Inhoud GOEDE VOORNEMENS............................ 2 MOBIELE IDENTITEITSCRISIS................. 3 MODELBUILDER- BEGRENZING BEBOUWD GEBIED .................................. 4 ACTIVITEITEN-AGENDA AGGN ............... 8 AGGN GEBRUIKERSDAG – PYTHON EN ADDINS ...................................................... 9 NIEUWE BESTUURSLEDEN GEZOCHT! . 9 10 VRAGEN AAN…RUBEN BUSINK. ..... 10
DE ARCGIS GEBRUIKERSGROEP NIEUWSBRIEF IS EEN INITIATIEF VAN DE ARCGIS GEBRUIKERSGROEP NEDERLAND (AGGN). HET BESTUUR VAN DE ARCGIS GEBRUIKERSGROEP NEDERLAND BESTAAT UIT: Gert-Jan van der Weijden (voorzitter) Victor van Katwijk (penningmeester) Chantal Melser (nieuwsbrief) Rinus Kamphuis Dirk Voesenek Wideke Boersma
Nummer 1 E
23 JAARGANG JANUARI 2011
HET LIDMAATSCHAP VAN DE ARCGIS GEBRUIKERSGROEP NEDERLAND BEDRAAGT €60,PER ORGANISATIE (-ONDERDEEL) OF €30,- PER PERSOON PER KALENDERJAAR. VOOR AANMELDINGEN EN OPZEGGINGEN KUNT U ZICH WENDEN TOT: Rinus Kamphuis (
[email protected]) KOPIJ VOOR DE NIEUWSBRIEF KUNT U STUREN NAAR: Redactie Nieuwsbrief: Chantal Melser:
[email protected] Margriet Verhoogt:
[email protected] of
[email protected] MEER INFORMATIE VINDT U OP: www.aggn.nl
1
Goede voornemens
Met de omzetten van onze nieuwsbrief is de frequentie ook omhoog gegaan. Dat geeft mij de gelegenheid al onze leden een gelukkig Nieuwjaar te wensen, zonder dat alle goede voornemens alweer zijn weggedronken of weggerookt. Op GIS gebied wordt 2011 een jaar waarin langlopende beloften eindelijk ingelost worden: het Kadaster komt nu echt met de basisregistratie topografie op de schalen 50.000 tot en met 1 miljoen, we gaan allemaal leuke dingen doen op basis van de BAG en Esri komt met een API voor de file geodatabase. Om maar wat voorbeelden te noemen. Ook binnen de vereniging worden wat beloften ingelost: de ombouw van de website naar een content management systeem begint nu echt vorm te krijgen en de ledenadministratie gaat op de schop zodat deze een stuk eenvoudiger te beheren wordt. Verder zijn we aan het kijken wat de AGGN specifiek voor gemeenten kan betekenen. Dat doen we als bestuur gelukkig niet alleen: die vraag is vanuit een aantal gemeenten zélf gekomen. Nog vóór de klassiekers als de GIS Tech op 5 april en een “GIS Trip“ gebruikersmiddag in de loop van het voorjaar trappen we dit jaar op 24 februari af met een technische gebruikersmiddag over ArcGIS en Python. Geen lichte kost, het gaat écht de diepte in.
Lees ook wat de drijfveren van Haskonings Ruben Busink zijn. Voor deze keer met een elfde bonusvraag! Ik werd laatst gevraagd waarom er altijd bestuurswisselingen te melden zijn. Dat heeft er simpelweg mee te maken dat bestuursleden in principe voor 3 jaar worden gekozen, met maximaal 1 herverkiezing. Met 6 bestuursleden kom je dan op 1 tot 2 wissels per jaar. Nadat we vorig jaar Juliette van Driel en Coen Nengerman als bestuursleden hebben uitgezwaaid, en Wideke Boersma hebben verwelkomd, wordt 2011 het jaar waarin ik zelf het bestuur verlaat. Met al deze verschuivingen kunnen we best nog wat vers bestuursbloed gebruiken. En als je wat ervaring en of affiniteit hebt met financiële aangelegenheden horen we extra graag van je.
Samen met mijn medebestuursleden Chantal, Dirk, Rinus, Victor en Wideke wens ik jullie een mooi ArcGIS jaar!
