Informatie over Bipolaire Stoornis (MANISCH DEPRESSIEVE STOORNIS – MDS)
20127644 AZ Bipolaire Stoornis.indd 1
24-12-12 11:28
De informatie in deze informatiebrochure kan nooit het inroepen van professionele zorg voor een juiste diagnose en behandeling van bipolaire stoornis of een andere psychiatrische/medische aandoening vervangen. In deze brochure wordt gemakshalve alleen ‘hij’ vermeld maar hiermee wordt ook ‘zij’ bedoeld.
Eerste druk, 2009 Copyright © AstraZeneca BV Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar worden gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Bij het samenstellen van deze informatiebrochure heeft AstraZeneca de grootst mogelijke zorgvuldigheid betracht. AstraZeneca kan geen aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele onjuistheden in de informatie en is niet verantwoordelijk voor consequenties die voortvloeien uit het gebruik van deze brochure.
20127644 AZ Bipolaire Stoornis.indd 2
24-12-12 11:28
INLEIDING Het leven kent zijn ‘ups’ en ‘downs’, maar bij mensen met de diagnose bipolaire stoornis zijn deze uitschieters extremer dan bij ‘gezonde mensen’. De bipolaire stoornis wordt ook wel manische depressiviteit genoemd. Dit betekent dat er periodes zijn geweest waarin men dacht dat men de wereld aan kon en zich extreem vrolijk voelde. Het vertoonde gedrag werd door de omgeving als opmerkelijk gevonden, maar zelf zag men daar geen probleem in. Na deze overactieve periode werd het een tijdje rustig. De stemming was stabiel, maar dit kon een voorbode zijn van de depressie waarin men zich heel somber voelde. Het kan natuurlijk ook zo zijn geweest, dat een depressieve periode werd gevolgd door een euforische periode. Het duurt vaak jaren voordat een bipolaire stoornis herkend wordt en vaak gaat dat gepaard met een zoektocht langs verschillende hulpverlenende instanties: huisarts, psycholoog, arbo-arts, relatiebemiddeling en/of de verslavingszorg. In de meeste gevallen is uiteindelijk een psychiater betrokken geweest bij het stellen van de diagnose. Wanneer bij jou of een naaste van je de diagnose bipolaire stoornis is gesteld herken je je misschien in het bovenstaande. Als de diagnose wordt gesteld kan het ook zo zijn dat je moet wennen aan het idee. Ervaring leert echter dat je nu verder kunt. Met de juiste medicatie, een goede begeleiding en behandeling kun je meestal een leven leiden als ieder ander. Het is nu de vraag welke behandeling het beste is. Dit is afhankelijk van de fase waarin je als patiënt verkeert. Bij de behandeling zijn verschillende hulpverleners betrokken. Het is belangrijk dat tijdens deze contacten verwachtingen over de behandeling met hen worden besproken. De weg naar herstel begint met inzicht in en acceptatie van het ziektebeeld. In deze brochure vind je meer informatie over de bipolaire stoornis, de verschijnselen, de mogelijke oorzaken en de behandeling ervan. Wij hopen dat je hier antwoord vindt op veel van je vragen.
20127644 AZ Bipolaire Stoornis.indd 3
24-12-12 11:28
BIPOLAIRE STOORNIS Wat is een bipolaire stoornis? Een bipolaire stoornis, ook wel manisch depressieve stoornis (MDS) genoemd, is een ziekte van de hersenen, waardoor mensen extreme stemmingen krijgen. De stemming wisselt tussen twee uitersten. De ziekte veroorzaakt periodes van extreme opgewektheid (manie) en zeer sombere periodes (depressies), deze periodes worden ook wel ‘episodes’ genoemd. Iedereen heeft goede en minder goede dagen. Bij een bipolaire stoornis zijn deze ups en downs echter veel extremer. Iemand met een bipolaire stoornis heeft zowel manische als depressieve episodes. Dit is anders dan bij een depressie (ook wel klinische depressie, unipolaire depressie of depressieve stoornis genoemd), waarbij iemand gedurende langere tijd alleen een sombere stemming heeft.
