IX
Inhoud 1
Oriëntatie op kraam, kind, jeugd in het ziekenhuis 1
1
Zorgvragers op de kraam- en kinderafdeling 2
1.2
Het moederschap 2
1.1
1.3
Inleiding 2 1.2.1
1.2.2
Etniciteit en moederschap 3
De kraamafdeling (afdeling Verloskunde) 4
1.3.1
De zwangere 4
1.3.3
De kraamvrouw 4
1.3.2
1.3.4
1.3.5 1.4
Tijdstip van het moederschap 2
1.3.6
De barende 4
Zorgvragers met zwangerschapsproblemen 4
De partner 5
De pasgeborene 5
De kinderafdeling 5 1.4.1
1.4.2
De zuigeling 5
De peuter, de kleuter, het schoolkind en de tiener 6
2
Geschiedenis van de kraam- en k inderverpleegkunde 7
2.2
Verloskunde 7
2.1
2.3
Inleiding 7 2.2.1
2.2.2
Geschiedenis van de verloskunde 7 De afdeling Verloskunde 10
Kinderverpleegkunde 13 2.3.1
2.3.2
Geschiedenis van de kinderverpleegkunde 13 De kinderafdeling 15
3
Proces van intake tot beëindiging zorgverlening 19
3.2
Proces van opname tot
3.1
Inleiding 19
en met ontslag van de zwangere 19 3.2.1
De opname van een zwangere 19
3.2.3
Na de partus 21
3.2.2
3.3
3.2.4
De eerste opvang 20
Ontslag uit ziekenhuis of instelling 21
Proces van opname tot en met ontslag van het kind 22
3.3.1
De opname 22
3.3.3
Ontslag of overplaatsing 24
3.3.2
Na de opname 23
X
4
Het verpleegkundig proces 25
4.2
Het verpleegkundig proces bij de fysiologische bevalling 25
4.1
Inleiding 25 4.2.1
Gegevens verzamelen 25
4.2.3
Evalueren en rapporteren van de zorg 27
4.3.1
Bepalen van de zorgbehoefte van kinderen 29
4.2.2 Verpleegkundige diagnose, zorgdoel en interventies 26
4.3
Het verpleegkundig proces bij het kind 28
5
Verwerkingsopdrachten 35
2
De normale zwangerschap 41
6
Ontstaan en ontwikkeling van de zwangerschap 42
6.2
Anatomie en fysiologie van de geslachtsorganen 42
6.1
6.3
Inleiding 42 6.2.1
Geslachtsorganen van de vrouw 42
6.2.2 Geslachtsorganen van de man 43 Het ontstaan van de zwangerschap 43
6.3.1
De zaadcel 44
6.3.2 De eicel 44
6.3.3 De menstruatiecyclus 44 6.3.4 Bevruchting 46
6.3.5 Zwangerschapstests 47
6.3.6 Geslacht van het kind 47 6.3.7
Innesteling 48
6.3.8 Verstoorde ontwikkeling 49
6.4
Ontwikkeling van het embryo 51
7
Lichamelijke en geestelijke veranderingen tijdens de zwangerschap 54
7.2
Lichamelijke verschijnselen 54
7.1
7.3
7.4
Inleiding 54
Psychische verschijnselen 59 Zwangerschapscursussen 61
8
Prenatale zorg 63
8.2
Preconceptionele zorg 63
8.1
8.3
8.4 8.5
Inleiding 63
Doel en frequentie van prenatale zorg 64
Onderzoeken en controles bij de zwangere vrouw 64 Onderzoeken en controles bij de ongeboren baby 67
XI
9
Lichamelijke verzorging en levenswijze van de zwangere 74
9.2
Lichaamshygiëne 74
9.1
9.3
9.4 9.5
9.6
9.7
Inleiding 74 Voeding 75
Roken en alcohol 77
Medicijn- en drugsgebruik tijdens de zwangerschap 79 Verpleegkundige z orgverlening 79
Voorkomen van infecties tijdens de zwangerschap 79
9.8
