IN DIT NUMMER. Interview met Psychiater Anja Stevens uit Deventer over Zwangerschap, erfelijkheid en de invloeden van slaapstoornissen

# 2  JG. 20  •  JUNI – JULI – AUGUSTUS 2014  •  W W W.UPSENDOW NS.BE

IN DIT NUMMER Interview met Psychiater Anja Stevens uit Deventer over Zwangerschap, erfelijkheid en de invloeden van slaapstoornissen En toen werd ik mama…, het verhaal van Els Getuigenissen van onze lezeressen over zwangerschap met ups en downs Wat gebeurt er waar: raadpleeg de programma’s van onze Ups & Downs regionale zelfzorggroepen

Vereniging voor personen met de manisch-depressieve stoornis of chronische depressie en omgeving.

WIE IS WIE Ups & Downs Vereniging voor personen met de manisch-depressieve stoornis en chronische depressie en betrokkenen. Maatschappelijke zetel: Tenderstraat 14, 9000 Gent Secretariaat: Ups & Downs vzw p/a Tenderstraat 14, 9000 Gent Telefonisch contact: –– Rechtstreeks bij de regionale contactpersonen: je vindt de programma’s en de contactgegevens van de regionale zelfzorggroepen achteraan in dit tijdschrift. –– Via Teleonthaal contactnummer 106 kan je ook doorverwezen worden naar de dichtstbijzijnde contactpersoon van Ups & Downs in jouw regio. E-mail: [email protected] Website: www.upsendowns.be Ups & Downs Discussieforum: http://groups. google.be/group/manisch-depressief Nuttige websites: www.psychiatrie.be / www.zelfhulp.be www.hulporganisaties.be / www.vvgg.be www.similes.org Werkten mee aan dit nummer: Rebecca Müller, Ellen De Cuyper, Monique, Viviane, Els Persijn, Dirk Gyselink en Wendy Lips, Geert Maddens, Laura Stolp (VMDB). Dank ook aan Ton Stassen, eindredacteur PLUSminus, tijdschrift van de VMDB (Vereniging voor Manisch-Depressieven en Betrokkenen, Nederland) voor gebruik van artikelen. Eindredactie: Rebecca Müller, Wilfried Danschotter Vormgeving: Annemie Lemahieu,0471/980442 Verantwoordelijk uitgever: Ups & Downs vzw Lid worden: De jaarlijkse lidmaatschapsbijdrage is € 12 Te betalen door overschrijving op rekeningnummer: 428-0115961-79. Voor een Europese overschrijving: IBAN: BE58 4280 1159 6179 / BIC: KREDBEBB Op naam van: Ups & Downs vzw , p/a Tenderstraat 14, 9000 Gent De betaling van deze lidmaatschaps­bijdrage levert volgende voordelen op: –– je wordt lid van onze vereniging (meteen ook je gezin: partner en kinderen). –– je ontvangt driemaandelijks, naast ons eigen tijdschrift Ups & Downs, ook Psyche, het tijdschrift van de Vlaamse Vereniging Geestelijke Gezondheid (VVGG). –– je geniet van kortingen bij congressen, bijeenkomsten of groepsoverstijgende infoavonden met sprekers. Omwille van praktische redenen ontvang je het tijdschrift bij de eerstvolgende uitgave (je ontvangt dus zeker 4 exemplaren op jaarbasis). Je kunt ook erelid worden door over­schrijving van 25 € op hetzelfde rekeningnummer (helaas kunnen wij hiervoor geen officiële fiscale attesten afleveren).

EIGEN PUBLICATIES Al de onderstaande brochures kunnen door patiënten en familieleden gratis verkregen worden mits betaling van portkosten. Voor professionele organisaties (Centra GGZ, ziekenhuizen, enz.) vragen wij 2 euro voor de Ups & Downs Zelfzorggids. Bestellen kan via [email protected]. Je kan deze brochures ook opvragen bij de regionale contactpersonen van de plaatselijke zelfzorggroepen van Ups & Downs. Wanneer je per e-mail brochures bestelt, geef dan duidelijk je naam en adres door. Je krijgt dan de brochures toegestuurd samen met een brief waarop de portkosten van je bestelling zullen worden aangerekend. In die brief vind je ook het rekeningnummer waarop je dat bedrag kan overschrijven. Wilt u als professional of voor een school een groot aantal brochures bestellen op eenzelfde adres, stuur dan een gedetailleerde aanvraag naar contact@ upsendowns.be. We sturen jou dan een aangepaste offerte.

NIEUWE HERZIENE UITGAVE 2011! UPS & DOWNS ZELFZORGGIDS VOOR PATIËNTEN EN FAMILIELEDEN Dit handig boekje tracht de essentiële informatie over de manisch depressieve stoornis en chronische depressie te bundelen. Ups & Downs wil hiermee patiënten en familieleden ondersteunen bij het verwerkingsproces en het herstel. Een geïnformeerde patiënt kan zijn herstel immers beter opvolgen en een meer actieve rol spelen. Het bijwerken en actualiseren van dit boekje gebeurde met de steun van de Koning Boudewijnstichting en in samenwerking met een groep onafhankelijke psychiaters. Deze publicatie kan ook in pdf gedownload worden op de website www.upsendowns.be. Voor professionele organisaties (Centra GGZ, ziekenhuizen, enz.) vragen wij 2 euro per brochure. Dit om een toekomstige herdruk te financieren.

VOORHOOFD

HOOFDMOOT

Beste lezers,

Zwangerschap, erfelijkheid en de invloeden van slaapstoornissen

Voor bipolaire personen is het niet evident om kinderen te krijgen. De kinderwens kan groot zijn ondanks de problemen die ze ondervinden, aangezien de medicatie deels moet afgebouwd worden. Dit kan gevolgen hebben op de stemming gedurende de zwangerschap en in sommige gevallen een episode en eventueel een psychose uitlokken. Ook zien we het fenomeen dat de aandoening pas de kop opsteekt na de eerste zwangerschap. Dit nummer van Ups & Downs is dus een themanummer, over ‘hoe zwangerschap en een bipolaire stoornis, kunnen samengaan’. Ik wens jullie alvast veel leesplezier met dit bijzondere nummer van Ups & Downs. Rebecca Voorzitter Ups & Downs

“BIPOLAIRE STOORNIS, PRAAT EROVER”. Dit is een nieuwe brochure over de bipolaire stoornis of manischdepressieve stoornis, samengesteld door dokter Daniel Souery van het Erasmusziekenhuis en dokter Sabine Wyckaert van de KU Leuven. Deze publicatie werd gesponsord door het farmaceutisch bedrijf Eli Lilly en vormt een goede weergave van de bipolaire stoornis in al haar facetten voor zowel professionelen, patiënten en hun omgeving, studenten aan universiteiten en hogescholen.

Interview Psychiater Anja Stevens door Laura Stolp Overgenomen uit PLUSminus, Tijdschrift van de VMDB Wanneer ontwikkelen de stemmingsklachten zich over het algemeen? Tijdens zwangerschap of juist na zwangerschap? In het geval van een bipolaire stoornis is het meestal zo dat de zwangerschap zelf niet veel invloed heeft op het verloop van de aandoening. Vrouwen met een bipolaire stoornis krijgen na de bevalling vaak wel klachten. Dit kan een postpartum depressie zijn of een kraambedpsychose. Een kraambedpsychose ontstaat vaak al in de eerste week en een postpartum depressie ontstaat in de weken en soms zelfs pas een maand na de bevalling. Wat is het percentage van bipolaire vrouwen die stemmingsklachten ontwikkelen na de bevalling? Er worden uiteenlopende percentages genoemd. Het varieert van tussen de 50% en de 90%. Wanneer je geen medicatie gebruikt of geen preventieve maatregelen neemt, moet je rekenen op zo’n 70% a 80% kans dat er in de kraambedperiode weer klachten ontstaan. Als je wel medicatie gebruikt in combinatie met zelfmanagement (rust, reinheid, regelmaat), wordt de kans een stuk kleiner, maar met preventieve maatregelen ontstaan er evengoed nog vaak klachten. Deze klachten zijn meestal wel minder hevig dan bij vrouwen die geen preventieve maatregelen genomen hebben. U doet onderzoek naar de invloed van slaapverstoring tijdens de zwangerschap en rondom de bevalling op stemmingsklachten na de bevalling? Kunt u daar iets meer over vertellen? Al bekend was dat vrouwen die een postpartum psychose hebben gehad vaker een langere bevalling of juist een nachtelijke bevalling hebben gehad dan vrouwen die geen postpartum psychose kregen. Dat verband wilden we nader onderzoeken en hebben we uiteindelijk uitgebreid naar slaapverstoring tijdens de zwangerschap en rondom de bevalling, omdat we het vermoeden hadden dat slaapverstoring eerder in de zwangerschap ook mogelijk van invloed kan zijn op het ontstaan van klachten in de periode na de bevalling bij vrouwen met een bipolaire stoornis. Nu meten we de slaap, medicatie en eventuele symptomen een week in het eerste trimester, een week in het tweede trimester en van twee weken voor de bevalling tot vier weken na de bevalling.

