INGHELBERT VAN NASSAU STEDEHOUDER

[VI. 1492]

INGHELBERT VAN NASSAU STEDEHOUDER [f 496 r]

DIE VAN GHENDT1 trecken met machte, by nachte, naer Dixmude2. Want zij

daer ontboden waren van eenighe vander stede, daer mede zy aliance ghemaect hadden; ende want zeere gheurosen3 was4; met de intelligentie die zy van binnen hadden, [zij] quamen ouer de vesten ende sloughen die vander auwette doot ter poorte, de welcke sober wacht hielden. Een hout man vander stede diet gheware wiert, liep haestelic naer der Mart, roupende: “Alarme, Alarme.” [Hij] wiert dootghesmeten5. Daernaer eenen Cornelis Jooris6, vrijlaet ende scepene vanden Vrijen, tgheruchte hoorende, meen-ende vut zijne huuze ter Mart te gane, wort dootghesmeten. De Ghentenaers wierden ter stont meester vander Mart ende vander stede; want al dat hem ter weere stelde, wiert dootghesmeten. [Zij] liepen in de lieder huusen7 ende ghecreghen grooten scat; zommeghe vrauwen ende 1

[In margine] JANUARIUS [1492] Die van Ghendt gheraken in Dixmude by intelligentie die zij van binnen hadden (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 513-514, Dagboek van Gent, 269 & Despars, Cronycke, IV, 508-509: van 19 tot 26 januari 1492 n.s.; de Doppere, Chronique, 19: “et Dixmudani wieren bystier ende goeloes, het was een plaghe Godten.”: van 20 tot 28 januari 1492 n.s.; Gilliodts-Van Severen, Inventaire, VI, 358 n. 2; Memorieboek der Stad Ghent, I, 359: 17 januari 1492 n.s.; Van de Putte, “Chronique”, 34; Vlaamsche Kronyk, 275: “Up sinte Sebastiaensdach XCI (o.s.) wonnen die van Ghendt Dixmude. Maer binnen VI weken (sic) moesten die weder laten, uutdraeghende alleenlic al tguent dat zy daerinne ghebrocht hadden.”: 19 januari 1492 n.s.). 2

Zie in het algemeen: Attali, 1492, 167-247; J.-M. Cauchies. “Les Pays-Bas en 1492: L’ Aube d’ un nouveaux Monde?”. Cahiers de Clio, n° 109 (Printemps 1992), 25-48; Janssen Perio, Nieuwe Wereld, 137-145, 462-463. 3

E.C. II, f. [273] ra: “[...] ende wel voorsien ende snachts quamen dye personen ouer thijs, want die ueste ouerurosen waren, ende seyden: “Wilt ghy Dixmude hebben, tes nu tijt, uolcht my.” Ende die van Ghendt trocken clouckelic ouer die veste,” [...]; Vlaamsche Kronyk, 275. 4

Vergelijk met de situatie te Brugge: “[...] omme te scuwene de inconvenienten ende dangieren die commen ende ghebueren zouden moghen vande eenighe emprinsen doen mochten upde poorters [...] dat terstont uut elke disenierscepe vande zes zestendeelen van deser stede eenen man ghaen sal ten vesten vande selve stede, ghestofffeirt met haexen, hauweelen of andre engienen omme aldaer thijs te brekene [...]” (Hallegeboden, 1491-95, f. 81 v/, dd. 18 januari 1492 n.s.) (Dewitte, “Rijden – Lidene – Maerct ”, 403). 5

[In margine] Cornelis Jooris, scepene vanden Vryen, dootghesmeten.

Cornelis, Cornil Jo(o)ris, filius Jacobs (^ Diksmuide 20 januari 1492 n.s.). Zie Bijlage : Prosopografie, nr. . 6

7

Cfr. supra n. .

het dagboek van romboudt de doppere

635

INGHELBERT VAN NASSAU STEDEHOUDER

mans liepen ouer de vesten met tgunt dat zij waenden te salueren; [zij] worden achterhaelt ende thuerlieder ghenomen. [f 496 v] DE GRAUE VAN NASSOU1 vande voornoomde entreprise gheaduerteirt wesende, dede vergaderen in grooter diligentie zyn garde die Tardenburch lach, met den volcke van Brugghe ende Ipere, midsgaders van Damme; ende [zij] trecken met ghe-scot naer Dixmude; [zij] bescieten de stede ende bestormense, zo dat de Ghentenaers die daer binnen waren, de stede moesten ouergheuen; behoudens dat zij daer vut trecken zouden alleenlic in huerlieder wanbaersen zonder2 meer, twelc hemlieden gheconsenteirt was. Men ghinc inquisitie doen wie dat zij waren die vander voornoomder entreprise weisten; van welcken wierden diuersche ghejustitiert3 als verraders. De garde van Damme ende andre bleuen binder stede ligghende ende roofden ende pillierden de lieden, ghelyc de Ghentenaers ghedaen hadden; ende [zij] ghecreghen veel goets ende scats, zo dat – als zy vuter stede vertrocken ende trocken wederom naer Damme – [zij] en weisten wat met de juweelen maken. Duudschen ende Inghelschen hijnghen de croesen4 ende zeluer scalen, lepelen ende anders an huerlieder hoeden ende bonnetten ende quamen zo naer Damme in huerlieder garnisoen. Tgarnison5 van Damme was6 de stede van Brugghe zeer scadelic ende den lande daer ontrent. [Zij] namen de lieden, beesten ende deden hemlieden die rentsoneren met ghelde, zo dat by hemlieden tLandt also veel scade van hemlieder lijden moeste, alst daer te vooren voor den paeijs ghedaen hadde; altijts causerende dat zy gheen betalinghe van huerlieder gaedsie en hadden, willende tzelue van die van Brugghe hebben. [Zij] deden een entreprise om in Brugghe te gheraken: [zij] quamen by nachte voor tSint Catheline poorte ende laghen meest ghedoken, in de nuchterstont7, ten opengane vander poorte in de 1

[In margine] De graue van Nassau ouervalt die van Ghendt in Dixmude soubitelic ende wort meester vander stede (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 513-514, Despars, Cronycke, IV, 509 & E.C. II, f. [273] rab; Histoire des Païs-Bas, 739). 2

[In margine] Verraders vander stede ghejustitiert (Memorieboek der Stad Ghent, I, 359-360). 3

[In margine] De garde van Damme pillieren de lieden in Dixmude, ghelyc de Ghentenaers ghedaen hadden. 4

[In margine] Insolentie vande soldaten duer den grooten roof (Despars, Cronycke,

IV, 509). 5

[In margine] Tgarnison van Damme de stede van Brugghe inderlic (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 514, Despars, Cronycke, IV, 510-511 & E.C. II, f. [273] rb). 6

was ) waren hs.; add. in marg. fº 485 b, 479 b.

7

Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 514: 28-29 januari 1492 n.s., in een andere versie.

Chronike176.wpd 636

het derde boek : 1492


bleekerien; ende [zij] meenden wel alle de beesten die men ter poorte zoude vutghedreuen hebben, ghenomen [t]hebben. Maer men wierdet gheware ende men dede de beesten wederom keeren in Brugghe. De voornoomde van Damme veruolchdense tot in de poorte ende sloughen een vande wakers doot; ende [zij] namen gheuanghen een van scapitains ghezellen, Jan Mariot ende keerden zo wederom naer Damme, roouende ende pillierende onder weghe al dat zy vonden. [Zij] en spaerden vriendt noch viant. JAN DENIS1, CAPITAIN IN GHENDT, trect heymelic vut Ghendt ende was een scipman, met ontrent hondert ghezellen – quade bouuen van Ghendt ende daer ontrent; ende [hij] gaet hem sterck houden vp het casteel van HONSDAM2 by Neuele, doende de stede van Ghendt veel scimps, roouende ende pillierende al datter ontrent was. Die van Ghent trecken vut met machte, met artillerie ende munitie, voor tvoornoomt Casteel van Honsdam ende bescietent ende bestorment, zoo datter veel3 volcx van beede zyden doot bleef; hendelic [zij] wonnen het Casteel ende staken het vier daer in; ende [zij] brochten den voornoomden capitain Jan Denis gheuanghen in Ghendt; ende [hij] wiert daernaer met meer ander onthooft4. MEVRAUWE VAN RAUESTAIN5, grauinne van Mer Philips, arriueirt met scoone state vut Vranckerijcken ter Sluus; aldaer [zij] zou eerlic ontfaen was. XVI OF 18 BINNELANDERS6, scepen van Nieupoort ende Oosthende, gheladen met coorne, wijn ende 1

[In margine] FEBRUARIUS [1492] Jan Denis, capitain in Ghendt, neemt zijn refuge, als viant vander stede, met zijn adherenten, vp tCasteel te Honsdam, by Neuele (Despars, Cronycke, IV, 509-510; E.C. II, f. [273] va: 10 februari 1492 n.s.). 2

Iden. Despars, Cronycke, IV, 510. (= Odonck).

3

[In margine] Jan Denis, met zijn adherenten, gheuanghen ende te Ghendt onthooft (E.C. II, f. [273] va: 14 februari 1492 n.s.; Memorieboek der Stad Ghent, I, 359: 13 februari 1492 n.s.; Van de Putte, “Chronique”, 35). 4

Despars, Cronycke, IV, 510: “[...], waerof endelinghe vermoeyt zijnde, joncheer Jan van Schoonhoven, die hoochballiu der zelver stede, beleyde tvoorscreven casteel met Gillis van den Bossche, die capiteyn van de Witte Caproenen, doende daer voorts tzamen zo veel devoirs dat zyder by assaute binnen gherochten ende gheheel in gloeyen stelden, met al tghuene dater binnen was, uytghesteken ende ghereserveert alleenelick die voornoemde capiteynen, [Philips] van Montmorancy ende Jan Denijs, daerof die eerste ter begheerte van Mer Philips van Cleven, ter Sluys ghesonden wiert ende dandere, te Ghendt u die Vrijdachmarct, onthaelst ende ghequartiert.” 5

[In margine] Mer vrauwe van Rauestain arriueirt vut Vranckerycken ter Sluus by haren man (E.C. II, f. [273] va). 6

[In margine] Scepen van Nieupoort ende Oosthende, gheladen met vitualie naer Brugghe, ghenomen van die vander Sluus ende Ghentenaers (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 515 & Despars, Cronycke, IV, 511; E.C. II, f. [273] va: 17 februari 1492 n.s.; Memorieboek der Stad Ghent, I, 357).


