief en voor al goedkoop s ys t eem t e kom en w aar m ee f i lm en gelu i d ges yn ch r on is eer d kon den w or den . H et lot van de z w i j gen de f ilm w er d bez egeld t oen in 1 9 2 6 W ar n er B r os . de Vit aph on e in t r odu ceer de, een geav an ceer d s ys t eem w aar bi j h et gel u id op plaat w er d vas t gel egd. I n 1 9 2 7 w er d voor dit s ys t eem de f ilm T h e Jaz z S in ger gem aakt , de eer s t e f i lm w aar i n op r eal is t is ch e w i j z e gebr u ik w er d gem aakt v an ges yn ch r on i s eer de s pr aak. H et pu bl iek w as dolen t h ou s i as t , en de f i lm s t u dio' s h adden de keu z e: m eedoen of m et h et z in ken d s ch ip van de z w i j gen de f ilm t en on der gaan . D e act eu r s u it de z w i j gen de f ilm s t on den voor dez elf de keu z e. E en aan t al v an h en kon de ov er gan g n aar de gel u ids f i lm m ak en z on der al t e gr ot e pr obl em en , an der en h adden er m eer m oeit e m ee: s t er r en u it de z w ij gen de per iode die een z w aar bu it en lan ds accen t blek en t e h ebben of di e een w ei n i g f lat t eu z e s t em h adden , m oes t en s pr aakl es s en n em en of h et v eld r u im en voor act eu r s die w él aan de ei s en v an de
gelu ids f i lm vol deden . E n ook z i j m oes t en w en n en aan de n ieu w e m an ier v an f i lm en , z o z ien w e i n de m u s ical S i n gi n g in t h e R ain u it 1 9 5 2 ( van en m et Gen e K elly) .
B eeld, gel u i d en bet eken i s D e kom s t v an de gelu i ds f i lm h eef t gr ot e gevol gen geh ad v oor al le bet r okken en in de f ilm in du s t r ie. D at al leen al r ech t v aar digt een w at u it gebr ei der e bes ch ou w i n g van h et au dit ieve as pect van f i lm dan door gaan s gebr u ikel ij k i s . Maar er i s n og een r eden . Gelu id s peelt een v eel gr ot er e en bel an gr i j ker e r ol bij de vor m i n g van bet eken is in ver ban d m et h et f i lm ki j ken dan w e on s m i s s ch ien w el bew u s t z ij n . D at i s n iet al l een z o in h et geval van de gelu ids f i lm , m aar dat gel dt voor all e vor m en v an m u lt i m edialit eit w aar gelu i d bi j bet r okken is . Gam es als Qu ake of D iablo w or den een s t u k m in der i n t en s w an n eer j e h et gel u i d w egdr aait - de s f eer bepalen de m u z i ek, en de s en s at ie die u it gaat v an h et gegr om en h et ges n u if v an de t egen s t an der s die j e v an all e k an t en bel agen bl ij kt dan van es s en t ieel bel an g t e z i j n . E en at t r act ie als de ' F at a Mor gan a' in de E f t eli n g in K aat s h eu v el on t leen t een gr oot deel v an z i j n over t u igin gs kr ach t aan de con t in u aan w ez ige gel u i ds ban d: s t er eot ype ' Oos t er s e' m u z iek, ' Oos t er s e' accen t en en m ar kt gel u iden ver leven digen de t ableau s w aar de bez oeker s i n h u n boot j es lan gs v ar en . S cien ce-f ict i on f i lm s en h or r or -f i lm s leu n en n iet alleen s t er k op v is u el e ' s pecial ef f ect s ' , m aar j u is t ook op een z or gv u ldig s am en ges t el de gelu ids ban d - en ge s cen es u it h or r or f ilm s al s A N i gh t m ar e on E l m S t r eet ( 1 9 8 4 ) of H all ow een ( 1 9 7 8 ) w or den m i n der en g, s om s z elf s lach w ekken d, w an n eer j e al leen de beelden z i et . Voor al van gelu iden en m u z i ek gaat een gr ot e s u gges t ieve k r ach t u it in dit t ype f il m . H et i s n iet z o dat de beelden bet ek en is l oos z ou den z ij n z on der h et gel u id. D e i n z et van de v is u el e par am et er s z or gen er voor dat w ij als ki j ker s in een bepaalde gem oeds t oes t an d w or den gebr ach t ; m is s ch ien lei den de beel den w el t ot f ys iek h an delen , of n odi gen z e u it t ot r ef lect i e. D e beelden al leen h ebben w el is w aar al een bepaald bet eken is ef f ect , m aar z odr a de gelu ids ban d h oor baar w or dt in com bin at ie m et de beelden , dan w or dt dat ef f ect veel s t er ker ; bov en dien dw i n gt h et gelu id een bepaalde ki j kh ou di n g af , h et gel u id s t u u r t on z e in t er pr et at ie van de beel den . D oor op de gelu i ds ban d een