InfoReeks
Gezondheid en Milieu
D u u r z a m e
Jaargang 1 • nummer 3 • februari 2009
O n t w i k k e l i n g
Inhoud • Gezondheid en Milieu Inleiding op dit nummer door Marianne Willems
3
InfoReeks
• Slechte kwaliteit binnenmilieu in 60 woningen Het RIVM over het binnenmilieu
5
In de Inforeeks zijn reeds verschenen:
• Verbetering kwaliteit binnenmilieu is prioriteit 6 Het overheidsbeleid op het gebied van het binnenmilieu • Signalen uit de samenleving Inventarisatie van het Platform Gezondheid en Milieu
7
• Mijten, stof en het huishouden Door Annelies van Bronswijk, hoogleraar Gezondheidstechniek voor het Gebouw, TU, Eindhoven
7
• Is er verband tussen electromagnetische velden en gezondheid? Interview met Eric van Rongen, wetenschappelijk onderzoeker bij de Gezondheidsraad door Margriet Rutgers
8
• Voedsel, oktober 2008 • Eerste Vrouwen, november 2008 • Gezondheid en Milieu, februari 2009 Voor 2009 staan de volgende nummers gepland:
• Over Europa, april 2009 • Water, mei/juni 2009 • Duurzaam Produceren en Consumeren, augustus/september 2009 • Eerste Vrouwen, november 2009 Een abonnement op de Inforeeks is gratis; aanmelden via e-mail:
[email protected]. U kunt via dit e-mailadres ook een nummer nabestellen.
• Milieufactoren verhogen kans op borstkanker Door Janna Koppe van de VNVA en Marie Kranendonk van WECF
10
• Gevaar ontwikkeling hersenen en voortplantingsorganen kinderen door Chantal van den Bossche
11
Colofon In de Inforeeks wordt per nummer één onderwerp
De Inforeeks is ook online beschikbaar op onze website:
Aan dit nummer werkten verder mee: Chantal van den
belicht. De onderwerpen liggen binnen een van de
www.nederlandsevrouwenraad.nl.
Bossche, Annelies van Bronswijk, Maureen Butter, Janna
themavelden Duurzame Ontwikkeling, Maatschappelijke
Koppe, Marie Kranendonk, Eric van Rongen, Margriet
Participatie of Rechten van de Vrouw. Dat zijn de brede
Redactie van dit nummer: Margaretha Bakker, beleids-
Rutgers.
strategische themavelden waarop de Nederlandse
medewerker Duurzame Ontwikkeling, Sandra Boes,
Vormgeving: BVD Buro voor Design, Den Haag;
Vrouwen Raad actief is.
communicatiemedewerker, Rianne Meester-Broertjes,
Druk: Drukkerij Aktief, Den Haag
De nummers in de Inforeeks verschijnen onregelmatig;
commissie Duurzame Ontwikkeling, en Marianne
de planning van de Inforeeks is afhankelijk van de
Willems, toxicoloog.
planning van de projecten die de NVR uitvoert. Naar verwachting verschijnen er 4 tot 6 nummers van de
Redactie-ondersteuning: Bep den Ouden,
Inforeeks per kalenderjaar.
secretariaat NVR
Benoordenhoutseweg 23 | 2596 BA Den Haag | T + 31 (0)70 3469304 | F + 31 (0)70 3459346 | E
[email protected] | W www.nederlandsevrouwenraad.nl
2
NVR InfoReeks
Gezondheid en Milieu Zorg over effec ten van menselijk handelen op ons leefmilieu is op aangrijpende
met stoffen en producten kan leiden tot
wijze beschreven in Silent Spring. Schrijfster Rachel Carson maakte zich vooral
risico’s voor mens en ecosystemen.
zorgen over het overvloedige gebruik van bestrijdingsmiddelen vlak na de Tweede Wereldoorlog. De titel van haar boek, dat in 1962 uitkwam, is een verwij-
Een andere belangrijke factor is het gedrag
zing naar de lente van het apocalyptische jaar waarin de vogels niet meer zingen
van de bewoners. Dit gedrag kan makkelijk
omdat ze als gevolg van het gebruik van bestrijdingsmiddelen zijn uitgeroeid.
leiden tot vervuiling van de binnenlucht en
Ondanks tegenspraak en kritiek was Carsons boek een grote stimulans voor
het ontstaan van giftige stoffen in voeding
onderzoek naar en ontwikkeling van bestrijdingsmiddelen die minder giftig zijn
en omgevingslucht. Een bekend voorbeeld
voor het ecosysteem.
van vervuiling van de binnenlucht is het rookgedrag, maar ook frituren, bakken en
Een onderwerp waar we anno 2009 veel
-vrouw voldoende is toegerust voor het op
braden bij te hoge temperaturen dragen
over praten en discussiëren is de al jaren
verantwoorde wijze voeren van het eigen
bij aan de vorming van giftige stoffen in de
geleden voorspelde klimaatverandering
huishouden.
binnenlucht en ook in de voeding. Ook hygiëne is een belangrijke factor voor
en de gevolgen daarvan voor leefmilieu en gezondheid van de mens. Aangenomen
een gezond leefmilieu. Berucht zijn bijvoor-
wordt dat de opwarming van de aarde voor
beeld de vuile vaatdoekjes, buikgriep ten
een (belangrijk) deel het gevolg is van
gevolge van Salmonella-infecties en het
menselijk handelen zoals het massale ge-
ontstaan van allergieën door ophoping van
bruik van fossiele brandstoffen en de ont-
stof, onvoldoende ventileren of een niet
bossing.
goed aangelegd of onderhouden ventila-
Daarnaast zijn er nog veel andere onder-
tiesysteem.
werpen, die voor onrust zorgen:
Een ander punt is de manier waarop men-
• de introductie van genetisch gemodifi-
sen omgaan met milieugevaarlijke stoffen.
ceerde gewassen in de landbouw,
Uit een onderzoek in opdracht van de
• de vervuiling van lucht, water en bodem
Voedsel en Waren Autoriteit (VWA), blijkt
door het intensieve gebruik van milieuge-
dat consumenten etiketten op huishoud-
vaarlijke stoffen, maar ook door toegenomen mobiliteit met als gevolg vervuiling
chemicaliën wel lezen, maar de veiligheidsMarianne Willems
door uitlaatgassen (vliegtuigen, auto’s),
voorschriften lang niet altijd opvolgen. De Voedsel en Waren Autoriteit (VWA) is de
• gebruik en misbruik van antibiotica,
In een huishouden wordt geleefd en ge-
overheidsorganisatie die de veiligheid van
• de mogelijke gevaren van elektromagneti-
woond met kinderen en volwassenen. In
voedsel en consumentenproducten onder-
figuur 1 (pagina 4) ziet u een korte opsom-
zoekt en bewaakt.
sche velden enz.
