LLIIFFEE pprroojjeecctt D H NAAH DAAN
Informatiesessie preventieve brandacties op militaire domeinen Donderdag 19 januari 2006 Op 19 januari 2006 hield het LIFE project DANAH een infosessie over preventief branden op militaire domeinen in het Vlaams Administratief Centrum in Hasselt. Met die infosessie bood het LIFE project DANAH een forum aan om ervaringen over preventief branden uit te wisselen tussen ervaringsdeskundigen van Kamp Elsenborn, AMINAL afdeling Natuur, AMINAL afdeling Bos en Groen en Division de la Nature et des Fôrets (DNF). De groep bestond uit een rijke mix van afgevaardigden uit zowel het Vlaamse als het Waalse landsgedeelte. Aansluitend werd iedereen verwelkomd op het schietveld van HouthalenHelchteren aangezien heidebranden op de site een “hot” topic zijn. In Wallonië loopt sinds begin dit jaar NATURA 2mil, een LIFE-project op militaire domeinen in Wallonië dat sterk vergelijkbaar is met het LIFE project DANAH. Het is in de toekomst zeker de bedoeling dat beide projecten verder ervaringen met elkaar zullen uitwisselen. Kamp Elsenborn is een van de drie domeinen uit het Waalse LIFE-project NATURA 2mil, naast Marche-en-Famenne en Lagland. In Elsenborn bestaat een lange traditie van preventief branden. In de praktijk wordt er voor die actie vaak samengewerkt met DNF. Daarom werd René Dahmen van DNF en Kamp Elsenborn uitgenodigd om ervaringen over branden met ons te delen. Daarnaast lichtte natuurwachter Jos Gorissen van de afdeling Natuur Limburg toe hoe preventief branden heeft bijgedragen tot de verjonging van de Mechelse Heide in Maasmechelen.
Toelichting verjonging van heide door Jos Gorissen - DANAH
De commandant van het schietveld van Houthalen-Helchteren, Luitenant Stef Willekens, besprak de brandoefening van het afgelopen jaar en de moeilijkheid om brandoefeningen te organiseren op een schietveld als Houthalen-Helchteren. De activiteitsgraad op het schietveld van Houthalen-Helchteren is erg hoog en de periode waarin preventieve brandacties gehouden kunnen worden is bijgevolg erg kort.
LLIIFFEE pprroojjeecctt D H NAAH DAAN
Toelichting branden op Houthalen-Helchteren door Lt Willekens - DANAH
Preventief branden Preventief branden is een relatief goedkope natuurbeheermaatregel om grote percelen heide te verjongen. Als het branden preventief en met de nodige zorg uitgevoerd wordt, kunnen er mooie resultaten geboekt worden.
Heidebrand – M . Van Waerebeke
Resultaat 2 jaar na de brand – M. Van Waerebeke
De ervaringen van Kamp Elsenborn leren ons dat het branden in eerste instantie een drastische impact lijkt te hebben. Toch herstelt de natuur zich vrij snel. Na een periode van ongeveer drie maanden leeft het landschap weer helemaal op. In Elsenborn komen na een brand valkruid (Arnica montana) en bergvenkel (Meum athamanticum) tot groei. Omdat die soorten voorheen niet aanwezig waren, is dat uniek en verrassend te noemen. Na verloop van tijd steekt een jonge en frisse heide de kop weer op. Natuurwachter Jos Gorissen toonde aan dat ook kleinschaligere brandacties op de Mechelse Heide vele voordelen bieden voor de voorkomende fauna zoals insecten en vlinders. Spontane en ongecontroleerde heidebranden moeten echter vermeden worden. In tegenstelling tot preventieve brandacties kan de impact van een spontane brand op de ecologie moeilijk ingeschat worden en jammer genoeg richten spontane branden vaak ook schade aan. Hiermee wordt het belang van preventief branden op militaire domeinen
LLIIFFEE pprroojjeecctt D H NAAH DAAN onderstreept. De overtollige aanwezigheid van pijpenstrootje in combinatie met droge, vertakte en oudere heideplanten maken de heidepercelen in droge periodes erg gevoelig voor spontane ontbranding. Het risico van spontane ontbranding op militaire domeinen wordt bovendien nog verhoogd in de impactzone rondom de doelen en in de zones waar medegebruik door derden toegestaan is. Terwijl spontane branden hoofdzakelijk in de zomer voorkomen, vinden preventieve brandacties plaats tijdens een droge winterperiode. In de winter zal het vuur een veel kleinere impact hebben op de aanwezige fauna en flora. Dankzij de harde ondergrond in de winter kan het vuur immers niet zo diep doordringen in de bodem.
Terreinbezoek schietveld Houthalen-Helchteren - DANAH
Praktijkervaringen Preventief en gecontroleerd branden als natuurbeheermaatregel voor heidepercelen op militaire domeinen is zeker een aanrader. Toch brengt een preventieve brandactie vaak veel stress en onzekerheid met zich mee voor de mensen op het terrein. De terreinbeheerders moeten immers over de nodige garanties beschikken dat de brand daadwerkelijk controleerbaar blijft. Hieronder vindt u een aantal tips van ervaringsdeskundigen. In Kamp Elsenborn werkt men al jaren met de beproefde en succesvolle formule van tegenvuur. Tegenvuur stoelt op het simpele principe dat stroken die branden of gebrand hebben niet opnieuw kunnen branden. Het aankomende vuur wordt geremd door een bufferzone van brandende stroken. Om op een succesvolle manier om te gaan met tegenvuur, speelt de windrichting een uitermate belangrijke rol. De fakkeldragers kunnen het tegenvuur best aansteken tegen de windrichting in. Tevens dienen ze te vermijden dat ze verblind worden door een rookgordijn. In zo’n situatie wordt het erg moeilijk om in te schatten of het tegenvuur werkelijk succesvol is. De windrichting speelt altijd een belangrijke rol tijdens het uitvoeren van een preventieve brandactie. Het is bijvoorbeeld belangrijk om te vermijden dat een rookgordijn over een woonzone of een drukbereden weg trekt.