bepaal d gel u id dat h oor t bi j een elem en t van h et beeld ' u it v er gr oot ' of v er s t er kt w eer t e geven , w or dt on z e aan dach t op dat s pecif i eke beel delem en t geves t igd. Alle an der e beel del em en t en ver dw i j n en dan t ij deli j k u it h et bl ikvel d. Maar ook om gek eer d s t u r en de beelden on z e in t er pr et at i e v an w at t e h or en is op de gelu ids ban d. Vis u ele w aar n em i n g s elect eer t in f or m at ie; ir r el evan t e s t i m u l i w or den daar bi j w eggef ilt er d. W an n eer j e bij v oor beeld in de bios coop n aar een f i lm ki j kt , dan ben j e gecon cen t r eer d bez ig m et h et w aar n em en v an de v is u ele en au dit i eve in f or m at ie di e v ia h et doek en de l u ids pr eker s w or dt aan geboden ; j e ben t bl in d en doof voor w at er om j e h een gebeu r t . H oez eer h et beeld de w aar n em in g van gel u i d s t u u r t , bli j kt al s j e j e ogen dich t doet en j e con cen t r eer t op h et gelu id. Je n eem t dan veel m eer gel u iden w aar dan h et f i lm gelu id al leen : j e h oor t de air co v an de z aal, h et ger it s el van
ch ips z akken , en al ler lei an der e bi j gelu iden . K or t om , j e h oor t din gen di e j e n i et of veel m in der h oor t w an n eer de w aar n em in g van h et gelu id w or dt ges t u u r d door de v is u ele per cept i e. B eeld en gel u id beïn vloeden elkaar w eder z i j ds : gelu id t oon t h et beeld an der s dan w at h et beeld al leen t oon t , h et beeld laat on s h et gelu id an der s h or en dan w an n eer w e h et gelu id los van h aar vis u el e con t ex t z ou den h or en . D e m at e v an beïn v loedi n g w or dt t ot op gr ot e h oogt e gecon t r oleer d door de r egis s eu r en de gelu ids on t w er per : gel u id w or dt m ees t al ach t er af aan h et beel d t oegev oegd, en dit s t elt de f il m m ak er s in s t aat om de com bi n at ie van beeld en gelu id z odan ig t e s elect er en en t e m an ipu ler en dat z e de ki j ker een bepaal de k an t op s t u r en .
Gel u i ds ban d H et begr i p ' gelu ids ban d' is een v er z am eln aam voor een bon t e ver z am el in g gelu iden die de m ees t e f il m s begel eiden . D i e gelu iden s t aan n iet op een apar t e ban d, m aar op een k lei n e r u im t e op de f i lm s t r ook n aas t de beel den . Om dat er m aar w ei n i g r u i m t e v oor h et gelu id bes ch ikbaar is ( h et gelu ids s poor bes laat on geveer 1 / 1 0 v an de r u im t e die h et beel d i n n eem t ) , w or dt de au dit i eve i n f or m at ie gecodeer d en z odan i g gecom pr im eer d dat al l e in f or m at ie op t w ee gelu ids s por en k an w or den opges lagen . D it gel dt voor an aloog gelu id. S t eeds v aker ech t er i s er s pr ak e v an digit aal gelu id, en voor digit ale in f or m at ie geldt dat z i j z ich m aar w ei n ig v an dit s oor t beper kin gen h oef t aan t e t r ekken . D igit ale gelu ids in f or m at i e n eem t op de f i lm s t r ook bij n a geen r u im t e in bes lag; er kan v eel m eer i n f or m at ie w or den w egges ch r even op een klein e r u i m t e dan i n h et gev al v an an aloog gelu id. Ook kan er gew er kt w or den m et di git al e in f or m at i e op de f ilm s t r ook die een ges yn ch r on is eer de cd-r om s pel er aan s t u u r t ( z ie ook S ch oen h er r , 1 9 9 9 ) . D e gelu iden di e op de gel u ids ban d z i j n opgen om en , ku n n en w or den t er u ggebr ach t t ot dr ie in f or m at iekan alen : ges pr oken t aal, m u z iek , en over ige gelu iden . W an n eer w e de in h ou d van een gelu ids ban d w i ll en bes ch r i j ven , dan m oet en w e begin n en m et een in ven t ar is at ie v an die in f or m at i ekan alen . N i et al dez e in f or m at iek an al en h oeven i n ieder t e an alys er en f r agm en t v oor t e kom en . E r z i j n gen oeg v oor beelden t e beden ken w aar in geen dialogen z it t en , of een s cen e z on der m u z iek of gelu ids ef f ect en . I n 2 0 0 1 : A S pace Oddys ey bi j voor beeld z it t en t alr ij ke s cen es z on der w elk gelu id dan ook - de s t ilt e w or dt h ier een bij z on der gelu ids ef f ect .
