Amsterdam Noord, september 2013
1
INHOUD Inleiding en conclusies .................................................................................................................. 3 De start ........................................................................................................................................ 4 Oktober tot en met december 2012 ................................................................................................... 4 Research: het verhaal van de wijk ....................................................................................................... 5 Verhalen van toen… ............................................................................................................................ 6 De actoren in de wijk ........................................................................................................................... 6 De zangers en zangeressen ................................................................................................................. 7 Audities ................................................................................................................................................ 8 Het operakoor Tuindorp...................................................................................................................... 9 Het libretto .......................................................................................................................................... 9 Samen samen, Samen met elkaar ..................................................................................................... 10 Het productieteam ............................................................................................................................ 10 Deelprojecten ............................................................................................................................ 12 Projectie door Tessa Joosse............................................................................................................... 12 Het klankpandemonium .................................................................................................................... 12 De kaartverkoop ................................................................................................................................ 13 Pers en publiciteit .............................................................................................................................. 13 De uitvoering ............................................................................................................................. 14 De eerste doorloop ........................................................................................................................... 14 De opbouw en de inrichting van het Zonneplein .............................................................................. 15 Tentoonstelling geschiedenis van de wijk en de werf....................................................................... 15 Het weer ............................................................................................................................................ 16 Het filmscherm .................................................................................................................................. 16 Technische storing ............................................................................................................................. 17 Volkse maaltijd .................................................................................................................................. 17 Ondertussen in het Zonnehuis .......................................................................................................... 18 Stagiaires ROC van Amsterdam ......................................................................................................... 18 De props ............................................................................................................................................ 18 Het voorprogramma .......................................................................................................................... 19 Het begint .......................................................................................................................................... 19 En dan eindelijk start de Opera!........................................................................................................ 20 Reacties na afloop Samen, samen, Samen met elkaar .................................................................. 24 Sponsors .................................................................................................................................... 26 2
Inleiding en conclusies Degenen die dit verslag moeten lezen treffen een flink boekwerk aan. Er is ook zo veel te verhalen over de ruim 6 maanden waarin we met de bewoners van Tuindorp de Volksopera Tuindorp Oostzaan tot leven wekten. Op het moment van schrijven is de Volksopera alweer bijna 3 maanden voorbij. Wat heeft het opgeleverd. Helemaal achterin staan de opmerkingen van de deelnemers die verhalen van de vele nieuwe contacten die iedereen heeft gekregen. Door heel Amsterdam Noord. Hoe de gang naar ween van de winkelcentra in Noord meestal weer een ontmoeting oplevert met nieuwe kennissen. Hoe trots we mat zijn allen ook zijn op het eindproduct de uitvoering van de opera, de kern van het project is het samenbrengen van al die heel verschillende mensen van 10 tot 83 jaar. Sommigen kenden elkaar al, de meesten zagen elkaar voor het eerst. Bij de audities, bij de eerste koorrepetitie, bij de eerste doorlopen vlak voor de generale repetitie waar alle onderdelen samen kwamen. De wijk kwam samen: de verschillende kerkkoren, de immigranten in de wijk, de bewoners van de Werf, de leefgemeenschap voor licht verstandelijk gehandicapten van Cordaan aan de Klinkerweg, de vrijwilligers van de Historische vereniging HATO, de mensen van het wijkopbouworgaan, de ondernemers van het Zonneplein, de leden van het Harmoniecorps, de jonge nieuwkomers bij de Theaterstraat, de veteranen van de veteranensociëteit, de jongeren van de Peter Faber stichting, de mensen van Cultuurhuis Noord. En de individuele wijkbewoners die nieuwsgierig werden door de gesprekken in de sigarenwinkel van Ton Ekels en bij Yvonne van het Vispaleis. We laten het met een zeer rijk gevoel achter ons. We hebben al meerdere reünies achter de rug: er is veel vraag naar optredens . Elke keer komt iedereen met groot enthousiasme weer bij elkaar. Op de trappen van het Zonnehuis, bij het buurtfeest op het Pleiadenplein, op het Noorderparkfestival. En er komen nog een paar momenten om te beginnen bij de presentie van de DVD van de registratie, waar we nog de laatste eindjes voor de geluidsmixage en de productie aan elkaar moeten knopen. De conclusie is wat ons betreft dat het project op alle fronten geslaagd is. Een volgende keer zullen we iets later in het jaar, als het vroeger donker is de einduitvoering plannen. September 2013, René van ’t Erve en Paul Vonk
3
De start Op initiatief van Franka Kanters van Ymere is er half september een eerste bijeenkomst bij de NDSM belegd. Daarbij waren naast René van ’t Erve en Paul Vonk van de Stichting Volksopera ook Frank Alsema van de Stichting NDSM en Sabine Pater van de Theaterstraat uitgenodigd. De vraag aan ons was, kan er na het succes van de Volksopera Floradorp een tweede opera komen, maar nu in Tuindorp Oostzaan. We gingen uiteen met de afspraak om in oktober weer bijeen te komen en we kregen als huiswerk mee om een uitgewerkt plan en een begroting te maken.
Oktober tot en met december 2012 Medio (18) oktober werd besloten de Volksopera Tuindorp Oostzaan, opvolger van de Volksopera Floradorp een kans te geven. Maar er was veel werk aan de winkel. De Volksopera moest een rechtspersoon worden (stichting). We kwamen uit op een begroting van €150.000. Dat werd een fors bedrag gevonden. Bij de afspraken, die toen op papier gezet werden, waren een bijdrage van het Stadsdeel en Ymere van ieder €25.000 redelijk zeker. De Stichting NDSM was wat vager over €25.000, die ze zouden werven bij het op te richten fonds Noord. Restte een fondswerving op dat moment van €75.000,waarvan op de manchet uitgegaan werd van 10.000 kassa inkomsten en aanvragen bij de fondsen en sponsoren van €35.000. Moeilijk in het verhaal blijft altijd de BTW die een hap van 21% uit het budget neemt. Desalniettemin waagden we de sprong. Op 19 oktober ging het persbericht uit met de eerste aankondiging van de Volksopera: Volksopera Tuindorp Oostzaan zoekt zangers en zangeressen. Na het succes van de Volksopera in Floradorp gaat René van ’t Erve een volksopera organiseren in Tuindorp Oostzaan. Daarvoor worden amateurzangers gezocht voor de hoofdrollen. Begin december zullen de audities worden gehouden in het Zonnehuis. Zangers en zangeressen krijgen les van een professionele stemcoach. Het verhaal van de opera zal thema’s bevatten uit de geschiedenis van het dorp, die nauw verweven is met de werf. De opera zal eind juni 2013 worden uitgevoerd op het Zonneplein. Mail naar
[email protected] of bel met René van ’t Erve 06-24217461 of Paul Vonk 06-22813871.