Hoe vaak komt een bipolaire stoornis voor? Bipolaire stoornis komt bij ongeveer 2-4% van de bevolking voor. Bipolaire stoornissen komen even vaak voor bij mannen als bij vrouwen, hoewel het verloop van de ziekte anders is. Vrouwen hebben vaak meer depressieve episodes dan mannen. Bij vrouwen is de eerste episode meestal een depressie, terwijl mannen vaker als eerste een manische episode hebben. Een bipolaire stoornis ontstaat meestal tussen de 15-25 jaar, maar het kan ook al tijdens de jeugd of op latere leeftijd optreden.
De verschillende stemmingen De extreme stemmingswisselingen kunnen per persoon zeer verschillend zijn maar over het algemeen zijn ze voor zowel de betrokkene als voor de familie en omgeving een behoorlijke belemmering in het dagelijks leven. Bij een bipolaire stoornis zijn vier stemmingsperiodes te onderscheiden: • Manische periode • Hypomane periode
20127644 AZ Bipolaire Stoornis.indd 4
24-12-12 11:28
• Depressieve periode • Gemengde periode De periodes waarin deze stemmingen voorkomen, kunnen jaren uiteenliggen maar ze kunnen elkaar ook in snel tempo opvolgen.
Manie en hypomanie Het kenmerk van een manische periode (die een week of langer kan aanhouden) is een aanhoudende extreem vrolijke of prikkelbare stemming. Hypomanie is een mildere vorm van manie, waarbij de stemmings- en gedragswisselingen niet zo groot zijn. De symptomen zijn minder heftig dan in een manische periode.
De symptomen van een manie Veel mensen met een bipolaire stoornis hebben in de manische periode niet het idee dat er iets mis is. Ze zijn ervan overtuigd dat ze prima functioneren. Hierdoor kunnen ze in problemen komen met hun omgeving. De wens om leuke of spannende dingen te doen zonder na te denken over de gevolgen (zoals gevaarlijk rijden, veel alcohol drinken of drugs gebruiken) kan van grote invloed zijn. Door te veel geld uit te geven, kunnen er in snel tempo veel schulden worden gemaakt. Door seksueel ontremd te zijn, kunnen relaties stuklopen. Door roekeloze besluiten te nemen, kunnen werk en gezondheid gevaar lopen. Andere symptomen van een manie kunnen zijn: • Grootse ideeën over zichzelf hebben of zichzelf heel belangrijk vinden. • Boordevol energie zitten en geen slaap nodig hebben. • Zeer snel praten. • Vol ideeën en plannen zitten. • Een stroom aan ideeën hebben, waarbij de gedachten van het ene idee naar het andere schieten. • Snel afgeleid zijn en zich niet kunnen concentreren. • Ruzie maken. • Seksueel ongeremd zijn. • Geen rekening houden met de consequenties van bepaalde daden. • Gokken en/of drinken.
20127644 AZ Bipolaire Stoornis.indd 5
24-12-12 11:28
“Als ik manisch ben, heb ik het gevoel dat niets onmogelijk is! Ik kan de hele wereld aan. Ik heb briljante ideeën en plannen die ik aan iedereen wil vertellen die het maar horen wil. Ik voel me slimmer en beter dan wie dan ook en val uit tegen mensen die me niet bij kunnen houden. Soms praat ik zo snel dat ik mensen in de war breng.
Ron - 42 jaar
Er spelen een miljoen gedachten tegelijk door mijn hoofd en dat houdt me uit mijn slaap. Ik ben niet moe, ook al slaap ik bijna niet.
Mijn remmingen verdwijnen. Ik neem risico’s die ik normaal niet zou nemen. Als ik iets wil, koop ik het, ongeacht wat het kost. Mijn behoefte aan seks wordt onweerstaanbaar. In zo’n periode kan iedereen zien dat mijn ziekte uit de hand loopt. Maar ik niet. Voor mij lijkt alles normaal. Sterker nog, ik heb de tijd van mijn leven.”