I n ven t ar i s at i e van de i n f or m at i ekan alen 1 . Ges pr oken t aal Van de dr i e in f or m at iekan alen die op de gelu ids ban d z ij n vas t gel egd, i s ges pr oken t aal m i s s ch ien w el de bel an gr ij k s t e. Ges pr ok en t aal : dat z ij n de s t em m en van de per s on ages di e de kij ker v oor z i en van in f or m at i e die v an bel an g is voor de con s t r u ct i e v an een f abel. Aan die ges pr oken t aal ku n n en w e i n dit v er ban d t w ee as pect en on der s ch eiden : een cogn it ief as pect en een em ot ief as pect . H et cogn it ief as pect v an ges pr oken t aal bet r ef t de com m u n icat ie v an ken n i s ov er de dr am at i s ch e w er el d die in h et s u j et w or dt ger epes en t eer d. D ez e k en n is
h eef t een bepaalde m at e v an obj ect iv it eit - h elem aal obj ect ief is z ij n ooit , w an t z ij is alt i j d bem iddeld door een v an de per s on ages . D it t ype ges pr oken t aal s t u w t de h an deli n g v oor t , en v oor z i et de k ij k er v an in f or m at ie die n oodz akeli j k is om h et ver h aal t e k u n n en bl ij ven volgen . D aar n aas t kr ij gen w e lan gs dez e w eg ook m eer z ich t op de per s on ages die bi j de h an deli n g z ij n bet r okken . D at gebeu r t n iet alleen door dat per s on ages z ich ex pliciet over elk aar u it lat en in dialogen , m aar ook door bepaalde eigen s ch appen v an de s t em . H i er bi j w or dt een ber oep gedaan op ken n is di e w i j h ebben v an h oe in f ilm s of in een bepaald f i lm gen r e h et s t em gel u id v an een per s on age w i j s t op bepaalde kar akt er eigen s ch appen . I n de W es t er n bi j voor beeld w or dt h et on der s ch eid t u s s en de ' good gu y' en de ' bad gu y' n iet all een gem aakt door m iddel van v is u ele in f or m at i e ( w it t e kledi n g vs . z w ar t e kledin g) , m aar ook m et beh u lp v an de s t em : een goed ar t icu ler en de h el der e s t em , n iet t e h oog, m aar ook n iet t e l aag v s . een z w ar e, door r ook en dr an k aan get as t e l age s t em . N aas t h et cogn it iev e as pect van ges pr oken t aal k u n n en w e de em ot i eve com pon en t on der s ch ei den . H et gaat h i er bij om w at in de n ar r at ol ogi e ook w el ' poin t of v iew ' w or dt gen oem d: de s u bj ect i eve w aar n em i n g v an de dr am at i s ch e w er eld door een van de per s on ages . L an gs dez e w eg k r i j gen w e m eer in z ich t in de em ot i es en m ot ieven v an de per s on ages om t r en t h u n bet r okken h eid i n de h an deli n g. H ier door kom t de h an del in g in een bepaal d l ich t t e s t aan , op gr on d w aar van w ij on z e f abelcon s t r u ct i e al dan n i et ku n n en bi j s t ellen . E en s pecif i eke vor m van ges pr oken t aal op de gel u ids ban d i s de voice-over . D ez e bevin dt z ich t egeli j ker t i j d op cogn it i ef n iv eau en op em ot i ef n iv eau . Vaak gaat h et bij z o' n v oice-over over een van de per s on ages di e t er u gbl ikt op h et v er leden en die ach t er af com m en t aar geef t op z ow el de h an deli n g als de per s on ages . H et per s on age dat t er u gbl ikt doet dat v an u it de pos it ie v an alw et en d ver t ell er . H ij w eet door gaan s pr eci es w at er z i ch allem aal h eef t af ges peeld, h ij w as oogget u ige. W ij als kij ker s h ech t en daar v eel w aar de aan ; z o' n oogget u igever s lag w or dt door gaan s gez ien al s een bet r ou w bar e w eer gave v an een gebeu r t en is di e z ich h eef t af ges peel d; de voice-ov er ver l een t de f ilm h aas t een docu m en t air e s t at u s . W aar w