637


vastenfruut1, om te commen naer Brugghe. De welcke worden ghenomen van die vander Sluus ende Ghent; ende [zij] namen al datter in was ende voerden de scippers gheuanghen ter Sluus. 1

Zie voor de verkoopsstallen van vastenfruit te Brugge: De Smet, “Een Winkel”, 162-163; Despars, Cronycke, IV, 511; Dewitte, “Rijden – Lidene – Maerct ”, 402: “Dat alle de ghuene die loten zullen willen ter fighemaerct ende nuetemaerct jegens den toecommende vastene [1492], dat die hem commen doen bescauen ter plaetse ghecostumeirt ... ende es te wetene dat niement eenich vastenfruyt en zal moghen vercoopen dan up zijn gheloot stal.” (Hallegeboden, 1491-95, f. 88 r/).

Chronike176.wpd 638



DIE VAN GHENT1 verbarnen het clooster te Satruesinnen2 ende roofden coeyen, scapen ende peerden, ende voerdent al naer Ghendt. DIE VAN BRUGGHE3 trecken naer Aertrijcke om hemlieden te secoursen. Want de Ghentenaers waren daer zeer sterck. De capitain vanden Inghelschen wiert daer dootghesmeten. 1

[In margine] Satruesinnen verbarnt van die van Ghend (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 515; Despars, Cronycke, IV, 511-512; E.C. II, f. [273] vab). 2

Ook de Sint-Trudoabdij bleef dit zelfde jaar niet van een raid gespaard: “Item int iaer M CCCC ende XCVI [ende XC], up den XXX sten dach van Houst, doe zanc tcovent eerst waers de Messe vander Helegher Drievuldicheit ende ons pater doedse met dyake ende subdyake. Ende was doe gheordineert van pater [= Jan van Doorne] ende mer vrauwe [= Jacobina Terdelants] voorseyt ende XVIII ghedeputeerde, huter name van al tghemeene convent, alle iare eeuwelic ende ervelic ghezonghen te wordene duplex, up den II en dach van Houst, of vooren of naer de cause, waer omme volcht hier naer. Het ghesciede up sinte Pietersdach, up den eersten dach van Houst anno M CCCC ende XCII, dat som van de garnisoen dat inde stede van der Sluus was, gheheeten Zwitsen, hemlieden vermaten bin dier nacht te commene om ons Clooster al te pilgyerne. Dese mare was ons binder havende ontboden van goede, ghetrauwe vrienden die ter Sluus waren ende grote compassie up ons hadden. Pater ende mer vrauwe waren zeere wets, want al ons goet was thuus ende twas vele te spade om hiet te Brugghe waert te voeren. Aldus zo bevalent zij met devoter herten ons Clooster ende al datter in was, Onsen Heere [ende] Onser Vrauwe, de welke es patronesse. Ende onse Vader sinte Augustijn, mijn heere sint Truudt, onsen patroon ende mijn heere sint Anthonis, diens potente wij anghenomen hebben in de oorloghe in iaer M CCCC ende XC. Ende tcovent was al inde kerke ghedaen commen, huutghenomen som van de cloucsten die met pater ende mer vrauwe upt voorhof waren. Naer der middernacht zo zaghen zij alle een groot licht, of den hemel open ghedaen hadde ende zij zaghen ni elc anderen die up thof waren. Die ruters came[n] zo naer onse Clooster gheloopen datmense hoorde spreken ende tarnasch dat zij anhadden, hoorde clijncken; ende wij hoordent gheruchte inde kerke. Maer Onse Lieve Heere verzacht ende zij en quamen niet naerdere, noch ons Clooster en schiede doe ghene scade; ende tcovent ghijnc, naer de clocke twee, al te ruste waert. God sij ghelooft van sijnder gratie. Amen.” (Declerck, “Jaargetijdenboek van de Sint-Trudo Abdij te Brugge”, 249-250). Het betreft Jan van Doorne, rector van de abdij van 24 februari 1483 tot 21 november 1510 en abdis Jacobina Terdelants (1476-1513) (Ib., 247-248, 247 n. 2). 3

[In margine] Capitain vande Inghelschen dootghesmeten vande Ghentenaers ontrent Aertrycke (Ontbreekt aan Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 515 & Despars, Cronycke, IV, 512).


639


DE CALLIOTE VANDEN HOUTTE1 die mans ende vrauwen ende kynderen binnen Brugghe ten halze brochten, was2 een groote bout: 4 miten ende een cleene 2 miten; daertoe zeker collecteurs an alle poorten waren. DE CAPITAINEN3 vande garnisoenen taxeirden de ghegoede lieden te bringhen, te zeker huere ende platse, II hondert of IIIC guldens; ofte by faute van diere, dreichden tvier in stede te doen steken. VPDEN VASTENHAUENT4 was te Brugghe, vp de Vrydachmarct5, ghehouden een steicspel6, daerof berouper was Lodewic Metteneye, filius mer Cornelis7, scoutheeten van Brugghe, in zadelen van oorloghe met ghecroonde speeren. Daer teghens quamen den capitain van Damme, eenen Spaenjaert8, Duudschen ende andere9; ende [zij] triumpheirden zeere. Tsnauens hielt men groote maeltyt ende bancket, ten huuse vanden berouper ende capitain Tintevile10; tgheduerde twee daghen, al of in tlandt groote weilde ende [f 497 r]

1

[In margine] Collecteurs vp een calliote vanden houtte. Dit en wat volgt, ontbreekt aan Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 515 & Despars, Cronycke, IV, 512. 2

was ) was boven de lijn toegevoegd hs.

3

[In margine] Dreeghementen ende ouerlast vande soldaden (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 515-516, Despars, Cronycke, IV, 512, in een andere en ruimere versie & E.C. II, f. [273] vb: 28 februari 1492 n.s.). 4

[In margine] MAERTE [1492] Triumphant steicspel vp de Vrydachmart (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 516, Despars, Cronycke, IV, 512 & E.C. II, f. [273] vb[274] ra: 6 maart 1492 n.s.; Van den Abeele, Gezelschap van de Witte Beer, 127, 157). 5

Vergelijk met het steekspel of tournoy, honderd jaar eerder op de Markt van Brugge gehouden, op 11 maart 1392 (n.s.) (Maertens de Noordhout, Quelques Documents inédits, 712; van Zuylen van Nyevelt. & Van den Gheyn, “Miniatures, Manuscrits, Livres et Reliures”, 90, nr. 29 & A. Viaene. “Moderne Vertoning van historische Steekspelen 1839-1974”. B, LXXV (1974), 5-12). 6

Zie over tornooien en steekspelen in het algemeen: P. De Gryze. “Tornooien en Steekspelen ten tijde van Lodewijk van Gruuthuse”. Lodewijk van Gruuthuse. Mecenas en europees Diplomaat ca. 1427-1492, [Tentoonstellingscatalogus van de] gelijknamige Tentoonstelling (Brugge Gruuthusemuseum en O.-L.-Vrouwkerk, 19.9. - 30.11.1992), Brugge, 1992, 87-92; Gailliard, Glossaire flamand, 618-622; Id., Table analytique, 427-428). 7

Lodewijc Metteneye, filius Cornelis. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .

8

Iden.

9

[In margine] “Wie datter verliest, capitainen winnen”.

10

Jan van Thenteville, (van) Tinteville, (Fr. : Jean de Tinteville), ridder. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .


641


eendrachteghede paijs was gheweist hadde, zo dat men zeyde: “Wieder verliest, de capitainen winnen.” DIE VAN GHENDT1 trecken met ontrent 800 mannen int Cortrycsche om aldaer te roouen ende te pillieren. Die van Brugghe ende Curtrycke commen hemlieden teghen ende verslaen bet dan IIC Ghentenaers. De reste neempt2 de vlucht naer Ghendt ende vanck3 onder weghe X of XX landslieden die zy mede naer Ghendt voerden. DIE VANDER SLUUS4 verbarnen Ardenburch. Die van Ghent verbarnen de prochie van Wijnghene5 ende beroouen al datter was. DEN HERTOCH VAN GHELDER6, te weten den jonghen, ghezonden vut Vranckerijc met grooten state in Ghelderlant. DEN GROOTEN RAEDT7 wiert ghehouden te Brugghe. Aldaer vertoocht wiert tverzouck vanden Prinche omme alle zaken te bringhen tot eenen goeden appointemente ende paeyse. Daer vp8 dat de heere mer Philips van Cleuen ghegheuen was omme te andwoorden 14 daghen9. 1

[In margine] Veel Ghentenaers versleghen ontrent Cuertryke by die van Brugghe (Despars, Cronycke, IV, 512-513 & E.C. II, f. [274] ra: 28 maart 1492 n.s.). 2

neempt ) nemen hs.

3

vanck ) vanghen hs.

4

[In margine] Ardenburch verbarnt by die vander Sluus ende Wynghene by die van Ghendt (de Doppere, Chronique, 22: 22 maart 1492 n.s.; E.C. II, f. [274] rab). 5

Wingene, gem. in Kasselrij Kortrijk, prov. West-Vlaanderen, arr. Tielt, B. (Despars, Cronycke, IV, 513: 29 maart 1492 n.s.). 6

[In margine] Hertoch van Ghelder, den jonghen, vut Vranckerijc, compt in Ghelderlant (de Doppere, Chronique, 23: begin april 1492; P. van Peteghem. “... ‘El Ducado de Güeldres, que le (Carlos I) pertenecía’. Inleidende Beschouwingen bij de Rechtsvraag”. Verdrag en Tractaat van Venlo. Herdenkingsbundel, 1543-1993 (red.). F. Keverling Buisman e.a., (Werken uitgegeven door Gelre: Vereeniging tot Beoefening van Geldersche Geschiedenis, Oudheidkunde en Recht, 43), Hilversum, 1993, 41-57, 47, 56 (met lit.)). 7

[In margine] Vergaderinghe te Brugghe om de differenten vanden Lande te paisieren (E.C. II, f. [274] rb: 29 maart 1492 n.s.; [W. Groeninx.], Chronicon Trunchiniense, 637: 18 maart 1492 n.s.). 8

(E.C. II, f. [274] rb: “[...] ende mijn here Phelips van Rauestein soude daer vp verantwoorden binnen XIIII daghen.”; Gilliodts-Van Severen, Inventaire, VI, 358 n. 4: 14 januari 1492 n.s.). 9

daghen ) Cleuen dach ghegheuen was omme te andwoorden 14 daghen hs. in dezelfde hand.