Gert-Jan van der Weijden Voorzitter bestuur AGGN
[email protected]
Misschien wordt 2011 ook wel het jaar waarin de geo-analyses weer centraal staan. In deze nieuwsbrief staat in ieder geval een artikel van Anke Keuren en Eddy Scheper waarin een zeer uitgebreid Modelbuilder model wordt beschreven. Wordt dit het jaar waarin AML definitief zijn plaats moet afstaan aan Geoprocessing met Modelbuilder en Python. En misschien ook het jaar waarin good-old ArcInfo Workstation aan de wilgen wordt gehangen?
2
Mobiele identiteitscrisis Ik weet nog dat ik mijn eerste mobiele telefoon kocht in 1996 bij de introductie van GSM. Het ding was niet te tillen. Bellen kost twee gulden vijftig per minuut en je moest ook nog een berg geld neer leggen voor het abonnement. SMS’en bestond niet. Mijn eerste Personal Digital Assistent (PDA) kocht ik al weer een paar jaar later. Het was een zwaar, log, lastig ding met zo’n pennetje en dat gedoe met synchroniseren. Dit was het prille begin van een revolutie die nog lang niet is afgelopen. Wel voel ik dat we voor het werken met geografie in deze mobiele wereld op een springplank staan.
Tegenwoordig heb je een mobiel apparaat in de vorm van een smartphone of een tablet. Het is allang niet meer een telefoon of een uit de kluiten gewassen rekenmachine/ agenda/ notitieblok. Het is een verlenging van jouw eigen persoonlijkheid. Op het apparaat staat jouw muziek, jouw vrienden, jouw locaties, jouw spelletjes, jouw werk, jouw gemoedstoestand, jouw communicatie en/of jouw geschiedenis. Je privé en je werk lopen steeds meer door elkaar op zo’n apparaat. Het apparaat is een digitale afspiegeling van jouw persoonlijkheid. Aan de ene kant is dat eng, aan de andere kant geeft het heel veel nieuwe mogelijkheden en vrijheden. In Amerika hebben ze daar natuurlijk weer een mooie term voor bedacht die heel moeilijk naar het Nederlands is te vertalen: Pervasive Devices. Google Translate vertaalt het naar Alomtegenwoordige Apparaten. Maar Pervasive betekent ook Wijdverbreid of Doordringend. Je kunt er in ieder geval niet meer omheen. Ook in onze geo-wereld kunnen we er niet meer omheen. Als je een beetje gaat zoeken in de Apps beschikbaar voor dit soort apparaten dan vind je al snel heel veel leuke toepassingen waar locatie een grote rol in speelt. Ook valt het op dat deze applicaties niet vaak aangeboden worden vanuit onze traditionele geo-wereld. Dat is opvallend omdat wij toch bovenop een schat aan informatie zitten die we zouden kunnen gebruiken voor dit soort Apps. Soms vind je een App die je informatie geeft over een locatie waar je bent. Maar, hier valt het weer op dat er meestal geen gebruik wordt gemaakt van de kracht van geografische gegevens of typische GIS functionaliteit. Eigenlijk gaan ze niet verder dan een soort mobiele identify.
In de GIS-wereld denken we nog niet echt in Apps. We zijn wel bezig met mobiele toepassingen, maar dan vooral voor inwinning van geografische gegevens vanuit het veld of voor ondersteuning van mobiele processen zoals inspecties, het oplossen van storingen of onderhoud. Apps om de consument of de burger te informeren of Apps voor het verzamelen van gegevens met een locatie door en voor iedereen met interesse voor die gegevens (crowd sourcing of user generated content) bestaan bijna niet. Ik vraag me af, waarom niet? De technologie is in ieder geval niet de beperkende factor. Er zijn ArcGIS API’s en ArcGIS Apps voor alle veelgebruikte Pervasive Devices. Er moet dus andere redenen voor zijn. Er zijn genoeg redenen voor onze afwezigheid in deze nieuwe wereld. Denken in Apps is een geheel nieuwe manier van denken en werken. Allereerst gaat de technologische ontwikkeling op dit gebied zo snel dat traditioneel investeren in kennis van deze technologie lastig is. Als je Apps ontwikkeld op de manier zoals je altijd oplossingen hebt ontwikkeld dan zijn deze al verouderd voordat je ze af hebt. Ook zal het uitwerken van een business case anders gaan dan voor de meer traditionele GIS toepassingen. En dan moet je ook nog anders gaan denken dan een GIS’er. Je moet gaan denken als een gebruiker van een App. De App moet eenvoudig zijn en meestal maar één probleem oplossen. Een heel andere aanpak dan die voor een totaaloplossing. Voor ons GIS’ers is dit dus een verandering waar we nog even aan moeten wennen. Ik ben ervan overtuigd dat we uiteindelijk de mooiste geo-georiënteerde Apps zullen maken. Omdat we uiteindelijk allemaal consumenten en burgers zijn met onze eigen Alomtegenwoordige Apparaten komen we heus wel over onze mobiele identiteitscrisis heen.