Sport, sauna, zonnebank 80
9.10
Geboorteplan 81
9.9
Seksualiteit 81
10
Verwerkingsopdrachten 83
3
De normale bevalling 89
11
Bevallingslocaties 90
11.1
11.2
Inleiding 90
Thuisbevalling 90
11.3
Verplaatste thuisbevalling of poliklinische bevalling 90
11.5
Klinische bevalling 92
11.4
12
12.1
12.2
12.3
12.4
Kraamhotel 91
Anatomie en fysiologie van de normale bevalling 95
Inleiding 95
Het baringskanaal 95
12.2.1 De weg door het baringskanaal 96 12.2.2 De ligging van de baby 96 Weeënactiviteit 98
12.3.1 Invloed van hormonen 98 12.3.2 Soorten weeën 99 De bevalling 100
12.4.1 Tijdstip van de bevalling 100
12.4.2 Houdingen tijdens de bevalling 101 12.4.3 Perioden tijdens de bevalling 103
13
Verpleegkundige begeleiding en bewaking t ijdens de bevalling 109
13.1
Inleiding 109
13.3
Begeleiding tijdens de ontsluitingsperiode 109
13.2
Observaties 109
13.3.1 Voorbereiding op de baring 110 13.3.2 De naderende baring 112
XII
13.4
Begeleiding tijdens de uitdrijvingsperiode 114 13.4.1 Instrumenten en medicijnen 114 13.4.2 Perstechniek 115
13.4.3 De partner betrekken bij de p artus 115 13.4.4 Uitleg geven over een e pisiotomie 115
13.5
13.4.5 De geboorte 116
Begeleiding tijdens de nageboorteperiode 117 13.5.1 Het eerste contact 117 13.5.2 Feliciteren 118
14
14.1
14.2
Verpleegkundige zorg direct na de bevalling 119 Inleiding 119
Observatie van de baby en de ouders 119
14.3
Observatie en lichamelijke verzorging van de kraamvrouw 120
14.5
Verpleegkundig proces 127
14.4
Observatie en lichamelijke verzorging van de pasgeborene 121
14.5.1 Verpleegkundige anamnese bij opname op de verloskamer 127 14.5.2 Bijzonderheden signaleren en rapporteren 128 14.5.3 Het verpleegplan op de verloskamer 131 14.5.4 Het baringsverslag 131
14.5.5 Evaluatie van het verpleegproces 132
15
Verwerkingsopdrachten 133
4
Het normale kraambed 139
16
Verpleegkundige zorg tijdens de kraamperiode 140
16.2
De postnatale periode 140
16.1
16.3
16.4
Inleiding 140
16.2.1 Kraamzorg in een ziekenhuis 141
16.2.2 Psychosociale veranderingen in het leven van de ouders 141 Herstel van de kraamvrouw 142
16.3.1 Veranderingen in het lichaam door de bevalling 142 16.3.2 Invloed van hormonen na de bevalling 143
Observatie en verzorging van de kraamvrouw 145
16.4.1 Ondersteuning in de dagelijkse verzorging 145
16.4.2 Specifieke observaties en verpleegkundige acties 146 16.4.3 Overige lichamelijke aspecten 151
17
Voeding van de pasgeborene 153
17.2
Wel of geen borstvoeding geven? 153
17.1
Inleiding 153
XIII
17.3
Anatomie en fysiologie van de borsten 156
17.3.1 Op gang komen van de melkproductie (lactatie) 156
17.3.2 Voorbereiding op borstvoeding 157 17.3.3 Vraag en aanbod 158 17.3.4 Voedingstijden 160
17.3.5 Nazorg na het voeden 160
17.3.6 Aandachtspunten bij de borstvoeding 161
17.4
17.3.7 Kolven 164
