Inhoud van dit laatste nummer:

Inhoud van dit laatste nummer: Van de voorzitter ............................................................................................. 3 Column: Rituelen ............................................................................................. 4 Wereldhumanismedag: het ‘Mag het Licht Aan’ festival in Amsterdam ........ 5 Terugblik met Ali Wolves, kennismaking met nieuwe voorzitter Anne de Groote ............................................................................................... 6 Erik Bus, de nieuwe penningmeester, stelt zich voor...................................... 8 Pieter Kat, secretaris, stelt zich voor ............................................................... 9 Wat beweegt een Humanist? ........................................................................ 10 Rituelen in de humanistische praktijk ........................................................... 12 Sunday Assembly Apeldoorn ......................................................................... 14 Humanistisch geestelijk verzorger Yvette Seegers: ‘Je bent een nabije vreemdeling’................................................................... 15 Een droom, een verlangen ............................................................................ 17 Sonja Abas is uit de tijd gegaan ..................................................................... 18 ‘Ten Afscheid’ van Bram Vermeulen: ............................................................ 19 Désirée Karsen: ‘Leesgroep is een verrijking van mijn leven’........................ 19 Zelf denken, samen leven .............................................................................. 20 Cursussen HV Apeldoorn 2015-2016 ............................................................. 22 Lezing+ ‘Onder Ongelovigen’ door Boris van der Ham.................................. 25 Regiodag Stedendriehoek 2015 ..................................................................... 25 Oproep voor helpende handen ..................................................................... 26 Midwinterbijeenkomst .................................................................................. 26 Contact met het Humanistisch Verbond ....................................................... 28

Foto’s in dit nummer zijn van Sigfrid Lundberg (Creative Commons – omslag, pagina 12) Marian Assink (pagina 6, 15), Barbara Brouwer (pagina 18), Leoni de Jong (pagina 24) en vele anderen.

2

Van de voorzitter

Column: Rituelen

Wellicht ben ik een nog geheel onbekende voorzitter. En zie, daar kom ik al meteen met dit nieuws; dit is de LAATSTE HUMAVARIA! Ja echt, het einde van een tijdperk. Het gaat niet meer, de menskracht ontbreekt. Het contact met de leden moet natuurlijk blijven bestaan. We zoeken naar een nieuwe vorm, een nieuwsbrief, digitaal, en op papier voor de leden die dat wensen.

Wat heb ik ook alweer met rituelen, vroeg ik me af, toen ik me aan het schrijven van deze column zette. Ik realiseerde me dat mijn hele katholieke jeugd aan elkaar hing van rituelen. Rituelen bij doop, vormsel, eredienst en begraven om er een paar te noemen.

Het Apeldoorns ledenblad heette aanvankelijk ‘Ons Wekkertje’, ‘De Wekkert’ en daarna ‘De Wekker’. In 1977 wordt er in Ons Wekkertje enthousiast bericht over de aanschaf van een stencilmachine. ‘U kunt zich niet voorstellen hoeveel werk dit onze redactrice bespaart. Het gesjouw naar de stad is afgelopen, het gezeur met onvoldoende kwaliteit, het gejakker om het Wekkertje op tijd gereed te hebben, dit alles is – hopen wij – afgelopen’. Dat waren nog eens tijden… En in juli 1996, bij het 50-jarig jubileum, werd de naam ‘Humavaria’ bedacht door Frans Goedemond die daarmee een boekenbon verdiende. Zoals u wellicht al wist heeft de redactie - Marian Assink en Ruud Worm - en ook onze vormgever Jeroen Smit, al vorig jaar aangegeven hiermee te willen stoppen, na zo’n vijf jaren trouwe dienst. Hartelijk dank, Marian, Ruud en Jeroen! Ik denk dat we jullie afscheid met een mooi ritueel moeten vieren. RITUELEN zijn immers het thema van dit laatste nummer. Een afscheidsritueel om de overgang te markeren van het vertrouwde naar het onbekende nieuwe, met ongetwijfeld nieuwe kansen. We hebben allemaal rituelen in ons leven. Denk maar aan het samen aan tafel zitten, een jaardag vieren - kunnen we wel zonder? Misschien een boeiend onderwerp voor een Filocafé? De Sunday Assembly Apeldoorn, een organisatie met een humanistische levensvisie, heeft hier een mooie vorm voor gevonden- misschien eens gaan kijken? Het nieuwe bestuur staat nog wankel op zijn pootjes; nu zijn we met zijn vieren, vanaf volgend jaar nog maar met zijn tweeën. We kunnen het niet alleen! Gelukkig zijn we erin geslaagd de lopende zaken te laten doorgaan. De cursussen voor het jaar 20152016 staan goed in de steigers, ook het Filocafé ( in samenwerking met het OKW) gaat door. Dit jaar - op 19 september- is Apeldoorn gastvrouw voor de regiodag van de Stedendriehoek, we hopen op een fijne en goed bezochte dag. Sommige dingen zijn ook nog niet gelukt. De wens van veel leden - zoals blijkt uit de enquête van de nieuwjaarsbijeenkomst - tot meer gezellige, informele bijeenkomsten, is niet vervuld, helaas. Waar is toch de Thee met het HV gebleven? Er is dit jaar geen activiteit georganiseerd voor Epe, en ook de samenwerking met de vredesweek slaan we dit jaar over. We hebben ons niet laten zien. We hebben als bestuur geprobeerd de afdeling overeind te houden. Gelukkig staan de leden ook niet stil: de lees- en praatgroepen gaan mooi hun gang; er is zelfs een eet/filosofiegroep. Désirée Karsen formuleert het treffend: de leesgroep is een verrijking van mijn leven. Er is een passionele oproep van Luz Maria Camacho tot meer saamhorigheid, meer samen doen. Dat klinkt me als muziek in de oren. Wie zich aangesproken voelt, wensen of ideeën heeft, neem contact op! Het bestuur wil niets liever dan nieuwe initiatieven ondersteunen.

Onder invloed van een natuurwetenschappelijke opleiding nam ik op een gegeven moment afscheid van de katholieke kerk en bekeerde me tot het humanisme, aanvankelijk was dat Sartre. Einde rituelen zou je denken. Dat gold grotendeels wel voor de geïnstitutionaliseerde rituelen. Maar doordenkend kom ik er op dat ook de dagelijkse omgangsvormen sterk doortrokken zijn met rituelen. Een paar weken terug bracht ik mijn vakantie door in Zuid-Engeland en het viel me op dat de Engelsen typisch Engelse omgangsvormen hebben. Ze zullen nooit zomaar zeggen dat ze het niet met je eens zijn, maar zeggen iets in de geest van ‘interesting’. Mijn half-Engelse vrouw wees mij er op dat het heel onbeleefd is om zomaar ineens een vraag te stellen, de weg vragen bijvoorbeeld. Je leidt dit altijd in met: ‘Excuse me…’. Zijn dit rituelen? Het antwoord is ‘ja’, maar toch niet het soort rituelen, waar het in dit Humavaria-nummer over gaat. Met die rituelen werd ik weer pijnlijk geconfronteerd toen ik eind vorige eeuw nog humanistisch raadsman bij Justitie was. Bij vele gelegenheden moest ik bij levensgebeurtenissen in het leven van gedetineerden samenwerken met mijn confessionele collega’s. Zij konden daarbij altijd terugvallen op vastliggende handelingen en teksten, terwijl ik me altijd moest afvragen, welke nog wel ‘konden’ binnen het humanisme. Een gedicht voordragen, geen probleem. Een kaars aansteken werd al moeilijker. Bovendien was er niet zoiets als HET humanisme. Collegae hanteerden verschillende vormen van humanisme. Je had de rekkelijken en de preciezen. Binnen de Dienst Humanistische Geestelijke Verzorging werd hier destijds een uitgebreide discussie over gevoerd, die moest leiden tot een map die door de raadslieden kon worden gebruikt. Ik heb daar nog vrij veel voor geschreven, maar helaas beschik ik niet meer over het bijbehorende archief, zodat ik dat voor dit nummer niet kon raadplegen. We zijn alweer meer dan tien jaar verder en aan de Universiteit voor Humanistiek is ook dit gebied veel verder uitgewerkt en ontwikkeld. Ik heb dat allemaal niet meer gevolgd. In dit Humavaria-nummer staat dus niet die intellectuele benadering op de voorgrond, maar worden vooral voorbeelden uit de praktijk gegeven. Ruud Worm

Anne de Groote

3

4

Wereldhumanismedag: het ‘Mag het Licht Aan’ festival in Amsterdam

Terugblik met Ali Wolves,kennismaking met nieuwe voorzitter Anne de Groote

21 juni, traditioneel wereldhumanisme dag. In Apeldoorn hadden we niets georganiseerd, mede omdat er in 2014 onvoldoende animo voor was - wellicht waren velen al op vakantie.

