Informatie over de landelijke training gespreksleiders Moreel Beraad van de Moreel Beraad Groep VUmc
Dr. Bert Molewijk (Programmaleider & trainer Moreel Beraad Groep VUmc & GGnet) Drs. Margreet Stolper (Onderzoeker & trainer Moreel Beraad Groep VUmc) Drs. Dick Kleinlugtenbelt (trainer Moreel Beraad Groep GGNet) Prof. dr. Guy Widdershoven (Hoogleraar Ethiek in de zorg VUmc) Moreel Beraad Groep, Afdeling Metamedica Vrije Universiteit medisch centrum Van der Boechorststraat 7 1081 BT Amsterdam T 020 4448266
Contact info Mariëtte Surquin Office Manager Moreel Beraad Groep VUmc & GGNet Email:
[email protected] 2010-07-06
Introductie Door de Moreel Beraad Groep VUmc (tot maart 2009 gevestigd aan Universiteit Maastricht) worden verschillende ethiekprojecten opgezet in gezondheidszorginstellingen (psychiatrie, ouderzorg, algemene ziekenhuizen en verstandelijk gehandicaptenzorg). Vaak gaat het hierbij om meerjarige projecten die gefaseerd worden aangeboden. Een van de fasen is het overdragen en borgen van expertise om met ethische vraagstukken om te gaan. In die fase is de training voor gespreksleiders Moreel Beraad een belangrijk onderdeel. Hieronder volgt informatie over de landelijke training tot gespreksleider Moreel Beraad VUmc met open inschrijving. We beginnen met een korte beschrijving van de training. Vervolgens volgt een uitleg over de specifieke uitgangspunten en de doelstellingen van de Moreel Beraad gespreksleiderstraining. Daarna volgt informatie over de opzet en inhoud van deze landelijke training. Vervolgens informeren we u over de voorwaarden voor deelname. Tot slot treft u praktische informatie aan, zoals de kosten, de data, de locatie en onze contactgegevens. De eerstvolgende training start dit najaar op woensdag 1 december 2010. De vorige training is uitgebreid (positief) geëvalueerd en op enkele punten is de huidige training verder verbeterd. Er is plaats voor maximaal 12 cursisten. De totale kosten bedragen € 2.450,00. Aanmelding gebeurt op volgorde van binnenkomst van de aanbetaling van € 1.000,00 (zie pagina 6). Naast het overmaken van de aanbetaling graag uw aanmelding ook doorgeven aan Mariëtte Surquin via
[email protected] Mocht u na het lezen van deze informatie nog vragen hebben over de inhoud van de training, schroom dan niet per email contact op te nemen met de heer Bert Molewijk (coördinator). Heeft u praktische of organisatorische vragen, dan kunt u contact opnemen met Mariëtte Surquin (office manager Moreel Beraad Groep). Onze contactgegevens staan op de laatste pagina. Korte omschrijving van de landelijke VUmc training tot gespreksleider MB De landelijke training tot gespreksleider Moreel beraad van de Moreel Beraad Groep VUmc is ontwikkeld op basis van ruim 7 jaar (inter-)nationale moreel beraad ervaring in diverse soorten instellingen (o.a. begeleiden moreel beraden, trainingen, implementatie projecten, onderzoek, publicaties). De training is bedoeld voor diverse soorten professionals (verpleegkundigen, artsen, therapeuten, leidinggevenden, bestuurders, etc.) die systematische gesprekken over goede zorg willen gaan begeleiden. Het huidige format van de training is het resultaat van jarenlange ervaring en wetenschappelijke evaluatie van die trainingen (zie o.a. onze website voor enkele (Engelstalige, artikelen daarover). De training bestaat uit 8 dagdelen verspreid over 6 maanden en twee supervisie bijeenkomsten 3 en 6 maanden na de training. De training is gericht op het leren hanteren van tenminste twee gespreksmethoden: een aangepaste versie van de dilemma methode en de verkorte Socratische dialoog. Het uiteindelijke doel is het leren op gang brengen en houden van een dialogisch en reflectief onderzoek aan de hand van concrete morele vragen; het gebruik van de methoden is daarbij slechts een middel. Binnen de training ligt de nadruk op het direct zelf oefenen met de verschillende stappen binnen enkele methode, zowel tijdens de cursusuren als binnen de eigen werkplek tussen twee cursusbijeenkomsten in (‘learning by doing’). Het oefenen wordt gedaan aan de hand van zelf ervaren casuïstiek vanuit de eigen praktijk en in overleg met collega’s van andere afdelingen/instellingen. Het oefenen wordt afgewisseld met onderlinge feedback (ook aan de hand van reflectie verslagen en video opnames tijdens de cursus); zowel door de trainers als door de medecursisten. Omdat het enkel goed hanteren van de methoden in de praktijk niet voldoende is om moreel beraad succesvol in de praktijk neer te zetten, is er binnen deze training ook specifiek aandacht voor: verslaglegging tijdens en van een 2/8