“UPS EN DOWNS”. De Ups & Downs patiëntenbundel telt 84 bladzijden en bundelt levensverhalen van patiënten, alsook gedichten en 18 prachtige kunstwerken van Marie-José De Schoolmeester, die zelf ook te kampen heeft met de manisch depressieve stoornis. De bundel is in kleurendruk waardoor de kunstwerken helemaal tot hun recht komen.

“TIPS VOOR ADVOCATEN BIJ GEDWONGEN OPNAME” In het kader van een project rond gedwongen opname in samenwerking met de Orde van de Vlaamse Balies (OVB) heeft Ups & Downs deze brochure uitgewerkt. De bedoeling is om langs deze weg aan advocaten die bij gedwongen opnames optreden, de juiste informatie te bezorgen over de bipolaire stoornis en andere psychische stoornissen. In deze brochure wordt ook het juridisch kader van de procedure van gedwongen opname uitgelegd.

3

Anja Stevens is psychiater en hoofd van het specialistisch centrum bipolaire stoornissen bij Dimence in Deventer. Hier worden mensen met een bipolaire stoornis behandeld. Verder wordt er ook veel aandacht besteed aan onderzoek en deskundigheidsbevordering. Daarnaast is ze betrokken bij de kinderwenspoli. Deze poli begeleidt vrouwen die te maken hebben met psychiatrische problemen en misschien een kind willen krijgen of al zwanger zijn.

We hopen met dit onderzoek meer inzicht te krijgen in de invloed van de slaapverstoring op de klachten in de periode na de bevalling. Waar we verder ook nog naar gaan kijken, is de zorgbehoefte van de partners van zwangere vrouwen met een bipolaire stoornis. In de praktijk is het zo dat als een vrouw met een bipolaire stoornis veel klachten krijgt, de partner de boel draaiende

4

HOOFDMOOT



Interview Psychiater Anja Stevens door Laura Stolp

Hebben vrouwen met stemmingsklachten tijdens de menstruatie een grotere kans op problemen tijdens/na de zwangerschap? Het is juist zo dat premenstruele klachten tijdens de zwangerschap verdwijnen omdat die te maken heeft met de snelle oestrogeenveranderingen in de cyclus. In de zwangerschap heb je wel hormoonveranderingen maar die zijn heel geleidelijk. Vrouwen wier klachten verergeren in de premenstruele periode hebben dat zeker niet tijdens de zwangerschap, maar meestal weer wel tijdens de menopauze. Het is echter niet onderzocht of er een verband zou kunnen zijn tussen premenstruele klachten en postpartum klachten.

moet zien te houden. We weten eigenlijk helemaal niet welke zorgbehoefte die partners hebben en bij welke vorm van ondersteuning ze eventueel baat kunnen hebben. Daarom gaan we nu een aantal partners van deelneemsters aan het slaapverstoringsonderzoek vragen om een vragenlijst in te vullen om te kijken welk soort zorgbehoefte zij hebben en of wij daar misschien een soort interventie voor kunnen ontwikkelen. Hoe zit het met medicatie tijdens zwangerschap? We kijken altijd naar de voor- en nadelen van het stoppen of verderzetten van medicatie en zullen dit tegen elkaar afwegen, want het nadeel van medicatie is dat deze slecht zou kunnen zijn voor het kind. Maar stoppen met demedicatie kan slecht zijn voor de moeder omdat die dan een depressie of een manie zou kunnen krijgen tijdens de zwangerschap en dat is natuurlijk ook niet goed voor het kind. Wanneer mensen kiezen om wel medicatie te blijven slikken, is lithium het minst onveilig. Bij depakine bestaat de kans dat het kind een open ruggetje krijgt, dus dat middel wordt afgeraden. Het is belangrijk om alle voors en tegens goed met de vrouw en haar partner te bespreken. Wanneer ze lithium gebruikt, kan ze daar in principe gewoon mee doorgaan, alleen moet het verspreid over de dag ingenomen worden in plaats van één keer per dag omdat het vermoeden is dat vooral de pieken in de spiegel schadelijk voor het kind kunnen zijn. Over veel andere middelen is nog niet zoveel bekend maar de meeste middelen lijken (voor zover bekend) niet heel erg schadelijk te zijn behalve depakine en in mindere mate carbamazepine. Hoe worden vrouwen nu behandeld als ze wel een episode krijgen en zijn daar nog verbeteringen in mogelijk? Als een moeder bijvoorbeeld moet worden opgenomen, hoe wordt er dan toch voor gezorgd dat ze (voldoende) contact heeft met haar pasgeboren kind? Wanneer iemand een echte postpartum psychose krijgt, is opname bijna altijd

Interview Psychiater Anja Stevens door Laura Stolp

zijn. Het is wel duidelijk dat het niet één gen is, maar dat er waarschijnlijk meerdere genen verantwoordelijk zijn. Verder zijn er ook beloopstudies gedaan. In een hele grote groep van bipolaire mensen is gekeken hoe vaak het in de familie voorkomt en dan kom je op percentages uit. De kans op erfelijkheid van de stoornis is 10 tot 15% wanneer één ouder de aandoening heeft en rond de 30% bij twee ouders met de aandoening. Het is tevens afhankelijk van hoe vaak het verder in de familie voorkomt. Hier geldt dat hoe vaker de bipolaire stoornis in de familie voorkomt, hoe groter de kans is dat het kind het ook krijgt. Het is mo-

Het is mij opgevallen dat vrouwen vaker meer soorten medicatie slikken dan mannen.

“Wanneer iemand een echte postpartum psychose krijgt, is opname bijna altijd noodzakelijk. Wat we dan willen, is dat moeder en kind samen worden opgenomen.” noodzakelijk. Wat we dan willen, is dat moeder en kind samen worden opgenomen. Er zijn nu drie moeder-baby units in Nederland en dat is veel te weinig. Verder zijn er een aantal algemene ziekenhuizen waarbij de moeder op de PAAZ afdeling kan worden opgenomen en het kind op de kinderafdeling, zodat ze geregeld bij elkaar kunnen zijn. Bij Dimence hebben we de mogelijkheid dat de moeder wordt opgenomen op de PMU, dat is een psycho-medische unit waar mensen verblijven met zowel lichamelijke als psychische klachten. En daar kan het kindje dan gedurende de dag verblijven (van 08.00h tot 23.00h). Op deze manier kan het contact tussen moeder en kind behouden blijven en het normale hechtingsproces plaatsvinden. Hoe zit het met mannen met een bipolaire stoornis wiens gezonde vrouw in verwachting is. Hebben zij ook een

grotere kans op het ontwikkelen van stemmingsklachten tijdens en rondom de bevalling van hun vrouw? Daar willen we ook naar kijken en we gaan in eerste instantie bijhouden hoe vaak dit voorkomt. We weten niet goed hoe vaak dit voorkomt en er is in de literatuur ook weinig over geschreven. We hebben trouwens recentelijk wel een artikel ingediend bij het vaktijdschrift ‘Bipolar Disorder’ over een man met een bipolaire stoornis, die na de bevalling van zijn vrouw manisch is geworden. En dat werd eigenlijk vrij gemakkelijk aanvaard. Ik ben er nu zelf ook wat meer op aan het letten en ben het in de praktijk nu twee keer tegengekomen dat een man met een bipolaire stoornis klachten ontwikkelde na de bevalling van zijn vrouw.