e in z o' n gev al dan ech t er n iet aan den k en , i s dat z o' n oogget u ige ook een r ol h eef t geh ad in di e gebeu r t en i s ; h ij h eef t de bet r okken per s on ages m i s s ch ien w el goed gek en d, h i j h eef t m is s ch i en w el een act i eve r ol ges peeld in di e h an deli n g. D e oogget u ige h eef t alt ij d een r ol in de gebeu r t en is s en , als i s h et al leen m aar de r ol v an pas s i ef w aar n em er . Z i j n w eer gav e v an de gebeu r t en i s s en is dan ook een com bi n at i e van cogn it ie en em ot i e: w at w i j van h em h or en , i s al gedeel t eli j k gekl eu r de in f or m at ie die on s u it ein del ij k op h et ver keer de been kan z et t en . T h e U s u al S u s pect s ( 1 9 9 5 ) s peelt m et dit gegeven . N aas t de voice-over is er n og een bi j z on der e vor m v an ges pr oken t aal. Mich el Ch ion ( Ch i on , 1 9 9 4 ) n oem t dit ' em an at i on s peech ' . ' E m an at i on ' bet eken t ' u it vl oei s el' ; em an at ion s peech is s pr aak die al s h et w ar e een v oor t z et t in g i s van h et kar akt er van een per s on age. H et is on begr i j peli j ke t aal , n iet t e ver s t aan , of t ot aal bet ek en i s l oos . D ez e vor m van t aal h eef t geen cogn it i eve com pon en t , m aar l igt pu u r op h et
em ot i eve vl ak. Z ij is n iet ger ich t op h et v oor t s t u w en v an de h an delin g, m aar ken t aan h et per s on age bepaalde kw al it eit en t oe. E en k las s iek voor beeld i s t e v in den in T h e gr eat dict at or van Ch ar les Ch apl in ( 1 9 4 0 ) . Ch apli n s peelt in dez e f ilm een du bbelr ol als Joods e k apper en als Aden oid H yn kel, dict at or van T om an i a. Aan h et begi n v an de f ilm z ien w e h oe H yn kel een gr ot e m en igt e t oes pr eekt i n een m ooi voor beeld van ' em an at i on s peech ' : h oew el s om m i ge w oor den m is s ch ien t e ver s t aan z ij n , is er geen t ou w vas t t e kn open aan z i j n r edevoer in g. E en voice-over ( een com m en t at or ) is n odig om h et gebr al t e ver t alen . 2 . Mu z i ek Mu z iek h eef t alt ij d deel u it gem aakt v an f ilm v er t on i n gen , ook voor dat er s pr ak e kon z i j n v an gelu i ds f il m s . Mu z i ek w as t oen beper kt t ot l ive-u it voer in gen in de f ilm z aal. Z ij h ad in di e t ij d al s bel an gr i j ks t e t aak om h et h et pu bl iek z o gem akkel ij k m ogel i j k t e m aken . Men m oet z ich in h et t i j dper k van de z w ij gen de f i lm , en voor al aan h et begin daar v an , on gem akkeli j k h ebben gev oel d bi j die w on der baar l ij k e ver t on in g v an bew egen de beelden . Mu z iek kon dez e gem en gde gevoelen s en igs z in s w egn em en . B i j kom en d voor deel van de aan w ez igh ei d v an l ive-m u z iek w as dat h et ger at el van de pr oj ect or on der gi n g in h et t ot aalgelu id. I n w ez en is de f u n ct ie van m u z i ek n iet f u n dam en t eel v er an der d. N og s t eeds dien t f ilm m u z iek dit doel : h et de ki j ker z o gem akkel ij k, z o com f or t abel m ogeli j k m ak en . F i lm m u z iek m oet de t ech n ologis ch e bas i s v an f ilm m as ker en w an n eer dez e z ich t baar dr eigt t e w or den . Z o w or dt bi j voor beeld h et m on t agem om en t i n een s cen e-over gan g ver z ach t door m u z iek die in de en e s cen e begin t door t e lat en lopen i n de an der e. Maar m u z iek i s n iet al l een bedoeld om h et de ki j ker gem akk el ij k t e m aken . Z ij s peelt ook een r ol i n de w eer gav e van h et s u j et en de f abelcon s t r u ct ie. W elk e r ol ? Op de eer s t e plaat s in t er pr et eer t m u z