Ali Wolves en Anne de Groote kennen elkaar al van vele jaren geleden. Ze kwamen elkaar precies op het juiste moment weer tegen, zodat Ali het voorzitterschap van het HV-Apeldoorn met een gerust hart over kon dragen. Tijdens een dubbelinterview in de knusse tuin van de nieuwe voorzitter, waar de kippen gezellig rondscharrelen, blikt scheidend voorzitter Ali terug op de afgelopen jaren en stelt Anne zich voor aan de afdeling.

Het was een mooie, zonnige dag. Wat een drukte in de Tolhuistuin, en wat veel jonge mensen! Het was wel lastig hier of daar een plekje te bemachtigen, of een hapje en een drankje. Maar een kniesoor die daarop let, er viel zoveel te beleven! Eerst bij filosoof en Japans zwaardvechter Henk Oosterling, winnaar van de Van Praagprijs 2013, over ‘een nieuwe verlichting’. Met een enorme vaart en humor vertelde hij, geïllustreerd door korte flitsende videofilmpjes, over zijn werk: ervoor zorgen dat Rotterdamse jongeren echt een vak leren. Dat ze opgroeien tot verantwoorde eco-burgers. Het gaat om integratie van hoofden handwerk. Aansluiten op wat jongeren leuk vinden, hun ambities versterken, zodat ze via stages hun zeer sociale netwerken uitbreiden. Daarna probeerden we nog een glimp op te vangen van de uitreiking van de Van Praagprijs aan theatermaakster Adelheid Roosen. Ik zag eerder haar vagina-monologen, en - nog veel sensueler - de gesluierde monologen. De prijs kreeg ze als ‘onvermoeibaar voorvechter voor een wereld waarin medemenselijkheid een nieuwe kans krijgt’. “Mensen staan naast elkaar”, zegt Roosen, “Aan alles wat mensen verdeelt - rassen, religies, geslacht moet je eenvoudigweg niet deelnemen.” Ze werd toegezongen door Karin Bloemen, Sara Kroos en Meral Polat - een feest! Marli Huijer, onze nieuwe Denker des Vaderlands - hield een open forum, met Frank Meester als gespreksleider. Zij is een ‘tussendenker’. Door je te begeven tussen allerlei mensen van allerlei culturen, laat je je voeden. Het ‘tussen zijn’ betekent dat de relatie tot anderen centraal staat. De publieke uiting staat niet op zichzelf, maar wordt vorm gegeven door samen te denken, te spreken en te handelen. “Heb de moed om je woord en daad aan de wereld te tonen”. Een ware opdracht. Tot slot: een van de Arabische films in het prachtige Eye: Wadjda. Heel bijzonder dat deze film door een Saoedische vrouw is gemaakt in een land waar bioscopen verboden zijn. Wadjda is tien jaar, en wil een fiets. “Hoe haal je het in je hoofd”, zegt haar moeder, “je weet toch dat vrouwen van fietsen onvruchtbaar kunnen worden?” Het meisje is slim, de fiets komt er. Maar het meest boeiende: door haar ogen zien we de absurditeit van de Saoedische patriarchale samenleving.

Het was een inspirerende dag. Volgend jaar ga ik weer, wie gaat er mee? Anne de Groote

5

Ali heeft negen jaar in het bestuur van het HVApeldoorn gezeten waarvan twee jaar als voorzitter. Het eerste jaar van het voorzitterschap was ze waarnemend voorzitter. Ze kreeg een andere rol, maar het bestuur bleef toen ongewijzigd. Het tweede jaar werd het hele bestuur echter vervangen en vormde Ali samen met Barbara Brouwer de stabiele factor. Dit was een druk en heftig jaar waar Ali veel van geleerd heeft. Voor Ali staat de binding met de achterban voorop; ze vindt het erg belangrijk dat leden goed geïnformeerd zijn, dat ze overal zoveel mogelijk bij betrokken worden en dat er activiteiten georganiseerd worden die voor iedereen aantrekkelijk zijn, dus ook voor niet-leden. Omdat Ali en twee andere bestuursleden afgelopen februari uit het bestuur stapten, maakte Ali zich ernstige zorgen over de continuïteit van de afdeling in Apeldoorn. Op dat moment kwam ze Anne tegen en ze wist Anne warm te maken voor de vacante functie van voorzitter. Ook werden daarnaast twee nieuwe bestuursleden gevonden. Ali is erg opgelucht dat het uiteindelijk allemaal goed is gekomen. Haar wens voor de toekomst van het HV is dat het contact met de achterban goed blijft en dat de

6

bijeenkomsten en activiteiten zoveel mogelijk doorgaan zoals voorheen. Ook zou Ali graag willen dat er een vast moment in de maand komt, waarop de leden elkaar kunnen ontmoeten op een gezellige en laagdrempelige manier. Ali heeft veel tijd en energie in het HV gestoken en toen dat wegviel, viel ook de structuur in haar leven weg. Het bestuur van het HV was het laatste bestuur dat ze losliet. Dit viel haar moeilijk; maatschappelijk bezig zijn en het ‘ertoe doen’ zijn belangrijke pijlers in het leven van Ali. Ze moest weer zoeken naar de zin van haar bestaan. Ze heeft daarbij veel gehad aan het boek ‘Eendagsvlinders’ van Irvin Yalom. Ondertussen is ze erin geslaagd op een andere manier invulling aan haar leven te geven, onder andere door veel buiten te zijn, in de tuin te werken, met de natuur bezig te zijn en zichzelf verder te ontwikkelen. Anne komt oorspronkelijk uit Brugge waar ze als jongste van vier kinderen opgroeide in een gezin dat niet gelovig was. Wel ging ze naar een katholieke school. Daarna ging ze naar de Humaniora, het gymnasium in België, en kwam ze bij nonnen terecht. Hier heerste een intellectueel klimaat en dit gaf de aanzet tot een humanistische levensovertuiging. Na deze school ging Anne geneeskunde studeren in Gent. Vanaf 1978 woont Anne in Apeldoorn waar ze tot haar pensionering in 2011 als huisarts heeft gewerkt. Ze mist dit werk, het heeft haar veel gebracht. Als huisarts was ze vertrouwenspersoon van veel mensen en omdat ze zoveel verschillende mensen ontmoette, werd ze steeds weer uitgedaagd om na te denken en van gedachten te wisselen over dilemma’s en problemen waar ze tegen aan liep. Nu gaat ze vooral om met gelijkgezinden en mist ze die diversiteit. Anne is ook SCEN (Steun Consultatie Euthanasie Nederland)-arts, d.w.z. tweede arts die geraadpleegd wordt bij een aanvraag voor euthanasie. In 2012 is Anne lid van het HV geworden. Toen ze minder ging werken, wilde ze iets nuttigs en dienstbaars doen en de vacature van voorzitter van het HVApeldoorn kwam voor haar dan ook op het juiste moment. De wens van Ali voor continuïteit sluit aan bij de ambitie van Anne. Anne benadrukt dat ze tijd en ruimte nodig heeft om zich in te werken. Ze is relatief nieuw in het HV en is bezig mensen te leren kennen, een netwerk op te bouwen en zich te verdiepen in de achtergronden van het humanisme. Ze hoopt hierbij gesteund te worden door leden van het HV in Apeldoorn. Ze zal al heel blij zijn als de activiteiten en bijeenkomsten die er nu zijn gewoon allemaal doorgaan, als de overgang van het ene naar het andere bestuur zo geruisloos mogelijk verloopt. Ali, bedankt voor je enorme inzet voor het HV-Apeldoorn. Geniet van je nieuwe levensfase. Anne, heel veel succes in je functie als voorzitter van het HV-Apeldoorn! Marian Assink