Chronike178.wpd 642



DIE VAN GHENT1 winnen de stede van Geertsberghe ende beroouen de stede; [zij] bringhen het goedt vp waghenen te Ghendt ende veel gheuanghenen. Ende int vertrecken, steken tvier in veel huuzen. De Henewiers tzelue gheware wordende, veruolghense ende slaen in de steert; ende [zij] slaen veel Ghentenaers doot. [f 501 v]

Letteren van Respite om die van Brugghe van betalinghe2

“Englebert, conte de Nassou et de Viane, Seigneur de Breda, permier chambellain du Roy, Lieutenant general dicelluy seigneur et de monseur Larchiduc, son filz, en leur pais et conte de Flandres. A nous treschiers et especiaulx amis, les presidens et gens de la Chambre de Conseil en Flandres, hault bally de Gand, balliz de Bruges et du Franc, Dypre, de Courtray, Audenarde, Furnes, Berges, Nieuport, Dunkerck, Tenremonde, Dalost, de Waes, des Quatre Mestiers, du Dam, de Oudenburch, de Hulst. Et a tous aultres justiciers, officiers et subiectz dudict paijs et conte de Flandres. Salut3 et dilection. Receu avons la supplication des bourchmaistres, escheuins, conseil, hooftmans, tresoriers, doyens, bourgeois, corpz et commuaulte de la Ville de Bruges. Contenant que ladicte ville est si poure et a lariere, tant a cause des rentes que elle doit, comme des deniers deuez, a cause des trayties et apointementz de paix dernierement faiz, et pour les deniers qui sont nouuellement accordez, quil nest possible ausdictz suppliants de payer les arrieraiges desdictz rentes, ne le cours dicelluy. Mesmement par ce que icelle ville n a aulcune commodite de la marchandise que est le principal, sur quoy elle est fondee et se pouroit resoudre. Et combien quil[z] facent tout leur deuoir et de diligence de par tous moyens fournir ce quilz doibuent, a cause desdicts traictiez de paix et aussy pour nous secourir et ayder en laffaire que auous presentement pour la reduction de Lescluze. Toutesuoyez, il ne leur sera possible de y plus continuer pour ce que ceulx quy ont rentes sur ladicte ville, trauellient journellement pour leur 1

[In margine] Gheertsberghe berooft by die van Ghend. Int vertrecken veel Ghentenaers versleghen (Dagboek van Gent, II, 269-270: 28 maart 1492 n.s.; de Doppere, Chronique, 2223, de Portemont, Recherches historiques, I, 121, Despars, Cronycke, IV, 513 & E.C. II, f. [274] ra - [274] va: 30 maart 1492 n.s.; Fris, “Uittreksels uit de Stadsrekeningen”, 14: april 1492; Memorieboek der Stad Ghent, I, 360; Vlaamsche Kronyk, 276: 19 maart 1492 n.s. (sic). 2

Deze brief gedateerd te Aardenburg, 29 maart 1491 n.s., werd door de scribent van het hs. later, infra ff. 501 v-502 r, aan zijn tekst toegevoegd. Zie infra, f. 491 v. 3

[In margine] Die van Brugghe vercrighen lettren van respite vande graue van Nassou, ende dach van betalinghe van huerlieder verachterde renten ende lasten totter tijt dat het passaige vander hauene ter Sluus gheopent werde, ofte den termyn van VI maenden naerstcommende. Ghereserueirt de sculden die zij tachter zijn den coninc Maximilian ende den hertoch Philips, zynen zone, by den contracte van paise ghemaect te Tours, ende daernaer te Brugghe. Aldus ghedaen te Ardenburch, 29 maert 1490, voor Paesschen (o.s.; sic). het dagboek van romboudt de doppere 643


payement dicelluy. Lesdicts suppliants, en faisant arrester leur person[n]es et biens au grand dommaige dicelle ville, et tellement que a ceste cause, ilz nosent plus widier hors des portes. Et ne voyent moyen, lesdicts suppliants, que ladicte ville ne voyse a totale perdition, destruction et desolation se, porueu ne est, mes[me]ment quilz ayent grace et dilation de payer lesdictz rentes pour quelque long terme, dont attendu, ce que dit est, ilz nous ont treshublement fait supplier. DONC CE EST IL que nous – ces choses considerees desquelles [nous] sommes a plain informez et aduertiz, desirans la ressource de ladicte ville – ausdicts suppliants inclinans a leur dicte supplication – auons, au nom et comme lieutenant general du Roy et de monseigneur, son filz, en ce dict paijs de Flandres, octroye, consenty et accorde, octroyons, consentons et accordons par ces presentes, respit et dilation de payer les arrieraiges des rentes1, tant heritables que viaigieres et quelzconques aultres debtes, reservez celles du Roy et de monseigneur, son filz, de paix de Tours et de Bruges dernieres par la dicte ville et le corpz dicelle, a quelconques personnes quelles quelles soyent, tant que le passaige de Lescluse sera ouuert, ou jusques a six mois prochains. SI VOUS requirons [f 502 r] et ne aumains, mandons de par le Roy et nostre dict seigneur, son filz, et a chascun de vous en droict son et sy comme a luy appertiendra que lesdicts suppliantz vous ne contraignez, ne molestez, ne souffrez estre contrains ou molestez en corpz, ne en biens, en aulcune maniere contre la teneur des nostre present octroy et accort, a faire solution des arrieraiges et debtes deues par la dicte ville et le corpz dicelle, comme dict est, autrement que dessus est declaire. Mais de nostre dict octroy et consentement, faites souffrez et laissez iceulx suppliants plainement et paisiblement joyr et vser. Non obstants quelzconques obligations ou renuntiations sur ce, faites par foy et serment, pouruue que lesdicts suppliants en ayent dispensation de leur prelat ou daultre, ayans pouoir a ce, par lettres surreptices impetrees ou a impetrer à ce contraires. Et pour ce que lesdicts suppliants pourront auoir afaire de ces presentes, en plusieurs et diuers lieux, nous consentons au vidimus ou copie auctenticque dicelles, telle foy soit adjoustée, comme a ce present original. Donné à Ardenburch, le XXIX jour de Mars, Lan M. IIIIC XCI, auant Pasques. Aldus onderghescreuen, par Monseigneur le conte, Lieutenant general de Flandres. Aldus gheteekent Anchemont.”2

É* * *É

1

Gailliard, Table analytique, 374.

2

Anchemont ) de rest van folio 502 r werd blanco gelaten.

Chronike178.wpd 644



DIE VAN GHENT1 winnen de stede van Hulst ende verbarnen het voorbout2; [zij] trecken met3 V of VIM mannen ter Sluus4 om victualien ende laden veel binnelanders, scepen ende ooc waghens. Die van Damme ende Brugghe corten hemlieden af wel hondert vander voornoomder scepen, met victualie ende brochten die ten Damme. CAPITAIN TINTEUYLE5 met meer ander ghecommitteirde trect6 in commissie in de steden van tWestquartier. Te Ipere. Te Oosthende. [Te] Nieupoort ende andere, omme te communiquieren hoe men ghezaemdelic middelen vynden zoude omme te oorloghen vp de7 stede van Ghendt ende Sluus. Aldaer dat die van Ypere, Rijssele ende ander steden verclaers deden dat zij niet contribueren en wilden om oorloghe te voedene – maer wel om paeys te maken, zouden zy gheerne tlast mede helpen draghen. COLLATIE TE GHENDT8. Ter cause dat tsnachts inghelaten waren XV persoonen te peerde, commende van weghen de graue van Nassau; ende die vander wacht waren, lieten het scofheck neder omme datter niet meer volghen en zouden; ter cause van welcken was in Ghendt groote beroerte; men slouch de clocke vp tBeilfroit9 ende tvolc vergaderde, ter 1

[In margine] Hulst verbarnt van die van Ghend. Die van Ghendt trecken met macht om vitalie ter Sluus. Die van Brugghe corten hemlieden of wel 100 scepen (de Doppere, Chronique, 26-27; Despars, Cronycke, IV, 513: 31 maart 1492 n.s.; E.C. II, f. [274] va; Gilliodts-Van Severen, Inventaire, VI, 358 n. 1). 2

vorebou(r)cht, vor(e)borch, voerborg, voorburchte, znw., o. en m., voor- of buitenwerken van de versterkingen van een stad of kasteel (Verdam, Middelnederlandsch Handwoordenboek, 734; Pijnenburg. & Schoonheim, Middelnederlands Lexicon, 213). 3

met ) met met herhaling hs.

4

Despars, Cronycke, IV, 513-514 & E.C. II, f. [274] va: 14 april 1492 n.s.

5

[In margine] Anno 1492 APRIL. Ghecommitteirde trecken int Westquartier, omme middel thebben omme de oorloghe te veruolghen teghens Ghendt ende Sluus. Yper, Risele ende ander steden en willen gheen oorloghe voeden, maer wel contribueren om pais thebben (Despars, Cronycke, IV, 514 & E.C. II, f. [274] va: 15 april 1492). Cfr. Blockmans, Handelingen 1477-1506, I, 592-593, nrs. 410-411: 11-29 maart 1492 (n.s.). 6

trect ) trecken hs.

7

de ) de boven de lijn toegevoegd hs.

8

Despars, Cronycke, IV, 514-515.

9

Het Belfort, gebouwd op het einde van de 13e-begin 14e eeuw door J. van Haelst en P. van Beergine: na de aanzet der vier hoektorens te hebben gebouwd, werd het werk in 1338 stopgezet en in 1377-1380 werd de torenromp met een houten bekapping afgedekt; na in de daarop volgende eeuwen herhaaldelijk diverse wijzigingen te hebben ondergaan, werd de huidige bekroning pas voltooid in 1911-1923 door architekt V. Vaerwijck (Decavele, het dagboek van romboudt de doppere

647


Mart1, in de wapene; ende [zij] vinghen de voornoomde2 XV persoonen omme te weten wie van huerlieder rade waren. Want [zij] vreesden dat men de gheheele garde zoude inghelaten hebben. [f 497 v] TE BRUGGHE3 was ghehouden den grooten Raedt ende vergaderinghe ter cause vande latste dachuaert van Mechele4. Te kennen gheuende5 dat aldaer ghesloten6 was dat men gheuen zoude al sprinchens Landen duere, vut elcken huuze, twee guldens. Mids welcken zoude de hertoch van Sassen zoo vele doen dat de coopman allomme zoude moghen vry keeren ende varen te lande ende te watere; ende tgarnison doen lichten vut alle de steden vanden Landen. Te betalen binnen den jare, te vier payementen – vp twelcke dach ghenomen was van deliberatie7. Panoramisch Gezicht op Gent in 1534, 30, plan tussen 28-29, nr. 175; N. De Pauw. “Le premier Hôtel de Ville de Gand”. BSHAG, V (1897), 15-31 of de overdruk Gent, 1897, 18 blz.; De Potter, Gent, I, 485-574; van Werveke, Bijdragen tot de Geschiedenis, 12-14, 20-22). 1

2

[In margine] Commotie in Ghendt om datter XV persoonen, by nachte, in Ghendt commen waren van weghen de graue van Nassau (E.C. II, f. [274] vab: 30 april 1492). 3

[In margine] MEYE [1492] Vertooch te Brugghe ghedaen dat te Mechele gheresolueirt was. Dat men al sprinchens Landen duere, [zoude gheuen], vut elcken huuse 2 guldens. Dies zoude de hertoch van Zassen doen rumen al het garnison van oorloghe vuten Lande (Blockmans, Handelingen 1477-1506, I, 596-598, nr. 413: 1-21 mei 1492; de Doppere, Chronique, 28; Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 516-517 & Despars, Cronycke, IV, 515: 8 mei 1492; E.C. II, f. [274] vb & Vlaamsche Kronyk, 276: 6 mei 1492). 4

Despars, Cronycke, IV, 511: 10 februari 1492 n.s. Cfr. Gachard, “Lettres inédites”, 256258, nr. 104. 5

gheuende ) gheuende boven de regel toegevoegd hs.