iek h et beel d en v oegt er z o in f or m at i e aan t oe. Mu z iek kan z o ev en t u ele on z eker h eden in h et pr oces v an bet ek en i s vor m i n g w egn em en door een s u gges t ie van ' cor r ect e' bet eken is t e com m u n icer en ( Ch ion , 1 9 9 4 ) : al s w e n iet pr ecies w et en w at bepaalde beel den z eggen , dan kan de m u z iek u it kom s t bieden , w an t m u z i ek k an pr eci ez er n og dan t aal en beelden bepaal de din gen w eer gev en . D e com pon is t v an f i lm m u z i ek bes ch ikt h i er v oor over een gr oot ar s en aal aan con ven t i es om bij v oor beeld ' act i e' , ' dr eigin g' en ' r om an t iek' m u z ik aal w eer t e gev en . Mu z iek w er kt in dit ver ban d z elf s z o s t er k, dat de in t er pr et at ie v an h et beeld r adicaal k an w ij z igen w an n eer er an der e m u z iek on der de beel den w or den gez et . W e z eggen dan dat m u z iek een bepaalde at m os f eer s ch ept . T en t w eede k an m u z iek de k ij k er in een bepaalde n ar r ot ologis ch e pos it i e br en gen . L eit m ot iev en s pelen h i er bij een gr ot e r ol. D e t er m ' leit m ot i ef ' i s af kom s t i g u it de kl as s iek e m u z iek, en w or dt voor al geas s oci eer d m et de lat er e oper a' s van R ich ar d W agn er ( 1 8 1 3 -1 8 8 3 ) . L eit m ot ieven z i j n m u z ik al e t h em a' s die ver bon den z i j n aan een bepaald per s on age, een obj ect of een idee. H et ver ban d t u s s en h et t h em a en dat gen e w aar h et voor s t aat w or dt t ot s t an d gebr ach t door h et t h em a t e
lat en k li n ken w an n eer h et bi j beh or en de elem en t voor h et eer s t in beeld kom t . L eit m ot i even ku n n en v er volgen s op i eder w i llek eu r ig m om en t kl i n ken , ook z on der dat er s pr ake i s v an h et bij beh or en de elem en t . Op dez e w i j z e kan m et beh u lp van leit m ot ieven een ex t r a dim en s ie w or den t oegev oegd aan h et ver h aal en aan de belevi n g v an de k ij ker . E en goed voor beeld van een leit m ot i ef u it de f i lm m u z iek i s h et ' Jaw s -t h em a' : t elken s w an n eer dit t h em a k lin kt , w eet de ki j ker bij voor baat al w at er gaat gebeu r en . D e k ij k er w eet op z o' n m om en t du s m eer dan de per s on ages , die dez e ex t r a-diëget i s ch e, dat w i l z eggen : n i et t ot de ver h aalw er eld v an de f i lm beh or en de ( Van D r iel & W es t er m an n , 1 9 9 1 : 9 7 ; Ver s t r at en , 1 9 8 5 b) , m u z iek n i et ku n n en h or en . H et is m et n am e dit gegev en dat s pan n i n g cr eëer t in f i lm . Ver der k an m u z iek du idel ij kh ei d v er s ch af f en ov er de h is t or i s ch e en geogr af i s ch e con t ex t w aar in h et ver h aal z ich af s peelt . W an n eer gebr u ik w or dt gem aakt v an com pu t er ach t ige kl an ken en s yn t h es iz er gelu i den z al de k ij k er / lu is t er aar h et v er h aal eer der s it u er en i n de h eden daags e of t oekom en de t ij d, dan w an n eer er gebr u ik w or dt gem aakt van bi j voor beeld t r adit ion ele in s t r u m en t en u it de kl as s i eke m u z i ek ( viool, pi an o) in een m u z ieks t ij l die m eer doet den ken aan een ver l eden . H et s oor t m u z iek en h et gebr u ik v an i n s t r u m en t en r oepen ver w ach t in gen opr oepen m et bet r ekk in g t ot bi j voor beeld ver h aal li j n , per s on ages en kos t u m er i n g. T en s lot t e r oept m u z iek bepaal de ver w ach t in gen op bij de kij ker m et bet r ekk in g t ot all er l ei as pect en v an h et ver h aal. D ie ver w ach t in gen z i j n een bel an gr i j ke u it gan gs pu n t bij de