Vanaf dat moment zijn we de wijk ingegaan. Tuindorp dus. Als locatie voor de Volksopera was er voor ons maar één plek die in aanmerking kwam: het Zonneplein. Een volksopera hoort in de wijk. Al snel is besloten om niet alleen het oude originele hart van Tuindorp (het gebied waar ruwweg de Kometensingel omheen loopt) te betrekken in de plannen, maar ook de nieuwere wijken Hoge Land, Tutti Fruttidorp en De Bongerd. Groot Tuindorp dus. Vanaf dit moment werd het Zonneplein door ons wekelijks bezocht. In de lange koude winter van 2013 werd het plein opgemeten en werd er gebrainstormd over de inrichting. Liefst 100 man publiek een groot podium. En wat doen we met het Kunstwerk? Hiernaast lopen Rob Goudsmit, die de technische productie doet , en René van ’t Erve te peinzen op het koude plein.
4
Research: het verhaal van de wijk Al in de eerste fase is contact gezocht met de winkeliers op het Zonneplein, maar ook met bestaande bewonersorganisaties, verenigingen en buurtinitiatieven die Tuindorp rijk is. Om vanaf het begin duidelijk te maken dat de Volksopera Tuindorp alleen een succes kan worden wanneer het breed gedragen wordt door de wijk.” Voor Tuindorp, door Tuindorp “ mocht geen loze kreet zijn, maar noodzaak. De Theaterstraat, het Cultuurhuis Noord, de HATO (Historisch Archief Tuindorp Oostzaan), de Peter Faberstichting en de HCT, het Harmoniecorps Tuindorp, stonden als eerste op onze lijst. Op de eerste oproep, die in alle huis-aan-huisbladen in Amsterdam Noord werd geplaatst, kwamen direct al 10 reacties. Daar zijn we op huisbezoek gegaan. Ook voerden we gesprekken met ouderen in onze kennissenkring in Noord, die hun jeugd in Tuindorp hadden doorgebracht. We gingen langs bij de HATO en werden boordevol informatie gestopt. We spraken bijvoorbeeld met Gré Arkenbout, die opgroeide in Tuindorp en wier vader directiesecretaris was bij de NDSM en haar man Dick die als jonge technicus op de werf ging werken, met Marja Verbeek over opgroeien als meisje in het dorp, met Peter Faber die zijn debuut op de planken maakte in het openluchttheater van Tuindorp, met Ruud van der Sluis, de motor achter het NDSM museum, die ons alles over de werf kon vertellen en met Minke Marsiglia, wier opa uit Sicilië komt en die trouwde met een Tuindorpse. Haar grootouders wonen nog steeds in het dorp.
Met de klok mee: bij de HATO met Corrie Fellinga en Marten Wijbenga, de HTC met Evert van Voorst en Bert Willemsen en, Marja Verbeek. Overleg bij Ymere met Sjors Jansen, Frank Alsema, Sabine Pater en Barbara Brons van het stadsdeel.
5
Verhalen van toen… De grote lijnen in de verhalen waren de werf en de watersnood (‘geef ons heden ons dagelijks brood en elke vijf jaar een watersnood’). We leerden over de put, Tutti Fruttidorp en het Hogeland, de huizen met en zonder douche, de altijd aanwezige geluiden van de werf, de Harmonie die door de wijk trok als er een schip te water ging, hoe de werf het leven in de wijk beheerste, de komst van de eerste gastarbeiders, de mooie Italiaanse jongens die in huis werden opgenomen, de jaloezie in de buurt op de meiden die met ze aanpapten en later de komst van de Turken in het woonoord Ataturk. De verhalen over de werf gingen over de hekkenwagens, oliepakken en overalls, hoeden, petten en alpino’s, die onderscheid gaven al naar gelang het metier van de dragers, de controles bij de poort, de sirenes die het ritme van het leven op de werf en in de wijk bepaalden en het eeuwige aanwezige oorverdovende lawaai. Bij de Harmonie ontmoetten we Evert van Voorst, de 80 jaar jonge paukenist. Hij had een wens om de geluiden van de werf nog eens te horen. Met zijn idee gingen we naar Ton van Erp, die we vroegen om dat samen met Evert uit te werken. Iedere (ex-) Tuindorper die we spraken vertelde met passie over zijn jeugd en de wijk.