Klopt deze observatie en is het mogelijk dat vrouwen lastiger te stabiliseren zijn vanwege die hormonale schommelingen? Dat valt inderdaad meer mensen op en er zijn ook heel veel man/vrouw verschillen, zowel in aanleg qua hersenen als door hormonen, maar er is nog niet zo veel onderzoek naar gedaan. Het is wel de klinische indruk van heel veel mensen, ook van mij, dat in het algemeen vrouwen veel meer soorten medicatie slikken dan mannen. Dit is echter niet wetenschappelijk aangetoond en onderzocht.

“De kans op erfelijkheid van de stoornis is 10 tot 15% wanneer één ouder de aandoening heeft en rond de 30% bij twee ouders met de aandoening.“ Kunt u tot slot nog iets vertellen over de erfelijkheid van de bipolaire stoornis? Er lopen momenteel onderzoeken naar welke genen precies verantwoordelijk zijn (o.m.. de BIG-studie) voor welke stoornissen, maar het is nog steeds niet precies duidelijk welke dat

gelijk om het exacte percentage voor je persoonlijke situatie te laten uitzoeken bij een klinisch geneticus. Dat percentage geeft de kwetsbaarheid aan, maar dat wil nog niet zeggen dat het kind er ook last van krijgt. Dat laatste hangt ook samen met andere life events.

HOOFDMOOT

5

6

RONDJEHOOFD



En toen werd ik mama… Door Els Persijn, Ups & Downs Gent De droom van een groot gezin Mama worden van een groot gezin (3-4 kinderen) was mijn tienerdroom. Groot was mijn geluk toen ik voor de eerste maal zwanger was. Na een voorbeeldige zwangerschap kwam mijn dochtertje via een keizersnede ter wereld (wegens stuitligging). Dit was een heel onwerkelijke ervaring. Plots was ze daar en waren we mama/papa! De manische fase Ik voelde me super, maar ik had één probleem: ik kon niet slapen in het ziekenhuis door voetstappen, belletjes, huilende baby’tjes,…. De borstvoeding en het gehuil van mijn dochter zogen geleidelijk aan alle energie uit mij weg. Ik geraakte helemaal ontregeld. Ik dronk veel water, sliep weinig en gleed snel af in wat mijn eerste manie zou worden. Een manie die zelfs uitmondde in een psychose... Ik voelde me de hoofdrolspeelster in een modern Kerstverhaal met mijn dochter als het vrouwelijke kindje Jezus. Ik woonde tenslotte niet voor niets in een oud huisje (cf. stalletje) in Oostakker-Lourdes. Door de steeds kortere nachten en door het letterlijk nemen van mijn missie om zieltjes te redden (door wc-papier te ‘redden’ uit de wc) werd mijn omgeving echt ongerust. We waren nog maar 14 dagen na de bevalling toen ik gedwongen opgenomen werd. Ik verbleef 10 dagen in de isoleercel omdat ik te lang in het toilet bleef (aangetrokken door de vormen van wc-papier) en andere patiënten wou ‘helpen’ waardoor ik te veel prikkels opnam. Ik heb 14 dagen mijn dochtertje niet mogen zien omdat ik haar niet zou willen hebben loslaten. Bovendien zou het veel te emotioneel zijn, wat in mijn toestand niet aan te raden was. Nadien belandden we samen op de afdeling moeder en kind. Nog een geluk dat een dergelijke afdeling bestaat want hoe moet het anders met de band tussen de psychisch zieke moeder en haar kindje? Opname in Psychiatrisch Ziekenhuis Ik verbleef 2,5 maand in het psychia-

Door Els Persijn, Ups & Downs Gent

trische ziekenhuis, waar ik veel steun kreeg van mijn man, familie, vrienden, personeel en patiënten. Ik leerde omgaan met mijn kleintje, momenten met baby’tje en zonder wisselden elkaar af zodat tegelijk gewerkt werd aan mijn ziekte en aan een goed contact met mijn kleintje. Ik had de momenten alleen echt nodig. Zo had ik het moeilijk als mijn dochtertje net moest eten als ons warm eten er

tipsychotische medicatie. Ik voelde me ook niet goed in mijn job, wat voordien ook al zo geweest was. Daarom besloten we in overleg om mijn contract dat nog 1 jaar liep te laten uitlopen, maar geen verlenging aan te vragen. Een tweede psychose Er braken drukke tijden aan zowel op het werk als daarbuiten met het afronden van een bijkomende opleiding. Ik heb dit allemaal met goed gevolg kun-

Door Els Persijn, Ups & Downs Gent

voor mijn man een hel: het was terug een pure confrontatie met een losbarstende psychose en het riep terug alles op van de eerste keer. Ik kwam terug in het psychiatrische ziekenhuis terecht waar ik een week op de crisisafdeling doorbracht. Ditmaal bleef ik gelukkig wel meer op mijn kamer. Ik zocht manieren om me in de hand te proberen houden. De diagnose De tweede opname duurde twee maanden, gevolgd door anderhalve maand dagtherapie. Deze opname werd door mijn omgeving als nog zwaarder waargenomen. Nu was er niet meer het ‘excuus’ van de bevalling en de daaraan gekoppelde diagnose zwangerschapspsychose. Vanaf nu werd ik een psychiatrisch zieke en dit voor m’n hele leven, met de diagnose manisch-depressief. De opname was ditmaal zonder m’n dochtertje (ik miste zelfs haar eerste verjaardagsfeestje!) en zonder de ongelooflijke steun die ik de eerste maal van mijn man mocht ontvangen.



terug te werken. Ik kreeg wat meer uitvoerend werk te doen en kwam zo geleidelijk aan terug op ritme. Na een aantal weken ging ik opnieuw voltijds werken. Ik maakte kennis met Ups en Downs en had veel aan mensen die reeds langer met de ziekte te maken hadden en hun weg gevonden hadden. Zo zag ik dat het voor sommigen mogelijk was om te blijven werken, zelfs voltijds of om een tweede kindje te krijgen. Ik voelde me wel heel lang onzeker in mijn moederrol en dit beterde geleidelijk aan o.a. door meer tijd met mijn dochtertje te kunnen doorbrengen, maar ook door haar leeftijd. Ook aan de onthaalmoeder had ik veel. Op werkgebied begon het einde van mijn contract te naderen en geleidelijk aan voelde ik me in staat om nieuw werk te gaan zoeken. Leven met ups en downs Dit was een stresserende tijd en met mij ging het met ups en downs. Het geluk was me echter goed gezind en

“Ik voelde dat mijn man zich van me terugtrok. Hij had schrik dat zijn nuchtere vrouw de meer alternatieve kant zou opgaan waar hij absoluut niet tegen kan.” was. Ik werd nerveus als mijn dochtertje niet in slaap geraakte. Ikzelf wou altijd maar naar huis: ik voelde me (dankzij veel medicatie) goed. Door de gedwongen opname en door mijn niet-stabiele toestand ging dit niet. Bovendien is de beschermde omgeving van een ziekenhuis toch nog gans iets anders dan thuis voor alles instaan... Na mijn opname bleef ik nog ongeveer 2 maanden thuis en daarna hervatte ik terug voltijds mijn job. Ik wou zo snel mogelijk mijn oude leventje herpakken. Op het werk werd ik goed opgevangen. Het werk hervatten ging goed, maar ik voelde me nog niet goed. De psychiater sprak van een licht depressieve reactie o.a. als gevolg van de an-

nen afronden, maar heb achteraf de tol betaald. Ik begon geleidelijk aan terug minder te slapen, begon te schrijven, de associaties in mijn hoofd werden steeds indringender en ik wou deze per se op papier vastleggen. Ik voelde dat het niet goed zat en besloot hulp te zoeken. Toen zat het me niet mee: zowel mijn psychiater als mijn huisarts waren die dag niet bereikbaar. Nog een dag later drong mijn huisarts aan op een onmiddellijk bezoek aan een psychiater. Ik had de pech een onervaren psychiater in opleiding te treffen die m’n samenhangende masker niet kon doorprikken en me met een onderhoudsdosis antipsychotica naar huis liet gaan. Nog een slapeloze nacht erbovenop….M’n laatste nacht thuis was

