Indrukken van het Centrum Een lichte aanpassing
Hopstraat 47 - 1000 Brussel
Opdrachtgever: Gebruiker: Architect:
Gemeenschappelijke eigendom Impressions du Centre Gemeenschappelijke eigendom Impressions du Centre Ir. arch. Frank Kerkhofs, ir. arch. Jo Huygh, Arch. Pierre Van Assche Studiebureau: Ir. arch. Frank Kerkhofs, ir. arch. Jo Huygh Budget: 1.600.000 euro excl. BTW (gemeenschappelijke werken) Vergunning: september 2000 Einde van de werken: 2002 Oppervlakte: 7427 m2
111
Het pand werd ontworpen voor de drukkerij van l’Écho de la Bourse en werd tot de zomer van 2000 gebruikt door drukkerij Nimifi. Die heeft zich uiteindelijk in Anderlecht gevestigd, waar ze over meer plaats kon beschikken. Het pand werd in 1930 door de architecten G. Chambon en J.F Collin gebouwd in art-decostijl. Het is ingeschreven op de lijst van beschermde monumenten. Het is meermaals uitgebreid door inlijving van oudere annexe gebouwen en door de bouw van industriehallen met lichte structuur. Het geheel is van een indrukwekkende omvang, met onder andere een straatgevel van 35 m en een diepte van 80 m. Het telt meer dan driehonderd raamlijsten. Dit gebouw van vier verdiepingen heeft een geraamte van gewapend beton waarvan de velden zijn gevuld met metselwerk. Het strekt zich uit van de Hopstraat tot aan de Schootstraat.
ecoconstructies
De straatgevel is bedekt met fijnkorrelig kalkpleister (type Granilis) op een granieten plint. Het symmetrische aanzicht van deze gevel komt verticaal goed uit door de twee zijtraveeën, die als het ware twee torens vormen. De gelijkvloerse verdieping is opengewerkt met arcades en met een brede garage-ingang met gietijzeren lateien. De drie verdiepingen halen via grote ramen het licht binnen. De tweede verdieping kraagt uit in alle traveeën, behalve de twee buitenste. De oude ateliers zien uit op een patio en krijgen overvloedig licht via grote ramen. De oorspronkelijke betonnen raamlijsten of metalen raamlijsten met kleine ijzeren raamroedes zijn behouden. Het gebouw heeft een terrasdak. De oorspronkelijke lift werd behouden. De open liftschacht is voorzien van rasterwerk en heeft op elke verdieping een ijzeren deur. Rond de liftschacht loopt een granito trap.
112
Door zijn indrukwekkende gevel vormt het gebouw een belangrijk visueel element in de Papenvestwijk. Dit belangrijke overblijfsel van het industriële verleden van de buurt langs het kanaal Brussel-Charleroi getuigt ook van de geschiedenis van de Belgische pers.
Leefmilieu Brussel - BIM
Filofosie Het gebouw werd vanaf 1997 te koop aangeboden en trok de aandacht van een zestal personen die zich wilden inzetten voor de vernieuwing van het stadscentrum. Ondanks de 9500 m² te gebruiken vloeroppervlakte en de complexiteit van de opzet zijn zij erin geslaagd een vastgoedproject te ontwikkelen dat zowel op het architecturale, als op het economische en juridische vlak als een totaalproject kan worden omschreven. Het principe van collectieve vastgoedaankoop werd vanaf 1996 ontwikkeld door de Afvaardiging voor de ontwikkeling van de Vijfhoek en heeft model gestaan bij de uitvoering van deze verrichting, die vandaag dertig mede-eigenaars telt: een vzw die actief is in het alternatieve toerisme, een architectenbureau, een kleine drukkerij, een museumruimte en zesentwintig lofts. De lofts hebben een gemiddelde vloeroppervlakte van 160 m² en worden bewoond door meer dan vijftig personen (onder wie elf kinderen die jonger zijn dan acht jaar). Collectieve aankoop is een methode waarbij zonder tussenpersonen een vastgoedproject wordt opgezet. Privépersonen gaan samen rond de tafel zitten om een project te bespreken, te onderzoeken of het uitvoerbaar is en uiteindelijk over te gaan tot de aankoop van een complex gebouw. Ieder van hen vindt er een ruimte die aan zijn behoeften beantwoordt en binnen zijn budget past. Als bepaalde ruimten bij de aankoop niet aan een bepaalde koper zijn toegewezen, blijven ze voorlopig gemeenschappelijke eigendom tot ze zo snel mogelijk worden doorverkocht. De mede-eigenaars in dit privéproject beschikken bijna allemaal over een privéterras. Bovendien delen zij met elkaar een dakterras, een tuin, een grote fietsenstalling en een gemeenschappelijke ruimte op de plaats van de hal met de rotatiepersen. De algemene projectwerken werden gemeenschappelijk uitgevoerd: reparatiewerken aan de gevels, daken, raamlijsten en gemeenschappelijke ruimten, plaatsing van muren tussen lofts, aanbrengen van technische kokers en aansluitingen. Voor de binneninrichting stond elke koper apart in.
