I N H OUD Terreinstudie
Thema 1 1
Levensgemeenschappen
10
De waterkant De ondiepe waterzone De zone met open water
10 12 12
Abiotische en biotische factoren
13
Een waterige omgeving
14
3
Biotoop - habitat - niche
16
4
Veldwerk
19
Doel Landschapswandeling Situering van de onderzochte biotoop Verschillende mogelijke biotopen binnen het natuurgebied Wateronderzoek Situering Omschrijving plaats staalname Abiotische factoren (fysische en chemische) Biotische factoren
19 19 19 20 22 22 22 23 23
Verwerking in de klas
26
Bepalen van de zuiverheidsgraad van het water: de biotische index Chemische kwaliteitsbeoordeling van het vijverwater, slootwater en/of rivierwater
26 29
Ecosystemen
32
Wat is een ecosysteem? Biologisch evenwicht
32 32
Biodiversiteit
34
Wat is biodiversiteit? Belang van biodiversiteit Verstoring van de biodiversiteit
34 35 35
1.1 1.2 1.3
2 2.1
4.1 4.2 4.2.1 4.2.2 4.3 4.3.1 4.3.2 4.3.3 4.3.4
5 5.1 5.2
6 6.1 6.2
7 7.1 7.2 7.3
INHOUD
3
Relaties tussen organismen en milieu
Thema 2
1 1.1
2 2.1 2.2 2.2.1 2.2.2 2.3 2.4
3 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6
4 4.1
4
INHOUD
Onderzoek van een sterk betreden of bereden plaats
42
Onderzoek van een sterk betreden of bereden plaats
42
Invloed van organismen op het milieu
44
Mens en milieu Waterverontreiniging Oorzaken Gevolgen Luchtverontreiniging Bodemverontreiniging
44 45 45 45 49 54
Mogelijke oplossingen
55
Kyotoprotocol Verbod op cfk’s Smogalarm Mestactieplan MIRA Waterzuivering
55 55 56 56 56 56
Duurzame ontwikkeling
57
Belang van natuurverenigingen bij het herstel en instandhouding van de natuurlijke omstandigheden
58
Kracht arbeid vermogen energie
Thema 3
1 1.1 1.2 1.3
2 2.1 2.2 2.3
3 3.1
4 4.1 4.2 4.3 4.4
5 5.1 5.2 5.3
wat is een kracht?
60
Inleiding Krachten kunnen lichamen vervormen Krachten kunnen de bewegingstoestand van een voorwerp veranderen
60 62
krachten meten
64
De dynamometer Kenmerken van een kracht Voorstelling van een kracht
64 65 65
Zwaartekracht
69
Kenmerken van de zwaartekracht
71
Arbeid
77
Zonder verplaatsing geen arbeid Definitie Wiskundige formule van arbeid Eenheid van arbeid
77 77 78 78
Vermogen
81
Wat is vermogen? Definitie Eenheid
81 82 82
62
INHOUD
5
6 6.1 6.2 6.3 6.3.1 6.3.2 6.3.3 6.3.4 6.3.5 6.3.6 6.4 6.5 6.6 6.6.1 6.6.2 6.6.3
7 7.1 7.2 7.3 7.3.1 7.3.2
1 1.1 1.2 1.3 1.3.1 1.3.2 1.4 1.5
INHOUD
87
Begrip Grootheid en eenheid Vormen van energie Chemische energie Mechanische energie Thermische energie Elektrische energie Stralingsenergie Kernenergie Behoud van energie Omzettingen van energie Praktijkvoorbeelden Fietsdynamo Kerncentrale Alternatieve energiebronnen
87 87 88 88 88 89 90 90 90 90 91 92 92 93 93
spieren
96
Soorten spieren Bouw van de dwarsgestreepte spieren Werking spieren Algemene werking Microscopische werking
96 97 98 98 99
Chemische reacties
Thema 4
6
Energie
Chemische reacties Chemische reacties en fysische verschijnselen Chemische reacties en energie Botsingstheorie Belang van botsingsenergie Belang van botsingsrichting Wet van massabehoud Factoren die de reactiesnelheid beïnvloeden
102 102 103 104 105 105 106 107
Druk
Thema 5 1
Inleiding
114
2
Het begrip druk
115
2.1 2.2 2.3
3 3.1 3.1.1 3.1.2 3.2 3.2.1 3.2.2
4 4.1 4.2 4.3 4.4 4.4.1 4.4.2 4.4.3 4.4.4
5 5.1 5.2 5.2.1 5.2.2 5.3 5.3.1 5.3.2 5.4 5.4.1 5.4.2 5.4.3 5.4.4 5.4.5
Definitie - Grootheid Eenheid Toepassingen
Beginsel van Pascal
115 115 116
119
Toepassing - Hydraulische pers Theoretische afleiding Praktische uitvoering Hydraulische systemen Hydraulisch remsysteem Hefwerktuigen
120 120 121 122 122 122
Hydrostatische druk
123
Inleiding Factoren die de hydrostatische druk beïnvloeden Verbonden vaten Toepassingen - Verbonden vaten Flesjeswaterpas Watertoren Sluis Sifon
123 123 130 130 130 131 132 132
Druk bij gassen Druk door een gas uitgeoefend Atmosferische druk Aantonen van de atmosferische druk Grootte van de atmosferische druk Meten van de gasdruk Toestellen om de atmosferische druk te meten: barometers Toestellen om de gasdruk te meten: manometers Toepassingen De koppige ballon Het ei en de fles Vacuüm verpakte koffie De snelkookpan Werking van een stofzuiger
133 133 134 134 135 136 136 137 138 138 138 138 139 139
INHOUD
7
Warmteleer
Thema 6 1
1.1 1.1.1 1.1.2 1.2 1.2.1 1.2.2
144 145 145 146 147 147
Thermisch evenwicht
148
3
Verband tussen warmtehoeveelheid, massa en temperatuursverandering en aard van de stof
149
3.2 3.3 3.4 3.5
4 4.1 4.1.1 4.1.2 4.1.3 4.1.4 4.1.5 4.1.6 4.2 4.2.1 4.2.2 4.2.3 4.3 4.3.1 4.3.2 4.3.3
INHOUD
Temperatuur Definitie Grootheid en eenheid temperatuur Warmtehoeveelheid Definitie Eenheid en grootheid warmtehoeveelheid
144
2
3.1
8
Temperatuur en warmte
Verband tussen de temperatuursverandering (Δθ of ΔT) en de warmtehoeveelheid (Q) Verband tussen de temperatuursverandering (Δθ of ΔT) en de massa van de stof (m) Verband tussen de temperatuursverandering (Δθ of ΔT) en de aard van de stof Specifieke warmtecapaciteit Formule warmtehoeveelheid
Energietransport Energietransport door geleiding (= conductie) Geleiding bij vaste stoffen Geleiding bij vloeistoffen Geleiding bij gassen Definitie Verklaring aan de hand van het deeltjesmodel Toepassingen Energietransport door stroming (= convectie) Definitie Verklaring aan de hand van het deeltjesmodel Toepassingen Energietransport door straling Definitie Verklaring Toepassingen
149 150 151 152 153
155 155 155 156 156 157 157 157 158 159 159 159 160 160 160 161