Steun van de omgeving Ik voelde dat mijn man zich van me terugtrok. Hij had schrik dat zijn nuchtere vrouw de meer alternatieve kant zou opgaan waar hij absoluut niet tegen kan. Dit maakte het voor mij nog zwaarder. Mijn ouders, mijn broer en mijn vriendinnen waren er gelukkig wel. Elke dag (ik geloof één dag uitgezonderd) - en dit bij beide opnamen - kreeg ik bezoek. Dit deed me echt goed, daar ik wegens mijn grote onrust weinig kon doen. Praten en wandelen, dat waren mijn twee grote bezigheden tijdens de vrije momenten. Geleidelijk aan werd ik terug wat stabieler en na vijf maanden ziekteverlof begon ik halftijds

ik werd aangenomen voor een (voltijdse) job die ik echt wou. Voor mijn man was dit een belangrijke stap om zo terug toekomstperspectief te krijgen. Nadat de stress van het werk zoeken en de ergste huwelijkscrisis voorbij was, werd ik terug wat evenwichtiger. De hectische start op mijn nieuwe job heb ik goed doorstaan, hoewel ik erg vermoeid was. Af en toe was er een moeilijkere periode, maar met aanpassing van medicatie doorspartelde ik deze periodes. Ik maakte me af en toe ongerust over de band met mijn dochtertje en of er geen blijvende beschadiging zou zijn omwille van het gebeurde. Als je zelf niet goed in je vel zit, is het immers moeilijk om er helemaal te staan voor een ander. De woorden van mijn vader,

RONDJEHOOFD

7

nl. dat de liefde van een kind onvoorwaardelijk is en dat je telkens opnieuw kansen krijgt, stelden me gerust. Hoe meer tijd er verstreek, hoe meer ik me terug de oude voelde en hoe meer vertrouwen ik terug in alles had. Een derde herval Een goede twee jaar na de start van mijn ziekte voelde ik me weer de oude. Ik werd ook vrijwilliger bij Ups en Downs. Mijn man wou het voorzichtig aandoen en pas na vier jaar vond hij de tijd rijp voor een tweede kindje. Toen ging het echter voor de derde maal fout: ik had mijn stemmingsstabilisator stopgezet omwille van de mogelijke zwangerschap, stress van bouwperikelen in onze nieuwbouw en het tijdsverschil op vakantie naar New York. De combinatie van factoren zorgde opnieuw voor een (lichte) manie. Ik trok zelf aan de alarmbel, maar een opname was opnieuw noodzakelijk. Na een maand wou ik echt naar huis gaan. Eigenlijk net iets te vroeg bleek thuis. Mijn dochtertje was erg rustig als ze op bezoek kwam (zoals haar was opgedragen) en steeds goedgezind. Eens thuis bleek het toch moeilijk om alleen voor haar te zorgen, om haar continue gekwebbel aan te kunnen. Na 2,5 maand ging ik weer aan het werk, net in een piekperiode. Daarom startte ik de eerste maand halftijds en vervolgens voltijds. Ik werd snel weer de oude. Een tweede kind Deze terugval had niet veel gevolgen en we gingen opnieuw voor een tweede kindje. Nu wist ik dat ik pas de stemmingsstabilisator mocht stoppen als ik zwanger was en niet in afwachting van. Het zwanger worden, verliep moeizaam o.a. twee miskramen in het begin van de zwangerschap, tot het uiteindelijk wel goed was. Ik ben dan deeltijds gaan werken om bewust met de zwangerschap te kunnen omgaan, er echt van te genieten. Dit had ik immers te weinig had gedaan bij mijn eerste zwangerschap. Ik werd goed opgevolgd zowel tijdens mijn zwangerschap als nadien en alles is prima verlopen! Het was voor mij en

8

RONDJEHOOFD



LAAT JE LEZEN





mijn man een geruststelling te weten dat die opvolging er was. Het was ook mijn eerste echte kraamperiode thuis. Ik werd thuis in het begin wekelijks tot twee maal per week begeleid door een psychiatrische verpleegkundige van de afdeling moeder en kind en ik had regelmatig contact met mijn psychiater. Ik heb ditmaal echt kunnen genieten van mijn baby’tje en heb haar echt zien opgroeien.

Manisch-depressieve stoornis en een tweede kind

Helemaal hersteld Ik voel me al lang geen zieke meer, alleen iemand die kwetsbaarder is en voldoende rust nodig heeft. Ik werk voorlopig nog steeds deeltijds om volop van mijn kindjes te kunnen genieten. Ze zijn nu negen en bijna drie jaar oud. Het zijn twee leuke dochtertjes om trots op te zijn! Het grote gezin is er niet van gekomen, maar ik voel me op en top mama. Ik voel me ook een mama als alle andere en een mama met tijd en aandacht voor haar kindjes. Ook een manisch-depressieve mama kan een goede mama zijn!

Het eerste kind Ik was al dertig toen ik voor de eerste maal zwanger werd. Mijn man en ik leerden elkaar pas kennen toen ik 26 jaar oud was. Na een vrijage van twee jaar zijn we getrouwd. Nog eens twee jaar later waren we al klaar voor kinderen. We kwamen beiden uit een gezin met drie kinderen. We hadden erover gesproken en waren het erover eens dat als het lot het toeliet, we zeker twee kinderen wilden want eentje vonden we toch geentje. Al meteen na het stoppen met de pil werd ik zwanger. Tijdens mijn zwangerschap bleek al snel dat ik psychisch niet in orde was: ik zat absoluut niet op een roze wolk, maar was depressief en had in mijn hoofd gestoken dat ik geen goede moeder zou zijn. Na de geboorte van mijn kind ging ik van manisch naar depressief naar manisch.

Door Monique (pseudoniem van een vrijwilliger)

LAAT JE LEZEN

9

dat we ons leven zonder al te veel problemen terug op de rails hadden kunnen zetten, vroegen we ons af of we de aandoening naast mijn verandering van werkomgeving ook moesten laten bepalen hoeveel kinderen we op de wereld zetten.

Waarom kiest iemand die na haar eerste zwangerschap gediagnostiseerd is als manisch depressief er bewust voor om nog een tweede kind te krijgen? Dat is de vraag waarop ik jullie in dit artikel een antwoord wil geven: niet eenieders antwoord, wel mijn antwoord.

INZENDINGEN VAN ONZE LEZERS Zoals altijd zijn jullie inzendingen nog steeds van harte welkom op de redactie. Via e-mail op te sturen naar de beide redactieleden. Rebecca Müller, mailadres: [email protected] Wilfried Danschotter, mailadres: [email protected] Of per post naar: Ups & Downs vzw, p/a Tenderstraat 14, 9000 Gent.

“ Ook een manisch-depressieve mama kan een goede mama zijn!”