Jeroen van der Winden (CTO, Esri)
3
Een uitdaging in ModelBuilder- Begrenzing Bebouwd Gebied Anke Keuren en Rinke Heida (ARIS B.V.)
Inleiding ARIS heeft in opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Milieu een ArcGIS ModelBuilder model gemaakt voor het vervaardigen van het bestand Begrenzing Bebouwd Gebied. Het bestand Begrenzing Bebouwd Gebied wordt door het Directoraat Generaal Ruimte o.a. gebruikt voor beleidsvorming bij de ruimtelijke ordening. Door het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) wordt het bestand onder meer gebruikt voor het monitoren van de ontwikkelingen in het fysiek bebouwde gebied in Nederland.
De begrenzing van het bebouwd gebied wordt afgeleid van het CBSbestand Bodemgebruik. Het bepalen van de Begrenzing Bebouwd Gebied gaat veel verder dan een herclassificatie van het CBS-bestand Bodemgebruik. Met behulp van een aantal rekenregels worden gebieden uit het CBS-bestand Bodemgebruik toegekend aan bebouwd gebied. Toekenning van gebieden aan bebouwd gebied hangt niet alleen af van de bodemgebruiksklasse, maar ook van de omgeving van de betreffende gebieden.
Figuur 1. Bodemgebruikskaart (herclassificatie) De procedure voor het bepalen van de begrenzing van bebouwd gebied is in 2003 reeds vastgelegd in een AML (ArcInfo Workstation versie 7). Op basis van die AML moest deze nu opgesteld worden in een ModelBuilder-model in ArcGIS 9.3.1 dat als zelfstandige tool kan worden
aangestuurd in ArcToolbox. Daarmee zou worden aangesloten bij de huidige technieken binnen de ESRI-software voor het analyseren van ruimtelijke gegevens en zou een eenvoudig aan te sturen en herhaalbare procedure worden gecreëerd.
4
De uitdagingen van dit project waren: − Lukt het om de procedure in ModelBuilder op te stellen? − Hoe stabiel zal het model zijn gezien de complexiteit van het CBS-bestand en problemen die zich in de AML voordeden? − In hoeverre is het mogelijk het resultaat van de AML te benaderen? De verwachting is dat het resultaat van het model zal afwijken van het resultaat van de AML omdat de werking van sommige Geoprocessing tools verschilt van die van de ArcInfo commands. − Hoe zal de performance van het model zijn?
Toolbox Het project heeft geresulteerd in een modulair opgezette toolbox met 18 modellen voor het bepalen van de Begrenzing Bebouwd Gebied. Het ModelBuilder-model is daarmee één van de grootste modellen, zoniet het grootste model in Nederland.
De analyse voor het bepalen van de Begrenzing Bebouwd Gebied bestaat uit een groot aantal stappen waarvan een aantal in een loop wordt uitgevoerd. Voor de overzichtelijkheid, maar ook vanuit de noodzaak om iteraties uit te kunnen voeren, is het model opgebouwd uit een hoofdmodel en submodellen op 3 niveaus. Niveau 1: Het hoofdmodel Niveau 2: Aansturing deelgebieden Niveau 3: Analyse per deelgebied Niveau 4: Analyse opgesplitst in logische blokken Vanuit het hoofdmodel worden submodellen aangestuurd die op hun beurt ook weer submodellen aansturen. Binnen de modellen wordt gebruik gemaakt van iteraties, in-line variabelen en vertakkingen. Voor bewerkingen die niet in ModelBuilder konden worden geïmplementeerd, is een aantal Python-scripts geschreven die als script-tool in de modellen zijn opgenomen. Alle bewerkingen worden in een File Geodatabase uitgevoerd.