6

Despars, Cronycke, IV, 515: “[...], twelcke hy hem daer zelve vermat te doene, indien men hem, up elc redelick hooft, binnen Brugghe woonende ende residerende, twee Andries ghuldenen consenteren wilde, ten III schellinghen, IIII grooten tstick, te betalene, telcken drie maende een vierde, twelcke men hem accordeerde, behoudens dat hy, eerst voor alle betalinghe, tZwijn ter Sluys zo openen zoude, dat men der vryelick duere varen ende keeren mochte, zonder dangier, twelcke hy insghelijcx ooc beloofde te doene.” [...] Wij onderlijnen). 7

Blockmans, Handelingen 1477-1506, I, 598-599, nrs. 414: 22 mei - 1 juni 1492: “[...] pour leur requerir qu’ ilz feissent ung prest chacun de cent livres de quarante gros sur l’ ayde de deux florins sur feu qui se practiavait, pour paier les garnisons desdites villes, et il leur seroit rabattu sur ledit ayde” [...]; wij onderlijnen).

Chronike180.wpd 648



TGARNISON1 VAN BRUGGHE doet2 een course tot voor de stede van Ghendt; [zij] verbarnen twee muelens ende huusen; ende [zij] brochten met hemlieden grooten roof van coeyen ende anders in Brugghe. Die van Ghendt en quamen niet vut ende vonden zeer lettel volcx vp het landt; want [zij] waren meest al gheruumt. TE BRUGGHE3 was wederom vergadert den grooten Raedt omme te resolueren nopende de twee guldens die gheheescht waren in de vergaderinghe van Mechele. Waervp de resolutie van die van Brugghe viel dat de hertoch van Zassen zoude doen tguent dat ter voornoomder dachuaert van Mechele belooft was. Te wetene: Aluooren dat het Gat vander Sluus open gaen zoude ende dat den Coopman zoude mueghen vrij varen ende keeren ende dat tgarnison zoude allomme ghelicht worden ende vuten lande ghezonden, alsdan4 zouden die van Brugghe minnelic ende gheerne gheuen datter ghesloten was.5 TGARNISON6 van ontrent Curtrycke bedreef7 daghelicx groote ruudheden ende ouerlast vp tvolc vanden lande8, daer ontrent, zodat diuersche prochien tsamen spanden ende sloughen de clocken an een boort. By de welcken dat landsvolc tsamen vergaderde; ende [zij] sloughen den meestendeel vander garnisoene doot ende namen oock eenighe gheuanghen. TGARNISON VAN DAMME9 ofte eenighe van diere comen binnen der stede van Brugghe, wel voorzien van wapene ende met 1

[In margine] Die van Brugghe doen een course voor Ghendt; [zij] verbarnen 2 muelens. Lettel volc vp tlant, want zij al gheruumt waren (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 517 & Despars, Cronycke, IV, 515-516: 10 mei 1492; E.C. II, f. [274] vb: 8 mei 1492). 2

doet ) doen hs.

3

[In margine] Die van Brugghe consenteren inde voornoomde II guldens, vut elcken huuse; maer dat den hertoch van Sassen alvooren zoude tGat vander Sluus doen openen; ende tgarnison allomme gheruumt worden (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 517518 & Despars, Cronycke, IV, 516: 28 mei 1492; E.C. II, f. [274] vb-[275] ra: 20 mei 1492). 4

5

alsdan ) ende alsdan hs. de Doppere, Chronique, 28.

6

[In margine] Tgarnison ontrent Curtryck doen den landsman groot ouerlast. De prochien vergaderen ende slaen de garnisoenen doot (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 518 & Despars, Cronycke, IV, 517: 29 mei 1492; de Doppere, Chronique, 30). 7

bedreef ) bedreuen hs.

8

E.C. II, f. [275] ra.

9

[In margine] JUNIUS [1492] Tgarnison van Damme commen in Brugghe ende [zij] voeren Roelant de Feure, ontfangher general, naer Damme, ter Cruuspoort vute, omme betalinghe thebben van huerlieder sauldie (de Doppere, Chronique, 30-31, Despars, Cronycke, IV, 517-518, E.C. II, f. [275] ra & Vlaamsche Kronyk, 276: 1 juni 1492). het dagboek van romboudt de doppere

649


ghespannen boghen, tot voor den Blendenezel, voor de Tresorie1 ende namen daer gheuanghen Roelant de Feure, capitain van Curtrycke ende Ontfangher general; ende [zij] stelden hem ter stont vp een peert ende voerden hem ter Cruuspoort vute, ten Dammewaert, omme betalinghe thebben van huerlieder sauldie; daer en was niement vander stede van Brugghe die hem moeyde. DIE VAN GHENDT2 trecken met groote macht vut naer Deynse3. Daer de groote garde lach, gheassisteirt met diuersche heeren vande prochien – die huerlieder beclach ghedaen hadden an die van Ghendt – vande groote rudesse ende ouerlast vande voornoomde garde: zo dat zij ghesaemdelic daer vp vielen ende [zij] verslouchender zeere vele; ende vele gheuanghenen [wierden] naer Ghendt gheuoert. 1

De Tresorie, de stadskas of het Secreet Comptoir op de Halle (Duclos, Bruges, 184, 202203, 343-344, 402, 437; Vandewalle, Beknopte Inventaris, I, 116, nr. 283, 34 & passim). 2

[In margine] Die van Ghendt, met assistentie vande prochien, verslaen het garnison, daer ontrent ligghende, om het ouerlast dat zy deden (Dagboek van Gent, II, 270: 14 juni 1492; Despars, Cronycke, IV, 518; E.C. II, f. [275] ra : 4 juni 1492). 3

Op 8 juni 1488 breken 4 000 Duitsers onder de leiding van Christoffel van Baden, door de stadsvesting, verslaan de Vlaamse en Franse verdedigers, en brandschatten de stad (Cassiman, Geschiedenis der stad Deinze, 215; Histoire des Païs-Bas, 739).

Chronike180.wpd 650



BINNEN DER STEDE VAN GHENT1 ghesciede groote beroerte vut cause dat haerlieder nieuwe capitain, ghenaempt Aernout de Clerc, ghezeit Ploughenaere2, midsgaders capitain Coppenolle ende zynen broeder3, gheordonneirt hadden te trecken vut Ghendt met vier duust mannen, wel voorzien van wapene. Ende buuten commende, [hij] en vanck hem maer sterck IIIC mannen. Om twelcke hij, zeer verstoort zynde, keerde wederom met zyn volc in stede; ende commende voor het Stadthuus4, daer sloughen zij den ouden capitain, ghenaemt Remeus5 doot ende quetsten zeere Coppenolle6. Ende [hij] wiert7 gheuanghen met Gillis vanden Broucke8, zynen broeder, ende eenighe vander Wet ende andere9. Tsanderdaechs, naer noene, wiert den voornoomden capitain Coppenolle ende zyn broeder 1

[In margine] Commotie in Ghendt onder de capitainen (Dagboek van Gent, II, 270; Despars, Cronycke, IV, 519-520: 14-16 juni 1492, in een ruimere versie; E.C. II, f. [275] rb: 16 juni 1492; Pirenne, Histoire de Belgique, 3III, 53-54; Id., Histoire de Belgique, 4II, 41). 2

Aernoud de Clerc, al. Ploughenaere, kapitein. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .

3

Fransoys van Coppenolle (^ Gent 16 juni 1492). Zie Bijlage : Prosopografie, nr. . 4

Het huidige Stadhuis, waarvan de eerste steen werd gelegd op 4 juli 1481 door voorschepen van de Keure Adriaen Vilain II van Rassegem, heer van Rassegem, en de bouw ervan aangevat in 1482-84 (Decavele, Panoramisch Gezicht op Gent in 1534, plan tussen 2829, nr. 313; V. Fris. “Antiquités gantoises”. BSHAG, XVIII (1910), 301-376, 335-336; F. Van Tyghem. “Het Stadhuis van Gent”. SPH, XII (1977), 456-463). 5

Remeus, Herm(e)eus Hubardus, Hermes Hube(e)rtus, kapitein. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. . 6

Dagboek van Gent, II, 270: “Binnen dezen wart Remeeux Hubeert versleghen by Joose Bilget, scipman, met zynen medepleghers; daer eene wapenynghe uute rees, soe dat de ghemeene inzetene ter Maerct trocken met haerren bannieren; de voornoemde Jan Van Coppenhole ende meer andere, zyne complycen, worden ghevanghen.”: 15 juni 1492; Despars, Cronycke, IV, 520; Molinet, Chroniques, II, 254; Van den Vivere, Chronijcke van Ghendt, 46: 14 juni 1490 (sic). 7

[In margine] Coppenolle [add. in marg. 422, 426], capitain van Ghendt, met Gillis vanden Broucke, [ende] zynen broeder te Ghent onthooft (de Doppere, Chronique, 32: 16 juni 1492; Molinet, Chroniques, II, 254-255). 8

Gillis vanden Broucke. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .

9

de Doppere, Chronique, 33; Memorieboek der Stad Ghent, I, 360-361: 14 juni 1492; Molinet, Chroniques, II, 255.