Gevolgen van de ups en downs Door mijn aandoening verloor ik mijn werk en moest ik op zoek naar een andere werkkring. Ik verloor ook enkele vrienden. Maar dankzij mijn man en mijn (schoon)familie heeft onze zoon naar mijn gevoel niets moeten missen. Het is wel zo dat onze kinderen mijn man eerder als basisouderfiguur zien dan mij: bij hem voelen zij zich altijd veilig. Het viel mij zwaar om bij mijn eerste ups en downs tot het besef te komen dat ik een bipolaire stoornis had: als kind van een manisch depressieve moeder wist ik goed welke problemen de ziekte met zich meebracht en hoe zwaar het op bepaalde ogenblikken kon zijn voor de omgeving. Ik was er mij goed van bewust dat ik levenslang had gekregen, net zoals iemand die epilepsie of suikerziekte heeft. Oorspronkelijk wilde ik al snel na het eerste kind een tweede laten volgen: een jaar verschil tussen twee kinderen was mijn romantisch ideaal. Doordat mijn bipolaire stoornis zich uitte tijdens de eerste zwangerschap en nog duidelijker na de geboorte van het eerste kind, heb ik die wens om snel een tweede kind te krijgen al meteen moeten opbergen. Mijn lichaam en mijn geestelijke toestand lieten mij met moeite toe om voor mijn kind te zorgen, van een tweede kind kon er toen zeker nog geen sprake zijn. Toch een tweede kind Maar de relatie tussen mijn man en mij was even diep gebleven (ze was veranderd maar ook verdiept) en we vonden nog steeds dat één kind niet ideaal was voor het kind zelf. Vermits ik met behulp van lithium vrij snel mijn stabiliteit had hervonden na de eerste periode van ups en downs en

We hadden drie redenen om te beslissen om toch voor een tweede kind te gaan: 1. 2. 3.

We vergeleken ons met allerlei andere koppels die erfelijke ziektes in de familie hadden: buiten de uitzon- deringen waar de erfelijke ziekte in kwestie gevaar inhield voor het leven van het kind zelf of de kwaliteit ervan ernstig beïnvloedde, gaven die koppels hun kinderwens ook niet op. En het leven met een manisch-depressieve moeder was in mijn geval niet bepalend geweest voor de kwaliteit van mijn leven: buiten enkele moeilijke periodes had ik een normale jeugd gehad. We redeneerden dat als één van onze kinderen ook een bipolaire stoornis zou blijken te hebben of een aanver- wante ziekte, wij als ervaringsdeskundigen goed ge- plaatst zouden zijn om hem of haar te leren om met de aandoening te leven op de best mogelijke manier.

De tweede zwangerschap Zo gebeurde het dat toen ons eerste kind twee jaar was, wij opnieuw stopten met voorbehoedsmiddelen. Eens temeer bleek dat wij erg vruchtbaar waren: ik werd meteen terug zwanger. Onder begeleiding van mijn dokter stopte ik tijdens de zwangerschap met mijn stemmingsstabilisator. Dat betekende opnieuw een zwangerschap die ik niet als een roze wolk beleefde, maar het verloop van mijn stemming bleek een perfecte kopie van tijdens de eerste zwangerschap en de periode na de geboorte. Daardoor was alles ditmaal minder bedreigend: we wisten wat we moesten doorstaan en we hadden alle hoop dat de moeilijke momenten weer zouden voorbijgaan.

10

LAAT JE LEZEN

De bevalling Met medeweten van mijn gynaecologe bleef ik na de geboorte van mijn tweede kind tien dagen in de kraamafdeling. Uit koppigheid heb ik toch ook borstvoeding gegeven aan het tweede kind. Ik heb het voor mezelf dan ook tot na het afbouwen van de borstvoeding zonder stemmingsstabilisator moeten volhouden. Eens thuis kon ik op de steun van mijn man en (schoon)familie rekenen om mijn ups en downs binnen de perken te houden. Waar ik tijdens mijn eerste zwangerschap zowat alle boeken over zwangerschap en het opvoeden van kinderen had verslonden en bij het eerste kind erg onzeker was over alles wat de opvoeding aangaat, heb ik na de geboorte van het tweede kind afstand genomen van dat alles en meer mijn instinct gevolgd. Ik kon voor het eerst genieten van een baby en kon me beter uit de slag trekken met twee kleine kinderen dan met het eerste alleen.

“ Tot nu toe is er geen enkele aanwijzing dat mijn kinderen depressieve of manische neigingen vertonen: het lijken gelukkige kinderen die een onbezorgde jeugd genieten. Ik hoop dat het zo blijft, maar que sera, sera! Een compleet gezin Met onze zoon en onze dochter was ons gezin naar ons gevoel compleet. Als we twee kinderen van hetzelfde geslacht hadden gehad, zou ik misschien nog voor een derde kind hebben durven gaan. Gelukkig zijn we niet in de verleiding gekomen, want ik ben er intussen van overtuigd dat twee kinderen in combinatie met buitenshuis werken voor mij het maximum was dat ik aankon. Onze kinderen hebben mij nooit werkelijk depressief of manisch gezien (toch niet van zodra zij het konden beseffen). Het is wel eens gebeurd dat ik kort mijn evenwicht kwijt geraakte in een ruzie of conflict thuis maar door snel tot het besef te komen, heb ik het kunnen oplossen met mij tegenover hen (van zodra ze dit begrepen) en mijn man te verontschuldigen. Zodoende hebben onze kinderen nooit écht beseft dat ik psychisch ziek ben. Ik zeg dikwijls al lachend tegen hen dat ik gek ben en ze weten dat ik actief ben in een zelfzorggroep voor mensen met de bipolaire stoornis. Als ze iets vragen over de aandoening, beantwoord ik hun vragen. Als er een film of debat is over het thema, nodig ik hen uit om eventueel mee te kijken. Que sera, sera! Onze kinderen zijn nu respectievelijk 17 (bijna 18) en 15 jaar oud. Ik betrap me er soms op dat ik hun gedrag observeer om te zien of ze depressieve of manische gedragingen vertonen. Tot nu toe is er geen enkele aanwijzing in die zin: het lijken gelukkige kinderen die een onbezorgde jeugd genieten. Ik hoop dat het zo blijft, maar que sera, sera!

LAAT JE LEZEN

Lang gewacht, ooit gedacht, toch gekomen Het verhaal van Dirk en Wendy en hun dochtertje Lien Wendy en Dirk zijn al jaren trouwe deelnemers aan Ups & Downs Brugge en ze hebben zich ook als Vrijwilligers ingezet voor de groep. Wendy is begin april 2014 bevallen van een dochtertje, Lien. Wendy heeft te kampen met de bipolaire stoornis en ook Dirk heeft al jarenlang ervaring met deze ziekte. Beiden hebben het geluk om een zeer goede psychiater, dr. T, te hebben die Wendy zeer goed begeleid heeft. Dit in overleg met een zeer bekwame gynaecoloog, dr. DC. Goede begeleiding is cruciaal Dirk en Wendy hebben pas stappen ondernomen om hun kinderwens te realiseren nadat ze de juiste behandelaars hadden gevonden om hen in dit proces bij te staan. Wendy moest immers ook een IVF- behandeling volgen om zwanger te geraken. Na een slechte ervaring met een bevooroordeelde gynaecoloog, hadden ze het geluk dr. DC te vinden. Hij was niet bevooroordeeld en benaderde de situatie met een open geest. Ook zij hadden immers recht om hun kinderwens te realiseren. Het is ook van groot belang dat de behandelaars goed met elkaar overleggen en dat de psychiater, de gynaecoloog en eventueel de kinderarts goed met elkaar samenwerken. Wat met medicatie ? Wendy nam depakine als stemmingsstabilisator en zij mocht dit blijven doornemen tijdens haar zwangerschap. Het voordeel van het blijven innemen van de stemmingsstabilisatoren tijdens de zwangerschap en na de bevalling is dat het risico op manie/depressie na de bevalling sterk vermindert. Regelmatige controle van de bloedspiegel van de medicatie is nodig omdat die onder invloed van de hormonen sterk kan fluctueren. Ook Wendy werd tijdens haar zwangerschap van heel dichtbij gevolgd door haar psychiater dr. T.. Borstvoeding Wendy heeft geen borstvoeding gegeven. Dit omdat zij medicatie is blijven doornemen en het kindje door de borstvoeding telkens opnieuw de medicatie binnen zou krijgen. Na de geboorte moest de kleine Lien 24 uur in de couveuse blijven voor observatie. Dit omdat de baby als het ware moet ontgiften van de medicatie die hij heeft opgenomen in de moederbuik. Alles verliep goed voor Lien en na een aantal dagen mocht ze naar huis. Borstvoeding wordt ook vaak afgeraden bij vrouwen met de bipolaire stoornis omdat zij dan een betere nachtrust zouden hebben, gezien tekort aan slaap veelal een risicofactor is op herval. Reacties van omgeving Dirk en Wendy hebben veel steun en begrip gekregen van hun nabije omgeving. Toch betreuren zij dat sommige professionele zorgverstrekkers hen met vooroordelen hebben