Flesvoeding geven 165
17.4.1 Flessen en spenen 165
17.4.2 Voedingsschema of ‘on demand’ 166
18
Verzorging van de pasgeborene 167
18.2
Observatie en zorg bij de pasgeborene 167
18.1
Inleiding 167
18.2.1 Temperatuur 167 18.2.2 Ademhaling 167 18.2.3 Urineren 168
18.2.4 Ontlasting 168
18.2.5 Darmkrampjes 168 18.2.6 Spugen 168 18.2.7 Kleur 169
18.3
18.2.8 Slaap- en waakritme 169
Hygiënische verzorging van de pasgeborene 170 18.3.1 Hoe houd je een pasgeborene vast? 170 18.3.2 Verschonen 171
18.4 18.5
18.3.3 Baden 172
Postnatale screening 173
Ontslag uit het ziekenhuis 175
19
Verwerkingsopdrachten 177
5
Groei, ontwikkeling en verzorging 181
20
Groei, ontwikkeling en verzorging van de zuigeling 182
20.2
Normale lichamelijke ontwikkeling 182
20.1
Inleiding 182
20.2.1 Groei 182
20.2.2 Mictie en ontlasting 183 20.2.3 Slaap 183
20.2.4 Huilen 183
20.2.5 Tanden 184
XIV
20.3
20.2.6 Fontanellen en schedelnaden 184
Normale psychosociale en motorische ontwikkeling 184
20.3.1 Grove motoriek 186 20.3.2 Fijne motoriek 187
20.3.3 Communicatie 187
20.3.4 Adaptatie, persoonlijkheid en sociaal gedrag 188
20.4
20.3.5 Behoeften van de zuigeling 189 Zorgen voor de zuigeling 189
20.4.1 Verzorging van een zuigeling in het algemeen 189
20.4.2 Lichamelijke zorg voor de z uigeling 189
20.4.3 Psychosociale zorg voor de z uigeling 190
20.5
20.6
20.4.4 Voeding van een zuigeling 191
Effecten van scheiding voor de zuigeling 192 Preventie voor de zuigeling 192
21
Groei, ontwikkeling en verzorging van de peuter 193
21.2
Normale lichamelijke ontwikkeling 193
21.1
Inleiding 193
21.2.1 Mictie en ontlasting 194 21.2.2 Slaap 194
21.2.3 Huilen 194
21.2.4 Tanden 195
21.3
21.2.5 Fontanellen en schedelnaden 195
Normale psychosociale en motorische ontwikkeling 195
21.3.1 Grove motoriek 195 21.3.2 Communicatie 196
21.4
21.3.3 Behoeften van de peuter 198 Zorgen voor de peuter 198
21.4.1 Verzorging van een peuter in het algemeen 198 21.4.2 Lichamelijke zorg voor de p euter 198
21.4.3 Psychosociale zorg voor de peuter 199
21.5
21.4.4 Voeding van een peuter 199
Effecten van scheiding voor een peuter 200
22
Groei, ontwikkeling en verzorging van de kleuter 202
22.2
Normale ontwikkeling 202
22.1
Inleiding 202
22.2.1 Groei 202
22.2.2 Voeding 202
22.2.3 Mictie en ontlasting 203 22.2.4 Slaap 203
22.2.5 Tanden 203
XV
22.3
Normale psychosociale en motorische ontwikkeling 203 22.3.1 Grove en fijne motoriek 204 22.3.2 Communicatie 204
22.3.3 Adaptatie, persoonlijkheid en sociaal gedrag 204
22.4
22.3.4 Behoeften van de kleuter 205 Zorgen voor de kleuter 205
22.4.1 Verzorging van de kleuter in het algemeen 205
22.4.2 Lichamelijke zorg voor de k leuter 205
22.4.3 Psychosociale zorg voor de k leuter 206 22.5 23
23.1
23.2
22.4.4 Voeding van de kleuter 206
Effecten van scheiding voor de kleuter 206
