Inhoud
Inleiding
8
Leeswijzer
10
Motiverende gespreksvoering: een introductie Wat is motiverende gespreksvoering? Kenmerken van motivatie Waarom werkt motiverende gespreksvoering? Motiverende gespreksvoering in het sociaalagogische werkveld
14 14 15 16
2 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7
Theorie en achtergronden Definitie en oorsprong van MG MG en de cliëntgerichte gespreksmethode MG en de zelfdeterminatietheorie MG en self-efficacy MG en de reactantietheorie MG en cognitieve dissonantie MG en de zelfperceptietheorie
21 21 22 23 35 38 39 41
3 3.1 3.2 3.3
Grondhouding en werkingsprocessen Grondhouding Processen in de begeleiding van gedragsverandering Stadia van verandering: Prochaska en DiClemente
44 44 47 49
4 4.1 4.2
Verschillende contexten en communicatiestijlen Drie stijlen Combineren van stijlen
52 52 59
5 5.1
De relatie aangaan Het belang van de relatie
61 61
1 1.1 1.2 1.3 1.4
16
6
Motiverende gespreksvoering voor sociaalagogisch werk
5.2 5.3 5.4 5.5 5.6 5.7
Contact leggen en relatieopbouw Doelgerichtheid in cliëntgerichte gesprekstechnieken Open vragen stellen Reflecteren Bevestigen Samenvatten
62 62 64 71 78 80
6 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5
Focus aanbrengen Focussen Agenda en gespreksopening Richting bepalen Je eigen zorg (en doel) bespreekbaar maken Informatie verstrekken, advies geven
83 83 84 86 90 91
7 7.1 7.2 7.3 7.4 7.5 7.6 7.7 7.8 7.9
Verandertaal: uitlokken van wensen en mogelijkheden 95 Waarom veranderen mensen niet? 95 Ambivalentie als aangrijpingspunt voor verandering 99 Ambivalentie verkennen 101 Van ambivalentie naar verandertaal 102 Verandertaal uitspreken 105 Verandertaal uitlokken 107 Vertrouwen uitlokken 110 Verandertaal versterken 112 Andere manieren om verandertaal op te roepen 113
8 8.1 8.2 8.3
Bezwaartaal Vormen van bezwaartaal Omgaan met bezwaartaal Gesprekstechnieken voor het verkennen van bezwaartaal
116 116 117
Weerstand Wat is weerstand? Situaties met verhoogde kans op weerstand Omgaan met weerstand Opgedrongen of afgedwongen doelen Omgaan met afspraken, regels, procedures en sancties Overige gesprekstechnieken om weerstand te voorkomen en te verminderen Omgaan met agressie
124 124 126 127 128
9 9.1 9.2 9.3 9.4 9.5 9.6 9.7
119
129 133 135
7
Inhoud
10 10.1 10.2 10.3 10.4 10.5 10.6 10.7 10.8
Plannen Wanneer begint het planningsproces? Stevigheid van verandertaal Gereedheid herkennen Overgangssamenvatting Activeren Commitment opbouwen in de voorbereidingsfase Begeleiden van de actiefase Volhouden van de actie
137 137 138 138 139 141 144 152 155
Casuïstiek
158
Literatuur
179
Register
182
Inleiding
Dit boek is geschreven voor professionals en studenten in de werkvelden Sociaal Pedagogische Hulpverlening, Maatschappelijk Werk- en Dienstverlening en aanverwante beroepsgroepen. Professionals die zich in hun werk in meer of mindere mate voor de taak gesteld zien cliënten te stimuleren om ervoor te kiezen hun leven en/of werken anders in te richten. Om anderen te helpen stappen te zetten op weg naar nieuwe gewoontes, naar gezonder of kansrijker gedrag waar zij zich uiteindelijk prettiger bij voelen. Dit boek is in de eerste plaats praktijkgericht. Het biedt concrete handvatten voor het doelgericht beïnvloeden van anderen op weg naar een andere manier van leven, die uiteindelijk ook door henzelf als beter ervaren wordt. Gedrag veranderen is hard werken. Ga maar na: hoe vaak ben je er zelf in geslaagd om bewust en met blijvend resultaat echt iets in je leven te veranderen? Als je daar even bij stilstaat, is het logisch dat het voor anderen ook niet makkelijk zal zijn. In dit boek bieden we inzicht in valkuilen, achtergronden en oplossingsrichtingen. De aangedragen oplossingen zijn waar mogelijk evidence based. De gespreksmethodiek die we beschrijven is vooral gebaseerd op motiverende gespreksvoering − oorspronkelijk motivational interviewing − verder afgekort als MG. MG is een gespreksmethode waarvan uit wetenschappelijk onderzoek is komen vast te staan dat ze bijdraagt aan het vergroten van de kans op daadwerkelijke en blijvende gedragsverandering. De toepassing van de motiverende insteek bij het begeleiden van gedragsverandering van cliënten neemt sterk toe in diverse werkgebieden. De belangrijkste reden is dat uit onderzoek steeds weer blijkt dat hij meestal effectiever, sneller en langduriger tot stabiele gedragsverandering leidt dan andere aanpakken.
Inleiding
De eerste breed toegankelijke publicatie over de toepassing van motiverende gespreksvoering, van William R. Miller en Stephen Rollnick, verscheen in 1991 in de Verenigde Staten. Zij ontwikkelden deze aanpak op basis van hun werk in de verslavingszorg. De eerste Nederlandse vertaling verscheen in 2005 onder de titel Motiverende gespreksvoering: een methode om mensen voor te bereiden op verandering. Daarna is de belangstelling voor motiverende gespreksvoering alleen maar gegroeid. Motiverende gespreksvoering wordt inmiddels toegepast door huis- en bedrijfsartsen, in de verslavingszorg, de jeugdzorg, het gevangeniswezen, op consultatiebureaus en GGD’s, in revalidatiecentra, door loopbaan- en re-integratiecoaches et cetera. MG vormt de kern van de hier beschreven aanpak. Deze is waar nodig door ons aangevuld met technieken uit de oplossingsgerichte therapie, onze eigen inzichten en andere praktische hulpmiddelen voor het vormgeven en volhouden van een effectief verandertraject. Onze dank gaat allereerst uit naar Evelien Schippers, die ons in 2004 in aanraking bracht met de aanpak en ons samen met andere trainingsacteurs van haar bureau Dubbel E in staat stelde om een training vorm te geven die wij in diverse varianten nu al zo’n zes jaar met veel plezier verzorgen. Daarnaast hielp zij ons bij het realiseren van meerdere educatieve videoproducties. Ook danken we Frans Vlek van de Netherlands School for Public and Occupational Health (NSPOH). Hij stimuleerde ons om door te gaan op de ingeslagen weg en investeerde in de ontwikkeling van educatieve materialen zoals e-learning en een praktijkboek voor werkers in de gezondheidszorg. Ook nu heeft hij weer met ons meegedacht. Tot slot danken we de deelnemers aan onze trainingen. Hun reacties hebben ons gesterkt in onze overtuiging dat de kennismaking met motiverende gespreksvoering een verrijking is voor alle professionals die ervoor staan om mensen te ondersteunen bij daadwerkelijk veranderen. Het doet ons veel genoegen om met dit boek een volgende stap te zetten in de verspreiding van dit prachtige gedachtegoed. Michaela van der Veen en Frank Goijarts
9