7

Erik Bus, de nieuwe penningmeester, stelt zich voor Mijn volledige naam is: Erik, Gerardus, Jacobus, Maria Bus en ik ben geboren op 10 mei 1946 in Naarden-Bussum. Na in 2006 weduwnaar te zijn geworden, ben ik momenteel gelukkig met mijn LAT- relatie in Apeldoorn. Ik heb twee zoons en drie kleinkinderen. Na mijn HBS-A tijd in Leiden ben ik in 1965 gaan werken bij de toenmalige AmsterdamRotterdam Bank in den Haag. Onderbroken door mijn dienstplicht van 1966 t/m 1968 heb ik voor genoemde bank op diverse kantoren de functie van kantoorbeheerder vervuld. In die periode studeerde ik in de avonduren voor het Praktijkdiploma Boekhouden, Moderne Economie en deed de cursussen van het NIBE. Door overplaatsing naar de AMRO Bank te Holten ben ik in het oosten van het land terecht gekomen. In 1978 kon ik overstappen naar de Rabobank Utrecht waar ik op de effectenafdeling ben gaan werken als vermogensbeheerder. Economie en politiek hadden altijd al mijn interesse en dat kon ik in mijn nieuwe functie prima combineren. In die periode heb ik mijn studie VBA (Vereniging van Beleggingsanalisten) gedaan. Daarna heb ik enkele jaren onder de vlag van Robeco in Rotterdam gewerkt om tenslotte uit te komen bij Schretlen & Co te Amsterdam en daarna in Apeldoorn. In de jaren 1992 tot 2000 ben ik Hoofd beleggingen van de Rabobank Apeldoorn geweest, alsmede adjunct directeur van die bank. In 2009 ben ik met pensioen gegaan. Ik houd ervan activiteiten om handen te hebben; zo ben ik tenor in het Bachkoor Apeldoorn, bestuurslid van de Stichting Vrienden van het Bachkoor, bestuurslid in de functie van penningmeester van de C.O.V. Bachkoor Apeldoorn, bestuurslid in de functie van secretaris van de Vereniging van gepensioneerden Rabobank afdeling Veluwe, bestuurslid in de functie van secretaris van de H.B.V. (Huurdersbelangenvereniging) de ‘Stadhouder’, Disselhof te Apeldoorn en penningmeester fractie D66 Apeldoorn. Ook ben ik gemeenteraadslid voor die partij geweest van 20102014. Op sportief gebied ben ik een actief hockeyspeler in competitieverband

8

bij H.C. Ares. Binnen deze club train en coach ik een G-team. Dat team bestaat uit kinderen met een verstandelijke beperking en kinderen met een lichamelijke beperking. Zij spelen ook competitie tegen gelijkwaardige teams en dit is zeer dankbaar werk. Daarnaast doe ik in mindere mate nog aan tennis en golf, en fiets ik graag. Met zes andere mannen maak ik deel uit van een lees- en discussieclub en we komen om de zes weken bij elkaar. Ik ben een groot liefhebber van met name klassieke muziek en ben sinds kort toch nog maar begonnen met pianoles. Ik had spijt dat ik er in mijn jonge jaren niet aan was begonnen. Nooit te oud om te leren, denk ik maar zo.

•

•

Erik Bus

Pieter Kat, secretaris, stelt zich voor • Geboortedatum 16 januari 1935 - Gouda • Gehuwd, drie dochters, 9 kleinkinderen • Opgegroeid in Den Haag in een doopsgezind milieu, opgeleid via HBS aan Kweekschool voor onderwijzers in Den Haag • Specialisaties : onderwijskunde, didactiek, management, organisatie in Nijmegen • Het vaderland gediend als reserve officier gedurende 21 maanden • Loopbaan vanaf 1957 o o o o o o o

o

Onderwijzer Haarlem Directeur openbare basisschool Apeldoorn Regiodirecteur zeven openbare basisscholen Rijksgecommitteerde voor bewegingsonderwijs in diverse PABO’s in Utrecht Studenten begeleider in de regio oost voor PABO Arnhem Loopbaan begeleider studenten Nederlands voor Hogeschool Windesheim Zwolle (studeren op afstand) Na vervroegd pensioen van 1999 – 2013 gewerkt voor PUM Den Haag als onderwijsspecialist in projecten in Uzbekistan, Jemen, Jordanie, Syrie, Thailand, Indonesie, Georgie In Apeldoorn vele jaren secretaris vakbond ABOP (nu AOB) geweest

9

•

Bijzondere projecten o Van 2006 – 2012 in samenwerking met UNICEF projecten uitgevoerd voor diverse kindertehuizen in Tbilisi o Van 1980 – 1985 een Waarschip 660, kajuitzeiljacht, gebouwd in Friesland en afgebouwd in de tuin in Beekbergen Vrije tijd o Sport: actief > zeilen, skiën, niet meer actief > schaatsen (11-stedentocht 1986), vanaf m’n jeugd t/m veteranen > hockey o Lezen (lid van een leesclub) o Cursussen: HOVO en Humanistisch verbond o Reizen met caravanclub (plaatsvervangend voorzitter) Humanistisch Verbond o Lid geworden na een aantal cursussen o Bezoek zo veel mogelijk het filocafé o Volg diverse filosofie cursussen o Ben lid van een filosofie gespreksgroep o Ben bereid in afgeslankte vorm de communicatie in gang te houden tot aan de eerstkomende jaarvergadering in 2016

Wat beweegt een Humanist? Jaren geleden heb ik mij ingeschreven bij het Humanistisch Verbond. Ik zocht zielsverwanten, saamhorigheid, intellectuele aansluiting. Ik wilde ontvluchten aan de stigmatisering, aan het culturele onderscheid dat wordt opgedrongen als je geen autochtone Nederlander bent. Ik wilde de vraag mijden: ‘Wil je niet terug naar je land?’ Ik wilde gezien worden als humanist onder de humanisten, en dacht dat humanisten wel zouden begrijpen waar ik het over heb, dat zij mij niet vertwijfeld zouden aankijken en zich afvragen wat een Colombiaanse bij het HV doet. Ik wilde me geen zonderling voelen, mij gewoon buiten mijn huis thuis voelen, zonder te veel toelichting. Helaas was uitleg toch nodig. Tot mijn verbazing werd mij soms, met de beste bedoelingen neem ik aan, gezegd: ‘Ik had geen idee dat er in ZuidAmerika ook humanisten waren’, of, ‘Ik wist niet dat Colombia deel uitmaakte van de westerse beschaving, dus geen moslimland is'. Op dat moment raakte ik de weg kwijt en dacht ik naïef te zijn geweest. Hier, bij het HV, moet ik ook uitleggen wat in mijn ogen een humanist is, wat het humanisme beoogt en wat een humanist beweegt. Het niet-ruim denken stoorde mij enorm, het gericht zijn op cognitieve informatie met gebrek aan eigen inzichten, het niet zelf nadenken, het na-aap gedrag. De waarheid wordt gedicteerd door de Griekse filosofen en verder valt er niets anders te zeggen. Een gebrek aan kritisch vermogen. Ik heb overwogen mijn

10

lidmaatschap op te zeggen, want ik dacht terecht te zijn gekomen in een demagogische vereniging die weinig op heeft met de mens. Ik dacht: een werkelijk humanist hoeft niet per se lid te zijn van een vereniging. Maar ik heb het niet gedaan, want dan zou mijn houding niet vooruitstrevend zijn geweest. Met kritiek moet je wat doen en er niet voor weg lopen. Er zijn in de loop der tijd positieve ontwikkelingen geweest. Er zijn ook mensen binnen het HV opgestaan die een stilstand binnen het HV in Apeldoorn willen voorkomen, die de uitstraling van het HV willen veranderen en met name het HV dichter bij de verschillende sociale klassen van de maatschappij willen brengen. Mensen, die zich niet willen profileren als een elitaire groep van intellectuelen met weinig oog voor pragmatisme, laat staan empirisme. Mensen die saamhorigheid zoeken, niet alleen in cursussen maar ook door activiteiten die mensen bij elkaar brengen, om de zorgen, de gevoelens en belevenissen uit te wisselen door de intrinsieke behoefte om zich humaan te voelen en op te stellen. Zonder schouderklopjes, met minder allure en vermijden van prestige en prestatie. Humanisten willen een bijdrage leveren aan de ontwikkeling van de samenleving. Wat ik hier met dit artikel mede wil bereiken, is dat we in gesprek blijven met elkaar. Want wie nooit over iets twijfelt, wie geen vragen durft te stellen over zelfbeschikking, gelijkwaardigheid, verantwoordelijkheid en rechtvaardigheid toont zich niet humaan, en dan zijn wij, humanisten, onze medemens vergeten en onze doelstellingen kwijtgeraakt.