behandeld. De omkadering en de zorg in het ziekenhuis tijdens de bevalling was zeer goed, maar de attitude van sommige hulpverleners liet te wensen over. Wendy had geen angsten betreffende de bevalling omdat ze gekozen had voor een Algemeen Ziekenhuis waar ze ook in opname was geweest op de PAAZ- afdeling. Ze kende het ziekenhuis en was er gerust in dat als het fout zou lopen met haar stemming, ze meteen naar de PAAZ afdeling kon verhuizen samen met haar kindje. Gelukkig was dat niet nodig en stelt ze het ook na de bevalling heel goed. Wonder Dirk en Wendy maken zich geen zorgen over het aspect erfelijkheid. Ze weten dat er een verhoogde kans is dat hun kind de aandoening ook zou kunnen ontwikkelen, maar dat hangt van tal van factoren af: omgeving, persoonlijkheid en levensgebeurtenissen. Ze willen niet altijd het slechtste zien en zijn nu dolgelukkig dat hun kleine Lien gezond en wel is. Zij beschouwen dit als een wonder en zijn dankbaar dat ze gezegend zijn met een gezonde dochter. Ze hebben van het begin erin geloofd dat het hen ging lukken om een gezinnetje te stichten. Ze hebben hun droom gerealiseerd. Hun kindje is een extra motivator om zo goed mogelijk te zijn en stabiel te blijven. In hun herstel hebben Dirk en Wendy veel gehad aan het boek van de theoloog, filosoof en psycholoog Jean Monbourquette ‘Hoe vergeven? Vergeven om te genezen – Genezen om te vergeven.”

Ze hebben van het begin erin geloofd dat het hen ging lukken om een gezinnetje te stichten. Ze hebben hun droom gerealiseerd. Hun kindje is een extra motivator om zo goed mogelijk te zijn en stabiel te blijven.

In hun herstel hebben Dirk en Wendy veel gehad aan het boek van de theoloog, filosoof en psycholoog Jean Monbourquette ‘Hoe vergeven? Vergeven om te genezen – Genezen om te vergeven.”

11

Samengaan van zwangerschap en bipolaire stoornis Door Ellen De Cuyper Ik ben de mama van twee geweldige dochters van drie en vrij jaar en krijg nu al vragen als “Waarom moet je naar de dokter? Waarom neem je elke dag pillen?” ” Om niet ziek te worden” geef ik momenteel nog als enige antwoord. Hoe en wanneer ik daar meer uitleg zal over geven, is mij momenteel nog een raadsel. Maar tijd brengt raad. Leven met de bipolaire stoornis Ik leef nu 17 jaar met een bipolaire stoornis en heb na 5 jaar van zeer diepe dalen en vernietigende toppen een nieuwe start kunnen maken. Een behandeling met lithium en een 11 maanden durende opname in een psychiatrisch ziekenhuis waren voor mij het keerpunt in mijn leven. Langzaam heb ik mijn leven terug opgebouwd samen met mijn echtgenoot. Ik heb een diploma behaald en ben beginnen werken. Kort nadien hebben we samen een huis verbouwd en dan was het tijd voor kindjes. Ik heb eerst wel enkele jaren geworsteld met het feit dat onze kinderen 10 tot 15% hebben om dezelfde ziekte te krijgen, iets wat ik niemand toewens. Ik ben er ook van overtuigd dat goede raad van mama een kind met een bipolaire stoornis nooit zal kunnen overtuigen om dezelfde offers te brengen op vlak van levensstijl en het verdragen van bijwerkingen van medicatie als ze de gevolgen van diepe dalen en hoge toppen niet zelf aan den lijve hebben ondervonden.

12

LAAT JE LEZEN

Aanvankelijk was ik dus van mening om beter geen kinderen te krijgen, maar toen kwam mijn biologische klok zich mengen. Ik wou zo graag zelf kinderen. Zorgvuldige planning Mijn psychiater had mij altijd gezegd dat een kind krijgen mogelijk was als we het zorgvuldig zouden plannen. Op zijn aanraden besloten we de lithium, zij het in lagere dosis, aan te houden tijdens de zwangerschap. Het was een afwegen tussen mijn eigen gezondheid en een mogelijk zeldzaam hartprobleem bij de foetus. Daarom werd er op 20 weken een erg nauwkeurige echo gedaan zodat we indien nodig alsnog konden beslissen de zwangerschap af te breken. We wilden niet het risico nemen om een zwaar gehandicapt kind ter wereld te brengen gezien mijn eigen gezondheidstoestand. Dit was gelukkig niet nodig. Maar die echo’s heb ik als twee spannende en zware momenten ervaren. Ik zocht op aanraden van de psychiater op voorhand een gynaecoloog om zeker te zijn dat deze mee achter een mogelijke zwangerschap onder lithium stond en indien nodig een zwangerschapsafbreking op 20 weken. Alles in orde! Een gynaecoloog vinden, stelde in ieder geval al geen probleem. Ik wou graag alle risico’s tot in de details, gestoeld op cijfermateriaal kennen. Vermits op zwangere vrouwen gelukkig geen wetenschappelijk onderzoek wordt gedaan, was dit niet mogelijk. “Ik zal nooit een voetbalploeg vrouwen hebben die onder lithium zwanger worden”, was het antwoord van de psychiater. De cijfers van bipolaire vrouwen die na de bevalling opgenomen worden, maakten mij bang. Maar mijn psychiater heeft mij wel kunnen overtuigen dat het in acht nemen van een aantal leefregels, het risico op postnatale problemen aanzienlijk kon verlagen. Ik heb tijdens mijn zwangerschap ook regelmatig slaapmedicatie genomen omdat de psychiater het belangrijk vond dat ik een goede nachtrust had. Bevalling De bevalling was bij mijn twee dochters een fantastische ervaring. Het was twee keer een relatief snelle natuurlijke bevalling zonder verdoving. Ik liet de borstvoeding voor wat het was om onmiddellijk na de bevalling te starten met een hoge dosis lithium. Mijn psychiater vertelde me dat ik de eerste voeding in bevallingskamer wel zelf kon te geven. Daar heb ik nog altijd een mooie herinnering aan. Ik probeerde zo snel mogelijk terug voldoende te slapen en een regelmatig dagritme aan te houden. Op de kraamafdeling vond ik dit erg moeilijk met zoveel huilende baby’s bij mekaar. De nachtverpleegster had ook niet de mogelijkheid om de baby even van mij over te nemen. Daarom ben ik bij mijn tweede dochter poliklinisch bevallen, wat voor mij een betere oplossing was. De eerste weken thuis had ik hulp van een kraamverzorgster zodat ik ook overdag wat kon rusten. Mijn man hielp ook waar mogelijk bijvoorbeeld door het kraambezoek ’s avonds op tijd naar huis te sturen. Zelf kon ik dat moeilijk over mijn lippen krijgen. In heel die periode zijn opstoten gelukkig uitgebleven. Ik ervoer de nabije

A LA CARTE

opvolging van psychiater en gynaecoloog in die tijd wel als een enorme steun. De zwangerschappen, bevallingen en het post-partum zijn bij mij veel meer gepland en minder zorgeloos verlopen als bij andere mama’s. Door het feit echter dat ik heel deze periode op een gezonde manier heb doorgemaakt, was het voor mij op deze manier meer dan de moeite waard!