Groei, ontwikkeling en verzorging van het schoolkind 208
Inleiding 208
Normale lichamelijke ontwikkeling 208 23.2.1 Groei 208
23.2.2 Mictie en ontlasting 208 23.2.3 Slaap 209
23.2.4 Tanden 209
23.3
23.2.5 Seksuele ontwikkeling 209
Normale psychosociale en motorische ontwikkeling 209
23.3.1 Grove en fijne motoriek 209 23.3.2 Communicatie 210
23.4 23.5
23.6 23.7
23.8 24
24.1
24.2
23.3.3 Adaptatie, persoonlijkheid en sociaal gedrag 210 Behoeften van het schoolkind 211
Opvoeding van het schoolkind 211
23.5.1 Onderwijs 211
Voeding van het schoolkind 212
Psychosociale zorg voor het schoolkind 214
Effecten van scheiding voor het schoolkind 214 Groei, ontwikkeling en verzorging van de tiener 216
Inleiding 216
Normale lichamelijke ontwikkeling 216 24.2.1 Groei 216
24.2.2 Voeding 217 24.2.3 Slaap 217
24.2.4 Tanden 217
24.2.5 Seksuele ontwikkeling 217
XVI
24.3
Normale psychosociale en motorische ontwikkeling 218 24.3.1 Grove en fijne motoriek 218 24.3.2 Communicatie 218
24.4 24.5
24.3.3 Adaptatie, persoonlijkheid en sociaal gedrag 218 Behoeften van de tiener 219 Zorgen voor de tiener 220
24.5.1 Lichamelijke zorg voor de tiener 220
24.5.2 Psychosociale zorg voor de t iener 221
24.6
24.5.3 Voeding van de tiener 221
Effecten van scheiding voor de tiener 222
25
Verwerkingsopdrachten 223
6
Het zieke kind 231
26
Het zieke kind in het ziekenhuis 232
26.2
Verschil in ziektebeeld
26.1
26.3
Inleiding 232
en verschijnselen bij v olwassenen en kinderen 232 De diagnose 232
26.3.1 Algemene observatie 233
26.3.2 Specifieke observaties 234
26.3.3 Gedragsproblemen 236 26.4
26.3.4 Stressvermindering en prikkelarm verplegen 236 Angst en pijnbeleving bij kinderen 238
26.4.1 Wat is pijn? 238
26.4.2 Observeren bij pijn 238
26.4.3 Ouders van een kind met pijn 240
26.4.4 Waaruit kan pijnbestrijding bestaan? 241
27
Preoperatieve en postoperatieve zorg bij kinderen 242
27.2
Voorbereiding op een operatieve ingreep 243
27.1
27.3
27.4
Inleiding 242
Preoperatieve zorg 243
Postoperatieve zorg 245
27.5
Ontslag 245
28
Verwerkingsopdrachten 247
27.6
Dagbehandeling 246
XVII
7 29
Aandoeningen van de luchtwegen 251 Keel-, neus- en oorproblemen bij kinderen 252
29.1
Inleiding 252
29.3
Hazenlip (schisis) 252
29.2 29.4 29.5
29.6 29.7
Keel, neus en oren 252 Neusverkoudheid bij zuigelingen 257 Neus- en keelamandelen 258
Middenoorontsteking (otitis media) 261 Lijmoor (otitis media met effusie) 262
30
Aandoeningen van de luchtwegen bij kinderen 264
30.2
Aandoeningen van de bovenste luchtwegen 264
30.1
30.3
Inleiding 264
30.2.1 Pseudokroep (laryngitis subglottica) 264
30.2.2 Inademing van een vreemd voorwerp 267 Aandoeningen van de lagere luchtwegen 268
30.3.1 Longontsteking (pneumonie) 268 30.3.2 RS-virusbronchiolitis 270
31
Chronische aandoeningen aan de luchtwegen bij kinderen 273