uitgekomen. Ik wil op straat de verborgen talenten ontdekken, benaderen en laten zien. Ik wil dat wij als humanisten ook een bijdrage leveren aan de samenleving door een pragmatisch doel: dichtbij brengen wat wij op afstand bekijken. EL SER HUMANO. Er is een nieuwe bestuur van start gegaan. Aan dit bestuur wil ik een oproep doen om zich open te stellen voor nieuwe ideeën, deze te ondersteunen, en de pogingen die andere leden ondernemen om innovatie en verfrissing binnen het HV te brengen te prijzen. Het zou jammer zijn als leden het HV de rug toekeren wanneer nieuwe ideeën worden afgekapt. Tenslotte zou ik willen dat het HV in Apeldoorn zich de komende jaren opstelt als een groep van mensen die initiatief neemt binnen de veranderende samenleving, en vooral wil ik het HV zien als een vereniging die opkomt voor de medemens: letterlijk en figuurlijk! Luz Maria Camacho ([email protected])

Door deze inzichten is er een eetgroep ontstaan. Om de twee maanden komen wij bij elkaar om geamuseerd te worden met een kookgerecht, steeds bij iemand anders; degene die gast is, zorgt ook voor een filosofische opdracht. Dit kan het met elkaar delen van een zelf geschreven tekst zijn, een gedicht, een gedachte, het kiezen van een voorwerp in huis dat de aandacht vraagt op een positieve of negatieve manier en daar over te praten. Wij hebben ook een culturele fietstocht gemaakt om de vergeten geschiedenis van Apeldoorn op te frissen. Dit gebeurt in een ontspannen, vertrouwelijke en vriendelijk sfeer, waarin iedereen gelijkwaardig is. Wij lachen, overdenken en proberen ons in de ander in te leven. Wij praten over onze ambities maar ook over onze frustraties en tekortkomingen. Wij voelen ons zielsverwanten, wij durven menselijk te zijn en begripvol. Maar vooral de aanwezigheid van saamhorigheid is onze leidraad. Het zou leuk zijn als in de toekomst meerdere groepen zouden ontstaan en nog beter als één keer in het jaar alle groepen bij elkaar zouden kunnen komen. Hier laat ik het initiatief open. Maar ik wil nog verder gaan. Ik wil de mens onder de mensen zien en niet alleen handelen als een denker, maar ook als een doener. Als immigrant, weet ik heel goed hoe het is om je een buitenbeentje te voelen. Ik herken deze mensen meteen, hun blik, hun angsten, hun frustraties, maar vooral hun verlangen; erbij te horen en te laten zien wat ze ook kunnen wanneer door het lot hun havens zijn getransformeerd in dromen die niet zijn

11

Rituelen in de humanistische praktijk Een paar maanden geleden was ik aanwezig bij een traditionele roomskatholieke begrafenis en ik werd hierbij getroffen door de prachtige rituelen die uitgevoerd werden, zoals het aansteken van de kaarsen

12

rond de baar, het zegenen van het lichaam met wijwater en wierook, en het plaatsen van een gedenkkruisje achter in de kerk. Het maakte mij nieuwsgierig naar wat het humanisme aan rituelen te bieden heeft. Een zoektocht naar leden die gebruik hebben gemaakt van humanistische rituelen, leverde niets op. Uiteindelijk kwam ik terecht bij Marco Wilbrink, geestelijk verzorger, die ervaring heeft met het uitvoeren van rituelen bij humanistische bijeenkomsten. Marco heeft tijdens zijn werk bij Defensie veel bezinningsbijeenkomsten geleid voor militairen die uitgezonden waren. Ook heeft hij twee keer een humanistische huwelijksviering gedaan, heeft hij uitvaarten begeleid en is hij een keer betrokken geweest bij de voorbereiding voor een viering bij de geboorte van een kind. Marco vertelt dat men aanvankelijk bij de humanisten wars van rituelen was. Dit was iets van de confessionelen en men wilde ‘geen kerkje spelen’. Een kaars aansteken kon bijvoorbeeld niet. Katholieke collega’s claimden ook dat dit iets van de katholieke kerk was. Rituelen zijn geworteld in de geschiedenis en ontwikkelen zich; ze zijn het product van een cultuur. Daarom zijn er (nog) geen specifieke humanistische rituelen. Als je rituelen wilt gebruiken als humanist, kom je uit bij bestaande rituelen die voorzien worden van een humanistische lading. Zo legt Marco bij een huwelijksviering de nadruk op de persoonlijke keuze die de beide partners maken, de eigen verantwoordelijkheid en het respect voor de ander, bij uitstek humanistische waarden. Een symbool voor het aangaan van een verbond met elkaar is bijvoorbeeld het leggen van een knoop in een mooi lint door beide partners. Bij bezinningsbijeenkomsten worden kaarsen aangestoken. Een kaars aansteken vindt Marco bij uitstek een universeel ritueel. Ook het spelen en luisteren naar muziek rekent Marco tot de rituelen. Muziek heeft een kracht die heel sterk een bepaalde waarde of een bepaald gevoel kan overbrengen. Bij een geboorte is het belangrijk dat je hierbij stil staat en dat je een nieuwe mens welkom heet in de wereld. Dit gebeurt in de praktijk niet zoveel wat Marco jammer vindt. Oorspronkelijk zagen humanisten er niet veel in om bij elkaar te komen en rituelen uit te voeren. Toch blijkt dat mensen hier behoefte aan hebben. Vooral jonge mensen staan hier meer voor open omdat zij niet zo ‘belast’ zijn met een kerkelijk verleden. Zo is Marco betrokken bij de Sunday Assembly in Apeldoorn, een maandelijkse seculiere bijeenkomst, waar ook plek is voor rituelen. Elders in dit nummer kunt u hier meer over lezen. Over het algemeen vindt Marco het wenselijk dat er meer aandacht voor rituelen bij het humanisme komt; hij hoopt dan ook dat hij in de toekomst vaker rituelen mag uitvoeren.

Sunday Assembly Apeldoorn Sinds eind september 2014 houdt Sunday Assembly Apeldoorn (SAA) bijeenkomsten. Eerst in Klein Berlijn en daarna in het ACEC. Deze bijeenkomsten zijn seculiere bijeenkomsten waar het leven gevierd wordt. De drie pijlers van de SAA zijn: ‘Leef Beter, Help Vaker en Verwonder Meer’. Dit is in het kort wat de SAA doet. Maar er is meer. Ik zal beginnen met een stukje geschiedenis. In het najaar van 2013 hadden Eric Jansen en ondergetekende gesprekken over het feit dat veel mensen geen behoefte meer hebben aan een kerk/religie, maar wel de saamhorigheid en gemeenschap missen die ze vroeger bij een kerk ervaren hebben. We besloten dat de tijd rijp was om zo’n seculiere gemeenschap op te zetten. Omdat we dit nooit samen zouden kunnen trekken, hebben we nog drie andere mensen benaderd om met ons mee te denken. Na een paar gesprekken met hen hoorden we van een groep in Londen, die een half jaar eerder begonnen was met het organiseren van seculiere bijeenkomsten. Dat liep zo goed dat men dit in andere steden ook wilde. Zo werden er in korte tijd over de hele wereld bijeenkomsten georganiseerd. We hebben contact met deze groep (Sunday Assembly) gezocht. We hebben de groep benaderd met veel kritische vragen en het mooie was dat de Sunday Assmbly groep andere groepen maximaal vrijheid geeft, wat voor ons heel belangrijk is. Aangezien het vrij zinloos is het wiel opnieuw uit te vinden, hebben we veel gebruik gemaakt van hun expertise. Op 28 september 2014 zijn we begonnen met maandelijkse bijeenkomsten, georganiseerd door een groep van 10 mensen. Maar we doen meer. We hebben iedere maand op woensdagavond een gespreksgroep waarin nagepraat wordt over het thema van de Assemblybijeenkomst van de zondag ervoor. We doen iedere maand op zaterdag een ‘Help Vaker’-project. Dit varieert van gaan wandelen met demente bejaarden, taart bakken met gehandicapten tot het opruimen en schilderen van een huis van iemand die dit zelf niet kan en fruitbomen snoeien in een hoogstam boomgaard. De SAA draait volledig op vrijwilligers die gemotiveerd zijn om een bijdrage te leveren aan het opzetten van een gemeenschap in Apeldoorn. Het mooie is dat er ook mensen naar de bijeenkomst komen die zo enthousiast zijn, dat ze vervolgens als vrijwilliger mee gaan helpen. Wij vinden het fijn om het leven te vieren met beide benen in het hier en nu. Dit willen we graag doen met iedereen die hiervoor open staat. Onze deur staat dan ook open voor iedereen die zich kan vinden in ons motto: Leef beter, Help vaker en Verwonder meer. Marco Wilbrink Humanistisch geestelijk verzorger

