Indorock: een onderzoek naar de muzikale jeugdcultuur van de Indisch Nederlandse en Molukse migranten in Nederland

Indorock: een onderzoek naar de muzikale jeugdcultuur van de Indisch Nederlandse en Molukse migranten in Nederland 1956-1965 Een onderzoek naar de invloed van de Indische en Molukse migranten op de jeugdcultuur van Nederland en de redenen waarom het commerciële succes van Indorock uitbleef 1956-1965

Manon Meyer Oldengaerde 9 9301 WV Roden tel: 050-5012814 studentnr: 1657267 scriptiebegeleider: dr. J. de Jong

Masterscriptie Geschiedenis Afstudeerrichting Cultuurgeschiedenis Rijksuniversiteit Groningen 26-02-2010

Inhoudsopgave Inhoudsopgave: 1 Voorwoord: 2 Inleiding: 3 H1: De politieke geschiedenis van Indische Nederlanders en Molukkers 5 - De koloniale samenleving van Nederlands-Indië 5 - Indië in oorlog met Japan en de politionele acties 7 - De soevereiniteitsoverdrachten 8 - Indische Nederlanders: het vertrek naar Nederland 9 - De opvang van Indische Nederlanders in Nederland 13 - De emigratie van Indische Nederlanders in Amerika 14 - Molukkers 16 - De opvang van Molukkers in Nederland 17 H2: Het ontstaan van rock & roll: de muziekstroming en jeugdcultuur in Amerika 19 - Het ontstaan van de rock & roll jeugdcultuur in Amerika 21 - Rock & roll films 22 H3: Rock & roll in Nederland 24 - De Indische en Molukse rock & roll: Indorock 24 - De jeugdcultuur van de nozems 26 - Polarisatie tussen Nederlandse en Indische jongeren: de rellen in Den Haag 1958 27 H4: De roots van de Indorock 32 - Portugese erfenis 32 - Krontjong 32 - Indische muzikale cultuur in Nederland 33 - Indorock: een eigen geluid 34 - Molukse muzikale cultuur in Nederland 35 H5: De hoogtijdagen van de Indorock 1956-1963 36 - Indorock; het begin 1955-1956 36 - De rol van de Pasar Malams voor het succes van Indorock 36 - The Tielman Brothers; een geschiedenis 37 - The Blue Diamonds 40 - The Hot Jumpers 43 - The Crazy Rockers 44 H6: Het einde van Indorock in Nederland 1964-1965 46 - Indobands in Duitsland 49 H7: Beeldvorming 50 - Beeldvorming 1950-1965 50 - Beeldvorming vanaf de jaren zeventig tot heden 51 Conclusie 53 Literatuurlijst 56

1

Indorock: een onderzoek naar de muzikale jeugdcultuur van de Indische Nederlandse en Molukse migranten in Nederland 1956-1965 Voorwoord

Mede door mijn gemengde Nederlands-Indische achtergrond heb ik veel interesse in de geschiedenis van Nederlands-Indië en met name de geschiedenis van Indische Nederlanders, hier heb ik tijdens mijn studie veel aandacht aan besteed in de vorm van een bachelorscriptie, essays en nu mijn masterscriptie. Ik was op zoek naar een onderwerp die mijn interesse voor de geschiedenis van de Indische Nederlanders zou bevatten. Maar aangezien er ontzettend veel geschreven is over de geschiedenis van voormalig Nederlands-Indië, heb ik getracht een origineel onderwerp te vinden. Ik heb een voorliefde voor rock muziek, en nu weet ik al vanaf jonge leeftijd dat rock & roll in Nederland zijn oorsprong heeft bij de Indische en Molukse gemeenschap. Nu vind ik het erg interessant om te zien hoe deze muziekstroming bij het eerste ontstaan ontzettend veel te weeg heeft gebracht in de maatschappij. Het werd in het begin toch vaak gezien als een bedreiging van de bestaande waarden. Ik wil mijn masterscriptie opdragen aan de Indische en Molukse gemeenschap, de generaties voor mij die ontzettend veel hebben moeten opgeven met de komst naar Nederland. Zij hebben deze kans echter met beide handen aangepakt voor een betere toekomst voor hun kinderen. Het doorzettingsvermogen van de Indisch Nederlandse en Molukse migranten is voor mij inspirerend geweest. En ik hoop met deze masterscriptie een bijdrage te leveren aan de culturele geschiedschrijving van de Indisch Nederlandse geschiedenis. Ik wil tot slot nog een aantal mensen bedanken: dr. Janny de Jong, voor de begeleiding tijdens het schrijven van deze scriptie en de Rijksuniversiteit Groningen. Mijn ouders, Will Meyer en Janny van Es-Meyer, omdat zij mij altijd gestimuleerd en gesteund hebben. Daarnaast Frans Smith, Indra Meyer en Kim Meyer en bij deze draag ik mijn scriptie ook op aan mijn dochtertje, Mila Tamara Smith.

2

Inleiding De Indorock muziek staat centraal in mijn scriptie. Indorock is een muziekstroming die is ontstaan met de komst van de migrantenstroom van Indische Nederlanders en Molukkers die als politieke vluchtelingen naar Nederland kwamen in de jaren vijftig en zestig. De Indische Nederlanders en Molukkers combineerden de nieuwe Amerikaanse rock & roll muziek, die zijn intrede deed in 1951, met hun eigen muzikale erfenis. De periode die ik wil belichten is vanaf het moment van intrede van Indorock beginnend in 1956 tot het einde van de populariteit van deze muziekstroming in Nederland in 1965. Indorock heeft een grote bijdrage geleverd aan het Indisch cultureel erfgoed. Muziek speelt een belangrijke rol in de Indische cultuur en de verspreiding daarvan. Doordat de Indische Nederlanders regelmatig werden afgewezen in de Nederlandse samenleving in de jaren vijftig en zestig versterkte dit het saamhorigheidsgevoel. In de Indische cultuur neemt muziek een belangrijke plaats in. Bijvoorbeeld bij de Indische jeugd in de jaren vijftig en zestig die samenkomen bij de zogenaamde jamsessies daaruit werden er amateurbandjes gevormd, deze Indische jongeren ontwikkelden de vernieuwende sound van Indorock. In mijn scriptie wil ik onderzoeken in hoeverre Indorock heeft bijgedragen aan de jeugdcultuur in Nederland van 1956 tot 1965. Ook is relevant waarom het commerciële succes van Indorock uitbleef. Daarnaast in hoeverre Indorock de integratie van Indische Nederlanders en Molukkers heeft bevorderd in de jaren vijftig en zestig in Nederland. Indorock wordt tot dusver alleen vanuit de muzikale popgeschiedenis naar voren gebracht en niet vanuit een cultureel historische visie. Er is in het verleden wel onderzoek gedaan naar de rol van de Indorock in de Nederlandse popgeschiedenis. Deze studie is belangrijk voor de erkenning van Indorock als relevant cultuur historisch en gedeeltelijk sociale geschiedenis onderwerp in de geschiedenis van de Indische Nederlanders in Nederland. Deze scriptie is met name een uitgebreide literatuurstudie op het gebied van Indorock. Ook heb ik gebruik gemaakt van andere bronnen zoals beeldmateriaal (films en foto’s). De indeling van de scriptie is als volgt. Om inzicht te krijgen in de totstandkoming van de Indorock is het noodzakelijk dat men eerst kennis heeft van de geschiedenis van de Indische Nederlandse en Molukse migranten. Daarom is hoofdstuk een gewijd aan de politieke geschiedenis van Indische Nederlanders en Molukkers. In het tweede hoofdstuk wordt het ontstaan van rock & roll in Amerika en de daarbij behorende jeugdcultuur behandeld. In het derde hoofdstuk wordt ingegaan op de invloed van rock & roll in Nederland

3

en het ontstaan van Indorock; daarnaast op het ontstaan van de jeugdcultuur en de rol die Indorock hierin speelde. Het vierde hoofdstuk zal ingaan op de roots van de Indorock. Het vijfde hoofdstuk beschrijft de hoogtijdagen van de Indorock. Het zesde hoofdstuk zal ingaan op het einde van de Indorock. Het zevende hoofdstuk beschrijft de beeldvorming van de Indorock(ers) in de media. En tot slot zal de uitkomst van het onderzoek worden beschreven in de conclusie.

4

1) De politieke geschiedenis van Indische Nederlanders en Molukkers

De koloniale samenleving van Nederlands-Indië

De Nederlands-Indische samenleving van omstreeks 1900 was hiërarchisch ingedeeld. Aan het einde van de negentiende eeuw werd het besef en belang van herkomst en huidskleur en de daarmee verbonden superioriteitsgevoelens steeds meer dominant in Indië.1 In de Nederlands-Indische samenleving was huidskleur een criterium dat gebruikt werd om mensen in te delen in de verschillende juridische klassen. De blanke Europeanen stonden bovenaan in de rassenhiërarchie van de samenleving van Indië.2 Indo-Europeanen waren personen van gemengde bloede, met een Europese voorvader, deze groep werd in de Indische koloniale maatschappij juridisch beschouwd als Europeanen.3 De Indo-Europeanen hadden daarom bepaalde voorrechten. Zo hadden zij de mogelijkheid om te werken voor de overheidsdienst, als ambtenaar of in het leger.4 Ook mochten zij voor buitenlands verlof naar Nederland gaan mits zij dit konden betalen.5 Naast huidskleur was taal een criterium om mensen in te delen in klassen. De taal die men sprak was een bindende en onderscheidende factor in Nederlands-Indië.6 De hogere blanke klasse (totoks) spraken Nederlands. De Indo-Europeanen hadden moeite met de Nederlandse taal, en spraken voorheen in de negentiende eeuw vooral petjoh, (Nederlands volgens de Maleise grammatica).7 Maleis was overigens de taal van de Indonesiërs, de ‘inlanders’. Om de kansen te vergroten om door de Europese klasse volledig te worden geaccepteerd, gingen de Indo-Europeanen steeds meer Nederlands spreken. In de jaren dertig spraken de Indo-Europeanen uit de midden en hogere klassen dan ook goed Nederlands. Ondanks het verkrijgen van de juridische status van Europeaan werden de IndoEuropeanen in sociaal-cultureel opzicht in de hiërarchische samenleving van Indië beschouwd als inferieur door de blanke Europeanen.8 De Indo-Europeanen identificeerde zich volledig

1

Meijer, Hans, In Indië geworteld. De geschiedenis van Indische Nederlanders (Amsterdam 2004) 49. Ibidem, 38. 3 Wim Willems, Indische Nederlanders in de ogen van de wetenschap (Leiden 1990)113. 4 Ibidem, 116/Ulbe Bosma, Remco Raben en Wim Willems, De geschiedenis van Indische Nederlanders (Amsterdam 2006) 44. 5 Willems, Indische Nederlanders, 72. 6 Bosma, De geschiedenis van Indische Nederlanders, 175. 7 Annemarie Cottaar en Wim Willems, Indische Nederlanders: een onderzoek naar beeldvorming (Den Haag 1984) 16. 8 Cottaar, Indische Nederlanders een onderzoek naar beeldvorming, 15. 2

5

met de Europese cultuur en wezen hun inheemse roots af.9 De Indo-Europese groep wilden niet gerekend worden tot de in hun ogen inferieure ‘inlanders’, de Indonesiërs. Daardoor werd de kloof tussen de Indo-Europese -en de Indonesische bevolking steeds groter. De IndoEuropeanen groeiden op in een exclusieve Europese leefomgeving. Voor de buitenwereld althans probeerden de Indo-Europeanen zich zo Europees mogelijk voor te doen, maar binnenshuis en op het achtererf werden er weldegelijk Indonesische traditities voortgezet bijvoorbeeld Indonesisch eten, het spelen van de traditionele muziek de gamelan.10 Tijdens de Eerste Wereldoorlog was de Indische economie gericht op de Pacific. De economische en militaire uitbreiding van Amerika zorgde voor een blijvende ontwikkeling.11 Tussen 1880 en 1920 werd Indië mede door de invloed van de communicatierevolutie moderner

bijvoorbeeld

telegraafverbindingen.

12

met

de

komst

van

stoomschepen,

spoorwegen

en

Daarnaast het gebruik van uitvindingen als electriciteit, telefoon,

film, grammofoon en de auto in de eerste twee decennia van de twintigste eeuw.13 Door de verbeteringen op het gebied van reis–en communicatieverbindingen in de kolonie kreeg het Nederlandse koloniale bestuur meer greep op de soms ver uit elkaar liggende gebieden. De Nederlandse expansie was een onderdeel van het grotere geheel, het Europees imperialisme.14 Indië werd internationaler. Door de verbeterde verbindingen nam de Amerikaanse en Europese invloed toe. Dit uitte zich onder andere in de Amerikaanse cultuuruitingen die een dominante plaats kregen in de Nederlands-Indische samenleving, bijvoorbeeld Amerikaanse films, kleding en muziek.15 De Indische Nederlanders maakten in Indië in de jaren dertig al kennis met Amerikaanse muziek.16 Zij konden de muziek namelijk in Indië ontvangen via Amerikaanse en Australische radiozenders. De Amerikaanse way of life sprak de Indische gemeenschap erg aan, mede omdat zij zich zo westers mogelijk wilden profileren in Indië om zich te onderscheiden van de Indonesische bevolking. In het interbellum bereikte de instroom van nieuwkomers uit Nederland een nieuw hoogtepunt. In 1930 was het aantal Europeanen in Indië percentueel gezien hoog.17 De economische crisis van de jaren dertig zorgde er echter voor dat veel Nederlanders rond 1932 9

Bosma, De geschiedenis van Indische Nederlanders, 41. Meijer, In Indië geworteld, 78/79. 11 Ibidem. 12 Joop de Jong, De waaier van het fortuin. De Nederlanders in Azië en de Indonesische archipel 1595-1950 (Den Haag 1998) 320. 13 Bosma, De geschiedenis van Indische Nederlanders, 41. 14 De Jong, De waaier van het fortuin, 320. 15 Bosma, De geschiedenis van Indische Nederlanders, 41. 16 Wim Willems e.a., Uit Indië geboren: vier eeuwen familiegeschiedenis (Zwolle 1997) 127. 17 Bosma, De geschiedenis van Indische Nederlanders, 41. 10

6

terugkeerden naar Nederland.18 Vanaf 1935 werd dit minder, maar het aantal Europeanen in Indië zou nooit meer zo hoog worden als voorheen.19

Indië in oorlog met Japan en de politionele acties

De Tweede Wereldoorlog breidde zich uit over de Pacific met de aanval van de Japanse legers op Pearl Harbor op 8 december 1941, vanaf dat moment verklaarde Nederland de oorlog aan Japan.

20

De aanval van Japan op Nederlands-Indië volgde in januari 1942.21 Al snel bleek

dat Indië niet in staat was deze aanval af te slaan, de Japanners waren militair gezien sterker. Op 9 maart capituleerde de Nederlands-Indische regering.22 Tijdens de Japanse bezetting werden Europeanen en Indo-Europeanen geïnterneerd.23 Japan capituleerde op 15 augustus 1945 (in Indië pas officieel bekend gemaakt op 23 augustus 1945).24 De Europese en Indo-Europese bevolking in Indonesië waren er slecht aan toe. Velen hadden de oorlog dan ook niet overleefd. De Europeanen en de Indo-Europeanen die de kampen van de Japanners hadden overleefd, maar ook de Indonesische bevolking verkeerden in een toestand van verwarring, honger en uitputting. Vliegtuigen dropten de eerste hulppakketten in de kampen waar de Europeanen en Indo-Europeanen waren gevraagd voorlopig te blijven. De hulppakketten bestonden uit voedsel, medicijnen en kleding. 25 De Indonesische nationalisten maakten gebruik van de situatie waar de Nederlanders zich in verkeerde. Door de Tweede Wereldoorlog had Nederland het gezag in de kolonie Nederlands-Indië geheel verloren. Dit was het moment voor de leiders van de Indonesische nationalisten Soekarno en Mohammed Hatta om de onafhankelijkheid van Indonesië uit te roepen, dit gebeurde op 17 augustus 1945. Soekarno probeerde ook de Indo-Europeanen aan zijn kant te krijgen. Hij garandeerde dat hun rechten als minderheidsgroep in het onafhankelijke Indonesië gehandhaafd zouden blijven.26 Maar na enige tijd bleek dat de IndoEuropeanen liever hadden gezien dat het Nederlandse gezag was gebleven in Indië. Zij waren bang om de positie die zij hadden binnen het koloniale systeem van Nederlands-Indië te moeten opgeven. 18

Bosma, De geschiedenis van Indische Nederlanders,43. Ibidem. 20 Meijer, In Indië geworteld, 196. 21 Bosma, De geschiedenis van Indische Nederlanders, 44. 22 Ibidem. 23 Ibidem, 47. 24 Meijer, In Indië geworteld, 236. 25 Ibidem, 237. 26 Ibidem, 239. 19

7

Ondertussen werd er door de Nederlandse regering besloten dat er actie moest worden ondernomen om de controle over de kolonie terug te krijgen. In de periode 1945-1949 werden er 120.000 Nederlanders naar Indië gestuurd om de kolonie tot rust te brengen.27 Er werden twee grootschalige militaire offensieven gehouden tegen de Indonesische Republiek. In de ogen van het Nederlandse gezag ging het om het herstellen van de binnenlandse orde en daarom werd het de politionele acties genoemd.28 In juli en augustus van 1947 vond de eerste politionele actie plaats, genaamd Operatie Product. De Nederlandse soldaten heroverden Java en Sumatra. De tweede politionele actie vond plaats in december 1948 en januari 1949 en tijdens deze actie heroverden de Nederlandse troepen de stad Jogyakarta.29 Hoewel de politionele acties vanuit het perspectief van de Nederlanders een succes waren, moesten de Nederlanders zich terugtrekken uit Indonesië onder internationale druk met name vanuit Amerika die een antikoloniaal beleid voerde.