Lezersbrief

Opmerking: De teksten voor publicatie dienen steeds een tweetal maanden vóór de druk van ons tijdschrift ingediend te worden. Vandaar dat er soms nog data ontbreken in de programma’s of er helemaal nog geen programma’s ter beschikking werden gesteld door de plaatselijke zelfzorggroepen. Hiervoor kun je steeds terecht bij de vermelde contactpersonen. Raadpleeg ook de website www.upsendowns.be.

naar aanleiding van oproep voor bijdragen rond zwangerschap en kinderwens

AALST / LEDE

Geachte,

Waar? Ontmoetingscentrum ’t Evenwicht Rammelstraat 8 - 9340 Lede

Betreffende ‘bipolaire mensen die ‘worstelen’ met een kinderwens’ Het leven van een MD-patiënt moet in zijn individuele context geplaatst worden en weerstand bieden aan de gemakkelijke optie van een allesverklarende biologie. MD-patiënten moeten zorgvuldig gescheiden worden van vage nutteloze begrippen als bipolaire spectrumstoornis. Hebben clinici daar tegenwoordig voldoende tijd voor? Het wegretoucheren van de persoonlijke geschiedenis en individualiteit vind ik zeer pijnlijk. Maar de farmaceutische industrie staat klaar met hun pillen, ook voor kinderen! ‘Bipolair’ is nu het etiket voor het lijden van een nieuwe generatie. Tegenwoordig worden Oscars gewonnen door films over psychotische mensen. Goede en toegankelijke literatuur is beschikbaar. Behandelmethoden genoeg, de zoektocht naar de ‘juiste’ is een ander verhaal. En hoe zit het met de bredere maatschappelijke context? De nieuw samengestelde gezinnen bijvoorbeeld! Is er veerkracht genoeg bij het jonge koppel en hun omgeving om dat kindje te laten opgroeien in een sfeer van dramatische afwisseling van stemmingen? Het ene moment in de steek gelaten, het andere moment aanbeden? Een vervelende, wrede onvoorspelbaarheid. Begripsverwarring alom. Bipolaire stoornis zou een ‘lichtere variant’ zijn van MDS. Het blijft een naargeestige prognose! Zelf ben ik laat gediagnosticeerd, kinderen waren er dus al. Misschien werd een postnatale depressie niet erkend? Ik was niet visionair en peuterde destijds niet in de familiestambomen. Met DNA, chromosomen en genen waren ze in mijn omgeving niet in de weer! Maar ik heb dus kinderen en kleinkinderen en zal toch steeds opnieuw manieren moeten vinden om verder te leven. Een bitterzoete bezigheid! Vriendelijke groeten, Viviane

Wegbeschrijving: Het ontmoetingscentrum ‘t Evenwicht bevindt zich in een woonhuis met een glazen deur recht tegenover de Markt van Lede. Opgelet! De Rammelstraat is eigenlijk een deel van de Wichelsesteenweg. De locatie bevindt zich op de grote baan in richting Wichelen, tussen de Belfius bank en de apotheek. Gelieve niet aan te bellen aan het huis nummer 8 (Beschut Wonen). Op de deur zal er een aanduiding met het logo van Ups & Downs hangen, maar met verwijzing naar de ingang achteraan aan het gebouw via een klein straatje tussen bank en gebouw. Wanneer? De bijeenkomsten vinden telkens plaats op elke tweede dinsdag van de maand. Vanaf 19.00 uur tot 21 uur (met pauze). • In juni is er geen vergadering maar heeft er een gezamenlijke uitstap plaats op zaterdag 21 juni in de na middag. Verdere details worden nog gemeld op de bijeenkomsten. • In juli en augustus zijn er geen bijeen komsten, maar een welverdiend verlof. • Zondag 9 september 2014: Naar jaar lijkse traditie blikken we even terug naar de voorbije vakantieperiode. Tijd voor vakantieverhalen en blij weerzien van lotgenoten. Contactpersonen: Gelieve te bellen na 20 uur. Rebecca: 09 228 10 57 Patrick: 09 329 80 28 E-mail: [email protected]

UPS & DOWNS GROEPEN

13

ANTWERPEN

GEEL

Waar? Cultureel Centrum Berchem Driekoningenstraat, 2600 Berchem

Waar? De vergaderingen gaan door in cultuurcentrum “De werft”, Werft 32 2440 Geel. www.dewerft.be, op 5 min. wandelafstand van de markt. Bereikbaarheid : via De Lijn - halte Geel Werft (nabij CC), via trein CC ligt op 7 min. wandelafstand of via buslijn 490 Turnhout – Aarschot. Voor de auto is er een betalende parking in de nabijheid

Wanneer? Elke derde woensdag van de maand, telkens van 19.00 tot 22.00 uur (met pauze). • Woensdag 18 juni 2014: We delen met elkaar wat voor ons ontspanning bete kent. Waar kan je echt van genieten? • Juli en augustus 2014: Geen bijeen komsten, maar een welverdiende vakantie. • Woensdag 17 september 2014: Naar jaarlijkse traditie kijken we even terug naar de voorbije vakantieperiode. Tijd voor vakantieverhalen en blij weerzien van lotgenoten. Contactpersonen: Johan: 0495 53 85 80 E-mail: [email protected]

BRUGGE Waar? Hof van Watervliet Oude Burg 27, 8000 Brugge (laatste ingang, in zaal 2) Wanneer? In principe elke laatste zondag van de maand van 14.00 tot 17.00 uur (met pauze). • Zondag 22 juni 2014: Geen vergade ring maar een gezamenlijke uitstap. Bezoek aan het Chocolademuseum van Brugge. Verdere details worden gemeld op de bijeenkomsten. • In juli en augustus zijn er geen bij eenkomsten. • Zondag 28 september 2014: Naar jaarlijkse traditie blikken we even terug naar de voorbije vakantie periode. Tijd voor vakantieverhalen en blij weerzien van lotgenoten. Contactpersonen: Dirk & Wendy: 050 82 04 35 (tussen 18.00 - 20.00 uur) Pierre: 0491 07 31 17 (na 19 uur) Wilfried: 0478887501 (tussen 18.00 - 20.00 uur) E-mail: [email protected]

Wanneer? Elke eerste donderdagavond van de maand van 19 uur tot 21.30 uur (met pauze),tenzij anders vermeld. • Donderdag 5 juni 2014: Een positieve kijk op het leven met een psychische kwetsbaarheid. • In juli en augustus komen we bijeen voor een gezellige babbel op volgende data: donderdag 3 juli 2014 en op donderdag 7 augustus 2014 telkens om 19 uur, afspraak aan ingang CC de Werft Geel. • Donderdag 4 september 2014: Ervaringen delen over de voorbije vakantieperiode en verwelkoming van nieuwe lotgenoten. Contactpersonen: Erika : 03 651 66 60 na 20 uur (niet in het weekend) Erik : 014 75 51 46 na 20 uur en in het weekend E-mail: [email protected]

GENT Waar? In de kantoren van de Vlaamse Vereniging voor Geestelijke Gezondheid (VVGG), Tenderstraat 14, 9000 Gent (dicht bij het Sint-Pietersstation: als je met je rug naar het station staat, is het de eerste straat links en daarna de eerste straat rechts). Wanneer? We zien elkaar telkens de derde donderdag van de maand om 19.30 uur (uitzonderingen worden uitdrukkelijk vermeld). • Zaterdag 28 juni 2014 (dus niet op