Marian Assink

13

14

Humanistisch geestelijk verzorger Yvette Seegers: ‘Je bent een nabije vreemdeling’ Sinds april 2015 werkt Yvette Seegers als humanistisch geestelijk verzorger bij Gelre ziekenhuizen. Dat is bijzonder want Yvette heeft een rooms-katholieke achtergrond en heeft algemene theologie gestudeerd in Tilburg. Bij haar laatste werkgever, de Sint Maartenskliniek, kwam ze er echter in gesprekken met een stagiaire achter dat haar overtuiging dichter bij het humanisme ligt dan bij het katholicisme. Dat bracht haar ertoe te solliciteren bij het Gelre op een vacature voor humanistisch geestelijk verzorger. Yvette ontleent ook veel inspiratie aan het Boeddhisme en is bijvoorbeeld op retraite geweest in een boeddhistisch klooster in Duitsland. Yvette merkte dat het in gesprekken met mensen veel meer gaat om zingevingsvragen in het algemeen en dat het minder belangrijk is vanuit welke geloofsovertuiging dit gebeurt. Het gaat om een onderstroom in het leven die we niet kunnen benoemen. Yvette denkt dan ook dat de geestelijke verzorging in de toekomst veel meer een algemeen geestelijke verzorging zal worden, dan dat het vanuit verschillende geloofsrichtingen benaderd wordt. Dat proces is nu al in gang; zo zijn er drie geestelijk verzorgers in het Gelre ziekenhuis, een humanistisch geestelijk verzorger, een rooms-katholiek geestelijk verzorger en een protestant-christelijk geestelijk verzorger. Zij hebben de afdelingen onderling verdeeld, waarbij Yvette verbonden is aan de long- en hartafdeling. Yvette stelt zich ook niet specifiek voor als humanistisch geestelijk verzorger. In de praktijk blijkt het niet zo belangrijk te zijn vanuit welke achtergrond en visie je werkt; het belangrijkste is dat je het gesprek over zingeving aan kunt gaan. Het contact dat ontstaat tussen patiënt en geestelijk verzorger, de ontmoeting, is essentieel. Als de kloof te groot is en een patiënt behoefte heeft aan een gesprek met iemand met dezelfde levensovertuiging, draagt Yvette deze patiënt over aan de betreffende collega.

gaan. Hierbij kan de patiënt zelf om een gesprek vragen, de naasten kunnen dit doen, het personeel kan aangeven dat het wellicht goed zou zijn om bij een specifieke patiënt langs te gaan, en de geestelijk verzorger mag ook zelf vrijblijvend een gesprek aanbieden. Soms geven mensen in eerste instantie aan dat ze daar geen behoefte aan hebben, maar beginnen vervolgens dan toch hun verhaal te vertellen. Als mensen wat langer in het ziekenhuis verblijven, is de zevende dag vaak een kantelpunt; dan worden ze terug geworpen op zichzelf en ontstaat de behoefte aan verdieping. De belangrijkste vragen die naar voren komen, zijn: ‘waarom moest dit gebeuren’ en ‘hoe kan ik me verhouden tot het gebeuren?’ Vaak komt er oud zeer naar boven en is de confrontatie met verlies van gezondheid of het gegeven met beperkingen verder te moeten leven onderwerp van gesprek. De kwetsbaarheid van het leven, het feit dat het leven niet maakbaar is, dient zich aan. Ook problemen in contacten met de omgeving treden op dit soort momenten op de voorgrond. Yvette is contextueel geschoold wat inhoudt dat ze werkt vanuit de visie dat een mens niet op zichzelf staat maar verbonden is met zijn omgeving. Soms heeft de omgeving het moeilijker met de situatie dan de patiënt zelf. Het kan voorkomen dat Yvette een groepsgesprek met patiënt en zijn naasten begeleidt als de patiënt hierom vraagt of als het zich spontaan zo aandient. De essentie van geestelijke verzorging is dat het leven gezien wordt als een mysterie dat geleefd moet worden en niet als een probleem dat opgelost moet worden. Dit in tegenstelling tot een psychologische behandeling waarbij er sprake is van psychische klachten en er een doel is waar naar toe gewerkt wordt. Bij geestelijke verzorging wordt er gezocht naar de onderliggende waarden van de ander, wordt er gekeken naar wat belangrijk is voor die persoon. Omdat de patiënten meestal maar kort opgenomen zijn, loopt Yvette een klein eindje met hen mee. Het kan voorkomen dat ze een stukje stervensbegeleiding doet, maar patiënten gaan vervolgens naar een hospice of een verpleegtehuis of naar huis om daar te sterven.

Yvette begint haar werkdag met bijlezen, het afhandelen van de e-mail en overleg met haar collega’s. Vervolgens gaat ze de afdeling op, waar ze koffie drinkt met het personeel en inventariseert bij welke mensen ze langs zal

Het mooiste in haar werk vindt Yvette de gesprekken en ontmoetingen met mensen. De ‘andersheid’ van mensen fascineert haar; wat beweegt mensen, waar halen ze hun kracht vandaan, wat is hun verhaal? Ze vindt het erg fascinerend om te zien hoe mensen kracht kunnen halen uit een overtuiging en het verrast haar steeds weer dat het lukt om krachtbronnen aan te boren. Het moeilijkste in haar werk vindt Yvette de confrontatie met het feit dat sommige mensen zoveel ellende op hun bordje krijgen. Ze wordt dan zelf met de waarom-vraag geconfronteerd en voelt zich machteloos. Toch kan ze dan veel betekenen voor de ander door beschikbaar te zijn, de ander te erkennen en te zien in zijn situatie. Vaak willen mensen hun naasten niet belasten met hun zorgen en angsten en praten ze gemakkelijker met een relatieve buitenstaander. Yvette noemt zichzelf in dit verband ‘een nabije vreemdeling’. Naast haar werk is Yvette voor haar persoonlijke ontwikkeling bezig met een vierjarige opleiding Saswitha Yoga in Bilthoven. Ze heeft net het eerste jaar

15

16

achter de rug. Yoga helpt haar om in balans te blijven; op haar werk is ze vooral met haar hoofd bezig, door yoga te beoefenen, komt ze weer ‘in haar lichaam’. Op deze manier kan ze zichzelf opladen om optimaal aanwezig te zijn voor de ander. Want zegt ze: ‘Ik heb het mooiste werk van allemaal’. Marian Assink

Een droom, een verlangen Ik wil een deel van deze stad zijn het deel dat mij niet haat een gevel van een gebouw dat door de eeuwen heen wordt omarmd ik wil begroet worden door een bekend gebouw ik wil dat de bomen mij vertrouwen dat de herfstwind niet door mij waait en de sneeuw mij niet bevriest als ik er langs dwaal Ik wil dat de stad mij herkent als ik er ben mij mist als ik ontbreek mij roept, smeekt, schreeuwt, verlangt als ik afwezig ben Ik wil een deel van deze stad zijn het deel dat mij niet haat en mij niet vraagt waar ik vandaan kom en of ik niet terug wil gaan Ik wil begroet worden als een die er bij hoort en niet diegene zijn die in de gaten wordt gehouden en met ingetogen toon mij afwijst Ik wil dat de stad mij herkent als een van hen Mij geen gunst geeft als ik er niets voor deed Mij erop aanspreekt als ik niet goed ben mij verplicht, corrigeert, eist omdat ik een van hen ben Ik wil een deel van deze stad zijn het deel dat mij niet haat ik wil me nestelen in haar hart en altijd voelen dat ze van mij houdt. Luz Maria Camacho

