in de Kempen Samen maken wij het schoon, heel, veilig & leefbaar inspiratie, kansen en ervaringen

Beheer Zelf in de Kempen

‘Samen maken wij het schoon, heel, veilig & leefbaar’

inspiratie, kansen en ervaringen

Voorwoord Doe-democratie heet het tegenwoordig, bewoners die zelf hun handen uit de mouwen steken om de buitenruimte bijvoorbeeld schoon te houden. Op tal van plekken in onze gemeenten zijn aansprekende voorbeelden van zelfbeheer door betrokken buurtbewoners. Van opruimactie tot groenonderhoud, van het opknappen van een speelplek tot onderhoud van een sportpark: buurten komen zelf in actie! Het is gezellig, leuk om te doen en draagt bij aan een schone en leefbare buurt. De gemeenten in de Kempen ondersteunen deze acties van harte. In dit magazine leest u ervaringen van actieve bewoners uit de regio. Want samen maken we het schoon, heel en veilig in de Kempen.

Bewoners in actie De Kempengemeenten staan bekend om hun groene omgeving en hun landelijke uitstraling. Het is goed wonen in aantrekkelijke buurten en dorpen. Veel bewoners zijn actief om zelf het groen in hun eigen straat te onderhouden of een speelplek op te knappen, met buurtverenigingen die opruimacties organiseren, vrijwilligers die bomen knotten, wandelroutes onderhouden en noem maar op. Er gebeurt van alles in de openbare ruimte waarbij buurtbewoners zelf in actie komen en de handen uit de mouwen steken. Kijk maar naar de positieve energie die er vrijgekomen is met de iDops in de afgelopen tijd en de buurtpreventieteams. De tijd dat de gemeente besluiten nam over de leefomgeving en leefbaarheid is echt voorbij.

Bergeijk

wethouder dhr. van der Meijden ‘Als gemeente zorgen wij voor regie en ondersteuning om voor en met onze inwoners dingen te kunnen doen.’

Bladel

wethouder dhr. van de Voort ‘We staan welwillend tegenover initiatieven voor zelfbeheer. We gaan er niet actief achteraan, maar we ondersteunen ideeën van inwoners. Samen kunnen we het dan nog wat mooier maken.’

Eersel

wethouder dhr. van den Bliek

Inspiratie voor zelfbeheer Wat gebeurt er allemaal op het gebied van zelfbeheer? Wat kunnen we van elkaar leren in de verschillende kernen en dorpen, hoe kunnen we elkaar inspireren en stimuleren? Wat werkt bij jullie en zou dat ook in mijn straat of voor mijn buurtvereniging kunnen werken? In dit magazine leest u verschillende ervaringen met zelfbeheer. Van groot tot klein, eenmalige acties tot structurele onderhoudscontracten, van eenmansacties tot buurtbrede initiatieven. We maken graag gebruik van de eigen kracht, ervaring en enthousiasme van onze inwoners, ondernemers, bedrijven en verenigingen als het gaat om de leefbaarheid in onze kernen en in het buitengebied. Zelfbeheer dus, onderhoud van de buitenruimte door bewoners en bedrijven, daar gaat dit magazine over. Participatie in het fysieke domein, om met de taal van beleidsmakers te spreken, doe-democratie of hedendaags burgerschap. Want zwerfafval opruimen, papier prikken, afvalbakken adopteren, plantsoen schoffelen, bloemen aanplanten, schouwen van kwaliteit enzovoorts zijn allemaal zaken die direct bijdragen aan de leefbaarheid op straat, aan betere sociale contacten en een gezelliger buurt. In dit magazine brengen we veel van dit soort ervaringen en praktische voorbeelden van zelfbeheer in het openbare gebied bij elkaar. Om van elkaar te leren in Kempenverband, om elkaar te inspireren en zo samen te werken aan de verdere verbetering van de leefbaarheid in onze dorpen en het buitengebied. Want een ‘Schoon Kempen’, dat maken we samen!

‘Dagelijks zijn vrijwilligers actief in onze gemeente. We zijn trots op wat er gebeurt in de dorpen. Er kan veel en we gaan graag in overleg over maatwerk bij u in de buurt.’

Oirschot

wethouder dhr. Verhoeven: ‘Als inwoners zelf meehelpen met het onderhoud van hun directe leefomgeving, draagt dit bij aan een mooie wijk met goede sociale contacten. Het zorgt er ook voor dat de kosten voor het onderhoud voor de gemeente omlaag gaan, wat ook voor de inwoners weer een lastenverlaging betekent. Samen zorgen we zo op een efficiënte manier voor een prettige leefomgeving.’

Reusel-De Mierden

Wethouder dhr. van de Ven: ‘De gemeente heeft veel moois te bieden, maar dat moet ook onderhouden worden. Als gemeente en inwoners moeten we hiervoor de handen ineen slaan en samen in beweging zijn voor onze leefomgeving.’

2

Eigen kracht van bewoners!

ZelfBeheerin de Kempen

“Is het niet gek dat in het gemeentehuis wordt beslist hoe mijn straat wordt onderhouden? Welke inbreng heb ik daar zelf in?” Dat vragen bewoners zich soms af. Het gaat daarbij meestal helemaal niet om geld, maar om zaken als mankracht, expertise en gehoord worden. Veel mensen voelen zich betrokken bij hun buurt of buurtvereniging en zijn bereid om te helpen, als je ze het maar vraagt. In onze gemeenten zijn verschillende inspirerende voorbeelden te vinden van mensen die zelf in actie komen om de leefbaarheid van de buurt te vergroten. We kennen allemaal de voorbeelden van de buurtpreventieteams in de dorpen, wijken en kernen. Maar er gebeurt zo veel meer in de verschillende buurten van de Kempengemeenten. Opschoondagen, plantsoenonderhoud, zwerfafval opruimen, allemaal zaken die door sommige bewoners zelf worden opgepakt. Niet omdat de gemeente het niet of niet goed genoeg doet, maar omdat men betrokken is bij de eigen leefomgeving. Omdat bewoners zelf de leefbaarheid in de wijk of straat tot een succes maken. Daar kunnen we trots op zijn!

Zelfbeheer, groen, schoon, netjes, leefbaar Dit magazine geeft voorbeelden van zelfbeheer in de openbare ruimte. We beschrijven wat er allemaal al gebeurt in de verschillende gemeenten in De Kempen (Bladel, Bergeijk, Eersel, Oirschot en Reusel-De Mierden). We geven daarmee een podium aan de vaak belangenloze inzet van de vrijwilligers op straat, in het groen en in het buitengebied. We bieden inspiratie aan bewoners, ambtenaren en bestuurders: dit kan er allemaal op het gebied van zelfbeheer in de openbare ruimte. Waar kunt u allemaal aan denken? Nou gewoon, af en toe een blikje oprapen en in de prullenbak doen helpt al. Meedoen aan schoonmaakacties, een speeltuintje onderhouden of schoonhouden, ‘adopteren’ van een bloembak, onkruid wieden of schoffelen in een plantsoentje bij u in de straat enzovoorts. Alleen, samen met de buren, of de straat of een (buurt)vereniging, het kan allemaal.

De baten Uit onderzoek blijkt dat samen aan de slag gaan in de eigen buurt veel goeds doet voor de leefbaarheid in de buurt. Het vergroot de sociale betrokkenheid, door samen schoon te maken leren we elkaar (nog) beter kennen. Daarmee wordt het voor ons allen prettiger wonen en leven in onze buurt. We waarderen onze buurt dan beter en voelen ons er prettiger en veiliger. Kortom, de leefbaarheid van de buurt wordt groter. Een schone en nette leefomgeving is daar heel belangrijk bij.

Bewoners die zelf verantwoordelijkheid nemen om de leefbaarheid te verbeteren voegen iets toe aan de buurt Natuurlijk, gemeenten moeten bezuinigen, laten we daar vooral heel helder in zijn. Ook op het onderhoud van de openbare ruimte. Maar dat is niet de voornaamste reden om zelfbeheer te stimuleren. De gemeente blijft verantwoordelijk voor het duurzaam onderhouden van de wegen, straten, pleinen, plantsoenen, speeltuinen en straatverlichting. Het basisonderhoud en periodiek groot onderhoud blijft de gemeente gewoon uitvoeren. Want het in stand houden van deze ‘kapitaalgoederen’ zoals dat heet is een belangrijke taak van de gemeente.

Leeswijzer In deze brochure leest u over verschillende aansprekende voorbeelden van zelfbeheer uit de Kempengemeenten. Verderop in dit magazine leest u over de voordelen van zelf aan de slag gaan in de buitenruimte. We schetsen achtergronden en trends en verschillende aansprekende voorbeelden uit de vijf Kempengemeenten passeren de revue. Voor allerlei groepen zijn er mogelijkheden, in de menukaarten komen ze allemaal aan bod. “Bewoners die zelf verantwoordelijkheid nemen om de leefbaarheid te verbeteren voegen iets toe aan de buurt”

3

Menukaart

Zwerfafval prikken

‘Zwerfafval opruimen heeft direct resultaat!’

Altijd een schone straat en buurt dankzij uw inzet!

Door zichtbaar op te ruimen, hopen de zwerf-

Het prikken van zwerfvuil is heel simpel, u kunt dit

afvalpakkers bij te dragen aan het bewust-

alleen doen, bijvoorbeeld tijdens het uitlaten van

zijnsproces dat vuil niet thuis hoort in de

de hond, of samen met buurtbewoners. U geeft

natuur. Bovendien is het een nuttige vrijetijds-

het goede voorbeeld en samen is het ook nog eens

besteding, die direct resultaat oplevert.

gezellig.

‘We prikken zwerfvuil om bij te dragen aan schoon, maar samen is het ook nog eens leuk om te doen!’ Maar liefst twee keer per jaar wordt door de Reuselse buurtvereniging RoDeHo een grote zwerfafval opruimactie georganiseerd. Daarnaast zet een zwerfafvalteam van 13 vaste ZAP-ers zich regelmaat in voor het schoonhouden van de buurt. In 2006 begon de buurtvereniging RoDeHo met een klein clubje bewoners zich in te zetten voor een schone buurt. Inmiddels trekt een vaste club ZAP-ers er afzonderlijk of samen op uit om zwerfafval van straat en uit de bermen te prikken. Eén persoon doet dit tijdens het dagelijkse uitlaatrondje met de hond, wel zo makkelijk. Het antwoord op de vraag waarom bewoners zich inzetten, is voor de bestuursleden Arie van de Hout en Piet Michiels heel simpel: “ Wij hebben elkaar enthousiast gemaakt, de meerderheid doet het om daadwerkelijk bij te dragen aan een schone buurt, maar velen doen het ook omdat het leuk is om te doen.”

‘Wij hebben elkaar enthousiast gemaakt’

Dat geldt zeker voor de schoonmaakactie die twee keer per jaar door RoDeHo wordt georganiseerd. Hier doen naast de ZAP-ers ook andere bewoners en leerlingen van de plaatselijke basisscholen aan mee. Op jaarbasis worden circa 100 zakken met zwerfafval ingezameld. De zakken worden regelmatig na een belletje met de

4

gemeente opgehaald. Naast een schonere buurt draagt de inzet ook bij aan de leefbaarheid in Reusel. De schoonmaakacties vormen een sociale happening. “We zorgen altijd voor koffie en thee met iets lekkers en de kinderen krijgen een leuke attentie.” De garage van bestuurslid Piet Michiels is inmiddels de plek geworden waar bewoners uit de hele gemeente een ZAP-pakket kunnen ophalen wanneer zij graag een handje helpen. In het pakket zit een prikker, hesje en handschoenen. RoDeHo krijgt van de gemeente en woningstichting De Zaligheden een bescheiden budget, waarmee deze materialen worden aangeschaft en waarmee de kosten voor de schoonmaakacties zijn te dekken. Ook zijn er karretjes voor aangeschaft om het inzamelen van zwerfafval vooral makkelijk te maken.

Wat kunt u doen? U zorgt ervoor dat u met enige regelmaat een rondje maakt om zwerfvuil te prikken. U maakt bijvoorbeeld één keer per week een rondje of neemt deel aan een schoonmaakactie die de buurt(vereniging) halfjaarlijks organiseert. Het gaat vooral om het verwijderen van blikjes en stukken plastic en papier. Grofvuil/ dumpvuil, chemisch of drugsgerelateerd laat u liggen en meldt u bij de gemeente. Zij zorgen dat het wordt opgeruimd.

Wat kunt u van de gemeente verwachten? • En zwerfafvalprikker, handschoenen, afvalring en een veiligheids

hesje kunt u gratis ophalen bij de gemeente of bij een buurtvereniging. • Gaat u met een grote groep bewoners op pad (bijvoorbeeld voor een opruimactie van de buurt), neem dan vooraf contact op met de gemeente. Zij komt graag het ingezameld vuil ophalen.

Fysieke inspanning? licht

matig

zwaar

Wanneer? zon

regen

Kindvriendelijk? ja

sneeuw

Door zichtbaar op te ruimen, hopen de zwerfafvalpakkers bij te dragen aan het bewustzijnsproces dat vuil niet thuis hoort in de natuur. Bovendien is het een nuttige vrijetijdsbesteding, die direct resultaat oplevert. Onder de zwerfafvalprikkers, ook wel ZAP-ers genoemd, behoort Jacob Brussee uit de gemeente Eersel. Hij is vrijwel wekelijks buiten voor een prikronde, waarbij hij zwerfvuil in de buitenruimte verwijdert. Met de vrijwillige inzet wil de ZAP-er niet alleen bijdragen aan een schonere gemeente, maar ook mensen bewust maken dat vuil niet zomaar in de natuur kan worden gegooid. Hij wil een goed voorbeeld zijn voor anderen. Door het dragen van een hesje valt hij extra op. Volgens Jacob Brussee heeft het opruimen van zwerfafval nog meer voordelen: “Het is goed voor lichaam en geest en voor derden”. Met dat laatste doelt Jacob op het gegeven dat soms voorbijgangers spontaan gaan mee helpen met opruimen of de ZAP-er krijgt koffie aangeboden. Jacob Brussee hoopt dat in de toekomst zich meer bewoners aanmelden om een bijdrage te leveren. Het zou mooi zijn als in elke wijk één (of meerdere) bewoner als zwerfafvalpakker zich wil inzetten. Zwerfafvalprikkers zijn bij de gemeente gratis op te halen. Momenteel zijn vijf zwerfafvalprikkers actief in de gemeente Eersel. Jaarlijks in december zet de gemeente Eersel de ZAP-ers even in de spotlights en geven met het uitdelen van het ZAP-speldje blijk van waardering voor hun inzet.

nee

De inzet van de buurtvereniging werpt zijn vruchten af. Er zijn al zeven andere buurtverenigingen die ook zwerfafval opruimen. Daarnaast zet RoDeHo zich in op andere vlakken. Naast het geven van lessen op de basisschool zijn ZAPers in de winter ook actief met het ruimen van sneeuw. Ze beschikken over sneeuwschuivers om de hulpbehoevende bewoner een handje te helpen tijdens de koude wintermaanden.


5

Menukaart

Groenonderhoud Wilt u ook dat in het groen in uw straat behouden blijft en er netjes bij ligt? U kunt hieraan zelf een bijdrage leveren door bijvoorbeeld onkruid te

‘Nu ligt het vast in een contractje, maar het onderhoud van dit stukje groen doe ik al jaren met veel plezier”

verwijderen. En soms krijgt u ook de mogelijkheid om na te denken over de inrichting van het groen. Daarmee maakt u ook de buurt blij. De zorg voor het groen kunt u prima met andere bewoners oppakken, zo spreekt u elkaar vaker en bent u ook

‘De adoptie van het groen maakt dat bewoners ook hun eigen voortuintje netjes houden.’ Schoffelen, hagen snoeien en uiteraard zwerfvuil verwijderen. In een straat in Reusel doen bewoners het beheer van het groen bijna helemaal zelf. Zowel de buurtvereniging Beumo als de gemeente is zeer enthousiast.

nog eens buiten.

De buurtvereniging Beumo doet nog veel meer. Zo organiseert zij twee keer per jaar een opschoondag met buurtbewoners. Het is tevens een

6

De gemeente Reusel-De Mierden liet voorheen de WVK-groep (werkvoorziening Kempen) de straat onderhouden. Beumo ontvangt jaarlijks hetzelfde budget. Dit geld vloeit terug in de verenigingskas. De gemeente komt alleen nog in de straat om te vegen, bomen te verzorgen en onkruid tussen tegels te verwijderen. Beumo probeert het groenbeheer in andere straten ook van de grond te krijgen. Volgens Johan hangt het adopteren van een hele straat enigszins af van hoe de straat eruit ziet. De Beukenlaan leent zich er perfect voor. Bewoners kunnen natuurlijk ook kleine stukjes adopteren, zoals plantsoen of speelveldje.


omvormen naar gazon. Na overleg met de gemeente kan hij nu blijven genieten van het

zelf schoon en netjes. Wat kunt u doen? Voor het stuk groen wat u (samen met andere bewoners) heeft geadopteerd, kunt u denken aan de volgende werkzaamheden: • verwijderen van zwerfvuil en bladvuil. • verwijderen van onkruid en het los schoffelen van de aarde • verzorgen van de beplanting, zoals het water geven bij droogte, het verwijderen van dode takken en het eventueel planten van nieuwe plantjes • knippen van de hagen • bijhouden van de grasranden van een gazon • verwijderen overhangend groen

Wat kunt u van de gemeente verwachten? • Een zwerfafvalprikker, handschoenen, afvalring en een

Johan Levens, bestuurslid van buurtvereniging Beumo legt uit hoe het allemaal is begonnen: “Onze vereniging vertegenwoordigt de bewoners van een aantal straten in Reusel. In 2004 werd de straat waar ik zelf in woon, de Beukenlaan, opnieuw ingericht. De gemeente stelde ons toen de vraag of wij interesse hadden om het groenbeheer zelf op te pakken. Sindsdien trekken vijf buurtbewoners één keer per maand de handschoenen aan om te schoffelen en zwerfvuil te prikken.” Ook de hagen worden door bewoners gesnoeid. Voor deze activiteit in juni worden extra buurtbewoners opgetrommeld. “Met een grote ploeg is deze jaarlijkse klus zo geklaard, en het is nog gezellig ook.” Johan geeft aan dat het groenbeheer zorgt voor een mooiere straat, maar ook voor meer betrokkenheid en een gevoel van verantwoordelijkheid onder bewoners. “Wij geven het goede voorbeeld en nu zie je dat meer bewoners hun best doen om ook de eigen voortuin netjes te onderhouden.”

bericht dat de gemeente plantenvakken ging

plantsoen naast zijn woning. Deze houdt hij

• Een hark, schoffel en kruiwagen regelt u zelf.

gezellig samenzijn. Voor de materialen kloppen ze aan bij buurtvereniging RoDeHo. De verenigingen trekken steeds meer met elkaar op. Beumo zet zich ook in voor de veiligheid in de buurt. Drie bewoners zijn benoemd tot buurtcoördinator en vormen het aanspreekpunt voor bewoners. Zij hebben korte lijntjes met de gemeente en de politie. Ook wordt al enige tijd het oud papier door bewoners ingezameld en worden sociale activiteiten voor de buurt(kinderen) georganiseerd.

Inwoner Machielsen was niet blij met het

veiligheidshesje kunt u gratis ophalen bij de gemeente. Soms kan dit ook bij uw buurtvereniging. • Maken de werkzaamheden deel uit van een buurtactie met bewoners? Neem dan vooraf contact op met de gemeente. Zij komt graag het ingezameld vuil ophalen. Dit geldt ook indien u een grote hoeveelheid zwerfafval heeft opgespaard.


matig

zwaar

Wanneer? zon

regen

Kindvriendelijk? ja

nee

sneeuw

Voor veel mensen is het schoonhouden van de stoep of het groen voor de deur niet meer dan vanzelfsprekend. Het draagt bij aan het woongenot. Dit geldt ook zeker voor de heer Machielsen, woonachtig in Oirschot. Hij zorgt al jaren voor het schoon en netjes houden van de openbare groenstrook naast zijn hoekwoning. Toen kwam de gemeente met het bericht om het kleinschalig groen in de wijk om te vormen naar gazon, omdat het huidige beheer van de beplanting in dit zogeheten ‘snippergroen’ te duur werd. Machielsen was hier niet blij mee, vooral in verband met een mogelijke toename van de overlast van hondenpoep. Bovendien is het minder mooi dan de huidige beplanting. Machielsen nam contact op met de gemeente en het behoud van het plantsoen was zo geregeld op voorwaarde dat hij het beheer en onderhoud overnam. “Eigenlijk is er niets veranderd met de jaren daarvoor, maar nu komt de gemeente er helemaal niet meer. Ook het snoeien doe ik zelf en op de kale plekken heb ik zelf een paar lauriers geplant.” Zitten er dan geen beperkingen aan de adoptie? “Nee, eigenlijk niet. Ik heb een contractje van de gemeente ondertekend. Daarin staat dat indien ik het niet netjes onderhoud, de gemeente het kan terug nemen.” Hij heeft zelf nog wel één wens, of eigenlijk twee. Ten eerste hoopt hij dat bewoners, die plantsoenen onderhouden en daardoor met veel groenafval komen te zitten, in de toekomst worden vrijgesteld voor de gebruikskosten van de GFT-kliko. Tot slot ziet hij graag dat bewoners zijn voorbeeld volgen, zodat de groendiversiteit behouden blijft. Hij informeert in ieder geval andere bewoners. Dus het is een kwestie van ‘Hoort zegt het voort!’

7

Faciliteren van bewonersinitiatieven Dat bewoners, ondernemers en instellingen in de gemeente Bladel zich mede verantwoordelijk voelen voor het schoon, heel en veilig houden van de buitenruimte en zich daarvoor actief willen inzetten, is voor ons een belangrijk streven. Of het nu gaat om een individuele burger die wekelijks zijn straat schoon ‘prikt’ of een groep ondernemers die samen

Zo werkt het in de praktijk Binnen de gemeente zijn diverse voorbeelden te noemen van zelfbeheer, vooral in groen. In geval van aanpassingen in het groen heeft de gemeente overleg met de buurtbewoners. Een plantsoen met rozen omvormen naar een gazon is in tijden van bezuinigingen soms noodzaak (want goedkoper in onderhoud), maar kan het straatbeeld versoberen. Willen bewoners de kleur en fleur in hun straat behouden dan kan zelfbeheer door bewoners een oplossing bieden. Ook met scholen en ondernemers wordt samengewerkt. Scholen zetten zich in voor het onderhouden van de omgeving. Het Jarabos wordt bijvoorbeeld netjes gehouden door leerlingen van het Pius X-College.

‘Het zelfbeheer van dit pleintje kan een voorbeeld zijn, het draagt bij aan de kwaliteit van de buurt.’ Buurtvereniging ‘t Pleintje in Bladel draagt zorg voor het groen van ‘het pleintje’. Het pleintje was steeds meer een doorn in het oog van bewoners. Met de inzet van een paar actieve buurtbewoners is het nu weer een groen rustpunt in de buurt.

bloembakken netjes houdt, zelfbeheer draagt bij aan een leefbare samenleving. Goede voorbeelden van zelfbeheer kunnen anderen inspireren. Daarom is communicatie zo belangrijk. Wij hebben vooral een faciliterende rol. Bewoners(groepen) kunnen een initiatief bij ons indienen en wij gaan daarvoor graag in gesprek. De indiener wordt soms gevraagd om te zorgen voor draagvlak voor zijn idee onder andere bewoners. Daarbij wordt meteen gewerkt aan het versterken van onderlinge sociale contacten.

Een paar van onze voorbeelden In onze vijf kernen zetten bewoners(groepen) zich in om bij te dragen aan een verzorgde buitenruimte. Een greep uit de praktijk: • adoptie van een straat • aanleg en onderhoud speelbossen/ kabouterpad • winkeliers(verening) houden gebied schoon • vrijwilligers regelen jaarlijkse aanleg ijsbaan • schoonmaakacties door scholen

Het onderhoud van het pleintje is vele jaren geleden aan bewoners overgedragen. De buurtvereniging maakte er een project van en deed met dit project mee aan de wedstrijd “Een kern waar pit in zit”. Het werd netjes opgeplant en er werd een picknickset geplaatst. Jaren werd het heel netjes onderhouden door een ploeg vrijwilligers. Helaas werd de animo hiervoor minder. Ook werd de picknickset slachtoffer van vandalisme. Buurtbewoners ergerden zich aan de vervallen indruk van het pleintje, zo bleek uit een buurtenquête in het kader van buurtpreventie. Reden genoeg om als buurtvereniging het pleintje nieuw leven in te blazen. Momenteel draagt een vaste ploeg van zeven buurtbewoners zorg voor het onderhoud.

Buurtbewoner en lid van het onderhoudsteam Walter van den Borne: “Elke eerste zaterdag van de maand zijn wij aanwezig en maken wij het pleintje schoon, verwijderen het onkruid en verzorgen het groen. De huidige picknicktafel en afvalbak hebben wij van de gemeente gekregen en zelf geplaatst. In het najaar krijgen wij nog nieuwe beplanting aangeleverd die we zelf in de grond zetten.” De adoptie van het pleintje betekent dat de WVK-groep (Werkvoorziening Kempenland) daar niet meer komt voor beheer en onderhoud. Wanneer er veel snoeihout vrijkomt bij het onderhoud, is één belletje voldoende en komt de WVK-groep het ophalen. De adoptie van dit pleintje kan een voorbeeld zijn voor anderen. Bewoners kunnen het beheer op meer plekken op zich nemen, meent Walter. Het zorgt voor een mooiere woonomgeving, maar ook meer betrokkenheid. Onlangs is een speeltuintje aangelegd in de buurt en daar wordt in het najaar op verzoek van de wijk een haagje omheen geplant. Het onderhoud daarvan biedt nieuwe kansen voor zelfbeheer door buurtbewoners.

Buiten het weidevogelseizoen wilgen knotten en kikkerpoelen inventariseren Het is juli, hoog zomer en het weidevogelseizoen is voorbij. Dat betekent ook een einde aan de gezellige, nuttige momenten met de leden van de werkgroep Weidevogelbescherming Reusel De Mierden. “Kunnen we buiten het seizoen ook niet bij elkaar komen?”, vroegen de leden zich af.

8


Het primaire doel van de vereniging is het beschermen van weidevogels. Omdat het weidevogelseizoen van maart tot juli loopt, waren de leden op zoek naar een invulling van de overige maanden. Dit was de aanleiding voor de verenging om met de gemeente Reusel-De Mierden en Brabants Landschap te gaan praten over wat zij nog meer kunnen betekenen in het buitengebied. Inmiddels trekken zo’n vijftien leden er meerdere malen per maand op uit. Zij dragen samen een steentje bij aan het schoon en netjes houden van de landelijke omgeving. Wat doen zij dan precies? In samenspraak met de gemeente en Brabants Landschap

houdt de vereniging zich met name bezig met het knotten van wilgen, het inventariseren van kikkerpoelen en het opschonen van heidevelden. Voor de werkzaamheden ontvangt de vereniging een kleine vergoeding, welke gebruikt kan worden voor de aanschaf van machines en gereedschap. Piet Peijs, lid van de vereniging weidevogel bescherming: “Ongeveer vijf jaar geleden zijn we gestart en een groot aantal leden gaat nog steeds vrijwillig en zeer enthousiast op zaterdag aan de slag. Zo zien wij elkaar ook buiten het seizoen nog regelmatig en zijn we ook nog eens nuttig bezig in het buitengebied.“

9

Het belangrijkste effect van zelfbeheer? Dat is vooral meer betrokkenheid en binding van bewoners met de buurt, zo geeft 85% van de ondervraagden in een recent onderzoek aan. Maar liefst 4 op de 10 personen staan positief tegenover zelfbeheer, zo blijkt uit recent onderzoek. Veel mensen willen meedoen, vooral om de buurt schoon en leefbaar te houden. Naast betere sociale cohesie verwacht men natuurlijk ook feitelijke resultaten: een schonere en leefbare buurt. Waarbij men als bewoner zelf invloed heeft op de (groene) invulling van de buitenruimte. Van de gemeenten wordt vooral verwacht dat zij materiaal of gereedschap kan leveren. En ondersteuning biedt bij het maken van afspraken of regelwerk.

Zo leuk is zelfbeheer

'Het geeft voldoening als de buren genieten' Enthousiaste kinderen

vooral leuk om te doen. Het mes snijdt zo aan twee kanten. De buurt steekt zelf de handen uit de mouwen, zo wordt samen schoffelen een vorm van buurtbinding. Het is gezellig, soms ook goed voor de clubkas en de sociale cohesie wordt er mee bevorderd.

Buren die samen tuinieren in het openbaar groen maken hun buurt leuker. Straten krijgen een eigen gezicht, bijvoorbeeld met meer kleur en fleur doordat bewoners samen perkgoed aanplanten onder de bomen in het trottoir. Samen tuinieren zorgt zo voor meer contact met de buren. Samen met bewoners kan de gemeente de kwaliteit van de buitenruimte daarbij op peil houden. Via zelfbeheer kunnen bewoners bepalen hoe bijvoorbeeld een groenperkje er bij ligt. Wachten op onderhoud door de gemeente is dan niet meer nodig. Als bewoners heeft u daarmee zelf directe invloed op het beeld van uw woonomgeving. De woonomgeving kan naar eigen smaak worden onderhouden en wordt zo een beetje meer voor uzelf. Daarnaast is het leuk en gezellig om samen met buurtgenoten buiten aan de slag te zijn. Want de openbare ruimte is van en voor iedereen. Iedereen wil toch een aantrekkelijke woonomgeving, waarin het prettig en veilig is om te spelen, te wandelen en elkaar te ontmoeten? Een

10

Op pad met de iPad Voor de gemeente is het belangrijk om te weten hoe bewoners de kwaliteit van de openbare ruimte beoorde-

Samen aan de slag, voor een schone buurt of straat. Dat levert niet alleen een schone straat op, het is

Samen met uw buurtgenoten de woonomgeving onderhouden? Dat levert u een hoop voordelen op. Zoals een schonere buurt, plezierige onderlinge contacten en in sommige gevallen ook nog wat ondersteuning vanuit de gemeente. Bijvoorbeeld met mooiere plantjes in de straat of een bijdrage voor een buurtbarbecue.

Trend:

buurtbewoner vertelt: “Het groen op een pleintje zou omgevormd worden naar saai gras. Tot een paar bewoners zich opwierpen om dan zelf het onderhoud op te pakken. Daarmee ontstond opeens meer samenhorigheidsgevoel in de buurt. Bewoners die al langer elkaars buren waren, schudden elkaar de hand en leerden elkaar beter kennen.” Deze bewoners hebben nu een contractje met de gemeente afgesloten over het onderhoud van dit gemeenteperkje. “Het hoeft niet veel te zijn, maar als je tegenover je huis een haag op gemeentegrond ziet verdwijnen, dan wil je als bewoner best wel zelf af en toe zelf de heggenschaar pakken. Ik kijk er ook elke dag op uit. En veel hoeft het niet te kosten, hooguit wat tijd, of bijvoorbeeld een paar stekjes uit de eigen tuin in het gemeenteplantsoen poten. Soms krijg je van de gemeente zelfs plantjes of materialen aangeleverd.” “Tuinieren geeft me veel voldoening,” aldus een andere bewoner. “We hebben met een groepje bewoners dit voorjaar perkgoed aangeplant en een schoffelcontract gesloten met de gemeente. Elke paar weken gaan we samen met een paar mensen uit de straat een zaterdagochtend aan het werk. Het kost maar een paar uurtjes per keer, na afloop drinken we samen koffie. De straat is er veel fleuriger van geworden. Ik vind het zo leuk dat al mijn buren er ook van genieten.”


“Ik wil een oranje hesje, ik wil een groene..” Enthousiast klinken de kinderstemmen bij de start van de landelijke opschoondag. “Kinderen in de basisschoolleeftijd vinden het leuk om mee te helpen en ergens bij te horen. Meedoen aan een opruimactie, bijvoorbeeld de landelijke opschoondag in het voorjaar, is dan een hele leuke activiteit die ze vaak fanatiek uitvoeren. Zeker als er nog een ludiek element of een spel aan gekoppeld is. Bijvoorbeeld een afvalbingo, ontwerpwedstrijd voor afvalbakken of een ludiek optreden van bijvoorbeeld Koos de Vuilnisman. “Mag ik een knijper? Kijk daar ligt nog wat. Ik wil deze oprapen! Aaaaah... moeten we nu al stoppen met opruimen? Het was nou net zo leuk” klinkt het enthousiasme. Samen de handen uit de mouwen steken voor een opruimdag, dat is toch veel leuker dan voor straf als corvee de troep opruimen? “Als zwerfafval prikken een straf zou zijn, dan had ik mijn hele leven straf,” vertelt een medewerker van de gemeentereiniging.

De baten van zelfbeheer Goedkoper, nee dat is het niet persé. De baten van zelfbeheer liggen vooral op het gebied van leefbaarheid in de buurt. De straat wordt schoner, het onderhoud wordt beter doordat de bewoners er meer aandacht aan kunnen geven dan waar de gemeente budget voor heeft. Maar vooral de sociale samenhang wordt er mee versterkt. Samen werken in de buitenruimte is gezellig, het versterkt het wijgevoel, de contacten en betrokkenheid bij de eigen woonomgeving. Bewoners zijn meer tevreden over hun directe woonomgeving. Als je net samen met de buren een speeltuintje of plantsoen opgeknapt hebt spreek je gemakkelijker mensen aan op verkeerd gebruik. Vandalisme wordt zo minder. En de besparing voor de gemeente? Die valt vaak tegen. Meestal gaat het om relatief kleine gebieden die worden onderhouden. De begeleiding en ondersteuning door de gemeente, zoals prikkers, hesjes of handschoenen verstrekken of het verzamelde afval ophalen kosten ook tijd en geld.

len. Wat ligt er in deze tijd dan meer voor de hand dan met een iPad of smartphone te ‘schouwen’. In verschillende gemeenten worden speciale apps ingezet voor deze burgerschouw, of om meldingen door te geven.

Burgers beoordelen kwaliteit Een mooi voorbeeld van burgerbetrokkenheid in de Doe-democractie. Zo kun je een burgerschouw wel noemen. De politiek wil bewoners graag betrekken bij gemeentelijke taken zoals het beheer van de openbare ruimte. Er is een duidelijke trend zichtbaar waarbij burgers behalve de handen uit de mouwen steken, ook de kwaliteit van de openbare ruimte beoordelen. Bijvoorbeeld door meldingen met hun smartphone door te geven, maar ook door objectief de kwaliteit te meten in een schouw van hun buurt. Daar zijn bij sommige gemeenten speciale apps voor beschikbaar. Burgers geven bijvoorbeeld in de app Burgerschouw aan hoe ze het onderhoud van de buitenruimte ervaren. Hoeveel zwerfafval ligt er? Zijn de bankjes heel? Is er veel onkruid aanwezig? Gewoon met de tablet of smartphone: leuk, snel en handig, zoals je van een moderne app gewend bent. Iedereen kan er mee werken. Met een Burgerschouw app is het voor de gemeente gemakkelijker om burgers naar hun mening over het onderhoud in hun buurt te vragen.

Tevreden over de app in de praktijk Een van de eerste gemeenten waar de app zijn effectiviteit bij de buurtschouw in de praktijk heeft bewezen is Steenwijkerland. Teamleider van het servicebureau, Herman Huitema: “Voor ons als gemeente is de burgerschouw een belangrijke graadmeter voor het serviceniveau. Door de app Burgerschouw zijn onze inwoners meer betrokken bij de kwaliteit van de openbare ruimte en hebben wij een beter contact dan ooit tevoren. Bewoners controleren met de app in de hand of de gemeente daadwerkelijk doet wat wij hebben afgesproken. Als er echt onregelmatigheden gemeten worden door de bewoners, dan weet het serviceteam snel te schakelen met de bewoners en een oplossing te bieden. Elke bewoner kan op een voor hem of haar geschikt moment de schouw uitvoeren. Voor ons een wezenlijk onderdeel van ons beheerproces.”

11

Menukaart

Adoptie speelplek

‘geweldig gevoel om samen iets voor de buurt te doen’

Het is fijn als een speelplek schoon is en kinderen er onbezorgd kunnen spelen. Scherpe voorwerpen als glas mogen niet in de buurt liggen. U kunt hieraan bijdragen door de speelplek met andere bewoners te adopteren of zelf zo nu en dan de plek schoon te maken.

Wat kunt u doen? U onderhoudt de speelplek en maakt hierover afspraken met de gemeente. Om de plek schoon en netjes te houden, kunt u denken aan de volgende werkzaamheden: • verwijderen van zwerfvuil en bladvuil • schoonmaken van de speeltoestellen en overig meubilair met een sopje • legen van de afvalbak (indien aanwezig) • aanharken van het zand of de ondergrond van het speelvlak (indien aanwezig)

Samen aan de slag in de buurt

Wat kunt u van de gemeente verwachten? • Een zwerfafvalprikker, handschoenen,

Gewapend met kruiwagens, schop, hark, bezem, prikkers en goede moed gaan een dertigtal bewoners van

afvalring en een veiligheidshesje kunt u gratis ophalen bij de gemeente. Soms kan dit ook bij uw buurtvereniging. • De gemeente zorgt voor het basisonderhoud aan de speeltoestellen, zoals het herstellen van schades.

de Molenakkers aan de slag om de speelplek op te knappen. “Wat een geweldig gevoel om met samen iets voor de buurt te doen!” Op de ochtend van Burendag stromen uit alle kanten buurtbewoners naar het speelterrein aan de Speelakker in Eersel. “Het lijkt wel een flashmob”, zegt buurtbewoner Nicole van den Eijnde met een glimlach. “Zelf ben ik al gauw tot ‘manager participatie’ van het rode pad gebombardeerd. Daarmee draag ik letterlijk mijn steentje bij. Kruiwagens vullen, kruien, steentjes uitstrooien en harken. Van Hugo van 6 tot Piet van 80, alle leeftijden zijn vertegenwoordigd. Wat een geweldig gevoel om met zoveel mensen samen iets voor de buurt te doen!” “Als bewoners zijn we heel intensief betrokken geweest bij de herinrichting van het speelterrein een paar jaar geleden,” vertelt Cees Beemer, voorzitter van buurtvereniging Molenakkers. “Inmiddels kon de jeu de boules baan wel een opknapbeurt

12

gebruiken, net als de paden, grasvelden en de speelplekken. Van de gemeente hebben we volop medewerking gehad, met bijvoorbeeld bigbags met steentjes en zandbakzand. Echt, daar zijn we heel positief over, petje af voor de gemeente en de goede samenwerking.” Een dertigtal buurtbewoners is inmiddels druk in de weer: kruiwagens gaan heen en weer, rommel wordt geprikt en opgeveegd, de speeltoestellen en het gras worden met zand aangevuld. Er wordt gezweet en er is nauwelijks tijd voor een groepsfoto. Binnen een paar uur krijgt de jeu de boules baan steeds meer vorm. “Nu nog een litertje benzine in de gehuurde egaliseermachine om de laatste metertjes aan te stampen.” Ondertussen worden er twee nieuwe partytenten opgezet waar koffie wordt geserveerd. “Deze tenten hebben we

kunnen aanschaffen met een subsidie vanuit het Oranjefonds. Samen met Douwe Egberts organiseren zij Burendag, omdat buurten leuker, gezelliger en socialer worden als buren elkaar ontmoeten en zich inzetten voor hun buurt,” vervolgt Beemer. “Als buurtvereniging bestaan we al heel lang en organiseren we van alles. Van wandelingen, lezingen en uitstapjes tot walking dinners. Het leuke van deze opknapactie is dat het laagdrempelig is, gewoon buiten aan de slag. We zijn heel zichtbaar bezig, transparant, en het resultaat is voor iedereen toegankelijk. Dit speelveld is echt een ontmoetingsplek in de wijk geworden. Er vinden jeu de boules competities plaats, ouders met kinderen van de school hiernaast komen even langs en maken een praatje. In een paar maanden hebben veel meer buren elkaar hierdoor leren kennen.”


• De

gemeente voert periodieke veiligheidsinspecties uit op de speeltoestellen. • Maken de werkzaamheden deel uit van een buurtactie met bewoners? Neem dan vooraf contact op met de gemeente. Zij komt graag het ingezameld vuil ophalen. Dit geldt ook indien u een grote hoeveelheid zwerfafval heeft opgespaard.


matig

zwaar

Wanneer? zon

regen

sneeuw

Kindvriendelijk? ja

nee

“Samen buiten iets doen is heel zichtbaar, meer open en toegankelijk dan sommige andere activiteiten die we als buurtvereniging organiseren,” valt een buurtbewoonster hem bij. “Je kunt gemakkelijk meedoen, je leert elkaar beter kennen en tegelijkertijd maken we nu samen iets moois van de wijk.” Een ander vult aan: “Ik zie nu ook al een paar mensen aan het werk die ik niet ken. Dit komt de levendigheid in de buurt echt ten goede.” ‘s Middags rollen de eerste ballen al weer over de vernieuwde jeu de boulesbaan. Na een openingswoord van de wethouder is er tijd voor een hapje en een drankje onder de nieuwe partytenten. Beemer en zijn buurtgenoten kijken terug op een geslaagde burendag: “Wat een energie en inzet, we hebben de handen uit de mouwen gestoken, vele buren ontmoet en met zijn allen een mooie klus geklaard.”

13

Opschoondag voor een opgeruimde buurt Elk voorjaar vindt de landelijke opschoondag plaats. Wist u dat 90% van de Brabanders aangeeft regelmatig zwerfafval van anderen op te ruimen? Daarmee doen we het landelijk gezien beter dan gemiddeld. Elk voorjaar wordt de landelijke opschoondag georganiseerd. Ook in de Kempengemeenten zijn er verschillende buurten die hier aan meedoen. “Om 11 uur verzamelen we in de wijk en beginnen we met taart”, vertelt een van de deelnemende kinderen. “De gemeente heeft echt aan alles gedacht”, aldus de buurtvereniging: “van grijpers en prikkers, tot speciale vuilniszakken, hesjes en handschoenen.”

‘Dagelijks zijn vrijwilligers actief met het prikken van zwerfvuil, hun inzet kan anderen inspireren.’ Binnen de gemeente Eersel zijn al verschillende burgers en instellingen actief bij het schoonhouden en mooier maken van de openbare ruimte. De georganiseerde bewonersgroepen in onze kernen vormen belangrijke gesprekspartners. Het belang van participatie wordt bestuurlijk gedragen. Vanuit beleid en bedrijfsvoering wordt ingezet op het stimuleren van eigen verantwoordelijkheid van burgers, verenigingen en maatschappelijke organisaties. Bij beleidsontwikkeling wordt de burger nadrukkelijk betrokken en middels doelgerichte communicatie dragen wij bij aan betrokkenheid en bewustwording onder de burger. Bij burgerinitiatieven hebben wij als gemeente vooral een faciliterende rol. Borrelt er bij een groep bewoners of een vereniging een idee op, dan gaan wij graag samen aan tafel. Elke vraag is weer anders. Om enige sturing te hebben, maken wij gebruik van onze Participatiewijzer. Hierin zijn uitgangspunten opgenomen waardoor wij beschikken over eenduidig afwegingskader. Met oog op communicatie is een Communicatiewijzer opgesteld.

Zo werkt het in de praktijk Wat kan en mag de burger doen in de openbare ruimte? Om die vraag te beantwoorden bieden onze beleidskaders enige houvast, maar uiteindelijk is veel maatwerk. Voor het creëren en stimuleren van zelfbeheer worden de georganiseerde bewonersgroepen en verenigingen/ instellingen als zeer belangrijke ingang gezien. In

14

de zes kernen zijn bewoners vertegenwoordigd in een dorpsraad of leefbaarheidsgroep. Ze steken tijd en energie in het leefbaar(der) maken van de woonomgeving. In het verleden is in elke kern een iDop (integraal dorpontwikkelingsplannen) opgesteld in nauwe betrokkenheid met bewoners. Het heeft een goede basis gelegd: ze bepalen zelf hun eigen agenda. Daarmee werken ze zelf aan bepaalde thema’s, zo ook het stimuleren van zelfbeheer onder bewoners. Naast de bewonersgroepen zijn nog meer groepen actief, denk aan scholen, scoutingclubs, jagersverenigingen/ wildbeheereenheden, parochieleden en buurtpreventieteams. Trots zijn wij op wat nu al aan zelfbeheer plaatsvindt in onze gemeente. Elk jaar zetten wij onze zwerfafvalprikkers in de schijnwerpers. Dit zijn bewoners die wekelijks, soms zelf dagelijks, zich ontfermen over het schoonhouden van een stukje groen of bijvoorbeeld de bermen langs een Provinciale weg. Ook mensen die werkzaam zijn bij Areven (mensen met een verstandelijke beperking) gaan met regelmaat met zwerfafvalprikkers naar buiten.

Een paar van onze voorbeelden Binnen onze gemeente doen bewoners(groepen) dit zoal: > zwerfafvalprikkers > parochie onderhoudt buitenruimte kerk > schoonmaakacties door scoutingclub > deelname landelijke opschoondag scholen > onderhoud van ‘ommetjes’ > toeristische routes realiseren ‘Beleef de Kempen’ > jagersverenigingen ruimen vuil in buitengebied


Na een peptalk van de wethouder en een aftrap van de voorzitter van de buurtvereniging gaan de tientallen vrijwilligers van start. “Om kwart over 11 begonnen we met opruimen. Samen met mijn moeder en een paar andere kinderen begonnen we bij de bosjes in de buurt. Niet normaal hoeveel rommel daar lag (lag, want we hebben natuurlijk alles opgeruimd). Er had zelfs een krantenjongen of krantenmeisje zijn kranten in de struiken gedumpt! Dus als

je een keertje geen krant in je brievenbus vindt, weet je waar je moet zoeken. We hadden wel vier volle zakken verzameld. Gelukkig hadden we een skelter bij ons waar we alle op konden leggen.” “Zelfs op plekken waarvan we dachten dat het meeviel is nog een hele hoop zwerfafval bij elkaar geraapt. We doen al een aantal jaren mee en hebben er nu een strakke route-indeling van gemaakt, met vaste plekken om de volle zakken achter te laten.” Na een paar uur opruimen worden de volle zakken met vuil door de gemeente opgehaald. Het zou mooi zijn als iedereen op die manier een stukje straat bijhoudt, dat zou al veel schelen. Want als je eenmaal ergens wat troep opraapt, dan neem je ook gemakkelijker ergens anders ook een stuk mee. Als 10% van de mensen af en toe wat rommel opruimt, dan verdwijnt zwerfafval als sneeuw voor de zon en hebben wij een schone buurt.”

Leefbaarheidsgroep Kern Eersel:

‘bewoners kunnen veel meer zelf een steentje bijdragen’ De leefbaarheidsgroepen en dorpsraden in de gemeente Eersel zijn voor de gemeente een belangrijke ingang om zelfbeheer onder bewoners te stimuleren. Zij pakken graag hun rol, zo bleek tijdens een bijeenkomst zelfbeheer.

de dorpsraden en leefbaarheidsgroepen, die in het teken stond (het stimuleren) van zelfbeheer. Successen uit de gemeente zijn bijvoorbeeld de zwerfafvalprikkers en de vrijwilligers die de sacristie en het kerkhof netjes houden.

Bewoners maken de buurt. De gemeente stimuleert het eigen initiatief van bewoners, al dan niet verenigd, om zelf de handen uit de mouw te steken. “We werken graag samen met de inwoners aan een schone en nette buitenruimte. Inmiddels zijn er meerdere voorbeelden van zelfwerkzaamheid binnen onze gemeente”, aldus wethouder Peter van den Bliek van de gemeente. Dit werd ondermeer duidelijk tijdens een bijeenkomst in juni met

Jeanne Intven, lid van de leefbaarheidsgroep Kern Eersel, was bij de bijeenkomst. Volgens haar kunnen bewoners veel meer zelf een steentje bijdragen, al dan niet samen. Jeanne Intven: “Burendag is een goed voorbeeld van hoe het kan. Wij hebben met een groep bewoners, jong en oud, het Quackelbos netjes gemaakt. Planten zijn gesnoeid, de zandbak is verschoond en vuil en onkruid is verwijderd. Onze inspanningen

werden beloond met een hapje en drankje. Het was een gezellig samenzijn”. Wat is volgens Jeanne nodig om bewoners te triggeren voor zelfbeheer? Jeanne Intven: “Wij zien graag dat de gemeente nogmaals een dergelijke bijeenkomst met alle buurtverenigingen in Eersel organiseert. Zo kunnen wij van elkaar horen waar oor naar is. Daarnaast is het aan de gemeente om duidelijkheid te creëren over wat wel en wat niet mogelijk is.” In de bijeenkomst in juni zijn een aantal menukaarten gepresenteerd en met elkaar ingevuld. Dit kan bewoners helpen, omdat ze dan kunnen kiezen uit een palet van zelfbeheervormen.

15

in de straat kan ondersteunen bij het groenonderhoud. Hendricks: “Bewoners hebben de ervaringskennis van de buurt, zij kennen de straat veel beter dan wij vanuit het gemeentehuis.”

straat of uit de struiken. Dat gaan we echt niet regelen en vastleggen in een contract. Nergens voor nodig, mensen kunnen dat prima zelf. Wel ondersteunen we graag acties van groepen bewoners. Dan is het vaak wel handig om de afspraken even vast te leggen.”

Kan de overheid wel loslaten? “Tja, dat gaat niet altijd vanzelf.” Hendricks: “We staan hoe dan ook voor een omslag. Participatiemaatschappij, doe-democratie en de faciliterende overheid worden het devies de komende jaren. Dat vergt best nog wel een omslag in ons denken en doen. Niet alles kan en moet in regels worden vastgelegd. Het gaat niet om een ‘top 10’ aan regels hoe om te gaan met onze burgers, maar om cultuur: Een open houding, een warm welkom op vragen uit de maatschappij, kijken naar de kansen die het biedt en daar proactief mee aan de slag gaan. Daarmee kunnen we de energie van de burgers optimaal inzetten voor een prettige leefomgeving. Dat is wennen, voor ons als ambtenaren, voor het bestuur en soms ook voor onze inwoners.”

Zelfbeheer, hoe gaat de gemeente er mee om?

Levert zelfbeheer wel iets op?

In gesprek met de gemeente. Hoe gaan ze om met de vragen en wensen van bewoners, wat betekent zelfbeheer voor hun werk en wat voor omslag vergt dit in het dagelijkse werk? Een vraaggesprek met een afdelingshoofd en een medewerker. “Als gemeente willen we graag positief reageren op vragen en wensen van bewoners,” vertelt Nancy Hendricks, als afdelingshoofd Ontwikkeling verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud van de buitenruimte in de gemeente Eersel. “Als bewoners bijvoorbeeld een extra afvalbak vragen wil ik daar graag aan tegemoet komen. Maar elke extra bak kost geld om te plaatsen en te onderhouden. We streven eerder naar minder dan meer afvalbakken. Als gemeente kunnen we vanwege beperktere middelen niet op elke wens ingaan, hoe graag we dat ook willen. Elke Kempengemeente maakt daarin ook haar eigen keuzes en gaat voor maatwerk passend bij de wensen van de samenleving, de zogenaamde couleur locale.” We leggen haar en Sjoerd Oomens, beleidsmedewerker cultuurtechniek in de gemeente Reusel-de Mierden, een aantal vragen voor.

16

Zelfbeheer, willen burgers dat wel? Nancy Hendricks: “We hebben hier in de gemeente heel erg betrokken dorpsraden, leefbaarheidsgroepen en buurtverenigingen. Mensen willen graag iets voor elkaar doen, dat blijkt ook wel uit de praktijkvoorbeelden in dit magazine. Soms weten mensen gewoon niet zo goed wat er allemaal mogelijk is. Bewoners die zich inzetten voor de wijk voelen zich meer betrokken en zijn meer tevreden over de eigen woonomgeving. Een steuntje in de rug vanuit de gemeente kan daarbij helpen. Denk aan een uitnodiging voor een vrijwilligersavond, ZAP-speldjes voor zogenaamde ‘zwerfafvalpakkers’, een bezoek van de burgemeester of wethouder, of aan een stukje in de krant. Het gaat vooral om waardering geven.” Sjoerd Oomens vult aan: “Als gemeente onder-

steunen we met hand en spandiensten. Zoals het beschikbaar stellen van materialen zoals handschoenen, knijpers of zakken en zorgen dat de volle zakken met opgeraapt zwerfafval opgehaald worden.”

Kunnen burgers het wel? “Nou niet alles natuurlijk, als gemeente blijven we het specialistische en technische onderhoud altijd zelf doen. Dat is ook onze verantwoordelijkheid als gemeente.” Sjoerd Oomens krijgt regelmatig vragen van bewoners om zelf aan de slag te gaan. “De meeste vragen om zelfbeheer gaan om het dagelijkse onderhoud, zoals schoonmaakacties, onkruid schoffelen, groenonderhoud enzovoorts. Maar vergis je niet in wat bewoners zelf kunnen. Veel mensen zijn door hun opleiding, werk of hobby expert op een bepaald vakgebied. Bijvoorbeeld de hovenier


Daar is Sjoerd Oomens heel duidelijk over: “Zelfbeheer moet je niet zien als een mogelijkheid om te besparen. Het gaat meestal maar om relatief kleine stukjes openbaar gebied. Daarnaast ben ik ook de nodige tijd kwijt aan het leggen van contacten en maken van afspraken. Als je dat allemaal meetelt is het zeker niet goedkoper dan het gewoonweg meenemen in het reguliere contract met bijvoorbeeld de WVK.”

‘Specialistisch onderhoud blijft voor de gemeente’

“Niet iedereen hoeft elke week de handen uit de mouwen te steken,” benadrukt Oomens. “Maar als een buurtvereniging bijvoorbeeld aanhaakt op de landelijke Opschoondag in het voorjaar, de wereldwijde KeepItCleanDay en de nationale Burendag in het najaar zijn er al weer drie mogelijke actiemogelijkheden in het jaar. Dat biedt ook een bepaalde kapstok en continuïteit door het jaar heen. En als het een groepje bewoners niet meer lukt om bijvoorbeeld een perkje te onderhouden, dan nemen wij het weer terug in onderhoud, maar wel op het reguliere standaardniveau. Maar dat komt bijna niet voor.”

Hoe representatief is zelfbeheer?

“De leefbaarheidsgroepen, buurtverenigingen, dorpsraden en buurtpreventieteams in de verschillende Kempengemeenten zijn onze aanspreekpunten in de kernen,”aldus Hendricks. “Zodat we over en weer ook de continuïteit op langere termijn kunnen waarborgen. Dat blijkt wel, want veel buurtverenigingen bestaan al tientallen jaren en zijn heel actief. Zelfbeheer en schoonmaakacties zijn voor hen ook een logische aanvulling op hun activiteitenpalet. Continuïteit borg je ook door regelmatig acties in het nieuws te brengen.”

Nancy Hendricks: “Wij gaan uit van de eigen kracht. We moeten voorkomen dat we het als gemeente wel even over gaan nemen. De bal ligt bij de buurt. Als bewoners zich met een vraag bij ons melden, is één van onze eerste vragen of en hoe ze afgestemd hebben in de buurt. Bijvoorbeeld in een keukentafeloverleg of bij de buurtvereniging. Onze ervaring is in ieder geval dat burgers over het algemeen heel zuinig en verantwoord omgaan met de beschikbaar gestelde middelen.” Sjoerd Oomens tot slot: “Wij verzorgen als gemeente het fundament. Bewoners zelf kunnen zorgen voor meer onderhoud of extra kwaliteit. Dat kan heel goed via zelfbeheer.”

Hendricks valt hem bij: “Inderdaad, het gaat ons niet om kostenbesparing. Zelfbeheer levert hele andere resultaten op: een hogere kwaliteit dan wij als gemeente kunnen bieden, meer tevredenheid over de eigen woonomgeving, bewoners die elkaar beter kennen, een schonere buurt, jezelf prettig voelen in je eigen wijk, een signaalfunctie naar de gemeente en betere sociale contacten in de buurt. Daar doen mensen het voor.”

Hoe borg je continuïteit op langere termijn? Kunnen bewoners wel genoeg tijd vinden om ook nog de buitenruimte te gaan onderhouden? Oomens: “Als gemeente maken we vooral afspraken met georganiseerde groepen. Natuurlijk zijn we blij met iedereen die zelf zijn stoep schoonhoudt of zwerfafval opruimt van

17

Succesvolle formule zelfbeheer sportverenigingen In Bergeijk zijn vrijwel alle sportverenigingen zelf verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud aan het clubgebouw en de speelvelden. Dit concept biedt een basis voor zelfbeheer op andere thema’s. In de visie van de gemeente zijn actief burgerschap, medeverantwoordelijkheid en (benutten van) eigen kracht belangrijke begrippen. Een Leidraad Burgerparticipatie biedt houvast voor de manier waarop wij hier invulling aangeven en met zelfbeheer omgaan. Voor de burger biedt het duidelijkheid in hoe de gemeente handelt. Communicatie is een belangrijk onderdeel. Succesverhalen over zelfbeheer in buurten en kernen worden breed gecommuniceerd, middels diverse kanalen (krant, internet en sociale media).

Zo werkt het in de praktijk Wij als gemeente kunnen plannen maken voor leefbare buurten, maar bewoners kunnen dit ook. Wij geloven in eigen kracht. Samen met de bewoner zijn behoeften en wensen te bepalen. Een lokale voorziening als een buurthuis of sportaccommodatie kan wat ons betreft ‘open’ blijven, maar dan zal de burger hier zelf een grote rol in spelen. Gelet op de voorzieningen in sport kan het lokaal ontwikkelde systeem TUOB (Transparant Uniform Onderhoud Bergeijk) deze gedachtegang goed illustreren. Het slim regelen van klein en dagelijks onderhoud kan de club geld voor een clubfeest of nieuwe attributen opleveren.

Hoe werkt het TUOB? “De vereniging die een accommodatie huurt van de gemeente betaalt hiervoor een vaste doorbelasting en wordt verantwoordelijk voor het klein onderhoud aan het pand, maar ook voor het beheer van de buitenruimte. De gemeente geeft jaarlijks een overeengekomen vast budget. Het is aan de vereniging om dit budget efficiënt te besteden, waarbij de inzet van vrijwilligers een belangrijke is. Hoe meer onderhoudswerk de vereniging zelf met vrijwilligers verricht, hoe meer er van het budget voor andere dingen voor de club overblijft. En dit blijkt in de praktijk ook zo uit te pakken. Sportverenigingen zijn zeer enthousiast over het concept. Vrijwel alle clubs zijn nu zelf de uitvoerders van beheer en onderhoud.”

Een paar van onze voorbeelden Op het gebied van sport hebben wij al een grote slag gemaakt. Het concept van TUOB is door te vertalen naar andere doelgroepen. Denk aan scholen en winkelgebieden. Met onze burgers gaan wij graag deze uitdaging aan. Naast zelfbeheer in sport, zijn er meer voorbeelden. In de kernen zijn georganiseerde bewonersgroepen actief en vinden overleggen plaats met dorpsraad, buurtverenigingen en preventieteams. Onze succesvoorbeelden: > sneeuw ruimen en strooien door bewoners > prikacties zwerfvuil > adoptie van snippergroen > zelfbeheer begraafplaatsen en kerken > aanleg natuurtuinen door vrijwilligers > herinrichting en adoptie speelplekken > wildbeheereenheden ruimen vuil in buitengebied

‘Alles doen wij nu zelf, het draagt bij aan het verantwoordelijkheidsgevoel onder de leden.’ Voetbalvereniging De Raven is één van de vele sportverenigingen in de gemeente Bergeijk die zelf zorgt draagt voor het beheer en onderhoud van het sportterrein. Over de regeling TUOB zijn zij uitermate enthousiast. Voorzitter Bert Willems doet verslag van hoe dit in de praktijk werkt.

Glasvezel in het buitengebied? Dat regelen we zelf! 100% Glasvezel voor iedereen in Bergeijk. Dat was de insteek van de gemeente. Het bekabelingsbedrijf dacht daar echter anders over en wilde alleen in de dichtbevolkte kernen van Bergeijk, de meest lucratieve dus, glasvezel aanleggen. Maar in Bergeijk, 107km2, hebben we nogal wat buitengebied. En juist in dat buitengebied staat men te springen om glasvezel. In eerste instantie sprak de gemeente met het bedrijf een staffelkorting af. Wanneer een bepaald percentage aansluitingen in de kernen werd gerealiseerd, zou er ook glasvezel in het buitengebied worden aangelegd. Een mooie deal, maar helaas werd het vereiste percentage niet behaald. Terug naar de onderhandelingstafel dus. De inwoners van het buitengebied De Weebosch, hadden zich verenigd. Zij wilden eindelijk ook snel internet, goede telefoonverbindingen, digitale TV en … afscheid van hun schotel op het dak. Los van een telefoonkabel in de grond, zo ongeveer de enige manier om anno 2013 te kunnen communiceren met de rest van de wereld.

18

Het bleek dat het graafwerk veruit de grootste kostenpost vormde bij de aanleg van glasvezel. Meters sleuven voor een enkele huisaansluiting. ‘Dan doen we dat toch zelf’, werd in eerste instantie nog voor de grap gezegd. Althans, dat dacht het bekabelingsbedrijf, maar de inwoners waren bloedserieus. Ze vormden zelf een pool van vrijwilligers die in een schema in twee weken tijd zelf sleuven gingen graven langs de berm en de aansluitingen tot aan hun voordeur maakten. Zo werden als pilot 33 nieuwe aansluitingen gemaakt. De leermomenten worden momenteel geëvalueerd, maar het is de bedoeling dat dit bijzondere project van zelfwerkzaamheid ook in andere delen van het Bergeijkse buitengebied navolging zal vinden. Hoe bijzonder het project is, blijkt wel uit de massale media aandacht die de inwoners van de Witrijt kregen. ‘We zijn in ene BB-ers’; grapt voorzitter van Dorpsraad De Weebosch Herman Ritter;’Bekende Brabanders, of toch in elk geval Bekende Bergeijkenaren!’


Het begon als een pilot in 2010. Na intensief onderhandelen en samenwerking met de gemeente werd een contract ondertekend gebaseerd op het systeem TUOB. De vereniging ontvangt sindsdien periodiek een budget van de gemeente, waarvoor de vereniging beheer- en onderhoudswerkzaamheden uitvoert. Een scala aan taken wordt nu door vrijwilligers opgepakt: speelschade herstellen, velden maaien, bossage snoeien, afvalbakken legen, meubilair reinigen, onderhoud aan gebouw en attributen, schoonmaken van gebouw en ga zo maar door. Bert Willems vertelt over zijn ervaringen: “Wij zijn zeer enthousiast over het TUOB. Vooraf wisten wij dat dit alleen kans van slagen had indien het vrijwilligerskorps op peil wordt gehouden.” En dat lijkt te zijn gelukt. De vereniging kan putten uit het netwerk van vrijwilligers. Voor elk probleem is wel iemand te vinden die het op kan lossen. Naast de inzet van eigen leden zijn andere

professionals of andere materiaalleveranciers binnen het netwerk zo gevonden en meestal tegen een leuk prijsje. De onderhoudscommissie van de vereniging telt circa 25 personen. Elke maandagochtend gaat een clubje vrijwilligers aan de slag met reguliere werkzaamheden en een kluslijst. “In dit team van vaste vrijwilligers zitten ook kundige mensen, bijvoorbeeld personen met bouwkundige kennis. De kluslijst wordt opgesteld door de onderhoudscommissie en ligt wekelijks klaar. Zo weten de vrijwilligers altijd waarmee ze aan de slag kunnen. Ook vindt jaarlijks een klusdag plaats voor alle vrijwilligers. Dan wordt het hele terrein weer mooi gemaakt. Van het schoon boenen van de tribunes tot aan het verwijderen van onkruid.”

ning van werkzaamheden, want de planning bepalen ze zelf. Ten tweede levert deze vorm van zelfbeheer de vereniging veel extra’s op. Want door taken efficiënt uit te voeren dan wel uit te besteden, houden zij geld over voor extra dingen voor de club. Zo hebben zij in het verleden een pannaveldje en verharde paden rondom de velden aangelegd. Tot slot, en misschien wel de belangrijkste winst van TUOB: “Het zorgt ervoor dat de vrijwilligers meer verantwoordelijkheid krijgen voor ‘hun’ sportpark. Wij zijn trots op onze club en dragen samen bij aan de kwaliteit van het sportcomplex. Dat de vrijwilligers een zeer belangrijk orgaan zijn benadrukken wij ondermeer in onze communicatie en onze jaarlijkse feestdag voor al onze vrijwilligers. Op deze dag bedankt het Bestuur de vrijwilligers voor al hun inspanningen in het afgelopen jaar.

Volgens Bert Willems heeft het TUOB meerdere voordelen. Ten eerste is de vereniging niet afhankelijk van de gemeentelijke plan-

19

Buurtbeheren of dorpsraden maken de wijk In gemeente Oirschot zijn reeds veel vrijwilligers op allerlei vlakken actief, zo ook gerelateerd aan de buitenruimte. Hier zijn wij de kracht van Oirschot als zelfredzame samenleving. Dit willen wij verder stimuleren. De kracht van de gemeenschap komt uit de inwoners zelf. De sociale samenhang onder onze inwoners is groot. Dit blijkt bijvoorbeeld uit het aantal beschikbare vrijwilligers. Wij vinden het belangrijk dat bewoners kunnen meedenken in alle zaken rondom leefbaarheid en veiligheid die hun buurt aangaan. In een Nota Participatie hebben wij de kaders geschetst hoe en wanneer wij de burger betrekken bij beleid- en planvorming. Wij stimuleren en ondersteunen initiatieven uit de gemeenschap die de leefbaarheid verbeteren, ook financieel. Ook stimuleren

wij actieve verbindingen tussen verenigingen, instellingen en bedrijfsleven. ten behoeve van de (door)ontwikkeling van voorzieningen. Denk aan de sportvoorzieningen: door privatisering en creatieve vormen van onderhoud (zelfbeheer) kunnen voorzieningen kun kwaliteit behouden.

Zo werkt het in de praktijk In de kernen spelen meerdere leefbaarheidsinitiatieven, mede naar aanleiding van het opstellen van iDops. Bewoners zijn georganiseerd middels de zogenaamde ‘buurtbeheren’ of een dorpsraad. Ze hebben als doel de leefbaarheid te bevorderen. Vanuit

de buurtbeheren worden buurtprojecten gepland en uitgevoerd door de bewoners zelf. De lijntjes tussen de burger en de gemeente proberen wij zo kort mogelijk te houden. Buurtbrigadiers-/ coördinatoren zijn vanuit de gemeente de aanspreekpunten voor de burgers. Elk buurtbeheer komt gemiddeld vier keer per jaar bij elkaar voor overleg. Hierbij sluiten ook leden van de gemeente en een wijkagent aan. Eén keer per jaar komen alle buurtbeheren samen om hun plannen aan elkaar te tonen en één keer per twee jaar komen alle buurtbeheren bij elkaar en schuiven ook bestuursleden van de gemeente aan.

‘Het rooien van het bos levert ons brandhout en de gemeente is blij met onze inzet’ In het buitengebied van de gemeente Oirschot zijn meerdere bewoners al enige jaren actief met het uitdunnen van het bos. Daarnaast verzorgt een clubje bewoners de dieren in het Hertenpark. Als bewoner een bijdrage leveren aan het beheren van de natuur is zo gek nog niet. Je bent lekker buiten en in het geval van inwoner Leo van Werde levert het ook nog gratis brandhout op. Hij is één van vrijwilligers die op aangeven van de gemeente stukjes bos in het buitengebied rooit. Leo van Werde legt het concept uit: “Wij gaan in het najaar en de winter aan de slag, opgeteld ongeveer vijf weekenden. De gemeente markeert met stift welke boompjes weg mogen, zoals de Amerikaanse Eik. Met eigen gereedschap gaan wij aan de slag en nemen het hout mee naar huis. De kleine takjes laten wij liggen. Die haalt de gemeente na onze inzet door een versnipperaar “ Op deze manier helpen bewoners de gemeente een handje met het onderhoud van het buitengebied. Bovendien krijgen zij er direct iets voor terug.

20

Leo van Werde is ook één van de vier vrijwilligers die de dieren in het Hertenpark in Oirschot verzorgen. Ze hebben een schema opgesteld, ieder heeft één week per maand de zorg over de herten, schapen en overige dieren. De zorg houdt niet op bij het voeren van de dieren. Een kennis heeft verstand van dieren en herten in het bijzonder. Hij wordt erbij gehaald indien er iets aan de hand met één van de beesten.

Zelfbeheer voor opgeruimde en aantrekkelijke buurten Kansen voor zelfbeheer zien wij in de gemeente Reusel-De Mierden vooral in het groen en die worden nu al benut. Enkele buurtverenigingen zijn al heel actief met het opruimen van zwerfafval. Kleinschalig snoeien plantsoenonderhoud is ook prima aan de burger over te laten.

Gedeelde verantwoordelijkheid vormt vanuit ons bestuurlijk programma een belangrijke speerpunt. Wij hebben vooral aandacht voor het stimuleren van zelfwerkzaamheid van burgers bij het groenonderhoud. De gemeente maakt in samenspraak met omwonenden de beheerplannen voor het openbaar groen, waarbij het Beleidsplan Groen en Verzorging de kaders biedt. Eén bewoner kan bijvoorbeeld een plantsoen ‘snippergroen’ kopen, maar het kan ook gaan om een groep bewoners die het groen in de straat op orde houdt.

Zo werkt het in de praktijk Zelfbeheer moet gebeuren op vrijwillige basis, maar ook weer niet (te) vrijblijvend


zijn. Daarom leggen wij graag met een bewoner of groep bewoners de afspraken vast. Met een aantal dorpsraden hebben wij in 2009 een Samenwerkingsconvenant opgesteld. Dit convenant benadrukt het eigen organiserend vermogen van een kern om te komen tot plannen en projecten die de leefbaarheid kunnen vergroten. Wij streven ernaar om de convenanten actueel te houden. Met de dorpsraden zijn wij regelmatig in gesprek. Ook zoeken zij elkaar op om ideeën uit te wisselen. Wat in de ene kern een succes is, kan in andere kernen ook een succes worden. Als gemeente faciliteren wij in handschoenen, zwerfafvalprikker of wij komen het vuil eens in de zoveel tijd ophalen.

Een paar van onze voorbeelden Naast bewoners onderhouden wij ook goede contacten met onze ondernemers. Overleggen met ondernemersverenigingen zijn er geregeld. Het onderwerp zelfbeheer komt aan de orde. Een aantal voorbeeld van zelfbeheer in onze kernen > zwerfafvalprikkers zoals buurtvereniging RoDeHo > ondernemers bedrijventerrein verwijderen bladafval > adoptie groen door bewoners van één straat > jaarlijkse opruimacties > inzet bewoners bij gladheidsbestrijding > ommetjes buitengebied onderhouden > beheer multifuntionele accommodatie door bewoners

21

Menukaart

Convenant schoolomgeving

‘De schoolbanken uit, het bos in!’ Natuurpark de Groote Beerze wordt sinds

Een schoolomgeving is een veel gebruikte plek,

enkele jaren onderhouden door leerlingen

want er komen veel mensen. Het kan daardoor

van het Pius X college uit Bladel. Een wel-

sneller vervuilen dan gemiddeld. Als school kunt

kome aanvulling op het bestaande les-

u middels de adoptie van de schoolomgeving

programma in de schoolbanken en -tuinen.

zorgen dat de omgeving netjes blijft, zoals u dat ook doet voor het eigen schoolplein. Leerlingen

De Natuurtuin is een succes mede dankzij de grote groep vrijwilligers, die zorgt draagt voor het beheer en het organiseren van activiteiten

Op de plek in Bergeijk waar zich nu de Natuurtuin ‘t Loo bevindt, lag jarenlang een braakliggend voetbalveld. Het terrein was onbruikbaar geworden vanwege wateroverlast. Op initiatief van de Bijenhoudersvereniging, het IVN (Instituut voor natuureducatie en duurzaamheid en Velt (vereniging voor ecologische leef- en teeltwijze) zijn de vroegere voetbalvelden omgetoverd tot een prachtige natuurtuin, toegankelijk voor iedereen. Op de dag van vandaag is het een plek waar grote groepen mensen van dichtbij en veraf zich laten verwonderen door het natuurlijke leven om ons heen. Jos van de Putte is als vrijwilliger verbonden aan de Natuurtuin ‘t Loo en vertelt vol trots: “Het is een plek waar iedereen de natuur van dichtbij kan beleven en waar alle aandacht wordt gegeven aan natuureducatie voor kinderen, volwassenen en ouderen. Na een intensieve periode van contact met de gemeente werd het terrein in 2000 voor 10 jaar vrijgegeven en konden wij aan de slag met het inrichten. We hadden drie doelen: een bijenhal voor imkers

22

uit dichtbevolkte wijken, een ecologische moestuin zonder gif en kunstmest en een wilde plantentuin die past in de streek. Al snel volgden ook met de hulp van vrijwilligers een vlindertuin, een insectenmuur, een poel voor padden en andere amfibieën. Ook hebben vrijwilligers rondleidingen, demonstraties en lesprogramma’s opgezet. Zes jaar later bleek de Natuurtuin zo goed te lopen, dat de gemeente besloot het bestemmingsplan aan te passen.” De Natuurtuin draait op een grote groep vrijwilligers. Zo is elke donderdagochtend een groep van circa 25 vrijwilligers aanwezig voor beheer- en onderhoudswerkzaamheden. Ook de rondleidingen worden door vrijwilligers verzorgd. Hiervoor kunnen groepen zich aanmelden, zoals een klas van een basisschool en een groep bewoners van een verzorgingstehuis, maar ook de ‘gewone’ burger. Ook bij de bouw van het nieuwe bezoekerscentrum dragen veel vrijwilligers een steentje bij. Financiële ondersteuning is er echter ook. Zo heeft de gemeente Bergeijk en tal van instanties, bedrijven en personen (die de tuin een warm hart toedragen) de realisatie van het bezoekerscentrum, de diverse tuinen en overige zaken mede mogelijk gemaakt. “De Natuurtuin genereert eigen inkomsten door het geven van rondleidingen en de verkoop van honing en jam uit de eigen tuin. De opbrengsten uit de moestuin en het biologisch fruit worden verdeeld onder de vrijwilligers. De vrijwilligers zijn de ziel van de natuurtuin. Het zijn niet alleen de overtuigde biologische tuiniers of de toegewijde verzorgsters van de wilde plantentuin, maar het is een groep van allerlei betrokken vrijwilligers die een nieuw stuk leven vinden in de natuurtuin en die met veel plezier zorg dragen voor het beheer en onderhoud”, aldus Jos van de Putte.


werken op een aansprekende wijze aan een schone buurt. Bovendien geeft u ook het goede voorbeeld aan de buurt. Wat kunt u doen? Om naast het schoolplein ook de omgeving schoon en netjes te houden, kunt u samen met de leerlingen een paar keer per jaar naar buiten voor een schoonmaakronde. Eventueel legt u in een rooster vast wanneer welke klassen aan de beurt zijn. Het schoonmaken kunt u ook koppelen aan een lespakket over het onderwerp schoon, afval en milieu. Voor het schoon en netjes houden, kunt u denken aan de volgende werkzaamheden: • verwijderen van zwerfvuil en bladvuil • schoonmaken van de speeltoestellen en overig meubilair met een sopje • legen van de afvalbakken (indien aanwezig) • verwijderen van takken van het voetpad en uit het plantsoen

Wat kunt u van de gemeente verwachten? • Zwerfafvalprikkers,

handschoenen, afvalringen en veiligheidshesjes kunt u gratis ophalen bij de gemeente of bij een buurtvereniging. • De gemeente kan lespakketten en een excursie voor leerlingen naar de Milieustraat verzorgen.


matig

De Groote Beerze is een natuurpark in de gemeente Bladel, gelegen naast het Pius X college. In 2010 heeft het Pius X college contact gezocht met het Brabants Landschap, Waterschap de Dommel en de gemeente Bladel om de mogelijkheden te bespreken van ondersteuning bij het beheer van het natuurpark. Zodoende gaan tegenwoordig de VMBO leerlingen van de afdeling Groen, vier á vijf keer per maand het park in om bijvoorbeeld de bermen te maaien, afval te prikken of bomen en struiken te snoeien. Ook wordt het natuurpark door de leerlingen gebruikt voor wateronderzoek, het inventariseren van kikkerpoelen of een les in kruidengroei. De school ontvangt een kleine vergoeding voor het onderhouden van het park, waarvan gereedschap wordt aangeschaft. De leerlingen zijn enthousiast over deze vorm van onderwijs. Zij leren niet alleen de vakkennis toe te passen, maar dragen ook bij aan een verzorgde uitstraling van het park. Dit is ook voor de school belangrijk, aangezien het park veel gebruikers kent. Als school kan je het goede voorbeeld uitdragen. Docente Heleen Koggel: “De praktijk is anders dan de schoolbanken. Leerlingen krijgen de kans in een realistische praktijksituatie ervaring op te doen. Dat betekent ook een confrontatie met gebruikers. Namelijk dat ze zich netjes moeten gedragen en dat ze de kruiwagen niet zomaar op het fietspad kunnen laten staan.” In het kader van educatie over onderwerpen schoon, milieu en beheer maken de leerlingen regelmatig uitstapjes naar bijvoorbeeld de waterzuiveringsinstallatie of ze krijgen uitleg van de boswachter over een bomenrooimachine. Niet alleen de leerlingen zijn enthousiast. Bewoners en gebruikers van het park zijn net zo enthousiast over het werk dat door de leerlingen wordt verzet.

zwaar

Wanneer? zon

regen

sneeuw

Kindvriendelijk? ja

nee

23

Zelfbeheer,

Dit kan ook nog Mogelijkheden te over

dit kan allemaal In de Kempengemeenten kunnen bewoners, (buurt)verenigingen,

Bewoners zorgen vaak voor een beetje meer kleur en fleur, maar nemen ook regelmatig bepaalde onderhoudstaken op zich: zoals schoffelen of zwerfafval opruimen. Specialistisch werk, zoals het onderhoud aan de bomen, reparaties van speeltoestellen of bestrating, blijft de natuurlijk verantwoordelijkheid van de gemeente. Er zijn allerlei mogelijkheden waarmee u zelf aan de slag kunt. Die vindt u hieronder op een rij. De mogelijkheden verschillen echter per gemeente. Vraag hiernaar bij uw eigen gemeente.

onderhouden, het zogenaamde ‘zelfbeheer’. Er zijn verschillende vormen

die het onderhoud in de straat willen overnemen. Vlissingen spreekt over ‘ambassadeurs’ in de wijken en heeft er zelfs een boekje over geschreven met ervaringen en ‘best practices’ uit heel Nederland.”

van zelfbeheer. In elke gemeente liggen de mogelijkheden net even

Verschillende acties in het jaar

• bermen onderhoud

Soms is het lastig om voldoende vrijwilligers te vinden, mensen zijn te druk met van alles om structurele verplichtingen aangaan, maar willen vaak wel met een eenmalige actie helpen. Maak gebruik van de actiemomenten die er landelijk of zelfs wereldwijd worden georganiseerd. Elk voorjaar is er bijvoorbeeld de Landelijke Zwerfafvaldag, waarbij mensen in het hele land hun buurt schoonmaken en troep opruimen. In het najaar is Burendag een mooie gelegenheid om met de buurtvereniging actief te zijn. Dat kan met een gezellig samenzijn, een barbecue of buurtfeest, maar wat is leuker dan eerste gezamenlijk de handen uit de mouwen te steken? In het najaar wordt wereldwijd ook de KeepItCleanDay georganiseerd. Over de hele wereld zijn vrijwilligers aan de slag om hun omgeving op te ruimen. Wereldwijd is ook het motto “pick up 3”: als iedereen die buiten loopt nu eens 3 stuks zwerfafval opraapt, dan wordt de omgeving al weer een heel stuk schoner.

• beplanting of heesters onderhouden

winkeliers en anderen zelf een stuk openbaar gebied van de gemeente

iets anders, het blijft maatwerk. Bewoners voeren vaak het onderhoud uit, zoals schoffelen of schoonmaken en de gemeente kan u ondersteunen met materialen, of ophalen van ingezameld zwerfafval.

Zelfbeheer betekent dat een stukje gemeentelijk terrein onderhouden wordt door bewoners in de straat, of door een buurtvereniging, winkeliers, bedrijven, een school enzovoorts. “Omdat we willen dat het gebied er netter uitziet, met een betere uitstraling. Als bewoners kunnen nu eenmaal meer aandacht geven aan het beheer en onderhoud, dan de gemeente binnen hun onderhoudsbudget kan doen. Zelfbeheer verbetert de kwaliteit van de openbare ruimte. Het versterkt de onderlinge betrokkenheid van bewoners in onze buurt. Want samen werken aan groen in de straat is een leuke kans om andere buurtbewoners te leren kennen,” zo geven verschillende geïnterviewden in dit magazine aan.

Bij uw gemeente kunt u bijvoorbeeld advies krijgen over geschikte plantensoorten en kunt u prikkers, afvalzakken, handschoenen en veiligheidshesje ophalen. Ook maken we praktische afspraken over het ophalen van zakken met opgeruimd afval.”

‘We nodigen iedereen uit om met initiatieven te komen’

Ook aan de slag? Meedoen met zelfbeheer is eenvoudig. Bedenk samen met een paar buren een leuk (groen) plan, of een opruimactie en vraag buurtgenoten of ze mee willen helpen. Vaak is er goedkoop of gratis aan materialen te komen, bijvoorbeeld via een bedrijf in de buurt, het tuincentrum, een lokale hovenier of een bouwbedrijf. Als een paar mensen in de buurt het voortouw nemen, willen anderen in de buurt vaak wel een handje helpen. “Heeft u wat ondersteuning nodig? Neem dan contact op met ons,”zo geven de gemeenten aan. “ We geven u graag wat tips, maar nemen uw plan natuurlijk niet over.

24

Andere gemeenten Ook bij gemeenten buiten de Kempenregio hebben bewoners al veel goede ideeën uitgevoerd. In Gilze en Rijen zijn de schoffelcontracten bijvoorbeeld een groot succes. Buurtverenigingen verdienen daar een aardig centje bij door zelf hun straat netjes te houden. Ook loopt er al verschillende jaren een burgerschouw met bewoners. Daar is trouwens ook een iPad app voor beschikbaar tegenwoordig. Veghel heeft een klusaanhanger die mensen kunnen lenen bij een opruimactie. Breda voert keukentafelgesprekken en sluit deals af met bewoners

• adoptie van een afvalbak of bloemenbak • afvalbak ontwerpen

• boomspiegel aanplanten of onderhouden • bloembakken plaatsen • burgerschouw of wijkschouw • convenant met school of bedrijven • drijfvuil uit sloten halen • eetbaar groen & moestuin in de buurt • hegjes en hagen knippen • geveltuintjes

De Dorpsraad Bergeijk ‘t Hof vormt een belangrijk klankbord voor de gemeente. De Dorpsraad volgt ontwikkelingen op de voet en informeert bewoners hierover. Daarnaast mobiliseert zij de gemeenschap om te peilen wat er leeft en speelt in buurten en wijken. Door bewoners bij veel zaken te betrekken, wordt gewerkt aan het creëren van draagvlak voor allerlei plannen.

• gladheidbestrijding & sneeuwruimen • groenonderhoud • hondenpoepactie • ommetjes en wandelroutes in het buitengebied • onderhoud sportvelden en accommodatie • onkruid weghalen op straat • papier prikken • plantjes

aanplanten

• perkgoed rondom de bomen planten • rotonde sponsoren • schoffelcontract • schoonmaakactie met de buurt, school of vereniging • snippergroen overnemen • speeltuin onderhouden of opknappen • vuurwerk opruimactie

Niet te formeel

• zwerfafval oprapen

“Voor een eenmalige opruimactie maken we mondeling afspraken, of leggen we het vast in een mailtje” vertelt een van de groenbeheerders. “Daar moeten we niet ingewikkeld over doen. We zijn blij met elk initiatief en het is altijd maatwerk. Voor grotere of langduriger activiteiten leggen we de afspraken vaak vast in een zelfbeheercontract of overeenkomst,” gaat hij verder. “De bedoeling is natuurlijk dat het gebied er netjes bij ligt. Dat kunnen bewoners prima is mijn ervaring. Vaak is er één of twee keer per jaar een overleg, bijvoorbeeld met de wijkbeheerder of opzichter. Als het onderhoud eventueel wordt verwaarloosd, kijken we samen waarom het niet meer lukt. Pas in het laatste geval neemt de gemeente het terrein weer terug in onderhoud, maar dat komt eigenlijk niet voor.”

• zakgeldjongeren


‘Bewoners maken zelf de buurt, wij als Dorpsraad peilen wat er leeft en speelt’

Kortom, er is van alles mogelijk. Maatwerk staat centraal, heeft u een andere wens, een nieuw idee of wilt u meer informatie over en van bovenstaande tips? Zoek een paar medestanders in de buurt en neem contact op met de gemeente. We gaan graag met u in gesprek over de mogelijkheden!

De gemeente Bergeijk is van mening dat bewoners zelf bepalen hoe hun leefomgeving eruit ziet. Initiatieven zijn altijd welkom en er is veel mogelijk, maar zij verwacht dat deze breed ondersteund worden door de buurt. Hier ligt een belangrijke taak van de Dorpsraad. Zij vertegenwoordigd de bewoners en probeert bij het tot stand komen van plannen de bewoners optimaal te betrekken. Voorzitter Frans Pasmans legt uit hoe de rol van de Dorpsraad er in de praktijk uitziet. “De gemeente houdt ons op de hoogte van allerlei ontwikkelingen en staat daarbij open voor onze mening en ideeën. En andersom is ook sprake van een goede samenwerking. Indien wij komen met ideeën, wil de gemeente graag faciliteren mits het idee wordt gedragen door de gemeenschap. Het is dan aan ons om dat uit te zoeken. Zo zetten wij soms zelf enquêtes uit onder bewoners. Bij grotere projecten, zoals de herinrichting van de wijk Jerusalem en het opknappen van het centrum, worden in samenwerking met de gemeente klankbordgroepen gevormd.” De afgelopen jaren is veel bereikt samen met bewoners. Middels iDop-gelden (Integraal Dorpontwikkelingsplan) zijn diverse projecten gerealiseerd, zoals een jeu-de-boules baan, beweegtuinen en een Cruiff Court. Soms dragen lokale instanties en bedrijven financieel bij, maar de meeste projecten worden mogelijk gemaakt door de inzet van vrijwilligers. De jeu-de-boules baan is een goed voorbeeld. Frans Pasmans: “Bij het Sociaal Cultureel Centrum De Kattendans lag een jeu-de-boule baan die niet meer goed functioneerde door de vele hobbels. Er was behoefte aan twee nieuwe banen. Deze zijn er gekomen met een gedegen voorbereiding van de KBO (Katholieke Bond voor Ouderen), enkele vrijwilligers van de ‘jeu de boules’-club en de Dorpsraad. Een plaatselijke ondernemer heeft de banen tegen een zeer schappelijke prijs aangelegd. De banen worden nu netjes gehouden door een clubje betrokkenen.” Frans Pasmans geeft tot slot aan dat het mobiliseren van de gemeenschap soms veel tijd kost. Echter, de Dorpsraad doet haar best om zoveel mogelijk wensen gerealiseerd te krijgen.

25

Colofon Samenwerking in de Kempen

Meer informatie?

De gemeenten Bergeijk, Bladel, Eersel, Oirschot en Reusel-De Mierden werken intensief samen op diverse gebieden, waaronder het beheer en onderhoud van de openbare ruimte. Om kwalitatief beter en efficiënter te kunnen werken: samen is immers beter dan alleen. In de Kempengemeenten bestaat de wens om vorm te geven aan het zelfbeheer door en participatie met bewoners in de openbare ruimte.

Neemt u contact op met de wijk- of dorpsraad, of leefbaarheidsgroep in uw buurt of kern.

GemeenteSchoon Dit magazine is tot stand gekomen met kosteloze ondersteuning vanuit het programma GemeenteSchoon.

Aanspreekpunten voor zelfbeheer per gemeente: Naam: Mevr. J Louwers-Smeets Adres: Burgemeester Magneestraat 1 Postcode: 5570 GA Plaats: Bergeijk Telefoonnummer: (0497) 551 455 Email: [email protected]

Tekst & foto’s Advies- en Ingenieursbureau Oranjewoud Marc de Jong Paulien Lasterie Kempengemeenten Diverse (buurt)verenigingen, leefbaarheidsgroepen, dorpsraden en burgers. Copyright © Ingenieursbureau Oranjewoud Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie, elektronisch of op welke wijze dan ook, zonder schriftelijke toestemming van de auteurs.

Naam: Dhr. L. Vennix Adres: Markt 21 Postcode: 5531 BC Plaats: Bladel Telefoonnummer: (0497) 361 636 Email: [email protected]

Naam: Dhr. J. Smulders Adres: Dijk 15 Postcode: 5521 AW Plaats: Eersel Telefoonnummer: (0497) 531 300 Email: [email protected]

Adres: Deken Frankenstraat 3 Postcode: 5688 AK Plaats: Oirschot Telefoonnummer: (0499) 583 333 Email: [email protected]

Naam: Dhr. S. Oomens Adres: Kerkplein 3 Postcode: 5541 KB Plaats: Reusel Telefoonnummer: (0497) 650 650 Email: [email protected]

in de Kempen Samen maken wij het schoon, heel, veilig & leefbaar inspiratie, kansen en ervaringen

Recommend Documents