>
De zonneblinden aan de buitenzijde, die behouden bleven op de zuidelijke gevel, verhogen het comfort van de bewoners aanzienlijk in de zomer. De renovatie werd bewust eenvoudig gehouden om een maximum aan materialen te behouden en de milieueffecten te beperken.
>
ecoconstructies 114
Leefmilieu Brussel - BIM
Historische overblijfselen van het gebouw werden zorgvuldig bewaard om de vroegere bestemming te benadrukken.
Indrukken van het Centrum
115
Milieutroeven
ecoconstructies
“Duurzame ontwikkeling vormt een essentiële dimensie van het project. Zij komt in het onderhavige geval tot uiting in de wil om een bestaand gebouw te ‘recycleren’ met inachtneming van zijn specifieke karakter. Een ander aspect van duurzame ontwikkeling is het feit dat er weinig afbraak aan te pas kwam: alleen de binnenkant van het woonblok werd vrijgemaakt om er beplanting te kunnen aanbrengen. Indien mogelijk werden de vloerbekleding, de deuren, het bouwbeslag enzovoort bewaard.”
116
Jo Huygh, architect
Leefmilieu Brussel - BIM
>
De daken zijn bedekt met plantengroei, wat talrijke ecologische voordelen biedt.
Comfort en gezondheid Natuurlijk licht Er is erg veel natuurlijk licht in alle lofts van het gebouw. Afhankelijk van hun thermische isolatiekwaliteit zijn de oorspronkelijke grote raamoppervlakken bewaard gebleven of vervangen door soortgelijke ramen van dezelfde grootte en indeling. Uiteraard zijn de talrijke ramen stuk voor stuk afgewerkt met buitenzonweringen en - op de zuidelijke voorgevel - met gerestaureerde persiennes om de externe warmtetoevoer in de zomer te beperken. Een interessante structuur Doordat de renovatie betrekking had op een gebouw uit de jaren dertig met een betonstructuur, kon van een grote thermische massa gebruik worden gemaakt. Door die eigenschap blijven de temperaturen in het gebouw ‘s zomers zeer redelijk zodat het gebruik van airconditioning niet nodig is en de bewoners een aangenaam thermisch comfort genieten. Het gebouw kan in warme periodes op een natuurlijke manier geventileerd worden dankzij de openslaande vleugels van ramen en balkons die intensieve ventilatie mogelijk maken. Groene ruimte Een tuin van meer dan 500 m², die ter vervanging van de rotatiepershal werd aangelegd, verhoogt het comfort van alle bewoners van het woonblok en dient als speelruimte voor hun kinderen.
De vroegere Nimifi-drukkerij werd gerenoveerd en heringericht tot collectieve woningen, evenwel zonder aan het oorspronkelijke karakter van het oude gebouw te raken.
Materialen Confort et Santé ontwerp en milieu Duurzaam ontwerp De uitdaging bestond erin om in het raam van een gemengd project een groot industrieel pand in het centrum van de stad nieuw leven in te blazen. Hierbij werd aan lichte vernieuwbouw gedaan, rekening houdend met de mogelijkheden van het gebouw, de principes van gemengdheid van functies, duurzame ontwikkeling en de integratie in het buurtleven. Het energieverbruik blijft tamelijk klassiek, aangezien een groot deel van de raamlijsten nog enkele beglazing heeft. Dat komt doordat de initiatiefnemers van het project niet wilden raken aan de architectuur van het beschermde gebouw en slechts een lichte renovatie wilden uitvoeren. In die geest wilden ze zo veel mogelijk bouwelementen van het pand behouden, in sommige gevallen zelfs via demontage en hergebruik (parket, tegelvloeren, binnenbetimmering). Er werden dan ook slechts weinig materialen verbruikt en het afval bleef tot een minimum beperkt. Het afval werd trouwens systematisch gesorteerd.