17

Sonja Abas is uit de tijd gegaan Afgelopen januari werd ze 82 jaar. Langzaam verminderde haar energie en zagen we haar niet meer overal. Gelukkig heeft ze onze laatste nieuwjaarsbijeenkomst in De Groene Hoven nog wel kunnen bezoeken. Omdat ze daar dichtbij woonde, kon ze met steun van haar rollator er zelfstandig naar toe lopen. Want dat was Sonja. Een zelfstandige, ondernemende, sterke, dappere en actieve vrouw. Ze woonde alleen en haar appartement was haar heiligdom. Daarbuiten kwam ze werkelijk overal. Op de fiets, met haar scooter en later met de bus en haar rollator. Wie kende haar verschijning niet? Een prachtige bos wit haar, altijd zeer verzorgd gekleed, met spannende sieraden opgefleurd, en een vriendelijke groet voor iedereen. Jarenlang bediende ze, als vrijwilligster, de kassa van Berg en Bosch, was ze te vinden in de winkel van het CODA museum en heeft ze als gids gefunctioneerd voor gezelschappen die per boot een Rijnreisje maakten. Sonja was een rechtgeaarde humanist en socialist. Ze volgde vele filosofiecursussen die door de afdeling georganiseerd werden, maar was ook van de partij als het over geweldloze communicatie of over Zen of Taoïsme ging. Ze was heel nieuwsgierig, wilde alles goed snappen, was kritisch, enthousiast en liet zich horen wanneer ze een andere mening had. Jarenlang participeerde ze in een praatgroep om haar geest nog meer te scherpen en wanneer het maar even lukte was ze present op alle lezingen en gezelligheidsbijeenkomsten die de afdeling organiseerde. Insiders weten dat haar leven niet altijd gemakkelijk was, maar je hoorde haar vrijwel niet mopperen of klagen. Ze was een schoolvoorbeeld in het kunnen omgaan met nauwelijks meer dan een AOW-tje en wist wonderen te verrichten met de producten van de Kringloopwinkel. En tot slot: Sonja was een taalwonder. Ze puzzelde veel en heeft daar heel wat prijzen mee gewonnen. Ze maakte zelf gedichten en was jarenlang degene die een gedicht voordroeg of voorlas aan het begin of einde van een HV-bijeenkomst. Haar mooie, volle, duidelijke stem en prachtige uitspraak deed iedereen genieten. Wat is dan ook toepasselijker dan deze herinnering aan Sonja te eindigen met een gedicht.

18

‘Ten Afscheid’ van Bram Vermeulen: En als ik doodga, huil maar niet Ik ben niet echt dood, moet je weten. ‘t Is maar een lichaam dat ik achterliet. Dood ben ik pas, als jij me bent vergeten. En als ik doodga, treur maar niet. Ik ben niet echt weg, moet je weten. Het is de heimwee die ik achterliet. Dood ben ik pas, Als jij die bent vergeten.

weer meer nadenken over het boek en kan het gebeuren dat door het horen van andermans visie jouw mening over het boek wordt bijgesteld. Iedereen kijkt vanuit zijn eigen achtergrond naar het boek en interpreteert het verhaal op zijn eigen manier. Dit zorgt er vaak voor dat je zelf ook op een andere manier naar het boek gaat kijken en er meer uithaalt dan wanneer je het alléén leest. Het kan voorkomen dat je het boek in eerste instantie niet geweldig vindt, maar door de manier waarop de andere deelnemers hierover vertellen toch wat enthousiaster wordt. De thema’s die in het boek naar voren komen, worden uitgebreid besproken, ook buiten de kaders van het boek. Het deelnemen aan de leesgroep is dan ook een verrijking van mijn leven; het lezen van een boek ervaar ik op deze manier meer intens. Daarnaast wordt er over verschillende onderwerpen uitgebreid gesproken met respect voor elkaars mening. Hierdoor voel je je vrij om te praten en daarnaast helpt het ook om breder te kijken naar maatschappelijke onderwerpen. Overigens zijn de bijeenkomsten ook nog erg gezellig en is niet alleen het boek onderwerp van gesprek. Ik denk dan ook nog lange tijd deel uit te blijven maken van deze groep. Désirée Karsen

En als ik doodga, huil maar niet. Ik ben niet echt dood, moet je weten. ‘t Is het verlangen dat ik achterliet. Dood ben ik pas, als jij dat bent vergeten.

Zelf denken, samen leven Het activiteitenpakket van onze afdeling Dat is het motto dat het Humanistisch Verbond hanteert om het ideaal te verwezenlijken van autonomie, individuele vrijheid en het ontwikkelen van het vermogen zelf na te denken. Dit in samenspraak met anderen en ten behoeve van een humanere samenleving. Het activiteitenpakket van onze afdeling laat zich mede hierdoor leiden.

Dood ben ik pas, als jij mij bent vergeten. Ali Wolves

Désirée Karsen: ‘Leesgroep is een verrijking van mijn leven’ Sinds anderhalf jaar maak ik deel uit van de leesgroep van het Humanistisch Verbond. Hiervoor werd ik gevraagd door Anneke Stolk die ik ontmoette bij de cursus ‘Levenskunst volgens de moderne filosofen’. De leesgroep bestaat nu uit negen personen, mannen en vrouwen van verschillende leeftijden. Na een eerste keer 'op proef' te hebben meegedraaid om te kijken of de groep en ik bij elkaar passen, werd van beide kanten besloten dat we met elkaar door wilden gaan. We lezen zowel nieuwe boeken als wat oudere, meestal literaire romans. Bij de bespreking van het boek vertellen alle deelnemers wat zij van het boek vinden en wat hen daaraan het meest is opgevallen. Hierdoor ga je zelf ook

19

Huiskamergespreksgroepen In een huiskamergespreksgroep komen mensen bij elkaar rond een bepaald thema. In de vertrouwdheid met de gesprekspartners kan je je eigen mening toetsen en ontwikkelen aan de hand van een gekozen gespreksthema, dat meestal kort en persoonlijk wordt ingeleid door één van de leden. Gemiddeld komt de groep eens in de zes weken bij elkaar in de huiskamer van een van de gespreksgenoten. De groep bepaalt onderling de werkwijze en het onderwerp. Gezelligheid en het elkaar leren kennen in een ontspannen sfeer zijn hoofdbestanddelen. Naast de groepen die Luz Maria en Désirée elders in dit nummer noemen, zijn er sinds een paar jaar nog drie andere gesprekgroepen actief. De eerste is najaar 2012 voortgekomen uit de introductiecursus ‘Persoonlijk Humanisme’. We hebben ook een gespreksgroep ‘Filosofie’ die na de cursus over ‘Levenskunst en moderne filosofen’ in 2013 met die stof is doorgegaan. Vanuit de winter 2014 cursus ‘Humanisme’ is er onlangs een tweede groep

20

‘Humanisme’ van start gegaan. Bij deze groep is nog plaats voor drie geïnteresseerden.

Cursussen HV Apeldoorn 2015-2016

Gespreksgroepen kunnen ontstaan als vervolg op onderwerpen die in een cursus of lezing aan bod komen, of ook spontaan doordat leden elkaar rond een bepaalde interesse treffen. Als er belangstelling is om anderen te ontmoeten in een gespreksgroep, meldt u zich dan bij het bestuur dat u graag wil helpen bij het concretiseren van uw idee via [email protected].

Klassieke Levenskunst

Filocafé Sinds een jaar of drie is Filocafé Apeldoorn onder HV Apeldoorn gebracht. We werken daarin samen met OKW dat een tweetal lezingen in het kader van het filocafé houdt, en Gigant dat de Popzaal tegen een gereduceerd bedrag ter beschikking stelt. Van de acht bijeenkomsten op de tweede woensdag van de maanden oktober t/m mei worden er vier lezingen verzorgd (twee door HV en twee door OKW) en vier keer wordt de aanpak van het onderlinge gesprek/caféstijl gehanteerd. We hebben deze bijeenkomsten een jaar thematisch ingevuld (mens en samenleving) en een jaar aan de hand van maatschappelijke thema's geïllustreerd door Human documentaires. Voor 2015/2016 hebben we deze aanpak losgelaten om flexibeler te kunnen inspelen op actualiteit en/of ideeën vanuit de leden. Heeft u een idee of wilt u meehelpen en ons twee-persoonsgroepje versterken, meldt u zich dan aan via [email protected]. Cursussen 2015/2016 Voor 2015/2016 hebben we weer een aanbod van vier cursussen samengesteld met zowel nieuwe als bekende cursusleiders en onderwerpen, en een variatie in locatie, dagen en dagdeel. Zoals degenen die eerder een cursus deden bekend is, is de aanpak er een van zowel kennisoverdracht als interactief in samenspraak met docent en elkaar een onderwerp uitdiepen. Voor meer informatie verwijs ik u naar de informatie hieronder en de website http://www.humanistischverbond-apeldoorn.nl/. Daar treft u onder 'diversen' ook de algemene cursusvoorwaarden. Aanmeldingen voor cursussen graag via [email protected] (op cursus Thijs Sins na) en uiterlijk twee weken voor aanvang van de cursus en overmaking van het verschuldigde cursusbedrag op rekening NL74INGB0000972956 t.n.v. Humanistisch Verbond afdeling Apeldoorn onder vermelding van naam cursist en naam cursus. Bevestiging van deelname gaat op volgorde van aanmelding.