De soevereiniteitsoverdrachten

Op 27 december 1949 in het Koninklijk Paleis op de Dam in Amsterdam deed Nederland officieel afstand van Indië. Een aantal prominente figuren spelen de hoofdrollen in de soevereiniteitsoverdracht namelijk minister-president Willem Drees en de vertegenwoordiger van Indonesische delegatie Mohammed Hatta. Koningin Juliana sprak een rede tijdens het historische moment. De onderhandelingen en de strijd tussen Nederland en Indonesië hadden vier jaar geduurd. De Indonesische republiek die Soekarno en Hatta in augustus 1945 hadden uitgeroepen werd op deze dag erkend door de Nederlandse regering en het koningshuis.30 De opkomst buiten op de Dam was redelijk klein. Ongeveer duizend mensen waren naar de Dam gekomen om de gebeurtenis mee te maken, om afscheid te nemen van Indië en de nieuwe toekomst van Indonesië in te luiden. Het waren dan ook met name Indonesiërs die in Nederland woonden die naar het paleis waren gekomen.31 Zij volgden de gebeurtenissen in de Burgerzaal via de luidsprekers die waren opgesteld op de Dam. De meeste Nederlanders luisterden via de radio naar het officiële afscheid van Indië. In Indonesië tekenden sultan Hamengkubuwana IX, de vertegenwoordiger van de Verenigde Staten van Indonesië en de aftredende Nederlandse Hoge Vertegenwoordiger van 27

Remco Raben, De 25 dagen van Nederland: Indië wordt soeverein 1945-1960 (Den Haag 2006) 629. Ibidem. 29 Ibidem. 30 Ibidem, 628. 31 Ibidem. 28

8

de Kroon, A.H. J. Lovink het protocol in het gouverneurspaleis in Jakarta.32 Vervolgens vertrok het Nederlandse gezag terwijl de merah-putih, de rood-witte Indonesische vlag werd opgehesen. De volgende dag werd er een intocht gehouden voor president Soekarno. Hij had geweigerd om het gezag te ontvangen van de Nederlandse vertegenwoordigers. De intocht van president Soekarno bracht een enorme massa mensen op de straten van Jakarta om uiteindelijk bij het paleis bijeen te komen. De Indonesische bevolking vierde de officiële onafhankelijkheid van Indonesië als een ware bevrijding. Het eerste woord van president Soekarno tijdens zijn speech aan het volk was dan ook Merdeka, wat vrijheid betekent.33 Nederland weigerde Nieuw-Guinea ook op te geven bij de soevereiniteitsoverdrachten van 1949. Een aantal jaren later ontstonden er problemen in Nieuw-Guinea. Nederland besloot wederom soldaten naar de kolonie te sturen. De Amerikaanse president John F. Kennedy wilde niet dat Indonesië werd overgenomen door het communisme en liet zijn eerdere steun aan Nederland vervallen en stuurde aan op een vertrek van Nederland.34 In augustus 1962 vond de soevereiniteitsoverdracht plaats waarmee Nederland afstand deed van Nieuw-Guinea.

Indische Nederlanders: het vertrek naar Nederland

Toen op 17 augustus 1945 de Republiek Indonesië was uitgeroepen, was dat het startsein voor het vertrek van duizenden mensen. Tussen 1946-1968 verlieten honderdduizenden mensen Indonesië en vertrokken naar Nederland.35 Deze groep werden repatrianten genoemd. Het betrof hier Nederlanders (ongeveer 80.000), Indische Nederlanders (ongeveer 180.000) en Molukkers (ongeveer 12.500).36 Voor de Nederlanders met een geheel Nederlandse achtergrond was er geen andere keuze mogelijk dan te vertrekken naar Nederland. Ook voor de groep Molukkers was er gezien hun politieke situatie – het ging hier om Molukse militairen van het KNIL en hun familieleden – was er geen andere optie mogelijk, zij hadden gevochten aan de Nederlandse kant en zouden niet worden geaccepteerd door de Indonesiërs.37 De Indische Nederlanders die een erkende Nederlandse (voor)ouder hadden en die daarom het Nederlandse staatsburgerschap bezatten, konden ook kiezen voor de 32

Raben, Indië wordt soeverein, 628. Ibidem, 629. 34 Ibidem, 643, 35 Willems, Uit Indië geboren, 170. 36 Helene Vossen ed., Vertrouwde patronen, nieuwe dromen Nederland naar een modern industriele samenleving 1948-1973 (IJsselstein 1992) 84. 37 Mar Oomen en Guido Abys, Welkom in Holland! Indische Nederlanders in kamp Westerbork 1950-1951 (Hooghalen, Assen 2001) 12. 33

9

Indonesische nationaliteit.38 De Nederlandse regering had verwacht dat ongeveer driekwart van de Indische Nederlanders voor de Indonesische nationaliteit zou kiezen.39 Dit zou echter anders lopen, de meerderheid (ongeveer 92%) van de Indische Nederlanders hadden voor het Nederlands staatsburgerschap gekozen.40 De redenen voor deze keuze waren: de gevaarlijke politieke situatie o.a. door de politionele acties, de spanning tussen Indische Nederlanders en Indonesiërs, gezien de verhoudingen tot elkaar had dit voor spanningen gezorgd.41 De Indische Nederlanders waren bang hun bevoorrechte positie in Indonesië te verliezen. De verslechterende economische situatie, weinig toegang meer tot onderwijs (het Nederlands werd als voertaal afgeschaft op scholen), verslechtering in huisvesting en het vertrek van familie en vrienden naar Nederland.42 Over de aantallen repatrianten die naar Nederland kwamen zijn er in de geschiedschrijving verschillen ontstaan. De reden voor de uiteenlopende becijferingen is dat er nooit een volledige registratie van migranten uit Indonesië is opgezet. Vanaf de jaren vijftig werden repatrianten in contractpensions en woonoorden wel geregistreerd, maar de repatrianten die voor hun eigen huisvesting hadden gezorgd waren buiten deze registratie gebleven.43 Annemarie Cottaar en Wim Willems verdelen in hun boek Indische Nederlanders: een onderzoek naar beeldvorming (1984) de migratiestroom uit Indonesië in de volgende zes stromen met de bijbehorende cijfers:

-

De 1e (1945-1948): Deze stroom bestond uit ongeveer 110.000 mensen. Voor een deel van hen was het geen definitieve repatriëring en deze keerde dan ook terug naar Indonesië.44

-

De 2e (1949-1951): Het betrof hier ongeveer 102.000 mensen. Deze stroom was naar aanleiding van de soevereiniteitsoverdracht. Voor deze mensen was het een definitief vertrek uit Indonesië. Het betrof hier ook de KNIL militairen en ambtenaren die hun werk hadden moeten neerleggen.45

38

Jan Lucassen en Rinus Penninx, Nieuwkomers: immigranten en hun nakomelingen in Nederland 1550-1985 (Amsterdam 1985) 41. 39 Oomen, Welkom in Holland!, 12. 40 Ibidem. 41 Willems, Indische Nederlanders, 25. 42 Ibidem. 43 J. E. Ellemers en R.E.F. Vaillant, Indische Nederlanders en gerepatrieerden, (Den Haag 1985) 38. 44 Cottaar, Indische Nederlanders: een onderzoek naar beeldvorming, 25. 45 Ibidem.

10

-

De 3e (1952-1956): Deze stroom telde ongeveer 88.000 mensen. Het betrof hier mensen die nog nooit in Nederland waren geweest.46

-

De 4e (1957-58): Deze stroom bestond uit ongeveer 40.000 mensen. Deze mensen moesten Indonesië verlaten door de anti-Nederlandse campagne van de Indonesische overheid. Op 4 december werd bekend gemaakt dat alle Nederlanders Indonesië dienden te verlaten.47

-

De 5e (1961-1962): Deze stroom bestond uit 14.400 mensen. Het waren met name mensen die Nieuw-Guinea moesten verlaten vanwege de politieke situatie van het gebied.48

-

De 6e (1957-1968): Deze stroom telde 25.000 mensen. De zogenaamde spijtoptanten waren voormalige Indische Nederlanders die voor de Indonesische nationaliteit hadden gekozen, maar daar achteraf spijt van kregen, gezien de verslechterende situatie voor hen in Indonesië, en daarom toch te willen kiezen voor de Nederlandse nationaliteit om vervolgens naar Nederland te repatriëren.49 Een deel van deze groep zouden echter emigreren naar landen als Australië en Amerika.50

J. E. Ellemers en R.E.F. Vaillant publiceren in 1985 het boek Indische Nederlanders en gerepatrieerden. In dit boek komen andere cijfers naar voren. De auteurs hebben deze cijfers gebaseerd op de cijfers van het Centraal Comité van Kerkelijk en Particulier initiatief (CCKP) en het Centrale Bureau voor de Statistiek (CBS). Zij onderscheiden de volgende vijf golven in de migratiestroom vanuit Indonesië tussen 1945-1968: - De 1e: (1945-1949) aantallen CCKP ca. 45.000, CBS 44.100 De auteurs Ellemers en Vaillant zetten bij deze eerste golf vraagtekens over de aantallen gezien het eerder genoemde registratieprobleem. Zij denken dat het totaal aantal personen dat gedurende deze periode naar Nederland kwam veel hoger is geweest. Daarnaast gaan de auteurs ervan uit dat deze eerste stroom met name uit ex-geïnterneerden uit de Japanse kampen, deze personen waren grotendeels geheel van Nederlandse afkomst, de zogenaamde totoks.51

46

Cottaar, Indische Nederlanders: een onderzoek naar beeldvorming, 25 Ibidem. 48 Ibidem, 25-26 49 Willems, Indische Nederlanders, 107. 50 Ibidem. 51 Ellemers, Indische Nederlanders en gerepatrieerden, 38. 47

11

- De 2e: (1950-1951) aantallen CCKP ca. 90.000, CBS 67.821: Deze stroom was naar aanleiding van de soevereiniteitsoverdracht. En het betrof de groep van de 4.000 Molukse ex-KNIL militairen met hun gezinnen (totaalca. 13.000).52 - De 3e: (1952-1957) aantallen CCKP ca. 88.000, CBS 72.447: De derde golf bestond uit personen die de door materiële omstandigheden de reis niet konden bekostigen en door verschillende redenen geen financiële vergoeding kregen voor de reis. Het betrof met name Indo-Europeanen uit de lagere niveaus van de oude Indische maatschappij.53 - De 4e (1958-1963) aantallen CCKP ca. 63.000, CBS 70.865: Naar aanleiding van de bekendmaking dat alle Nederlanders Indonesië diende te verlaten op 4 december 1957 kwam de vierde golf migranten uit Indonesië op gang. Tussen 1960-1963 vertrokken 12.000 Nederlanders Nieuw-Guinea door de politieke situatie. De grootste groep migranten in deze golf waren de spijtoptanten.54 - De 5e (1964-1968) aantallen CCKP ca. 11.000, CBS 13.545: Vanaf 1964 kwam het jaarlijkse aantal migranten niet meer boven de 5.000 personen en daalde na 1968 zelfs beneden de 1.000 migranten per jaar. Er kan in dit geval dan ook niet meer worden gesproken van een migratiegolf. Tot 1968 kwamen er nog steeds spijtoptanten naar Nederland.55

De Indische Nederlanders en Molukkers verschilden van elkaar in vele opzichten namelijk in levensstijl, politieke visie en culturele identiteit.56 De Indische Nederlanders hadden de Nederlandse nationaliteit, waren westers georiënteerd, spraken Nederlands en hadden in Indië vaak westers onderwijs genoten. Toen de onafhankelijkheid van Indonesië een feit was, moesten de Indische Nederlanders kiezen tussen de Indonesische nationaliteit of de Nederlandse, maar gezien de Europese levensstijl van de Indische groep en vaak ook de Nederlandse achternaam verkregen van hun Nederlands of Europese voorouders was er voor hun geen toekomst meer in Indonesië. De Indische Nederlanders wilden zo snel mogelijk integreren in de Nederlandse samenleving, toch zou dit niet zo gemakkelijk gaan.

52

Ellemers, Indische Nederlanders en gerepatrieerden, 39. Ibidem, 40. 54 Ibidem, 40-41. 55 Ibidem, 41. 56 Lutgard Mutsaers, ‘Indorock ; an early Eurorock style’, Popular Music 9 (1990) 307-320 aldaar 308. 53

12

De opvang van Indische Nederlanders in Nederland Tussen 1946 en 1968 kwamen de Indische Nederlanders naar Nederland. Zij werden als Nederlandse staatsburgers erkend, maar omdat zij zich in culturele zin onderscheidden van de dominante cultuur ging er een actief integratieproces van start.57 De repatrianten werden door de Nederlandse regering begeleid om zo goed en zo snel mogelijk in Nederland te integreren. Hiervoor ging een uitgebreid proces van inburgering van start. Bij binnenkomst in Nederland kregen de Indische Nederlanders kledingpakketten aangeboden, want in Nederland waren warme kleren zeker nodig. Het klimaat was immers heel anders dan het tropische Indonesië. Zij werden door middel van voorlichtingsbijeenkomsten voorbereid op hun vestiging in Nederland bijvoorbeeld door middel van een film over het leven in Nederland. Zij kregen uitgebreide instructies over hoe men in Nederland eten bereidde, het huishoudbudget beheerde en de was deed.58 De Nederlandse regering sloot contracten met hotels en pensions voor de opvang van de Indisch Nederlandse migranten. De Indische Nederlanders werden gehuisvest in contractpensions, woonoorden, en in zomerhuisjescomplexen. Een deel van de Indische Nederlanders zorgde zelf voor huisvesting via familie of kennissen. De contractpensions waren sober ingericht, maar het was een redelijke plek om te wonen. Er waren echter wel veel regels waar de bewoners zich aan moesten houden, dit werd gecontroleerd door de pensionhouder.59 Al snel waren de contractpensions en andere huisvestingsmogelijkheden vol en moest de Nederlandse overheid zoeken naar alternatieven. De kampen waar tijdens de oorlog joden en andere gevangenen werden vastgezet door de Duitse bezetters, waren na de oorlog in gebruik geweest als interneringskamp voor NSB-ers.60 De regering besloot deze interneringskampen te veranderen in woonoorden en opvangcentra voor Indische Nederlanders. Een voorbeeld hiervan is het voormalige kamp Westerbork in Drenthe, het kreeg de naam De Schattenberg, vernoemd naar een prehistorische grafheuvel in de buurt van het kamp.61 De Indische Nederlanders moesten op 15 maart van 1951 echter De Schattenberg verlaten, omdat er opvang nodig was voor de Molukkers.62 De Indische Nederlanders die in De Schattenberg verbleven kregen andere verblijfplaatsen toegewezen. 57

Rinus Penninx, Etnische minderheden en de multiculturele samenleving (Groningen 1998) 29. Willems, Uit Indië geboren, 168. 59 Ibidem, 169. 60 Oomen, Welkom in Holland, 13. 61 Ibidem, 14. 62 Oomen, Welkom in Holland, 24. 58

13

Andere vormen van begeleiding van de Nederlandse overheid voor de Indische Nederlanders waren het geven van huishoudelijk advies, het geven van taalcursussen, controles van ambtenaren van het ministerie, huisbezoeken van maatschappelijk werksters en adviezen van geestelijke verzorgers.63

De emigratie van Indische Nederlanders naar Amerika

Een deel van de Indische mensen die niet naar Nederland vertrokken emigreerden naar Australië, Amerika en dan met name naar Californië waar een ware Indische gemeenschap ontstond.64 Deze groep Indische mensen bestonden voor een deel uit de eerder genoemde spijtoptanten, zij hadden gekozen voor de Indonesische nationaliteit, maar hadden hier achteraf spijt van gekregen. Een deel van de spijtoptanten werden als nog de Nederlandse nationaliteit toegewezen, als zij konden aantonen dat zij in nood waren of banden hadden met Nederland. De einddatum voor de spijtoptanten was 31 maart 1964, maar een deel van deze groep nam hier uiteindelijk gebruik van.65 Een deel van de Indische Nederlanders (ong. 50.000) die in de jaren vijftig en zestig emigreerde naar Amerika hadden in de eerste plaats wel gekozen voor Nederland. Het warme klimaat en de grotere bewegingsvrijheid waren de belangrijkste redenen om de emigratie naar Amerika te overwegen.66 Het Amerikaanse leven in de warmere delen van Amerika en de grotere bewegingsvrijheid deed hen denken aan het leven in Indië, wat zich ook voornamelijk buitenshuis afspeelde. De Amerikaanse autoriteiten waren echter niet makkelijk in het toelaten van Indische Nederlanders. In 1953 hadden de Amerikaanse autoriteiten te kennen gegeven dat de voorkeur uit ging naar naar Nederlanders met tenminste de helft Europees bloed.67 In 1954 waren de Amerikaanse autoriteiten echter bereid om de Indische Nederlanders als ‘etnisch van Nederlandse afkomst’ te beschouwen.68 Daarnaast moesten de Indische Nederlanders een screening ondergaan om te kijken of zij wel geschikt waren om in Amerika te wonen als migranten. De Indische schrijver Jan Boon, beter bekend onder de pseudoniemen Tjalie Robinson en ook Vincent Mahieu, was een voorstander van de emigratie naar Amerika. Hij wijdde een 63