f abelcon s t r u ct i e; f i lm m aker s s pelen h ier bew u s t m ee om de kij ker een bepaal de r ich t i n g u it t e k r i j gen , en n iet in de l aat s t e plaat s om de ki j ker op h et v er keer de been t e z et t en , bij v oor beeld door h et ' Jaw s t h em a' w el t e lat en kl in ken , m aar de h aai ver volgen s n iet t e l at en aan v al len . E en v oor beeld van h oe m u z i ek h aar n ar r ot ol ogi s ch e f u n ct i e k an ver vu ll en , i s t e v in den in een ach t er v olgin gs s cen e u it h et begin van T h e Mat r ix ( 1 9 9 9 ) . D e m u z i ek on der s t eu n t h ier de beel den : s pan n in g en act ie z ow el op h et s ch er m al s v i a de lu ids pr ek er s . H et el em en t v an de s pan n in g w or dt h eel doelt r ef f en d w eer gegeven in de m u z iek door dat j u i s t op die m om en t en dat de act i e, de ach t er volgin g, s t il s t aat ook de m u z i ek r u s t iger w or dt of z el f s h elem aal ver dw i j n t . 3 . Over ige gel u iden I n dez e ach t er v olgin gs s cen e z i j n , z oals i n al le ach t er volgi n gs s cen es , n aas t ges pr oken t aal en m u z iek ook an der e gelu iden t e h or en als pi s t ools ch ot en , voet s t appen en de s ir en e v an een pol it iew agen . D ez e gel u i den z i j n in dex ical e gelu iden : z e z ij n een r egi s t r at i e v an gelu iden z oal s z e i n w er k el ij kh ei d gepr odu ceer d w or den . Maar h el em aal n at u u r get r ou w z i j n die gel u iden in T h e Mat r ix n i et : h et gelu id van de s ir en e v an de pol it i ew agen er gen s vel e t i en t al len m et er s lager op h et m om en t dat de v r ou w el i j ke h oof dper s oon , T r in it y, de r u im e af s t an d t u s s en t w ee gebou w en al z w even d over br u gt , kl in kt veel lu ider dan w e w aar s ch i j n li j k op z o' n h oogt e n or m aal ges pr ok en z ou den k u n n en h or en . An der e
gelu iden , di e v an voet s t appen en pi s t ools ch ot en , l ij k en s om s w at ver t r aagd t e k lin k en . D e i n dex icale gelu i den i n dez e ach t er volgi n gs s cen e z ij n gem an ipu leer d; z o on t s t aat h et au dit i eve beeld v an een w er k el ij kh ei d die n i et h elem aal k lopt m et w at w ij als w er kel ij k bes ch ou w en . D it beeld w or dt ver s t er kt door de n adr u kkeli j ke aan w ez igh eid v an ku n s t m at ige gelu iden . B epaal de bew egin gen v an de per s on ages z i j n voor z i en van ku n s t m at i ge gelu iden , gel u iden di e in dez e con t ex t abs ol u u t n i et in dex icaal z i j n , m aar die w el een s t at u s van i n dex icalit eit v er k r i j gen door dat z e in eer s t e i n s t an t ie gecom bin eer d w or den m et n or m ale bew egin gen . D ie i n dex icale s t at u s w or dt s ym bol is ch w an n eer T r i n it y van h et en e n aar h et an der e gebou w z w eef t . D ez e act ie w or dt n adr u kk el ij k voor z ien van z o' n ku n s t m at ig ' bew egi n gs gel u i d' , h et s oor t gelu id dat w e in ieder e w i llek eu r ige s f -f i lm ku n n en h or en bij h et open en en s lu it en v an au t om at i s ch e deu r en . W e z ien op dat m om en t een h an delin g die on w er kel ij k i s , en door dat h et begeleiden de gelu id op de voor gr on d t r eedt , kr ij gt v an af n u dez e cat egor i e gelu iden de s ym bol is ch e w aar de v an on w er kel i j kh eid, ' w at w i j n u z i en i s geen w er k eli j kh eid m aar s ch ij n ver t on in g' . D ez e gelu iden k u n n en n u z el f s t an dig opt r eden , z on der begeleiden de beel den . H et w or den l eit m ot i even , s ym bol is ch e gel u i den .