Wat maakt een leven mooi en waardevol? Kies ik daadwerkelijk voor wat ik van belang vind om goed te leven? Tijdens de cursus ‘Klassieke levenskunst’ leert u over de levenskunst, de vragen waar het om draait en de relevantie voor uw eigen leven. In zes avonden maakt u kennis met vele denkers die u voorgingen in het onderzoek naar een goed leven: filosofen zoals Socrates, Aristoteles en Epicurus. Filosofie van de levenskunst blijft niet beperkt tot de studeerkamer, maar draait juist om het leven hier en nu. Levenskunst is oefenen. Daarom leest u niet alleen teksten en hoort u over deze denkers, ook oefent u met medecursisten onder leiding van onze ervaren docent Dick Kleinlugtenbelt. Praktische Informatie: Data: 6 donderdagmiddagen: 5, 12, 19, 26 november en 3, 10 december 2015 van 14.30 tot circa 17.00 uur. NB: de avondcursus zal najaar 2016 gehouden worden. Plaats: ACEC (www.acecgebouw.nl) Docent: Dick Kleinlugtenbelt, socioloog en filosoof. Hij geeft lezingen en cursussen op het gebied van levenskunst, ethiek, socratische gespreksvoering en vriendschap, en schreef verschillende boeken hierover. Kosten: HV-leden € 95, niet-leden € 125. Lage inkomens en studenten € 47,50 en bij lid HV € 62,50. De prijs is exclusief de reader van € 10, te voldoen bij de docent op de eerste cursusdag. Opgave: per mail vóór 22 oktober 2015 naar [email protected] en door overmaking van het cursusgeld op rekening NL74INGB0000972956 t.n.v. Humanistisch Verbond afdeling Apeldoorn onder vermelding van uw naam en cursustitel. Info: www.humanistischverbond-apeldoorn.nl/cursus-klassieke-levenskunst

All you need is love: Liefde als rode draad Heb ik een gezonde relatie? Hoe word ik gelukkig? Deze vragen zijn van alle tijden en binnen de filosofie raakt men er niet over uitgepraat. Oude filosofen als Plato, Augustinus en Rousseau zijn nog verrassend actueel. Zij brengen liefde in verband met levensvragen die ook vandaag aan de orde zijn. Tijdens de cursus ‘All you need is love?’ komen deze vragen aan bod door de theorie over verlangens, liefde en geluk op een verfrissende manier te combineren met praktijkvoorbeelden en oefeningen. Docent Thijs Sins daagt je in vier interactieve avonden uit om over je leven na te denken, zodat je gewapend met de beste antwoorden de toekomst tegemoet kan zien.

Barbara Brouwer

21

22

Praktische Informatie: Data: vier maandagavonden op 5, 12, 26 oktober en 2 november 2015 van 19.30 tot 22.00 uur Plaats: DokZuid Docent: Thijs Sins is oprichter van Filosofische praktijk Tatkraft en werkt als filosofiedocent, counselor, organisatietrainer en gastspreker. Hij is gespecialiseerd in uiteenlopende (filosofische) thema’s zoals liefde, ethiek, dertigersdilemma, levenskunst, sterfelijkheid, rechtvaardigheid, levensvragen en zingeving. Kosten: HV-leden € 65, niet-leden € 95; lage inkomens en studenten € 42,50 en bij lid HV: € 32,50. Opgave: vóór 21 september via link in www.cursushumanisme.nu naar [email protected] Info: www.humanistischverbond-apeldoorn.nl/cursus-all-you-need-is-love

De Taoïstische Wijze - Filosofie in beweging In vier bijeenkomsten onderzoeken we welk antwoord het filosofisch taoïsme ons geeft op de ethische vraag: ‘Hoe moeten we leven?’ We gaan ons een beeld vormen van de taoïstische wijze door in te gaan op een viertal elementen van de taoïstische levenshouding en gaan na welke betekenis deze voor ons kunnen hebben. Door de verbinding met qigong- en taiji quan – oefeningen, krijgen we inzicht in de eenheid die filosofie en martiale kunst in de klassieke Chinese cultuur vormen en (her-)ontdekken we andere vormen van leren. De titels per dagdeel zijn: 1. Stilte en leegte, 2. Zachtheid en kracht, 3. Naar binnen keren, 4. Loslaten en lachen. Een gedeelte van elke bijeenkomst komen we in beweging; daarnaast wordt er elke keer gemiddeld tien minuten beeldmateriaal gebruikt, bijv. een filmscène, een interview of documentaire. Praktische Informatie: Data: dinsdag 19, 26 januari en 2 en 9 februari 2016 van 19.30 tot circa 21.30 uur Plaats: Wijkcentrum de Groene Hoven, Koninginnelaan 280, Apeldoorn Docent: Ingrid Plooij-Thijssen, drs. in de wijsbegeerte en docente qigong- en taiji quan -docente (www.hetgrotewater.nl). Daarnaast is zij werkzaam als gezinshuisouder voor de William Schrikker Groep. Kosten: HV-leden € 65, niet-leden € 95. Lage inkomens en studenten € 42,50 en bij lid HV € 32,50 inclusief consumptie, exclusief kopieerkosten reader. Opgave: per mail vóór 29 december 2015 naar [email protected] en tegelijkertijd overmaking van het cursusgeld op rekening NL74INGB0000972956 t.n.v. Humanistisch Verbond afdeling Apeldoorn onder vermelding van uw naam en cursustitel.

23

NB: Op 9 december geeft Ingrid Plooij-Thijssen een lezing in het Filocafé over ‘De tijd van de taoïsten’, over verschillen in tijdsopvatting en de consequenties vanuit westers en oosters filosofisch denkraam. Zelfkennis en levenskunst als project, door de eeuwen heen In deze cursus neemt Miriam van Reijen ons mee op een reis door de geschiedenis van de levenskunst in de filosofie van de oudheid tot en met de 20ste eeuw. Welke opvattingen waren er toen over levenskunst? Op welk mensbeeld waren die gebaseerd? En waarop berustte vooral de praktijk van de levenskunst? Met deze achtergrond beschouwen we in de 2de helft van de cursus waartoe dit leidde in de 21ste eeuw: de idee van zelfkennis en maakbaarheid, bijvoorbeeld Harrie Kunneman: ‘Het Dikke Ik’. Vervolgens gaan we in op de kritiek hierop en het ontstaan van alternatieven, bijvoorbeeld van Jos de Mul. We worden ons bewust van onze eigen opvattingen, toetsen en ontwikkelen deze aan de hand van andere opvattingen. Praktische Informatie: Data: 1. dinsdagmiddag 5, 12, 19, 26 april 2016 van 15.00 tot 17.00 uur 2. dinsdagavond 5, 12, 19, 26 april 2016 van 19.30 tot circa 21.30 uur Plaats: DokZuid Docent: Miriam van Reijen is filosoof en socioloog en was jarenlang werkzaam aan de Universiteit van Nijmegen en aan diverse hogere beroepsopleidingen. Tegenwoordig is zij docent aan de HOVO van de Universiteit van Tilburg en van de Radboud Universiteit, Nijmegen. Zij houdt zich al jaren intensief bezig met Spinoza, en promoveerde in 2010 op zijn theorie van de passies en zijn politieke filosofie. Zij is bestuurslid van de Vereniging Het Spinozahuis. Kosten: HV-leden € 70, niet-leden € 95. Lage inkomens en studenten €42,50. Inclusief consumptie, exclusief kopieerkosten reader. Opgave: per mail vóór 20 maart 2016 naar [email protected] én d.m.v. overmaking van het cursusgeld op rekening NL74INGB0000972956 t.n.v. Humanistisch Verbond afdeling Apeldoorn onder vermelding van uw naam / naam cursist, cursustitel en dagdeel. Informatie: www.humanistischverbond-apeldoorn.nl