Willems, Uit Indië geboren, 170. Willems, Indische Nederlanders, 19. 65 Ibidem. 66 Willems, Uit Indië geboren, 183. 67 Ibidem, 187. 68 Ibidem, 187. 64

14

aantal artikelen aan de emigratie naar Amerika in het door hem opgericht tijdschrift Tong Tong. Jan Johannes Theodorus Boon werd geboren in Nijmegen in 1911 tijdens het groot verlof van zijn ouders.69 Hij was de zoon van een Hollands militair en een Indische moeder.70 Jan groeide op in Batavia, Nederlands-Indië. Als jongvolwassene ontdekte hij zijn liefde voor het schrijven, hij ging werken als journalist en schrijver. In 1954 ging Jan Boon zich vestigen in Amsterdam, daar ging hij aan het werk als journalist bij verschillende kranten. Vanaf 1957 werkte hij voor Onze Brug. Vervolgens richtte hij zijn eigen Indische tijdschrift op: Tong Tong. 71 In zijn ‘Reisbrieven van Tjalie’ die werden gepubliceerd in Tong Tong schrijft hij een reisverslag over zijn ervaringen tijdens zijn rondreis door Amerika in 1961. Geïnspireerd door de rondreis besluit Jan Boon zich in 1962 met zijn gezin te vestigen in Californië, waar zij zich aansloten bij de al aanwezige Indische gemeenschap.72 In Amerika zou hij ook een Amerikaanse versie van het tijdschrift opzetten, The American Tong Tong.73 Over de Indische gemeenschap in Californië schrijft Jan Boon het volgende in de Tong Tong van 15 april 1961:

‘De Indische gemeenschap hier is nog geen vijf jaar oud, maar is al vrij aardig gesetteld. Sommige gezinnen en zelfs personen hebben een inkomen van meer dan duizend dollar per maand. Meer en meer gaan er een eigen bedrijf opzetten. Hier kan in de toekomst een sterke Indische gemeenschap groeien. Als ik denk aan het vele gejammer in Holland om baantjes, rehabilitaties, herscholing, gelijke rechten, enz., enz. en ik zie de mensen hier zonder hulp of zekerheid van beneden af aan op bouwen om na vijf jaar zelfstandig te zijn, petje af!’74

Verschillende aspecten in Amerika trokken hem erg aan. Bijvoorbeeld de samenstelling van de mensen bijvoorbeeld in de stad San Diego, Californië. Het had een waar multicultureel karakter, maar het grote verschil met Nederland was dat de migranten in Amerika de eigen cultuur mochten behouden en dat de dominante cultuur hen niet werd opgedrongen. Jan Boon schrijft hierover het volgende in de Tong Tong van 15 april 1961:

69

Willems, Uit Indië geboren, 199. Bosma, De geschiedenis van Indische Nederlanders, 54. 71 Bosma, De geschiedenis van Indische Nederlanders, 67 72 Willems, Uit Indië geboren, 202. 73 Ibidem. 74 Jan Boon, ‘Reisbrieven van Tjalie’, Tong Tong 19 (1961) 6-7 www.moesson.nl. 70

15

‘Dat is trouwens een karaktereigenschap die me van de Amerikaan het allerbeste bevalt na al die verwoede assimilatie-en gelijkharkende Nederlandse opvattingen: men verwelkomt alle vreemde mensen met hun hele vreemde achtergrond.’75

Er kwam kritiek op de ‘Reisbrieven van Tjalie’ over de emigratie naar Amerika: de Nederlander W.A. Braasem, die als totok zijn jeugd in Indië had doorgebracht schrijft in de Tong Tong van 29 april 1961 het volgende in het artikel Open brief aan Tjalie Robinson:

‘Na lezing van je tot nog toe verschenen Amerikaanse reisbrieven voel ik me echter gedrongen mijn bezwaren kenbaar te maken tegen de naar mijn smaak bijzonder eenzijdige en niet zelden bepaald misleidende voorlichting die je je lezers daarin over Amerika geeft.’76

Het was niet verwonderlijk dat er kritiek kwam op de zeer optimistische visie van Jan Boon op Amerika als emigratieland voor Indische Nederlanders en het multiculturele karakter van het land, want de Amerikaanse samenleving van de jaren vijftig en zestig was gebaseerd op rassensegregatie. Het is niet geheel duidelijk waarom het gezin Boon terugkeerde naar Nederland. Een van de redenen was dat de activiteiten van Jan rondom de Indische gemeenschap in Californië niet als gepland waren gelopen. Daarnaast kwam Jan Boon met zijn gezin terug naar Nederland om het tijdschrift Tong Tong voort te zetten en andere activiteiten om de Indische cultuur te behouden. Molukkers De Molukkers waren Polynesiërs afkomstig van de eilanden groep de Molukken.77 De Molukken, gelegen in het oosten van Indonesië, behoorden al vele eeuwen tot het Nederlandse koloniaal gezag en waren gedeeltelijk tot het christendom bekeerd.78 Molukse mannen werden gerecruteerd als soldaten in het KNIL (Koninklijk Nederlands-Indisch Leger). Naar aanleiding van de onafhankelijkheid van Indonesië werd het KNIL opgeheven, 4000 Molukse militairen weigerden te worden opgenomen in het Indonesische leger, zij

75

Jan Boon, ‘Reisbrieven van Tjalie’, Tong Tong 19 (1961) 6-7 www.moesson.nl W.A. Braasem, ‘Open brief aan Tjalie Robinson’, Tong Tong 20 (1961) 6 www.moesson.nl 77 L.P. Grijp ed., Een muziekgeschiedenis der Nederlanden (Amsterdam 2001) 675. 78 Lucassen, Nieuwkomers in Nederland, 42. 76

16

waren toen gelegerd op Java.79 Deze weigering had verschillende redenen: allereerst waren het de politieke ontwikkelingen op de Molukken, de vorming van een onafhankelijke Republiek der Zuid-Molukken. Ten tweede was het een te grote stap om wapenbroeders te worden van hun vroegere vijanden.80 Zij wilden op de Molukken worden gedemobiliseerd, maar dat lieten de Indonesiërs niet toe.81 De Nederlandse overheid zag geen andere optie, gezien de politieke situatie in Indonesië en de Molukken, dan deze specifieke groep Molukkers tijdelijk te laten overkomen naar Nederland vanaf maart 1951.82 Het grootste deel van de Molukse migranten zijn dus in dezelfde tijd naar Nederland gekomen. Het ging hier om ongeveer 12.500 mensen ( 3.578 militairen, 574 burgers en politiemensen en hun familieleden.83 Deze mensen wisten nog niet dat dit later een permanent verblijf werd. De belangrijkste reden waarom Molukkers wilden terugkeren naar de Molukken was omdat zij streefden naar hun politieke ideaal, de vorming van een onafhankelijke staat de Republiek der Zuid-Molukken. In de beginperiode werden de Molukkers in geen enkel opzicht gestimuleerd door de Nederlandse overheid om de integratie te bevorderen, omdat ook de Nederlandse regering ervan overtuigd was dat het hier ging om een tijdelijk verblijf in Nederland.84 Het gevolg hiervan was dat zij een gesloten culturele eenheid bleven, omdat zij geen deel uitmaakten van het integratieproces.85

De opvang van Molukkers in Nederland

Het beleid van de Nederlandse overheid wat betreft de opvang van de Molukse migranten was gericht op een aantal punten. In het begin werden zij bijeengehouden in speciale woonoorden. Deze ruimtelijke concentratie zorgde ervoor dat zij weinig tot geen contact hadden met de Nederlandse samenleving, hierdoor werd de groepsbinding onder de Molukse gemeenschap nog meer versterkt.86 Deze groepsbinding was al enigszins aanwezig omdat het hier ging om een homogene groep in sociaal-economisch opzicht, de mannen waren voornamelijk militairen en hun vrouwen zorgden voor het huishouden. De groepsbinding was ook al aanwezig in de sterke familiebanden die onderdeel waren van de Molukse cultuur. Vanaf 1957 werden de woonoorden langzamerhand vervangen door woonwijken. 79

Lucassen, Nieuwkomers in Nederland, 42. Ibidem. 81 Ibidem. 82 Mutsaers, Indorock; an early Eurorock style, 308. 83 J. Veenman, Molukse jongeren in Nederland. Integratie met de rem erop (Rotterdam 2001) 17. 84 Ibidem, 16. 85 Mutsaers, Indorock; an early Eurorock style, 308. 86 Veenman, Molukse jongeren in Nederland, 16. 80

17

Hierdoor ontstonden Molukse woonwijken, de ruimtelijke concentratie bleef dus bestaan. Het zou veertig jaar duren tot het laatste woonoord vervangen werd door een woonwijk.87 De Molukse gemeenschap had hier echter weinig problemen mee, aangezien zij met name de voordelen zagen van de afgelegen woonoorden: het leek voor hen op het leven in een kazerne, de groepsbinding bleef sterk en dat er weinig contacten waren met Nederlanders werd niet als een probleem gezien.88 Zij streefde integratie in de Nederlandse samenleving dan ook niet na. Een deel van de Molukse migranten werden ook opgevangen in het voormalige kamp Westerbork in Drenthe, het kreeg toen de naam Woonoord Schattenberg.89 In de beginjaren werden de Molukse migranten geweerd van de arbeidsmarkt, zij werden door de staat verzorgd. In 1956 werd de zogenaamde zelfzorg ingesteld: de Molukkers moesten vanaf nu in hun eigen onderhoud voorzien. Zij werden nu wel toegelaten tot de arbeidsmarkt.90 De maatschappelijke situatie van de Molukse migranten die in 1951 in Nederland aankwamen was laag.91 Belangrijk is dat er een groot verschil bestond tussen de opvang van Indische Nederlanders en Molukkers. De opvang van Indische Nederlanders was geheel gericht op het integreren van deze migrantengroep. In tegenstelling tot de manier waarop Molukkers werden opgevangen, zij werden niet gestimuleerd om te integreren.

87

Veenman, Molukse jongeren in Nederland, 18. Ibidem, 19. 89 Oomen, Welkom in Holland, 14. 90 Veenman, Molukse jongeren in Nederland, 18. 91 Lucassen, Nieuwkomers, 92. 88

18

2) Het ontstaan van rock & roll: de muziekstroming en jeugdcultuur in Amerika Rock & roll is ontstaan in Amerika. Het ontstaan van de muziekstroming en de daaruit voortvloeiende jeugdcultuur was een langdurig proces. De zwarte (Afrikaanse) muziekcultuur en de blanke (Europese) muziekcultuur speelden hierin de hoofdrollen.92 Het is een produkt die is ontstaan uit de melting pot van culturen in de Amerikaanse samenleving. Vanaf de gedwongen transfer naar het Noordamerikaanse continent – Hollanders verkochten er de eerste Afrikaanse slaven in 1619 – hielden de Afro-Amerikanen altijd vast aan de eigen muzikale tradities.93 De zwarte muziek werd gebruikt als vermaak voor de blanke slavenhouders, maar het zingen en muziek spelen was ook een manier van de slaven om de erbarmelijke omstandigheden van de slavernij te doorstaan. De muziek van AfroAmerikaanse cultuur zou altijd een vorm van protest in zich blijven dragen.94 Toch was er in de loop der tijd sprake van wederzijds beinvloeding: de Afro-Amerikaanse muziekcultuur werd beïnvloed door de blanke muziek en danstradities. En ook de blanke muziekcultuur werd beïnvloed door de ritmes en klanken van de Afro-Amerikaanse muziekcultuur. In de jaren veertig in Amerika ontstond binnen de Afro-Amerikaanse cultuur een nieuwe muziekstroming genaamd rhythm & blues, deze muziekstroming was van grote invloed op het ontstaan van de rock & roll. Uit de blanke muziekcultuur was de uit het zuiden van Amerika afkomstige countrymuziek van grote invloed op de rock & roll.95 Deze twee muziekstromingen werden gecombineerd en hieruit is de rock & roll ontstaan die zowel door blanke muzikanten als Elvis Presley en Buddy Holly en Afro-Amerikaanse muzikanten als Chuck Berry werd gespeeld. Er bestaat onenigheid over welk liedje nu het allereerste rock & roll nummer aller tijden is geweest. Maar het nummer Rocket 88 gezongen door de Afro-Amerikaanse zanger Jackie Brenston bijgestaan door Afro-Amerikaanse muzikant Ike Turner wordt het meest beschouwd als het allereerste rock & roll nummer uitgegeven in 1951.96 De titel van het nummer was ontleend aan de Hydra Matic Drive V-8 Oldsmobile 88, een nieuwe auto die in 1951 op de markt kwam, deze auto had een futuristisch ontwerp en de bijbehorende slogan

92

Rob Labree, Rock & Roll in rood-wit-blauw: de invloed van de Amerikaanse rock & roll op Nederland en de Nederlandse popmuziek tussen 1955-1965 (Amsterdam 1993) 13. 93 Ibidem. 94 Ibidem. 95 Ibidem, 14. 96 Constant Meijers, Kom van dat dak af: geschiedenis van de Nederlandse rock & roll (Amsterdam 2003) 62.

19

luidde: ‘the lowest priced car with rocket engine’.97 De jaren vijftig was ook de periode waar de wereld in de ban was van de ruimtevaart en dit had invloed op het design van allerlei produkten. Het nummer was een combinatie tussen rhythm & blues en rock & roll. Het was een ongekende hit in de zwarte muziekindustrie. In 1951 zou Bill Haley een cover van het nummer Rocket 88 opnemen. De bedoeling was om het nummer geschikt te maken voor de blanke markt. Haley veranderde het rhythm & blues arrangement van Ike Turner in een country-boogie, zonder drums of saxofoon. Om zijn vaste country fans niet van zich te vervreemden plaatste hij op de B-kant van Rocket 88 een traditionele countryballade getiteld Tearstains on my heart.98 Het succes van Haley was niet geheel hetzelfde als die van Jackie Brenson en Ike Turner, maar het plaatje van Haley verkocht toch tienduizend exemplaren. Dit inspireerde hem om zich toe te leggen op de rock & roll. In de zomer van 1955 scoorde Bill Haley and the comets met de single Rock around the clock een nummer een hit in de Billboard pop singles chart, de muziekhitlijst van Amerika.99 Dit wordt in de literatuur vaak aangewezen als het begin van het rock & roll tijdperk.100 Ook al waren er al eerder rock & roll nummers, geen van hen had het ongekende internationale succes als Rock around the clock. In de jaren vijftig van Amerika was segregatie tussen blanken en Afro-Amerikanen nog aan de orde van de dag. De mensen leefden gescheiden van elkaar en ook de muziekindustrie

was

gescheiden:

er

waren

aparte

radiostations,

platenzaken

en

platenmaatschappijen voor blanke en zwarte muziek.101 Rhythm & blues was de eerste muziekstroming die de kloof overbrugde tussen zwart en blank in de muziekindustrie. Het viel blanke diskjockeys op dat blanke jongeren naar de zwarte radiostations luisterden en dat zij bij hun in de platenzaak vroegen naar muziek van deze Afro-Amerikaanse artiesten.102 Zowel de blanke als de zwarte rock & roll artiesten kregen te maken met afkeuring en discriminatie. Zwarte muziek werd door blanke critici in de beginperiode van de rock & roll omschreven als ‘negermuziek’ en ‘oerwoudgeluiden’. Hieruit kan men concluderen dat er onder de blanke gemeenschap nog veel minachting was ten op zichte van de AfroAmerikaanse cultuur.103 Ook blanke rock & roll artiesten kregen te maken met afkeuring van

97

Meijers, Kom van dat dak af, 62. Ibidem. 99 Simon Frith, The Cambridge companion to pop and rock (Cambridge 2001) 112. 100 Ibidem. 101 Tom ter Bogt en Belinda Hibbel ed., Wilde jaren: een eeuw jeugdcultuur (Utrecht 2000) 68. 102 Ter Bogt, Wilde jaren, 68. 103 Labree, Rock & roll in rood-wit-blauw, 14. 98

20

de blanke gemeenschap, omdat het niet werd geaccepteerd dat zij als blanken AfroAmerikaanse invloeden opnamen in hun muziek.104 Het ontstaan van de rock & roll jeugdcultuur in Amerika