Figuur 2. De toolbox voor bepaling Bebouwd Gebied
5
Resultaat Het resultaat van de tool is boven verwachting! Het resultaat van de tool wijkt qua oppervlakte en begrenzing van het bebouwd gebied slechts zeer weinig af van het resultaat van de AML. Bij alle bewerkingen kon de
default-tolerantie worden gebruikt. In de AML moest in sommige gevallen met een hogere tolerantie worden gerekend, zodat het resultaat van de tool nauwkeuriger geworden is dan dat van de AML.
Figuur 3. Bebouwd gebied
Mogelijkheden van ModelBuilder Bij de ontwikkeling van de tool is gebruik gemaakt van de mogelijkheden die ModelBuilder biedt zoals iteraties, vertakkingen en in-line variable substitution.
Iteraties Iteraties vinden plaats door een serievariabele als parameter door te geven aan een submodel. Dit submodel wordt hierdoor voor alle waarden in de serie-variabele uitgevoerd.
Vertakkingen Op verschillende plaatsen wordt gebruik gemaakt van vertakkingen. Voor een vertakking is het noodzakelijk een Python-script te schrijven
met 2 booleans als uitvoerparameter. De ene parameter wordt door het script op True gezet en de andere op False. Een actie die één van de parameters als precondition heeft, wordt alleen uitgevoerd als deze parameter True is.
In-line variable substitution In de modellen wordt gebruik gemaakt van in-line variable substitution, een handigheidje dat in AML ook al mogelijk was. Daarmee kan de waarde van een variabele of parameter worden
6
gebruikt voor het invullen van een andere variabele of parameter. Om de waarde van een variabele te gebruiken, wordt de variabelenaam tussen %-tekens gezet. In het geval van Begrenzing Bebouwd Gebied is de naam van het veld met bodemgebruik-gegevens afhankelijk van het jaar waarop de gegevens betrekking hebben. Het jaar is een parameter van het hoofdmodel. De veldnaam wordt gedefinieerd in de variabele 'Bodemgebruik veld'. De waarde van de variabele 'Bodemgebruik veld' is "BBG%jaar%A".
Scratch workspace In ModelBuilder bestaat de mogelijkheid om een scratch workspace te definiëren in de Environment Settings. In de scratch workspace worden tussentijdse gegevens opgeslagen. Voor deze tool is er echter voor gekozen om zelf een File Geodatabase te creëren waarin de tussentijdse gegevens worden opgeslagen. Op deze manier is er meer controle over deze gegevens. In het model wordt de gebruiker de keuze gegeven om deze File Geodatabase aan het eind van de analyse weg te gooien of te bewaren.
Beperkingen van ModelBuilder Alle software kent beperkingen, daar is ModelBuilder geen uitzondering op. Hieronder worden enkele beperkingen genoemd die tijdens de ontwikkeling van het model boven kwamen drijven.
Volgorde parameters Als de volgorde van parameters van een model wordt veranderd terwijl dit model al wordt aangeroepen in een ander model, dan leidt dit tot fouten in het aanroepende model omdat daar de volgorde niet wordt aangepast. Zeker in een ontwikkelomgeving is het aantal parameters in een model en de
volgorde daarvan nog wel eens onderhevig aan verandering.
Self-intersecting features Het naar buiten en daarna naar binnen bufferen van features kan leiden tot self-intersecting features. Van een standaardbewerking in ArcGIS zoals bufferen, zou je niet verwachten dat er ongeldige geometrie uitkomt. Door op verschillende plaatsen in het model een 'Repair Geometry' uit te voeren, is dit probleem opgelost.
Repair Geometry-tool en inline variable De 'Repair Geometry'-tool gaat niet goed om met in-line variable substitution. De featureclass waar naar wordt verwezen met de in-line variable wordt niet als geldige input gezien. Dit is opgelost door de tool in een Pythonscript aan te roepen. De invoerparameter van het script gaat wel goed om met de in-line variable.
Tolerantie Bij sommige tools kan de tolerantie als parameter worden opgegeven, andere tools maken gebruik van de tolerantie die in de Environment Settings staat ingesteld. Environment Settings kunnen centraal worden ingesteld geldend voor alle tools. Maar per tool, model of script kunnen de Environment Settings weer worden overschreven. Bij een opeenvolging van verschillende modellen leidde dit in de tool tot onverklaarbare verschillen in tolerantie. Uiteindelijk is daarom overal de default tolerantie gebruikt.