Om geen afbreuk te doen aan het cachet van deze oude drukkerij, zijn sommige technische installaties in de gemeenschappelijke ruimten goed zichtbaar gebleven. Dat vergemakkelijkt het onderhoud ervan en benadrukt het industriële karakter van het gebouw. Bij de gemeenschappelijke werken werden technische kokers geïnstalleerd tot aan het dak, om de eigenaars de mogelijkheid te bieden zich op zonnepanelen aan te sluiten. Op die manier konden de gebruikers kiezen voor zonneboilers voor hun sanitair water zonder daarom nieuwe werken te moeten aanvatten. Hergebruik en behoud van materialen Wat de werkzaamheden aan de buitenmantel van het gebouw betreft, kunnen we opmerken dat de (betonnen) gevels en de raamlijsten werden gerestaureerd en dat de dakisolatie verbeterd werd om het nodige thermische comfort te garanderen. Die werken vormden een onderdeel van de gemeenschappelijke basisrenovatie van het pand.
Energie Houtkachels en zonnepanelen
ecoconstructies
De persiennes op de zuidgevel werden gerestaureerd of vervangen om overmatig zonlicht tegen te houden. De meeste lofts zijn uitgerust met condensatieverwarmingsketels en er werden ook een tiental houtkachels geïnstalleerd ter aanvulling van de gasverwarming.
118
Het energieverbruik voor sanitair warm water wordt sterk beperkt door het gebruik van zonnepanelen.
Iedere mede-eigenaar kreeg de mogelijkheid thermische zonnepanelen te plaatsen voor de eigen warmwaterproductie.
Leefmilieu Brussel - BIM
Water Groene ruimte en terugwinning van regenwater Hoewel ze in volle stadscentrum zijn gelegen, zijn de Impressions du Centre erin geslaagd een groene ruimte aan de binnenkant van het woonblok in te richten (door een loods af te breken). Deze speelruimte voor kinderen draagt niet alleen bij tot het welzijn van de bewoners, maar is ook goed voor de doorlatendheid van de bodem en de biodiversiteit.
Het groendak versterkt die effecten nog en verbetert bovendien de thermische isolatie van het dak (k 35). Behalve een stuk dat met plantengroei bedekt is, zijn er op het dak ook nog privéterrassen en een gemeenschappelijk terras. Er is nog een ander voordeel gehaald uit de bestaande installaties. Het grote waterreservoir met koelwater voor de drukpersen, wordt nu als regenput gebruikt. Het water wordt gebruikt voor bepaalde spoelinrichtingen, voor de schoonmaak van de gemeenschappelijke ruimten en voor het besproeien van de tuin.
Beheer Bij het dagelijkse beheer van het pand verdienen meerdere punten aandacht: organisch afval wordt gecomposteerd, de gemeenschappelijke ruimten worden niet verwarmd, de verlichting in de gemeenschappelijke ruimten werkt met aanwezigheidssensoren…
Jaarlijks verbruik • • • • •
Elektriciteit: Gas: CO2-uitstoot: Water: Oppervlakte per appartement:
Het elektriciteitsverbruik ligt iets hoger dan de richtwaarde. Een van de redenen daarvoor is ongetwijfeld dat het verbruik van het museum in het totale verbruik werd meegerekend. Voor het overige is het gebouw niet voorzien van speciale technieken die het verbruik kunnen doen dalen. Het gasverbruik ligt iets lager dan
18,8 kWh/m² 178,8 kWh/m² 41,1 kg/m² 36,6 m³/pers. richtwaarde: 43 m³/pers. gemiddeld 160 m2
de richtwaarde, wat interessant is voor een gerenoveerde oude constructie. Dat komt doordat veel aandacht is besteed aan de isolatie en doordat zonneboilers het verbruik van de warmwaterproductie beperken. Het drinkwaterverbruik wordt eveneens beperkt dankzij de terugwinning van regenwater.
Indrukken van het Centrum
119
Confort et Santé
ecoconstructies
Dankzij de aanzienlijke daglichtinval behoudt het gebouw zijn historische cachet en is er minder behoefte aan kunstlicht.
120
Leefmilieu Brussel - BIM
Indrukken van het Centrum
121