Bipolaire depressie Mensen gebruiken vaak het woord ‘depressie’ om momenten te beschrijven waarop ze zich ongelukkig voelen of het allemaal even beu zijn. Maar bij een echte depressie zijn een sombere stemming en andere symptomen minstens twee weken lang, en vaak nog veel langer, iedere dag aanwezig. Een aanhoudende sombere stemming staat op de voorgrond. De negatieve gevoelens zijn zo sterk dat normale dagelijkse bezigheden niet meer uitgevoerd kunnen worden.
De symptomen van een bipolaire depressie Andere symptomen van een depressie kunnen zijn: • Sombere stemming, leeg of ongelukkig gevoel. • Geen emoties voelen. • Geen contact met anderen willen. • Om alles huilen. • Verlies van energie en zich altijd moe voelen.
20127644 AZ Bipolaire Stoornis.indd 6
24-12-12 11:28
• Geen of minder zin in activiteiten die voorheen als leuk ervaren werden. • Zich schuldig of waardeloos voelen. Geen gevoel van eigenwaarde. • Lusteloos zijn, nergens zin in hebben. • Minder belangstelling hebben voor werk of hobby’s. • Moe zijn. • Denken aan dood of zelfdoding. • Verandering in gewicht, eetlust en slaappatroon. • Concentratieproblemen. • Minder of geen behoefte aan seks. • Onverklaarbare pijnen en kwalen hebben. “Als ik heel depressief ben, voel ik me alsof ik in een diep, zwart gat ben gevallen en er niet meer uit kan. Emotioneel gezien voel ik me dood, alsof het leven uit me gezogen is. Het lukt me niet om ergens plezier of vreugde aan te beleven. Het voelt alsof ik aan het verdrinken of stikken ben in mijn eigen pijn. Alle hoop verdampt. Iedere gedachte is somber. Het ongelukkige gevoel is overweldigend en constant aanwezig. Ik moet veel huilen.
Susan - 28 jaar
Ik wil niemand zien en heb nergens zin in; ik wil met rust gelaten worden.
Ik ben ontzettend moe. Ik kan de hele dag in bed liggen, maar slaap weinig. Het kost me enorm veel moeite om iets te doen. Ik kan me nergens meer druk om maken. De toekomst kan me gewoon niets meer schelen. Ik voel me dof en leeg. Ik kan geen beslissingen nemen. Ik voel me waardeloos en machteloos. Ik haat mezelf. Als ik in zo’n diepe depressie zit, kan niemand echt begrijpen wat ik doormaak. Je kunt niet gewoon proberen om vrolijk te zijn, zoals sommige mensen denken. Je hebt medicijnen nodig om beter te worden.”
20127644 AZ Bipolaire Stoornis.indd 7
24-12-12 11:28
Gemengde episode Sommige mensen met een bipolaire stoornis hebben ‘gemengde episodes’ waarin ze zowel symptomen van manie als van depressie hebben. Ze voelen zich bijvoorbeeld ongelukkig en somber, maar zijn tegelijkertijd rusteloos en zitten vol energie.
Hoe lang duren de episodes? Bij een bipolaire stoornis kunnen episodes dagen, weken of zelfs jaren aanhouden. Tijdens de eerste 10 jaar van de ziekte ligt het gemiddeld aantal episodes op vier. Zonder behandeling duurt de gemiddelde episode van manie of hypomanie een paar maanden of langer, en een episode van depressie kan zes maanden of langer duren.