651

HERTOCH VAN SASSEN REGENT

beede onthooft1. Omme dat zij meeninghe hadden de stede ouer te gheuen in handen vande hertoch van Sassen. DEN HERTOCH VAN SASSEN2 arriueirt met hondert scepen ofte meer, met volc van oorloghe, wel voorzien van allerande munitie, int Zwijn, ter Sluus. Te wetene: vier groote scepen met meersen3; ende dander waren al huen. Men maecte ter stont groote gheresscap om de stede vander Sluus te bescietene ende te bestormene. [f 498 r] TE BRUGGHE4 WORT GHEBODEN dat alle thimmerlieden ende die wercken consten metter spade, dat zij commen zouden tSint Anne ter Mude, byder Sluus; men zoudse te wercke stellen ende wel betalen. DE COMMISSARISSEN VAN GHENDT5 die te Mechele ter vergaderinghe gheweist hadden by den hertoch Philips, commen te Ghendt ende brochten met hemlieden huerlieder appointement; twelcke wiert te kennen ghegheuen de heeren ende tghemeente van Ghendt. TGARNISON VAN DAMME6 vanck7 zommeghe notable, rijcke poorters van Damme, ter cause dat zij niet betaelt en waren van huerlieder sauldie; maer [zij] wierden corts [daer naer] ontsleghen, duer dat men tgarnison betaelde. 1

Dagboek van Gent, II, 270, Despars, Cronycke, IV, 520, Molinet, Chroniques, II, 255, Pirenne, Histoire de Belgique, 3III, 54; Id., Histoire de Belgique, 4II, 41 & Vlaamsche Kronyke, 276: 16 juni 1492; Histoire des Païs-Bas, 740; Memorieboek der Stad Ghent, I, 360; Van den Vivere, Chronijcke van Ghendt, 46: 1490 (sic). 2

[In margine] Hertoch van Sassen arriueirt int Zwyn, ter Sluus, met menichte van scepen van oorloghe, omme assault vp Sluus te doene ende [Sluus] te bescietene (de Doppere, Chronique, 33 & Despars, Cronycke, IV, 520-521: 27 juni 1492; E.C. II, f. [275] va & Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 518: 28 juni 1492; Gilliodts-Van Severen, Inventaire, VI, 359-360). 3

4

[In margine] Thimmerlieden van Brugghe ende ander werclieden ontboden te commen wercken tSint Anne ter Mude (Despars, Cronycke, IV, 521, in een andere versie; E.C. II, f. [275] va: 28 juni 1492). 5

[In margine] JULIUS [1492]. Nieumaren in Ghendt dat zij huerlieder appointement hadden met den hertoch van Zassen (Ontbreekt aan Despars, Cronycke, IV, 521-522; Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 519-520; E.C. II, f. [275] va: 1 juli 1492; Vlaamsche Kronyk, 277). 6

[In margine] Tgarnison van Damme vanghen de poorters om betalinghe thebben van huerlieder gaige (de Doppere, Chronique, 34: “Principio hujus mensis praesidium Dammense magistratus Damenses cepit, et extorsit ab illis VC guldens.” 7

vanck ) vanghen hs.

Chronike181.wpd 652



TER SLUUS1, int Zwyn, arriueren XII scepen met volck van oorloghe, archiers, wel voorzien van allerande munitie, commende ter hulpe vanden hertoch van Sassen; ende binnen den eersten nacht voor huerlieder bienvenue, [zij] scoten2 zeer vreeselick vp beede casteelen ende de stede. DE HERTOCH VAN SASSEN arriueirt met zyn volc in Casant3. Aldaer zeker ghedeputeirde van Ghendt quamen by hem omme tsamen te communiquieren nopende huerlieder appointement. Maer [hij] en ghinc alsdoen noch niet voort. DEN GROOTEN RAEDT VAN BRUGGHE4 wort vergadert. Aldaer vertoocht wiert dat de hertoch van Sassen begheirde vut Brugghe, Ipere ende tVrije, LXXXM guldenen omme te betalene de garnisoenen die laghen binnen Vlaendre; ende [hij] zoude die mids dien doen rumen. Waer vp verandwoort wiert dat zij gheirne in al[le]s tbeste doen zouden, besonders dat men het garnison weeren zoude ende buuten Lande doen gaen. DIE VAN GHENDT5 zenden huerlieder ghedeputeirde, oude notable mannen, in Casant an den hertoch van Sassen. Omme te hebben bij zynder ghenade haerlieder bezeghelthede vanden paeyse vanden prinche; tot welcken fine [zij] presenteirden te laten in ostaige XII persoonen, tot dat de penninghen ende alle die poincten vanden inhouden vander paise zouden vulcommen wesen. Twelc by de Graue van Nassau gheaccepteirt wiert. Ende dien volghende, den paeijs gheconfirmeirt ende te Casant6 vutgheropen [wiert] ende, int heyr, tSint Anne ter 1

[In margine] XII scepen met volc van oorloghe ende munitie, ter secourse vanden hertoch van Sassen (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 519, Despars, Cronycke, IV, 522, de Doppere, Chronique, 34: “Die dominico 8. julii veniunt 19. naves grandes ex Anglia cum milite in Cadsant insulam ut opem ferant Saxoniae duci contra Cliviensem et Slusam; unde Slusenses per ignes laetitiam ostenderunt, putantes fuisse naves Francorum venientes sibi auxilio” [...] & E.C. II, f. [275] vab: “Item den VIII sten in Hoymaent so quamen ter Sluus, in tSwijn, XII schepen huyt / Inghelant, wel voorsien van volcke van wapene, van artchiers, ter assistencie vanden hertoghe van Zassen” [...]: op zondag 8 juli 1492; Molinet, Chroniques, II, 310: 10 juli 1492). 2

scoten ) scoten boven de lijn toegevoegd hs.

3

Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 519 & Despars, Cronycke, IV, 522; de Doppere, Chronique, 35, E.C. II, f. [275] vb & Molinet, Chroniques, II, 310: 15 juli 1492. [In margine] Den hertoch van Sassen verzouct LXXXM guldens om tgarnison vut Vlaendre te doen rumen (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 520: 18 juli 1492; Despars, Cronycke, IV, 522: 17 juli 1492 ; E.C. II, f. [275] vb & Vlaamsche Kronyk, 277: 22 juli 1492). Cfr. Blockmans, Handelingen 1477-1506, I, 602-606, nrs. 418-419: 2-28 juli 1492. 4

5

[In margine] Ghedeputeirde van Ghendt commen in Casant by saulfconduyt, omme de lettren van paeijse bezeghelt thebben (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 520: 30 juli 1492; Despars, Cronycke, IV, 522-523: 20 juli 1492; E.C. II, f. [275] vb). 6

Vrede van Kadzand van 29 juli 1492 (W.P. Blockmans. “Friede von Cadzand”. LM, II (München-Zürich, 1981-1983), 1342-1343; Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 520het dagboek van romboudt de doppere

653


Mude. TE BRUGGHE1 wiert den paeijs van Ghendt ter Halle vutgheropen2, ter cause vande ghescillen die gheweist hadden tusschen de stede van Brugghe ende [de] wel willende vanden roomschen coninc ende den hertoch van Sassen, als stedehouder ende regent van Vlaendre ouer een zyde, ende de voornoomde van Ghendt ouer ander zyde3; zoo dat alleman vrij waren ende keeren zoude ende de coopmanscap floreren, zoo zij daer te vooren gheen hadde. Inder ghelycken wiert den voornoomden paeys vpden zeluen dach, te Ghendt vutgheropen4. 521 & Despars, Cronycke, IV, 523, 524: 20 (sic) & 30 juli 1492; de Doppere, Chronique, 35: op 29 juli en te Brugge op 30 juli 1492; Histoire des Païs-Bas, 740; Pirenne, Histoire de Belgique, 3III, 54; Id., Histoire de Belgique, 4II, 41: 29 juli 1492; Memorieboek der Stad Ghent, I, 360-361: 30 juli 1492. 1

[In margine] Paijs van Ghendt te Brugghe ghepublieirt (Despars, Cronycke, IV, 524 & E.C. II, f. [275] vb-[276] ra: 31 juli 1492; Vlaamsche Kronyk, 277). 2

Analyse in: Despars, Cronycke, IV, 523-524 & Van Duyse. & De Busscher, Inventaire analytique, 287-288, nr. 783. De tekst van deze vrede “donné en nostre siége devant l’ Escluse, le xxixe jour de juillet, l’ an de grâce mil quatre cens quatre vings et douze”, wordt, te Hulst, in de loop van de maand augustus 1492 door Maximiliaan I en Filips de Schone bevestigd; (ed.). [L.-P.]. Gachard. (ed.). Relation des Troubles de Gand sous Charles-Quint, par un Anonyme; suivie de trois cent trente Documents inédits sur cet Événement, (CRH. Collection de Chroniques Belges inédites, Reeks in-4°, ), Brussel, 1846, Introduction, App. II, lxxi-lxxviii, lxxi-lxxvii. 3

4

Memorieboek der Stad Ghent, I, 361-362: 5 augustus 1492 (sic).

Chronike181.wpd 654


HERTOCH VAN SASSEN REGENT [f 498 v]

COPIE VANDEN PAEYS VAN CASANT

“MIJN HEERE DEN HERTOCH VAN SASSEN1 ALS REGENT Vlaendre, des Roomsch conyncx ende mynen gheduchten heere, den hertoch Philips van Bourgoigne, zynen zone, zullen te vreden zijn die van Ghendt in gratien te neme[ne] ende in ghenade te ontfanghene, vp die conditien ende poincten hier naer volghende: [1] EERST dat die voorseide van Ghent2 onsen alder ghenadichsten heere, den Coninck vanden Romeinen, ontfaen ende kennen zullen als vader, voocht ende momboir van onsen edelen gheduchten heere, den hertoch Philips, als huerlieder natuerlic heere ende prinche. [2] VOORT3 [zij] zullen betalen haerlieder portie ende handdeel van VC ende XX[V]M ponden parisis. Daer dat zy ghehouden zyn in den tractaet van Tours, ende dat inder manieren 1

[In margine] Conditien vanden pais van Ghendt (W.P. Blockmans. “Friede von Cadzand”. LM, II (München-Zürich, 1981-1983), 1342-1343; Dagboek van Gent, II, 270-271; E.C. II, f. [276] rab; Molinet, Chroniques, II, 307-308; Relation des Troubles de Gand (ed.). Gachard, lxxi-lxxii: “Aelbert, [...], duc de Saxen, [...], lieutenant général du roy des Rommains, [...], et de nostre très-chier et très-amé cousin, monseigneur l’ archiduc, son filz, [...], savoir faisons [...] iceulz [de Gand] se sont trouvez vers nous, et nous ont très-humblement requis et fait requérir les vouloir recevoir en grâce et miséricorde, et leur vouloir pardonner, [...] avons remis, quictié et aboly, remectons, quictons et abolissons par ces présentes tous les dessusdicts meffaiz, excès et mésuz, et tout ce que en deppend et en puet estre sorty, durant lesdictes rébellions, avec toutes les amendes er offences corporelles et criminelles, soubz les conditions et en acomplissant les articles et amendes cy-après ensuivans” [...]; Vlaamsche Kronyk, 277-278). 2

[In margine] Dat die van Ghendt zullen bekennen Maximilian als vader ende voocht vanden jonghen hertoch Philips [art. 1a] (Despars, Cronycke, IV, 523; Molinet, Chroniques, II, 307; Relation des Troubles de Gand (ed.). Gachard, lxxii: “Premièrement, que lesdicts de Gand recevront et connoistront le roi des Rommains, nostredict sire, comme père, tuteur et mainbour de nostre très-chier et très-amé cousin monseigneur l’ archiduc, son filz, et icellui nostre cousin, comme leur naturel seigneur et prince, et, en icelle qualité, leur faire serrement et obéyr, comme bons et loyaulx subjetz sont tenuz d’ obéyr à leur prince.” 3