moreel beraad, organisatie en implementatie moreel beraad binnen een organisatie, doelen en resultaten van moreel beraad, misbruik van moreel beraad. De literatuur die gebruikt wordt is primair gericht op het leren begrijpen en hanteren van de methodes en het ontwikkelen van een eigen passende stijl van gespreksleiderschap. Daarnaast wordt facultatief verdiepende literatuur aangeboden. In verband met het ontwikkelen van een eigen stijl van het leiden van een moreel beraad wordt vanaf het begin actief gewerkt met eigen en andermans leerdoelen met betrekking tot het gespreksleiderschap moreel beraad. Uitgangspunten VUmc training tot gespreksleider Moreel Beraad De groeiende aandacht voor ethiek en morele vraagstukken van en in de organisatie én voor gespreksvormen om daar systematisch mee om te gaan, sluit aan bij de oproep van de Afdeling Ethiek van VWS, de minister van Volksgezondheid en het Centrum voor Ethiek en Gezondheid (zie www.ceg.nl) aan gezondheidszorginstellingen, om structureel aandacht voor ethiek te organiseren. Structurele aandacht voor ethiek in de gezondheidszorg kan een onderdeel zijn van bijvoorbeeld het institutionele Kwaliteitsbeleid en is tevens een belangrijk onderdeel van voortdurende professionalisering. Achterliggend idee is dat morele reflectie de kwaliteit verhoogt van zowel de zorg voor cliënten als van het welzijn van personeel. De scholing tot gespreksleider Moreel Beraad is een wezenlijke stap voor de instelling in het zich eigen maken van het gestructureerd en systematisch spreken over morele aspecten binnen de organisatie. Eenmaal geschoolde medewerkers die gaan optreden als gespreksleiders moreel beraad binnen de instelling kunnen (al dan niet vanuit de eigen afdeling) de gespreksvormen toepassen, verspreiden en zorg dragen voor de continuering ervan. Uitgangspunt is dat de deskundigheid om systematisch te reflecteren op morele vragen wordt opgebouwd in de organisatie. Dit sluit aan bij de veronderstelling dat moreel beraad uiteindelijk door de mensen op de werkvloer zélf gedragen moet worden. Moreel beraad is geen ethiek les; moreel beraad sluit direct aan bij de vragen in de praktijk die de professionals zelf hebben. In de visie van de Moreel Beraad Groep VUmc bepalen de deelnemers onderling wat het morele vraagstuk is en wordt dat niet vooraf ingekaderd (met definities) door de gespreksleider Moreel Beraad. Een ander belangrijk uitgangspunt van de training is, dat de gespreksleider geen oplossingen voor morele vraagstukken aanvoert maar dat expertise wordt opgebouwd om de inherente morele dimensie van het werk te kunnen zien en die constructief en vruchtbaar bespreekbaar te maken door middel van gespreksmethoden en overlegvormen. De gespreksleider is dus geen consultant die zich inhoudelijk mengt met het morele vraagstuk dat besproken wordt: hij/zij faciliteert het onderzoek naar en de dialoog over, morele vraagstukken. Doelstellingen Training Gespreksleider Moreel Beraad Deelnemers aan de training tot gespreksleider Moreel Beraad worden geschoold in het leiden van systematische gesprekken over morele vraagstukken. Afhankelijk van de doelstelling van een dergelijk gesprek kan gekozen worden voor verschillende gespreksvormen. Onze ervaring is - en onderzoek bevestigt dit - dat de opgedane kennis en vaardigheden ook een rol gaan spelen in andere, reguliere overlegmomenten (dus niet alleen maar tijdens bijeenkomsten die expliciet voor moreel beraad gepland zijn). Hetzelfde geldt voor (toekomstige) moreel beraad deelnemers: het gezamenlijk systematisch leren reflecteren op een constructieve manier, beïnvloedt in het algemeen de kwaliteit van het werk, de professionaliteit en het samenwerken.