24

Lezing+ ‘Onder Ongelovigen’ door Boris van der Ham Op woensdag 28 oktober komt Boris van der Ham, voorzitter van het Humanistisch Verbond, naar Apeldoorn, als laatste van 5 steden die hij zal bezoeken, met de lezing+ ‘Onder Ongelovigen’. Toen ik de titel las, dacht ik: ‘Ongelovig zijn, is dat een probleem dan? En moet ik daar een punt van maken?’ Een toch wat naïeve gedachte, vanuit mijn comfortabele leventje. Door deze naïviteit of onverschilligheid worden de ongelovigen die het wel moeilijk hebben aan hun lot overgelaten. Exmoslims begrijpen de laksheid ook niet waarmee veel westerlingen reageren op de groeiende invloed van islamisme en roepen op, de vrijheid scherp te verdedigen. Blasfemiewetten zijn vaak het middel om atheïsten, humanisten en vrijdenkers aan te pakken. Wie zijn die ongelovigen die discriminatie, geweld, gevangenisstraf of zelfs de dood riskeren? In deze lezing+ geven Boris van der Ham en documentairemaker Dorothée Forma hen een gezicht. En ontmoeten we de ex-moslims om wie het gaat. Noteer deze datum alvast in uw agenda: woensdag 28 oktober, in de Gigant, om 20.00 uur. En neem vrienden en bekenden mee! Anne de Groote

Oproep voor helpende handen Beste humanisten van Apeldoorn en omgeving, Zoals u ziet, is het nieuwe bestuur vanaf maart hard aan de slag gegaan. Een aantal zaken hebben we bereikt, andere zijn blijven liggen. Er is veel werk aan de winkel, temeer omdat we vanaf volgend jaar nog maar twee bestuursleden over hebben. De secretaris Pieter Kat heeft te kennen gegeven per volgende ALV af te treden en Barbara heeft dan haar tweede termijn volgemaakt. Er zijn drie vacatures in bestuur. Daarnaast zoeken we ook mensen die gewoon helpen. Het zou zo fijn zijn om voor de verschillende activiteiten kleine werkgroepen te hebben, gesteund door het bestuur. Ik denk aan: - heel basic: wie kan meehelpen bij de regiodag met ontvangst van de gasten, regeldingen? - er is behoefte aan gezellige activiteiten: film kijken, Thee met HV. Wie heeft ideeën, tijd, zin? - wie wil helpen bij het organiseren van de nieuwjaarsreceptie? - heel belangrijk: voor de Nieuwbrief: redactie, schrijvers, lay-out. Zonder communicatie geen vereniging! - wie wordt de nieuwe webmaster? Jeroen Smit zal u hierin zeker begeleiden, en het is leuk om iets nieuws te leren, toch?

Regiodag Stedendriehoek 2015

De voorzitter hoopt op uw bericht, een mail aan de secretaris ([email protected]) , of een telefoontje aan mij, de voorzitter: 0641259299.

Na Zutphen en Deventer is dit jaar Apeldoorn aan de beurt om gastvrouw te zijn voor de regiodag. Wellicht kreeg u de uitnodiging al binnen, en heeft u die al teruggestuurd. Dat zou helemaal mooi zijn!

Anne de Groote

Het wordt weer een feestelijke dag, met tijd om elkaar en de medehumanisten uit de Stedendriehoek te ontmoeten en te inspireren. We beginnen met een pakkende interactieve lezing over niets minder dan de liefde! Thijs Sins is de spreker, die in het najaar in Apeldoorn ook de cursus ‘All you need is love? De liefde als rode draad’ zal geven. Daarna excursies, met - ook spannend - o.a. een schilder-workshop, waarin we verder aan het werk gaan met het thema liefde. Aansluitend is er natuurlijk een gezellige borrel, en voor wie wil (en betaalt) een heerlijk mediterraan diner. Behalve het diner worden de kosten door de afdelingen gedragen. Een (vrijwillige) bijdrage van €5 wordt wel op prijs gesteld. We hopen u en uw introducés op 19 september in groten getale te mogen ontmoeten om 13.00 uur in het ACEC gebouw.

Midwinterbijeenkomst Als jullie je ogen niet geloven, kunnen we zeggen dat het echt waar is. We gaan het hebben over 20 december 2015. Dan houden we weer onze midwinterbijeenkomst. Op zondagmiddag dus: een film in Gigant en eten in het ACEC gebouw. We zijn er vroeg bij, maar hopen dat u het alvast in de agenda noteert. U hoeft zich natuurlijk nu nog niet op te geven!! De laatste jaren verliep het aanmelden nogal rommelig, omdat wij het aanmeldingsbericht toen erg laat verstuurd hebben en er tot op de laatste dag nog aanmeldingen binnen kwamen. Voor onze cateraar is dat ook vervelend. Wij proberen dit jaar eerder te zijn met de brieven en hopen dat het dan beter loopt.

Anne de Groote Ria Schalkwijk en Ingrid Noordberger

25

26

Contact met het Humanistisch Verbond

AGENDA Activiteiten najaar 2015 – voorjaar 2016 19 september 5, 12, 26 oktober en 2 november 2015 14 oktober 2015

28 oktober 5, 12, 19 en 26 november, 3 en 10 december 2015 11 november 2015 9 december 2015

Regiodag Stedendriehoek 2015 Cursus ‘All you need is love: Liefde als rode draad’ door Thijs Sins Filocafé: Lezing door prof. dr. Paul Cliteur: Religie en Geweld, ofwel Het Monotheïstisch Dilemma (verzorgd door OKW). Lezing+ ‘Onder ongelovigen’ door Boris van der Ham Cursus ‘Klassieke levenskunst’ door Dick Kleinlugtenbelt

13.00 uur 19.3022.00 uur 20.0022.00 uur

Filocafé

20 december 2015

Filocafé: lezing door filosofe Ingrid Plooij-Thijssen: De tijd van de Taoïsten (verzorgd door het HV). Midwinterbijeenkomst

13 januari 2016

Filocafé georganiseerd door OKW

19 en 26 januari, 2 en 9 februari 2016

Cursus ‘De Taoistische Wijze: Filosofie in beweging’ door Ingrid Plooij-Thijssen

10 februari 2016

Filocafé

9 maart 2016

Filocafé

5, 12, 19, 26 april

Cursus ‘Zelfkennis en levenskunst als project door de eeuwen heen’ door Miriam van Reijen Cursus ‘Zelfkennis en levenskunst als project door de eeuwen heen’ door Miriam van Reijen Filocafé in het kader van de maand van de filosofie Filocafé

5, 12, 19, 26 april

13 april 2016 11 mei 2016

27

Bestuur ACEC DokZuid Gigant

20.00 uur

Gigant

14.3017.00 uur

ACEC

20.0022.00 uur 20.0022.00 uur

Gigant

20.0022.00 uur 19.3021.30 uur

Gigant

Anne de Groote, voorzitter Barbara Brouwer, Pieter Kat, secretaris Erik Bus, penningmeester

055-?????? 055-5222088 ?????????? 06-30040778

Contactpersoon Ugchelen: Mw. A. van der Heijden

055-5332515

Contactpersoon Epe / Vaassen: Piet Rutgers

0578-611106

Geestelijke Verzorging: Yvette Seegers, Gelre Ziekenhuis, Locatie Apeldoorn Lianne Boomars, Gelre Ziekenhuis Locatie Zutphen Aanwezig: maandag, woensdag en donderdag. Dhr. W. Vlek, Ziekenhuis Deventer Humanistische Uitvaartbegeleiding:

Gigant en ACEC Gigant Wijkcentr um ‘De Groene Hoven’ Gigant

06-54638254 06-11627719 0570-535353 0900-9005030

Humanitas: Tjalling Meint Postma

055-5763354

Filocafé: Barbara Brouwer Luuk Koens

055-5222088

Commissie cursussen: Siebold Kuiper Barbara Brouwer

055-3664358 055-5222088

Ledenadministratie: Ronald Berkhoff

055-5218755

DokZuid

Redactie voor de allerlaatste keer: Marian Assink Ruud Worm

055-5421194 055-8440048

19.3021.30 uur

DokZuid

Webmaster: Jeroen Smit

055-5421194

20.0022.00 uur 20.0022.00 uur

Gigant

20.0022.00 uur 20.0022.00 uur 15.0017.00 uur

Gigant

Gigant

Postadres secretariaat: ??????, ???? XX Apeldoorn E-mail secretariaat: [email protected] Website: www.humanistischverbond-apeldoorn.nl Bank/Gironummer afdeling: NL74ING B0000972956 t.n.v. Humanistisch Verbond afdeling Apeldoorn.

28