[In margine] Dat zij zullen betalen huerlieder portie vande somme van 2500 lib. parisis, belooft by den Paijs van Tours, fº 461 [art. 1b] (Despars, Cronycke, IV, 523; Molinet, Chroniques, II, 307; Relation des Troubles de Gand (ed.). Gachard, lxxii: “Item, ilz payeront leur part et portion de Vc XXVm livres, en quoy ilz sont tenuz par le traictié de Tours, et ce, en la manière et aux termes cy-après déclairez, assavoir: XXVm livres, endedens quatre sepmaines après la clôture de ceste paix, et de ce nous asseurer, au prouffit du roy, nostredict sire, et monseigneur l’ archiduc, nostre cousin, par ostagiers ou lettres, à paine de perdre et confisquer leurs previléges, ou cas que ladicte somme de XXVm livres audict jour ne soit payée, et la reste endedens deux ans, et à quatre termes, dont le premier terme et payement escherra au Noël prochain venant; le second, à la Saint-Jehan ensuivant, et, dès là en avant, jusques au plain payement de telz deniers, et à tel pris que l’ ordonnance sur ce faite des monnoies le contient; et leur sera bailliée la ratiffication du roy, de ladicte paix de Tours.” het dagboek van romboudt de doppere

655

HERTOCH VAN SASSEN REGENT ende terminen hier naer volghende. Te wetene XXVC lib. parisis binnen vier weken naer tbesluuten vander payse; ende daerof verzekeren mynen gheduchten heere, ofte ostagiers stellen, ofte by brieuen, van te verbueren haerlieder preuilegien. Ende de reste binnen twee jaren, ten IIII paeyementen. Dat Ie nu te midwintere eerstcommende ende voort telcken haluen jare, totter vuller betalinghe; ende men zal hemlieden gheuen certificatie ende satisfactie vanden coninc vanden paeyse van Tours. [3] VOORT1 [zij] zullen consenteren ende betalen die gheuanghene van Ghendt, dat zy hemlieden sculdich zyn naer tractaet van Franckeuoort. Ende als vanden dilay vanden payemente, zy zullen mueghen spreken metten heeren voorseit. De welcke zy zullen redelic vynden. Ende om twelcke te bet te mueghen doene, die voorseide heeren en zullen haerlieder scult niet moghen volghen by riguere van justitie, tot tSinte Martinsmesse, nu eerstcommende, omme binnen den voorseiden tijt, hopende by vriendelicke appointemente, dese zake in state ghehouden te zyne ende alle arresten ter cause van dien ghedaen zyn, ontsleghen. [4] VOORT2 omme die eerlicke beteringhe vande mishuz[aig]en by hemlieden ghedaen ende ghecommitteirt gheduerende dese latste ghescillen. Alle de gonne die in Wetten zyn, midsgaders alle de dekenen ende ghezworene vande ambochten of ende mer, zulc ghetal van hemlieder als myn voorseide heere de hertoghe van Sassen ghelieuen zal, zullen commen vp zijn gheleede in een vande Smalle steden vanden quartiere van Ghend, met zwarte cleederen omghegort, ende aldaer vallen vp haerlieder knyen voor den voorseiden hertoch Philips, of 1

[In margine] Dat zij zullen betalen de gheuanghenen dat zy hemlieden sculdich zijn naer tractaet van Franckfort, fº 462 [art. 1c] (Despars, Cronycke, IV, 523; Molinet, Chroniques, II, 307-308; Relation des Troubles de Gand (ed.). Gachard, lxxii: “Item, payeront et contenteront les seigneurs prisonniers de ce qu’ ilz leur doivent, ensieuvant le traictié de Franckfort et Tours. Et, quant aux délays des payemens, ilz pourront parler avec lesdicts seigneurs, lesquelz ilz trouveront raisonnables. Pour mieulx ce faire, lesdicts seigneurs ne pourront poursuyr leur deu par rigeur de justice, jusques à la Saint-Jehan prochain venant; pendant lequel temps, sur espoir de amiable appointement, est la matière tenue en estat, et sont tous arrestz, à ceste cause fais, levez.” 2

[In margine] Dat zij zullen voor de eerlicke beteringhe compareren alle die in Wetten zyn ende de dekenen in een vander Smalle steden, onder Ghend sorterende, in zwarte cleederen ende omghegort, ende vallen den hertoch van Zassen te voet, biddende om gratie van huerlieder mesdaet [art. 1d] (Despars, Cronycke, IV, 523; Molinet, Chroniques, II, 308; Relation des Troubles de Gand (ed.). Gachard, lxxii-lxxiii: “Item, pour la honnourable réparation des délictz et mésuz par eulx commis durans ces derniers différens, ceulx qui sont en loy, avec les doyens et jurez des mestiers, / jusques en nombre de cent personnes, des plus notables, viendront en la ville de Hulst, samedy prochain, au logis, habilliez de noirs abitz, dessaintz; et illec se mectront à genoulx et teste nue, pardevant nostredict cousin l’ archiduc, ou pardevant nous, comme lieutenant général; disant, ou par ung leur pensionnaire faire dire, ‘qu’ il leur desplaît très-amèrement qu’ ilz se sont mis contre la Réale Majesté et nostredict cousin, mesporté et mésusé, et que, doresenavant, ilz se garderont de faire le semblable, et prieront, pour la passion de Dieu, d’ estre receuz en grâce et miséricorde’.”; wij onderlijnen). Chronike182.wpd 656


HERTOCH VAN SASSEN REGENT voor den hertoch van Sassen als stedehouder general, zegghende, by een vander pentionarissen van Ghendt1: “Dat hemlieden zeer hertelic leet es dat zy hemlieden tjeghens den Roomsch coninc Maximilian ende zyn zone, den hertoch Philips, erfachtich heere, ghestelt hebben, vp dat zij hem voortan wachten zullen van ghelycken te doene ende zullen bidden duer die bitter passie ons Heeren, om in gratien ende ghenaden ontfaen te zyne.” [5] VOORT2 dit ghedaen zynde, de coninc Maximilian ende mijn gheduchtich heere, zyne zone, hertoch Philips, zy zullen die van Ghend consenteren alle preuilegien, hier voortyden hemlieden ghegheuen, midsgaders alle haerlieder rechten, constumen ende vsaigen [zij] behouden zullen, vuteghesteken eenighe diuersche articulen in desen pays begrepen, ende vp conditien ende reformatien, alzoo die inhouden, angaende de eerlichede vander stede ende den prinche, de welcke te lanc waren te scriuene3. [6/7] VOORT4 dat die witte Capproenen5 gheaboliert ende ofghestelt zullen zyn. Maer vp dien, dat die van Ghent, om den heere ende Wet assistentie te doene, zoo zullen zy X of XII ghezellen mueghen houden.6 Etc.”7 1 2

[In margine] Die van Ghendt zullen behouden alle huerlieder preuilegien, rechten ende costumen, ghereserueirt eenighe articulen [art. 2] (Despars, Cronycke, IV, 523; Molinet, Chroniques, II, 308; Relation des Troubles de Gand (ed.). Gachard, lxxiii: “Item, que, ce fait, le roy, nostredict sire, et nostredict cousin confermeront ausdicts de Gand toutes les previléges par ci-devant donnez et accordez, avec tous leurs droiz, coustumes et usaiges, soubz et moyennant les conditions et réservations cy-après tout au long escriptes:” 3

Hierna volgt de franse originele versie van de 22 artikelen van het verdrag van 29 juli 1492, opgenomen in de eerste akte en waarvan de kopiist slechts art. 6/7 in het middelnederlands overneemt. 4

[In margine] De Witte capproenen te nieten ende ofghestelt [art. 6/7] (Ontbreekt aan Despars, Cronycke, IV, 523-524; Molinet, Chroniques, II, 308; Relation des Troubles de Gand (ed.). Gachard, lxxiv: “Item, que les blancs chapperons seront aboliz et mis jus. Mais, se lesdicts de Gand, pour assister le seigneur et ceulx de la loy, veullent entretenir dix ou douze compaignons, soubz le haulx bailliz de ladicte ville, faire le pourront.” 5

M. Vandermaesen. & M. Ryckaert. “De Gentse Opstand (1379-1385)”. De Witte Kaproenen. De Gentse Opstand (1379-1385) en de Geschiedenis van de Brugse Leie, (Kultureel Jaarboek voor de Provincie Oost-Vlaanderen. Bijdragen, N.R., 10), Gent, 1979, 731). 6

Relation des Troubles de Gand (ed.). Gachard, lxxvii: “Donné en nostre siége devant l' Escluse, le XXIXe jour de juillet, l’ an de grâce mil quatre cens quatre vings et douze. [Ainsi signé]: Par monseigneur le duc de Saxen, lieutenant général; Adolf, conte de Nassou, lieutenant du pays de Geldres; le seigneur de Bèvres, admiral de la mer; Philippe, conte de Nassou; le conte de Rinecke; le seigneur de Walhain, premier chambellan de monseigneur l’ archiduc; les sires de Meleun, de Fresnoy, de Bressele; le seigneur de Houthem, chancellier het dagboek van romboudt de doppere

657


É* * *É

de Brabant; maistre Paule de Baenst, président de Flandres; le doyen de Meyssen; sire Dierick de Withzleben, et pluiseurs autres du conseil présens, et [du secrétaire] Jean de Barry.” 7

De tekst van het vredesverdrag van 29 juli 1492 werd te Gent in 1537 herdrukt door P. de Keysere (P. v[an] P[eteghem.]. in: Gent. Duizend Jaar Kunst en Cultuur, Catalogus [van de] Tentoonstellingen ingericht door de Stad Gent, (Museum voor Schone Kunsten, Gent, 19 April-29 Juni 1975), (Gent, 1975, 3 dln.), II, 24-25, nr. 10).