Rapid cycling De meeste mensen met een bipolaire stoornis krijgen tussen de episodes door weer een (bijna) normale stemming. Bij sommige mensen zit er echter nauwelijks of geen tijd tussen de episodes, waardoor ze heel snel van een manie naar een depressie gaan, en weer terug. Dit heet ‘rapid cycling’. Soms kunnen er meerdere episodes optreden binnen een week of zelfs binnen een dag. Als er binnen twaalf maanden vier of meer ziekte-episodes optreden, heeft iemand een zogenaamde ‘rapid-cycling’ bipolaire stoornis. Rapid cycling treedt vaak op bij mensen die al geruime tijd een bipolaire stoornis hebben en komt meer voor bij vrouwen dan bij mannen.
Psychose Tijdens een manische of depressieve episode kan een ‘psychose’ optreden. Een psychose wordt vaak omschreven als het verlies van contact met de ‘echte wereld’. Iemand met een psychose neemt de wereld anders waar dan anderen. Mensen met een psychose kunnen daardoor erg bang of achterdochtig worden.
20127644 AZ Bipolaire Stoornis.indd 8
24-12-12 11:28
OORZAKEN VAN EEN BIPOLAIRE STOORNIS Bipolaire stoornissen komen even vaak voor bij mannen als bij vrouwen. Over de oorzaken van een bipolaire stoornis valt weinig met zekerheid te zeggen. Hoewel de oorzaak van een bipolaire stoornis onbekend is, speelt een combinatie van factoren een belangrijke rol: • Werking van de hersenen. • Erfelijke aanleg. • Stressvolle levensgebeurtenissen.
Werking van de hersenen De hersenen bestaan uit talloze hersencellen ofwel neuronen. Ze bevatten ook belangrijke chemische stoffen, neurotransmitters geheten (zoals dopamine, serotonine en noradrenaline), die boodschappen van de ene naar de andere hersencel overbrengen. Voor een goede werking van de hersenen moeten deze boodschappen (of signalen) op de juiste manier tussen de neuronen worden overgebracht. Als dit niet goed gaat kunnen het denkvermogen, de stemming, het geheugen en het leervermogen worden aangetast. Een bipolaire stoornis wordt mogelijk veroorzaakt doordat de hoeveelheid van sommige van deze stoffen in de hersenen uit balans zijn.
Erfelijke aanleg Bipolaire stoornissen lijken in bepaalde families meer voor te komen en daarom zou erfelijkheid een rol kunnen spelen bij het ontstaan ervan. Ongeveer tweederde van de mensen met een bipolaire stoornis heeft iemand in de naaste familie die de stoornis ook heeft of aan een ernstige depressie lijdt. Als je dus iemand in je familie hebt met een bipolaire stoornis of depressie, kan dit jouw kans op het krijgen van de ziekte verhogen.
Stressvolle levensgebeurtenissen Stressvolle of traumatische levensgebeurtenissen kunnen aanleiding geven tot de eerste episode van een bipolaire stoornis. Voorbeelden van dergelijke gebeurtenissen zijn het overlijden van een familielid, het verliezen van een baan, de geboorte van een kind of een verhuizing.
20127644 AZ Bipolaire Stoornis.indd 9
24-12-12 11:28
DIAGNOSE BIPOLAIRE STOORNIS Het herkennen of vaststellen van een bipolaire stoornis is soms moeilijk omdat er geen ‘test’ is die de ziekte op kan sporen. Veel mensen weten niet wat een bipolaire stoornis is, waardoor ze bij het zoeken van hulp voor hun depressieve gevoelens hun manische symptomen vaak niet met hun arts bespreken. De symptomen van een bipolaire stoornis lijken op die van andere ziekten, wat de diagnose ook weer bemoeilijkt. Om de diagnose te stellen, gebruiken artsen vaak een standaard vragenlijst voor de diagnose. De Mood Disorder Questionnaire is een hulpmiddel bij het vaststellen van bepaalde symptomen van een bipolaire stoornis. Het is niet bedoeld als vervanging van een volledige beoordeling door de psychiater of een andere zorgverlener. Een bipolaire stoornis is een gecompliceerde aandoening en de diagnose kan niet met één enkele vragenlijst worden gesteld. Als je je zorgen maakt over je geestelijke gezondheid, raden wij je aan een afspraak te maken met een gediplomeerd zorgverlener om je symptomen te bespreken. Je kunt hierbij de ingevulde MDQ-NL meenemen en bespreken.