Niet ondersteunde bewerkingen Sommige bewerkingen zijn niet uit te voeren in een model. Zo is voor het vertakken van een model in een True en False situatie een Python-script nodig en is de controle op het bestaan van een File Geodatabase op basis
7
van een naam en locatie alleen mogelijk met een Python-script.
Geheugen ArcMap neemt steeds meer geheugen in beslag tijdens het runnen van het model. Elke iteratie-stap wordt daardoor telkens iets langzamer uitgevoerd. Het model rekent in totaal 170 deelgebieden door. De eerste deelgebieden worden in ongeveer 6 minuten per deelgebied doorgerekend, maar over het laatste deelgebied heeft het model 16 uur gedaan. Door ArcMap tussendoor een aantal maal te herstarten is een aanzienlijke tijdwinst te behalen. In het model is hier rekening mee gehouden. Bij een herstart zal het model verdergaan met het deelgebied dat nog niet (volledig) doorgerekend is.
Conclusies Op basis van dit project kan de conclusie worden getrokken dat het mogelijk is om met ModelBuilder een complexe GIS-analyse uit te voeren en vast te leggen. Het gebruik van ModelBuilder geeft door de schema's een duidelijk overzicht van de bewerkingen die op de data worden uitgevoerd. Door de complexiteit en diversiteit van de bewerkingen in de analyse is een aantal beperkingen van de gebruikte software naar voren gekomen. Als het model voor heel Nederland gedraaid wordt, is er een lange rekentijd nodig, maar de doorlooprekentijd van de bestaande AML was nog altijd langer.
Activiteiten-agenda AGGN Actuele informatie wordt bijgehouden op www.aggn.nl en is ook te vinden op LinkedIn bij de groep ‘AGGN’. 24 Februari 2011 AGGN gebruikersmiddag: programmeren in ArcGIS (Python en Addins) Locatie: Rotterdam, Groothandelsgebouw (bij Esri, nabij NS station). Meer info, zie volgende bladzijde. 5 april 2011 GIS Tech, WTC, Rotterdam. De GIS Tech is hét toonaangevende technische GIS-evenement in Nederland. Vele workshops en presentatie zullen tijdens de GIS Tech op dinsdag 5 april 2011 in het World Trade Center Rotterdam weer worden vertoond. De GIS Tech is een samenwerking tussen Esri Nederland en de ArcGIS Gebruikersgroep Nederland (AGGN)."
8
AGGN gebruikersdag: automatiseren in ArcGIS – Python en Addins Scripting heeft met de komst van versie 10 een grotere rol gekregen binnen ArcGIS; Python is hierbij de meest gebruikte scripting taal. Geoprocessing acties kunnen hiermee op eenvoudige wijze geautomatiseerd worden. Ook het zelf ontwikkelen van uitbreidingen van ArcGIS (tools, commands, extensies) is gemakkelijker geworden door de toepassing van Addins. Aan de ene kant zullen ArcGIS gebruikers die net begonnen zijn met scripting de behoefte hebben om op weg geholpen te worden met tips en trucks in Python. Aan de andere kant zullen gevorderde gebruikers steeds op zoek zijn naar geavanceerde
scripts en wellicht ook code voor addins. Om in deze behoefte te voorzien, organiseert de AGGN op donderdag 24 februari 2011 een gebruikersmiddag met als onderwerpen ‘Automatiseren in ArcGIS’. Zowel ArcGIS gebruikers die nieuwkomer zijn op het gebied van scipting en programmeren als gevorderde automatiseerders zijn welkom; basiskennis van Python is wel handig. De gebruikersmiddag zal bij Esri in huis (Groothandelsgebouw Rotterdam, naast station Rotterdam Centraal). Nadere informatie over het programma volgt spoedig via e-mail, LinkedIn en natuurlijk www.aggn.nl.
Nieuwe AGGN-bestuursleden gezocht! De AGGN is de meest toonaangevende, opiniërende, inspirerende, anarchistische, trendsettende, en innovatieve gebruikersgemeenschap van ArcGIS-professionals. In het bestuur van de AGGN zijn plaatsen vrij door het (natuurlijk) verloop van enkele bestuursleden. Durf jij het aan om een actieve bijdrage te leveren aan deze club? Wij zijn op zoek naar: een betrokken, enthousiast bestuurslid, met een goed ontwikkeld geo-netwerk, een goede bereikbaarheid in het midden van Nederland; en niet te vergeten: met een passie voor creatief koken en lekker eten. Spreekt dit je aan en is je interesse gewekt, laat het ons weten via
[email protected] of neem contact op met een van onze bestuursleden (zie www.aggn.nl) of schrijf mij (Chantal Melser) of een ander aan.