Chronike182.wpd 658



TGARNISOEN VANDE INGHELSCHEN1 die tSint Anne ter Mude laghen, dede scarmutsinghe teghens het garnison vander Sluus ende cleenen Casteele; waerof datter vele vande zelue Inghelschen doot bleuen ende vele ghequetst vande ghescotte dat vuter stede ende casteele ghescoten wiert – zo dat zij in huerlieder parck moesten keeren. EEN VROOM CAPITAIN2 vanden hertoch van Sassen compt met zyn volc ligghen ontrent Lapschuere; tot wiens assistentie wierden ghezonden vuter stede van Damme, twee hondert ghezellen; ende [zij] benauden zeere die vander Sluus, zoo datter qualic nement, vut of in mochte, by de welcken de stede vander Sluus rontomme beleijt was. [f 499 r]

WET VAN BRUGGHE VERMAECT ENDE WAREN COMMISSARISSEN DE HEERE VAN NASSOU3. DE HEERE VAN SYMAY MEESTRE PAUWELS DE BAENST. DE CAPITAIN VAN BRUGGHE BURCHMEESTERS JACOP DE HEERE, FILIUS ANTHUENIS. ROEGIER VANDER EECKE. DIE VAN DAMME4 doen een course voor de stede van Brugghe – voor de Ezelpoorte tot binnen de barriere; [zij] scarmutsten teghens de sau[l]deniers vander poorte ende waren ontrent huerlieden X of XII Dammelaers; ende [zij] staken een sau[l]denier doot, maer daer waren wel V of VI vander [stede van] Damme ghequestst. Daer naer quamen zy voor tSinte Catheline poorte met ander volc dat tot huerlieder assistentie commen was ende 1

[In margine] AUGUSTUS [1492]. Tgarnison vande Inghelschen, ligghende ter Mude, vuter name vanden hertoch van Zassen, doen scarmutsingh[e] vp de stede vander Sluus ende cleenen Casteele (Despars, Cronycke, IV, 525, (in een andere versie), de Doppere, Chronique, 35; E.C. II, f. [276] rb - [276] va: 11 augustus 1492). 2

[In margine] Veel volc van oorloghe – ten dienste vanden hertoch van Zassen [doen: geschrapt hs.] – ligghende te Lapschuere, benauwen die vander Sluus zeere (Despars, Cronycke, IV, 525 & Molinet, Chroniques, II, 312: 11 augustus 1492). 3

[In margine] SEPTEMBER [1492]. (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 521, Despars, Cronycke, IV, 525, de Doppere, Chronique, 36: “2° die septembris consules creati Brugis, Jacobus Herus, filius Antonii, et Rogerius Eke; creavit autem comes Nassovius. Commissarii dominus de Forest, magister Paulus de Baenst, praeses concilii Flandrici; aerarius primus Jacobus Fournier.” & E.C. II, f. [276] va). 4

[In margine] Tgarnison van Damme doen een course voor de Ezelpoort, ende daer naer voor tSinte Cathelinepoort, ende [zij] roofden al dat zij consten (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 521, Despars, Cronycke, IV, 526 & E.C. II, f. [276] va: 5 september 1492). het dagboek van romboudt de doppere

659


scarmutsten teghens de wacht vander poorte, zoo datter ouer beede zyden eenighe ghequetst wierden; ende [zij] vijnghen een sau[l]denier vander poorte ende roofden wel XX peerden ende veel coeyen; ende [zij] trocken daer mede thuzewaerts, naer Damme. DEN SUFFRAGAEN1 vanden bisscop van Doornicke trect naer Ghendt omme aldaer oordene te gheuen2; [hij] wort ghere[n]contreirt van eeneghe Sluzenaers ende [zij] beroofden hem van zyn ringhen ende juweelen, maer lieten hem gaen. DE GRAUE VAN NASSOU ENDE DE HEERE VAN SYMAY3 trecken als commissarissen by Mer Philips van Cleuen om te tracteren nopende den paijs; tot welcken fine wiert zeker bestant ghemaect van drie daghen; binnen dien tyt wierden ghezonden VI ghecommitteirde van weghen de stede van Brugghe, an den hertocghe van Sassen, om te trecken by mer Philips, ter Sluus, om alle zaken te bet te payseren. TGARNISON VANDER SLUUS4 ende vanden cleenen Casteele bespringhen, by nachte, de garde vande Inghelschen ligghende ter Mude [ende] wezende vp huerlieder weicste. Waer dat zeer gheuochten wiert; ende daer wierden veel Inghelsche dootghesmeten ende ghescoten. Den 12sten octobre5, tsnauens, wiert de tydinghe ghebrocht dat den paeijs finalic ghesloten was tusschen Mer Philips van Cleuen ende Sluus. Ende den hertoch van Sassen, om welcke nieumare groote blijsscap in Brugghe was6. Want een scadelicke oorloghe gheweist hadde voor de stede van Brugghe. INCARNATION ANNO 1492.

1

[In margine] De suffragaen van Doornick berooft onderweghe Ghendt vande Slusenaers (E.C. II, f. [276] vab: 11 september 1492). 2

Cfr. Inl., n. .

3

[In margine] Bestant van III daghen ende ces van oorloghe tusschen Sluus ende den hertoch van Zassen (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 522-523 & Despars, Cronycke, IV, 527: begin oktober; Molinet, Chroniques, II, 320: 7 oktober 1492; de Doppere, Chronique, 38: 8 oktober 1492; E.C. II, f. [276] vb: 28 september 1492; Vlaamsche Kronyk, 279). 4

[In margine] De Inghelschen ligghende tSint Anne ter Mude, worden bespronghen vander garnisone van Sluus (E.C. II, f. [276] vb). 5

[In margine] OCTOBER [1492] Nieumaren dat den paijs ghesloten was tusschen den hertoch van Zassen ende Mer Philips van Cleuen, heeren van Winendale (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 523, Despars, Cronycke, IV, 527 & E.C. II, f. [276] vb: 12 oktober 1492; Histoire des Païs-Bas, 740; Memorieboek der Stad Ghent, I, 360: 10 oktober 1492). de Doppere, Chronique, 38: 14 oktober 1492; E.C. II, f. [276] vb & Vlaamsche Kronyk, 279: 12 oktober 1492; Heindericx, Jaerboeken van Veurne, II, 224-225. 6

Chronike183.wpd 660



XIIIIC XCII IN OCTOBER, DEN XIIEN DACH VOORWAER WAST PAEYS TER SLUUS INT OPENBAER1. In Octobre, den XIIIIsten dach ghetelt, was tghelt met den paeijs van Sluus gheheel ofghestelt. [f 499 v] COPIE VANDEN PAEYSE VANDER SLUUS, INT CORTE GHEMAECT TUSSCHEN MER PHILIPS VAN CLEUEN ENDE DE HERTOCH VAN SASSEN.

“ALBRECHT, byder ghenade Gods Hertoch van Sassen, Lantgraue van Duninghen, Marcgraue2 van Messene, Regent van Vlaendre ende stedehouder vanden Roomsch coninck ende van onsen lieuen ende beminden neue hertoch Philips, zynen zone, in dese hueren Landen van Herrewaerts Ouere, doen condt eenen yeghelic, teghenwoordich ende toecommende, alzoo die wel gheboren onsen lieuen Neue, myn heere Philips van Rauestain &c., zeker tyt van jaren de stede vander Sluus ende beede de casteelen in zynen handen ghehouden heift. Daer inne ende vut den zeluen sloten ende stede ghedaen ende ghedaen doen den ghewilleghe Landen ende onderzaten ons gheduchts heere ende Neue voorseit, diueersche affairen van oorloghe, daer duere ende omme dese zake te remedieren ende de voorseide heere van Rauestain die stede ende beede die casteelen vander Sluus te bringhen ter gheoorsaemheit ons inden handen als stedehouder voorseit. Ende by expresselicke beuele vanden coninc Maximilian van noode es gheweist die voorseide stede ende sloten in heyrcracht te belegghene, ende naer dat wy die voorseide heere van Rauestain die stede ende beede de casteelen zekeren tyt beleyt hebben ghehadt, zoo heift die voorseide heere van Rauestain an ons ghedaen, verzoucken omme met ons te moghen communiquieren omme te paeyserene ende wederlegghene alle die differentien ende ghescillen wesende tusschen den coninc Maximilian ende onsen voorseiden neue den ertshertoghe, an deen zyde ende hem ende zyne adherenten, an dander zyde. In welcke communicatie zoo vele ghedaen es by tusschenspreken vanden wel gheboren ende by zondere onse lieue beminde Neue, myn heere Inghelbert van Nassou, heere van Breda, stedehouder van Vlaendere, Kaerle die prinche van Symay, Philips van Bourgoigne, heere van Beuere, dat zulc een tractaet ghemaect es tusschen ons in den name als stedehoudere voorseit, ter eender zyde ende de voorseide heere van Rauestain, an dander zyde. E.C. II, f. [276] vb, in fine; Pirenne, Histoire de Belgique, 3III, 55; Id., Histoire de Belgique, 4II, 42. 1

2

[In margine] Conditien vande paijs vander Sluus (Attali, 1492, 238; Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 523-525 & Despars, Cronycke, IV, 527-528; de Doppere, Chronique, 39; E.C. II, f. [277] r; Gilliodts-Van Severen, Inventaire, VI, 361-363 : 21 oktober 1492; Molinet, Chroniques, II, 321-328).


661

HERTOCH VAN SASSEN REGENT [1] EERST1 dat die voorseide heere eedt doen zal in de handen van onsen ghenadeghen heere – als stedehouder general – den coninc Maximilian ende myn heere den ertshertoghe goet ende ghetrauwe te zyne ende te bliuene, ende al te doene dat een goet vassael ende ondersate sculdich es ende behoort te doene. [2] VOORT2. Waert by alzoo dat die hertoghe Philips niet en quame tot zyne XVIII jaren, zoo zoude die voorseide heere van Rauestain naer die voorseide tyt ghehouden zyn tslot ouer te gheuene ende te beuelene in den handen vanden erfachteghen heere. 1

[In margine] Dat mer Philips van Cleuen eedt doen zal den coninc Maximilian ende den hertoghe Philips goet ende ghetrauwe te zijne (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 523; Despars, Cronycke, IV, 527; Gilliodts-Van Severen, Inventaire, VI, 361; Molinet, Chroniques, II, 321). 2

[In margine] Dat, indien hertoch Philips ouerlijdt voor zyn vulle jaren, de casteelen te leueren [zijn] in handen vanden erfachteghen heere (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 523-524; Despars, Cronycke, IV, 527-528; Gilliodts-Van Severen, Inventaire, VI, 362).

Chronike183.wpd 662


HERTOCH VAN SASSEN REGENT [3] VOORT1. Angaende den ban ghedaen tAndwerpen by den Roomsch coninc, dat zoude staen in discretie vande heeren vande oordene ende den hertoch van Sassen ende den erfachteghen heere den hertoch Philips, die daerof tlast ende kennesse hebben zullen. [4] VOORT2. Tallen tijden als den coninc Maximilian ende den ertshertoghe, zynen zone, in persoone, by rechte begheeren te commen int voorseide slot, met alzulcker macht alst hem ghelieuen zal, zonder eenighe conditie, [hij]3 zal terstont eedt doen, vp die verbuerenesse van zyne liue ende alle zyne goedinghe. [5] VOORT4. Belettende binnen dese middelen tyde dat men gheen scade doen en zal vuter stede, noch vande voorseide casteelen teghens den coninc Maximilian ende zynen zone, te water, nochte te lande, noch ooc teghens den coninc van Inghelant, ofte zyne onderzaten. [6] VOORT5 zal die voorseide heere van Rauestain terstont tcleen Casteel ende die stede vander Sluus stellen in onse handen, als in de handen vanden Roomsch coninck Maximilian ende zynen zone, ende leueren in de handen vanden hertoch van Sassen, als stedehouder general, zonder eenich middel ofte dilay daer inne te zouckene. 6 [f 500 r] [7] VOORT DAT die voorseide heere van Rauestain hebben zal alzulc pentioen als hij gheploghen heift, te wetene: zesse dusent guldens tsiaers ende ter stont VIM gulden ghereet; ende voort alzoo langhe alst den coninc ghelieuen zal. 1

[In margine] Nopende den ban tAndwerpen ghedaen by den Roomsch coninc, zal staen ter discretie vande heeren vande oordene (Despars, Cronycke, IV, 528; Molinet, Chroniques, II, 321-322). 2

[In margine] Zo, wanneer den coninc Maximilian ende den hertogh Philips begheeren te commen int Casteel vander Sluus, met alzulck macht alst hemlieden belieft, [hij] zal moeten obedieren (Molinet, Chroniques, II, 322). 3

[hij] ) ende [hij] hs.