20127644 AZ Bipolaire Stoornis.indd 10
24-12-12 11:28
Stemmingsstoornis Vragenlijst naam: (MDQ-NL) datum: Wilt u de volgende vragen zo goed mogelijk beantwoorden door het juiste antwoord aan te kruisen?
A Is er in uw leven ooit een periode geweest waarin u niet uzelf was, en...
ja nee
1. ... u uzelf zo goed, of zo hyperactief voelde dat andere mensen vonden
dat u niet uzelf was waardoor u in de problemen kwam?
o
o
o
o
3. ... u veel meer zelfvertrouwen had dan normaal?
o
o
4. ... u veel minder sliep dan gebruikelijk, zonder dat u daar last van had?
o
o
5. ... u veel spraakzamer was of veel sneller sprak dan gebruikelijk?
o
o
6. ... gedachten door uw hoofd jaagden of u uw gedachten niet kon remmen? o
o
2. ... u zo prikkelbaar was dat u tegen andere mensen schreeuwde of
een gevecht of een ruzie begon?
7. ... u zo makkelijk afgeleid werd door uw omgeving dat u moeite had
om u goed te concentreren of uw gedachten er bij te houden?
o
o
8. ... u veel meer energie had dan normaal?
o
o
9. ... u veel actiever was en veel meer dingen deed dan normaal?
o
o
10. ... u veel meer sociale contacten had of vaker de deur uitging dan normaal,
en bijvoorbeeld midden in de nacht vrienden opbelde?
11. ... u veel meer interesse had in seks dan normaal?
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
12. ... u dingen deed die ongebruikelijk waren voor u, of waarvan andere
mensen zouden kunnen denken dat het overdreven, onverstandig of
riskant was?
13. ... u veel geld uitgaf waardoor u of uw familie in de problemen kwam? B Als u op twee of meer vragen JA hebt geantwoord, wilt u dan deze vraag beantwoorden: Vonden een aantal van de bovengenoemde gedragingen ooit in dezelfde periode plaats? Ga verder op de volgende pagina...
20127644 AZ Bipolaire Stoornis.indd 11
24-12-12 11:28
C Hoeveel problemen leverden deze gedragingen u op, zoals niet meer kunnen werken, problemen met uw familie, geld of justitie, betrokken raken bij ruzies of vechtpartijen? S.v.p., slechts één antwoord uitkiezen.
0
1
2
3
geen problemen
enige problemen
aanzienlijke problemen
ernstige problemen
Vertaald door D.H.Postma(GGNet) & P.F.J.Schulte(GGZ-NHN); GGNet, Postbus 2003, 7230 GC, Warnsveld /
[email protected]
TEGEK.NL
20127644 AZ Bipolaire Stoornis.indd 12
24-12-12 11:28
BEHANDELING Er zijn twee behandelingen mogelijk voor een bipolaire stoornis: • Medicijnen. • Medicijnen in combinatie met psychotherapie, zoals bijvoorbeeld cognitieve gedragstherapie (CGT). Het is niet zo dat de behandeling met medicijnen en/of psychotherapie de bipolaire stoornis genezen. Een effectieve behandeling kan de symptomen wel verlichten, de stemming stabiliseren en de duur en ernst van de episodes verminderen. Hierdoor is het mogelijk om goed te leven met een bipolaire stoornis. Voor deze behandelingen heb je mogelijk verschillende zorgverleners: een psychiater of arts voor je medicijnen en een psycholoog voor psychotherapie. Mogelijk zul je ook contact hebben met een verpleegkundige (SPV). Deze mensen maken onderdeel uit van je ‘behandelteam’ en dienen onderling nauw contact te houden om informatie en inzicht in je voortgang te delen.