Cat egor ieën van gel u i d H ier m ee h ebben w e de dr ie in f or m at i ekan al en v an de gelu ids ban d beh an del d. On dan k s h u n ver s ch il len h ebben z e al ledr i e een gem een s ch appel ij k ken m er k : h et z ij n gel u iden , en ieder gel u i d k an bes ch r even w or den i n t er m en v an v ier cat egor i eën : h oogt e, du u r , s t er kt e en kleu r ( Van B aes t , 2000 :63) . 1 . h oogt e D e h oogt e v an gelu id k an h eel pr eci es w or den gem et en en u it gedr u kt i n t er m en v an f r equ en t ie, h et aan t al t r i ll in gen per s econ de. D e een h eid om f r equ en t i e u it t e dr u kken is H er z ( H z ) . D at is ech t er v an u it h et oogpu n t van bet eken i s vor m i n g n iet z o r el evan t . H et gaat i n dat geval n iet om abs olu t e f r equ en t ies , m aar om de r elat ie t u s s en gel u iden : een gel u id is h oog of laag t en opz ich t e v an een an der gelu id. H et is dit r el at i eve ver s ch il in h oogt e dat van in v loed is op h et pr oces van bet eken is vor m in g ( z ie h et eer der aan geh aalde voor beel d v an de w es t er n m et de bad gu y, die v aak een z eer di epe s t em h eef t , en de good gu y die een m eer n or m ale s t em h oogt e h eef t ) . 2 . du u r D e du u r v an gelu id is de t i j ds pan n e w aar in een gel u i d kl in kt . D at is t e m et en in s econ den , m aar ook h ier i s w eer veel m eer van belan g de ver s ch il len t u s s en gelu iden ; n i et z oz eer m et bet r ekk in g t ot h u n len gt e, m aar veel m eer m et bet r ekkin g t ot de f r equ en t ie w aar m ee gelu i den voor kom en - k eer t een bepaald gelu i d v aak t er u g gedu r en de de f i lm dan k an h et de aan dach t van de k ij ker t r ekken en een r ol gaan s pelen i n de f abelcon s t r u ct i e. E en v oor beeld daar van is de r in kelen de t elef oon aan h et ein d v an de eer s t e ach t er volgin gs s cen e u it T h e Mat r ix . I n eer s t e in s t an t i e is dit een in dex icaal gel u i d: een t elef oon cel m et een r i n k elen de t elef oon . L at er in de f ilm bli j kt dat een t elef oon de en ige u it w eg is u it de w er eld v an de m at r ix
n aar de r ealit eit . D aar m ee kr ij gt h et r in k elen v an de t elef oon een s ym bol is ch e w aar de. 3 . s t er kt e D e t elef oon aan h et ei n d v an h et f r agm en t u it T h e Mat r ix l aat ook z ien en h or en h oe de s t er kt e v an gelu id bet ek en i s geven d w er kt . T r in it y s t aat een beh oor l ij k ein d van de t el ef oon cel af . Z e k ij kt h oopvol in de r ich t i n g van de t el ef oon cel. D an kr ij gen w e een clos e-u p van de t el ef oon , en w e h or en h et r in k el en van de t elef oon als of w e z elf i n de t el ef oon cel s t aan . Ver volgen s keer t h et cam er as t an dpu n t w eer t er u g n aar de pos it ie van T r in it y. W eer r in k elt de t el ef oon , w el w at z ach t er dan eer s t , m aar t och z o l u i d dat h i j du i deli j k t e h or en i s . Je ku n t j e af vr agen of w e i n w er kel ij k h eid die t elef oon op z o' n af s t an d ook z o lu id z ou den ku n n en h or en . H ier is z odan i g gem an i pu l eer d m et de s t er kt e v an de gel u iden dat on z e aan dach t w or dt ger ich t op die t el ef oon . 4 . kl eu r I eder gel u i d h eef t een bepaalde k leu r , een bepaalde eigen s ch ap of k w alit ei t di e r ich t in g geef t aan de bet eken is vor m in g. D e s t em k leu r v an de ach t er volger v an T r in it y h eef t een bepaal de eigen s ch ap die veel z egt over de aar d van z i j n kar akt er : h i j h eef t een w at m ech an is ch e s t em , em ot i eloos , door t as t en d. D ie com bin at i e v an eigen s ch appen m aken h em t ot een per s on age dat l et t er li j k over l ij k en gaat om z ij n opdr ach t u it t e voer en - een m ach in e du s . D e s t em van T r in it y is ook door t as t en d, m is s ch ien s om s w at m ech an is ch , m aar z eker n iet em ot i el oos . W e l er en h aar ken n en al s een m en s el ij k per s on age. D e ver s ch il len t u s s en de kleu r van de s t em m en v an de ach t er volger en T r i n it y m aken voor de k ij k er h et v er s ch i l u it t u s s en s ym pat h ie voor de m en s el ij k e T r in it y en af keer voor de m ach in e Agen t S m it h , z oals h aar ach t er v olger h eet .