LLIIFFEE pprroojjeecctt D H NAAH DAAN Met tegenvuur werken levert vaak de nodige stress en onzekerheid op. Daarom werd in Elsenborn gezocht naar extra zekerheden en alternatieven. De laatste jaren kiest men er dan ook voor om de brandhaard af te remmen door preventief water te sproeien in de aangrenzende zones. Hiervoor worden tractoren met lage drukbanden ingezet. Zo kunnen aangrenzende, kwetsbare zones ook preventief besproeid worden zonder schade aan te richten. Bovendien wordt vermeden dat er bluswagens moeten uitrukken om het uitbreidende vuur te stoppen. Die bluswagens zijn vaak erg zwaar en kunnen daarom schade aanrichten. Het preventief besproeien van aangrenzende zones is in vergelijking met tegenvuur veel eenvoudiger en zorgt voor minder stress bij de terreinmensen. Als laatste praktische tip werd een goede terreinverkenning aangeraden. Oneffenheden in het terrein, zoals diepe tanksporen, kunnen vaak het succes van een brandoefening inkrimpen. Zeker in gebieden waar de heide overwoekerd wordt door pijpenstrootje, kan gezichtsbedrog tot voorbarige conclusies leiden. Diepe tanksporen zorgen ervoor dat de brand zich slechts gedeeltelijk voortzet. Ongewild fungeren die sporen als een bufferzone en blokkeren ze zo de voortgang van het vuur. Een op het eerste gezicht succesvolle brand kan dan teleurstellende resultaten tot gevolg hebben. Op het schietveld van Houthalen-Helchteren werd ervoor geopteerd om ongecontroleerde, spontane branden mee op te vangen met plag- en maaiwerkzaamheden. Zo werden brandgangen geplagd als bufferzone voor het vuur. In het verleden werden die brandgangen geploegd, wat ecologisch minder interessant is. De plagactie combineert in principe het beste uit beide werelden, veiligheid en ecologisch rendement. Bovendien wordt door de plagwerkzaamheden een deel van het terrein ingedeeld in compartimenten. Op die manier zal de impact bij een spontane brand beperkt blijven. De bestaande brandgangen worden met maaiwerkzaamheden ook verbreed tot 30 meter om de veiligheid te verhogen.
Brandgang als bufferzone op het schietveld Houthalen-Helchteren - DANAH
LLIIFFEE pprroojjeecctt D H NAAH DAAN
Bredere context Ten slotte staan we even stil bij de maatschappelijke relevantie van preventieve brandacties. Het LIFE project DANAH verenigt in principe twee werelden met elkaar: militair en natuur. Branden kan gerust bestempeld worden als het typevoorbeeld van hoe militaire activiteiten hand in hand kunnen gaan met natuurbeheer. Preventief branden levert voordelen op, zowel voor Defensie als voor de natuur. Defensie heeft er belang bij dat de militaire oefeningen uitgevoerd kunnen worden zonder al te snel het risico te lopen op spontane ontbrandingen. Tegelijkertijd worden er grote ecologische voordelen geboekt met preventief branden. De voordelen reiken echter ook tot buiten het militaire domein. In principe kan elke preventieve brandactie beschouwd worden als een brandoefening. Bij die oefeningen worden ook civiele partijen zoals de lokale brandweer en de lokale besturen betrokken. De brandweerkorpsen leren omgaan met heidebranden en doen de nodige terreinkennis op. Die ervaringen renderen bij mogelijke spontane branden. De lokale besturen kunnen op hun beurt bijdragen tot de sensibilisatie van de omwonenden.
Alle-terrein-brandweerwagen –DANAH
Het is een absolute must om elke brandoefening te ondersteunen met een communicatie- en sensibilisatiecampagne. Een brandoefening kan immers moeilijk onopgemerkt voorbijgaan. Het schietveld van Houthalen-Helchteren wordt zowel omringd door woonzones, industriezones als door een recreatiegebied. Het is daarom uitermate belangrijk om een doordachte communicatiecampagne op te zetten in samenwerking met alle betrokken partijen. Samengevat bieden preventieve brandacties zowel militaire, ecologische als maatschappelijke voordelen. Er zijn dus objectieve argumenten genoeg om een sensibilisatiecampagne te vullen.
LLIIFFEE pprroojjeecctt D H NAAH DAAN Conclusie Als de nodige voorbereidingen getroffen worden, staan preventieve brandacties garant voor succes. De juiste timing staat hierbij centraal. Die timing is zowel vanuit ecologisch, militair als maatschappelijk oogpunt van groot belang. Door de toelichting die gegeven wordt tijdens infosessies kunnen brandoefeningen alleen verbeteren en meer rendement opleveren. De preventieve brandacties verdienen de nodige aandacht omdat ze zowel voor de militaire overheid, de natuursector, de brandweer als de omwonenden voordelen bieden.