Medicijnen De medicijnen zorgen voor een afvlakking van de pieken en dalen in de stemming. Deze behandeling kent twee fasen, de acute behandeling en de onderhouds behandeling. Welke medicijnen het meest geschikt zijn, hangt af van de klachten die iemand heeft. Onder de medicatie die bij een bipolaire stoornis wordt voorgeschreven vallen onder ander lithium, antipsychotica (zowel de klassieke als de atypische) en antidepressiva. Deze medicatie wordt ingezet om een manie of een depressie te behandelen en ook om een volgende episode te voorkomen. In deze brochure wordt niet verder ingegaan op de verschillen tussen de soorten medicatie. Wanneer iemand veel last heeft van bijwerkingen en wil stoppen met medicijnen, is het altijd belangrijk om dit met de behandelaar te bespreken omdat acuut stoppen
20127644 AZ Bipolaire Stoornis.indd 13
24-12-12 11:28
met medicatie vrijwel altijd leidt tot terugkeer van klachten en gepaard kan gaan met ontwenningsverschijnselen. Ook op eigen initiatief afbouwen omdat men zich ‘goed’ voelt kan negatieve gevolgen hebben.
Psychotherapie Naast medicatie kan ook psychotherapie een positief effect hebben op een bipolaire stoornis. Met psychotherapie kan: • Inzicht verkregen worden in de bipolaire stoornis. • Geleerd worden te accepteren hoe de ziekte het leven beïnvloedt. Psychotherapie kan ook helpen bij het leren omgaan met symptomen tijdens een depressieve episode. Langdurige psychotherapie kan ook manische of depressieve episodes voorkomen door de stress te verminderen die deze episodes veroorzaken. Er zijn verschillende soorten psychotherapie waar mensen met een bipolaire stoornis baat bij kunnen hebben: • Cognitieve gedragstherapie. • Psycho-educatie. • Interpersoonlijke en sociaal ritme therapie. • Systeemtherapie. Psychotherapie kan 1 op 1 plaatsvinden (patiënt en therapeut), met een groep bipolaire patiënten die in dezelfde situatie zitten of met familieleden. De verschillende soorten psychotherapie die beschikbaar zijn, kunnen variëren naar gelang het zorgaanbod in de regio.
Cognitieve gedragstherapie Door middel van cognitieve gedragstherapie wordt geleerd om negatieve gedachten en gedragingen te herkennen en ze te vervangen door positieve. Iemand die bijvoorbeeld na het maken van een fout denkt “Ik ben waardeloos, ik kan niets goed doen” en depressief wordt, zal leren om flexibeler te reageren op dit soort situaties en negatieve denkpatronen te vermijden.
20127644 AZ Bipolaire Stoornis.indd 14
24-12-12 11:28
ZELFZORG Door inzicht te krijgen in de eigen bipolaire stoornis, betrokken te worden in de besluitvorming over de behandeling en enige verantwoordelijkheid te nemen voor de therapie, kunnen mensen met een bipolaire stoornis het negatieve effect dat deze aandoening heeft op hun leven aanzienlijk verminderen. Met onderstaande maatregelen kunnen mensen met een bipolaire stoornis zichzelf helpen om de ziekte zo goed mogelijk onder controle te houden: Medicijnen zijn belangrijk voor het beheersen van de symptomen van een bipolaire stoornis. Voor een goede werking van de medicijnen dienen deze exact volgens het voorschrift van de arts te worden ingenomen. Ook wanneer men zich goed voelt. Het kan helpen om een betrouwbaar iemand uit de familie of vriendenkring te vragen te helpen herinneren wanneer de medicijnen moeten worden ingenomen. Ook is het van groot belang om een vast patroon aan te houden voor het innemen van de medicijnen. Neem je medicijnen iedere dag op hetzelfde tijdstip in, gebruik een pillendoosje en/of hou het gebruik bij in je agenda of op de kalender. Sommige mensen stoppen met het gebruik van hun medicijnen omdat het onplezierige bijwerkingen veroorzaakt of omdat ze het ‘hyper’-gevoel missen dat ze van een manische episode krijgen. Het is belangrijk om niet zomaar te stoppen. Overleg dit altijd eerst met de arts! Slaappatroon kan van grote invloed zijn op de bipolaire stoornis. Mensen met een bipolaire stoornis zijn zeer gevoelig voor veranderingen in hun slaappatroon, hoe klein ook. Het is belangrijk om iedere avond op dezelfde tijd naar bed te gaan en ‘s ochtends op dezelfde tijd op te staan. Cafeïne (dat in koffie en thee zit) en alcohol kunnen het slaappatroon verstoren. Bij slaapproblemen is het dus beter om gebruik van cafeïne te vermijden. Alcohol- of drugsgebruik kan een rampzalig effect hebben op iemands leven. Soms nemen mensen met een bipolaire stoornis hun toevlucht tot alcohol of drugs, omdat ze de roes missen of hun situatie willen ‘ontvluchten’.
20127644 AZ Bipolaire Stoornis.indd 15
24-12-12 11:28
Het gebruik van alcohol of drugs kan een manische of depressieve episode veroorzaken. Het is niet makkelijk om toe te geven dat er een alcohol- of drugsprobleem is, maar wel een belangrijke stap in het zoeken naar hulp door het met de arts te bespreken. Tot slot kan ook stress een episode veroorzaken. Regelmatig bewegen kan stress verminderen, net als tijd nemen voor ontspanning. Het is belangrijk om stress te vermijden.
DE TEKENEN VAN EEN EPISODE HERKENNEN Het herkennen van bepaalde tekenen of symptomen, dat er een manische of depressieve episode op komst is, is van groot belang. Het is namelijk veel gemakkelijker om een vroege, milde episode te behandelen dan een latere, zwaardere episode. Door de vroege tekenen van manie of depressie te herkennen, kan er zo snel mogelijk medische zorg worden geboden en kan de behandeling worden gestart, waardoor de symptomen van een episode kunnen worden voorkomen of verminderd. Waarschuwingstekenen van een manie zijn: • Minder slaap of geen slaap hebben. • Impulsief gedrag, dingen doen ‘zonder na te denken’. • Gedachten die door het hoofd razen. • Sneller geïrriteerd raken dan normaal gesproken. • Snel opgewonden raken of rusteloos zijn. • Roekeloos geld uitgeven. • Veranderingen in gewicht of eetlust. Waarschuwingstekenen van een depressie zijn: • Minder zin hebben in activiteiten of contact met andere mensen. • Niet kunnen stoppen met piekeren. • Een ander slaappatroon hebben dan normaal. • Verdrietig zijn of willen huilen. • Niet gemotiveerd zijn om dingen te doen.
20127644 AZ Bipolaire Stoornis.indd 16
24-12-12 11:28
• Niet uit bed kunnen komen. • Negatieve gedachten hebben. Voor iemand met een bipolaire stoornis is het moeilijk om de signalen bij zichzelf te herkennen. Daarom is het raadzaam om iemand in de directe omgeving te vragen medische hulp in te schakelen wanneer iemand met een bipolaire stoornis een terugval heeft. Het kan ook zeer nuttig zijn om een plan van aanpak paraat te hebben, waarin adviezen en handvatten staan die van belang zijn om weer “op het goede spoor” te komen.
OP TIJD HULP ZOEKEN Door openlijk te praten met de mensen in de nabije omgeving en hen te betrekken bij de behandeling, krijgen mensen met een bipolaire stoornis meer grip op de situatie. Hoe kunnen naasten helpen tijdens een manische of depressieve episode? Bijvoorbeeld door het stimuleren van inname van de medicijnen, stress te verminderen, structuur aan te brengen in de thuissituatie en omgeving en emotionele steun te bieden. Om een goed inzicht te krijgen in een bipolaire stoornis is het zeer zinvol dat naasten praten met de behandelend arts of een cursus doen samen met de bipolaire patiënt. Familie en vrienden moeten weten wat ze moeten doen tijdens een episode: • De zorg van de kinderen en huisdieren. • Welke rekeningen moeten worden betaald. • Gegevens van werkgever en contactpersoon op het werk. • Lijst met namen en telefoonnummers van zorgverleners zoals psychiater, huisarts, sociaal psychiatrisch verpleegkundige en apotheker (het behandel team). • Een lijst met namen en doseringen van de medicijnen die worden gebruikt.
20127644 AZ Bipolaire Stoornis.indd 17
24-12-12 11:28
VRAGEN VOOR BEZOEK BIJ DE ZORGVERLENER / BEHANDELEND ARTS Vermoed je dat je zelf of iemand in jouw naaste omgeving een bipolaire stoornis heeft, dan zijn er diverse vragen die je de arts zou kunnen stellen. Om je een leidraad te geven, zijn hierbij een aantal vragen opgesteld: 1. Welke tests kunt u uitvoeren om te zien of ik een bipolaire stoornis heb? 2. Hoe lang duren mijn episodes? 3. Welke medische en niet-medische behandelopties zijn er? 4. Wat zijn, nu bij mij de diagnose bipolaire stoornis is vastgesteld, onze doelen voor het beheersen van mijn ziekte zodat ik een zo normaal mogelijk leven kan leiden? 5. Wat zijn de belangrijkste zaken die ik kan doen om te zorgen dat ik geestelijk en lichamelijk zo gezond mogelijk blijf? 6. Wat hoort mijn medicatie te doen? 7. Wat voor verbeteringen kan ik verwachten als ik deze medicatie exact volgens voorschrift inneem? 8. Welke bijwerkingen zijn te verwachten bij mijn medicatie? 9. Hoe vaak moet ik een arts zien? Wat is het doel van deze aanhoudende bezoeken en hoe moet ik me erop voorbereiden? 10. Er zijn vast vele medicijnen die u voor kunt schrijven voor mijn ziekte; waarom hebt u juist voor deze medicatie gekozen? 11. Hoe kan ik mijn medicijn(en) het beste innemen? Wat moet ik doen als ik een dosis heb gemist? 12. Wat moet ik doen als ik geen verbetering of een verslechtering voel? Hebt u een alternatief plan om me te helpen? 13. Hoe kan ik u het best bereiken in geval van nood? Met wie kan ik contact opnemen als mijn eigen arts niet beschikbaar is? 14. Denkt u dat ik baat zou hebben bij de hulp van andere zorgverleners? 15. Wat betekent deze stoornis voor mijn relatie en eventuele kinderwens? 16. Kan ik wel op vakantie gaan?
20127644 AZ Bipolaire Stoornis.indd 18
24-12-12 11:28
LINKS Kenniscentrum Bipolaire Stoornissen, dat zich ten doel stelt om in Nederland de zorg voor mensen met een bipolaire stoornis te verbeteren, en de meest actuele kennis over deze aandoening te vergaren, te ontwikkelen en te verspreiden. • www.kenniscentrumbipolairestoornissen.nl VMDB Vereniging voor Manisch Depressieven en Betrokkenen. • www.vmdb.nl Trimbos Kennisinstituut voor geestelijke gezondheidszorg, verslavingszorg en maatschappelijke zorg. • www.trimbos.nl Fonds Psychische Gezondheid, dat zich inzet voor mensen met psychische problemen en hun omgeving en voor verbetering van de psychische gezondheid van mensen in Nederland. • www.psychischegezondheid.nl Tegek, de informatieve website over leven met een bipolaire stoornis voor patiënten, familie en vrienden. • www.tegek.nl
20127644 AZ Bipolaire Stoornis.indd 19
24-12-12 11:28
Deze brochure wordt uitgegeven door
20127644 AZ Bipolaire Stoornis.indd 20
MMED0657NL122012
Louis Pasteurlaan 5, 2719 EE ZOETERMEER www.astrazeneca.nl
24-12-12 11:28