ming van bezigheden en activiteiten. Het Het onderwerp ‘gezondheid en milieu’ is
is duidelijk dat er een directe koppeling is
In het RIVM-rapport ‘Gezondheidkundige
veelomvattend en breed. In dit nummer be-
tussen enerzijds de activiteiten in huis en
advieswaarden binnenmilieu’ staat een
perken we ons tot gezondheid en milieu in
anderzijds stoffen en factoren die worden
overzicht van chemische stoffen, en fysi-
en om het huis, in de Nederlandse samenle-
aangetroffen in het binnenmilieu. Daar-
sche en biologische factoren in het bin-
ving. Het huishouden kun je vergelijken met
naast heeft een huishouden te maken met
nenmilieu (zie figuur 2 op pagina 4). Voor
een bedrijf waar allerlei processen plaats-
stoffen en producten die van buiten komen.
een groot aantal van de chemische agentia
vinden, er wordt geleefd, er worden goe-
Deze stoffen zoals cosmetica, speelgoed,
en voor geluid zijn gezondheidkundige
deren aangevoerd en verwerkt, en er is een
wasmiddelen, schoonmaakmiddelen, be-
advieswaarden gepubliceerd. Er zijn echter
constante uitstroom van afvalproducten.
strijdingsmiddelen etc., zijn onderhevig aan
ook factoren waarvoor op basis van de
Maar in tegenstelling met een echt bedrijf
wetgeving waarin wordt vastgesteld wat
huidige kennis geen advieswaarden kun-
zijn er geen veiligheidsfunctionarissen en
de randvoorwaarden zijn voor een veilig
nen worden opgesteld. Het gaat hierbij
is er geen instantie, die zich ter plekke be-
gebruik. Op basis van een risicobeoordeling
vooral om biologische agentia, zoals al-
moeit met het gebeuren. De overheid gaat
worden stoffen geëtiketteerd en ingedeeld
lergenen afkomstig van huisdieren, schim-
er van uit dat de gemiddelde huisman of
in gevaarklassen. Het onzorgvuldig omgaan
mels, bacteriën. Ook de micro-organismen
NVR InfoReeks
3
zelf (dus de bacteriën, gisten en schimmels) kunnen ziekmakend zijn of giftige stoffen
Figuur 1 Activiteiten in en om het huis
afscheiden. • Voedselbereiding en alles wat daar bij komt kijken zoals inkoop, opslag, bakken, Kortom er is een scala aan omstandigheden
braden, koken en het bewaren van rauw en gekookt voedsel.
en werkwijzen, die van invloed zijn op het
• Persoonlijke verzorging, het gebruik van cosmetica, haarkleurstoffen, kleding enz.
milieu in en om ons huis en daarmee onze
• Aankleding en onderhoud, schilderen binnen en buiten, opslag oude verf, terpen-
gezondheid kunnen beïnvloeden.
tijn, ammoniak, wasbenzine. • Schoonmaken, opslag en gebruik van schoonmaakmiddelen (chloor, natronloog,
In dit nummer van de Inforeeks heeft de redactie gekozen voor een huishouden anno 2009. We besteden aandacht aan het overheidsbeleid op dit gebied, zie met name de artikelen over het rapport van RIVM, het signaleringstraject, en de Nationale aanpak gezondheid en milieu van het huidige Kabinet.
wastafel ontstoppingsmiddel, soda, groene zeep enz.) • Ongedierte bestrijding, bestrijdingsmiddelen voor motten, vlooien, zilvervisjes, muizen, insecten enz. • Gebruik van moderne elektronische apparatuur, magnetron, DEC toestellen, digitale tv’s, mobiele telefoons, internet, personal computers enz. • Hobby’s, knutselen, internetten, tv kijken, foto’s bewerken en afdrukken, tuinieren, barbecuen • Luchtvervuiling door het stoken van open haarden en houtkachels, het branden
We hebben deskundigen uitgenodigd die
van kaarsen, het roken van sigaretten, sigaren, enz.
hun visie geven en eventueel hun advies, zie het artikel van Annelies van Bronswijk, hoogeleraar in Gezondheidstechniek, over huismijt en het interview met Eric
Figuur 2 Componenten in het binnenmilieu
van Rongen van de Gezondheidsraad over
Indeling gehanteerd in RIVM Rapport 609021029, aangepast
electromagnetsiche velden. Ook bij de NVR-lidorganisaties is deskundigheid op
Chemische stoffen
het gebied van gezondheid en milieu. Marie
• (Verbrandings)gassen en ‘klassieke luchtverontreinigingscomponenten’
Kranendonk van WECF en Janna Koppe van
• (Vluchtige) organische verbindingen
de Vereniging van Nederlandse Vrouwelijke
• Bestrijdingsmiddelen
Artsen waarschuwen voor milieufactoren
• Zware metalen
die, volgens hen, het risico op borstkanker
• Asbest en minerale vezels
verhogen. Zij hebben, samen met VeM, centrum Vrouw en Milieu daarover een
Fysische factoren
brochure uitgegeven. WECF is voorts zeer
• Temperatuur
actief in het tegengaan van toxische stoffen
• Vocht
in allerlei middelen die wij in en om het huis
• Geluid
gebruiken, zie hun verslag van een door hen
• Straling
georganiseerde bijeenkomst in het Europar-
• Referenties
lement. Biologische agentia Wij hopen u met dit nummer een schets te
• Schimmels
geven van de problematiek, de mogelijke
• Schimmelcomponenten
schadelijke effecten, de stand van zaken nu
• Bacteriën
en hoe het er naar de toekomst toe uitziet,
• Bacteriële componenten Endotoxinen
hoe we ermee kunnen omgaan, en wat we
• Huisstofmijtallergenen
eraan kunnen doen.
• Huisdier- en kakkerlakallergenen
Marianne Willems
Overig • Tabaksrook
Marianne Willems die de redactie met de samenstelling en inhoud van dit nummer van de Inforeeks heeft ondersteund, is toxicoloog, en heeft in die hoedanigheid jarenlang bij TNO gewerkt.
4
NVR InfoReeks
Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu:
Slechte kwaliteit binnenmilieu in 60% van woningen In februari 2008 heeft het Rijksinstituut
de binnenmilieukwaliteit op peil te houden.
voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM)
Echter, in 30 tot 65 % van de nieuwbouw-
de notitie Bouwstenen voor gezondheid
woningen wordt met name in keuken, toilet
en milieubeleid uitgebracht. In de noti-
en badkamer de vereiste ventilatiecapaci-
tie worden de milieufactoren beschre-
teit niet gehaald. Veel ventilatievoorzienin-
gebouwen. Door toenemende isolatie,
ven die de belangrijkste bijdrage leve-
gen zijn niet goed ingeregeld of verkeerd
zonoriëntatie gekoppeld met inadequate
ren aan de huidige milieugerelateerde
aangebracht.
zonwering en soms inadequate nacht-
ziektelast: luchtverontreiniging, geluid,
In 90 % van de nieuwbouwwoningen is
koeling wordt warmte langer vastgehou-
binnenmilieu, leefomgeving, elektro-
ook sprake van hinder door ventilatie-
den in nieuwere woningen en loopt de
magnetische velden en bodemveront-
geluid. Geluidsisolatie tussen woningen
binnentemperatuur te hoog op in de
reiniging. Per milieufactor worden de
kan vooral voor woningen die vóór 1980
zomer. In het bijzonder bij kwetsbare
omvang van de huidige blootstelling,
gebouwd zijn, een probleem vormen. Maar
groepen zoals ouderen kan dit schadelijk
mogelijke gezondheidsschade, risico-
ook in veel van de woningen die ná 1980
zijn voor de gezondheid.
perceptie en beleidsacties beschreven.
gebouwd zijn, is de contactgeluidsisolatie
Hieronder uit deze notitie de informatie
onvoldoende. Contactgeluid is het geluid
Beleid
over het binnenmilieu.
dat ontstaat door contact met vloeren
Ieder huishouden draagt zelf verantwoor-
(hoge hakken e.d.) of wanden (trilling van
delijkheid voor de kwaliteit van het binnen-
Mensen zijn gemiddeld 85% van hun tijd
de koelkast, slaande deuren e.d.).
milieu. De overheid probeert door beleid
binnen, waarvan 70% in hun eigen woning.
Bij een TNO-onderzoek bij 1240 woningen
en voorlichting deze kwaliteit te bevorde-
Allerlei stoffen die in het binnenmilieu vrij-
ren, bijvoorbeeld door het promoten van
komen, zoals vocht, tabaksrook en radon (=
ventileren. Er bestaan verschillende wetten,
radioactief edelgas), kunnen zich bij onvol-
richtlijnen en besluiten die een gezond
doende ventilatie ophopen. De kwaliteit
binnenmilieu moeten bevorderen, o.a. de
van het binnenmilieu wordt o.a. beïnvloed
Tabakswet en het Bouwbesluit.
door bouwwijze en materialen, inrichting,
Met het Actieprogramma Gezondheid en
ventilatievoorzieningen, ligging (grond-
Milieu 2002-2006 heeft de Nederlandse
water, zonnestand), het aantal bewoners,
overheid zich de afgelopen jaren extra
hun gedrag (roken, hobby’s, aanwezigheid
ingezet om het binnenmilieu van woningen te verbeteren. Vanaf 2007 is de kwaliteit
huisdieren, ventilatie), weersomstandigheden en de buitenlucht.
voldeed voor 29% van de woningen de
van het binnenmilieu opgenomen in het
Bij ongeveer 60% van de woningen is
geluidswering aan de gevel niet aan de
reguliere beleid van VROM. Dit beleid richt
de CO2 -concentratie (= koolstofdioxide/
gestelde eisen. In circa 12% van de woning-
zich met name op de verbetering van de
koolzuurgas) zo hoog dat er sprake is van
voorraad werd een ernstig defect aan de
gezondheidskwaliteit in woningen, onder
een slechte kwaliteit van het binnenmi-
gas- en elektravoorziening geconstateerd.
andere op de CO2 -concentratie.
lieu. Slechte ventilatie is een belangrijke
Deze ernstige defecten hingen voorname-
In de toekomst zal de overheid zich blij-
oorzaak. Doordat uit het oogpunt van
lijk samen met openverbrandingstoestellen
ven concentreren op het binnenmilieu in
energiebesparing woningen steeds meer
waaronder afvoerloze geisers en kunnen bij
woningen, en op de verbetering van ven-
‘luchtdicht’ zijn, en vaak van vanwege ge-
onvoldoende ventilatie leiden tot koolmo-
tilatietechnieken; zie de Nationale aanpak
luidhinder en inbraakrisico ramen worden
noxidevergiftiging.
Milieu en Gezondheid 2008-2012.
dichtgehouden, is bewust ventileren vooral
Een ander binnenmilieuprobleem is een te
Meer informatie: www.rivm.nl, publicaties (d.d.
in nieuwbouw belangrijker geworden om
hoge binnentemperatuur in woningen en
20080226/nr. 630789001).
NVR InfoReeks
5
Nationale aanpak milieu en gezondheid 2008-2012:
Verbetering kwaliteit binnenmilieu is prioriteit In opdracht van de Minister van VROM is een inventarisatie van de huidige milieu- en gezondheidsproblemen door het Rijksinstituut voor Volksgezonheid en Milieu (RIVM) gemaakt. Elders in dit nummer vindt u meer informatie over deze notitie Bouwstenen voor gezondheid en milieubeleid.
Maar ook wordt gestreefd naar een betere instructie van de bewoners door zowel het bedrijfsleven als, meer in algemene zin, de overheid, waaronder Gemeentelijke Gezondheidsdiensten. Om te realiseren dat bij het ontwerp en de bouw ook daadwerkelijk de juiste systemen op een goede manier worden aangebracht, wordt met de partijen gewerkt aan verbetering van de naleving (met het bedrijfsleven) en de handhaving (samen met gemeenten).
Uit de inventarisatie van het RIVM blijkt dat de grootste problemen
Als slot op de deur kan extra regelgeving noodzakelijk zijn. Daarom
onder meer te maken hebben met het binnenmilieu. Het is dan ook
wordt een maximaal geluidsniveau in de voorschriften in het Bouw-
niet zo vreemd dat het verbeteren van de kwaliteit van het binnen-
besluit opgenomen.
milieu in woningen (maar ook in scholen en kindercentra) tot een van
Een ander voorbeeld is de aanpak van allerlei stoffen in de binnen-
de prioriteiten is benoemd in de Nationale aanpak Milieu en Gezond-
lucht, zoals verbrandingsgassen uit afvoerloze verbrandingsappara-
heid 2008-2012, die het Kabinet in april 2008 aan de Tweede Kamer
tuur of formaldehyde uit bouwmaterialen. De aanpak is gericht op
stuurde.
de bron. Dat kan variëren van een aanpak in Europees verband voor
Ook in voorgaande jaren heeft de aandacht voor het binnenmilieu
bouwmaterialen tot nationaal samen met betrokken partijen ervoor
zich gericht op woningen. Op basis hiervan is inzicht verkregen in de
zorgen dat er bijvoorbeeld geen open verbrandingstoestellen meer
specifieke knelpunten die spelen. In woningen gaat het met name
worden geplaatst en dat bestaande situaties worden aangepakt.
om de volgende knelpunten: • onvoldoende capaciteit en geluidsoverlast van ventilatiesystemen; • gezondheidsklachten bij de toepassing van gebalanceerde ventilatiesystemen met warmteterugwininstallatie; • ongezonde binnenlucht door gebruik van afvoerloze geisers; • te hoge concentraties van enkele schadelijke stoffen in de binnenlucht; • onvoldoende geluidswering van de gevel; • hittebelasting. Bovendien blijkt de naleving en handhaving van de voorschriften over gezondheid en energieprestatie in het Bouwbesluit door het bouwbedrijfsleven en door veel gemeenten, dikwijls te wensen over te laten. In de Nationale aanpak Milieu en Gezondheid 2008-2012 geeft het Kabinet aan dat de geconstateerde binnenmilieuknelpunten bij woningen worden aangepakt in samenhang met de opgaven rond klimaat en energie. Ook worden alle betrokken partijen vanuit een ketenverantwoordelijkheid bij de aanpak betrokken. Voor de problemen met ventilatiesystemen bijvoorbeeld, gaat het om een aanpak in samenhang met energiebesparing, waarbij de hele keten (opdrachtspecificatie, ontwerp, fabricage, installatie, oplevering, gebruik en onderhoud) is betrokken. Gestreefd wordt naar een zodanige productie en installatie van producten en (bouw)systemen dat de consument deze eenvoudig kan gebruiken en onderhouden.
6
NVR InfoReeks
Meer informatie: www.vrom.nl, dossier Milieu en Gezondheid.
Signalen uit de samenleving:
hoe gezond is ons milieu?
De in bijgaand artikel genoemde resultaten zijn voorlopig. Begin maart 2009 verschijnt een rapport met de eindresultaten van de inventarisatie en aanvullende informatie van een aantal or-
Eind 2008 heeft het Platform Gezond-
kinderen en zwangere vrouwen ziet men als
ganisaties met specifieke expertise. Dat
heid en Milieu een brede inventarisa-
de belangrijkste risicogroep. Men maakt zich
rapport dient mede als achtergrond
tie gedaan onder maatschappelijke
vooral bezorgd over chemische stoffen in
voor een symposium dat het Platform
organisaties naar de gezondheid- en
voedsel, veel minder over emissies uit consu-
Gezondheid en Milieu, als vervolg op
milieuproblemen die zij zoal signaleren.
mentenproducten en materialen.
de inventarisatie, op 19 maart 2009 or-
Ruim 110 organisaties, merendeels mi-
ganiseert. De focus van het symposium
lieuorganisaties, maar ook patiënten- en
Gezien het belang van binnenmilieu voor ge-
vrouwenorganisaties hebben de enquête
zondheid lijken de meeste milieuorganisaties
beoordeling en aanpak van gezond-
ingevuld. Gemiddeld genomen lijkt men
een blinde vlek te hebben voor dit terrein. Als
heid en milieuproblemen.
het buitenmilieu belangrijker te vinden
aanbeveling verschijnt regelmatig de oproep
dan het binnenmilieu, maar binnenlucht-
tot energiezuinig wonen, wat meestal niet zo
waarmee VROM het oor te luisteren legt bij
kwaliteit wordt wel regelmatig genoemd.
goed uitpakt voor het binnenmilieu. Slechts
de verschillende maatschappelijke sectoren
een enkele organisatie slaat hier de spijker op
om alerter te kunnen reageren op vroege
Meest gesignaleerde binnenhuisproblemen
de kop: stel prestatie-eisen, die een gezond
signalen over potentiële problemen.
zijn geluid en elektromagnetische velden.
binnenmilieu in energiezuinige gebouwen
ligt op het beleidsproces: identificatie,
Maureen Butter
Als belangrijkste ziektemechanismen wor-
moeten waarborgen.
den slaapverstoring en stress genoemd.
De inventarisatie maakt deel uit van het sig-
Het Platform Gezondheid en Milieu is een net-
Hormoonverstoring is redelijk bekend en
naleringstraject gezondheid en milieu,
werk van maatschappelijke organisaties die zich sterk maken voor eem gezonder milieu. Maureen Butter is projectcoördinator bij het Platform en secretaris van het bestuur. Meer informatie: www.gezondheidenmilieu.nl.
Mijten, stof en het huishouden
In de zeventiger jaren van de vorige eeuw beginnen de energiecrises die eerst leiden tot de kierenjacht en later tot de EPC (energie
De mens deelt zijn/haar huis al eeuwen-
De huisstofmijt
prestatie coëfficient). De vermindering van
lang met mijten. In 1694 rapporteerde
De beruchte huisstofmijt, Dermatophagoi-
het energiegebruik wordt gezocht in het
Antoni van Leeuwenhoek al over het seks-
des pteronyssinus, is pas in 1897 ontdekt op
verlagen van de luchtuitwisseling met buiten
leven van de mijten in zijn huis te Delft.
gedroogde huiden. Ze kwam in de twintiger
en het instellen van nachtverlaging van de
In die tijd tot ongeveer het begin van de
jaren van de vorige eeuw al in de Nederland-
temperatuur. Er komt minder frisse lucht bin-
Tweede Wereldoorlog leefden de meeste
se huizen voor, maar in kleine aantallen. Pas
nen. Van de 10-12 liter vocht die een gemid-
mijten in huis van schimmels die groeiden
toen we na de Tweede Wereldoorlog onze
deld huishouden per 24 uur produceert, blijft
op meubilering en stoffering in woningen
woningen dag-en-nacht volledig gingen
een groter gedeelte binnen. ’s Nachts wordt
zonder centrale verwarming. Dit waren
verwarmen, werd het te droog voor de voor-
de relatieve vochtigheid extra hoog omdat
de zogenaamde voorraadmijten die ook
raadmijten en kregen de huisstofmijten een
de temperatuur daalt. In geheel West-Europa
bekend zijn van voedselvoorraden die
kans. Ze werden de belangrijkste mijtenbe-
rapporteren onderzoekers vochtiger wonin-
vochtig bewaard worden. Vanaf de twin-
woner van huisstof in de centraal verwarmde
gen met meer mijten, wat samengaat met
tiger jaren van de vorige eeuw is het de
woningen. Mensen met een allergie kwamen
een stijging van allergische aandoeningen.
artsen duidelijk dat zowel deze mijten als
van de regen in de drup: ook de huisstofmijt
de schimmels waarop zij graasden, oor-
en haar nichtjes in de mijtenfamilie
Dubbel gepakt
zaak zijn van allergische aandoeningen
Pyroglyphidae produceren in hun poep
Na de Tweede Wereldoorlog zijn paardehaar,
als astma, hooikoorts en eczeem.
stoffen die als allergenen werken.
hooi en stro uit het woningtextiel verdwenen
NVR InfoReeks
7
en vervangen door aardolieproducten als
worden met hun schimmels op de wanden
polyether en polyester. Daardoor zijn in
doorgaans met rust gelaten. Ze zijn moeilijk
onze nu weer vochtige woningen de voor-
met schoonmaak aan te pakken.
raadmijten niet teruggekomen in bedden en stoelbekledingen. Hier floreren nog
Een gezond binnenklimaat
steeds de huisstofmijten. De voorraadmijten
Mijten- of schimmelallergie bestrijden
en de schimmels waarop zij grazen, vinden
door middel van schoonmaken blijft een
we tegenwoordig op de wanden van de
probleem. Het lukt nooit volledig. Eerlijk
ruimten in huis. De allergici van tegenwoor-
gezegd is het ook zoiets als het paard achter
50 cm van het plafond van een ruimte. De
dig zijn in toenemende mate overgevoelig
de wagen spannen. Want waarom groeien
eenvoudigste manier om vast te stellen of
geworden niet alleen voor huisstofmijten en
er zoveel mijten en schimmels in huis?
er voldoende wordt geventileerd, is je neus
huisdieren, maar ook voor voorraadmijten
Juist, vanwege de vochtigheid. Een gezond
te gebruiken. Wanneer je van buiten een
en schimmels.
binnenklimaatbeleid kan in Nederland de
woning binnenstapt, zou je het verschil niet
mijten- en schimmelpopulatie tot onder de
moeten ruiken.
De (grote) schoonmaak
hygiënische grenswaarde dringen.
In de tijd van strozak, beddekast en de klop-
Zo’n beleid bestaat uit twee delen: ventila-
En het milieu dan
paal voor de kleden was de jaarlijkse grote
tie en temperatuurbeheer. Door de tempe-
Constant verwarmen in de winter en een
schoonmaak zeer effectief in het verwijde-
ratuur dag-en-nacht constant te houden,
factor twee meer ventileren dan het Bouw-
ren van mijten, schimmels en allergenen.
droogt een woning in enkele winters lang-
besluit eist, kost dat niet teveel energie? Is
Ook de ratten en muizen die zich in de
zaam maar zeker uit, wanneer er tenminste
dat niet schadelijk voor het milieu? De af-
stromatrassen hadden genesteld, werden
goed geventileerd wordt.
weging tussen persoonlijke gezondheid of
zo verwijderd. Je kreeg ieder jaar een nieuw
Wat de ventilatie betreft hebben alle ruim-
collectief milieu, is er een die ieder persoon-
matras.
ten in huis 24 uur/dag, 365 dagen/jaar (en
lijk zal moeten maken, en vooral de 40% van
Het huidige huiselijke schoonmaakonder-
366 dagen in een schrikkeljaar) een verbin-
onze bevolking die een aanleg heeft voor
houd met de stofzuiger en een vochtig
ding nodig met buiten, zodat buitenlucht
allergie.
doekje is niet effectief tegen mijten en
binnen komt en de vervuilde buitenlucht
schimmels. Huisstofmijten dringen diep
naar buiten kan. Gemiddeld is in Nederland
Prof.dr. Annelies van Bronswijk
door in matrassen, stoelvullingen en tex-
de binnenlucht namelijk een factor 10 scha-
Leerstoel Gezondheidstechniek voor het Gebouw,
tiele vloerbedekkingen. Ze zijn daar niet
delijker dan de buitenlucht. De meest effec-
Faculteit Bouwkunde
bereikbaar voor het schoonmaakonder-
tieve ventilatievoorzieningen zitten binnen
Technische Universiteit Eindhoven
houd. Wel zijn er hoezen die om matras en kussen gedaan kunnen worden en die zo fijn geweven zijn dat mijten en hun poep er niet doorheen kunnen. Zo word je minder aan de mijtenallergenen blootgesteld. Maar lang niet al het woningtextiel kun je zo inpakken. Vandaar dat er ook speciale schoonmaakmiddelen ontwikkeld zijn waarmee mijten in het woningtextiel gedood
Is er verband tussen elektromagnetische velden en gezondheid?
kunnen worden en hun allergenen met het vuil verwijderd. Kleine stukken textiel en
Hebben moderne elektronische apparaten als magnetron, computer en
textiele speelgoedbeesten kun je ook was-
draadloze telefoons invloed op onze gezondheid? En zo ja, kunnen we daar
sen in de wasmachine bij 60°C of hoger. Dit
wat tegen doen? De Commissie Electromagnetische Velden (EMV) van de
doodt de mijten en verwijdert het allergeen.
Gezondheidsraad voert objectieve analyses uit van wetenschappelijke
In textiel dat alleen bij lagere temperaturen
onderzoeken en vervaardigt adviezen. Wetenschappelijk secretaris Eric van
gewassen mag worden, kun je de mijten
Rongen geeft een toelichting.
doden door dit textiel een week of drie in de diepvries te leggen bij -20°C en vervol-
8
Er zijn mensen die zich zorgen maken over hun gezondheid. Bijvoorbeeld over
gens te wassen of te laten stomen. Het laten
eventuele stralingseffecten van moderne apparaten als draadloze telefoons, com-
stomen alleen doodt de mijten niet. De
puters en magnetrons. Daarom een gesprek met de secretaris van de Commissie
tweede groep mijten, de voorraadmijten,
Elektromagnetische Velden (EMV) van de Gezondheidsraad. Als afgestudeerd bi-
NVR InfoReeks
oloog en daarna gespecialiseerd in radiobiologie, is Eric van Rongen wel stralingsdeskundige te noemen. Sinds 1992 is hij secretaris van
De Gezondheidsraad is een onafhankelijk adviesorgaan van
deze commissie. Voor zijn overstap naar de Gezondheidsraad, deed
regering en parlement en bestaat sinds 1902. De raad ver-
hij bij TNO twaalf jaar onderzoek naar de werking van radiotherapie
gelijkt en analyseert wetenschappelijke publicaties op het
Hij wijst erop dat alles wat elektromagnetische golven uitzendt, dus
terrein van gezondheid en stelt adviezen op. Het adviesor-
ook buiten, invloed kan hebben op het binnenmilieu. Dat geldt voor
gaan is gehuisvest in hetzelfde gebouw als het ministerie van
GSM-antennes alsook voor de klassieke radio-en televisiezendmas-
Volksgezondheid, Welzijn en Sport.
ten. Dit allang bestaande netwerk van radio- en televisiezenders gaf altijd al signalen. Is er dan niets nieuws onder de zon? “Er zijn sindsdien wel veel apparaten bijgekomen”, nuanceert Van Rongen.
Psychisch welbevinden Mensen met klachten als hoofdpijn en slapeloosheid, gaan op zoek naar oorzaken. Soms komen ze dan op vermeende gevaren van
Van radiofrequente velden is tot nu toe alleen wetenschappelijk
nieuwe apparaten. Die bezorgdheid kan dan hun klachten verster-
bewezen dat ze de temperatuur in het lichaam kunnen verhogen.
ken. Van Rongen: “In onze commissie zit ook een psycholoog. Deze
Radiofrequente velden zijn een subtype van elektromagnetische
zelfversterkende mechanismen zijn bekend, maar mensen horen dat
velden. Mobiele telefoons,
niet graag.” In het Jaarbericht van 2008 gaat de Gezondheidsraad in
radio- en tv-zendmasten en
op de verklaring van dit soort relaties met psychologische modellen.
Foto Margriet Rutgers
Warmte
bijvoorbeeld antidiefstal-
Daarnaast bespreekt de raad daarin onderzoek naar mogelijke effec-
poortjes, produceren elektro-
ten van EMV op de hersenactiviteit.
magnetische velden.
Al met al is het dus niet nodig om thuis iets te ondernemen tegen
In de dagelijkse praktijk speelt
mogelijke gezondheidsschade. Als mensen toch per se iets willen
dit opwarmingseffect echter
doen, omdat ze ondanks alles niet gerustgesteld zijn? Dan adviseert
geen rol. Mobieltjes hebben
Van Rongen om bijvoorbeeld de wekkerradio iets verder van je bed
bijvoorbeeld veel te weinig
te zetten. In dit soort apparaten zit een transformatortje dat 230 V
vermogen om lichamelijke
omzet in 12 V wat een vrij sterk magnetisch veld heeft. Je kunt ook
opwarming te veroorzaken.
de draadloze telefoon steeds terug op het basisstation terugleggen.
“Je moet natuurlijk niet ín een
Het stroompje van A naar B wordt hiermee onderbroken.
magnetron kruipen. Dan is er teveel warmte. Een magne-
Internationale aanbevelingen
tron heeft dus geen enkel stralingsgevaar. Het is alleen een ander
Voor de normering van EMV gelden internationale aanbevelingen,
verwarmingsproces dan verhitting op een kookpit. Er blijft ook geen
die in heel Europa van kracht zijn. Ze zijn namelijk overgenomen
radiofrequente straling hangen.” “Kortom,” vervolgt Van Rongen:
door de Raad van Europa. Voor de laagfrequente velden bestaat
“technisch gezien zijn radiogolven gewoon een vorm van straling,
daarnaast apart Nederlands beleid. Voor nieuwe situaties wordt
omdat er elektrische energie van A naar B gaat.”
aanbevolen om tussen hoogspanningslijnen en woningen, scholen, crêches en kinderdagverblijven een afstand van ca. 100 - 150 meter
Onrust
te betrachten.
Eind jaren ’90 werden sommige mensen ongerust door de komst van GSM-masten. Deze werden vaak zonder overleg met bewoners op
Margriet Rutgers Meer informatie: www.gr.nl.
gebouwen geplaatst. Net toen dat overleg was verbeterd en de onrust geluwd, verscheen in 2003 een TNO-rapport dat opnieuw voor
GSM is een aanduiding voor een standaard voor digitale mo-
onrust zorgde. Nu over UMTS, de nieuwe generatie mobiele telefo-
biele telefonie. Momenteel staat de afkorting voor ‘Global Sy-
nie. “TNO kwam met een aanwijzing dat er mogelijk een invloed van
stem for Mobile Communications’, daarvoor was het ‘Groupe
UMTS op de gezondheid was.” De Gezondheidsraad adviseerde om
Spèciale Mobile’. GSM wordt beschouwd als de tweede gene-
dit onderzoek elders te laten herhalen. Mede op kosten van Neder-
ratie mobiele telefonie (2G).
land is toen in Zwitserland een herhalingsonderzoek uitgevoerd. Ook hogere niveaus van blootstelling aan elektromagnetische
UMTS staat voor Universal Mobile Telecommunications Sy-
velden werden in dit onderzoek betrokken. De TNO-bevindingen
stem en wordt gezien als de opvolger voor GSM. UMTS wordt
werden niet bevestigd. Ook Groot-Brittannië, Japan en Denemarken
beschouwd als de derde generatie (3G) mobiele communica-
deden soortgelijk onderzoek. Alle conclusies luidden dat er geen
tie. UMTS biedt een grotere verbindingssnelheid dan andere
negatieve effecten op de gezondheid zijn bij de niveaus van bloot-
mobiele systemen.
stelling zoals die in de huiselijke omgeving voorkomen.
NVR InfoReeks
9
Milieufactoren verhogen kans op borstkanker Duizenden gevallen van borstkanker
borstkanker vallen daardoor ten onrechte
kunnen worden voorkomen in Nederland
buiten beeld.
en de Europese Unie, indien erkend wordt dat milieu- en arbeidsgerelateerde risico-
Al sinds de jaren zestig wordt de toename
factoren bijdragen aan de huidige borst-
van borstkanker in verband gebracht met
Janna Koppe
kankerepidemie. Dit stellen vier organi-
straling en chemische stoffen. Borstkanker
• blootstelling aan hormoonverstorende
saties in de brochure ‘Naar een preventief
kan ontstaan door meerdere milieu- en ge-
stoffen en kankerverwekkende stoffen;
beleid - borstkanker en het milieu’, een
netische factoren of een combinatie ervan.
gezamenlijke uitgave van Women in
Het heeft een langdurige, vaak onmerkbare
Europe for a Common Future, Stichting
ontwikkelingsperiode die kan oplopen tot 20
• trauma aan de borst;
Ecobaby, Platform Gezondheid & Milieu,
à 40 jaar. Het eerste begin van de kanker kan
• blootstelling aan licht ‘s nachts;
en VeM, centrum Vrouw en Milieu.
al in de kindertijd liggen of zelfs vóór de ge-
• stress en beroepsmatige blootstelling,
• levenslange blootstelling aan synthetische en natuurlijke oestrogenen;
boorte (in de baarmoeder dus), bijvoorbeeld
bijvoorbeeld door het werken in ploegen-
Binnen Europa is Nederland een van de lan-
door blootstelling aan giftige stoffen.
diensten.
den die hoog scoort op borstkanker, zowel
De mogelijke relatie tussen milieuoorzaken
wat betreft het aantal nieuwe gevallen als
in het verleden van een patiënt, en de ziekte
Zorgwekkend is dat er aanwijzingen zijn dat
het aantal sterftegevallen.
wordt te weinig onderzocht. De relatie is
het ontstaan van borstkanker al voor de ge-
In Nederland komen er nu jaarlijks 2.351
echter wel bekend, bijvoorbeeld uit het
boorte in aanleg kan zijn veroorzaakt, door
nieuwe gevallen per 100.000 personen bij.
Seveso–onderzoek. (Seveso, een dorp in het
blootstelling aan xeno (= lichaamsvreemde-)
Steeds meer vrouwen krijgen op jongere
Noorden van Italië, werd blootgesteld aan
oestrogene stoffen. Dit zijn chemische stof-
leeftijd borstkanker. Dat is in een periode dat
een paar kilo pure dioxinen na een ontplof-
fen die het vrouwelijk hormoon nabootsen
ze moeder zijn van een jong gezin, waardoor
fing in een fabriek voor bestrijdingsmiddelen
en daardoor hormoonverstorend werken.
de gevolgen extra problematisch zijn. Het is
in 1976. Red.)
De normale, geaccepteerde risicofactoren
duur hebben verlengd van 5 tot 10 jaar en
Genegeerde risicofactoren
vallen van borstkanker. Dat betekent dat
ook een volledige genezing is meer mogelijk
Uit wetenschappelijk onderzoek bekende,
50-70% van de gevallen geen aanwijsbare
geworden, maar er is nog steeds sprake van
maar tot nu toe in preventief beleid gene-
oorzaak heeft. De gezamenlijke organisaties
een zeer hoog aantal nieuwe gevallen. Er is
geerde risicofactoren zijn:
zijn van mening dat de blootstelling aan
waar dat nieuwe medicijnen de overlevings-
zijn slechts goed voor 30-50% van de ge-
dringend preventief beleid nodig dat deze
schadelijke chemische stoffen één van de
aantallen sterk naar beneden kan brengen.
ontbrekende risicofactoren is voor borstkanker. Zowel overheid als kankerfonds en
Voorkomen van schadelijke
de medische sector zwijgen tot nu toe over
blootstelling
deze risicofactoren.
De hierboven genoemde samenwerkende
Toch is er meer en meer wetenschappelijk
organisaties bepleiten meer aandacht voor
onderzoek dat aangeeft dat blootstelling
de risicofactor chemische stoffen, om de
aan schadelijke chemische stoffen de kans
kans op borstkanker te verkleinen. Preventie
op het krijgen van borstkanker vergroot. Re-
zou veel meer gericht moeten worden op
cent heeft de Londense endocrinoloog, pro-
het voorkomen van schadelijke blootstelling
fessor Andreas Kortekamp, in het Europees
die borstkanker kan bevorderen of (mede)
Parlement gesproken over chemische stoffen
kan veroorzaken. Bij preventiebeleid ligt mo-
en borstkanker en met name gewezen op de
menteel de nadruk op mogelijke oorzaken
grote invloed van hormoonverstorende stof-
door een verkeerde levensstijl. Milieu– en
fen met oestrogene werking op het ontstaan
beroepsrisicofactoren als oorzaken van
10
NVR InfoReeks
Marie Kranendonk
van borstkanker.
Primaire preventie Preventie, vroege ontdekking, behandeling en palliatieve zorg, zijn de belangrijkste elementen in het overwinnen van borstkanker. Op de lange termijn is primaire preventie echter het meest rendabel: zorgen dat vrouwen de ziekte niet krijgen. Maatregelen om blootstelling aan schadelijke chemicaliën te verminderen zullen ook een positief effect hebben op andere milieuge-
Neurotoxische stoffen in voedsel, speelgoed en cosmetica
Gevaar voor ontwikkeling hersenen en voortplantingsorganen van kinderen
relateerde ziekten. De eerste stap hiertoe is genomen eerder dit jaar toen het Europese
Het afgelopen najaar bogen Europarlementariërs zich
Parlement met ruime meerderheid besloot
over een herziening van de Pesticidenrichtlijn, de Voedsel-
om milieufactoren mee te nemen bij de
richtlijn en de Speelgoedveiligheidsrichtlijn.
preventie van kanker.
Ter voorbereiding organiseerde Women in Europe for a
In de brochure ‘Naar een preventief beleid
Parlement een bijeenkomst om de aandacht te vestigen op
- borstkanker en het milieu’ van de samen-
het verband tussen gezondheidsproblemen van kinderen
werkende organisaties, wordt een aantal
en het gebruik van chemicaliën in voedsel en consumenten-
specifieke probleemstoffen genoemd,
producten voor dagelijks gebruik. Inzet was de verbetering
Common Futere (WECF) in oktober 2008 in het Europees
evenals voorzorgsmaatregelen die de over-
van de voorgestelde richtlijnen en wetten op het gebied van bestrijdingsmiddelen,
heid zou moeten nemen om borstkanker
speelgoed en cosmetica.
sterk terug te dringen. Ook wordt in de brochure beschreven wat
Professor Philippe Grandjean, adjunct-professor Milieu en Gezondheid aan de Universiteit van
vrouwen zelf kunnen doen ter preventie
Harvard en expert op het gebied van kindergezondheid en milieu, stelde tijdens de bijeen-
van blootstelling aan schadelijke stoffen.
komst dat kinderen onder geen enkel beding voedsel zouden mogen binnen krijgen waarin
Dat laatste is zeker belangrijk, maar veel
neurotoxische pesticiden zijn aangetroffen. “Veel pesticiden zijn speciaal ontwikkeld om het
blootstelling kan alleen maar verdwijnen
zenuwstelsel van insecten te vernietigen. Helaas lijkt de menselijke biochemie sterk op die van
als kankerverwekkende en hormoonversto-
insecten. Dit maakt de ontwikkeling van het menselijk brein gevoelig voor bestrijdingsmid-
rende stoffen, die in het leefmilieu, in voed-
delen.”
sel en consumentenproducten voorkomen, worden verboden.
Verbod op pesticiden “Wanneer er iets misgaat in de ontwikkeling van de hersenen in de kindertijd, zijn ze voorgoed
Janna Koppe en Marie Kranendonk
beschadigd. Je krijgt geen tweede kans als het gaat om de aanleg en ontwikkeling van het
Janna Koppe is professor-emeritus Neonatalogie
brein”, aldus professor Grandjean. Het verbieden van pesticiden is ook een kwestie van ethiek,
in het Academisch Medisch Centrum (AMC),
vindt Grandjean. “Als ik mij tot de medisch ethische commissie zou wenden met het verzoek om
lid van de Vereniging van Vrouwelijke Artsen
met neurotoxische bestrijdingsmiddelen te experimenteren op zwangere vrouwen en kinderen,
(VNVA), en voorzitter van de Stichting Ecobaby.
zouden ze natuurlijk weigeren. Hoe is het mogelijk dat politici wel toestaan dat we dat experi-
Marie Kranendonk is voorzitter van Women in
ment aangaan op de gehele bevolking? We moeten geen risico’s nemen met de hersenen van
Europe for a Common Future (WECF).
onze kinderen.” Professor Niels Skakkebaek, verbonden aan de Universiteit van Kopenhagen en gespecialiseerd
Meer informatie: www.wecf.eu; www.ecobaby.nl;
in de effecten van het milieu op de mannelijke voortplanting, voegde hieraan toe dat “niet
www.gezondheidenmilieu.nl;
alleen de hersenen van belang zijn, maar ook de testikels”. In Denemarken is zaadbalkanker de
www.vrouwenmilieu.nl
afgelopen jaren met 400% toegenomen. “Politici zouden zeer ongerust moeten zijn; de basis voor zaadbalkanker wordt bij babyjongens in de baarmoeder gelegd. Deze stijging kan alleen
De brochure ‘Borstkanker en Milieu
worden verklaard door milieuoorzaken.”
– naar een preventief Beleid’, is als PDF-bestand te downloaden op
Dorette Corbey, lid van het Europees Parlement, antwoordde dat het argument van de agro-
www.wecf.eu. U kunt de brochure
industrie is dat 80% tot 90% van de landbouwproductie verloren gaat als neurotoxische stoffen
ook bestellen via
[email protected] en
niet langer worden toegestaan in bestrijdingsmiddelen. Veel leden van het Parlement zijn bang
via www.vrouwenmilieu.nl.
voor de vooruitzichten die het bedrijfsleven stelt. Ook twijfelen zij aan de omvang van de schade voor de gezondheid van kinderen die door neurotoxische pesticiden wordt veroorzaakt.
NVR InfoReeks
11
Nederlandse Vrouwen Raad Sascha Gabizon, internationaal directeur van
worden lopen het risico op een verminderde
laten, een aantal van deze ftalaten de bloed-
WECF, stelde daartegenover dat de argumen-
hersenontwikkeling of later in het leven
baan van de moeder binnen kan dringen via
ten van het bedrijfsleven moeilijk te geloven
kanker te krijgen. De blootstelling verloopt
de huid. “We kunnen niet bewijzen dat er
zijn, gezien het feit dat er alternatieven
via hun moeders, die zich er niet bewust van
een rechtstreeks verband bestaat tussen een
bestaan en dat zelfs de Voedsel- en Land-
zijn dat zij en het kind in haar baarmoeder,
specifieke chemische stof en zaadbalkanker,
bouworganisatie van de Verenigde Naties
hieraan worden blootgesteld. Wij willen dat
maar we hebben wel een heleboel aanwijzin-
heeft verklaard dat biologische landbouw,
Parlementsleden hun verantwoordelijkheid
gen. Er is bijvoorbeeld een associatie tussen
zonder pesticiden, de wereld net zo goed
nemen en nu onze kinderen beschermen,
hoge niveaus van ftalaten in de moedermelk
kan voeden als conventionele landbouw met
door ervoor te zorgen dat zenuwgiffen en
en lagere niveaus van testosteron in haar
pesticiden.
endocrien verstorende stoffen niet zijn toege-
babyjongetje. Verder zien we een verband
staan in voedsel en speelgoed voor kinderen
tussen hoge concentraties van broomhou-
en in onze cosmetica.”
dende vlamvertragers in moedermelk en
Testen is noodzaak
niet-ingedaalde teelballen wanneer de baby
Professor Grandjean stelde dat “de kinderbevolking in de wereld wordt getroffen door
Ftalaten komen door aanraking in de
is geboren. We zien hetzelfde verband met
meer dan 200 neurotoxische stoffen in hun
bloedbaan
pesticiden.”
omgeving, waarvan het merendeel in pes-
Sascha Gabizon toonde een pop die zij voor
Met betrekking tot het verbod op chemi-
ticiden. Wellicht is bij 1 op de 6 kinderen de
haar dochter had gekocht, maar die volgens
sche stoffen beval professor Grandjean de
ontwikkeling van de hersenen onomkeerbaar
een proef van de Duitse testorganisatie
Europarlementariërs aan de E van Endocrien
beïnvloed, zoals eerder bleek uit een rapport
èkotest een ftalaat (=weekmaker in plastic)
verstorend en de N van neurotoxisch toe te
voor het medische tijdschrift ‘The Lancet’.
bevat, genaamd Diisononylcyclohexan-1,2-di-
voegen aan de C, de M en de R van respec-
Het testen op neurotoxische stoffen is een
carboxylat. Deze ftalaat lijkt in zijn chemische
tievelijk kankerverwekkend, mutageen en
noodzaak, zowel in bestrijdingsmiddelen als
structuur op andere hormoonverstorende
reproductietoxicologisch: CMREN. “Ze zou-
in andere consumentenproducten.”
chemicaliën. “Als ik de professoren goed
den allemaal moeten worden vervangen in
Bjørn Hansen van de Europese Commissie
begrijp kunnen ftalaten al door het aanraken
producten zoals cosmetica, daar zou er geen
antwoordde daarop dat de huidige wetge-
van deze pop mijn bloedbaan binnendringen
behoefte moeten zijn aan zenuwgiffen. Je
ving over chemische stoffen geen testen op
en een vervorming van de penis veroorzaken
hoort mooier te worden van cosmetica, niet
neurotoxische stoffen eist, omdat de testme-
als ik zwanger zou zijn van een jongetje?”
dommer.”
thodes nog niet goed ontwikkeld zijn. Profes-
Professor Skakkebaek bevestigde dat “wan-
Chantal van den Bossche
sor Grandjean sprak dit tegen. Volgens hem
neer zwangere vrouwen ‘s morgens crème
is dit niet langer de situatie, aangezien de
en bodylotion opdoen die ftalaten bevatten,
WECF heeft intensief campagne gevoerd om de in het
OESO een testprotocol heeft ontwikkeld voor
deze ftalaten rechtstreeks naar hun bloed-
Europarlement voorliggende richtlijnen te verbete-
neurotoxiciteit tijdens de ontwikkeling (van
baan gaan en in hun bloed nog aanwezig zijn
ren. In het geval van de speelgoedrichtlijn heeft het
het kind), en dat er nieuwe laboratoriumtests
als de vrouwen de volgende morgen opnieuw
niet mogen baten. De pesticidenrichtlijn is wel veel
bestaan, op basis van cellen, die niet langer
crème of lotion gebruiken.” Op deze manier
strenger geworden en is een grote stap vooruit voor
zijn aangewezen op het ge-
stellen zwangere vrou-
het milieu en onze gezondheid. De beleidsbeïnvloe-
bruik van proefdieren en ook
wen ongewild hun
dende campagne van WECF gaat echter door als het
minder duur zijn.
baby iedere dag bloot
gaat om speelgoed en cosmetica. U kunt uw adhesie
Sascha Gabizon voegde
aan een chemische stof
betuigen door op hun website op de speelgoed-
hieraan toe dat “het voor
waarvan in dierproeven
banner te klikken.
ouders onaanvaardbaar is
is gebleken dat deze de
jaren te moeten wachten
testiculaire ontwikke-
totdat de Europese Commis-
ling schaadt.
sie instemt met het eisen
Meer informatie: www.wecf.eu. WECF biedt op de website www.eenveilignest.nl (zie
van testen op de neuro-
Ook bevestigde profes-
de illustratie) informatie voor (aanstaande) ouders
toxiciteit van chemische
sor Skakkebaek dat door
over veel verschillende aspecten van een gezond
stoffen. Alle kinderen die
het aanraken van een
leefmilieu voor baby’s.
vandaag de dag geboren
stuk speelgoed met fta-