31.1
Inleiding 273
31.3
Taaislijmziekte (cystic fibrosis, CF) 277
31.2
Astma 273
32
Verwerkingsopdrachten 284
8
Aandoeningen van het maag-darmkanaal 289
33
Kinderen met aangeboren afwijkingen van het gastro-intestinale systeem 290
33.2
Malrotatie 290
33.1
33.3
33.4
Inleiding 290
Hernia diaphragmatica 291 Buikwanddefecten 292
34
Aandoeningen van het maag-darmkanaal bij kinderen 293
34.2
Buikpijn 293
34.1
34.3
34.4 34.5
Inleiding 293
Maag-darmontsteking (gastro-enteritis) 293 Gastro-oesofageale reflux 297 Obstipatie 301
XVIII
34.6
Voedselallergie en coeliakie 304
34.6.1 Koemelkeiwitallergie 304
34.6.2 Glutengevoelige spruw (coeliakie) 306
35
Verwerkingsopdrachten 310
9
Huidaandoeningen en infecties 313
36
Huidaandoeningen bij kinderen 314
36.2
Aangeboren huidafwijkingen 314
36.1
36.3
Inleiding 314
36.2.1 Vaataandoeningen 314
36.2.2 Pigmentafwijkingen van de huid 316
Allergische huidaandoeningen bij kinderen 316 36.3.1 Galbulten (urticaria) 316
36.3.2 Anafylactische reactie 317 36.4
36.3.3 Atopisch eczeem 317 Infecties 319
36.4.1 Impetigo 320
36.4.2 Herpes simplex 320
36.4.3 De ziekte van Lyme 322
36.4.4 Wratjes (verrucae vulgares) 323
36.4.5 Waterwratjes (mollusca contagiosa) 323 36.4.6 Parasitaire huidaandoeningen 323 36.4.7 Seborroïsch eczeem 324
37
Infecties bij kinderen 325
37.2
Onderzoek bij infecties 325
37.1
Inleiding 325
37.2.1 Bloedonderzoek 325
37.2.2 Bacteriologisch onderzoek 326
37.3
37.2.3 Virologisch onderzoek 326
Ziekte van Pfeiffer (mononucleosis infectiosa of klierkoorts) 326
37.4
Hersenvliesontsteking (meningitis) 327
37.6
Meningokokkenziekte 333
37.5
Sepsis 331
38
Besmettelijke kinderziekten 336
38.2
Het Rijksvaccinatieprogramma in Nederland 336
38.1
38.3
38.4
Inleiding 336
Waterpokken (varicella) 337
Kinkhoest (pertussis) 339
XIX
39
Verwerkingsopdrachten 343
10
Ongelukken en chirurgie 347
40
Ongelukken met kinderen 348
40.2
Brandwonden 348
40.1
Inleiding 348
40.2.1 Diepte van de brandwond 349
40.2.2 Grootte van de brandwond 351
40.2.3 Complicaties 352 40.3 40.4
41
40.2.4 Zorg aan kinderen met brandwonden 352 Botbreuken (fracturen) 354
40.3.1 Frequent voorkomende fracturen bij kinderen 358 Vergiftigingen 359
40.4.1 Vergiftigingen via de luchtwegen 361 Chirurgische en orthopedische aandoeningen bij kinderen 362
41.1
Inleiding 362
41.3
Pylorusstenose 364
41.2 41.4
41.5
Appendicitis 362 Invaginatie 366
Problemen bij de indaling van de zaadballen 368 41.5.1 Liesbreuk 368
41.5.2 Hydrocele 369
41.5.3 Niet-ingedaalde testis 369
41.6 41.7
41.8
41.9
41.5.4 Retractiele testis 370 Navelbreuk 370 Circumcisie 371
Congenitale heupdysplasie 371 Klompvoet 375
42
Verwerkingsopdrachten 376
Bijlagen 381
Begrippen 388
Register 394
Bronnen en gebruikte websites zijn opgenomen op www.trajectvenv.nl.