B es l u i t B eeld en gelu id z ij n n au w m et elk aar ver bon den ; z e on der s t eu n en en ver s t er ken elkaar , h et geen van in v loed i s op h et pr oces van bet eken i s vor m in g dat z ich bi j de ki j ker af s peelt . H et i s dan ook n odig om n aas t al le aan dach t die de f ilm an al ys e h eef t voor h et vis u ele as pect v an f i lm ook h et au dit i eve elem en t t e bet r ekken i n an alys e en t h eor ievor m in g. W aar h et om gaat , is aan dach t ig en bew u s t t e lu is t er en . E n dat is een on n at u u r l ij k e h an delin g bi j f ilm k ij k en . Veel v aker l u i s t er en w e n iet -bew u s t , en w e h or en iet s z on der dat w e on s er van bew u s t z ij n . W e r eager en al s v an z elf s pr eken d op dr eigen de m u z iek en piepen de deu r en op gr on d v an eer der e k ij k-en lu i s t er er v ar in gen . L u is t er en gaat ' v an z elf ' ; om dat gelu i d een bew egi n g van golv en in r u im t e en t ij d is , ku n n en w e h et gelu i d al leen m aar w aar n em en al s w e er on s aan over geven en de bew egi n g er v an volgen . W e doen dat in de m ees t e gevall en n iet -bew u s t , t er w ij l w e i n ver ban d m et f ilm z ou den ku n n en w et en dat h et gelu id on s m an ipu leer t en on z e w aar n em i n g beïn vloedt . L u i s t er en , h et v olgen van de bew egin g v an een gelu id, bet eken t j ez elf ov er geven en t oever t r ou w en aan een on ber eken bar e m an ipu lat or . Maar dat w i ll en w e n iet w et en , w an t dat z ou de k ij k er v ar in g al leen m aar ver s t or en .
Ger aadpleegde l it er at u u r B aes t , A. v an , A S em iot ics of Oper a, D elf t , 2 0 0 0 Ch ion , M., Au dio-v is ion : s ou n d on s cr een , N ew Y or k, 1 9 9 4 Cook, D ., A H is t or y of N ar r at iv e F il m , N ew Y or k / L on don , 1 9 8 1 D r iel, H . v an en M. W es t er m an n , H et begr ij pen van een s peelf ilm , i n : B os m a, P . ( r ed.) , F il m ku n de. E en i n leidin g, H eer l en , 1 9 9 1 , 5 1 -1 1 8 P os t , J., Af s ch eid van de s t om m e f il m ?, in : Ver s u s 3 / 1 9 8 5 , 2 0 39 S ch oen h er r , S ., Mot ion P ict u r e S ou n d ( 1 9 9 9 ) , h t t p: / / h is t or y.acu s d.edu / gen / r ecor di n g/ m ot ion pict u r e1 .h t m Ver s t r at en , P ., Ver h oor v an h et gelu id, i n : Ver s u s 3 / 1 9 8 5 , 8 -1 8 Ver s t r at en , P ., D r ie t er m en , in : Ver s u s 3 / 1 9 8 5 , 6 6 -8 3
Over ige br on n en Cam er on , E .W . ( ed.) , S ou n d an d t h e cin em a: t h e com in g of s ou n d t o Am er ican f i lm , P leas an t vil le, 1 9 8 0 E van s , M., S ou n dt r ack : t h e m u s ic of t h e m ovi es , N ew Y or k, 1979 E ym an , S ., T h e s peed of s ou n d: H oll yw ood an d t h e t alki e r evol u t ion , 1 9 2 6 -1 9 3 0 , N ew Y or k, 1 9 9 7 Gor bm an , C., U n h ear d Melodies : n ar r at i ve f i lm m u s ic, B loom in gt on , 1 9 8 7 H olm an , T h ., S ou n d f or f il m an d t elev is ion , B os t on , 1 9 9 7 P r en der gas t , R ., F ilm m u s ic: a n eglect ed ar t , N ew Y or k, 1 9 9 2 W eis , E ., F i lm s ou n d: t h eor y an d pr act ice, N ew Y or k, 1 9 8 5 E en u it s t eken de in t er n et br on is ' F i lm S ou n d D es ign ' ( h t t p: / / w w w .f il m s ou n d.or g) . Met v eel on lin e ar t ikelen , u it gebr eide bibliogr af i e, u it leg v an t er m in ologie, en ex t er n e lin k s .