3/8
Algemene doelen: • verkrijgen van basale kennis van ethiek, moreel beraad en implementatie van moreel beraad • voldoende ervaring opbouwen om zelfstandig een moreel beraad te begeleiden aan de hand van twee gespreksmethodieken • eigen stijl van gespreksleiderschap leren (h)erkennen • inzicht en ervaring opdoen met organisatie en inbedding van moreel beraden binnen een organisatie • verbinding kunnen maken tussen een goed moreel beraad en de dagelijkse praktijk (op casus, professioneel/team en institutioneel niveau) Binnen de training wordt kennis overgedragen ten aanzien van: • Wat is ethiek? Waar is ethiek? Welke soorten ethiek bestaan er? Wat levert ethiek op? • Wat is Moreel Beraad (achtergrond, doelstellingen, methoden)? • Wat is er specifiek aan de VUmc visie op moreel beraad? • Vormen van Moreel Beraad (Socratische dialoog methode, dilemma methode) • Voorwaarden voor het houden van moreel beraad • Implementatie van moreel beraad binnen de organisatie en afdeling • De attitude van de gespreksleider • Risico’s en valkuilen bij Moreel Beraad Binnen de training leert de cursist de volgende vaardigheden: • aspecten van zijn/haar eigen gesprekshouding leren ontdekken (zoals: (on)geduld, (on)mondigheid, luisterbereidheid, monologische neigingen, impulsiviteit, beroep op autoriteit, spreken in vanzelfsprekendheden, hypothetisch redeneren, etc.) • scherpzinnig observeren, nauwgezet luisteren en fijngevoelig formuleren • eigen en andermans oordelen leren opschorten om ze te kunnen onderzoeken • onderscheid te maken in het gevoelig zijn voor denken in vragen of denken in antwoorden • geen aanspraak te maken op autoriteiten in of buiten de groep • twijfel en ambivalentie te waarderen als een voedingsbron van nieuwe inzichten • een onderscheid leren maken tussen het houden van een dialoog, een discussie en een debat en dat door middel van gedrag en houding kunnen overbrengen • zodanig te sturen dat de deelnemers maximaal in staat worden gesteld zelfstandig en met elkaar te reflecteren • door vragen stellen het onderling begrip van de deelnemers te bevorderen • het leiden, in stand houden, het bevorderen en het verdiepen van het onderzoek of de dialoog tijdens het moreel beraad • het kunnen herkennen van geschikte en minder geschikte casus voor een moreel beraad • het in staat zijn om deelnemers aan moreel beraad te leren om een onderzoekvraag (een fundamentele vraag bij een socratisch gesprek en een dilemma vraag bij een beraad over een morele dilemma ) te formuleren aan de hand van een casus/voorbeeld • het in staat zijn om de groep de onderzoeksvraag te laten onderzoeken in het voorbeeld • het kunnen/laten benoemen en analyseren van argumenten voor standpunten • het kunnen/laten benoemen van de in het geding zijnde morele uitgangspunten/principes: waarden en normen en persoonlijke deugden 4/8
• • •
het verschil tussen zaakgesprek, strategiegesprek en metagesprek kunnen hanteren het hanteren van de gespreksregels en/of de socratische deugden beperkingen of contra-indicaties voor moreel beraad kennen
Opzet en inhoud van de landelijke training tot gespreksleider Moreel Beraad -
De scholing wordt aangeboden in acht dagdelen van 4 uur (= 8 X 4 = 32 netto training uren) verdeeld over 6 bijeenkomsten (4 halve dagen, 2 hele dagen). Per bijeenkomst is ongeveer 2 uur leestijd vereist (= 6 X 2 = 12 leesuren). De cursisten oefenen in koppels van twee, met elkaar de moreel beraden binnen elkaars organisatie. Tussen twee trainingsbijeenkomsten gaat het dan om twee oefen moreel beraden per koppel, waarbij rollen van gespreksleider en observant worden afgewisseld. Dit oefenen, inclusief plannen en het maken van een zelfreflectie- of observatieverslag kost ongeveer 5 uur per oefen moreel beraad (= 2 X 5 X 5 = 50 oefen moreel beraad uren). (NB: De meeste oefen moreel beraden kunnen reeds vruchtbaar ingezet worden voor het belang van de organisatie, zodat het niet alleen het leerdoel van de cursist dient)
In totaal bestaat de training dus uit 94 uren gedurende 6 maanden. Drie en zes maanden na de laatste trainingsbijeenkomst worden twee supervisie momenten van 3 uur gepland (wederom in Utrecht). Ingangseisen en voorwaarden Een goede training valt of staat met de manier waarop de training en het geleerde aansluit bij de praktijk van waaruit de cursisten deelnemen. Onze ervaring door de jaren heen, heeft geleerd dat er in dat verband een aantal zaken van belang zijn voor het slagen van de training. Op basis van deze ervaring volgen hieronder een aantal aanbevelingen voor deelnemers aan de training, de leidinggevenden van de deelnemers en het management/Raad van Bestuur van de organisatie. -
Een training tot gespreksleider vereist dat de deelnemers reeds ervaring hebben met moreel beraad. Een cursist heeft tenminste 4 moreel beraden bijgewoond als deelnemer. (NB: Zij die deze ervaring nog niet hebben, dienen in overleg met de organisatoren van de training, actief naar mogelijkheden te zoeken om die ervaring voor de start van de training te krijgen).