4

[In margine] Binnen desen tyt, zo en zal men gheen scade yemende doen vander voornoomder casteelen (Molinet, Chroniques, II, 322). 5

[In margine] Tcleen Casteel zal van stonden an – ende de stede vander Sluus – gheleuert werden inde handen van[den] hertoch van Zassen, zonder dilay (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 524; Gilliodts-Van Severen, Inventaire, VI, 362; Molinet, Chroniques, II, 322). 6

[In margine] Mer Philips van Cleuen zal hebben zyn ghewoonlic pentioen, te weten: VI guldens tsiaers ende VIM ghereet, alzo langhe alst den coninc ghelieuen zal (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 524; Gilliodts-Van Severen, Inventaire, VI, 362; Molinet, Chroniques, II, 322). M


663

HERTOCH VAN SASSEN REGENT [8] VOORT1 zullen hem volghen die renten ende goedinghen vande hertoghinne, van rechts weghe, ende ooc sloten ende steden hem toebehoorende in alle Landen, zoo waert dat die gheleghen zyn. &c.”

É* * *É DEN XIIIISTEN DACH VAN OCTOBRE2, zoo ontfinc die hertoch van Sassen tcleen Casteel in zyne handen, vuter name vanden coninck Maximilian, by myn heere Philips van Rauestain; twelc hij terstont dede mannen met zynen volcke; ende [hij] stelder in eenen nieuwen capitain. Ende myn heere Philips dede tZwyn open doen; ende zy waren, ter Sluus, te zamen met grooter vriendscap ende minsaemheit. Den hertoch van Sassen3 vertrect vander Sluus, duer tOude Zwijn, [t]scepe naer Brugghe. Vander Speypoorte quam [hij] te peerde, met zynen zone4 neffens hem, met scoonen state; alle zyne heeren ghinghen neffens hem te voet, met een herault5 voor hem verwapent met een tornikel met zynen wapene. De scoutheeten ende balliu ende die vander Wet reden hem teghen tot int hof van Charlois6. Daer myn heere van Nassau ende meer ander heeren hem blidelic ontfinghen. 1

[In margine] Voort zal hem volghen de renten ende goedinghen vande hertoghinne; ende sloten ende steden hem toebehoorende in alle Landen (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 424; Gilliodts-Van Severen, Inventaire, VI, 362; Molinet, Chroniques, II, 323). 2

[In margine] Den hertoch van Sassen lecht garnison int Cleen Casteel ende een nieu capitain; ende tZwijn gheopent met groote blijsscap (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 525-526; Despars, Cronycke, IV, 528; E.C. II, f. [277] va; Histoire des Païs-Bas, 740-741; Memorieboek der Stad Ghent, I, 363). 3

[In margine] Den hertoch Zassen vertrect van Sluus duer tHoude Zwyn naer Brugghe, aldaer hij zeer magnifikelic ontfaen was (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 526; Despars, Cronycke, IV, 529; E.C. II, f. [277] va: 16 oktober 1492; de Doppere, Chronique, 38 & Vlaamsche Kronyk, 279: 17 oktober 1492). 4

Georg van Saksen (° 27 augustus 1471 - ^ 1539). Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .

5

Despars, Cronycke, IV, 529; Viaene, Kleine Verscheidenheden, II, 137.

6

Het Hof van Charolais of L’ Hôtel Vert, gelegen op de hoek van de Moerstraat en de Gheerwijnstraat (Duclos, Bruges, 350, 513-514; van Zuylen van Nyevelt, Épisodes de la Vie des Ducs, 284-286; Verschelde, “Étude sur les Noms”, 288, n. 2, 366).

Chronike184.wpd 664



DAER NAER1 dede de heere van Rauestain al zyn garnison ruymen vuter stede vander Sluus; ende elc track, daert hem beliefde. Tghelt wiert ooc ter Sluus ofghestelt, alzoot in alle ander steden ghinc. Corts daer naer wiert de Wet vermaect: Mer Jooris van Halewin wiert ghemaect balliu vander stede. DE HEERE VAN RAUESTAIN2 arriueirt binnen der stede van Brugghe, aldaer hij zeer minnelic wellecomme was ende [hij] ghinc logieren int hof van Rauestain. Capitain Tintevile ghinc logieren int huus van Willim Moreel. GROOTE MAELTIJT3 ENDE BANCKET van triumphe wort ghehouden vp tScepenhuus, aldaer dat waren den hertoch van Zassen, de heere van Rauestain ende veel ander edel heeren. Daer wiert hemlieden groote eere betoocht ende groote chiere ghemaect, hemlieden bedanckende van de groote gratie die zy de stede van Brugghe ende tLandt van Vlaendre ghedaen hadden. Supplierende dat hemlieden zoude belieuen de stede te houden voor gherecommandeirt ende dat zy voort het Landt in paeyse ende justitie houden. TGARNISON VAN DAMME4, die const men qualic vut Damme rumen; hendelic [zij] moesten obedieren ende de slotels vander stede ouerleueren; ende [zij] wierden betaelt van alle haerlieder achterstellen. Midsdien quam die stede wederom in haer oude costume. ALLE DE POORTEN5 vander stede van Brugghe worden wederom al open ghedaen. De 1

[In margine] Tgarnison vander Sluus vertrecken vuter stede, daert hemlieden beliefde (E.C. II, f. [277] va: 17-19 oktober 1492). Tghelt ter Sluus ofghestelt (de Doppere, Chronique, 38: 20 oktober 1492). 2

[In margine] De heere van Rauestain ende capitain Tintevile commen te Brugghe, aldaer zij blidelic ontfaen waren (Dit en wat volgt, ontbreekt aan Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 526 & Despars, Cronycke, IV, 529; de Doppere, Chronique, 38: “Die sabbati XX. octobris venit Philippus Cliviensis, jam dominus Ravestanus patre defuncto, Brugas ex Slusa; nemo, nec nobilis, nec magistratus, illi obviam ibat; vehebatur parvo equo, longam habebat barbam. ‘Ic bemoede datte[r] vele in Brugge waren, dient leed was, dat pays was’ (inquit (de) Doppere).” Hier manupuleert de Meyere duidelijk zijn bewerking van de tekst van de Doppere; E.C. II, f. [277] vab: 20 oktober 1492). 3

[In margine] Triumphant maeltijt ende bancket ghehouden te Brugghe; aldaer dat [duer] den hertoch van Zassen [an] mer Philips van Cleuen ende ander edelen groote eere bewozen wiert, hemlieden bedanckende vander gratie die zij de stede betoocht hadden [ende] hemlieden de stede voorts recommanderende (Gilliodts-Van Severen, Inventaire, VI, 364: 21 oktober 1492). 4

[In margine] NOUEMBER [1492] Tgarnison van Damme moeste [moesten: hs.] rumen, maer [zij] wierden betaelt tot den latsten (de Doppere, Chronique, 40; E.C. II, f. [277] vb: 3 november 1492; Gilliodts-Van Severen, Inventaire, VI, 364, 364 nn. 2-3: 7 oktober 1492). 5

[In margine] Alle de poorten vander stede worden al open ghedaen; twelc in 2 jaren niet ghesciet en was. Tgarnison ende [t]landsvolc trecken elc int zyne (E.C. II, f. [277] vb: 3 november 1492). het dagboek van romboudt de doppere

665


welcke binnen twee jaren niet al te zamen open gheweist hadden. Ende de sau[l]deniers die de wacht ter poorten ghehouden hadden, wierden ontslaect ende ofghedanct. Ende al het landtsvolc dat binder stede alduere gheleghen hadde ende huerlieder refuge ghenomen, trocken wederom elc int zijne. DE HEERE VAN GRUUTHUZE1 wort zeer zieck in Brugghe ghebrocht, zoo dat hij corts daer naer starf; ende [hij] wiert begrauen binnen de kercke van Onse Vrauwe; als men bezich was om hem te begrauen, zoo maectet zeer groot tempeest van ongheweirte ende wynde, zoo datter boomen vp Onse Vrauwe kerchof vuter aerden woeijen. GENERALE VERGADERINGHE2 wiert te Brugghe ghehouden vp tstic vander calliote die twee jaer gheloopen hadde. Vp twelcke gheresolueirt wiert dat die noch loop hebben zoude tot Lichtmesse. Ende dat men den XXsten penninghe die ter Sluus ghestelt was, vp alle maniere van goedinghen aflegghen zoude3. Ende dat men alsdan als goede onderzaten doen zoude. 1

[In margine] De heere vander Gruuthuze starf ende [wiert] begrauen in Onse Vrauwekerck (E.C. II, f. [277] vb, in fine: 14 & 27 november 1492. Hij was pas sedert 4 november terug in Brugge en overlijdt op 26 november 1492 (de Doppere, Chronique, 40; Vlaamsche Kronyk, 279). 2

[In margine] Vergaderinghe, in Brugghe, vp het ofstellen vande calliote ende den XX penninghe die, ter Sluus, vp alle goeden ghestelt was (de Doppere, Chronique, 41; E.C. II, f. [278] ra: 29 december 1492). Cfr. Blockmans, Handelingen 1477-1506, II, 617-618, nr. 428: 3-17 november 1492. en

3

Blockmans, Handelingen 1477-1506, II, 617-618, nr. 428: “Item betaelt meester Pieter Van Bassevelde, pensionaris, van dat hij [...] ghesonden was te Ghent ende van daer voort tAntwarpen, omme aldaer te communiquierene metten anderen Leden van Vlaenderen up tstic ven den 20en penninc, van nieus upghestelt, ende daerup provisie te vercrijghene, ende ooc te solliciterene de prorogatie van den lettre van respijte ende lettren van state voor dese stede.” Wij onderlijnen. Het betreft de 20e penning op de invoer van alle goederen. Cfr. Attali, 1492, 343-353; Vlaamsche Kronyk, 280: 24 januari 1493 (n.s.).

Chronike184.wpd 666


INGHELBERT VAN NASSAU STEDEHOUDER

Recommend Documents