9
10 vragen aan…Ruben Busink (Royal Haskoning). Mijn werkzaamheden als hoofd GeoSolutions bestaan uit het integraal management van de adviesgroep GeoSolutions van Royal Haskoning (RHK) en marktontwikkeling in het GIS domein, zowel intern als extern. Daarnaast ben ik lid van het MT van de divisie Ruimtelijke Ontwikkeling en bestuurslid van Geobusiness Nederland.
8. Wat is je grootste GIS ergernis? Als GIS tot ICT project wordt verklaard. Mijns inziens is de kracht van GIS nog altijd de toepassing en is de techniek een steeds beter wordend hulpmiddel. Zonder techniek kan het niet, alleen techniek is het niet.
1. Hoe ben je in de GIS wereld terecht gekomen? Ik ben aan de Universiteit Utrecht opgeleid als Fysisch Geograaf met specialisatie Milieu & GIS. Als student ('86-'91) heb ik daar de grote dikke computerkasten binnen zien rijden waar we op groene monochrome schermen in de avonduren de (voor ons) eerste DTM’s maakten maken van Zuid-Limburg. Fascinerend.
9. Wie bewonder je -m.a.w. wie is je Arcgoeroe- en waarom? Een naam noemen is vele mensen tekort doen en dat meen ik serieus. Maar goed, het antwoord houd ik toch dicht bij huis: mijn collega Marc Hoogerwerf die ik al 20 jaar ken. De mate waarin hij al die tijd de praktische hands-on vaardigheden blijvend heeft weten te combineren met strategische visievorming in het vak vind ik een wereldcombinatie waar ik met bewondering naar kijk.
2. Wat is je favoriete boek en waarom? 'De schaduw van de wind' van Carlos Ruiz Zafon. Het in dit boek vertelde verhaal, opgehangen aan het Kerkhof der vergeten boeken, heeft voor mij grote persoonlijke betekenis. Een goede tweede is 'De Thuiskomst' van Anna Enquist. Verplichte en hartverscheurende kost voor elke geograaf.!
10. Waar word je blij van? Een mooie, antieke handgetekende kaart, bijvoorbeeld uit de VOC tijd. Daar zit een wereld vol verhalen achter. Prachtig, daar kan nog steeds niets tegenop.
3. Wat zijn je bezigheden buiten je werk? Mijn 4 kinderen en koken. 4. Hoe leg je je werk uit (of hoe leg je uit wat GIS is) op een (familie)feestje? Dat het een rekenmachine met kaarten is.
11. (Bonusvraag) "De Haskoning adviesgroep Geosolutions gaat van de divisie Milieu naar de divisie Ruimtelijke Ontwikkeling. Wat betekent dit voor Geosolutions? De omhanging van GeoSolutions naar de divisie RO betekent dat het (informatie)web meer gecentraliseerd achter de spin wordt gehangen. Eigenlijk elk project van Royal Haskoning speelt zich af op een bepaald schaalniveau op een bepaalde plek op deze aarde. En de ruimtelijke factor (waar ook de divisie RO voor staat) is hierin altijd de integrerende factor. Door het geo-informatieweb nog centraler achter de spin (RHK, de projecten) te hangen zijn we daadkrachtiger in onze adviezen en kan de geocomponent steeds opnieuw maximale meerwaarde genereren voor onze klanten
5. Wat is het leukste GIS-gerelateerde project waaraan je hebt meegewerkt? Het is lang geleden (ca. 15 jaar), maar 1 van de hoogtepunten was de verwerking van ruimtelijke verontreinigingsgegevens op het gasfabriekterrein in Kralingen (Rotterdam), waar we ontgravingskaarten maakten onder hele hoge tijdsdruk ('s avonds kaarten maken, 's nachts naar de repro, 's ochtends per koerier afgeleverd). Anderhalf jaar lang. 6. Waaraan herken jij een echte GISer? Hij / zij zet alles in een ruimtelijk perspectief, per definitie. 7. Wat is je grootste verGISsing? Misschien wel dat ik nooit heb leren programmeren.
10