-
De training is idealiter geen losstaand en louter individueel gebeuren (zeker niet voor cursisten die vanuit een organisatie meedoen). Uit ervaring is gebleken dat het van groot belang is dat de cursist voor aanmelding goed overlegt met haar/zijn eigen werkomgeving over wat de training behelst en welke resultaten en verplichtingen (voor wie) verwacht of nagestreefd worden gedurende en NA de training. De toekomstige gespreksleider moet immers tijdens en na de cursus de mensen, de plaats en de tijd hebben om een Moreel Beraad te kunnen houden. Bespreek deze informatie over de training daarom met uw direct leidinggevende voordat u zich aanmeldt.
-
Zorg voor dat u begint met de training dat u 5 keer een (oefen) moreel beraad kunt houden binnen uw organisatie en maak daar afspraken over (ook over wie uw taken vervangt indien u met moreel beraad bezig bent). De (oefen) moreel beraden (en de planning ervan) zijn een cruciaal onderdeel voor opdoen van ervaring. 5/8
-
Maak vast afspraken binnen uw organisatie over de organisatie en frequentie van de moreel beraden die u kunt begeleiden nadat u de training hebt afgerond. Probeer daarbij direct aansluiting te zoeken bij de thematiek en behoeften die binnen uw organisatie spelen.
-
Van de cursist verwachten we een eigen interne motivatie voor de training en de rol als gespreksleider, in combinatie met de bereidheid om tijdens de training te investeren in het oefenen en open te staan voor feedback in en met de groep.
-
Voor de training is kennis van de (klinische) ethiek prettig maar geen strikte voorwaarde.
6/8
Praktische informatie Trainers De trainers van deze training zijn: dhr. Drs. Dick Kleinlugtenbelt (GGNet), dhr. Dr. Bert Molewijk (VUmc & GGNet), mw. Drs. Margreet Stolper (VUmc) Kosten De totale kosten voor deze training van 8 dagdelen inclusief twee supervisie bijeenkomsten van drie uur bedragen € 2.450,00. Elke volgende aanmelding uit dezelfde organisatie ontvangt 10% korting. Het bedrag is inclusief de trainingsmap (met o.a. methoden en methoden beschrijving, literatuur, hand-outs van presentaties, formats voor moreel beraad verslagen etc.), dvd met opnames van trainingonderdelen, feedback op het gemaakte huiswerk, twee lunches en gebruik van koffie, thee en water. Aanmelding gebeurt op volgorde van binnenkomst van de aanbetaling van € 1.450,00 op rekeningnummer: 54.93.10.002 ABN-Amro t.n.v. VU-medisch Centrum te Amsterdam, o.v.v. Training gespreksleider Moreel Beraad, reservenr. 8896, Afd. Metamedica. IBANnr: NL65 ABNA 0549 3100 02 BIC/Swiftcode: ABNANL2A Het restantbedrag van € 1.000,00 graag overmaken vóór 1 juni 2011. Data Woensdag
01 december 09 februari 16 maart 13 april 11 mei 22 juni
2010 2011 2011 2011 2011 2011
13.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uur 13.00 - 17.00 uur 13.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uur 13.00 - 17.00 uur
2 supervisiebijeenkomsten worden nog gepland in september en november 2011
Locatie De cursus (inclusief de 2 supervisie bijeenkomsten) vindt plaats op of vlak bij het Centraal Station van Utrecht. Certificaat voor aanwezigheid en participatie De cursisten die op alle trainingsdagen aanwezig waren en de (oefen) moreel beraden (incl. reflectie en observatie verslagen) hebben uitgevoerd, zullen een officieel certificaat krijgen. Zij die een dagdeel of een oefen moreel beraad missen kunnen dat met een extra opdracht inhalen. Cursisten die meer dan 2 dagdelen missen krijgen in principe geen certificaat. Wij hopen dat we u door middel van deze tekst voldoende geïnformeerd hebben over de training tot gespreksleider Moreel Beraad van de Moreel Beraad Groep VUmc. Mocht u aanvullende informatie wensen, schroom dan niet contact met ons op te nemen! Hartelijke groet en wie weet tot ziens! De Moreel Beraad Groep Afd. Metamedica VUmc, Amsterdam 7/8
Contactgegevens Voor inhoudelijke vragen kunt u contact opnemen met: Dhr.dr. Bert Molewijk (Programmaleider Moreel Beraad Groep) Email:
[email protected] Voor praktische of organisatorische vragen kunt u contact opnemen met: Mw. Mariëtte Surquin (Office Manager Moreel Beraad Groep VUmc & GGNet) Email:
[email protected] Telefoon (ma-do): 0575-580790 Voor meer informatie over de Moreel Beraad Groep zie vooralsnog de oude website: http://www.metamedicavumc.nl/MoreelBeraad/index.html. Aan een vernieuwe website op het VUmc wordt momenteel druk gewerkt.
8/8