Na de Tweede Wereldoorlog veranderde de benaderingswijze van jongeren. Door de Tweede Wereldoorlog veranderde het dagelijkse leven van de jongeren: de jongeren die te jong waren om mee te vechten in de oorlog kregen werk in de oorlogsindustrie of andere parttime baantjes, dit was nodig omdat het gezinshoofd in het leger diende en er extra geld nodig was om van te leven voor het gezin thuis.105 Jongeren werden onderdeel van de arbeidsmarkt en werden nu ook serieus genomen als consumenten.106 Doordat de jongeren deel uit maakten van het volwassen leven, werden zij ook op deze manier benaderd. Zij werden niet langer als kinderen gezien, maar als volwassenen. Deze veranderingen hadden voor de jongeren een aantal profijtelijke gevolgen, zij kregen meer vrije tijd en meer geld te besteden. De nieuwe generatie hadden andere wensen en interesses en hadden een rebelse houding. De jongeren konden zich niet meer identificeren met de vooroorlogse generatie, die onder

andere

omstandigheden

waren

opgegroeid.107

Zij

deden

afstand

van

de

verantwoordelijkheden die zij volgens hun ouders hadden en verlangden naar meer vrijheid. De jongeren wilden niet meteen na de kindertijd in de volwassen periode terecht te komen met alle bijbehorende verantwoordelijkheden zoals werk en familie. Zij verlangden naar een periode er tussenin, de tienerjaren die bestond uit plezier maken zoals o.a. uitgaan en muziek. Met de grotere bestedingsruimte van de jongeren ontstond de massaconsumptie. De nieuwe ontwikkelingen op het gebied van technologie is van grote invloed geweest op de populariteit van rock & roll als muziekstroming en jeugdcultuur. De toename van technologische produkten als de televisie, films, de 45-singles en de radio zorgden voor een verspreiding van de rock & roll.108 In het midden van de jaren vijftig met de komst van rock & roll werden de jongeren voor het eerst gezien als een apart deel van de afzetmarkt voor muziek.109 Het werd in deze periode duidelijk dat jongeren een andere smaak hadden die zich onderscheidde van de muzieksmaak van hun ouders. Belangrijk voor het groeiende

104

Labree, Rock & roll in rood-wit-blauw, 16. Ibidem, 19. 106 Ter Bogt, Wilde jaren, 66. 107 Ibidem, 21. 108 Vossen., Vertrouwde patronen, nieuwe dromen, 108. 109 Frith, The Cambridge companion, 112. 105

21

onderscheid tussen de muzieksmaak van ouders en jongeren was de introductie van de LP (long-play) album in 1948 en de 45 rpm single in 1949, nu werd populaire muziek niet langer alleen opgenomen op 78 rpm platen waar op elke kant een liedje stond.110 De twee nieuwe soorten platen richtte zich al snel op twee verschillende delen van de afzetmarkt voor populaire muziek: de duurdere LP werd gebruikt voor sfeermuziek en thema albums, en de goedkopere 45 kwam toen op als het medium voor de hitsingles van de jaren vijftig.111 De 45 werd populair onder jongeren die op een goedkope manier in het bezit wilden komen van de nieuwste rock & roll hits. Als gevolg hiervan bestaat de rock & roll muziekgeschiedenis uit singles en niet uit albums. De radio was een belangrijk medium dat inspeelde op de nieuwe ontwikkeling onder jongeren - de grotere bestedingsruimte, meer vrije tijd en de rebelse houding – er werden programma’s uitgezonden op de radio speciaal gericht op jongeren met vernieuwende muziek.112 Tijdens deze programma’s werden commercials gedraaid die inspeelden op de grotere bestedingsruimte, en zij poogde de consumptie van de jongeren te bevorderen. De uitvinding van de transistorradio zorgde voor meer vrijheid in het luistergedrag van de jeugd. Zij konden zonder dat hun ouders het wisten naar de jongerenprogramma’s luisteren waar ze de muziek draaiden die hun ouders afkeurden. Ook konden blanke jongeren hun radio afstemmen op zwarte radiostations die de muziek draaiden waar de jongeren zo gek op waren geworden de rhythm & blues, rock & roll.

Rock & roll films De Amerikaanse filmindustrie speelde ook in op de ontwikkelingen in de jeugdcultuur. De filmindustrie gingen de elementen uit de jeugdcultuur in een filmverhaal neerzetten: rebellie en geweld. Een voorbeeld hiervan is Rebel without a cause uit 1955 met James Dean in de hoofdrol. James Dean werd de personificatie van de rock & roll in deze film. De grotere vrijheid betreffende vrijetijd- en geldbesteding zorgden ervoor dat de drive-in bioscopen veel werden bezocht. In 1956 kwam de eerste rock & roll-film in de bioscopen getiteld Rock around the clock naar de gelijknamige hit van Bill Haley.113 In de film speelden Bill Haley en Little Richard in een verhaal zichzelf, maar het belangrijkste was dat er echte rock & roll muziek in 110

Frith, The Cambridge companion, 113. Ibidem, 113. 112 Labree, Rock & roll in rood-wit-blauw, 21. 113 Ibidem, 23. 111

22

voor kwam. Door de rock & roll geïnspireerde films werden een kassucces en waren mede verantwoordelijk voor de enorme groei van populariteit van de rock & roll muziek. In het volgende hoofdstuk zal ik ingaan op de invloed van rock & roll in Nederland. Net als in Amerika had rock & roll een enorme invloed op de jongeren en er ontstond een ware jeugdcultuur. De film Rock around the clock werd ook in Nederland gedraaid in 1956. In het boek Wilde jaren: een eeuw jeugdcultuur onder redactie van Tom ter Bogt wordt beschreven dat de berichtgeving over de rellen naar aanleiding van de film Rock around the clock in Manchester, Engeland de aanleiding was tot het uitbreken van ongeregeldheden in Nederland, aangezien de film al twee weken daarvoor in Nederland draaide zonder problemen.114 De berichtgeving over de ongeregeldheden die waren ontstaan tijdens het draaien van de film werd nogal overdreven door de Nederlandse pers.115 De meerderheid van de jongeren zouden zich rustig hebben gedragen en de pers had een overdreven beeld neergezet had van een paar incidenten. Dit neemt niet weg dat er een aantal incidenten waren, maar bij deze bioscopen bleef het bij het enthousiast mee zingen en dansen van de jongeren. In Gouda probeerde de burgemeester de problemen te voorkomen door de film zonder geluid te draaien.116

114

Ter Bogt, Wilde jaren, 71. Ger Tillekens ed., Nuchterheid en nozems: de opkomst van de jeugdcultuur in de jaren vijftig (Muiderberg 1990) 38. 116 Vossen, Vertrouwde patronen, nieuwe dromen, 108. 115

23

3) Rock & roll in Nederland

Tegen het einde van de jaren vijftig kwam er een einde aan de moeilijke periode van vlak na de Tweede Wereldoorlog. Economisch, politiek en sociaal gezien ontstond er in Nederland weer stabiliteit.117 De financiële positie van de jongeren veranderde ook in deze periode. Door de groei van reëel inkomen waren ouders minder afhankelijk geworden van het loon van hun kinderen.118 Jongeren mochten steeds meer van hun loon zelf houden. Dit zorgde voor een ruimere bestedingsvrijheid. In de loop van de jaren vijftig en zestig werden de jongeren ook in Nederland gezien als belangrijke consumenten: er ontstond een jeugdmarkt.119 De jongeren gaven hun geld uit aan snacks, roken, kleding, kapper, bioscoop, dancing en muziekplaten.120 Na de Tweede Wereldoorlog hadden de Nederlanders bewondering voor de bevrijding door de Amerikanen.121 Dit zorgde voor een omslag in de manier hoe de Nederlanders tegen Amerikaanse culturele uitingen aankeken. De Amerikaanse culturele uitingen werden enthousiaster ontvangen dan voor de Tweede Wereldoorlog. Deze culturele uitingen hadden met name invloed op de jongeren. Bijvoorbeeld culturele uitingen als rock & roll, mode, films en idolen werden steeds populairder onder de Nederlandse jongeren.122 De vooroorlogse generatie richtte zich met name op hun familie en het familieleven speelde zich binnenshuis af. Een groot deel van de naoorlogse generatie zetten deze traditie voort.123 Deze jongeren werkten veel: zij waren betrokken bij de wederopbouw van het land en wilden hard werken om ook te profiteren van de nieuwe welvaart.124

De Indische en Molukse rock & roll: Indorock

De Indische en Molukse jongeren waren al eerder bekend met rock & roll muziek dan de Nederlandse jongeren. In Indonesië ontvingen Indische Nederlanders en Molukkers Amerikaanse radiostations via zenders uit de Filippijnen, Singapore en Australië.125 Op deze manier kwamen zij in contact met de Amerikaanse muziekstromingen rhythm and blues en 117

Labree, Rock & roll in rood-wit-blauw, 51. Vossen, Vertrouwde patronen, nieuwe dromen, 106 119 Ter Bogt, Wilde jaren: een eeuw jeugdcultuur, 69. 120 Labree, Rock & roll in rood-wit-blauw, 60. 121 Ter Bogt, 65. 122 Klaartje Schweizer ed., Van de straat: een beeld van honderdvijftig jaar jeugdcultuur in Nederland (Amersfoort 1993) 67. 123 Ter Bogt, Wilde jaren, 69. 124 Ibidem. 125 Vossen, Vetrouwde patronen, nieuwe dromen, 116. 118

24

rock & roll. De Indische jongeren waren meestal eerder in het bezit van de nieuwste rock & roll platen. Dit kwam doordat veel Indo’s naar Amerika emigreerden en deze stuurden platen naar familieleden in Nederland.126 In Nederland kon men moeilijk aan deze platen komen. De Indische Nederlanders en Molukkers waren de eersten in Nederland die rock & roll speelden. En brachten op deze manier deze nieuwe muziekstromingen naar Nederland.

127

De Indische

Nederlanders en Molukkers kunnen worden gezien als de trendsetters van deze jeugdcultuur. Etnische minderheden vervulden in de jaren vijftig en zestig steeds meer een voorbeeld functie.128 Er bestond geen duidelijke arbeiderscultuur meer door de vele veranderingen die de Nederlandse samenleving in de naoorlogse periode doormaakte. Met name de jongeren uit de arbeidersklasse hadden behoefte aan een cultuur waarmee zij zich konden identificeren. De Indische en Molukse jongeren hadden affiniteit met de rock & roll cultuur uit Amerika en deze namen zij over om op deze manier de blanke jongeren uit de arbeidersklasse levensstijl te bieden waar zij naar verlangden. Rock & roll betekende een levensstijl die met name gebaseerd was op het rebelleren tegen autoriteiten als ouders en politie. Het tegen het establishment in gaan. Het rebelleren uitte zich met name door te kiezen voor kleding, muziek en activiteiten die de ouders afkeurden. In het geval van de Indische en Molukse jongeren was het met name een reactie op hun nieuwe rol als migranten in een samenleving waar zij als anders werden behandeld. Ook wilde zij zich afzetten tegen hun ouders, de bekende generatiekloof ontstond. De etnische cultuur gaf met haar eigen kleding, taal en gebruiken vorm en betekenis aan het leven aan de rand van de samenleving.129 Men zou het kunnen vergelijken met de situatie in Amerika, eind jaren veertig en begin jaren vijftig, waar de Afro-Amerikaanse muzikanten ook als een voorbeeld functioneerden voor de blanke jongeren die stiekem naar de rhythm & blues radiostations luisterden en deze platen kochten. Opvallend is dat de jeugdcultuur van de nozems in dezelfde periode ontstond als de Indorock namelijk tussen 1955/’56 en 1965.130 Er bestaat dus duidelijk een relatie tussen en de komst van de Indorock en het ontstaan van de jeugdcultuur van de nozems. De volgende paragraaf zal daarom verder ingaan op de jeugdcultuur van de nozems. De Indorock van de Indische en Molukse jongeren zorgde voor het ontstaan van de jeugdcultuur van de Nederlandse rock & roll jongeren, de nozems. De nieuwe vorm van popmuziek en het 126

Vossen, Vertrouwde patronen, nieuwe dromen, 116. Labree, Rock & roll in rood-wit-blauw, 87. 128 Vossen, Vertrouwde patronen, nieuwe dromen, 115. 129 Ibidem. 130 Tillekens, Nuchterheid en nozems, 31/ Ter Bogt, Wilde jaren, 70. 127

25

ontstaan van de eerste jeugdcultuur kwamen tot ontwikkeling door jongeren uit de lagere economische en sociale klassen: de etnische minderheden en de arbeidersklasse.131 Er was sprake van wederzijds beïnvloeding en beiden onderscheidden zich van de muziek en cultuur van de dominante cultuur. Rock & roll als muziekstroming kwam met name tot bloei in Nederland door Indorock van de Indo’s en Molukkers. Zij waren de trendsetters van deze levensstijl en deze werd overgenomen door de blanke jongeren, de nozems. Er is wederom een link te leggen met het ontstaan van rock & roll in Amerika waarin er wederzijds beïnvloeding plaats vond tussen de rythmn & blues uit de Afro-Amerikaanse cultuur en de countrymuziek van de blanke zuidelijke Amerikaanse cultuur. De muziekstroming en de jeugdcultuur ontstonden waar verschillende etnische culturen elkaar ontmoeten.

De jeugdcultuur van de nozems

Een klein deel van de jongeren in Nederland weken af van de naoorlogse generatie die hard werkten en hun vrije tijd grotendeels binnenshuis besteedde. Dit waren met name laagopgeleide werkende jongens van 15 tot ongeveer 23 jaar afkomstig uit het arbeidersmilieu.132 Deze jongeren brachten het grootste deel van hun vrije tijd buitenshuis door. Deze jongeren werden nozems genoemd, het woord is afgeleid van nootsum dit betekent onwetende snotneus of groentje. Het woord werd voor het eerst gebruikt door de journalist Jan Vrijman in Vrij Nederland in 1955. Wat hem met name opviel aan deze jeugdcultuur was naast de opvallende kleding, luidruchtige en agressieve houding een gevoel van ontevredenheid over de toekomst die zij zouden moeten hebben: een goede baan vinden, trouwen een gezin stichten. Zij waren op zoek naar meer spanning en plezier. 133 Uitgaan bestond uit het naar de bioscoop gaan en naar dans en muziekfeesten. Het grootste gedeelte van hun tijdsbesteding bestond uit het op straat hangen. Dit was voor de vooroorlogse generatie niet denkbaar, omdat zij thuis moesten blijven bij het gezin. Maar de naoorlogse generatie genoot een zekere vrijheid om zelf te bepalen wanneer zij erop uit gingen en anders deden zij het gewoon zonder toestemming uit rebellie. Rebellie hoorde immers bij deze nieuwe generatie. Het op straat hangen bestond uit het bij elkaar komen met hun brommers, met elkaar praten en het luisteren naar rock & roll muziek. In de jaren vijftig nam het aantal brommers enorm toe, omdat de jongeren het als vervoersmiddel in hun vrije

131

Vossen, Vertrouwde patronen, nieuwe dromen, 121. Ter Bogt, Wilde jaren, 70. 133 Labree, Rock & roll in rood-wit-blauw, 22. 132

26

tijd gingen gebruiken.134 Jongens en meisjes kwamen hier samen en kwamen op deze manier veel met elkaar in contact, dit zorgde voor verontruste ouders. Er ontstond een nieuwe manier van verkering: het werd steeds meer vanzelfsprekend om afspraakjes met elkaar te maken zonder meteen erg serieus te zijn.135 De mode van de rock & roll jeugdcultuur werd met name bepaald door het voorbeeld die rock & roll muzikanten en filmsterren gaven. De kleding van filmster James Dean uit de film Rebel without a cause, die bestond uit een zwart leren jack, wit t-shirt en jeans, werden door jongeren gekopieerd. Ook droegen zij jeans met strakke pijpen en geruite hemden. Voor de jongens waren vetkuiven de mode en zij waren vaak in het bezit van brommers en transistorradio, dit waren destijds nieuwe produkten. De mode voor meisjes was kleding die de rondingen accentueerden zoals wijde rokken met petticoats, brede ceintuurs en pumps. De jaren vijftig haarstijl voor meisjes was getoupeerd haar. Daaroverheen droegen de meisjes een sjaaltje.136 De rock & roll jeugdcultuur was grotendeels gebaseerd op provocatie zoals men wel vaker ziet bij jeugdculturen. De jongere generatie wilde zich afzetten tegen hun ouders en andere vormen van autoriteiten zoals de politie. Zij zetten zich af tegen de verwachtingen waar ze volgens hun ouders en de maatschappij aan moesten voldoen. De levensstijl van de rock & roll jongeren was gebaseerd op plezier maken en rebelleren. De teksten van rock & roll liedjes gingen ook bijna altijd over sexualiteit en dit was perfect om de ouders te provoceren. Polarisatie tussen Nederlandse en Indische jongeren: de rellen in Den Haag 1958

De integratie van Indische Nederlanders verliep niet geheel zonder problemen. Indische Nederlanders kregen te maken met negatieve reacties van de Nederlanders. Dit had te maken met het feit dat de Indische Nederlanders de eerste grote groep niet-blanken inwoners waren van Nederland.137 De samenleving van de jaren vijftig in Nederland was absoluut geen multiculturele samenleving. De koloniale ideeën over de hiërarchische lijn tussen blank en zwart zat nog ingeweven in de Nederlandse samenleving. De aandacht van de overheidsinstanties die ervoor moesten zorgen dat de Indische Nederlanders zo snel mogelijk

134

Schweizer, Van de straat, 66. Vossen, Vertrouwde patronen, nieuwe dromen, 120. 136 Schweizer, Van de straat, 67. 137 Mutsaers, Indorock; an early Eurorock style, 308. 135

27

integreerden in de samenleving zorgde voor jaloezie van de Nederlanders.138 Met name de Indische jongeren moesten het ontgelden. Zij kregen vaak te maken met negatieve reacties van Nederlandse jongeren die zij tegenkwamen in de uitgaansgelegenheden.139 Als ze al werden toegelaten bij de deuren van de uitgaansgelegenheden, want discriminatie bij de deuren van de uitgaansgelegenheden was een veel voortkomend obstakel waar de Indische jongeren mee te maken kregen.140 Raciale scheldwoorden als ‘blauwe’ en ‘pinda’ waren hen niet vreemd. De frustratie van de Indische jongeren groeide door het feit dat ze werden gediscrimineerd in de Nederlandse samenleving met name tijdens het uitgaan. De autochtone blanke jongeren hadden moeite om de nieuwkomers te accepteren vanwege het ‘anders’ zijn in huidskleur en culturele achtergrond. De lente van 1958 stond in het teken van een uitbarsting van raciaal geweld tussen Indische en Nederlandse jongeren in Den Haag en andere Nederlandse steden.141 In sommige gevallen had dit te maken met jaloezie van de Nederlandse jongens die moeite hadden met de Indische jongens die veel aandacht kregen van de Nederlandse meisjes.142 Deze gevechten vonden plaats tijdens het uitgaansleven, de plekken waar rock & roll ten gehore werd gebracht.143 Lizzy van Leeuwen geeft in haar boek Ons Indisch erfgoed aan dat men rond 1958 nog niet beseften dat discriminatie een rol speelde als oorzaak van de rellen, ze schrijft hierover het volgende;

“De jongerenrellen in Den Haag – die de landelijke pers hadden gehaald – en later ook die Rotterdam en andere steden werden door deze rage ook door het grote publiek bezien in de context van de rock-‘n-roll uitgaanswereld, met de nodige opwinding, ruzies om meisjes en een algemene opstandigheid en hang naar confrontatie. Aan discriminatie werd ook door hen bij voorkeur niet gedacht.”144

Indische Nederlanders en Molukkers werden binnen de rock & roll jeugdcultuur op den duur zeer gewaardeerd, maar kregen daarbuiten vaak te maken met racisme.145

138

Lutgard Mutsaers, Rockin’Ramona (‘s- Gravenhage 1989) 10. Ibidem. 140 Rockin’Ramona, documentaire. 141 Mutsaers, Indorock; an early Eurorock style, 310. 142 Ibidem. 143 Mutsaers, Rockin’Ramona, 13. 144 Lizzy van Leeuwen, Ons Indisch erfgoed, L. van Leeuwen, Ons Indisch erfgoed: zestig jaar strijd om cultuur en identiteit (Amsterdam 2008) 78-79. 145 Vossen, Vertrouwde patronen, nieuwe dromen, 116. 139

28

In de Nederlandse pers verschenen er berichten over de rellen in Den Haag in 1958. In het volgende citaat uit een artikel getiteld ‘Vechtende jeugd valt voorbijgangers aan’ in het Algemeen Handelsblad van maandag 12 mei 1958 wordt beschreven dat bij dit voorval de Indische jongens de aanstichters waren van het geweld:

‘Den Haag, 12 mei’

‘Sinds op 30 april jongsleden op de markt bij de Herman Costerstraat in Den Haag onenigheid is ontstaan tussen groepen Hollandse en Indische jongens, trekken grote groepen van naar schatting 80 tot 100 Indische jongens van 17 tot 25 jaar ’s avonds door de residentie, gewapend met ijzeren staven veren en fietskettingen en in enkele gevallen ook met messen. Zij bepalen zich daarbij niet tot die groepen Hollandse jongens, die zelf wel van een stevige vechtpartij blijken te houden, maar vallen ook onschuldige voorbijgangers, ongeacht hun leeftijd lastig. Zaterdagavond ontstond op de hoek van de laan van Meerdervoort en Waldeck Pyrmontkade een vechtpartij waarbij een jongen een van zijn oren werd afgerukt.’146

In het artikel ‘Weer relletjes in Den Haag’ in het Algemeen Handelsblad van vrijdag 16 mei 1958 wordt beschreven hoe Nederlandse jongens bij dit voorval de aanleiding waren voor de gevechten :

‘Het blijft onrustig in Den Haag, al schijnen de rollen nu omgekeerd te zijn. Waren het afgelopen zaterdag en zondagavond gerepatrieerde jongelui, die wat moeilijkheden veroorzaakten, de afgelopen dagen verzamelden zich op verschillende punten in de stad steeds grotere groepen Haagse jongelui met het doel de gerepatrieerde jongens het leven zuur te maken.’147

In de berichtgeving in de Nederlandse kranten werden beide partijen neergezet als medeschuldig aan de rellen. Er was dus geen sprake van partijdige berichtgeving. Maar uit andere literatuur blijkt dat in de berichtgeving in sommige gevallen de mate van geweld enigszins werd overdreven. Bijvoorbeeld in het volgende citaat uit het boek Van de straat: een beeld van honderdvijftig jaar jeugdcultuur in Nederland onder redactie van Klaartje Schweizer. Het citaat is een onderdeel van een interview met de Indische John Prehn die in de 146 147

‘Vechtende jeugd valt voorbijgangers aan’, Algemeen Handelsblad 12-05-1958. ‘Weer relletjes in Den Haag’, Algemeen Handelsblad 16-05-1958.

29

jaren vijftig deel uit maakte van een Haagse straatbende genaamd De Plu bestaande uit Indische jongens. Zij waren betrokken bij de gevechten met Nederlandse jongens in de jaren vijftig in Den Haag:

‘In de kranten werd uitgebreid melding gemaakt van de straatgevechten. We vonden het prachtig om over onszelf te lezen. Maar toch, hoewel iedereen boksbeugels en fietskettingen bij zich had, werd het gebruik daarvan door de pers zwaar overdreven. Veel waren al van te voren georganiseerd. De politie kreeg er lucht van en stond de jongens al in de struiken op te wachten. Je liep vaak harder voor de politie dan voor de tegenpartij. De politie zou je ouders waarschuwen en daar had bijna niemand zin in.’ 148

In het Indische tijdschrift Tong Tong van 15 mei 1958 wordt er ingegaan op de reactie van de Indische gemeenschap op de rellen. Een deel van de Indische gemeenschap was gekwetst door de berichtgeving in de Nederlandse kranten waar naar hun mening alleen de Indische jeugd werd genoemd in de krantenkoppen.

De redactie van Tong Tong reageert hierop met het volgende:

‘Dat dit een gerede aanleiding voor veel ,,wijze en weldenkende” Indische Nederlanders was om zich weer eens gekwetst en hautain af te wenden van ,,zulke boewaja’s”, terwijl de Nederlander zich direct met zijn zondaren bemoeit en streeft naar het leiden van deze activiteit in gezonder kanalen. Dat zulke onfrisse geschiedenissen wel vake zullen voorkomen en de Indische groep IN ZIJN GEHEEL zullen ,,blameren”, omdat het ONTBREEKT aan acties, die de indische groep een goede reputatie bezorgen. Kort gezegd: de Indische groep staat er slecht op, omdat bepaalde mensen altijd verkeerde dingen doen, terwijl daartegenover goede mensen NIETS doen.’149

Opvallend aan het citaat is dat Tong Tong de Indische gemeenschap oproept om de Indische jeugd aan te spreken op hun gedrag. Jan Boon en de redactie van Tong Tong waren altijd voorstander geweest van het integreren in de Nederlandse samenleving (hij noemde dit destijds assimileren). Zij waren van mening dat de Indische gemeenschap hier ook enige moeite voor moesten doen. De gezondere kanalen waar men in het citaat op doelde was de 148 149

Schweizer, Van de straat, 72. ‘Relletjes van Haagse Indische jeugd’, Tong Tong 20 (1958) 1 www.moesson.nl.

30

Nederlandse politie georganiseerde verzoening van Indische en Nederlandse jongeren in Den Haag.150 Het is duidelijk geworden dat eind jaren vijftig een roerige tijd was gezien de uitbarstingen van de spanningen tussen Nederlandse en Indische jongeren. Beide partijen waren hier schuldig aan, maar het kan niet worden vergeten dat de Indische en Molukse jongeren te maken kregen met racisme toen zij zich in Nederland gingen vestigen. In dit hoofdstuk is er aandacht besteed aan Indorock en de relatie met jeugdcultuur in Nederland. In het volgende hoofdstuk wordt er aandacht gegeven aan de verschillende invloeden in het ontstaan van de Indorock.

150

‘Relletjes van Haagse Indische jeugd’, Tong Tong 20 (1958) 1 www.moesson.nl.

31

4) De roots van de Indorock Portugese erfenis

Muziek speelde ook in Indië al een relevante rol in de Indische cultuur bijvoorbeeld de gamelan, de traditionele Indonesische muziekstroming en de krontjong, ontstaan in de zeventiende eeuw onder invloed van Portugezen kolonisten. De gitaar speelt een prominente rol in de Indische muziekcultuur. Dit is, net als zoveel elementen in de Indische cultuur, een overblijfsel van de koloniale geschiedenis. In de vijftiende eeuw was de gitaar het belangrijkste instrument in Spanje en Portugal, de gitaar was daar een overblijfsel van de Arabische overheersing van een groot deel van het Iberisch schiereiland. De gitaar werd meegenomen door de Spanjaarden en Portugezen tijdens de vele ontdekkingsreizen. De Portugezen vonden in 1497-’98 de zeeweg naar Indië en vestigden zich massaal in Indië.151 De Portugezen bezongen de heimwee die zij voelden tijdens hun verblijf in Indië in een zogenaamde saudade of fado met gitaarbegeleiding, aangevuld met fluit, viool en tamboerijn.152 In het begin zong men deze liederen in het Portugees, later werd dit Maleis afgewisseld met Portugese woorden. Dit wordt gezien als de voorganger van de krontjong muziek (de folklore muziek van de Indo-Europeanen) zoals men in de negentiende eeuw de muziek van de Indo-Europeanen ging noemen.153 Krontjong Krontjong muziek is meestal melancholisch van aard. De muzikale structuur is op zichzelf simplistisch van karakter.154 In het begin hadden Indische Nederlanders met name de jeugd niet veel waardering voor krontjong muziek, omdat er toch een beetje op neer werd gekeken in Indië.155 Waarschijnlijk vanwege het feit dat de Indische gemeenschap in Indie zich wilde oriënteren op de westerse cultuur. Maar eenmaal in Nederland gaf juist de krontjong muziek het gevoel van Indie weer. De melancholische muziek gaf expressie aan het gevoel van heimwee. De Indorock bands gingen ook krontjong elementen in hun rockmuziek integreren,

151

Mutsaers, Rockin’Ramona, 11. Ibidem. 153 Mutsaers, Indorock; an early Eurorock style, 314/Mutsaers, Rockin’Ramona, 11. 154 Mutsaers, Rockin’Ramona, 11. 155 Van Leeuwen, Ons Indisch erfgoed, 80. 152

32

hierdoor ontstond de unieke sound van de Indorock bands waar zij ongekend succes mee hebben gehad.156 Indische muzikale cultuur in Nederland

Ook in Nederland speelde muziek een grote rol in het Indische leven. Indische Nederlanders kwamen tijdens familiebezoeken bij elkaar en gingen veelal jammen, het spelen van muziek zonder voorafgaande oefening. De meeste Indische Nederlanders konden geen noten lezen, maar leerden gitaar te spelen door elkaar na te doen of het imiteren van bekende Amerikaanse muzikanten.157 Het saamhorigheidsgevoel van de Indische gemeenschap heeft mogelijk bijgedragen aan het ontstaan van de Indorock. Doordat de Indische gemeenschap te maken kreeg met racisme en heimwee naar Indië zochten zij hun heil in elkaars gezelschap en het zogenaamde jammen. Zanger en gitarist van de bekende Indorock band The Crazy Rockers Woody Brunings (van Antiliaanse afkomst) zei hierover het volgende in een interview;

“Die mensen voelden zich hier helemaal niet thuis. Ze werden uitgescholden voor pinda-pinda en poepchinees en dat vonden ze hoewel het misschien niet kwaad bedoeld was,

niet

plezierig. Daardoor trokken ze naar elkaar toe. Feestje hier, feestje daar, lekker eten, een gitaar erbij en nog een gitaar erbij.” 158

Er werden amateurbandjes gevormd en op deze manier werden zij uitgenodigd in het Nederlandse uitgaanscircuit te spelen. Dit was een onverwachte wending aangezien veel Indische jongeren voorheen bij de deur van uitgaansgelegenheden veelal werden geweigerd. Door de muziek van de Indische jongeren kregen zij contact met de Nederlandse jongeren, omdat er bijvoorbeeld multiculturele bandjes werden gevormd en omdat de Indische jongeren nu ook deel uitmaakten van het uitgaanscircuit waar ze elkaar ontmoeten. Toen de Indische Nederlanders in Nederland kwamen introduceerden zij als eerste de rock & roll muziek van Amerikaanse sterren als Elvis Presley en Buddy Holly. Een van de belangrijkste Indische bands in de jaren vijftig en zestig, overigens de hoogtijdagen van de Indorock, waren the Tielman Brothers, met als frontman Andy Tielman. Indische muzikanten combineerden hun eigen gamelan en krontjong invloeden samen met de Amerikaanse rock & 156

Mutsaers, Rockin’Ramona, 12. Annemarie Cottaar, Indisch in Nederland (Amsterdam 2006) 143. 158 Sietse de Vries, ‘Indorock een verzwegen periode uit de popmuziek’, Leeuwarder Courant 07-12-1990. 157

33

roll en op deze manier ontstond Indorock.159 Deze term werd pas in de jaren zeventig voor het eerst gebruikt door verzamelaars van de muziek van Indo’s en Molukkers.160 De naam Indorock is misschien niet helemaal gepast. De term Indorock doet onrecht aan de oorsprong van diegene die de muziekstroom (naast de Indische Nederlanders) ontwikkelde. De Molukkers worden in deze term immers niet genoemd. Ook heeft het woord Indo een negatieve ondertoon gekregen en wordt tegenwoordig minder gebruikt. Het woord Indo wordt tegenwoordig meer gezien als een scheldwoord. Men heeft soms moeite met de term vanwege de focus op de etniciteit van de muzikanten in plaats van de muziek.

Indorock: een eigen geluid Zoals gezegd is de Indorock ontstaan uit een combinatie van de Amerikaanse rock & roll en country muziek en de krontjong en Hawaiimuziek.161 De muziek was minder luid dan de Amerikaanse variant. Een van de unieke elementen in de Indorock was de aanwezigheid van een tweede sologitaar, de zogenaamde walking bass, deze speelde basloopjes tegen de melodie aan, waardoor een heel strak, swingende, uniek ritme ontstond.162 Kenmerkend voor Indorock was ook een zwaar basgeluid en tegen elkaar in spelende gitaristen. De Indorockers bouwden zelf basgitaren en maakte gebruik van nieuwe echoapparaten.163 De Indorockers waren trendsetters. In Nederland speelden er nog geen Nederlandse bandjes rock & roll, de Indo’s waren de eerste. Ook op het gebied van optreden waren de Indorockers ware trendsetters. Zij voegden showelementen aan de live optredens toe: trucjes met gitaren, dansjes en trendy kleding met zwarte kuiven, geheel in de stijl van de rock & roll. Indorock kreeg als eerste een podium in de stad Den Haag in het gebouw de Haagse Dierentuin, mede door de aanwezigheid van een grote groep Indische Nederlanders.164

159

Rockin’ Ramona, documentaire. Vossen, Vertrouwde patronen, nieuwe dromen, 116. 161 De Vries, Indorock, Leeuwarder Courant 07-12-1990. 162 Ibidem. 163 Vossen, Vertrouwde patronen, nieuwe dromen, 116. 164 Mutsaers, Rockin’Ramona, 12. 160

34

Molukse muzikale cultuur in Nederland

De Molukse levensstijl in Nederland bestond met name uit drie hoofdelementen: het familieleven, religie en muziek. Religie was een van de hoofdelementen waar het dagelijkse leven om draaide. De Molukkers waren christelijk. Het naar de kerk gaan speelde een grote rol binnen het Molukse familieleven. Dit was ook van invloed op de muzikale voorkeur van de Molukse gemeenschap. Zij hadden naast de muzikale stromingen als o.a. Hawaii- en krontjongmuziek ook een voorliefde voor religieuze samenzang, dit werd door de Molukkers ontwikkeld tot een eigen gospelstijl, de Molukse gospel. Deze muziekstroming had zowel een Polynesische als een Nederlands-Hervormde oorsprong.165 De Molukkers hadden daarom ook een voorkeur voor close harmony groepen. De Molukse levensstijl in Nederland bestond met name uit het samenzijn binnen de familiekring. Familiebanden waren in de Molukse cultuur, net als in de Indische cultuur, zeer belangrijk. Muziek speelde hier binnen een hoofdrol. De bruiloft was de gelegenheid waar deze twee hoofdelementen uit de Molukse cultuur werden samen gevoegd. Op de bruiloften werd er muziek gespeeld uit de Molukse muzikale traditie: Hawaii-muziek. De bevolkingsgroepen op de Molukken en Hawaii hebben beiden een Polynesische achtergrond. De Molukse muzikale traditie bestond, in overeenkomst met de Indische cultuur, uit gitaar en ukelele’s, Hawaii-, country en krontjongmuziek.166 Dansen was ook zeer belangrijk op een Molukse bruiloft. De bruiloft was een gelegenheid waar de Molukse families Nederlandse vrienden uitnodigden.167 Voor Nederlandsers was Hawaii-muziek destijds niet onbekend. Het was in de begin jaren vijftig onder het Nederlandse publiek ook populair. Veel Indo’s en Molukkers waren in het bezit van platen met Hawaii-muziek. Zij speelden vaak zelf ook in Hawaii-bands. Maar de Molukse jongeren begonnen zich in de jaren vijftig af te zetten tegen de Hawaii-muziek van hun ouders.168 De Molukse jongeren waren meer geïnteresseerd in de energieke en wilde Amerikaanse rock & roll muziek. In de Molukse kampen begon net als in de rest van Nederland de kloof tussen enerzijds de oudere generatie met in dit geval de Hawaii-muziek, anderzijds de jongeren met hun voorkeur voor rock & roll en de bijbehorende jeugdcultuur.169 165

Mutsaers, Rockin’Ramona, 20. Vossen, Vertrouwde patronen, nieuwe dromen, 116. 167 Mutsaers, Rockin’Ramona, 20. 168 Ibidem, 21. 169 Ibidem. 166

35

5) De hoogtijdagen van de Indorock 1956-1963 Indorock; het begin 1955-1956 Met de komst van de ‘repatrianten’, de Indische Nederlanders en de Molukkers in de jaren vijftig ontstond in dezelfde tijd de Indorock. Steeds meer Indische en Molukse jongens gingen rond 1955-1956 bandjes oprichten met als repertoire rock-’n-roll.170 Indorock bandjes bestonden bijna altijd alleen uit jongens, vaak famillieleden met zo nu en dan een vriendje van school. Daarnaast werden meisjes zelden in het muzikale gebeuren betrokken.171 Den Haag kan gezien worden als de bakermat van de Indorock, hier werden in 1956 de eerste Indorock bandjes opgericht en begonnen de optredens.172 Dit begon beter te lopen in 1957, met als hoogtepunt de zomer van 1958. In 1957/1958 werd de Indorock bands steeds meer gevraagd om te spelen voor gemengd publiek op schoolfeesten en discotheken. Hierdoor kwam er een einde aan het isolerende karakter van het spelen binnen de eigen gemeenschap. Zoals al eerder naar voren kwam was dit dezelfde periode (lente 1958) waarin de meeste rellen plaats vonden tussen Nederlandse en Indische jongeren. De Indische jongeren gingen steeds meer deel uit maken van de jongerenscene en dit zorgde voor confrontaties. Er werd een publieke verzoening georganiseerd voor de Indische en Nederlandse jeugd op het politiebureau van Den Haag in hetzelfde jaar.173

De rol van Pasar Malams voor het succes van Indorock

De Nederlanders raakten steeds meer gewend aan de nieuwkomers en gingen de Indische cultuur steeds meer waarderen. Dit blijkt uit het succes van de Pasar Malams. Deze ontstonden in dezelfde periode. Dit werd een belangrijk podium voor Indorock bands. Hier konden zij hun muzikale talent tonen aan een gemengd publiek van alle leeftijden. De eerste grote pasar malams, de Indische culturele manifestatie vond plaats in Den Haag in 1959. Dit was op 3,4 en 5 juli 1959, de Pasar Malam Tong Tong werd gehouden in het gebouw de Dierentuin in Den Haag.

174

Het was een initiatief van journalist en schrijver Jan Boon. Hij

wijdde zijn gehele carrière en leven aan het behouden van de Indische cultuur. Tjalie 170

Mutsaers, Rockin’Ramona, 41. Mutsaers; Indorock; an early Eurorock style, 309. 172 Ibidem. 173 Ibidem, 310. 174 Grijp, Een muziekgeschiedenis der Nederlanden, 681. 171

36

Robinson was zeer begaan met zijn Indische gemeenschap en wilde de Indische muzikale cultuur stimuleren. Dit deed hij door aandacht te schenken aan Indorockbands in het tijdschrift Tong Tong (voorheen De Brug opgericht in 1948, naamsverandering sinds 1958175). Ook bood hij een podium op de Pasar Malam Tong Tong voor Indorock acts als The Tielman Brothers. Daarnaast door de opbrengst van de Pasar Malam te besteden aan de aanschaf van muziekinstrumenten voor ‘gerepatrieerden’ die hiervoor de middelen niet hadden.176.

The Tielman Brothers; een geschiedenis De meest succesvolle Indorock band in de jaren vijftig en zestig waren The Tielman Brothers. De Tielman Brothers kwamen oorspronkelijk van Timor. The Tielman Brothers bestonden uit de vier broers Ponthon, Reggy, Loulou en de charismatische leadzanger Andy. Zij hadden ook al enig succes gehad in Indonesië als kindsterretjes met hun groep getiteld The Timor Rhythm Brothers (later The Tielman Brothers genaamd).177 In 1947 toerde zij door Indonesië samen met zusje Jane en vader en moeder Tielman.178 Het repertoire bestond destijds uit Indonesische volksliedjes.Maar vader Herman Tielman had besloten dat zijn kinderen meer toekomst hadden op het gebied van werk, muziek en studie in Nederland.179 In 1957 vertrokken zij naar Nederland en vestigden zich in Breda.180 De echte doorbraak van The Tielman Brothers kwam tijdens de Wereldtentoonstelling in de zomer van 1958 in Brussel. In het boek Een muziekgeschiedenis der Nederlanden; Van Hawaiian tot Indorock wordt een beeld geschetst door Lutgard Mutsaers van de manier waarop The Tielman Brothers werden gepresenteerd in de Hawaiian Village;

“Op de Wereldtentoonstelling van 1958 in Brussel pronkte Nederland met een exotisch entertainmentpaviljoen, waar de sfeer van de in 1949 teloorgegane kolonie Indië werd opgeroepen met echte palmbomen en een kleurrijke achterdoek met natuurtaferelen.”181

175

Willems, Uit Indië geboren, 199. Grijp, Een muziekgeschiedenis der Nederlanden, 681. 177 Ibidem, 675. 178 ‘The Tielman Brothers meer in Holland’, Tong Tong 11 (1965) 15.www.moesson.nl 179 www.indorock.pmouse.nl 180 Mutsaers, Indorock; an early Eurorock style, 310. 181 Grijp, Een muziekgeschiedenis der Nederlanden, 675. 176

37

The Tielman Brothers tijdens een optreden in 1959 182.

The Tielman Brothers waren ingehuurd om tijdens de pauzes te spelen van de hoofdacts; bekende muzikanten met een Hawaiian repertoire.183 Hawaiian muziek was in de jaren veertig en vijftig zeer populair tot 1956 toen de rock & roll de wereld in zijn greep kreeg.184 The Tielman Brothers werden een ongekend succes op het podium van de Hawaiian Village. Het optreden in de Hawaiian Village kan gezien worden als een vorm van exotisme. Desondanks hebben The Tielman Brothers destijds dit aanbod aangenomen. Zij hadden dus geen problemen hun Indische achtergrond, het zogenaamde ‘anders zijn’ te gebruiken voor commerciële doeleinden. The Tielman Brothers stonden erom bekend dat zij als eerste Nederlandse Indorock band een enorme rock & roll show van hun optredens maakte. Deze showelementen waren in de eerste plaats ‘per ongeluk’ een onderdeel geworden van hun act, in het begin hadden zij namelijk nog niet genoeg liedjes om de tijd te vullen, dus werden er solo’s en acrobatische stunts toegevoegd.185 Verder in hun carrière zouden zij bekend staan om de showelementen en werden deze uitgewerkt tot een unieke rock & roll show die door niemand werd geëvenaard met stunts als het gooien van gitaren naar elkaar, gitaar spelen op de rug, boven hun hoofd en 182

www.indorock.pmouse.nl Mutsaers, Indorock; an early Eurorock style, 310. 184 Grijp, Een muziekgeschiedenis der Nederlanden, 675. 185 Mutsaers, Indorock; an early Eurock style, 310. 183

38

op de kop, met hun voeten en tanden.186 Tijdens de Wereldtentoonstelling maakten The Tielman Brothers hun eerste single getiteld Rock little baby of mine, dit was de eerste Nederlandse rock & roll plaat.187 The Tielman Brothers waren bij de Indorockbands enigszins uniek, zij gaven namelijk wel eigen geschreven nummers uit, Rock little baby of mine is er daar een van.188 Het eerste televisieoptreden van The Tielman Brothers volgde op 23 januari 1960 in AVRO’s Weekendshow van Mies Bouwman.189 Zij introduceerde zij het optreden van The Tielman Brothers als “een stelletje apen uit het oerwoud.” 190 In welke context zij dit precies bedoelde was niet precies duidelijk, maar politiek correct was het niet. Popjournalist Jan van der Plas omschrijft het optreden als volgt: ‘Een geniaal, door Nederland totaal niet begrepen optreden.’ 191 Het was duidelijk dat The Tielman Brothers hun tijd ver vooruit waren. In een videointerview uit 2008 met de Nederlandse media kijkt Andy Tielman terug op de manier waarop hun muziek werd ontvangen door de Nederlandse media:

Popjournalist: ‘Voor u was er helemaal geen popmuziek geen Nederlandse popmuziek. Maar waar werd u dan door beïnvloed?’

Andy Tielman: ‘Rock & roll, in Indonesië speelde wij al rock & roll. Van Australië en Amerika komt het daarheen. Toen was het hier nog helemaal niet. Toen wij hier kwamen in ‘56/’57 mocht er geen rock & roll gespeeld worden. Toen wij het gingen spelen kregen wij wel moeilijkheden met de media maar niet met het publiek, het publiek was altijd geweldig voor ons. Maar de media…toen zijn we naar Brussel gegaan en daar hebben we die plaat op genomen niet in Nederland, maar hij is wel in Nederland uitgekomen.’192

In Tong Tong van 15 december 1965 wordt weergegeven dat de The Tielman Brothers in Nederland niet de belangstelling kregen die zij verdiende.193 The Tielman Brothers gingen in 1964 naar Duitsland, waar een grote vraag was naar de rock & roll Indobands. De

186

Mutsaers, Indorock; an early Eurock style, 310. Grijp, Een muziekgeschiedenis der Nederlanden, 681. 188 Mutsaers, Rockin’Ramona, 27. 189 http://www.youtube.com/watch?v=YvC2_nsVJv0 190 Grijp, Een muziekgeschiedenis der Nederlanden, 681. 191 http://geschiedenis.vpro.nl/artikelen/39507790/ 192 http://www.popinstituut.nl/nieuws/video-interview-met-andy-tielman.6762.html 193 ‘The Tielman Brothers meer in Holland’, Tong Tong 11 (1965) 15 www.moesson.nl 187

39

belangrijkste reden voor hun vertrek uit Nederland waren waarschijnlijk de gages die werden geboden in Duitsland.194

The Blue Diamonds Ruud en Riem de Wolff kwamen in 1949 naar Nederland en vestigden zich in Driebergen.195 Zij waren in hun jeugd zeer goede leerlingen en waren talentvol op het gebied van sport en muziek. De Indorock was ontstaan in de eerste plaats door het imiteren van Amerikaanse rock & roll artiesten. Toen de rock & roll ook zijn intrede deed in Driebergen, gingen de broers Amerikaanse artiesten als Bill Hailey, Elvis en Buddy Holly imiteren.196 Tot de broers op een dag de Amerikaanse Everly Brothers hoorden besloten ze alleen in deze stijl verder te gaan.197 Het was duidelijk dat de broers de Everly Brothers het beste konden imiteren, de invloed van deze artiesten heeft dan ook een enorme stempel gedrukt op de stijl van The Blue Diamonds. De broers werden bij toeval ontdekt door een buurman genaamd Richard Bamsch die Indische feestavonden organiseerde, toen zij thuis liedjes van de Everly Brothers zongen.198 Hij verzorgde optredens en was ook verantwoordelijk voor het bedenken van de bandnaam de Blue Diamonds. Zoals eerder aangegeven was het woord blauwe een scheldwoord voor Indische jongeren, de broers Wolff zouden de negatieve lading van het scheldwoord ontkrachten en het een emanciperende betekenis geven.199 Dit zou door vele andere Indobands in Nederland worden overgenomen. Lutgard Mutsaers schrijft hierover het volgende in het boek Rockin’Ramona:

‘Blue’ sloeg op de benaming ‘blauwe’ voor Indo’s en werd door die toepassing op creatieve wijze van zijn functie als scheldwoord ontheven. Vooral door de gigantische populariteit van de Blue Diamonds werd het een tot de verbeelding sprekende eretitel.’200

Nu komt toch de vraag naar boven of het wel een vorm van emancipatie was of een eretitel om deze bandnaam te gebruiken. De naam Blue Diamonds geeft juist aan dat de broers gebruik maakten van het ‘anders’ zijn. Op deze manier maakten zij gebruik van ‘het

194

‘The Tielman Brothers meer in Holland’, Tong Tong 11 (1965) 15 www.moesson.nl Mutsaers, Rockin’Ramona, 106. 196 Ibidem. 197 ‘Music makes me: The Blue Diamonds’, Tong Tong 23 (1960) 10 www.moesson.nl 198 Mutsaers, Rockin’Ramona, 107. 199 Ibidem, 37. 200 Ibidem. 195

40

exotische’ voor commerciële doeleinden. Het woord blue verwijst naar de huidskleur en afkomst van de jongens, en het woord diamonds verwijst naar de mystiek en rijkdom van de kolonie. De Blue Diamonds waren zeker niet de enige Indoband die op deze manier een bandnaam bedacht. De Indobands maakten hun achtergrond duidelijk door de kleur van de bandnaam; Indisch werd geassocieerd met blauw en Moluks met zwart.

201

De bandnamen

van de Indobands waren vaak namen van edelstenen en -metalen, het lijkt erop dat zij hiermee verwezen naar de mystiek en rijkdom van de kolonie Indië, die ook wel de Gordel van Smaragd werd genoemd. Om een gevoel van geheimzinnigheid, sensatie en glamour weer te geven. Daarmee exploiteerden zij het exotische, wat inspeelde op het exotisme waar de Nederlandse samenleving in de jaren vijftig en zestig naar verlangde.

The Blue Diamonds 1960 202

In navolging van Amerikaanse bandnamen hadden bijna alle Indo rock & roll- bands iets te maken met rock(ing) en roll(ing).203 Hier werd verwezen naar de bewegingen van de jongens en meisjes die op rock’n’roll muziek samen dansten, van aantrekken en afstoten.

201

Mutsaers, Indorock; an early Eurorock style, 309. www.indorock.pmouse.nl 203 Mutsaers, Rockin’Ramona, 37. 202

41

In 1960 werden The Blue Diamonds in Nederland de populairste artiesten met een Indische achtergrond.

204

Zij hadden in deze periode een internationale hit met het liedje Ramona.205

Rond 1960-‘61 was Indorock een populaire muziekstroming in de Nederlandse muziekgelegenheden. De Indorock had zijn absolute piek behaald qua populariteit rond 1961‘62. De Indobands werden echter door de Nederlandse radio en televisie bijna geheel genegeerd.206 De Nederlandse media prefereerde de rustige muziek van Nederlandse soloartiesten en duo’s. De Blue Diamonds waren de enige Indoband die wel geaccepteerd werden in de Nederlandse media mede omdat zij een rustige variant speelde van de Indorock, het werd dan later ook wel Indopop genoemd. De Blue Diamonds werden wel altijd neergezet als Nederlandse artiesten, zonder ook maar ooit in te gaan op de Indische achtergrond. The Blue Diamonds werden eerder geaccepteerd door de conservatieve, oudere generatie dan The Tielman Brothers omdat zij een beter voorbeeld voor de jeugd zouden zijn dan de ruige rock & roll muziek van The Tielman Brothers.207 Zoals eerder beschreven speelde de Blue Diamonds net als vele Indobands voornamelijk covers van Amerikaanse artiesten. Er werd weinig eigen materiaal geschreven en gespeeld. Men zou hierdoor kunnen twijfelen aan de mate van creativiteit en originaliteit van de Indobands. Dit blijkt ook uit een artikel in de Tong Tong getiteld ‘Music makes me: The Blue Diamonds’ gepubliceerd op 15 juni 1960 waarin een meningsverschil wordt genoemd tussen Warner Bros, de platenmaatschappij van de Everly Brothers en Phonogram, de platenmaatschappij van de Blue Diamonds over de opnamen uit 1960.208 Het was de Everly Brothers waarschijnlijk niet ontgaan dat de stijl van de Blue Diamonds wel erg veel leek op de eigen stijl. Ook een deel van de Nederlandse jongeren wordt in het artikel genoemd die de Blue Diamonds beschuldigden van plagiaat en gebrek aan originaliteit. Tong Tong steunde deze negativiteit overigens niet en wuifde het weg als concurrentiestrijd van de kant van de Everly Brothers.

204

Grijp, Een muziekgeschiedenis der Nederlanden, 681. Mutsaers, Indorock; an early Eurorock style, 312. 206 Ibidem. 207 Grijp, Een muziekgeschiedenis der Nederlanden, 681. 208 ‘Music makes me: The Blue Diamonds’ Tong Tong 23 (1960) 10 www.moesson.nl 205

42

Foto: The Hot Jumpers eind 1959.209

The Hot Jumpers Een bekende Indorockband was ook The Hot Jumpers uit Den Haag.210 In Bandoeng, Indonesië bestonden The Hot Jumpers ook al, maar in een andere bezetting.211 Dolf van Caspel was de enige die deel uit maakte van zowel The Hot Jumpers in Indonesië als in Nederland. Dolf leerde in 1958 Oscar Rexhäuser kennen op de Rijkswerkplaats in Den Haag, waar gerepatrieerden werden omgeschoold.212 De eerste bezetting van de Hot Jumpers in Nederland bestond uit Dolf van Caspel, sologitaar, Jim Pownall, zang, Rob Danekes, drums, Win Monoarfa, rhythmgitaar, Jan Oechies, rhythmgitaar en Oscar op de bas.213 Zij begonnen in 1958 te repeteren en daarna volgde kleine optredens op Indische avonden en in cafés. The Hot Jumpers speelde grotendeels covers van de bekende Amerikaanse rock & roll artiesten zoals Jerry Lee Lewis en Chuck Berry voetnoot. In juni 1961 werd de grootste hit van The Hot Jumpers uitgegeven Hippy Hippy Shake.214 The Hot Jumpers waren te bewonderen bij vele Indische avonden en maakte ook deel uit van het vaste programma van

209

www.indorock.pmouse.nl Schweizer, Van de straat, 73. 211 ‘Music makes me: The Hot Jumpers’ Tong Tong 9 (1961) 10 www.moesson.nl 212 www.indorock.pmouse.nl 213 Mutsaers, Rockin’Ramona, 62. 214 ‘Music makes me: The Hot Jumpers’ Tong Tong 9 (1961) 10 www.moesson.nl 210

43

de pasar malam besar. Zij traden op in Groningen, Maastricht, Eindhoven, Enschede, Amsterdam en Tilburg.215 Oscar Rexhäuser had de populaire rock & roll film Rock around the clock gezien en daarin zag hij een electrische basgitaar. Deze waren in Nederland nog niet te koop. Win Monoarfa was technisch aangelegd en hij maakte een electrische basgitaar voor Oscar. Win maakte ook voor de andere bandleden gitaren en daarnaast speakers en versterkers.216 In tegenstelling tot de andere Indorockbands stonden The Hot Jumpers op goede voet met de Nederlandse media en werden er verschillende artikelen gewijd aan deze Indorockband.

Ook het Indische tijdschrift Tong Tong schenkt aandacht aan The Hot Jumpers. In de Tong Tong van 15 november 1961 wordt beschreven waarom deze band nu zo opviel:

‘Ze vielen direct op door hun aparte interpretatie, dat ze brengen: snelle opwindende ,, rock” en de hun arrangementen en door hun aangeboren muzikaliteit. Die proef je als het ware in elk nummer meer gedragen melodieuze ,,country’s”.217

Opvallend aan dit citaat is dat zelfs het eigen Indische blad Tong Tong zich schuldig maakte aan stereotypering van de Indorockers door de woorden aangeboren muzikaliteit te gebruiken. Zoals eerder genoemd speelden ook The Hot Jumpers voornamelijk covers. Dit zou in de komende jaren een van de belangrijkste oorzaken zijn dat de Indorock uit de muziekscène verdween. Het gebrek aan creativiteit zou het einde betekenen van de Indorock.

The Crazy Rockers

Sidney Prakasha Rampersad richtte in 1960 samen met de Nederlandse gitarist Piet Solleveld en drummer Henny Aschman een rock & roll bandje op. 218 Sidney Rampersad nam de zang voor zijn rekening. De band kreeg de naam The Crazy Rockers. Sidney regelde een contract met de bekende dancing La Gaité in Den Haag.219 Maar de band was nog niet compleet, er kwamen nog twee gitaristen bij, Woody Brunings en Eddy Chatelin. Zoals bij veel Indorockbandjes veranderde de bezetting van de band vaak. Piet Solleveld werd bijvoorbeeld 215

‘Music makes me: The Hot Jumpers’ Tong Tong 9 (1961) 10 www.moesson.nl www.indorock.pmouse.nl 217 ‘Music makes me: The Hot Jumpers’ Tong Tong 9 (1961) 10 www.moesson.nl 218 www.indorock.pmouse.nl 219 www.indorock.pmouse.nl 216

44

vervangen door Harry Berg. In 1961 werd The Crazy Rockers een contract aangeboden om in Duitsland te gaan spelen en de band nam het aanbod aan.220 Hier zagen de bandleden een optreden van de bekende Tielman Brothers, zij waren hier van onder de indruk en het inspireerde hen tot een soortgelijke repertoire en stijl. In 1962 braken The Crazy Rockers door in Nederland dank zij optredens in de dansclub Sheherazade in Scheveningen.221 Ook zij hadden gevoel voor show door de witte pakken die zij droegen. Hits van The Crazy Rockers waren Mamma Pappa Twist en The Third Man. Het repertoire van The Crazy Rockers bestond zoals bij de meeste Indorockbands met name uit rock & roll covers. The Crazy Rockers genoten aan het begin van de jaren zestig veel succes in Nederland en in andere Europese landen. De band ging in 1965 op tournee langs de Amerikaanse legerbasissen in Duitsland en op tournee in Scandinavië.

222

De

bezetting van de band veranderde in deze jaren vaak.

Foto: The Crazy Rockers in La Gaité 1960 vlnr.: Piet Solleveld, Eddy Chatelin, Woody Brunings, Henny Arschman en Sidney Rampersad.223

220

www.indorock.pmouse.nl Ibidem. 222 Ibidem. 223 Ibidem. 221

45

Hoofdstuk 6: Het einde van Indorock in Nederland 1964/65 Het einde van de populariteit van Indorock had verschillende oorzaken had. Ludwig Mutsaers geeft in haar boek Rockin’Ramona vier redenen waarom er een einde kwam aan de populariteit van Indorock. Ten eerste, in het algemeen werd rock & roll in Amerika en Europa qua populariteit verdreven door de Engelse merseybeat. En Indorock was gebaseerd op rock & roll, Indorockbands hadden geen affiniteit met de nieuwe beat-stroming. Dus werd ook de Indorock verdreven door de opkomende populariteit van de Engelse merseybeat.224 Ludwig Mutsaers noemt in haar boek Rockin’Ramona als tweede reden het assimilatie- en integratieproces van de Indo’s en Molukkers: ‘Dit proces was in de loop van de jaren zestig zover gevorderd, dat de behoefte aan of het ‘logische’ van pure Indobands verdwenen was’, zo stelt Mutsaers.225 De derde reden was dat er nog geen grote werkeloosheid was in de jaren zestig.226 De Indorockers konden dus gemakkelijk banen vinden ondanks dat ze zoveel tijd hadden besteed aan de bands en dus weinig tot geen opleiding hadden of andere werkervaring. Veel van de Indorockers kwamen nu in de leeftijd dat zij gingen trouwen en een familie stichten, er moest dus een kostwinner zijn en het leven als muzikant bracht te veel onzekerheden met zich mee. Ten vierde de muzikanten die trouw waren aan Indorock en er geld mee wilden verdienen kwamen terecht in het circuit van bruiloften en partijen.227 Voor de Nederlandse muziekindustrie had Indorock echter een belangrijke trend gezet: het imiteren van Anglo-Amerikaanse populaire stijlen in combinatie met een eigen stijl. De Engelse merseybeat was een muziekstroming die ontstond in Engeland onder de blanke jongeren uit de lagere sociale klasse. In Nederland kwam deze stroming ook tot ontwikkeling, deze stroming werd aangeduid met de term Nederbeat, onder blanke jongeren uit de lagere sociale klasse die ook zelf bandjes gingen vormen. Later werd deze muziekstroming ook populair onder jongeren uit de middenklasse.

224

Mutsaers, Rockin’Ramona, 127. Ibidem. 226 Ibidem. 227 Ibidem. 225

46

Het feit dat het grote commerciële succes uitbleef voor Indorockbands wordt door Lutgard Mutsaers in ‘Indorock; an early Eurorock style’ toegeschreven aan discriminatie van de media en bij de platenlabels;

“ Indorock itself remained commercially unsuccessful. Today this adds to the legend, but at the time it caused frustration and an awareness of discrimination in the country their parents had been forced to choose.”228

Peter Koelewijn, destijds ook een bekend artiest, spreekt dit echter tegen in het boek Rockin’Ramona van Lutgard Mutsaers, zo stelt hij het volgende:

‘Discriminatie, kansarm, allemaal bullshit. Ze werden inderdaad weinig op de radio gedraaid, maar iedereen die rock & roll maakte werd weinig gedraaid. De Skymasters, de Ramblers, Eddy Christiani, die werden gedraaid. Er was alleen Hilversum 1 en 2, en het enige tienerprogramma van betekenis was ‘Tijd voor Teenagers,’ daar moest alles gebeuren. In een uurtje per week. In alle programma’s kwamen wij ook niet voor hoor. Mondjesmaat. In de hoogtijdagen van de Indorock hadden Herman Stok en Dick Duster het voor het zeggen. Dat waren zelf al begin-dertigers en de generatiekloof met de mensen van negentien, twintig jaar was gigantisch.’229

Wat gebeurde er nu met de Indorockers na de hoogtijdagen van de Indorock? Een aantal van de topacts van Indorock zoals The Blue Diamonds konden nog lang teren op de hits uit de hoogtijdagen. Zoals eerder gezegd zochten The Tielman Brothers hun heil in het spelen in het buitenland waar zij tot 1983 een succesvolle act waren. Het grootste gedeelte van de Indorockers zijn echter ondergegaan in de anonimiteit. Er bestaat een groot verschil tussen het toekomstperspectief van de Indorockers en de Nederbeat muzikanten. De meeste Nederbeat muzikanten bleven, na de hoogtijdagen van de Nederbeat, in de muziekindustrie werken als songwriters, producers en studiomuzikanten. Het is zeker opvallend dat Indische muzikanten uit de Indorockperiode ontbreken op leidinggevende posten in de huidige populaire muziekindustrie.230

228

Mutsaers; Indorock; an early Eurorock style, 312. Mutsaers, Rockin’Ramona, 31. 230 Ibidem, 130. 229

47

Rob Labree stelt in het boek Rock & roll in rood-wit-blauw dat het einde van de Indorock te maken had met het feit dat de Indorockbandjes niet doorbraken met eigen geschreven nummers.231 Maar de eigen nummers van de Indorockbands werden zelden een hit, dit werd mede veroorzaakt door het gebrek aan mediasteun.232 Het kan echter niet geheel worden toegeschreven aan het tekort aan media aandacht, want het aantal eigen nummers van de Indorockbands waren beperkt. Dit in tegenstelling tot de Nederbeat stroming, die wel eigen nummers ontwikkelden. Peter Koelewijn verdedigt deze mening in het boek Rock & roll in rood-wit-blauw:

‘Ondanks het feit, dat ze muzikaal verschrikkelijk goed waren, is er maar weinig van overgebleven. Ik denk dat dat komt omdat ze weinig eigen liedjes hadden. Zelfs The Tielman Brothers zijn nu eigenlijk alweer vergeten. Ze zijn even belangrijk geweest, maar ze hadden naar mijn idee te weinig creativiteit. Ik denk dat dat het grootste probleem van de Indobands is geweest.’233

Discriminatie kan niet gezien worden als de enige reden voor het uitgebleven commerciele succes van de Indorock en de algehele verdwijning van Indorock uit de muziekscène, omdat de Indorockbands toch redelijke successen hebben behaald dus zij werden wel geaccepteerd door de muziekindustrie, de media en het publiek. De discriminatie is ook moeilijk te bewijzen. De belangrijkste reden was dat de Indorockbands een gebrek hadden aan eigen creativiteit. Indorock was immers grotendeels gebaseerd op het imiteren van rock & roll artiesten uit Amerika. In 1956 waren de Indorockers de eerste in Nederland die rock & roll ten gehore brachten, toen was het voor het publiek nog vernieuwend, maar rond 1964/’65 was het moment gekomen dat het nieuwe eraf was. Op dat moment namen de Indorockers niet de stap naar een hoger niveau, het schrijven van meer eigen materiaal, en bleven zij muzikaal gezien stil staan. In Nederland werden de Indorockbands voorbijgestreefd in de muziekindustrie door Nederbeat bands die hun eigen nummers creëerden.234

231

Labree, Rock & roll in rood-wit-blauw, 107. Ibidem, 107. 233 Ibidem, 109. 234 Ibidem, 111. 232

48

Indobands in Duitsland

Men zou zich af kunnen vragen wat de beweegredenen waren van de Indorock bands om te vertrekken naar Duitsland. Voor The Tielman Brothers was een van de redenen dat zij niet genoeg aandacht kregen in Nederland van de Nederlandse media om naar Duitsland te vertrekken. Maar de belangrijkste reden was dat er in Duitsland meer kon worden verdiend. Er waren meerdere redenen, namelijk al snel werd duidelijk dat de vraag naar Indorock bands in Duitsland enorm was. Dit had ook te maken met de aanwezigheid van Amerikaanse legerbases.235 De in Duitsland gelegerde Amerikaanse militairen gingen ’s avonds uit en zij wilden hun eigen soort muziek horen, natuurlijk rock & roll, en het liefst live gespeeld.236 De militairen hadden ook wel wat geld te spenderen en de Duitse eigenaren van de nachtclubs speelde hier op in door het Duitse nachtleven een Amerikaans tintje te geven. Het waren de perfecte omstandigheden voor de Indorockbands. Ook werden de Indobands in Duitsland beter betaald dan in Nederland.237 The Tielman Brothers werden in Duitsland de best betaalde live act in de geschiedenis van de Indorock.238 De vraag naar Indorock werd in Nederland steeds minder. Met de komst van de Engels beatmuziek in 1964, in Nederland veelal gespeeld door autochtone Nederlanders, verdween de Indorock langzaam aan naar de achtergrond.239 Veel Indorockbands konden echter in het buitenland wel Indorock blijven spelen. Niet alleen in Duitsland bleef de vraag naar Indorockbands ook na 1964 nog redelijk groot, maar ook in landen als Spanje, Italië, Zwitserland, en in Scandinavië. De Tielman Brothers bleven nog tot in 1983 in het Duitse nachtclubcircuit spelen.240

235

Mutsaers; Indorock; an early Eurorock style, 312. Labree, Rock & roll in rood-wit-blauw, 89. 237 Mutsaers, Rockin’Ramona, 89. 238 Mutsaers; Indorock; an early Eurorock style, 312 239 Grijp, Een muziekgeschiedenis der Nederlanden, 681. 240 Mutsaers, Rockin’Ramona, 128. 236

49

Hoofdstuk 7: Beeldvorming Beeldvorming 1950-1965 De beeldvorming in de media van rock & roll en Indorock was nogal verschillend. Enerzijds werd er een negatief beeld neergezet over rock & roll, Indorock en de jeugd. Anderzijds waren er ook meer positieve geluiden te horen. Een voorbeeld van een negatief beeld die werd geschetst waren de krantenartikelen over de ongeregeldheden die in Nederland ontstonden rond de film Rock around the clock. En de berichtgeving over de vechtpartijen in Den Haag in 1958 tussen Nederlandse en Indische jongens, deze gevechten speelden zich grotendeels af in het uitgaanscircuit. Deze berichtgeving was over het algemeen nogal overdreven door de Nederlandse pers. In het tijdschrift Onze Brug (de voorloper van Tong Tong) waren zowel positieve als negatieve geluiden te horen over rock & roll en de invloed van de muziekstroming op de jeugd. In Onze Brug van 1 oktober 1957 schrijven zij de volgende positieve woorden over de jeugd en rock & roll:

‘Wie denkt dat de moderne jeugd uitsluitend en alleen op dansen en vermaak uit is, kent die jeugd zeer slecht. En zichzelf slecht. Want ook wij hebben een jeugd gehad met dol zijn op bals en op huisfuifjes. En ook wij hebben toen van onze ouders ook vaak moeten aanhoren dat we lichtzinnig waren. Wij waren toen in Indië volgelingen van de ,,Roaring Twenties” van Amerika. Deze jeugd heeft interesse in Rock & roll.’241

Maar er werden ook artikelen gepubliceerd in Onze Brug die minder positief waren over rock & roll, zoals in het artikel ‘Pick-up’, een rubriek over muziek, geschreven door Billy Eickholt in Onze Brug van 1 augustus 1957: ‘Het is te lawaaierig, te grof, te eentonig, te veel afgestemd op de lagere instincten om lang geduld te kunnen worden.’242 Vanaf 1959 werd er aandacht besteed in de Nederlandse media aan Indobands.243 Er werd in de berichtgeving over Indobands in geen geval verwezen naar de Indische of Molukse achtergrond van de artiesten, in tegendeel zij werden als Hollandse artiesten neergezet.244

241

‘10 november de jongeren in actie’, Onze Brug 7 (1957) 2 www.moesson.nl Billy Eickholt, ‘Pick-up’, Onze Brug 3 (1957) 6 www.moesson.nl 243 Mutsaers, Rockin’Ramona, 33. 244 Ibidem. 242

50

Er is in de beeldvorming een stereotype ontstaan van de Indorockers. Er wordt de Indorockers vaak toegeschreven dat zij een aangeboren muzikaliteit en gevoel voor bewegen bezitten wat altijd in verband wordt gebracht met hun exotische achtergrond. Lutgard Mutsaers stelt in haar boek Rockin’Ramona dat de Indorockers zelf dit stereotype bevestigen.

“Toch bevestigen veel Indische muzikanten zelf dat clichébeeld, ook (juist) achteraf, misschien vanuit een behoefte het verleden, hun eigen jeugd, mooier te maken dat hij was. Misschien waren zij tevreden met het feit, dat ‘het grote publiek’ het in beeld gebrachte image klakkeloos aanvaardt, zonder aandacht voor de achterliggende werkelijkheid.” 245 Zelfs het Indische tijdschrift Tong Tong verviel in de stereotypering over de aangeboren muzikaliteit van mensen met een Indisch Nederlandse of Molukse achtergrond. Bijvoorbeeld in een artikel gepubliceerd op 15 juni 1960 over The Blue Diamonds, onder de muziekrubriek ‘Music makes me’, schrijft Tong Tong het volgende:

‘Ik geloof dat wij het niet zo ver hoeven te zoeken. Het is pure, aangeboren muzikaliteit die door zovelen begeerde (en meestal moeizaam verkregen) roem heeft gebracht.’246 Beeldvorming vanaf de jaren zeventig tot heden

In de jaren zeventig en tachtig ontstond er een hernieuwde aandacht voor rock & roll uit de jaren vijftig en zestig, dit zorgde ook voor een opleving van de aandacht voor Indorock. 247 In de jaren zeventig werd ook de term Indorock bedacht door Nederlandse verzamelaars van rock & roll muziek uit de jaren vijftig die de muziek van de Indobands wilden onderscheiden van de Amerikaanse rock & roll.248 Het boek Rockin’Ramona van Lutgard Mutsaers uitgebracht in 1989 zorgde in de jaren tachtig en negentig voor vernieuwde aandacht voor Indorock vanuit de media en de samenleving. De titel van het boek verwijst overigens naar de hitsingle Ramona van The Blue Diamonds. In 1993 en 1994 was Indorock onderdeel van het staatsexamen voor het vak geschiedenis en staatsinrichting voor het LBO, MAVO, HAVO en VWO.249 De aandacht voor Indorock was onderdeel van een groeiende belangstelling voor de geschiedenis van Indische 245

Mutsaers, Rockin’Ramona, 35. ‘Music makes me: The Blue Diamonds’ Tong Tong 23 (1960) 10. www.moesson.nl 247 www.popinstituut.nl 248 Tom van der Geugten, ‘Indische Nederlanders als thema in het onderwijs’ Moesson 9 (1993) 28. 249 Ibidem, 25. 246

51

Nederlanders in het onderwijs. In de jaren negentig en ook meer recentelijk was Indonesië dan ook meerdere keren onderwerp van het staatsexamen geschiedenis. Indorock werd hiermee voor het eerst neergezet als een belangrijk historisch onderwerp. De relatie tussen de gerepatrieerden en Indorock werd hierin duidelijk naar voren gebracht. Daarnaast de invloed van Indorock op de jeugdcultuur van Nederland. In 2008 wordt het boek Ons Indisch erfgoed: zestig jaar strijd om cultuur en identiteit uitgegeven, geschreven door Lizzy van Leeuwen. Zij omschrijft Indorock in haar boek als oriëntalistisch vertoog: de jaren vijftig en zestig stonden in het teken van de wederopbouw en de aandacht die uitging naar Indorock had volgens Lizzy van Leeuwen met name te maken met het verlangen van de Nederlandse samenleving naar oriëntalisme.250 Na de periode van Indorock zijn er een aantal muzikanten in de hitlijsten verschenen die een Indische of Molukse achtergrond hebben. Vaak betreft het muzikanten van het pop/rock genre voorbeelden hiervan zijn schrijver en muzikant Ernst Jansz in Doe Maar (in de jaren tachtig), de zusjes Monique en Suzanne Klemann van Loïs Lane (met name populair in de jaren tachtig en negentig) en meer recentelijk Dinand Woesthoff en Dennis van Leeuwen van de rockformatie Kane. Etniciteit speelt vanaf de jaren zeventig geen enkele rol van betekenis in de categorisering of waardering van muzikanten.251 Maar de muzikanten schenken zelf wel aandacht aan hun Indische roots in de media, omdat het deel uit maakt van hun identiteit en daarnaast omdat ze er trots op zijn. Ernst Jansz werd na zijn periode van roem met Doe Maar schrijver en schrijft romans over de Indische identiteit. Dinand Woesthoff trad samen op met Andy Tielman met het nummer Rayuan palua kelapa op 6 januari 2005 tijdens een inzamelingsactie voor Azië.252 De zusjes Klemann van Loïs Lane verschijnen verschillende keren in het tijdschrift Moesson waarin zij ingaan op hun Indische identiteit.253

250

Van Leeuwen, Ons Indisch erfgoed, 92. www.popinstituut.nl 252 www.popinstituut.nl 253 Sjors Bos, ’20 jaar Loïs Lane’ Moesson 12 (2005) 10-13. 251

52

Conclusie In dit onderzoek stond de periode 1956-1965 centraal. In 1956 ontstond de Indorock en in 1965 verdween de Indorock uit de populaire muziekscène om plaats te maken voor nieuwe muziekstromingen zoals de Engelse beatmuziek. In mijn onderzoek heb ik onderzocht in hoeverre Indorock heeft bijgedragen aan de jeugdcultuur in Nederland van 1956 tot 1965. Het is gebleken dat de Indische en Molukse migranten de trendsetters van de rock & roll jeugdcultuur in Nederland zijn geweest. Zij brachten als eerste in Nederland de rock & roll ten gehore, in de jaren zeventig zou deze muziekstroming Indorock worden genoemd. Er waren een aantal redenen waarom de Indische Nederlandse en Molukse migrantengroep eerder bekend waren met rock & roll. Als eerste was van de Amerikaanse levensstijl in Indië al erg populair. Verschillende Amerikaanse cultuuruitingen maakten deel uit van het culturele leven in Indië. Bijvoorbeeld dat er Amerikaanse radiostations werden ontvangen. In de meeste gevallen hadden de Indisch Nederlandse en Molukse jongeren dit niet bewust meegemaakt, maar de voorgaande generatie wel. Zij waren bekend met bijvoorbeeld de country muziek die een onderdeel vormde van rock & roll. Dit heeft zeker invloed gehad op de Indische en Molukse muzikale cultuur. Een andere reden was dat de gitaar de meest prominente plaats in nam in de rock & roll. De gitaar was in de Indische en Molukse muziekcultuur het belangrijkste instrument daarom paste rock & roll muziek zo goed binnen deze muziekcultuur. Daarnaast waren er veel familieleden van de Indische en Molukse jongeren naar Amerika waren geëmigreerd. Eenmaal in Nederland aangekomen ontvingen de Indische en Molukse jongeren rock & roll platen van familieleden. De Indische en Molukse jongeren probeerden al snel de rock & roll nummers zelf te spelen op gitaren. Toen de Indische en Molukse jongeren het naspelen onder de knie hadden gaven zij er hun eigen draai aan en hieruit ontstond Indorock. Er werden Indorock bandjes opgericht en er kwamen steeds meer live optredens, eerst binnen de Indische en Molukse gemeenschap, later ook voor de Nederlanders. De Nederlandse jongeren uit de arbeidersklasse zochten naar een jeugdcultuur waar zij zich mee konden identificeren. De Indische en Molukse migranten speelden als eerste in Nederland rock & roll muziek, zij waren de trendsetters van de muzikale jeugdcultuur van de rock & roll. De Nederlandse jongeren uit de arbeidersklasse namen deze muzikale jeugdcultuur over, de nozemcultuur.

53

Daarnaast heb ik de vraag gesteld waarom het commerciële succes van Indorock uitbleef. Op deze vraag is geen eenduidig antwoord te geven, aangezien er verschillende redenen hiervoor waren: De Indorockbands speelde met name covers, de hitsingles van bekende Amerikaanse artiesten. In het begin was dit in Nederland nog nieuw, er waren geen Nederlandse bands die rock & roll speelden. De Indorockers gaven er muzikaal technisch gezien een eigen draai aan waardoor zij een eigen sound creëerden. Maar de Indorockers besteedden weinig tijd in het schrijven van nieuw materiaal. Het gebrek aan creativiteit zorgde ervoor dat Indorock steeds minder populair werd en ruimte moest maken voor de Engelse beatmuziek, deze bands kwamen wel met eigen materiaal. Daarnaast vertrokken veel Indorockers naar Duitsland waar de gages hoger waren dan in Nederland. In Duitsland was er veel vraag naar rock & roll bands vanwege de Amerikaanse militaire basissen. Toen de Indisch Nederlandse en Molukse migranten naar Nederland kwamen kregen zij te maken met discriminatie. Een voorbeeld hiervan waren de rellen in Den Haag in 1958. Zoals we hebben gezien bestond er in de geschiedschrijving betreffende Indorock het idee dat discriminatie, met name binnen de muziekindustrie en de media, de hoofdreden was voor het uitblijven van het grote, commerciële succes. Het is echter moeilijk om hier bewijzen voor te vinden. De Indorockers werden immers wel toegelaten tot de muziekindustrie en zij genoten succes, ook bij het Nederlandse publiek. Hieruit kan men concluderen dat de Indorockers wel degelijk geaccepteerd werden. Dit betekende dat Indrock in zekere zin de integratie van Indische Nederlanders en Molukkers in de jaren vijftig en zestig voor een deel heeft bevorderd. Ook in de media was er geen eenduidig beeld te concluderen. Als er negatieve berichten waren had het meestal meer betrekking tot de muziekstroming rock & roll. Er was bijvoorbeeld veel aandacht voor The Blue Diamonds in de Nederlandse media, die een zachtere variant speelden van de Indorock, de Indopop. Voor de Indorockers The Tielman Brothers was minder aandacht in de Nederlandse media, maar dit had waarschijnlijk meer te maken met het meer wilde karakter van de muziek. Daarnaast was er in de media soms weinig aandacht voor de etnische achtergrond van de Indorockbands en wanneer zij succes genoten werden zij als Nederlanders neergezet.

54

Indorockbands werden in sommige opzichten gebruikt in het verlangen van de Nederlandse samenleving naar exotisme. Een voorbeeld hiervan was het optreden van The Tielman Brothers op de Wereldtentoonstelling. Maar de Indorockers maakten ook gebruik van hun ‘exotische’ achtergrond om commerciële successen te behalen. The Tielman Brothers hadden immers zelf ingestemd met het optreden. Een ander voorbeeld was

het gebruik van

‘exotische’ bandnamen van edelmetalen en edelstenen als diamanten. De namen lijken te verwijzen naar ‘de gordel van smaragd’. Ook verwezen de Indorockbands in de bandnamen naar benamingen voor de eigen etniciteit bijvoorbeeld ‘black’ voor Molukse bands en ‘blue’ voor Indische bands.

55

Literatuurlijst Bosma, Ulbe, Raben en Wim Willems, De geschiedenis van Indische Nederlanders (Amsterdam 2006). Bogt, Tom ter en Belinda Hibbel ed., Wilde jaren: een eeuw jeugdcultuur (Utrecht 2000). Cottaar, Annemarie, Indisch in Nederland (Amsterdam 2006). Cottaar, Annemarie en Wim Willems, Indische Nederlanders: een onderzoek naar beeldvorming (Den Haag 1984). Ellemers, J. E. en R.E.F. Vaillant, Indische Nederlanders en gerepatrieerden (Den Haag 1985). Frith, Simon, The Cambridge companion to pop and rock (Cambridge 2001) 112 Grijp, L.P. ed., Een muziekgeschiedenis der Nederlanden (Amsterdam 2001). Jong, Joop de, De waaier van het fortuin. De Nederlanders in Azië en de Indonesische archipel 1595-1950 (Den Haag 1998). Labree, Rob, Rock & Roll in rood-wit-blauw: de invloed van de Amerikaanse rock & roll op Nederland en de Nederlandse popmuziek tussen 1955-1965 (Amsterdam 1993). Leeuwen, Lizzy van Ons Indisch erfgoed: zestig jaar strijd om cultuur en identiteit (Amsterdam 2008). Lucassen, Jan en Rinus Penninx, Nieuwkomers: immigranten en hun nakomelingen in Nederland 1550-1985 (Amsterdam 1985). Meijer, Hans, In Indië geworteld. De geschiedenis van Indische Nederlanders (Amsterdam 2004). Meijers, Constant, Kom van dat dak af: geschiedenis van de Nederlandse rock & roll (Amsterdam 2003). Mutsaers, Lutgard, Rockin’Ramona (‘s- Gravenhage 1989). Oomen, Mar en Guido Abys, Welkom in Holland! Indische Nederlanders in kamp Westerbork 1950-1951 (Hooghalen, Assen 2001). Penninx, Rinus, Etnische minderheden en de multiculturele samenleving (Groningen 1998). Raben, Remco, De 25 dagen van Nederland: Indië wordt soeverein 1945-1960 (Den Haag 2006). Schweizer, Klaartje ed., Van de straat: een beeld van honderdvijftig jaar jeugdcultuur in Nederland (Amersfoort 1993).

56

Tillekens, Ger ed., Nuchterheid en nozems: de opkomst van de jeugdcultuur in de jaren vijftig (Muiderberg 1990).

Veenman, J., Molukse jongeren in Nederland. Integratie met de rem erop (Rotterdam 2001). Vossen, Helene ed., Vertrouwde patronen, nieuwe dromen Nederland naar een modern industriele samenleving 1948-1973 (IJsselstein 1992). Gebruikte artikelen uit Vertrouwde patronen, nieuwe dromen: - Indorock en Nederbeat Popmuziek en jeugdcultuur Helene Vossen,

- Vetkuifje waarheen? Jongeren in Nederland in de jaren vijftig en zestig Piet de Rooij - Nieuwkomers in Nederland vanaf 1945 Jan Lucassen en Rinus Penninx Willems, Wim e.a., Uit Indië geboren: vier eeuwen familiegeschiedenis (Zwolle 1997). Willems, Wim, Indische Nederlanders in de ogen van de wetenschap (Leiden 1990).

Artikelen:

Algemeen Handelsblad: ‘Vechtende jeugd valt voorbijgangers aan’, Algemeen Handelsblad 12-05-1958. ‘Weer relletjes in Den Haag’, Algemeen Handelsblad 16-05-1958. Leeuwarder Courant: Vries, Sietse de, ‘Indorock een verzwegen periode uit de popmuziek’, Leeuwarder Courant 07-12-1990. Moesson Bos, Sjors, ’20 jaar Loïs Lane’ Moesson 12 (2005) 10-13. Geugten, Tom van der, ‘Indische Nederlanders als thema in het onderwijs’ Moesson 9 (1993) 25. (37e jaargang)

57

Onze Brug: ‘10 november de jongeren in actie’, Onze Brug 7. Eickholt, Billy, ‘Pick-up’, Onze Brug 3 (1957) 6.

Popular Music: Mutsaers, Lutgard, ‘Indorock ; an early Eurorock style’, Popular Music 9 (1990) 307-320.

Tong Tong: Boon, Jan, ‘Reisbrieven van Tjalie’, Tong Tong 19 (1961) 6-7. Braasem, W.A., ‘Open brief aan Tjalie Robinson’, Tong Tong 20 (1961) 6. ‘Relletjes van Haagse Indische jeugd’, Tong Tong 20 (1958) 1. ‘Music makes me: Assimilatie in swingtime’, Tong Tong 5 (1960) The Tielman Brothers meer in Holland’, Tong Tong 11 (1965) 15. ‘Music makes me: The Blue Diamonds’, Tong Tong 23 (1960) 10. ‘Music makes me: The Hot Jumpers’ Tong Tong 9 (1961) 10. Documentaire: Rockin’Ramona, Hans Heijnen, Lutgard Mutsaers Websites: www.geschiedenis.vpro.nl www.moesson.nl www.indorock.pmouse.nl www.popinstituut.nl www.youtube.com

58

59

60