14

A LA CARTE

UPS & DOWNS GROEPEN

donderdag) van 14u00 tot 16u00: Experimenteren met Santina. We maken een schilderij en/of tekening omtrent de bipolaire stoornis of chronische depressie. Groepslid en beeldende kunstenares Santina biedt ons daarvoor de plaats, het materieel en helpt ons om vorm te geven aan onze gedachten. Tussendoor maken we tijd voor een drankje. Wie wil, mag zelfgemaakte taart of cake meebrengen voor bij het drankje. • Geen vergaderingen in juli 2014, maar een welverdiend verlof. • Donderdag 28 augustus 2014 (uit zonderlijk de vierde donderdag): Interactief gesprek over vakantie: wat houdt dit in voor ons? Hoe gaan we ermee om? Nemen we wel vakantie? Dit onderwerp is actueel nu de zomervakantie op zijn einde loopt. • Donderdag 18 september 2014: Voor stelling van Aanloophuis Poco Loco: Een plek voor ontmoeting en initi atief. Het aanloophuis is net verhuisd naar de Lange Violettestraat 209. Dit huis stelt zijn deuren open voor mensen met een psychosociale kwetsbaarheid en hun omgeving. Poco Loco betrekt actief buren, vrienden, familie en andere geïnteresseerden bij zijn werking. De dagelijkse werking en de werkgroep ervarings delen worden voorgesteld. Contactpersonen: (bellen na 20 uur a.u.b.) Charis: 09 253 26 09 Els: 09 219 08 68 Hilde: 09 329 80 28 E-mail: [email protected]

HASSELT Waar? Cultureel Centrum Hasselt, Kunstlaan 5, 3500 Hasselt. Wanneer? Bijeenkomsten op elke derde maandag van de maand, telkens van 20.00 tem 22.00 uur. Er zijn infomomenten en gespreksmomenten. • Maandag 16 juni 2014: • In juli en augustus zijn er geen bij eenkomsten, maar een welverdiende vakantie. We hervatten de vergaderin gen op maandag 15 september 2014.

Contactpersonen: Franci: 0487 47 08 82 Patrick: 011 25 63 62 E-mail: [email protected]

LEUVEN Waar? Jeugdherberg “De Blauwput”, Martelarenlaan 11A, 3010 Leuven (achterzijde van station) – wegbeschrijving op www.leuven-hostel.com. Gratis parkeerplaatsen op 5 minuten afstand op het Becker Remy-plein in Kessel-Lo of betalende parking onder het station. Wanneer? Elke tweede zondag van de maand van 14 tot 17 uur (met pauze). • Zondag 15 juni 2014: “Familie Plat form bij GGZ”: Wat? Wie? Een bijdrage van Nora en Olivia. • Op zondagen 13 juli en 10 augustus treffen geïnteresseerden elkaar om 14 uur aan De Blauwput voor een lotgenoten-babbel in het Leuvense. • Zondag 14 september 2014, eerste bijeenkomst van het najaarprogramma: Psychische kwetsbaarheid en ouder schap, uiteenzetting door psycholo gisch consulente mevrouw A. Stuer. Contactpersonen: Lieve: 016 25 43 39 (vanaf 20 uur en in het weekend) Erik :014 75 51 46 (vanaf 20 uur of in het weekend) E-mail: [email protected]

ROESELARE Op 22 mei 2014 start er een nieuwe Ups & Downs lotgenotengroep voor patiënten en familieleden in Roeselare. Waar? Cultuurcentrum De Spil H. Spilleboutdreef 1, Roeselare 8800 Lokaal: Groen lokaal (eerste verdieping) Wegbeschrijving: Met de wagen via Brugge (E40): In Brugge de E40 verlaten en de E403 opdraaien richting Kortrijk. Doorrijden tot afrit n° 6: Roeselare-Izegem: links



afdraaien en de N36 volgen richting Roeselare. Blijf op de N36 tot de 4de lichten, dit is het kruispunt met Meensesteenweg (baan Menen-Roeselare). Rechts de Meensesteenweg indraaien richting Roeselare centrum. Na +/- 1 km.: aan rondpunt 1ste straat rechts volgen: na 200 meter bereik je De Spil (rechterkant H. Spilleboutdreef) Wanneer? Elke derde donderdag van de maand vanaf 19.00 uur tot 21.30 uur (met pauze). • Donderdag 19 juni 2014: Bipolaire stoornis en depressie, hoe herken je ze? Hoe moet je hiermee rekening houden met de vakantie in het verschiet. • In juli en augustus zijn er geen bijeenkomsten, maar een welverdiende vakantie. • Donderdag 25 september 2014: Lezing door Dr. Tom Festjens, Psychiater, coördinator PsychO2: ‘Bipolaire stemmingsstoornis: moeilijke herkenning, moeilijke behandeling?’ Contactpersonen: Geert:051 62 34 51 (iedere werkdag tussen 19 en 20 uur niet bereikbaar in het weekend) Rebecca: 09 228 10 57 - 0486 61 44 10 (na 20 uur)

WILLEBROEK / MECHELEN Waar? CC De Ster - Torenstraat 6 - 2830 Willebroek.

• •

A LA CARTE

Vervolg van het bekijken van de DVD Te Gek. Partners welkom. In juli en augustus zijn er geen bijeenkomsten, maar gaan we in groep naar Parkpop in de Botanique in Mechelen. Data: 31 juli en 28 augustus 2014. Vrijdag 26 september 2014: heel veel bipolaire en depressieve mensen doen aan vrijwilligerswerk. Welke organisatie past het beste bij jou? Wat zijn interesses, voorkeuren, kwaliteiten en motieven? We gaan aan de hand van vragenlijsten op onderzoek.

Contactpersonen: Katrien: 0478 62 43 55 E-mail: [email protected] Marie-Anne: 0475 81 86 25 E-mail: [email protected]

ALTIS

In deze regio bestaat er geen Ups & Downs groep meer. We verwijzen door naar de naburige groepen in Lede, Leuven of Mechelen. Er bestaat wel een Franstalige vereniging ‘Le Funambule’ in Brussel (groupe d’entraide pour et par les personnes bipolaires et leur entourage).

Altis is een lokale zelfhulpgroep in Dendermonde voor mensen die te kampen hebben met depressie.

Waar? Dans les locaux de l’Équipe TELA, Chaussée de Louvain, 399, 1030 Bruxelles (Schaerbeek entre les places Dailly et Meiser)

Wanneer? In principe elke tweede maandag van de maand om 19 uur 30. Meer informatie bij de contactpersonen.

Wanneer? De vergaderingen (in het Frans) vinden plaats elke tweede donderdag van de maand vanaf 19.30 tot 21.30 uur (onthaal vanaf 19.00 uur).

Waar? CM-ontmoetingscentrum ‘De Boomgaard’ (ingang Papiermolenstraat), Bogaerdestraat 33, 9200 Dendermonde

Contactpersonen: Donalt: 052/42.26.24 Magda: 052/47.05.39 Rita: 09/348.59.67 Algemene gsm: 0486 15 41 01 Kelly: [email protected] Info : www.altis-depressie.org of mail naar [email protected]

BESTE HULPVERLENERS... Jullie worden vriendelijk verzocht om dit tijdschrift ter beschikking te leggen van de patiënten die te maken hebben met de bipolaire stoornis of unipolaire depressie. Dit kan als aanvulling dienen op de door u gevoerde therapie en is tevens een waardevolle ondersteuning voor het aanvaardingsproces van de betrokken patiënten.

ANDERE ZELFZORGGROEPEN:

15

BRUSSEL: LE FUNAMBULE

Contactpersonen: Accueil téléphonique : 0492 56 79 31 Le Funambule Asbl , Place Ph. Werrie, 25/ 6, 1090 Jette E-mail :[email protected] Website : www.funambuleinfo.be

Wegbeschrijving: het CC De Ster bevindt zich in de straat recht tegenover kerk. Er is een gratis parking op de hoek. Het station (trein Mechelen-Sint-Niklaas) is op 5 min wandelen (via Stationsstraat en Kerkstraat) - bushalte lijn 286 - 287 aan kerk. Wanneer? Elke laatste vrijdag van de maand van 19 uur 30 tot 22.00 uur (tenzij anders vermeld). • Vrijdag 27 juni 2014: Samenwerking met Similes.

UPS & DOWNS GROEPEN

Uit sympathie en met financiële steun van: