R15.00030 Ü
Ľ
ivi t
B E Z O E K A D R E S
P O S T A O R E S
T
î
Raadhuisstraat 1
Postbus 109
9301 AA Roden
9300 A C Roden
b
N O O R D E N V E L D
N TE
î
W E B S I T E / E M A I L
T E L E F O O N
t www.gemeentenoordenveld.nl postbus@g
Ť T 14 050
ŕd^ênverarnir-
—
nte NOORDİÑVÊLDİ
Aan de Raad van de gemeente Noordenveld
archief
UW
B R I E F
V A N
O N D E R W E R P
UW
K E N M E R K
O N S
K E NM
E R K
U15 03228
J O G G Noordenveld
R O D E N
9 april 2015
Geachte heer/mevrouw, Vorig jaar hebben we samen met alle andere Drentse gemeenten het Convenant Gezond Gewicht ondertekend. Door de ondertekening van het convenant hebben we officieel de status van J O G G gemeente gekregen. J O G G staat voor Jongeren Op Gezond Gewicht. Doel van het convenant is de stijging van (ernstig) overgewicht onder kinderen en jongeren tegen te gaan door de gezonde keuze gemakkelijk, aantrekkelijk en vanzelfsprekend te maken. In deze brief kunt u meer lezen over waarom we J O G G gemeente zijn geworden en over ons plan van aanpak. Waarom J O G G gemeente? Overgewicht is een van de meest ernstige bedreigingen van de volksgezondheid op dit moment. De helft van alle Nederlanders en gemiddeld een op de zeven kinderen heeft overgewicht. Op jonge leeftijd heeft overgewicht niet alleen een negatief effect op de individuele gezondheid, maar ook grote gevolgen voor de maatschappelijke ontwikkeling van een kind. Uit onderzoek van G G D Drenthe blijkt, dat het percentage jongeren en kinderen in Noordenveld met overgewicht nog steeds toeneemt. 0
overgewicht is toegenomen van '\4J A
Het
percentage groep 7 leerlingen
bijvoorbeeld
met
(ernstig)
0
in 2011 naar 19,2 7o in 2014.
Ook het aantal leerlingen in groep 7 en klas 2 met ondergewicht neemt verder toe. Reden genoeg dus om dit toenemende probleem structureel 'te lijf te gaan' en aan de slag te gaan met JOGG. Plan van aanpak J O G G Noordenveld Met de J O G G methode willen we onze kinderen en jongeren op gezond gewicht brengen en houden. De J O G G methode is een lokale, wijkgerichte, integrale en duurzame aanpak die voldoende bewegen en gezond(er) eten als norm hanteert. U kunt hierbij denken aan (meer aandacht voor) voldoende beweging en gezonde voeding, betere sport en speelfaciliteiten en voorlichting aan ouders/verzorgers.
U15.03228 Bijlagen: 1
Bij de uitvoering van de J O G G methode is samenwerking tussen lokale maatschappelijke partijen en het bedrijfsleven de rode draad. Zij werken samen om gezond eten en voldoende bewegen gemakkelijk en aantrekkelijk te maken. Voor J O G G Noordenveld maken we zoveel mogelijk gebruik van lokale samenwerkingspartners en structuren, omdat de kans op succes en inbedding dan het grootst is. Een stuurgroep, twee J O G G regisseurs en onze sport- en cultuurcoaches zetten zich in om lokale partijen te verbinden en te verleiden zich samen in te zetten voor gezonde kinderen in Noordenveld. In de bijlage vindt u het plan van aanpak J O G G Noordenveld. In het plan kunt u meer lezen over onder andere de J O G G methode, de gezondheid van de kinderen en jongeren in Noordenveld en onze globale ideeën over de invulling van J O G G in Noordenveld. Samen met studenten van de Hanzehogeschool Groningen werken we het plan verder uit in jaarplannen. Meer informatie Wanneer u nog vragen heeft, neem dan gerust contact op met de heer Noël Weisenbach van de vakgroep Welzijn, Onderwijs en Sport via telefoonnummer 14 050. Met vriendelijke groet,
J.H. Bakker, secretaris
JãŝM^
jongeren op gezond gewicht Startdocument JOGG Noordenveld 2015-2016
JOGG-regisseurs Noordenveld Maart 2015
Inhoudsopgave
1. Inleiding
1
2. Jongeren Op Gezond Gewicht
3
2.1
Inleiding
3
2.2
J O G G methode
4
2.3
Hoe g e z o n d i s N o o r d e n v e l d ?
5
2.3.1
Overgewicht en ondergewicht
5
2.3.2
Voeding
6
2.3.3
Bewegen
7
3. Plan van aanpak
8
3.1
Inleiding
8
3.2
D o e l g r o e p e n J O G G Noordenveld
8
3.3
G e o g r a f i s c h g e b i e d J O G G Noordenveld
9
3.4
D o e l s t e l l i n g e n J O G G Noordenveld
9
3.5
Activiteiten J O G G Noordenveld
10
3.5.1
B e s t a a n d e J O G G activiteiten
11
3.5.2
V o o r s t e l p r o g r a m m a 2015-2016
11
3.6
B e t r e k k e n private partijen
13
3.7
O r g a n i s a t i e e n inbedding J O G G N o o r d e n v e l d
14
3.8
W e t e n s c h a p p e l i j k e begeleiding e n evaluatie
15
4. Hoe nu verder?
17
1.
Inleiding
Overgewicht is een van de meest ernstige bedreigingen van de volksgezondheid op dit moment. De helft van alle Nederlanders en gemiddeld een op de zeven kinderen heeft overgewicht. De kindertijd is een belangrijke fase voor ontwikkeling van overgewicht en obesitas (ernstig overgewicht). Wanneer kinderen al vroeg in hun leven relatief zwaar zijn, is hun kans op overgewicht en obesitas op latere leeftijd veel groter dan bij kinderen die in de eerste levensjaren geen (ernstig) overgewicht hebben. Het is dus van belang om zo vroeg mogelijk in de ontwikkeling van kinderen te beginnen met het aanleren van gezond gedrag. Op jonge leeftijd heeft overgewicht niet alleen een negatief effect op de individuele gezondheid, maar ook op de maatschappelijke en sociale ontwikkeling van een kind. Omdat kinderen de toekomst zijn, hebben 26 partijen uit het bedrijfsleven, lokale en rijksoverheden en het maatschappelijk veld zoals het ministerie van VWS, GGD Nederland, Hartstichting, NOC*NSF en NISB het Convenant Gezond Gewicht ondertekend. Het doel van het convenant is de stijgende trend van overgewicht bij kinderen en jongeren om te buigen in een daling door de gezonde keuze gemakkelijk, aantrekkelijk en vanzelfsprekend te maken. Een onderdeel van het convenanťis Jongeren Op Gezond Gewicht (JOGG). De JOGG methode stimuleert een gezonde jeugd in een gezonde omgeving. JOGG is de Nederla ndse va ria nt op de bewezen effectieve Fra nse methodiek EPODE (Ensemble Prévenons l'Obésité Des Enfa nts). De methode is da a r a l ja ren zeer succesvol en het overgewicht va n jongeren is met bijna de helft teruggedrongen. Bij de uitvoering va n de JOGG methode is sa menwerking tussen loka le ma a tscha ppelijke pa rtijen en het bedrijfsleven de rode dra a d. Zij werken sa men om gezond eten en voldoende bewegen gemakkelijk en a a ntrekkelijk te ma ken. De JOGG methode is geen project, ma a r een structurele aanpak die helpt om die sa menwerking te verbreden. Bovendien helpt de methode om tijdelijke en versnipperde a ctiviteiten te bundelen en in te bedden in de loka le sa menleving. Uit onderzoek (GGD Drenthe, 2014) blijkt, da t het percenta ge kinderen en jongeren in Noordenveld met overgewicht nog steeds toeneemt. Bovendien zijn voldoende beweging en een gezonde leefstijl onderdeel va n de besta a nde en nieuwe beleidsa genda 's Sport, Bewegen en Gezondheid en is deelna me a a n de JOGG methode expliciet opgenomen in het Pla n va n Aa npa k Sport- en Cultuurcoa ches Noordenveld 2014 t/m 2016. Reden genoeg dus voor het college va n Noordenveld om dit toenemende probleem structureel 'te lijf te ga a n' en a a n de sla g te ga a n met de JOGG methode. Da a rom is de gemeente Noordenveld in 2014 JOGG gemeente geworden en heeft zij een sa menwerkingsovereenkomst getekend met JOGG Nederla nd. Dit is het sta rtdocument va n JOGG Noordenveld. In dit document kunt u meer lezen over de JOGG methode, overgewicht in Noordenveld en onze globa le ideeën over de invulling va n JOGG in Noordenveld. Dit document ga a n we (JOGG regisseurs Noordenveld) bespreken met beoogde partners en a ndere bela nghebbende pa rtijen om hun ideeën over JOGG Noordenveld te inventariseren. 1
Het gewenste eindresultaat is een breed gedragen plan van aanpak voor JOGG Noordenveld voor de periode 2014 tot en met 2016. Voor elk jaar maken we een activiteitenplan en op basis van evaluatie en monitoring bekijken we of we onze plannen moeten aanpassen.
2
2.
Jongeren Op Gezond Gewicht
2.1 Inleiding In de afgelopen dertig jaar zijn overgewicht en obesitas flink toegenomen. Onder kinderen is overgewicht de laatste drie decennia meer dan verdubbeld. De laatste jaren is de stijging afgevlakt. Op dit moment heeft *\4 Zo van de Nederlandse jeugd van 2 tot 21 jaar overgewicht, waarvan 2 Zo obesitas. Meisjes hebben vaker overgewicht dan jongens: 15 7o versus 13 /). Overgewicht komt vaker voor bij jongeren die afkomstig zijn uit gezinnen met een lage sociaal economische status, jongeren van allochtone afkomst en eenoudergezinnen (Nationaal Kompas Volksgezondheid, 2012). 0
0
0
0
Overgewicht en obesitas ontstaan vaak door een verstoorde energiebalans: mensen eten teveel in relatie tot hoeveel ze verbruiken. Kinderen met overgewicht en obesitas hebben een verhoogd risico op overgewicht op latere leeftijd en daardoor een grotere kans op gezondheidsklachten zoals glucose-intolerantie, verhoogde bloeddruk en hart- en vaatziekten (Visscher, Van Bakel en Zantinge, 2013). Naast fysieke problemen kan overgewicht op jonge leeftijd ook leiden tot psychosociale problemen zoals eenzaamheid, lage zelfwaardering, verdriet en gespannenheid (Singh, Mulder, Twisk, van Mechelen en Chinapaw, 2008). Behalve overgewicht is ook ondergewicht een toenemend probleem onder kinderen en jongeren. Ondergewicht kan ontstaan door verminderde eetlust, moeite met eten, een verstoorde stofwisseling, een ernstige ziekte, extreem lijnen, anorexia nervosa, boulimie of door een negatieve energiebalans. Bij kinderen die onvoldoende eten, gaat de conditie achteruit, de weerstand neemt af en de kans op botbreuken en botontkalking neemt toe. Er zijn richtlijnen (Richtlijnen Goede Voeding, Gezondheidsraad) en normen (Nederlandse Norm Gezond Bewegen , NNGB) die aangeven wat gezond eet- en beweeggedrag is. Veel Nederlandse kinderen voldoen niet aan deze richtlijnen en normen. Slechts 1 tot 2 procent van de Nederlandse kinderen van 7 tot 18 jaar haalt de aanbeveling voor groenten (150 - 200 gram per dag) en 3 tot 14 Zo haalt de aanbeveling voor fruit (2 stuks per dag). De consumptie van zoete dranken is daarnaast hoog: gemiddeld krijgen kinderen 130 kilocalorieën per dag binnen uit zoete dranken (Van Rossum, Fransen, Verkaik-Kloosterman, Buurma-Rethans en Ocké, 2011). Deze dranken zijn weinig voedzaam: ze leveren wel calorieën maar weinig tot geen voedingsstoffen. Ook het voldoende bewegen van kinderen en jongeren kan beter: î7,î Zo van de Nederlandse kinderen van 4 tot 11 jaar en 17,8 7o van de 12- tot 17-jarigen voldoet aan de NNGB (Hildebrandt, Bernaards en Stubbe, 2013). 1
0
0
0
Vanuit de wetenschap dat overgewicht op jonge leeftijd gezondheidsrisico's op latere leeftijd tot gevolg hebben, zijn preventieprogramma's zich steeds meer gaan richten op kinderen en jongeren. Door in te zetten op een gezondere omgeving en verandering van gewoontes en gedrag wat betreft voeding en beweging proberen we over- en ondergewicht van kinderen en jongeren tegen te gaan. Dit heeft onder andere geleid tot een aantal gezamenlijke activiteiten en programma's.
1
Nederlandse Norm Gezond Bewegen voor jeugdigen (jonger dan 18 jaar): Dagelijks één uur matig intensieve lichamelijke activiteit
3
Succesvolle activiteiten om overgewicht te voorkomen en te bestrijden staan nooit op zichzelf, maar worden altijd in samenhang aangeboden. Ook moeten deze activiteiten structureel worden ingezet. Daarbij geldt: hoe jonger het kind, hoe beter. In de aanpak moeten daarom ook de ouders betrokken worden. De JOGG methode is hiervoor een goed hulpmiddel. In het vervolg In het vervolg van dit hoofdstuk kunt u meer lezen over (de doelstellingen van) de JOGG methode en gaan we in op de vraag hoe gezond de kinderen in Noordenveld zijn. Wanneer mogelijk maken we hierbij een vergelijking met kinderen in Drenthe en de rest van Nederland.
2.2 J O G G methode Om het overgewicht in Noordenveld 'te lijf te gaan', gaan we de komende jaren aan de slag met de JOGG methode. De JOGG methode is een lokale, wijkgerichte, integrale en duurzame aanpak die voldoende bewegen en gezond(er) eten stimuleert onder de grootste risicogroepen, ledereen in een stad, dorp of wijk zet zich in om gezond eten en bewegen voor jongeren gemakkelijk en aantrekkelijk te maken. Jongeren (0-19), hun ouders en hun omgeving staan hierbij centraal. Niet alleen ouders en gezondheidsprofessionals investeren in een gezonde leefstijl van de kinderen, maar bijvoorbeeld ook winkeliers, bedrijven, scholen en de gemeente zelf. ledereen in een stad, dorp of wijk zet zich in om gezond eten en bewegen voor jongeren gemakkelijk en aantrekkelijk te maken. Dit resulteert in een meerjarige aanpak met allerlei activiteiten onder de paraplu van JOGG die een gezonde leefstijl bevorderen. U kunt hierbij denken aan (meer aandacht voor) voldoende beweging en gezonde voeding, betere sport- en speelfaciliteiten en voorlichting aan ouders. Om de activiteiten zo aantrekkelijk mogelijk te maken voor de doelgroep, sluiten ze zoveel mogelijk aan op de belevingswereld van kinderen, jongeren en ouders/verzorgers. Een succesvolle JOGG aanpak kan bijdragen aan realisatie van de ambities die gemeenten hebben op het gebied van de jeugddecentralisatie; een succesvolle JOGG aanpak kan bijvoorbeeld leiden tot een afname van het aantal kinderen in de jeugdzorg. Het hoofddoel (programmadoel) van JOGG Nederland is als volgt: De stijgende trend van het percentage kinderen en jongeren van 0-19 jaar met overgewicht en obesitas omzetten in een daling. Naast het terugdringen van het percentage kinderen en jongeren van 0 tot 19 jaar met (ernstig) over- en ondergewicht heeft de JOGG methode de volgende subdoelen: 1. Een aanzienlijke toename van het percentage kinderen dat voldoet aan de Nederlandse Norm gezond Bewegen. 2. Een aanzienlijke afname van de inname van gezoete dranken en een toename van water drinken. 3. Een aanzienlijke toename van het aantal kinderen dat 's ochtends ontbijt. 4. Een aanzienlijke toename van de dagelijkse inname van groente en fruit. 5. In elke omgeving (wijk, school, thuis en zorg) is een gezond aanbod aanwezig en elke omgeving stimuleert bewegen.
4
De JOGG methode is gebaseerd op vijf pijlers: 1. Politiek-bestuurtijk draagvlak. Gezond gewicht, als onderdeel van een gezonde leefstijl, heeft een belangrijke plaats in het collegeprogramma. Burgemeester en wethouders zijn enthousiast, bekend met en betrokken bij de JOGG-beweging. 2. Publiek-private samenwerking. Lokale bedrijven zijn nauw betrokken bij de JOGG aanpak. Zo denken ze bijvoorbeeld mee in het projectteam, leveren ze communicatiekracht en dragen zij financieel bij aan activiteiten. 3. Sociale marketing. 'Gezondheid verkopen als een mooie spijkerbroek', daar draait het om bij sociale marketing. Een JOGG gemeente past de principes van sociale marketing toe op de lokale situatie. Dit resulteert in activiteiten die aansluiten bij de belevingswereld van de doelgroep. 4. Wetenschappelijke begeleiding en evaluatie. Een JOGG gemeente gebruikt de meest effectieve interventies en meet het effect hiervan. Daarnaast wordt het proces gemeten en waar nodig bijgestuurd. Uiteraard wordt ook de BMI van de kinderen gemeten. 5. Verbinding preventie en zorg.
JOGG Drenthe Landelijk stabiliseert het percentage kinderen en jongeren, maar dat is in Drenthe nog niet het geval. Om ook hier het tij te keren hebben Vereniging van Drentse Gemeenten, de provincie Drenthe en GGD Drenthe de handen ineen geslagen: Als eerste provincie in Nederland hebben alle gemeenten in Drenthe zich aangesloten bij JOGG. Dit heeft onder andere geleid tot een aantal gezamenlijke activiteiten en programma's. In 2014 was de Gezonde Avond4Daagse op veel plaatsen in Drenthe en in 2015 is fietsen naar school een van de gezamenlijke thema's.
2.3 Hoe g e z o n d is N o o r d e n v e l d ? Hoe ontwikkelt over- en ondergewicht zich in de gemeente Noordenveld? En hoe verhouden de cijfers in de gemeente Noordenveld zich tot die van andere gemeenten in Drenthe? In deze paragraaf krijgt u antwoord op deze vragen. Voor de beantwoording van deze vragen hebben we gebruik gemaakt van gegevens uit het elektronisch kind dossier voor kinderen uit groep 2 en 7 van het basisonderwijs en jongeren uit klas 2 van het voortgezet onderwijs. Deze paragraaf sluiten we af met het eet- en beweeggedrag van onze kinderen en jongeren.
2.3.1 O v e r g e w i c h t e n o n d e r g e w i c h t GGD Drenthe doet onderzoek naar overgewicht en obesitas onder jongeren in Drenthe. Gemeenten krijgen cijfers over overgewicht en obesitas van leerlingen in groep 2, 7 en klas 2 van het voortgezet onderwijs. Het is de bedoeling dat GGD Drenthe dit onderzoek jaarlijks gaat doen. Net zoals overgewicht is het op tijd signaleren van ondergewicht belangrijk. GGD Drenthe meet het ondergewicht van leerlingen in groep 7 van het primaire onderwijs en klas 2 van het voortgezet onderwijs.
5
In tegenstelling tot overgewicht is de aanpak van ondergewicht veel meer gericht op het individu. Vooral eetstoornissen zoals boulimia en anorexia nervosa hebben een specialistische behandeling nodig. Tabel 1 Percentage jeugdigen in Noordenveld met (ernstig) overgewicht en ondergewicht Gewichtscategorie Groep
groep 2
Normaal gewicht
Matig overgewicht
Obesitas
2011-2012
85,60/0
H.8%
2,6 Zo
2012-2013
85,90/0
H.7%
2,5"Zo
2013-2014
86,50/0
11,30/0
2,30/0
85,9 Zo
H.6%
2,50/0
Ondergewicht
Schooljaar
Totaal
groep 7
0
Schooljaar
2011-2012
7,40/0
77,90/0
12,8 Zo
1,90/0
2012-2013
0
5,7 Zo
78,2 Zo
IS.2%
2,90/0
2013-2014
6,4 Zo
74,404
IS.5%
3,7 Z
Totaal
klas 2
Schooljaar Totaal
0
0
0
0
o
0
6,50/0
76,30/0
13,90/0
2,8 Zo
2011-2012
5,50/0
70,90/0
21,30/0
2,4 Zo
2012-2013
4,6 /»
68,6 /»
22,90/0
3,90/0
2013-2014
e.9%
73,6 /»
17,40/0
2,10/0
5,7 Zo
71,00/0
20,50/0
2,8 /»
0
0
0
0
0
0
0
Uit tabel 1 kunnen we de volgende conclusies trekken: 1. Het percentage groep 2 leerlingen met (ernstig) overgewicht is de laatste jaren redelijk stabiel gebleven (ongeveer ^4%). Dit percentage ligt iets onder het Drentse gemiddelde (14,8 zó). 2. Het percentage groep 7 leerlingen met (ernstig) overgewicht is toegenomen van 14,7 zó naar 19,2 zó. In tegenstelling tot groep 2 ligt dit percentage boven het Drentse gemiddelde (18 zó). 3. Het aantal leerlingen in groep 7 en klas 2 met ondergewicht neemt verder toe. 0
0
0
0
2.3.2 V o e d i n g Het beweeg- en eetgedrag beïnvloeden het risico op overgewicht al op jonge leeftijd. De leefstijl van ouders van (jonge) kinderen heeft invloed op de voedingsgewoonten, het beweeggedrag en de ontwikkeling van overgewicht bij jonge kinderen. Als het gaat om gezond eten en drinken hebben we het over het ontbijtgedrag, het eten van groente en fruit en drinken van water. Uit het themarapport 'Overgewicht en obesitas in Drenthe (GGD Drenthe, 2014) blijkt, dat bijna een kwart van de kinderen en jongeren in Drenthe niet elke dag ontbijt. VMBO leerlingen ontbijten het minst vaak. Ook naarmate kinderen en jongeren ouder worden, slaan ze vaker het ontbijt over. Een andere conclusie uit het themarapport is, dat 63 zó van alle jongeren in Drenthe niet elke dag groente eet en dat 40 zb van alle jongeren minder dan 6 dagen per week groente eet. 0
0
6
Tot slot blijkt uit het themarapport van GGD Drenthe, dat bijna twee derde van de jongeren in Drenthe onvoldoende fruit eet. Meisjes eten meer fruit dan jongens en 15 t/m 18 jarigen eten minder fruit dan 12 t/m 14 jarigen.
2.3.3 B e w e g e n Een van de resultaten van het jeugdonderzoek van GGD Drenthe is, dat slechts 13 7o van de kinderen in Drenthe voldoet aan de NNGB (1 uur per dag matig intensief bewegen). Kinderen met een hoger opleidingsniveau voldoen minder vaak aan de NNGB dan kinderen met een lager opleidingsniveau. Verder blijkt uit hetzelfde onderzoek, dat buiten schooltijd meer dan de helft van de jongeren in Drenthe elke dag achter de computer, internet of spelcomputer zit. 0
Ondanks dat veel jongeren in Noordenveld 'aan sport doen', bewegen de meesten te weinig; slechts IfP/o van de jongeren in Noordenveld voldoet aan de NNGB (Kennispraktijk, 2011). Meisjes voldoen minder vaak (8 zó) aan de NNGB dan jongens (12 7o). 0
0
De conclusie is, dat het percentage jongeren in Noordenveld dat aan de NNGB voldoet lager is dan het Drentse gemiddelde. In dit hoofdstuk hebt u kunnen lezen dat Noordenveld nog veel winst kan behalen als het gaat om de gezondheid van jongeren. Omdat ook hierbij geld 'jong geleerd is oud gedaan' wil het college van B&W in Noordenveld de komende jaren investeren in een gezonde leefstijl voor de jongeren. Daarvoor hebben we niet alleen de jongeren zelf nodig, maar ook hun ouders en verzorgers, scholen, verenigingen, gezondheidsprofessionals, de gemeente en het bedrijfsleven. Kortom: iedereen die een bijdrage kan leveren aan een omgeving die het aantrekkelijk en makkelijk maakt voor jongeren om gezond te eten en voldoende te bewegen. In het volgende hoofdstuk kunt u onder andere lezen wat de uitgangspunten en doelstellingen zijn van JOGG Noordenveld en hoe we die willen bereiken.
7
3.
Plan van aanpak
3.1 Inleiding In dit hoofdstuk kunt u meer lezen over we hoe we JOGG Noordenveld (globaal) vorm willen geven. Uitgangspunten hiervoor zijn: 1. JOGG Noordenveld investeert in preventie van over- en ondergewicht bij kinderen en jongeren. 2. JOGG Noordenveld ondersteunt kinderen en jongeren bij het maken van gezonde keuzes. 3. JOGG Noordenveld sluit zoveel mogelijk aan bij de jaarlijkse landelijke JOGG thema's. 4. JOGG Noordenveld sluit zoveel mogelijk aan bij lokale initiatieven om deze te versterken. 5. Wanneer gewenst neemt JOGG Noordenveld het initiatief voor nieuwe activiteiten. In 3.2 kunt u meer lezen over de doelgroepen en 3.3 gaat over het geografische gebied van JOGG Noordenveld. Om te kunnen bepalen welke acties we gaan uitvoeren en of die leiden tot de gewenste resultaten, moeten we eerst meetbare doelstellingen formuleren. Hierover kunt u meer lezen in 3.4. In Noordenveld worden al tal van JOGG activiteiten georganiseerd voor de doelgroep 0 tot 19 jaar. In 3.5 vindt u hiervan een overzicht. In deze paragraaf doen we ook een aantal 'voorzetten' voor toekomstige (nieuwe) JOGG activiteiten in Noordenveld. Een van de succesfactoren van JOGG is samenwerking. Samenwerking om overgewicht aan te pakken kan met publieke partijen, maar ook met private (lokale) partijen. Hoe we private partijen kunnen betrekken bij JOGG Noordenveld kunt u lezen in 3.6. In 3.7 doen we een aantal voorstellen over de projectorganisatie en inbedding van JOGG Noordenveld. We willen graag weten wat de resultaten zijn van onze acties en of onze aanpak efficiënt en effectief is. In 3.8 kunt u lezen hoe we de resultaten gaan meten en onze aanpak gaan evalueren.
3.2
D o e l g r o e p e n J O G G Noordenveld
De doelgroep van JOGG Noordenveld is alle jongeren van 0 tot 19 jaar die wonen in de gemeente Noordenveld en hun ouder(s) en verzorger(s). In Noordenveld wonen 7.000 kinderen en jongeren in de leeftijd van 0 tot 19 jaar. Naast de kinderen en jongeren behoren ook ouders en verzorgers tot de doelgroep, omdat zij het eet- en beweeggedrag van hun kinderen beïnvloeden Gedurende de eerste levensjaren leren kinderen eten. De voedingskennis van ouders, hun invloed op voedselselectie, de maaltijdstructuur, eetgewoontes en voorbeeldgedrag spelen hierbij een rol (Birch en Ventura, 2009). Daarnaast speelt de mate van fysieke activiteit van ouders en hun beweeggedrag een grote rol bij de ontwikkeling van levenslange gewoontes van kinderen (Golan en Crow, 2004). 8
Naarmate kinderen ouder worden, maken ze steeds meer zelf keuzes. Dit betekent bijvoorbeeld dat we acties en activiteiten direct kunnen richten op de wat oudere jongeren. We willen graag weten wat de resultaten zijn van onze acties en of onze aanpak efficiënt en effectief is. In 3.8 kunt u lezen hoe we de resultaten gaan meten en onze aanpak gaan evalueren.
3.3 G e o g r a f i s c h g e b i e d J O G G Noordenveld De gemeente Noordenveld is een plattelandsgemeente die bestaat uit 26 dorpen en kernen met een totale oppervlakte van 202 km2. Op 1 januari 2014 telde Noordenveld 31.000 inwoners. De meeste mensen wonen in de drie hoofdkernen Roden (14.600 inwoners), Peize (4.960 inwoners) en Norg (2.580 inwoners). Om de JOGG methode beheersbaar te houden adviseert het landelijke JOGG bureau te starten met de JOGG methode in een of enkele dorpen, kernen of wijken. Wij stellen voor in eerste instantie te starten in de wijk rond OBS De Tandem in Roden en het dorp Norg. Onze keuze voor Roden is gebaseerd op het feit, dat daar het percentage groep 2 en groep 7 leerlingen met ernstig overgewicht steeds verder toeneemt (GGD Drenthe, 2014). Bovendien voldoet in Roden slechts 10 7o van de kinderen en jongeren aan de NNGB (KISS cijfers, 2012). 0
Naast Roden stellen we voor te beginnen met de JOGG methode in Norg. In Norg wonen 630 kinderen en jongeren in de leeftijd 0 tot 19 jaar. Norg beschikt onder andere over een basisschool, een school voor voortgezet onderwijs, een peuterspeelzaal, kinderopvang, een jeugdsoos en diverse binnen- en buitensportverenigingen. Een belangrijke reden om in Norg te starten is dat JOGG Noordenveld kan aansluiten bij bestaande projecten zoals Beweegdorp Norg en Ik Kies voor Drinkwater en Gezonde School van OBS De Hekakker. Bovendien krijgt Norg de beschikking over een multifunctioneel speelveld. Door met JOGG Noordenveld aan te sluiten bij deze projecten kunnen we de JOGG methode goed inbedden en kunnen we de bestaande projecten in Norg versterken. De twee gebieden waar we starten worden de focusgebieden van JOGG Noordenveld. In deze gebieden willen we bestaande activiteiten versterken, aanvullen met nieuwe (vraaggerichte) activiteiten en vandaaruit de JOGG methode uitrollen over andere delen van Noordenveld.
3.4 D o e l s t e l l i n g e n J O G G Noordenveld De doelstellingen van de JOGG methode zijn onder te verdelen in drie categorieën: 1. programmadoel; 2. gedragsdoelen; 3. procesdoelen.
9
Programmadoel Programmadoelen gaan meestal over gezondheidswinst. Het programmadoel (algemene doelstelling) van JOGG Nederland is: de stijgende trend van het percentage kinderen en jongeren van 0 tot 19 jaar met overgewicht en obesitas omzetten in een daling. In aansluiting hierop is het programmadoel van JOGG Noordenveld: Het percentage 0 tot 19 jarigen met (ernstig) overgewicht in de Bomenbuurt in Roden en in Norg neemt af met 2 Zo in de periode 2014 tot en met 2016. 0
Gedragsdoelen Gedragsdoelen hebben betrekking op de stappen (de activiteiten) die nodig zijn om positieve resultaten te halen op lange termijn. Om het programmadoel te halen hebben we de volgende gedragsdoelen geformuleerd: ^ Het percentage kinderen en jongeren van 2 tot 19 jaar dat dagelijks ontbijt is toegenomen met 5 Zo eind 2016. 0
>
Het percentage kinderen en jongeren van 4 tot 19 jaar dat twee stuks fruit en dagelijks groente eet is gestegen met 5 Zo eind 2016. Het percentage kinderen en jongeren van 2 tot 19 jaar dat voldoet aan de NNGB is gestegen 0
>
met 5 Zo eind 2016. 0
>
In de periode 2014 tot en met 2016 stijgt het percentage kinderen van 4 tot 12 jaar dat dagelijks minimaal 2 glazen water drinkt.
Procesdoelen Een van de succesfactoren van de JOGG methode is samenwerking. Daarom hebben we een aantal procesdoelen opgesteld voor JOGG Noordenveld: y Gezond gewicht als onderdeel van een gezonde leefstijl heeft een belangrijke plaats in het collegeprogramma. Burgemeester en wethouders zijn enthousiast, bekend met en betrokken bij de JOGG methode en zorgen voor inzet van middelen en menskracht. > Lokale publieke en private organisaties werken samen mee aan de planning en uitvoering van minimaal twee JOGG thema's en zijn actief betrokken bij het opstellen en behalen van de JOGG doelstellingen. > De principes van Sociale Marketing worden toegepast op de lokale situatie. Dit resulteert in activiteiten die aansluiten bij de belevingswereld van de doelgroep. > De lokale JOGG aanpak wordt gemonitord en geëvalueerd op proces en effect, onder door alle JOGG activiteiten voor kinderen en jongeren van 0 tot 19 jaar bij te houden in een (digitale) JOGG monitor. > Eind 2016 zijn met zoveel mogelijk lokale partijen die kinderen met (ernstig) overgewicht signaleren heldere en werkbare afspraken gemaakt over doorverwijzing en rolverdeling van deze kinderen.
3.5 Activiteiten J O G G Noordenveld In deze paragraaf doen we een (globaal) voorstel over het uitvoeringsprogramma voor JOGG Noordenveld in de periode 2014 tot en met 2016. Voordat we verder gaan, gaan we eerst in op bestaande JOGG activiteiten in Noordenveld. 10
3.5.1 B e s t a a n d e J O G G activiteiten In Noordenveld gebeurt al het een en ander op het gebied van bewegen, (voorlichting over) gezonde voeding en preventie van overgewicht voor de doelgroep 0 tot 19 jaar. Voorbeelden hiervan zijn: y voorlichting en beantwoording van vragen over gewicht en voeding door Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG); > een leefstijltraject van een JGZ verpleegkundige van het CJG voor kinderen met een te hoge Body Mass Index (BMI); > het Jeugdfonds Noordenveld, bedoeld om kinderen en jongeren tot 17 jaar uit minimagezinnen lid te maken van sportverenigingen of deel te laten nemen aan culturele activiteiten; ^ het project 'Scholier à Sport' van Stichting Sportstimulering Noordenveld; > dagarrangementen Roderwolde; P activiteiten van Stichting Beweegdorp Norg, Werkgroep Peize in Beweging en Werkgroep Westervelde; > het project 'Ik kies voor drinkwater' van OBS De Hekakker in Norg; P het project 'Gezonde School' van OBS De Hekakker; > stimuleren van eten van gezonde voeding en drinken van water in de sportieve buitenschoolse opvang (BSO) van Kidscasa; ^ een beweegtraject van fysiotherapeuten in Norg voor peuters met overgewicht; ^ de Gezonde Avond4Daagse; > naschoolse sport- en cultuuractiviteiten in samenwerking met scholen, verenigingen, instellingen en sport- en cultuurcoaches Noordenveld; P nevenactiviteiten tijdens sport- en cultuurevenementen. Deze initiatieven blijven we ondersteunen en versterken waar nodig en mogelijk. 3.5.2 V o o r s t e l p r o g r a m m a 2015-2016 In het uitvoeringsprogramma komt de nadruk te liggen op preventie (van over- en ondergewicht) en bevordering van een gezonde leefstijl bij de kinderen en jongeren in Noordenveld. Hoe willen we dit bereiken? In 3.3 en de vorige paragraaf hebben we voorgesteld zoveel mogelijk bestaande JOGG initiatieven te versterken en waar nodig het initiatief te nemen voor nieuwe activiteiten. Daarnaast stellen wij voor dat JOGG Noordenveld gaat aansluiten bij de jaarlijkse landelijke JOGG thema's. In schooljaar 2012/2013 was het centrale thema 'drink meer (kraan)water'. In 2013/2014 was het landelijke thema 'gratis bewegen' (bewegen in de openbare ruimte) en dit schooljaar (2014/2015) is dat 'groente à fruit'. Ook willen we meedoen met de gezamenlijke Drentse activiteiten en thema's van JOGG Drenthe. Komende jaren is fietsen naar school het Drentse thema. Tot slot willen we onze doelstellingen bereiken door verbindingen te leggen tussen zorg(preventie) en sport- en beweegaanbieders, zodat een ketenaanpak ontstaat voor kinderen met overgewicht. Activiteiten Als officiële start van JOGG Noordenveld stellen we voor een informatiemap over schoolpleinspelen aan te bieden aan een aantal scholen en BSO locaties in Roden en Norg. Met de map kunnen zij 'aan de slag' om de schoolpleinen (meer) te gebruiken voor sport- en beweegactiviteiten. Hiermee sluiten we aan bij het landelijke JOGG thema 2014/2015. 11
We streven ernaar dat alle scholen in Noordenveld een of meerdere activiteiten organiseren tijdens de jaarlijkse Nationale Buitenspeeldag en/of Koningsspelen. Behalve op schoolpleinen willen we samen met lokale organisaties zoals buurtverenigingen buitenspelen stimuleren op speelplaatsen, trapveldjes en speeltuinen via laagdrempelige activiteiten. Ook willen we samen met de scholen kijken hoe we het fietsen naar school kunnen stimuleren en gezonde schoolkantines realiseren. Hierbij sluiten we aan bij het gezamenlijke Drentse thema 'Op Fietse'. Ondanks dat het landelijke waterthema voorbij is, willen we de komende jaren verder met stimuleren van meer water drinken. We stellen voor het waterproject van OBS De Hekakker 'uit te rollen' over zoveel mogelijk peuterspeelzalen, BSO locaties en andere scholen in Noordenveld. Hierbij willen we graag gebruik maken van het aanbod van de directie van OBS De Hekakker om als voorbeeldschool te fungeren. Ook Kidscasa wil graag een bijdrage leveren aan dit project. Verder denken we aan workshops en waternieuwsbrieven aan (groot)ouders, kinderen en