De actoren in de wijk Ook werd contact gelegd met de nieuwe Tuindorpers: de vereniging Fijn Zonneplein, het Cultuurhuis Noord van Ton van Erp en de Theaterstraat (die ook door Ymere aan tafel werden genood bij de eerste gesprekken). Allen hebben verschillende ideeën over de invulling van het Zonnehuis. De Theaterstraat bood hun ruimte aan om te vergaderen (mits er geen zzp-ers aan het werk waren) en we konden beschikken over de blauwe zaal van het Zonnehuis. Die wordt gehuurd van Stadsherstel met steun van Ymere. De Peter Faber Stichting maakt er gebruik van, De Theaterstraat programmeert er en het Cultuurhuis o.l.v. Ton van Erp beheert de agenda . Ook is er met de WOOTO (Wijkopbouworgaan Tuindorp) contact gelegd. De WOOTO is meer van de oorspronkelijke bewoners. Superregelaar daar is Rob Landzaad , over wie later meer. De Werf (Cordaan) een groep woonlocaties voor mensen met een verstandelijke handicap, Dockzz (jongeren) en bewonersinitiatief Fijn Zonneplein, dat jaarlijks diverse evenementen organiseert zoals de lichtjestocht en de terrasjesdag. Het laatste evenement zou samen vallen met de planning van de Volksopera: midzomernacht. Er zijn verschillende gesprekken met Fijn Zonneplein gevoerd en in de vergunningaanvraag is aanvankelijk een gezamenlijk evenement opgevoerd. Maar uiteindelijk is het niet tot samenwerking gekomen doordat de communicatie ‘Volksopera te gast op Terrasjesdag ‘ niet de lading dekte en ook omdat de omvang van de Volksopera op het Zonneplein en de eisen in de vergunning niet twee verschillende aansturingen konden velen. Door de nieuwe bewonersinitiatieven gebeurde er inmiddels van alles op cultureel gebied in de wijk. Niet verwonderlijk is het dat de nieuwe lichting Tuindorpers –meer gericht op cultuur en kunstdaarmee meer wordt bereikt dan de authentieke Tuindorper. Daarin was de wijk niet uniek. Mede daarom is er in de oproepen voor de Volksopera-audities sterk de nadruk op gelegd dat iedere Tuindorper mee moet kunnen doen. Gebruik moet worden gemaakt van de capaciteiten die aanwezig zijn. Zangtalent of niet, oud of jong, man of vrouw. Speciale oproepen waren er voor liefhebbers van het levenslied, omdat opera appelleert aan ‘oude genen’. Het is een ‘dramatisch aangezet levenslied’. Opera is erg geschikt om deze twee doelgroepen in Tuindorp te verbinden, omdat opera afwijkt van wat bekend is, omdat opera in een volkswijk anno 2012/2013 per definitie niet geliefd is. Wie opera zingt oogst eerst hoongelach, maar na drie minuten volgt er bewondering. 6
Ook de eerste Tuindorpers kwamen uit de Jordaan en omstreken, vanwege de krapte en de verpaupering aldaar. En in die Jordaan was opera van oudsher geliefd. Denk aan Willy Alberti c.s. Opera ontstond juist in volkswijken. Die Jordanezen trokken over het IJ, op zoek naar een huis met meerdere slaapkamers en vaak een tuintje. Dat vonden ze in Tuindorp. En de liefde voor opera moet onderweg ergens in het IJ zijn gedonderd. De Volksopera biedt de huidige bewoners, de nieuwe lichting en de nazaten van de oude bewoners, de kans om kennis te maken met opera en de mogelijkheid om op persoonlijk niveau grenzen over te gaan. Het doel blijft om mensen te verbinden, dichter bij elkaar te brengen in deze wijk. Alle doelgroepen, oude bewoners, sociaal geïsoleerde bewoners en nieuwe (soms allochtone) instromers, maar ook jongens van de ‘’harde kern”, de rappers , de oud-NDSM’ers, de arbeidsongeschikten laten zien dat Tuindorp geen gemakkelijke, maar wel bijzondere wijk is. En zingen verbroedert tenslotte. Het inzicht rees dat deze Volksopera misschien wel meer dan die voor Floradorp een reden kan zijn voor Tuindorpers, die nu ergens anders wonen, Tuindorpers in de ‘diaspora’, om terug te keren naar hun wijk. Als het niet als zanger is, dan toch als publiek op de tribune. Ook een groot verschil met Floradorp is de cordate houding die we breed tegenkwamen “niet lullen maar poetsen”. Zeker toen de Volksopera in de eindfase geraakte was een kleine hint in het koor genoeg om zaken gedaan te krijgen en kwam er hulp van alle kanten. Door de reacties op de advertentie kregen we snel met individuen uit de wijk contact. We leerden Tessa Joosse kennen, die een gelauwerd filmmaakster is en professioneel opera’s in binnen- en buitenland van begeleidende beelden voorziet. En natuurlijk de kern van het project de zangers en zangeressen. We zorgden elke week voor een persbericht: kleding gezocht, zangers nodig, aankondiging van de audities.
De zangers en zangeressen
7
Op Facebook waar we op 16 november met een community pagina startten, tegelijkertijd met het verspreiden van een flyer in een oplage van 5.000 stuks in de wijk, is het proces terug te zien van de huisbezoeken aan degenen die zich opgaven.
Audities De promotionele inspanningen bleven niet zonder succes. De aanmeldingen stroomden binnen. Mensen kwamen spontaan op de audities af. De audities werden afgenomen door v.l.n.r. Joan Berkhemer, Marianne Selleger en John Lust.
Het hielp natuurlijk ook dat RTVNH tijdens de kerstdagen de integrale registratie van de Volksopera Floradorp uitzond. Uiteindelijk meldden zich 35 mensen aan voor een solorol. Degenen die niet werden uitgekozen voor een solopartij gingen verder bij het koor. Er waren zoveel aanmeldingen dat besloten werd om twee audities te houden. De eerste op 16 december 2012 en de tweede op 13 januari 2013. Kandidaten kwamen uit de buurt, uit de diaspora van Tuindorp en uit het aangrenzende Oostzaan. Er zaten grote verassingen tussen. Hieronder een beeld van een paar audities van de uiteindelijke sterren van de Volksopera.
V.l.n.r.: Henk Welman, Judith van den Wijngaart, René Bouman, Michel Heeren, Sylvia Wolkers, Wilma Weerstand.
8
De solisten gingen apart aan de slag de studio bij zangcoach Marianne Selleger.
Vlnr: Marianne Selleger met rappers Michel Heeren en Giovanni Boeba Daltons, Sylvia Wolkers en Henk Welman, Wilma Weerstand, Henk Bouman en Ad van Rijn.
Het operakoor Tuindorp Inmiddels was er een flinke slag geslagen om een groot Tuindorps Operakoor te doen ontstaan. Het dameszangkoor Veni Vidi Vici van de Bethelkerk zegde haar medewerking toe en leden van het katholieke St. Monicakoor uit Tuindorp meldden zich individueel aan. We vonden Anneke Stavast bereid om de vorming van het koor te begeleiden en met alle mensen contact te onderhouden (een
klus die ze ook geklaard had bij de Volksopera Floradorp). Verschillende mensen die nog vol waren van het deelnemen aan de eerste Volksopera en die lucht hadden gekregen van het nieuwe project kropen aan boord: ik woonde vroeger in Tuindorp. Hieronder een beeld van de eerste keer dat het koor bij elkaar kwam. In de weken daarna zouden zich nog meer mensen melden. De mannenpartij werd via koorleden die bij andere koren zongen, aangevuld. Zo startte op 17 januari de eerste repetitie van het koor met meer dan 60 zangers en zangeressen onder leiding van Jacqueline Fleskens. Ook zij had ervaring met de werkwijze van Volksopera Floradorp, waar de teksten en muziek ook op de dag van de repetitie binnenkwamen .
Het libretto Ondertussen was John Lust begin november samen met René van’t Erve begonnen om de research om te zetten in een libretto. Het verhaal handelt grofweg over het leven in Tuindorp, de sores en het geluk, over de opkomst & ondergang van de NDSM-scheepswerf (rode draad!), over de Watersnood van 1960, de komst van de eerste emigranten, over de renovaties, het vertrek van de oude Tuindorpers en de komst van de nieuwe lichting. Over liefde, dood, jaloezie, misère en een optimistische boodschap aan het einde. 9
Samen samen, Samen met elkaar De teksten van regisseur en tekstschrijver (eigenlijk alleskunner) John Lust zijn weergaloos. Voor de teksten verwijzen we naar het programmaboek. In de weken die volgden werd er serieus en hard gerepeteerd. Bij de repetities van het koor kwamen regelmatig buren even om de hoek kijken. En het ging helemaal leven in het dorp toen het koor voor het eerst naar buiten trad bij een feestelijke bijeenkomst van het HATO in de lounge zaal van het Zonnehuis op 17 maart. Later zou er ook opgetreden worden op het Buikslotermeerplein en in de Noorderparkkamer. Dirigente Jacqueline Fleskens stoomde het koor, dat een zeer hoge kwaliteit had, klaar voor de opera.
Het productieteam De buurt samenbrengen in een opera is één ding. Zorgen dat de het plein wordt ingericht en de decors er komen en de kaartverkoop en de publiciteit is een ander verhaal. De vergunningsystematiek vergt dat er ruim van te voren uitgewerkte plannen moeten worden ingediend. Tot in detail. We hebben in de eerste maand van het jaar het plein opgemeten en de tekeningen van hoe we het ons voorstelden. Het Zonnehuis moest voorzien worden van een groot podium met een flink filmscherm erboven. En maar liefst minimaal 800 zitplaatsen. De vergaderlocatie tijdens het maken van deze plannen was meestal Yvonne’s vispaleis. In maart kregen we van Ymere de sleutels van de Kreeftstraat zodat we in de buurt een uitvalsbasis hadden. De wens was om een Italiaans operaplein te creëren, een Veronese Arena in Tuindorp. We hadden overleg met de dames van Fijn Zonneplein die de het jaar ervoor op 21 juni Terrasjesdag hadden georganiseerd. Een geslaagd evenement. Besloten werd om de vergunning samen aan te vragen. Op de gemeente site is een formulier dat ingevuld kan worden. Het beantwoorden van sommige vragen kost meerdere dagen werk. Een “ja” als antwoord op een vraag of een te hoge schatting van het aantal toeschouwers kost al snel 300 tot 1.000 euro. Bij het indienen moest bekend zijn wie de leveranciers zijn van tribunes en podium, welke wagen met welk kenteken ze hadden, welk erkend bedrijf doet de beveiliging. Dat betekende dat in korte tijd de offertes moesten worden gevraagd. Gelukkig hadden we de markt verkend bij de vorige opera. Hiernaast de tekening die we inleverden. Paul Vonk maakte een 3d impressie, een animatie, die ook op facebook is terug te vinden. Ook bedoeld om de deelnemers van de Volksopera een indruk te geven van de grootte van het eindproduct.
10
Tijdens onze overpeinzingen op het plein kwamen we Rob Landzaad van het WOOTO regelmatig tegen. Hij had zoveel adviezen dat we hem gevraagd hebben om in het productieteam te komen. Een voorwaarde voor een geslaagd project in de buurt is om de personen zoals Rob zo snel mogelijk te vinden en hun medewerking te krijgen. Het bleek goud waard. Rob had goede contacten met Roskam verhuur. Die waren bereid om ons veel dure en noodzakelijke spullen als sponsor te leveren. Zoals het aggregaat, hekwerk, steekwagens en manitous. Het libretto vorderde en ook het verhaal kreeg vorm. Steeds meer zaken kwamen op de productie doelijst te staan. Het productieteam moest zorgen voor attributen zoals stapelbedden, koffers, tafels en stoelen. We kregen versterking van vrijwilligster Sophie Dek. De Volksopera werd steeds concreter. Niet alleen maar nootjes en teksten, maar ook de kleding werd uitgekozen met behulp van Mariëlle Berkelmans. Half mei werd er voor de PR een groepsfoto gemaakt op de trappen van het Zonnehuis.
De kleding is al te zien: pakken,alpino’s, overalls, jaren 60 mode en prominent op de voorgrond de “directieauto”, de Humber het pronkstuk van koorleden Chiel en Dorothé Ottenhof. Helemaal links op de foto Yvonne die even haar vispaleis uitkwam en onze steun in de buurt was, met rode jas, daarnaast Sophie Dek en daarnaast, met groene trui , Rob Landzaad.
Maar het was nog niet klaar. Er waren militaire uniformen en voertuigen nodig, daarvoor gingen we langs bij de Veteranensocieteit in Tuindorp en bij een verzamelaar op de Buiksloterdijk. De Watersnood speelde een rol, dus moest er een bootje op wielen komen. Dat werd gemaakt door de al genoemde Chiel Ottenhof die een werf heeft in Noord. Al eerder is gezegd dat de deelnemers graag de handen uit de mouwen staken. René Bouman, Henk in de opera, heeft een vervoersbedrijf en hij regelde het vervoer van het bootje en een bootbankje voor de vertelster. Evert van Voorst timmerde decorstukken voor meerdere scénes. Begin juni betrokken we een winkel, beschikbaar gesteld door Ymere, op het Zonnplein, zodat we alle attributen naar het plein konden halen: 60 overalls van Stichting Henk, koffers en huisraad van de Kringloopwinkel, kleding en nog veel meer.
11
Deelprojecten Projectie door Tessa Joosse Film- en documentairemaakster Tessa Joosse was intussen met de solisten begonnen om beelden te maken van de gezinnen van Joop en Dries, van de stakers en van dramatisch verdrinking van Dries in het IJ voor bij de uitvoering van de Volksopera. De landelijke dagbladen kwamen langs. De Volkskrant woonde de sessie bij waarbij we met het koor door de wijk liepen ‘ACTIE ACTIE’ roepend en veel lawaai makend. Dat was het moment dat veel van de deelnemers zichzelf voorbij sprongen en helemaal in de juiste stemming voor de uitvoering kwam.
Foto boven: Opnames met Wilma Weerstand die in de opera de geest van de oma van Dries speelt. Daaronder: stills uit de beelden op het grote scherm.
Het klankpandemonium Tijdens de research kwamen we in contact met Evert van Voorst. Hij wilde de geluiden van de werf nog eens horen. Wie het Zonneplein bezoekt komt onvermijdelijk Ton van Erp tegen. De oprichter van het Cultuurhuis Noord, die droomt dat het Zonnehuis ooit zijn theater voor de buurt zal zijn. Hij is ook musicus en hij vertelde dat hij stomme films bij Eye van live geluid voorziet. Zo ontstond het idee van het klankpandemonium dat werd bediend door het leerorkest van de HTC.
12
De kaartverkoop Voor de beleving zijn volle tribunes een voorwaarde en het was vol! Per voorstelling waren 918 kaarten beschikbaar. Begin mei ging de kaartverkoop van start. Daarvoor werd een account genomen bij Ticketscript en vonden we in het dorp Tabaksshop Carla, Yvonne’s Vispaleis en Sigarenmagazijn Ekels bereid om de voorverkoop te doen. Na afloop van in frequentie toenemende koorrepetities verkocht Paul Vonk de kaarten aan het koor. Ze vlogen weg. Een paar dagen voor de opera begon, waren alle kaarten die in de voorverkoop waren bij de winkeliers en op internet uitverkocht. We hielden een aantal kaarten vast voor de dag van de voorstelling in verband met een lezersbon in de Ymerekrant van maart. Uiteindelijk waren beide dagen uitverkocht. Voor de hoofdtribune werd 7,5 euro gevraagd en voor de zijtribune 5 euro. Het programmaboekje kostte 3 euro. Het was een bewuste keuze om de prijzen laagdrempelig te houden. De indruk is dat de eerste dag vooral Tuindorp op de tribune zat en de tweede dag Amsterdam Noord. Het Historisch Centrum Amsterdam Noord had voor de 2e voorstelling 150 kaarten aan haar relaties aangeboden.
Pers en publiciteit De organisatie van het hele project hangt nauw samen met de communicatie. In het voorafgaande zijn de verschillende communicatie -momenten al ter sprake geweest. De mediamix is heel basaal. Voor een buurtproject zijn vooral de lokale huisaan-huisbladen onmisbaar. We kregen alle steun van het Kompas dat met twee edities in Amsterdam Noord verschijnt (Tuindorp en de Banne) en sinds een jaar onderdeel is van de Rodi groep die het Noord Amsterdams Nieuwsblad uitgeeft in heel Amsterdam Noord. En tot slot is er de ECHO die ook in heel Noord en Zeeburg verschijnt. Alle persberichten zijn geplaatst. De opera was niet te missen. Twee weken voor de première kwamen Het Parool en de Volkskrant langs. Verder was er natuurlijk een site op internet. De facebookpagina was vooral van belang voor de deelnemers. De internetpagina voor de voorverkoop via Ticketscript. Ter ondersteuning zijn flyers ingezet en affiches gemaakt om in de buurt te verspreiden. Ze werden ontworpen door Sander Kessels van Lolibomb.
13
De uitvoering De eerste doorloop De tijd gaat snel. Tot nu toe is iedereen apart bezig geweest. Het koor, de solisten, het Harmoniecorps. Het weekend voor de voorstelling komt het operaorkest voor het eerst bij elkaar in het Zonnehuis. Ze repeteren de hele dag en ’s avonds komen het koor en de solisten er bij. Op donderdagavond wordt de eerste doorloop met allen samen gemaakt. Voor het eerst vallen voor iedereen die deelneemt alle stukjes in elkaar. Een ontroerend moment. John Lust en Joan Berkhemer werken hard om alles perfect te krijgen. Aan de kant zit Tessa Joose alle nummers te timen voor
de filmbeelden die straks op het scherm boven het podium te zien zuilen zijn.. John Lust en Ad van Rijn coachen Henk Welman
Aan de kant wachten de andere solisten op hun beurt.
De buurvrouwen Yvonne Limmen, Sandra van Dam en Deborah van Aken en rechts hoofdrolspeelster Judith van den Wijngaarde. 14
De opbouw en de inrichting van het Zonneplein Al om 7 uur is het de dagen voorafgaand aan de uitvoering een drukte van belang op het plein. De ene ochtend worden de gevels van de winkels op het plein worden in opdracht van Ymere schoongemaakt en de volgende ochtend komt groenvoorzieningen komt de heg snoeien (op ons verzoek) zodat de toeschouwers beter zicht hebben. Het podium en de tribune worden een dag eerder dan in de vergunning is aangevraagd neergezet op verzoek van de leveranciers.
Op20 juni staat alles er en Rob Goudsmit begint met de opbouw van de techniek. Co Werner komt helpen. Hij zou die dag nog wat brokken maken met de auto van Schram, bleek onverzekerd, maar zijn bedoeling was goed. Rob Landzaad begon aan een lang en druk weekend. Hij heeft zich geen seconde verveeld. Hij was uiterst handig met de steekwagen en hoogwerker, met alles eigenlijk.
Tentoonstelling geschiedenis van de wijk en de werf Aan de tribunes hingen banners met historische beelden van het Zonneplein en de NDSM werf. Met dank aan de HATO, de winkeliers en Ruud Versluis van het NDSM museum
In de voorstelling zaten veel historische beelden verwerkt ter ondersteuning van de scènes.
15
Het weer Was het op woensdag en donderdag tijdens opbouw warm en zweterig. Vrijdag stak er een windje op en zaterdag was het regenachtig, maar vlak voor aanvang werd het droog. Het regenachtige weer deed ons besluiten om de lounge van het Zonnehuis, niet alleen voor de crew maar ook voor het publiek open te stellen. We hadden daar de bar ingericht. Ook werd lang gediscussieerd over de plek van de Harmonie. Buienradar voorspelde veel regen. Uiteindelijk werd de knoop doorgehakt en werd de Harmonie op het podium gezet, waardoor het koor flink moest inschikken. Op zaterdag laveerde de uitvoering tussen de buien door. Op zondag kregen we echter twee keer de volle laag. Hierboven is al geschreven dat de wind 2 filmschermen stuk blies en dat we daar een flinke schadepost door hebben opgelopen.
Het filmscherm Boven het 16 meter brede podium moest een groot scherm komen voor de beelden van Tessa Joosse en de historische foto’s en films van de wijk en de werf. Vanaf het eerste moment gaf het problemen. Het weer was wisselvallig en er stond af en toe een vlagerige wind. Met als gevolg dat er twee schermen schade hebben opgelopen met een bedrag dat onze post onvoorzien te boven gaat, die op de Volksopera verhaald wordt. Het is voor de afrekening een flinke puzzel hoe we deze claim moeten voldoen. Rob Goudsmit monstert op de dag van de tweede voorstelling met de technici van Gijs Kater de situatie: een van de staggen staat helemaal scheef en de wind lurkt eraan. Er wordt besloten om in te grijpen en niet te wachten tot het mis gaat. De tribunes zitten dan al helemaal vol en het voorprogramma is al bezig. Ze pakten de hoogwerker en reden naar het podium. Helden!
16
Technische storing Op beide dagen was er technische tegenslag die ook door het weer werd veroorzaakt. Eén van de stroomverdelers viel door de regen uit. Hiernaast Rob Goudsmit en Martin Terschuren bij de verdeelkast onder de zijtribune. De opera stond op het punt om te beginnen. De première. Het voorprogramma is afgelopen en iedereen staat in de starblokken. Tijdens het voorprogramma viel een deel van het licht uit. Martin heeft met Eric van Raalte, een collega die zijn bedrijf in Noord heeft, gebeld. Eric sprong meteen in zijn auto en is meteen naar de NDSM gereden en heeft daar de kast opgehaald. De show startte met alleen maar zijlicht. Tijdens het tewaterlatingslied werd de kast in één minuut omgewisseld. Het publiek heeft er niets van gemerkt, maar Rob Goudsmit was na afloop een stuk grijzer.
Volkse maaltijd
De kassa , de pizzeria van Il Pecorino en de crew atering voor de operawinkel en aan de overkant van het plein de ondernemers van het Zonneplein met barbecue en Indische en Marokkaanse hapjes. De eerste mensen kwamen tegen 19 uur naar het Zonneplein en ze konden eten bij de standjes van de winkeliers, bij de pizzaboer, bij de paellastand van Paul Vonk, die de Paella voor de crew had gemaakt, maar wie een bordje wou mee eten was tegen een kleine vergoeding welkom.
17
Ondertussen in het Zonnehuis De grimeerruimte van professionele grimeurs o.l.v. Annie de Broeder. Op de foto’s worden de
koorleden en de stagiaires van het ROCvA en Anton, bewoner van de Werf, onder handen genomen
Stagiaires ROC van Amsterdam De stagiaires van het Art en Entertainment College, opleiding Cultureel Organisator van het ROCvA zorgden voor de publieksbegeleiding, kaartcontrole en hospitality en de wisselingen van het decor. De jongens die hierbij betrokken waren werden al gauw vanzelfsprekend ingezet in als figurant . De dames hadden lang voor de spiegel gestaan, maar kregen allemaal het uniform van de Volksopera, een overall, beschikbaar gesteld door Stichting HENK.
De props Evert van Voorst, die ook het klankpandemonium had bedacht, zorgde ook in samenwerking met de
sociale werkplaats voor verschillende decorstukken: De NDSM-zuil voor de openingsscène met de tewaterlating, de gevel rechts op het podium en een lashok. De jeep kwam van Henk Hoeve, de militaire kleding kwam van de Veteranensociëteit uit Tuindorp. De boot voor de watersnoodscène kwam van de werf van koorlid Chiel Ottenhof. Hij zette er voor de Volksopera wieltjes onder. Toneelmeester Daan Vonk trok de boot en een stagiare zat aan het roer.
18
De stapelbedden moesten uit Brabant komen. Solist René Bouman (te zien in close up op het scherm van de stakingsscène) zorgde voor het vervoer. De stakingsborden zijn ontworpen door het kunstenaarscollectief HotMamaHot uit Noord.
Het voorprogramma
Harold Struisvogel en de Blue Wolfdancers uit Tuindorp openen het programma. Daarna verzorgt Jos de Rooij op accordeon de muziek. Op zondag zong Ben van Doorn, die zo’n beetje op het plein woont, spontaan mee met zijn vertolking van de Vlieger van Hazes.
Het begint Een gezongen openingswoord door wethouder Coby van Berkum en Franka Kanters van Ymere. Ze worden begeleid door Jos de Rooij en Peter Lejewaal, bewoner van Cordaan- de Werf.
19
En dan eindelijk start de Opera!
Marcel Gooijer de presentator en sportleraar uit de wijk leidt de Volksopera in. Hij stelt de vertelster Joke Wiesseman voor die op de bootbank zit. Op de achtergrond is het klankpandemonium met de geluiden van de scheepswerf begonnen. Het pandemonium werd bediend door de kinderen van het jeugdorkest van de HTC. Het orkest zet de ouverture in en dan komt het koor op voor de eerste scène: de tewaterlating.
Voor het eerst in 40 jaar loopt het Harmoniecorps weer over het Zonneplein. Ze moeten flink vaart maken want ze moeten net als het koor hun plaats innemen op het podium voor het volgende nummer in de openingsscène. Het heeft iets slapstickachtigs maar het is zeer theatraal. Het publiek is opgetogen en sommigen zijn overdonderd. 20
Margreet Bakker, die is opgegroeid in Tuindorp en Esther Maagdenberg, die nog maar kort in het dorp woont, zetten zeer geloofwaardig koningin Juliana en prinses Beatrix neer. Op het grote scherm boven het podium zijn op de achtergrond historische opnames te zien van schepen die van de helling lopen. Kippenvel.
In de volgende scène worden de solisten Henk Welman (Dries van Brandwijk) en René Bouman (Joop Vermeulen) voorgesteld. In een prachtig groepsduet uit “Die Zauberflöte” van Mozart. De oudste en de jongste deelnemers staan in de spotlights. Wilma Weerstand, de oma van Dries, en de kinderen van Joop Zoë-Jane Veldman, Allisha Nuij en Iris Bouw. Zoë-Jane en Allisha hebben geen koorrepetitie overgeslagen en ze kenden als eerste alle teksten uit hun hoofd. Annelies van Doorn speelt de ongetrouwde zus van Dries en Sylvia Wolkers de vrouw van Joop. De volgende scène herdenkt de watersnood. Vincent en Michel Heeren zijn weergaloos als soldaten die het lek in de dijk ontdekten. Daarna komt de scène met de rijdende vlet. Daar kregen we de meeste reacties op van de oude Tuindorpers. Sommigen zaten met tranen in hun ogen. “Zo was het, het kwam allemaal weer terug”’.
21
Dan volgen de scènes en de aktes elkaar snel op. Ondanks dat er maar 1 generale repetitie is geweest zit er een enorme vaart in de opera. De enige hapering was bij de première toen door een misverstand bij de belichting de verstelster een scène vooruitliep. René van ’t Erve kon niets anders doen dan zijn plek achter de regietafel verlaten en ingrijpen. “We kunnen de scène met de soldaten toch niet overslaan”.
De solisten acteren dat het een lust voor het oog is. Mede door de professionele volgspotters zit alles er adembenemend mooi uit. Bij de foto’s van boven naar beneden: Ad van Rijn, Ger Bouma en Co Werner loven een oorkonde uit aan René Bouman en zijn gezin, bijgestaan door directiesecretaresse Claudia Hamersma. De intocht van de gastarbeiders. Voorafgegaan door regisseur John Lust maken de gastarbeiders, meest buurtbewoners hun entree. Hier ook de opkomst van Eric Reddet, de enige professional die in de cast zat. Het liefdesduet uit Carmen van Eric met soliste Judith van den Wijngaart is ontroerend mooi. Zij acteert en zingt of ze nooit anders gedaan heeft.
22
Beelden van de Volksopera, waarvan in oktober 2013 een videoregistratie uitgebracht wordt. Meer dan 150 mensen stonden in de arena op het Zonneplein. Ze trotseerden soms manhaftig de regen en brachten samen een geweldige opera-uitvoering tot stand. 23
Reacties na afloop Samen, samen, Samen met elkaar Het publiek was zeer enthousiast. En tot op de dag van dit schrijven krijgen we lovende kritieken. Meerdere Tuindorpers vertelden dat ze zeer geëmotioneerd waren door de watersnoodscène. Alles kwam weer terug in hun beleving. Anderen vertelden dat de liefde tussen de immigrant en het Tuindorpse meisje hun verhaal was. De deelnemers aan de opera waren nog lang in een roes en ze grijpen alles aan om weer bij elkaar te komen. Solist René Bouman schreef een ingezonden brief naar het Kompas, de buurtkrant voor Tuindorp Oostzaan en loofde het werk van John Lust. De kern van de volksopera is niet de uitvoering maar het samenbrengen van mensen die meestal anoniem in een wijk samenleven. De verbinding die zo belangrijk is of in het jargon van de subsidienten: de cohesie. We kunnen daar heel theoretisch verslag over doen, maar de deelnemers brachten het op ons verzoek zelf onder woorden. We vroegen de deelnemers om een reactie te geven. Wat is ze het meest bijgebleven? Hebben ze nog een anekdote of hartekreet? 18 mensen reageerden. Hieronder wat ze schreven: Bert Kuiper, bas: Mij is het meest de positieve energie bij gebleven: werkelijk iedereen was in mijn beleving enthousiast over het project. Van koorlid tot documentairemaker, van regisseur tot pianobegeleider en van dirigent tot koorleidster, van kledingverzorger tot zangdocent. Een project zonder ego's maar met veel harten en dat geeft veel positieve energie. Thea Storm, koorlid, figurant: Hartekreet: Nog een keer !!!! Weer meespelen aan zo'n groot project. Het was zo leuk om te doen. Claudia Hamersma, directiesecretaresse: Het enorme enthousiasme waarmee iedereen elke repetitie weer het beste van zichzelf probeerde te geven, zowel de profs die het geheel begeleidden als de mensen die meededen. Ook de saamhorigheid die ontstond vond ik prachtig. En natuurlijk de muziek en geniale teksten van John Lust. Dag en nacht zong ik ze, tot wanhoop soms van mijn dierbaren. Ik heb ook zoveel buurtgenoten leren kennen, zodat ik me veel meer ingebed in de wijk voel. Anekdote: Ik kwam Harold tegen terwijl ik in het winkelcentrum boodschappen deed. En kreeg een uitnodiging om bij hem in dienst te komen als tweede stem. Country: een nieuwe uitdaging! Hartekreet: Reprise!! Alsjeblieft! Nog 1 keer: samen, samen Wil Coster, sopraan: de repetitie`s met Jacqueline: wat een geweldige meid. Al je problemen en verdriet vergeet je als zij je weet op te zwepen. Geweldig en dat ze al de liedjes er zo goed wist in te krijgen. De eerste keer dat René me belde voor ons v.v.v. koor dacht ik nog “6 liedjes zingen en klaar is kees”, maar nee hoor het werd een geweldig half jaar: één en al feest. Ik zie nu veel mensen van de opera uit Tuindorp met boodschappen doen en dan natuurlijk even een praatje. Hartekreet: ga zo door misschien toch een vast koor in Tuindorp erbij? Erna van Tholl, koor en figurant: Het meest is me bijgebleven: de saamhorigheid en de deskundigheid.,John en alle mensen er om heen, hebben er een mooi geheel van gemaakt en het voelde daardoor als een warm bad. Dat groeide en groeide tot een mooi geheel. Ik zou het zo weer over willen doen! ! ! Dus het smaakt naar meer. Marianne Regeer, alt: Meest bijgebleven: de samenwerking. De grote inzet van IEDEREEN. De professionaliteit van de organisatoren. Maar het leefde echt wel in de buurt. Je had voor- en tegenstanders.(vooral wat het allemaal kostte natuurlijk). Maar over het algemeen, heeeeeel veeeel 24
positieve reacties. Hartekreet: Een permanente volksopera hier in de buurt. En natuurlijk...weer meedoen. Sylvia Wolkers, Ada: Het overwinnen en overtreffen van mezelf. De drang naar de repetitie uren, heerlijk zingen en optreden samen. En uiteindelijk mijn eigen dochter en haar vriendin die toch het toneel op gingen, super!!!! Hartekreet: O, ja die heb ik wel. Dank jullie wel voor deze fantastische ervaring!!!!!!!! Ik wil graag nog twee momenten belichten, ten eerste wil ik René bedanken voor het inbrengen van de Parel vissers in de opera. Als ik het terugluister een aantal keer in de week, krijg ik elke keer weer een soort gelukzalig gevoel in mijn lijf, super dank Noor Voorsluijs, koor. Ik kwam er achter dat ik best wel kon zingen, ook al heeft iedereen altijd gezegd van niet. Ik heb ontzettend veel lol gehad. Petje af voor iedereen die zich ingezet heeft. Opera is geweldig!!!! Ook al ben ik import, nu hoorde ik bij "ons"Tuindorp. Zelfs zingen in de regen is leuk, net als in het liedje..... Wat was het leuk, vanaf dag 1!!!! En wat duurt het lang voordat je afgekickt bent. Ik hoorde van iemand in het publiek dat er diverse traantjes werden gelaten. Vooral bij de watersnoodramp en de sirenes. De teksten en het verhaal waren raak!!! Hartekreet: NOG EEN KEER! Wilma Weerstand, oma: wat me bij is gebleven dat is de auditie en de eerste avond dat we elkaar voor het eerst ontmoeten en natuurlijk de repetitie 's. Wat ook geweldig was was de tweede avond van de uitvoering: de stromende regen en dat iedereen bleef zitten en daarna de ontlading van de hele groep. Geweldig was dat. Maar nu zitten Joop en ik te wachten tot we een berichtje krijgen dat we ergens anders gaan zingen. We zitten in een heel diep gat moet je weten en we missen de mensen. Hartekreet: Ja nog een mooie opera zingen met elkaar, maar dan wil ik geen geest zijn. Wel een lieve fee . Els van Bulderen, koor: De wens om samen iets op poten te zetten is mij het meest bijgeleven. Ik heb nieuwe kennissen gemaakt. Erik Peek, bas: Het samen toewerken naar de finale en de kick die ik daarvan kreeg. Ik houd niet van opera, maar dat maakte eigenlijk niet uit. Hartekreet: Meer volksopera in de wereld. Iris Bouw, dochter Joop: Alle avonden, gezelligheid we leken wel familie. Alle liedjes, alles samen doen. Anekdote: Mijn moeder is veel mensen tegengekomen die het een feest vonden zoals het vroeger op het Zonneplein was als er braderie of feest was. Mensen vragen ook of het niet vaker kan zulke activiteiten op het plein. Hartekreet: dat ik het heel leuk vond en dat iedereen het goed deed en aardig was. Ik zou het zo nog eens zou willen doen. Super! Ingrid Roozendaal, koor en figurant: Het was voor mij de 1e keer dat ik aan een dergelijk project heb meegewerkt, dus alles heeft indruk gemaakt. De volksopera leefde enorm in Tuindorp-Oostzaan en was ook in de rest van Noord bekend. Van mijn activiteitenclub heb ik na afloop nog diverse bedankjes gekregen. Ada Rozema, mevr.Jansen v d loonadministratie: De vrolijkheid en het plezier en de inzet van alle mensen. Anekdote: Een buurvrouw zei vandaag, dit is wel het mooiste wat ze ooit op het Zonneplein hebben gedaan. Hartekreet: veel lof voor iedereen die hier aan heeft meegewerkt. Renate Zegerius, alt: De saamhorigheid , het willen bereiken van iets moois . De hartelijkheid , gezelligheid . Uiteindelijk de mooie uitvoeringen (ondanks het weer). De opera die zo knap was geschreven. De reactie van mensen die de opera bezochten. Allen waren ze vol lof. Het was altijd een feeststemming. Anekdote: Kinderen uit de buurt roepen ook Samen , samen etc. 25
Ad van Rijn (algemeen directeur NDSM): Wat mij het eerst te binnen schiet, is de energie die het mij heeft gegeven. Mijn lijf laat mij nog wel eens in de steek en ik moet erg mijn best doen om heel dicht bij mijzelf te blijven en te luisteren naar mijn lichaam. Het elke week bezig zijn met het koor en bij de zangcoach heeft mij een enorme boost gegeven. Anekdote: Toen ik op mijn fiets op weg was naar de generale repetitie en even vast kwam te zitten in een van de smalle Tuindorpse straatjes, vroeg ik aan een oud mannetje die in zijn tuintje zat of hij wel naar de opera kwam dat komende weekend. De bevestiging kwam niet alleen van dat oude mannetje maar uit alle tuintjes kwamen positieve kreten. Hartekreet: Samen, samen, samen met elkaar........ niet alleen in Tuindorp, maar in heel Noord en de rest van de wereld. Annelies van Dooren, koor en zus van Dries: Meest bijgebleven zijn de intense repetitie-avonden, waarvan ik heb genoten en te zien hoe van niets iets werd. Hartekreet: Dankbaar dat ik dit heb mogen beleven,van auditie t/m afterparty, steeds meer samen!
Sponsors Sponsors Ymere Stadsdeel Amsterdam Noord Amsterdams Fonds voor de Kunst VSB Fonds Rabobank Coöperatiefonds Stichting Steunfonds BJA/COW Stichting NDSM Stadgenoot Schram Studio’s/ Golden Eye Roskam Verhuur Simon Rhebergen Composites BV Botel Stadsherstel NV MTS Patkel Humanitair Fonds 71 Alternatief Kostuum Met dank aan Ruud van der Sluis NDSM-museum George Janssen - Ymere Frank Alsema - Stichting NDSM Sander Kessels, Lollibomb Peter Faber Stichting Cultuurhuis Noord Theaterstraat WijkopbouworgaanTuindorp Oostzaan
Notariskantoor Eveline Schot E.P. Administratie Orkestmateriaal.nlPeter Schlamilch Cordaan de Werf Speeltuin TOZ Bethelkerk Bootbank.org Historisch Beeldmateriaal: Historisch Archief Tuindorp Oostzaan Historisch Centrum Amsterdam Noord Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis NDSM-museum Open Studio Producties Stadsarchief Amsterdam Y Kantine Speciale dank aan álle vrijwilligers uit Tuindorp en iedereen die genoemd had moeten worden Verslag Paul Vonk Foto’s Paul Vonk, de Fotokelder, Tessa Joose, Jos van Zetten.
26