medewerkers van scholen, kinderopvanginstellingen, peuterspeelzalen, BSO en CJG. Mogelijke onderwerpen hiervoor zijn: Waarom water drinken?, Hoe leer je kinderen op een leuke manier water drinken?, Hoeveel suikerklontjes zitten in zoete dranken? Om van water drinken een gewoonte te maken willen we in overleg met scholen, kinderopvanginstellingen, peuterspeelzalen, de buitenschoolse opvang en sportverenigingen graag 'vaste' waterdrinkmomenten invoeren. Dat kan bijvoorbeeld tijdens gymlessen, BSO activiteiten, trainingen, wedstrijden of op 'vaste' tijden gedurende de (school)dag. De sport- en cultuurcoaches houden al waterdrinkmomenten tijdens hun activiteiten. De sport- en cultuurcoaches gaan de komende jaren bestaande (naschoolse) activiteiten versterken en waar nodig uitbreiden volgens de JOGG methode. Hiermee is rekening gehouden in het Plan van Aanpak Sport- en Cultuurcoaches Noordenveld. Activiteiten die de bestaande initiatieven kunnen versterken zijn bijvoorbeeld scholing van medewerkers van peuterspeelzalen, kinderdagverblijven en vakleerkrachten om overgewicht te herkennen en bespreekbaar te maken, voorlichting aan ouders en kinderen over (het belang van) een gezonde leefstijl tijdens ouderavonden en bezoeken aan het consultatiebureau en Motorische Remedial Teaching. Voor deze versterkende activiteiten gaan de coaches samenwerking zoeken met bijvoorbeeld sportscholen, diëtisten, fysiotherapeuten en andere eerste lijn zorginstellingen mogelijk. Om de activiteiten structureel te maken proberen de coaches de activiteiten zoveel mogelijk in te bedden in bestaande structuren. Op dit moment zijn consultatiebureaus als onderdeel van het CJG belangrijke plaatsen waar ouders en verzorgers terecht kunnen voor vragen over gezondheid. Met beide organisaties willen we bekijken hoe we een goede ketenzorg en een goed doorverwijssysteem kunnen realiseren in Noordenveld. Tot slot hebben allerlei lokale partijen al aangegeven, dat zij een bijdrage willen leveren aan JOGG Noordenveld. Deze initiatieven willen wij zoveel mogelijk ondersteunen wanneer zij passen binnen de doelstellingen. 12
Studenten van de Hanzehogeschool Groningen krijgen de opdracht een jaarplan te maken, zodat we gestructureerd te werk kunnen gaan. Uitvoering Voor de uitvoering van JOGG Noordenveld willen we zoveel mogelijk gebruik maken van lokale samenwerkingspartners en -structuren, omdat de kans op succes en inbedding dan het grootst is. Bovendien stimuleert de gemeente Noordenveld dat inwoners zoveel mogelijk zelf doen. Voor het bij elkaar brengen van (potentiële) samenwerkingspartners is een belangrijke rol weggelegd voor de JOGG regisseurs en de sport- en cultuurcoaches. De JOGG regisseurs zijn het aanspreekpunt voor bijvoorbeeld het landelijke JOGG bureau, de gemeente, de stuurgroep (zie 3.7) en lokale partijen. Verder leggen zij verbindingen en zetten zij duurzame samenwerkingsstructuren op. In dorpen en kernen waar nog geen samenwerkingsstructuren zijn, proberen de JOGG regisseurs en de sport- en cultuurcoaches lokale samenwerking 'op poten te zetten'. De regisseurs en coaches kunnen deze werkzaamheden uitvoeren binnen hun bestaande uren, omdat het geen nieuwe werkzaamheden zijn; zij doen dit nu onder de noemer 'JOGG'. Uitvoering van de activiteiten en thema's kost geen extra geld, want we maken gebruik van beschikbaar geld en sponsoring. In de volgende paragraaf kunt u lezen hoe we JOGG Noordenveld willen organiseren en inbedden.
3.6
B e t r e k k e n private partijen
De kern van de JOGG methode is dat we gezamenlijk overgewicht aanpakken. Niet alleen publieke partijen, maar ook private (lokale) partijen zijn hierbij van belang. Zij kunnen helpen bij inbedding van de methode in dorpen en kernen door bijvoorbeeld denkkracht in een stuurgroep, aandacht te schenken aan gezonde medewerkers, sponsoring en aandacht in media. In de praktijk zijn verschillende lokale bedrijven betrokken bij de JOGG methode: van bakkers en buurtsupers tot banken en zorgverzekeraars. Landelijk heeft JOGG zes grote samenwerkingspartners. Binnenkort benadert JOGG Drenthe ook een aantal grote(re) Drentse bedrijven om zich aan te sluiten bij JOGG Drenthe. Een bedrijf kan om verschillende redenen meedoen aan JOGG. Bijvoorbeeld omdat het bedrijf zich bezighoudt met gezonde voeding, bewegen, en/of stimulering van een goede gezondheid van de eigen medewerkers. Andere redenen kunnen zijn: bijdragen aan oplossen van een maatschappelijk probleem, een grotere binding met de gemeente/wijk en imagoverbetering. Samenwerking met een private partij kan op drie niveaus: > Een full partnership: Een (structurele) strategische samenwerking met een of meerdere private partijen. Deze samenwerking komt vooral voor in stedelijke gebieden. > Een semi-full partnership: Samenwerking bij de uitvoering van activiteiten met een private partij in de wijk waar de activiteiten) plaatsvinden; ^ Een light partnership: Dit is een incidentele samenwerking, bijvoorbeeld sponsoring in natura van een activiteit.
13
Vanwege de kenmerken van Noordenveld en de aanwezige bedrijven stellen we voor de mogelijkheden te onderzoeken voor semi-full en light partnerships. Bovendien hebben de sport- en cultuurcoaches al incidentele contacten met lokale bedrijven, die we mogelijk kunnen uitbreiden tot semi-full partnerships. Hierbij gaan we gebruik maken van de kennis en contacten van het landelijke JOGG bureau en het stappenplan voor samenwerking met private partners van het JOGG bureau.
3.7
O r g a n i s a t i e e n inbedding J O G G Noordenveld
Op dit moment vormen vertegenwoordigers van Openbaar Primair Onderwijs in Noordenveld (OPON), SportDrenthe en Stichting Welzijn in Noordenveld (werkgevers van de sport- en cultuurcoaches) en de gemeente (beleidsmedewerker Sport S Accommodaties en JOGG regisseur) de stuurgroep Sport- en Cultuurcoaches Noordenveld. Omdat de sport- en cultuurcoaches een belangrijk onderdeel zijn van JOGG Noordenveld stellen we voor aan te sluiten bij deze stuurgroep. Stuurgroep Om JOGG Noordenveld vorm te geven breiden we de stuurgroep Sport- en Cultuurcoaches uit te breiden met vertegenwoordigers van het CJG, Kidscasa/Stichting Peuterspeelzalen in Noordenveld en Stichting Sportstimulering Noordenveld. Bovendien hoeven we dan geen nieuwe stuurgroep op te richten en kunnen we gebruik maken van bestaande contacten en het draagvlak dat er al is. De stuurgroep is vooral sturend en voorwaardenscheppend en heeft onder andere de volgende taken: Vaststellen van deze startnotitie. Bekendheid geven aan JOGG Noordenveld. Partijen enthousiasmeren om mee te doen met JOGG Noordenveld. Ideeën aandragen over activiteiten en thema's en hiervoor uitvoeringspartners zoeken. Bewaken van de uitvoering. Evalueren van de uitvoering. Aansturen van de sport- en cultuurcoaches. Adviseren over het aangaan van samenwerkingen met private en publieke partijen. We stellen voor dat de stuurgroep drie tot vier keer per jaar bij elkaar komt. De samenstelling van de stuurgroep kan veranderen in de loop van de tijd wanneer dat gewenst is. Inbedding JOGG is een integrale methode, die de kracht van samenwerking optimaal benut. De kracht van JOGG zit ten eerste in de samenwerking met lokale partijen, de zogenaamde stakeholders. De stakeholders zijn onder te verdelen in drie groepen:
14
1. Sociale omgeving Stakeholders: ouders, vrienden, familie, scholen, kinderopvang, sportverenigingen, welzijnsorganisaties, supermarkten, winkels.
2. Fysieke omgeving Stakeholders: scholen, gemeente, sportverenigingen/sportaanbieders, ondernemers. 3. Gezondheidszorg Stakeholders: huisartsen, fysiotherapeuten.
consultatiebureaus
(JGZ),
supermarkten,
GGD,
diëtisten,
Het is de taak van vooral de JOGG regisseurs en de sport- en cultuurcoaches om lokale partijen te verbinden en te verleiden zich samen in te zetten voor gezonde kinderen in Noordenveld. Op deze manier ontstaan (structurele) samenwerkingsverbanden in de dorpen en kernen. . Daarnaast werken verschillende beleidsterreinen van de gemeente samen in JOGG Noordenveld. U kunt hierbij denken aan de beleidsterreinen Welzijn, Onderwijs, Sport, Gezondheid, Cultuur, Communicatie en Ruimtelijke Ontwikkeling. De beide JOGG regisseurs bespreken dit startdocument met vertegenwoordigers van de verschillende gemeentelijke beleidsterreinen om input te krijgen, draagvlak te creëren en om JOGG in te bedden in de gemeentelijke organisatie. Een paar keer per jaar praten de JOGG regisseurs de vertegenwoordigers van de verschillende beleidsterreinen bij over de voortgang van JOGG Noordenveld.
3.8
W e t e n s c h a p p e l i j k e begeleiding e n evaluatie
GGD Drenthe ondersteunt ons op het gebied van wetenschappelijke begeleiding en evaluatie. De GGD levert jaarlijks cijfers over bijvoorbeeld overgewicht op wijkniveau. Ook helpt de GGD bij het doen van 0 metingen en evaluatie van de activiteiten. Meten resultaten Op basis van (eigen) 0 metingen en cijfers van de GGD, de gemeente en de sport- en cultuurcoaches gaan we de resultaten meten van onze activiteiten. Wanneer de activiteiten niet de gewenste resultaten hebben, gaan we bijsturen (andere activiteiten en/of bijstellen doelstellingen). Hierbij gaan we gebruik maken van de kennis van GGD Drenthe en krijgen we hulp van studenten van de Hanzehogeschool Groningen. De resultaten kunnen we gebruiken voor bijvoorbeeld enthousiast maken van partijen, legitimeren van beleid en voor verantwoording aan de gemeenteraad en andere stakeholders.
15
Evaluatie Hierbij gaat het om evaluatie van onze JOGG aanpak. Hiervoor willen we onze partners vragen wat hun verwachtingen zijn van JOGG Noordenveld. Na een jaar gaan we dezelfde partners of hun verwachtingen zijn uitgekomen (Wat ging goed? Wat kan beter?). Ook hiervoor schakelen we de hulp in van de GGD en studenten.
16
4.
Hoe nu verder?
In de inleiding hebben we gezegd, dat dit het startdocument is van JOGG Noordenveld en dat we met potentiële partners en andere geïnteresseerde partijen in gesprek over een plan van aanpak. Om een breed gedragen plan van aanpak te krijgen stellen we de volgende vervolgstappen voor: Activiteit
Wie
Wanneer
Startdocument bespreken met beoogde leden stuurgroep
JOGG regisseurs
Afgerond
Startdocument voorleggen aan verschillende gemeentelijke beleidsterreinen
JOGG regisseurs JOGG coach
Afgerond
Startdocument bespreken met sport- en cultuurcoaches
JOGG regisseurs JOGG coach
Afgerond
Startdocument bespreken met stakeholders
JOGG regisseurs JOGG coach
Afgerond
Verwerken reacties in startdocument
JOGG regisseurs
Afgerond
Stuurgroep formeren
JOGG regisseurs
Afgerond
Startdocument laten vaststellen door college van burgemeester en wethouders van Noordenveld I raad informeren
JOGG regisseurs
Maart 2015
Jaarplan maken, inclusief communicatie
JOGG regisseurs, JOGG coach sport- en cultuurcoaches, stagiaires
Vanaf februari 2015
Officiële startactiviteit JOGG Noordenveld in Roden en Norg
April 2015
17
